7th_Cycle_Birthday_Anniversary_of_Queen

๗รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คพู่ ระบารมี

ชอ่ื หนังสอื : ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ ีนาถ คู่พระบารมีเลขหนงั สอื : ISBN 978-616-399-055-6ปีท่ีพมิ พ ์ : ๒๕๖๐จำนวนหน้า : ๒๕๐ หน้าพมิ พ์ครัง้ ที่ : ๑จำนวนพิมพ์ : ๒,๕๐๐ เลม่ภาพปก : พระบรมสาทสิ ลกั ษณส์ มเด็จพระนางเจา้ สิริกติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ ฝีมอื จักรพนั ธ ์ุ โปษยกฤต ศลิ ปนิ แหง่ ชาติ โดยไดร้ บั อนุญาตจากมลู นิธจิ กั รพนั ธุ์ โปษยกฤต สงวนลขิ สทิ ธ์ิจดั ทำโดย : คณะกรรมการจัดทำหนงั สือทีร่ ะลึกเฉลิมพระเกียรตพิ ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อย่หู วั เนือ่ งในโอกาสการจัดงานฉลองสิรริ าชสมบัตคิ รบ ๗๐ ปี และเฉลิมพระเกยี รติ สมเดจ็ พระนางเจา้ สิริกิต์ิ พระบรมราชนิ นี าถ เนอ่ื งในโอกาสพระราชพิธมี หามงคล เฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๕๙ สภานิติบญั ญตั ิแหง่ ชาติ : สำนกั งานเลขาธกิ ารสภาผแู้ ทนราษฎรพิมพ์ที่ : บรษิ ทั อมรินทรพ์ รนิ้ ต้ิงแอนดพ์ ับลชิ ชง่ิ จำกัด (มหาชน) สงวนลขิ สิทธ ์ิ ข้อมลู ทางบรรณานุกรม คณะกรรมการจดั ทำหนงั สอื ที่ระลึกเฉลมิ พระเกยี รตพิ ระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หัว เนือ่ งในโอกาสการจดั งานฉลองสิรริ าชสมบตั คิ รบ ๗๐ ป ี และเฉลมิ พระเกยี รติ สมเด็จพระนางเจ้าสริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ นี าถ เน่อื งในโอกาสพระราชพธิ ีมหามงคล เฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สงิ หาคม ๒๕๕๙ สภานิติบัญญัตแิ หง่ ชาติ ๗๐ ปี ครองราชย์ มหากษตั รยิ ์ประชาธปิ ไตย. กรุงเทพฯ : สำนกั งานเลขาธกิ าร สภาผ้แู ทนราษฎร, ๒๕๖๐. ๒๕๐ หนา้ . ภาพประกอบ. ๑. สิริกติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ, สมเดจ็ พระนางเจ้า, ๒๔๗๕- - พระราชประวัติ. ๒. สริ กิ ิติ์ พระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระนางเจ้า, ๒๔๗๕- - พระราชกรณียกจิ . ๓. ชือ่ เร่ือง.2 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ ีนาถ คพู่ ระบารมี

ตราสัญลกั ษณ์งานเฉลมิ พระเกยี รติ สมเดจ็ พระนางเจ้าสริ กิ ิติ์ พระบรมราชนิ นี าถ เนอ่ื งในโอกาสพระราชพธิ มี หามงคลเฉลมิ พระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สงิ หาคม ๒๕๕๙ ตราสัญลักษณ์งานเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจา้ สิริกติ ิ์ พระบรมราชนิ ีนาถ เนื่องในโอกาสพระราชพิธมี หามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๕๙ ซ่ึงออกแบบโดยนายสมชาย ศุภลักษณ์อำไพพร กรมศิลปากรกระทรวงศึกษาธิการ อันประกอบด้วย อักษรพระนามาภิไธย ส.ก. อักษร ส. ถมสีครามเข้ม เป็นสีแห่งวันพระราชสมภพอักษร ก. ถมสขี าว เปน็ สีเดชแห่งวนั พระราชสมภพ อักษรพระนามาภิไธย ส.ก. มีพระมหามงกฎุ สที องประดษิ ฐานอยูเ่ บอ้ื งบนภายใต้พระมหามงกุฎประดษิ ฐานพระแสงจักรตรีว่าทรงสถติ อยใู่ นพระบรมราชจักรีวงศ์ พระนามาภิไธย ส.ก. อยู่ภายในกรอบวัชรรัตน์ ๗ ดวง ว่าทรงเจริญพระชนมายุได้ ๗ รอบ มีพื้นสีมอคราม เป็นสีวันพระราชสมภพ นอกกรอบวัชรรัตน์อลงกรณ์ประกอบหน้าราชหงส์ทองอยู่ท้ังซ้ายขวา ว่าทรงงามสง่าดังราชหงส์ทอง หน้าราชหงส์มีกระหนกแนบ ห้อยพวงดอกไม้ทิพย์อนั มดี อกไม้ในพระนามเป็นอาทิ มีพรรณมอครามปนทอง ถดั ออกไปเป็นขอบเขยี นอกั ษรสที อง ความวา่ พระราชพธิ มี หามงคลเฉลมิ พระชนมพรรษา ๒๕๕๙ ระบายพืน้ ดว้ ยสหี งชาด อนั เปน็ สริ ิแห่งวนั พระราชสมภพ เพ่อื เฉลมิ พระเกียรติ ในอภิลกั ขิตสมยัที่ทรงเจริญพระชนมายุบรรจบครบ ๘๔ พรรษา ดังมีเลขมหามงคลนั้นอยู่ใต้อักษรพระนามาภิไธย ประกอบเถาไม้ทิพย์ช่ือจิตรลดา ตามตำราว่าเป็นเครือเถาไม้ทิพย์มีอยู่ในจิตรลดาวัน พระราชอุทยาน ๑ ใน ๔ แห่ง ของพระอินทร์ หมายความว่าสมเด็จพระบรมราชินีนาถทรงเนานิเวศน์สถานชื่อพระตำหนักจิตรลดารโหฐานอันเป็นท่ีประทับ เถาไม้น้ีว่าเป็นเถาไม้แห่งความหวัง ดุจดังสมเด็จพระบรมราชินีนาถทรงเป็นความหวังแห่งปวงชนราษฎรพ้นจากความยากไร้ด้วยพระมหากรุณาธิคุณอนั มโี ครงการศลิ ปาชีพเป็นอาทิ อาณาประชาราษฎรจ์ ึงนอ้ มใจถวายพระพรให้ทรงเจรญิ พระชนม์ยิง่ ยนื นาน 3๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ คูพ่ ระบารมี

4 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ คูพ่ ระบารมี

อาศิรวาทเฉลมิ พระเกียรติสมเดจ็ พระนางเจ้าสิรกิ ิต์ิ พระบรมราชินีนาถ เนื่องในโอกาสพระราชพธิ มี หามงคลเฉลมิ พระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๕๙ สภานิติบัญญัตถิ วายบงั คมบรมบาท สมเด็จนาถบรมราชนิ ศี รสี ยาม ครบเจ็ดรอบพระพรรษาสง่างาม ถ้วนทกุ นามนอ้ มใจถวายพระพร สำนึกในพระมหากรุณา ทรงงานหนกั เพื่อประชาสโมสร ผดงุ ประชาธิปไตยใหถ้ าวร อกี ดบั ร้อนแกอ่ าณาประชาชน ดว้ ยหตั ถข์ องพระแม่น้นั แผป่ ก เหลา่ พสกนิกรทุกแหง่ หนทรงเป็น “แม่” เป็น “ครู” ผูย้ นิ ยล “ผู้สรา้ ง” คน “ผใู้ ห้” ในทุกกาลผสู้ ำเรจ็ ราชการ ฯ พระผ่านเกล้า ทรงแบ่งเบาราชภาระทกุ สถานสดุ แผ่นดนิ ร้อนแลง้ แห้งกันดาร พระราชทานโครงการจนร่มเย็น ดนิ ระแหงแห้งหายกลายเป็นปา่ เขยี วชอมุ่ พ่มุ พนามาให้เห็นมี “บา้ นน้อยในปา่ ใหญ”่ คลายลำเค็ญ “ป่ารกั นำ้ ” อุดมเช่นเคยเปน็ มาไทยดำรงเผา่ พนั ธ์มุ านานนกั วฒั นธรรมประจักษท์ ุกแหลง่ หล้า“ศิลปาชีพ” ถอื กำเนดิ เกิดสมญา เพราะทรงเหน็ คุณค่าความเปน็ ไทย พระเมตตาคือห่วงร้อยดวงจิต ชุบชีวติ ไพร่ฟ้าให้หน้าใสทรงปัดเปา่ ทุกขเ์ ข็ญไมเ่ วน้ ใคร นำ้ พระทยั ไมเ่ ลือกรกั มกั ที่ชังพระเกยี รตคิ ุณขจรขจายในหลา้ แหลง่ ดัง่ จันทรเ์ พ็ญทอแสงแหง่ ความหวังอาบกระทอ่ มถึงปราสาทราชวงั ทุกฟากฝ่ังธรณนิ ให้ยนิ ดี ครบเจ็ดรอบพรรษามหาฤกษ์ อรณุ เบกิ ฟา้ ครามงามสดสีถวายบังคมมหาราชินี ร้อยบทกวบี ชู าแทนมาลยัอัญเชญิ พระไตรรัตนเ์ ป็นฉัตรแกว้ คมุ้ ครองให้ทรงผ่องแผ้วนิรนั ดรส์ มัยเปน็ มิง่ ขวญั เหนอื เกล้าของชาวไทย ขอกราบใตพ้ ระบาทบงส์ุ ทรงพระเจริญ ดว้ ยเกลา้ ด้วยกระหม่อม ขอเดชะ สภานติ ิบญั ญตั ิแห่งชาติรองศาสตราจารย์ ดร. คุณหญิงวินติ า ดิถยี นต์ ศิลปินแห่งชาติ ประพนั ธ์ 5๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คพู่ ระบารมี

สารบญั หนา้ ๓ ๕ • ตราสัญลกั ษณง์ านเฉลมิ พระเกียรตสิ มเดจ็ พระนางเจ้าสริ ิกติ ิ์ พระบรมราชินนี าถ ๑๐ เนอ่ื งในโอกาสพระราชพิธมี หามงคลเฉลมิ พระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สงิ หาคม ๒๕๕๙ ๑๒ • อาศิรวาทเฉลิมพระเกียรตสิ มเดจ็ พระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินนี าถ ๑๔ เนอื่ งในโอกาสพระราชพธิ ีมหามงคลเฉลมิ พระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๕๙ • สารจากประธานสภานติ ิบญั ญตั ิแหง่ ชาติ ๑๖ • สารจากประธานสภาขบั เคล่อื นการปฏริ ปู ประเทศ ๑๙ • สารจากประธานคณะกรรมการจดั ทำหนงั สอื ท่รี ะลึกเฉลมิ พระเกียรตพิ ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยู่หัว ๒๑ เนอื่ งในโอกาสการจดั งานฉลองสริ ริ าชสมบัติครบ ๗๐ ปี และเฉลมิ พระเกียรตสิ มเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ิต์ิ ๒๒ พระบรมราชนิ นี าถ เน่อื งในโอกาสพระราชพธิ ีมหามงคลเฉลมิ พระชนมพรรษา ๗ รอบ ๒๗ ๑๒ สงิ หาคม ๒๕๕๙ สภานติ ิบญั ญตั แิ ห่งชาติ ๒๘ • สารจากบรรณาธกิ าร ๓๐ • คำนำ ๓๖ ๔๐ • พระราชประวัติ ๔๓ เสดจ็ พระราชสมภพ ๔๙ ราชสกลุ กติ ยิ ากร ๗๓ การศึกษา ๗๕ ทรงหมั้น ๘๖ พระราชพธิ รี าชาภเิ ษกสมรส ๙๑ พระราชโอรสและพระราชธิดา ๑๐๖ สถาปนาพระอสิ ริยยศ ๑๒๕ • พระราชินคี ู่พระบารมแี หง่ สยาม • ทรงวางรากฐานการปฏิรูปการปกครองในระบอบประชาธปิ ไตย ทรงเป็นนกั ปฏิรูปดา้ นการศกึ ษา ทรงเป็นนกั ปฏิรปู ด้านการสาธารณสขุ ทรงเป็นนกั ปฏริ ปู ดา้ นศิลปวฒั นธรรม ทรงเป็นนกั ปฏิรูปด้านทรัพยากรธรรมชาติ ทรงสง่ เสริมศาสนา 6 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินนี าถ คพู่ ระบารมี

• พระราชกรณียกิจเก่ยี วกับรฐั สภา ๑๓๑ ทรงเป็นผ้สู ำเรจ็ ราชการแทนพระองค์ ๑๓๓ พระราชบัญญัตแิ ละพระราชกฤษฎกี าที่ทรงลงพระปรมาภิไธย ๑๔๐ ในฐานะทท่ี รงเปน็ ผูส้ ำเร็จราชการแทนพระองค์ • พระราชกรณยี กิจด้านสทิ ธเิ สรีภาพ ความเสมอภาค สทิ ธมิ นษุ ยชน ผู้ดอ้ ยโอกาส และผพู้ กิ าร ๑๔๗ พระราชกรณยี กจิ ดา้ นสทิ ธิเสรีภาพ ๑๔๙ พระราชกรณยี กจิ ดา้ นความเสมอภาค ๑๕๗ พระราชกรณยี กิจด้านสทิ ธมิ นษุ ยชน ผดู้ ้อยโอกาส และผพู้ กิ าร ๑๖๓• พระราชกรณยี กจิ การสง่ เสรมิ ความเป็นพลเมืองในวิถปี ระชาธิปไตย ๑๘๙• เพราะพระอจั ฉรยิ ะย่งิ ใหญ่ ประชาชนไทยจงึ เป่ียมสุข ๑๙๗• สดุดีเฉลิมพระเกียรติ ๒๐๑ เหรียญและโล่รางวลั เชดิ ชูเกียรต ิ ๒๐๓ การถวายปริญญาดษุ ฎบี ัณฑติ กติ ติมศักด์ิ ๒๑๒ ตราสญั ลักษณ์เฉลมิ พระเกียรตใิ นวาระต่าง ๆ ๒๑๙ ทรงดำรงตำแหนง่ องคบ์ งั คับการพิเศษกรมทหารราบที่ ๒๑ ๒๒๓ รกั ษาพระองค์ “ทหารเสือราชนิ ี” ๒๒๙ ทรงดำรงตำแหน่งสภานายกิ าสภากาชาดไทย ๒๓๓• สำนึกในพระมหากรณุ าธคิ ุณปกเกลา้ ปกกระหม่อมอยา่ งหาท่สี ุดมไิ ด้ ๒๓๘• บรรณานุกรม ๒๔๓• ภาคผนวก 7๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คูพ่ ระบารมี

๘8 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินนี าถ คู่พระบารมี

๙9๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ คู่พระบารมี

สารจากประธานสภานิตบิ ัญญัติแหง่ ชาติ เนื่องในโอกาสมหามงคลที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงเจริญพระชนมพรรษา ๘๔ พรรษา ในวันท่ี ๑๒ สิงหาคม ๒๕๕๙ สภานิติบัญญัติแห่งชาติสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณอันล้นพ้นของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชนิ นี าถ ทม่ี พี ระราชปณธิ านและพระปรชี าสามารถ ทรงทมุ่ เทพระวรกายในการประกอบพระราชกรณยี กจิ นานปั การ อย่างยาวนาน เป็นคู่พระบารมีเคียงข้างพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พสกนิกรชาวไทยทุกหมู่เหล่าต่าง อยเู่ ย็นเปน็ สขุ ภายใตร้ ่มพระบารมีตลอดระยะเวลาแหง่ การเถลิงถวลั ยสริ ริ าชสมบัติ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ ทรงเป็นแม่ของแผ่นดิน ทรงเป็นศิลปินผู้ยิ่งใหญ่ ทรงปกปักรักษา งานศิลปะของชาติ พระองค์มีสายพระเนตรอันยาวไกลในการพลิกฟื้นศิลปะชั้นสูงของชาติ โดยทรงส่งเสริมงานศิลปะด้าน วรรณศิลป์และนาฏศิลป์ของไทย อาทิ การแสดงโขนให้คืนกลับมาสู่ความนิยมและเป็นที่ภาคภูมิใจของคนไทยอีกครั้งหนึ่ง ด้วยพระอัจฉริยภาพที่ปรากฏเป็นท่ีประจักษ์ในการออกแบบฉลองพระองค์ชุดประจำชาติเมื่อครั้งโดยเสด็จพระบาทสมเด็จ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชเสด็จพระราชดำเนินไปเจริญสัมพันธไมตรีกับนานาประเทศ ทรงน้อมนำพระราชดำริ ขจัดทุกข์บำรุงสุขของราษฎร อาทิ การสังคมสงเคราะห์ด้านการพัฒนาคุณภาพชีวิตและความเป็นอยู่ของราษฎรให้ดีขึ้น มีสุขภาพอนามัยแข็งแรง มีการศึกษา มีความรักชาติบ้านเมือง ทรงริเร่ิมโครงการให้ราษฎรโดยเฉพาะชาวนาในท้องถิ่นชนบท มีอาชีพเสริมโดยใช้เวลาว่างจากการทำนาทำไร่มาทำงานศิลปาชีพ เพื่อรักษางานช่างศิลป์ในภาคต่าง ๆ ไว้ในวิถีชีวิตชาวบ้าน และเป็นการสร้างรายได้ โดยส่งเสริมการประกอบอาชีพของราษฎรในท้องถิ่นจากการใช้ทุนทางวัฒนธรรมและวัตถุดิบ ในท้องถ่ินประกอบเป็นศิลปาชีพจนสร้างช่ือเสียงเลื่องลือขจรขจายเป็นที่ยอมรับทั้งประชาคมในประเทศและต่างประเทศ นอกจากนี้โครงการในพระราชดำริยังเป็นการเสริมสร้างความเข้มแข็งของประเทศด้วยกระบวนการพัฒนาอย่างย่ังยืนท่ีเป็น การสร้างภูมิคุ้มกันของสังคมเพื่อให้ราษฎรได้มีส่วนร่วมกับรัฐในการทำนุบำรุงบ้านเมืองให้มีความเจริญรุดหน้าไปได้ด้วยดี ท้งั ในดา้ นการเสริมสร้างความเป็นพลเมือง ความเสมอภาค การสง่ เสรมิ สิทธิสตรี การปลกู ฝงั ให้ราษฎรประพฤตดิ ีประพฤติชอบ ตามหลักศาสนา รวมท้ังการอนุรักษท์ รัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ้ มอยา่ งยงั่ ยนื 10 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินนี าถ คู่พระบารมี

พระองค์ทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจนานัปการเคียงคู่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชเป็นระยะเวลายาวนานในการอุปถัมภ์บำรุงพสกนิกรให้มีคุณภาพชีวิตท่ีดี ด้วยพระวิริยอุตสาหะ ก่อให้เกิดประโยชน์อเนกอนันต์แก่อาณาประชาราษฎร์และสังคมประเทศชาติ พระอัจฉริยภาพและพระปรีชาสามารถในใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทเป็นที่ประจักษ์และซาบซ้ึงอย่างท่ีสุดในใจของมวลหมู่ประชาชนอยู่เป็นนิจ พระเกียรติคุณได้รับการแซ่ซ้องสรรเสริญให้แผ่ขจรไพศาลทั่วทิศานุทิศ พระบารมีปกเกล้าปกกระหม่อมปวงพสกนิกรชาวไทยและประชาชนในประเทศเพื่อนบ้านผู้มาอาศัยอยู่ภายใต้พระบรมโพธิสมภารได้มคี วามรม่ เย็นเป็นสุขตลอดมา เนอื่ งในโอกาสมหามงคลนสี้ ภานติ บิ ญั ญตั แิ หง่ ชาตขิ อพระราชทานพระราชานญุ าต เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระนางเจา้สริ กิ ิติ์ พระบรมราชินนี าถ และร่วมเฉลิมฉลองวาระครบรอบ ๘๔ พรรษา หรือ ๗ รอบ ซง่ึ เปน็ วาระสำคัญอย่างย่งิ ของคนไทยท้ังประเทศและทั่วโลก โดยจัดทำหนังสือ “๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ คู่พระบารมี” เพ่ือเป็นการแสดงความจงรักภักดีและเผยแผ่พระเกียรติคุณให้ปรากฏตราบนิรันดร์กาล และขอน้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวายพระพรชัยมงคลขออัญเชิญคุณพระศรีรัตนตรัยและอำนาจส่ิงศักดิ์สิทธ์ิ ท่ัวสากลโลก อันมีพระสยามเทวาธิราชและพระบรมเดชานุภาพแห่งสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจ้าทุกพระองค์ โปรดอภิบาลรักษาให้สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถจงทรงพระเจริญยิ่งยืนนาน ทรงพระเกษมสำราญ ปราศจากโรคาพาธและอุปัทอันตรายท้ังปวง พระเกียรติคุณแผ่ไพศาลมพี ระราชปณธิ านใดจงสมั ฤทธผิ ล ทรงสถติ เปน็ มง่ิ ขวญั รม่ เกลา้ ของเหลา่ ขา้ พระพทุ ธเจา้ และพสกนกิ รชาวไทยตราบกาลนริ นั ดร์ (ศาสตราจารยพ์ ิเศษพรเพชร วชิ ิตชลชยั ) ประธานสภานติ ิบญั ญัตแิ หง่ ชาติ 11๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ คู่พระบารมี

สารประธานสภาขับเคล่ือนการปฏิรูปประเทศ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ ทรงเป็นขัตติยราชนารี คู่พระบารมีท่ีมีพระจริยวัตรอันงามเลิศและ นำ้ พระราชหฤทยั สดุ ประเสรฐิ ดว้ ยพระอจั ฉรยิ ภาพและพระปรชี า ยงั ผลใหพ้ ระราชกรณยี กจิ นานปั การลว้ นอำนวยคณุ ประโยชน์ แก่มวลมนษุ ยชาติ และปรากฏพระเกียรติคุณแผไ่ พศาลไปยงั นานาประเทศ เป็นท่ีประจกั ษท์ ั้งในสงั คมไทยและสังคมโลก ภายใต้พระบรมโพธิสมภารของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ท่ีทรงปกครองบ้านเมืองด้วย หลักทศพิธราชธรรม ทรงยึดม่ันในพระปฐมบรมราชโองการ และพระราชสัตยาธิษฐาน เพ่ือประโยชน์สุขของปวงอาณา ประชาราษฎร์และชาติบ้านเมืองเป็นอเนกประการ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ ทรงน้อมนำพระราชปณิธาน และพระราชดำริทุกประการ มาเป็นแนวทางเสริมสร้างให้เกิดโครงการต่าง ๆ เพ่ือพัฒนาอาชีพและความเป็นอยู่พื้นฐาน ของราษฎร ใหม้ ั่นคงและยง่ั ยนื สมั ฤทธิผ์ ลสมดงั พระราชปณิธาน ประเทศไทยมีความเจริญรุ่งเรืองม่นั คงเป็นปกึ แผน่ ตลอดมา สภาขบั เคลอื่ นการปฏริ ปู ประเทศกบั สภานติ บิ ญั ญตั แิ หง่ ชาติ ไดต้ ระหนกั และซาบซง้ึ ถงึ พระราชดำริ พระราชกรณยี กจิ และพระมหากรุณาธิคุณของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ โดยเฉพาะโครงการในพระราชดำริ ท่ีเช่ือมโยงกับ ภารกิจของสภาขับเคล่ือนการปฏิรูปประเทศ ล้วนแล้วแต่นำมาซึ่งการวางรากฐานของประเทศ ให้มีความม่ันคง และผลักดัน การปฏิรูปกับกระบวนการพัฒนาให้มีความก้าวหน้าต่อเน่ืองอย่างยั่งยืน ทั้งการสร้างจิตสำนึกความเป็นพลเมือง การเสียสละ ต่อสังคม การส่งเสริมการใช้สิทธิเสรีภาพตามกฎหมายอย่างเหมาะสม การส่งเสริมความเสมอภาคของราษฎรให้เท่าเทียมกัน การใช้พลังของชุมชนเป็นปัจจัยในการขับเคล่ือน การสร้างผลิตผลในโครงการศิลปาชีพ ตลอดจนการรวมตัวของชุมชนใน การอนุรักษธ์ รรมชาตแิ ละส่ิงแวดล้อมทสี่ อดคลอ้ งกับการพัฒนาประเทศ เป็นตน้12 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินนี าถ คู่พระบารมี

เน่ืองในโอกาสการจัดพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๕๙ สภาขับเคล่ือนการปฏิรูปประเทศขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตแสดงออกซงึ่ ความจงรกั ภกั ดแี ละรว่ มเทดิ พระเกยี รตดิ ว้ ยความสำนกึ ในพระมหากรณุ าธคิ ณุ อยา่ งหาทส่ี ดุ มไิ ด้ โดยรว่ มกบั สภานติ ิบัญญัติแห่งชาติและสำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎรจัดทำหนังสือ “๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถคู่พระบารม”ี เล่มน้ี อันประกอบไปดว้ ยพระราชจริยวัตร พระบรมฉายาลักษณ์ และพระราชกรณียกิจของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ท่ีทรงห่วงใยต่อพสกนิกรทุกหมู่เหล่า ซ่ึงนอกจากพระเกียรติคุณและพระบารมีของพระองค์ได้ขจรแผไ่ พศาลเปน็ ทปี่ ระจกั ษไ์ ปทวั่ ทกุ สารทศิ ทงั้ ในเขตขณั ฑสมี าแหง่ ราชอาณาจกั รไทยและนานาประเทศแลว้ พสกนกิ รชาวไทยยังได้มีโอกาสชื่นชมพระบารมี ด้วยความจงรักภักดีและสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณอีกด้วย เน่ืองในโอกาสมหามงคลน้ีขา้ พระพทุ ธเจา้ ในนามของสภาขบั เคลอ่ื นการปฏริ ปู ประเทศและขา้ ราชการสำนกั งานเลขาธกิ ารสภาผแู้ ทนราษฎร ขอนอ้ มเกลา้น้อมกระหม่อมถวายพระราชสดุดีและขอถวายพระพรชัยมงคล ขออำนาจคุณพระศรีรัตนตรัยและส่ิงศักดิ์สิทธ์ิท้ังหลายจงดลบันดาลให้ ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทปราศจากสรรพโรคาพยาธิและอุปัทอันตราย ทรงเจริญพระชนมพรรษาย่ิงยืนนานพระบรมเดชานุภาพแผ่ไพศาลและสถิตเป็นมง่ิ ขวัญของเหลา่ พสกนิกรชาวไทยตราบกาลนิรนั ดร์ ร้อยเอก (ทนิ พนั ธ์ุ นาคะตะ) ประธานสภาขับเคล่อื นการปฏิรูปประเทศ 13๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ คู่พระบารมี

สารจากประธานคณะกรรมการจดั ทำหนงั สอื ทร่ี ะลกึ เฉลมิ พระเกียรติ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยู่หัว เนอ่ื งในโอกาสการจดั งานฉลองสริ ิราชสมบตั ิ ครบ ๗๐ ปี และเฉลิมพระเกียรตสิ มเด็จพระนางเจา้ สิริกติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ เน่ืองในโอกาสพระราชพธิ ีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สงิ หาคม ๒๕๕๙ สภานติ บิ ัญญตั ิแหง่ ชาติ ในโอกาสมหามงคลสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ ทรงเจริญพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๘๔ พรรษา “คณะกรรมการจัดทำหนังสือที่ระลึกเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เน่ืองในโอกาสการจัดงานฉลอง สิริราชสมบัติครบ ๗๐ ปี และเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เน่ืองในโอกาสพระราชพิธี มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๕๙ สภานิติบัญญัติแห่งชาติ” ได้ขอพระราชทานพระราชานุญาต จัดทำหนังสือ “๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คพู่ ระบารม”ี เพอ่ื ทลู เกลา้ ทลู กระหมอ่ มถวายเปน็ ราชสกั การะ และเทดิ พระเกยี รติสมเด็จพระนางเจา้ สิริกิติ์ พระบรมราชนิ นี าถ เน่ืองในโอกาสทรงเจรญิ พระชนมพรรษา๘๔ พรรษา ดว้ ยสำนกึ ในพระมหากรุณาธิคุณล้นเกล้าล้นกระหม่อมที่ทรงเป็นคู่พระบารมีในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช โดยไดเสด็จพระราชดำเนินเคียงข้างพระองค์ไปท่ัวผืนแผ่นดินไทยอย่างไม่ทรงย่อท้อและเหน็ดเหนื่อยตลอดระยะเวลายาวนาน ในสิริราชสมบัติ การปฏิบัติพระราชกรณียกิจทุกประการล้วนเป็นไปเพ่ือประโยชน์สุขแก่พสกนิกร ทรงปัดเป่าความทุกข์ยาก ของอาณาประชาราษฎร์ อุปถัมภ์บำรุงพสกนิกร ด้วยพระวิริยอุตสาหะ ด้วยพระอัจฉริยภาพท่ีเป่ียมล้นไปด้วยพระเมตตา และพระบารมปี กเกลา้ ปกกระหมอ่ มปวงพสกนกิ รตลอดมา ดว้ ยสำนกึ ในพระมหากรณุ าธคิ ณุ เปน็ ลน้ พน้ ทท่ี รงมพี ระราชปณธิ าน อนั แน่วแน่ทท่ี รงประกอบพระราชกรณียกจิ ในดา้ นตา่ ง ๆ อันเป็นคณุ อเนกอนันต์ต่อพสกนิกรและสงั คมไทย อกี ทง้ั เพอ่ื จดจารกึ พระบารมีและพระมหากรุณาธิคุณอย่างหาท่ีสุดมิได้ไว้ให้เป็นท่ีประจักษ์แก่พสกนิกรท้ังชาวไทยและชาวต่างชาติสืบไป ท้ังนี้ โดยหนังสือเลม่ น้ีมสี าระสำคัญประกอบดว้ ยพระราชประวตั ิ พระราชกรณยี กจิ ดา้ นสิทธเิ สรภี าพ ความเสมอภาค สทิ ธมิ นุษยชน14 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คู่พระบารมี

การสงเคราะห์ผู้ด้อยโอกาสและผู้พิการ การส่งเสริมความเป็นพลเมืองในระบอบประชาธิปไตย พร้อมทั้งอัญเชิญพระบรมฉายาลักษณ์ในพระอิริยาบถที่งดงามจากพระราชจริยวัตรและพระราชกรณียกิจในโอกาสต่าง ๆ รวมทั้งเอกสารทางราชการท่เี ก่ยี วข้องรวบรวมไว้เป็นเอกสารทางประวัติศาสตร์ของชาติไทยท่ที รงคุณค่า และเผยแพร่หนังสือน้ใี ห้กับหน่วยงานราชการสถานศึกษา และหน่วยงานต่าง ๆ อันจะเป็นประโยชน์ต่อการศึกษาเรียนรู้พระราชจริยวัตรและพระราชกรณียกิจในโครงการตา่ ง ๆ เพื่อน้อมนำมาเป็นแนวทางในการปฏิบัติหนา้ ทส่ี นองพระมหากรณุ าธคิ ณุ เปน็ ราชสักการะตอ่ ไป “คณะกรรมการจดั ทำหนงั สอื ทร่ี ะลกึ เฉลมิ พระเกยี รตพิ ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั เนอ่ื งในโอกาสการจดั งานฉลองสริ ริ าชสมบตั คิ รบ ๗๐ ปี และเฉลมิพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เน่ืองในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ๑๒ สงิ หาคม ๒๕๕๙ สภานติ บิ ญั ญตั แิ หง่ ชาต”ิ ขอนอ้ มเกลา้ นอ้ มกระหมอ่ มถวายความจงรกั ภกั ดตี ราบชวี ติ จะหาไมแ่ ละขอถวายคำสัตย์ปฏิญาณต่อพระสยามเทวาธิราชและสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจ้าทุกพระองค์ น้อมนำพระราชดำรัสของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ ที่พระราชทานแก่พสกนิกรชาวไทยทุกหมู่เหล่าในทุกโอกาส ตลอดจนพระราชปณธิ านอนั แนว่ แนด่ ว้ ยนำ้ พระราชหฤทยั ทเ่ี ปย่ี มลน้ ดว้ ยพระเมตตา นำมาซง่ึ โครงการในพระราชดำรเิ พอ่ื พฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ของราษฎรให้ดีข้นึ รบั ใสเ่ กลา้ ใสก่ ระหมอ่ มยึดถือปฏิบัติเพ่ือความเจรญิ รุ่งเรืองตามพระราชปณิธาน ขออญั เชญิ คุณพระศรีรัตนตรยั และอำนาจสง่ิ ศกั ดสิ์ ิทธ์ทิ ว่ั สากลโลก โปรดอภิบาลรักษาใหส้ มเดจ็ พระนางเจ้าสิรกิ ติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ ทรงพระเจรญิยง่ิ ยืนนาน ทรงพระเกษมสำราญ ปราศจากโรคาพาธและอุปัทอันตรายท้งั ปวง พระเกียรตคิ ุณแผ่ไพศาล มพี ระราชปณิธานใดจงสัมฤทธิผล ทรงสถิตเปน็ ม่งิ ขวญั รม่ เกล้าของเหล่าข้าพระพทุ ธเจ้าและพสกนิกรชาวไทยตราบกาลนริ นั ดร์ ขอขอบพระคณุ ประธานสภานติ บิ ญั ญตั แิ หง่ ชาตแิ ละประธานสภาขบั เคลอ่ื นการปฏริ ปู ประเทศทใ่ี หค้ ำปรกึ ษาแนะนำอันเป็นประโยชน์อย่างย่ิง และขอขอบคุณเจ้าหน้าที่ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องที่ร่วมกันทำภารกิจน้ีด้วยความเอาใจใส่และมุ่งม่ันจนประสบผลสำเรจ็ ตามวตั ถุประสงค์เป็นอย่างดี (นางสาววลยั รัตน์ ศรอี รณุ ) รองประธานสภาขับเคล่ือนการปฏิรูปประเทศ คนทสี่ อง ประธานคณะกรรมการจัดทำหนงั สอื ที่ระลึกเฉลิมพระเกียรติ ฯ 15๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คพู่ ระบารมี

สารจากบรรณาธกิ าร “พระบรมราชินนี าถ คู่พระบารมี” ผู้ทรงพระสริ ิโฉมงดงามคบู่ ญุ บารมีแห่งพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ล อดลุ ยเดช พระผเู้ ปน็ ดง่ั ดวงใจของพสกนกิ รชาวไทย นบั ตง้ั แตว่ นั ท่ี ๒๘ เมษายน ๒๔๙๓ ซง่ึ เปน็ วนั ทพ่ี ระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทร มหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงประกอบพระราชพิธีราชาภิเษกสมรสกับพระคู่หม้ันหม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ กิติยากร ปวงชนชาวไทย ต่างแซ่ซ้องยินดีด้วยความสุขและอิ่มเอิบใจ แม้วันเวลาจะผ่านมาเน่ินนานเท่าใด แต่ความปล้ืมปีติยินดีและความช่ืนชม โสมนัสในพระบารมีของล้นเกล้าล้นกระหม่อมยังเต็มเปี่ยมด้วยความสุขและอิ่มเอิบในหัวใจของพสกนิกรชาวไทยทั่วหล้า ย่ิงผ่านวันเวลาพระฉายาลักษณ์ที่ปรากฏยิ่งฉายเด่นชัดว่าสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ ทรงเป็นขัตติยราชนารี ผู้มีพระราชจริยวัตรงามเลิศ น้ำพระราชหฤทัยสุดประเสริฐ ด้วยพระราชกรณียกิจที่ทรงบำเพ็ญในฐานะพระอัครมเหสีและ พระราชชนนีของพระราชโอรสและพระราชธิดาทุกพระองค์ เม่ือทรงเป็น “ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์” ขณะท่ีพระบาท สมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระผนวชก็ทรงพระปรีชาในการบริหารราชการแผ่นดินด้วยความซ่ือสัตย์และ จงรกั ภกั ดตี อ่ พระมหากษัตริย์ และทรงปฏิบตั ิหนา้ ทเี่ พ่อื ประโยชนส์ ุขของประเทศและประชาชนตามรฐั ธรรมนญู แห่งราชอาณา จักรไทยทุกประการ ทรงบำเพ็ญพระราชกรณียกิจต่าง ๆ สนองพระราชประสงค์เป็นท่ีเรียบร้อย เป็นท่ีพอพระราชหฤทัยใน พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงเป็นพระบรมราชินีนาถพระองค์แรกในระบอบประชาธิปไตยท่ีทรง พระปรชี ายิ่งนกั จากการเสด็จพระราชดำเนินไปในท่ีต่าง ๆ เพ่ือราชการของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และในฐานะ “พระบรมราชนิ ีนาถ” พระองคท์ รงทำหนา้ ทอี่ ย่างสมพระเกียรตยิ ศแห่งพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล อดุลยเดช นำมาซึง่ ความปลืม้ ปตี ยิ นิ ดแี ก่พสกนกิ รชาวไทยและพระบารมขี จรขจายไปทั่วทุกสารทศิ การเสดจ็ พระราชดำเนนิ ไป ทรงเยี่ยมราษฎรในชนบททั่วทุกภูมิภาคด้วยพระวิริยอุตสาหะทั้งสองพระองค์ทรงมุ่งม่ันท่ีจะบำบัดทุกข์บำรุงสุขแก่ราษฎรด้วย น้ำพระราชหฤทยั ท่ีประเสรฐิ ทรงศึกษาสภาพทอ้ งถ่ิน ชีวิตความเปน็ อยู่ ตลอดจนขนบธรรมเนยี มประเพณี และศลิ ปวัฒนธรรม ของแต่ละท้องถ่ินแล้วพระราชทานแนวพระราชดำริริเริ่มโครงการที่หลากหลายเหมาะสมตามลักษณะภูมิประเทศ ในขณะท่ี พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงมีพระราชดำริในเรื่องเกี่ยวกับการพัฒนาด้านการเกษตร และการทำมา หากินของราษฎรในพื้นที่ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ก็ทรงมีพระราชดำริด้านการพัฒนาอาชีพและส่งเสริม คุณภาพชีวิตของชาวบ้านควบคู่กันไปเสมอ จึงเป็นท่ีประจักษ์ได้ว่า พระองค์ทรงเป็น“คู่พระบารมี”แห่งพระบาทสมเด็จ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช โดยแท้16 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ ค่พู ระบารมี

สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ นี าถ ทรงมพี ระมหากรณุ าพฒั นาอาชพี และความเปน็ อยขู่ น้ั พน้ื ฐานของราษฎรโดยเฉพาะเร่ืองของงานฝีมือพื้นบ้าน หรือหัตถกรรมในท้องถิ่น ด้วยทรงตระหนักว่าคนไทยมีฝีมือด้านการช่างเป็นเอกลักษณ์ประจำตน และแต่ละท้องถ่ินก็มีศิลปะเป็นเอกลักษณ์ประจำภาค กอปรกับพระองค์ทรงสนพระราชหฤทัยศึกษางานศิลปะอย่างจริงจัง ดังนั้นจึงทรงส่งเสริมและฟ้ืนฟูงานศิลปหัตถกรรมพื้นบ้านที่นับวันจะสูญหายไปตามกาลเวลา ให้กลับมามีชีวิตอยู่คู่กับสังคมไทยอีกคร้ังหน่ึง นับเป็นการอนุรักษ์ศิลปะอันล้ำค่าของชาติให้ดำรงคงอยู่ปรากฏเป็นความภาคภูมิใจของคนไทยและเป็นความชนื่ ชมของชาวโลกไดอ้ ย่างนา่ อัศจรรย์ยง่ิ นบั เปน็ พระมหากรณุ าธิคณุ อนั ล้นพน้ หาท่สี ุดมิได้ พระราชกรณียกจิ ดา้ นศลิ ปวฒั นธรรมของสมเด็จพระนางเจา้ สริ กิ ิติ์ พระบรมราชนิ นี าถ ดำเนินไปอย่างต่อเน่ืองตลอดมาจนถึงปัจจุบัน ความนิยมไทยของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เป็นแบบอย่างในการแต่งกายแบบไทยและการใช้ผ้าไทยได้ขยายวงกว้างข้ึนในสังคม จนกล่าวได้ว่าพระองค์ได้ทรงมีส่วนสำคัญในการช่วยธำรงและเชิดชูเอกลักษณ์ความเปน็ ไทยให้ดำรงอย่ตู ราบจนปัจจุบัน ด้วยทรงตระหนักว่า งานศิลปหัตถกรรมพนื้ บา้ นมอี ยูท่ ัว่ ทกุ ภูมภิ าค จึงทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ มใหฟ้ นื้ ฟคู วามสามารถของชาวบา้ นในทอ้ งถน่ิ ดว้ ยการจดั ครไู ปฝกึ อบรมและพระราชทานวสั ดอุ ปุ กรณ์ทใี่ ชใ้ นการผลติ ดงั นนั้ งานทอผา้ พน้ื เมอื ง การผลติ ดอกไมป้ ระดษิ ฐ์ การทำเครอื่ งเงนิ เครอ่ื งทอง การปน้ั ตกุ๊ ตาชาววงั ในภาคกลางหัตถกรรมจักสานย่านลิเภา และการสานเส่ือกระจูดในภาคใต้ รวมท้ังการทอผ้าไหม ผ้าฝ้ายในภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่สวยงามเป็นท่ีนิยมกันอย่างกว้างขวางในปัจจุบัน ล้วนแล้วแต่มาจากพระปรีชาของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์พระบรมราชินีนาถ การส่งเสริมงานศลิ ปาชีพจึงได้เกดิ ข้ึนในท่ัวทกุ ภาคของผนื แผ่นดินไทยในเวลาต่อมา งานศิลปาชีพได้แผ่กิ่งก้านสาขาไปท่ัวทุกภูมิภาคของประเทศ ช่วยให้ประชาชนท่ีประสบความทุกข์ยากเดือดร้อนมีอาชีพเสริม มีรายได้เพ่ิม และบางครอบครัวยึดเป็นอาชีพหลักที่มั่นคงต่อไป ทั้งน้ีด้วยน้ำพระราชหฤทัยห่วงใยราษฎรจึงทรงมองเห็นคุณค่าที่งดงามของศิลปหตั ถกรรมพืน้ บ้านแต่ละภาคทแ่ี ฝงอยู่ในวถิ ีชวี ิตผ้คู น จนกล่าวไดว้ า่ “ศิลปาชพี ได้ชว่ ยดึงความสามารถของราษฎรผู้ยากไร้ในท้องถ่ินต่าง ๆ ให้ปรากฏสู่สายตาชาวโลก” ทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจท่ีเก่ียวเนื่องกับงานศิลปาชีพด้วยพระวิริยอุตสาหะ ทรงช่วยลดช่องว่างระหว่างชนบทกับเมือง ทรงช่วยให้คนในชนบทสามารถพ่ึงตนเองและมีรายได้เสริมซ่ึงเป็นการยกระดับการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศด้วย ทรงช่วยให้มีการสืบทอดศิลปหัตถกรรมพ้นื บา้ นทเี่ ปรียบประดุจวิถชี ีวติ ของคนในทอ้ งถิน่ น้ัน ๆ ให้เปน็ มรดกแก่ลูกหลานไทยอย่างย่งั ยนื ตลอดระยะเวลาทสี่ มเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ เสดจ็ พระราชดำเนนิ ไปทว่ั ประเทศไทย พระองคไ์ ดท้ รงนำคุณธรรมและค่านิยมที่ดีงามของไทย ซึ่งปรากฏได้ชัดเจนท้ังจากพระราชกรณียกิจน้อยใหญ่นานัปการ พระราชดำรัสในโอกาสต่าง ๆ และพระราชจริยวตั รอนั งดงาม ทรงพระเมตตาโอบออ้ มอารชี ว่ ยเหลอื เพอื่ นมนษุ ยท์ ท่ี กุ ขย์ ากเดอื ดรอ้ น ทรงอดทนอดกล้ันต่อความลำบากท้ังปวง ตลอดจนทรงอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติที่มีคุณค่าต่อวิถีชีวิตไทยจนเป็นท่ีประจักษ์ว่าสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงดำรงพระองค์เหมาะสมตามแบบอย่างวัฒนธรรมไทยท่ีดีงามทุกประการสมเป็น “พระบรมราชนิ ีนาถ คู่พระบารมี” ในพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช สมควรท่ีพสกนิกรชาวไทยทุกหมูเ่ หลา่ ควรดำเนินชีวติ ในครรลองของวฒั นธรรมไทยตามรอยพระยคุ ลบาทสืบต่อไป (นางนรรตั น์ พมิ เสน) บรรณาธิการหนงั สอื ทีร่ ะลกึ เฉลิมพระเกยี รติ ฯ 17๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ ีนาถ คู่พระบารมี

18 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินนี าถ คู่พระบารมี

คำนำ สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ ิกติ ิ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงเปน็ คู่พระบารมพี ระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร พระผู้เป็นพระมหากษัตริย์ไทย รัชกาลที่ ๙แหง่ พระบรมราชจกั รวี งศ์ นบั ตง้ั แตท่ รงประกอบพระราชพธิ รี าชาภเิ ษกสมรส ณ พระตำหนกั สมเดจ็ พระศรสี วรนิ ทริ า บรมราชเทวีพระพันวสั สาอยั ยกิ าเจา้ วังสระปทมุ เมือ่ วนั ที่ ๒๘ เมษายน ๒๔๙๓ สมเดจ็ พระนางเจา้ สิริกิต์ิ พระบรมราชินนี าถ ทรงประกอบพระราชกรณียกิจอันทรงคุณประโยชน์แก่ราษฎรทุกหมู่เหล่าในทั่วทุกพื้นท่ีของประเทศ ด้วยพระราชหฤทัยที่มุ่งม่ันแน่วแน่ที่จะบำบัดทุกขบ์ ำรงุ สุขของอาณาประชาราษฎร์ เมอื่ พระองค์เสดจ็ พระราชดำเนนิ ไปยังสถานทแี่ หง่ ใด ความสุขสำราญก็บังเกิดขึ้นได้ ณ สถานที่แห่งนั้น ด้วยบรรดาโครงการตามพระราชดำริต่าง ๆ ที่ล้วนเป็นไปเพ่ือความผาสุกร่มเย็นแห่งมหาชนทรงแนะนำแนวทางการประกอบอาชีพ ทรงเป็นผู้พระราชทานกำเนิดกิจการ “ศิลปาชีพ” เพื่อสร้างความม่ันคงและคุณภาพชวี ิตที่ดีให้แก่พสกนิกรตลอดมา โครงการตามพระราชดำรมิ ากมายหลายพนั โครงการมคี วามสอดคลอ้ งกลมกลนื ในทศิ ทางเดยี วกนั อยา่ งยง่ิ กบั แนวคดิและแนวทางของการพัฒนาชาติอย่างยั่งยืนในวิถีแห่งประชาธิปไตย ด้วยพระมหากรุณาธิคุณต่อประชาชนผู้ด้อยโอกาสผ้พู กิ าร ผูเ้ จ็บไข้ได้ปว่ ยในถิน่ ทุรกนั ดาร ไม่เพยี งแต่มีพระเมตตาต่อประชาชนชาวไทยเทา่ นน้ั แต่ยงั ทรงพระเมตตาพระราชทานความช่วยเหลือประชาชนจากประเทศเพื่อนบ้านท่ีประสบความเดือดร้อนอีกด้วย พระบารมีแผ่ไพศาลต่อชนท่ัวหล้า พระองค์ทรงเปน็ ศนู ย์รวมใจภักดิ์ในการสมัครสมานสามคั คแี ห่งประชาชนชาวไทยทกุ หมเู่ หล่า เนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษาสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงเจริญพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๕๙ ปวงประชาชาวไทยท้งั หลายต่างซาบซ้งึ ปล้มื ปีติยินดีและสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณล้นเกล้าล้นกระหม่อม สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร จึงได้จัดทำหนังสือ “๗ รอบ พระชนมพรรษาพระบรมราชินนี าถ ค่พู ระบารมี” โดยรวบรวมพระราชประวัติ พระราชกรณยี กิจเกี่ยวเนอ่ื งกับรัฐสภาและพระราชกรณยี กจิส่งเสรมิ ความเป็นประชาธปิ ไตยในดา้ นตา่ ง ๆ รวมทง้ั อญั เชญิ พระบรมราโชวาท พระราชดำรสั พระฉายาลกั ษณใ์ นพระอริ ยิ าบถทง่ี ดงามจากการทรงงานดา้ นตา่ ง ๆ โดยไดร้ บั ความกรณุ าจากราชเลขานกุ ารในพระองคส์ มเดจ็ พระบรมราชนิ นี าถ ทใี่ หค้ ำปรกึ ษาแนะนำแกค่ ณะกรรมการจดั ทำหนงั สอื ทร่ี ะลกึ เฉลมิ พระเกยี รติ ฯ ซง่ึ เปน็ ประโยชนอ์ ยา่ งยง่ิ จนประสบผลสำเรจ็ ตามวตั ถปุ ระสงค์เพ่ือเทิดพระเกียรติในพระอัจฉริยภาพด้วยความจงรักภักดีถวายเป็นราชสักการะ และเชิดชูพระเกียรติยศและพระเกียรติคุณใหข้ จรขจายไปทว่ั ทศิ านทุ ศิ เปน็ ทป่ี ระจกั ษแ์ กป่ วงชนชาวไทยและนานาประเทศสบื ไป 19๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คพู่ ระบารมี



พระราชประวตั ิ

เสด็จพระราชสมภพ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เสดจ็ พระราชสมภพ เมื่อวนั ศกุ ร์ท่ี ๑๒ สงิ หาคม พ.ศ. ๒๔๗๕ (เดือน ๙ ขึ้น ๑๑ ค่ำ ปีวอก จ.ศ. ๑๒๙๔) ที่บ้านพลเอก เจ้าพระยาวงศานุประพัทธ์ (หม่อมราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ์) ผเู้ ปน็ บิดาของหม่อมหลวงบวั กติ ิยากร ณ บ้านเลขที่ ๑๘๐๘ ถนนพระรามหก ตำบลวงั ใหม่ อำเภอปทมุ วนั จงั หวดั พระนคร22 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินนี าถ ค่พู ระบารมี

พระองค์เป็นพระธิดาองค์โตของหม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร (ต่อมาเมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๕ ได้รับการสถาปนาเป็นพลเอก พระวรวงศเ์ ธอ กรมหม่นื จันทบุรีสรุ นาถ) และหม่อมหลวงบัว กติ ยิ ากร (สนทิ วงศ)์ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถทรงมีพระนามเดิมว่า หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ กิติยากร “สิริกิติ์” เป็นพระนามท่ีพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๗ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทาน ซ่ึงมีความหมายวา่ “ผเู้ ปน็ ศรีแหง่ กิตยิ ากร” ทรงมพี ระเชษฐาและพระขนษิ ฐารว่ มพระชนกชนนดี งั นี้ ๑. หมอ่ มราชวงศ์กลั ยาณกิต ิ์ กติ ยิ ากร ๒. หม่อมราชวงศ์อดลุ กิต ์ิ กิติยากร ๓. หม่อมราชวงศส์ ริ ิกิต์ิ กิตยิ ากร ๔. หมอ่ มราชวงศบ์ ษุ บา กติ ิยากร 23๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ คพู่ ระบารมี

หลังจากประเทศไทยเปลี่ยนแปลงการปกครอง ในวันท่ี ๒๔ มิถุนายน ๒๔๗๕ หม่อมเจ้านักขัตรมงคล กติ ิยากร พระบิดาทรงลาออกจากราชการขณะดำรงตำแหนง่ ผู้ช่วยเสนาธิการกองทัพบก ครองยศพันเอก ต่อมารัฐบาล ได้แต่งตั้งให้พระองค์เดินทางไปดำรงตำแหน่งเลขานุการเอก ณ สถานทูตไทยประจำกรุงวอชิงตัน ประเทศสหรัฐอเมริกา โดยหม่อมหลวงบัว กิติยากร มิได้ติดตามไปด้วย เน่ืองจาก กำลงั มคี รรภใ์ กลค้ รบกำหนดและไดย้ า้ ยจากวงั เทเวศรก์ ลบั ไป พักอยู่กับบิดา จนให้กำเนิดหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ กิติยากร แลว้ จงึ เดนิ ทางไปสมทบ ภายหลงั หมอ่ มราชวงศส์ ริ กิ ติ ิ์ ขณะนน้ั มอี ายเุ พยี ง ๓ เดอื น จงึ อยใู่ นความดแู ลของ พลเอก เจา้ พระยา วงศานุประพทั ธ์ และท้าววนดิ าพจิ าริณี ผู้เป็นบิดาและมารดา ของหมอ่ มหลวงบัว กติ ิยากร24 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินนี าถ คพู่ ระบารมี

ในช่วงเจริญวัยของหมอ่ มราชวงศส์ ริ ิกิต์ิ กิตยิ ากร ขณะนน้ั ได้ผา่ นเหตกุ ารณ์ความผันผวนทางการเมืองของประเทศและความตงึ เครยี ดในบ้านเมอื งอีกครั้งเม่ือเกดิ กบฏพระองคเ์ จ้าบวรเดช เหตุการณ์ครั้งนี้ พระบาทสมเด็จพระปกเกลา้ เจา้ อยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินแปรพระราชฐานไปประทับท่ีจังหวัดสงขลา พร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายในได้ตามเสด็จด้วยซึง่ หมอ่ มเจ้าอปั ษรสมาน หรอื ทา่ นยา่ ได้ทรงรบั นดั ดา คือ หม่อมราชวงศ์สริ ิกติ ิ์ กิติยากร ตามเสดจ็ ไปด้วย และเมอ่ื เหตุการณ์สงบลง จึงได้กลับมาอยู่กับคณุ ตาและคณุ ยายท่ีบา้ นถนนพระรามหกอีกคร้ังหน่ึง ในปลาย พ.ศ. ๒๔๗๗ หม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร ทรงลาออกจากราชการและเดินทางกลับประเทศไทยจึงทรงรับหม่อมราชวงศ์สริ ิกิติ์ กติ ิยากร ซ่ึงมอี ายไุ ด้ ๒ ปี ๖ เดอื น กลับมาอยูร่ วมกันทีว่ ังเทเวศร์ บริเวณถนนกรงุ เกษม ปากคลองผดุงกรุงเกษม ริมแม่น้ำเจ้าพระยา หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ กิติยากร จึงใช้ชีวิตริมน้ำเช่นเดียวกับคนไทยส่วนใหญ่ท่ีตั้งบ้านเรือนอยู่ริมแม่น้ำลำคลอง น้ำในสมัยนั้นใสสะอาดเป็นเครื่องหล่อเลี้ยงชีวิตของคนไทยทั้งมวล แม้แต่หม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ กิติยากรก็เคยได้อาศัยตักน้ำในแม่น้ำเจ้าพระยาใส่ตุ่มแล้วแกว่งสารส้มไว้ใช้ยามฤดูน้ำหลาก และเคยสนุกสนานกับการเล่นน้ำและพายเรอื เหมอื นเดก็ ทว่ั ไป ในเวลาตอ่ มาสงิ่ เหลา่ นไี้ ดห้ ลอ่ หลอมใหส้ มเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ นี าถ เขา้ พระทยั ลกึ ซง้ึ ดีว่าคนไทยมีชีวิตความเป็นอยู่อย่างไร และน้ำสะอาดมีความสำคัญต่อชีวิตมนุษย์เพียงใด ซึ่งต่อมาพระองค์ได้มีพระราชดำรัสทรงสอนให้คนไทยเขา้ ใจความสำคัญของนำ้ อยู่เสมอ (ทบวงมหาวทิ ยาลยั , ม.ป.ป., น. ๗-๘) 25๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ ีนาถ คู่พระบารมี

26 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คพู่ ระบารมี

ราชสกุลกติ ิยากรพระบาทสมเด็จ เจา้ จอมมารดาอว่ ม พระบาทสมเด็จ สมเด็จพระปิยมาวดี พระบาทสมเดจ็ เจ้าจอมมารดาพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั พระจอมเกลา้ เจ้าอยู่หัว ศรพี ัชรินทรมาตา พระพทุ ธเลศิ หลา้ นภาลัย ปรางใหญ่รัชกาลที่ ๕ รชั กาลท่ี ๔ (เจ้าจอมมารดาเป่ยี ม) รชั กาลที่ ๒ กรมหลวงวงศาธริ าชสนทิ หมอ่ มแย้ม กรมพระจันทบุรนี ฤนาถ สมเด็จพระเจา้ บรมวงศ์เธอ หม่อมใหญ่ เทวกลุ(พระเจ้าลูกยาเธอ พระองคเ์ จา้ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ณ อยุธยา กิตยิ ากรวรลกั ษณ)์ พระองค์เจา้ สายสนิทวงศ์ หม่อมเขียน หม่อมเจา้ อปั ษรสมาน กติ ิยากร กรมหมื่นจนั ทบุรีสรุ นาถ เจ้าพระยาวงศานุประพัทธ์ ทา้ ววนิดาพจิ ารณิ ี (หม่อมเจ้านกั ขัตรมงคล กติ ิยากร) (หมอ่ มราชวงศส์ ทา้ น สนิทวงศ)์ (บาง สนิทวงศ์ ณ อยธุ ยา) หม่อมหลวงบัว สนทิ วงศ์หมอ่ มราชวงศ์กลั ยาณกิต์ิ กติ ิยากร หมอ่ มราชวงศอ์ ดุลกิติ์ กติ ยิ ากร สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ิต์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ หมอ่ มราชวงศบ์ ษุ บา กิตยิ ากร (หม่อมราชวงศห์ ญงิ สิริกิติ์ กิติยากร) 27๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ ค่พู ระบารมี

การศึกษา หม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ กิติยากร เริ่มเรียนช้ันอนุบาล ณ โรงเรียนราชินี ปากคลองตลาด เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๙ และ สอบไล่ได้ชั้นประถมปีท่ี ๑ ในปีเดียวกันน้ัน โดยศึกษาที่โรงเรียนราชินีได้เพียง ๑ ปี ก็เกิดสงครามมหาเอเชียบูรพา ทำให้ การคมนาคมขาดความสะดวกและไม่มีความปลอดภัย หม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ กิติยากร จึงต้องย้ายไปศึกษาในช้ันประถมปีท่ี ๒ ท่ีโรงเรียนเซนต์ฟรังซีสซาเวียร์คอนแวนต์ ถนนสามเสน เม่ือ พ.ศ. ๒๔๘๓ เนื่องจากอยู่ใกล้บ้านในระยะที่เดินไปโรงเรียน เองได้ โดยศึกษาอยู่ที่โรงเรียนแห่งน้ี ๘ ปี จนจบช้ันมัธยมปีที่ ๓ เลขประจำตัวนักเรียน ๓๗๑ และมีเพื่อนร่วมช้ันเรียน จำนวน ๓๗ คน ณ โรงเรียนเซนต์ฟรังซีสซาเวียร์คอนแวนต์ นอกจากศึกษาวิชาสามัญแบบโรงเรียนทั่วไปที่เน้นด้านภาษาอังกฤษ และภาษาฝร่งั เศสแล้ว หม่อมราชวงศ์สิรกิ ิติ์ กติ ิยากร ยงั ได้สมัครเขา้ ศึกษาวชิ าพเิ ศษ คือ เปยี โน ตง้ั แตป่ แี รกทีเ่ ขา้ เป็นนกั เรียน โดยมมี าดามเรอเนย์และมาดามฟรังซิสกา้ เป็นอาจารย์ผฝู้ ึกสอนดนตรี หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ กิติยากร สามารถเรียนได้ดีทั้งวิชาภาษาอังกฤษ ภาษาฝร่ังเศส และเปียโน มีพรสวรรค์ และความสนใจ สามารถเรียนได้ดีและเรว็ เป็นพเิ ศษ นอกจากน้ัน ยงั ได้รับการอบรมในด้านวิชาการเรอื นมาโดยเฉพาะทงั้ ท่ีบ้าน และโรงเรียน จงึ มีความสันทดั เป็นพเิ ศษในการประกอบอาหาร สามารถประกอบอาหารไดท้ ้ังอาหารไทยและอาหารฝร่ัง28 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คพู่ ระบารมี

ใน พ.ศ. ๒๔๘๙ หม่อมเจา้ นักขตั รมงคล กติ ยิ ากร ทรงดำรงตำแหนง่ เอกอัครราชทูตไทย ประจำราชสำนักเซนต์เจมส์ประเทศอังกฤษ และทรงพาครอบครัวไปด้วย ซ่ึงขณะนั้นหม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ กิติยากร มีอายุได้ ๑๓ ปีเศษ และจบการศึกษาช้ันมัธยมปีที่ ๓ จากโรงเรียนเซนต์ฟรังซีสซาเวียร์คอนแวนต์แล้ว ในระหว่างท่ีพำนักอยู่ในประเทศอังกฤษหม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ กิติยากร ได้เรียนภาษาอังกฤษและภาษาฝรั่งเศสกับครูพิเศษ โดยสามารถใช้ภาษาอังกฤษและภาษาฝร่ังเศสได้เป็นอย่างดีทั้งสองภาษา ควบคู่ไปกับการเรียนเปียโน ซึ่งโปรดปรานการเรียนเปียโนมากท่ีสุด ด้วยความมุ่งหวังที่จะเรียนเปียโนเป็นวิชาชีพ สำหรับการศึกษาทางด้านการดนตรีน้ันทรงศึกษาประวัติเพลงและชีวประวัติของนักแต่งเพลงเอกของโลกด้วย แมใ้ น พ.ศ. ๒๔๙๐ หมอ่ มเจา้ นกั ขตั รมงคล กติ ยิ ากร ทรงยา้ ยไปดำรงตำแหน่งเอกอัครราชทูตไทย ประจำกรงุ ปารีสประเทศฝรั่งเศส แต่หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ กิติยากร ยังคงศึกษาเปียโนเป็นพิเศษและฝึกซ้อมมากข้ึนเพ่ือจะเข้าศึกษาต่อในวิทยาลัย Conservatoire National De Musique ซึ่งเปน็ วทิ ยาลยั การดนตรที ีม่ ีช่ือเสียงของกรงุ ปารีส ตอ่ มา พ.ศ. ๒๔๙๑ หมอ่ มราชวงศส์ ริ ิกิติ์ ได้เข้าศกึ ษาในโรงเรยี น Pensionnat Rinate Rive ซึ่งเป็นโรงเรียนประจำท่ีมีช่ือเสียงแห่งหน่ึงของเมืองโลซานน์ ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ที่สอนวิชาพิเศษแก่กุลสตรี โดยสมเด็จพระราชชนนีทรงเป็นธุระจัดการในการศึกษาต่อครงั้ น้ี และศกึ ษาอยจู่ นถงึ วันที่ ๒๔ มนี าคม ๒๔๙๓ 29๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินนี าถ คพู่ ระบารมี

ทรงหมัน้ ขณะท่ีหม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร และครอบครัว พำนักอยู่ท่ีกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส ใน พ.ศ. ๒๔๙๑ ได้มีโอกาสเฝ้ารับเสด็จสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชซ่ึงโปรดเสด็จประพาสกรุงปารีสเพื่อทอดพระเนตรการแสดงของ วงดนตรที มี่ ชี อ่ื เสยี งอยเู่ สมอ และโปรดประทบั ทสี่ ถานเอกอคั รราชทตู ไทยเชน่ เดยี วกบั นกั เรยี นไทยคนอน่ื ๆ และทรงรว่ มสงั สรรค์ กับหมู่นักเรียนไทยอย่างใกล้ชิดโดยมิได้ถือพระองค์ และด้วยเหตุที่สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงโปรดการดนตรีเป็นพิเศษ และหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ กิติยากร ก็มีความสนใจในการดนตรีเช่นเดียวกัน จึงทำให้ทรงมีโอกาสพบกับหม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ กิติยากร และถือได้ว่าเป็นจุดเร่ิมต้นท่ีทำให้สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงสนพระราชหฤทัยในหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ กิติยากร ซง่ึ ขณะน้ันมีอายเุ พยี ง ๑๕ ปีเศษ เกือบทุกคร้ังที่เสด็จพระราชดำเนินไปประทับแรม ณ สถานทูตไทยในกรุงปารีส หม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร และครอบครวั ไดเ้ ฝา้ ถวายการรบั รองตลอดเวลาทป่ี ระทบั จนเปน็ ทค่ี นุ้ เคยตอ่ เบอ้ื งพระยคุ ลบาทและเปน็ ทต่ี อ้ งพระราชอธั ยาศยั ในเวลาต่อมาหม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร ทรงย้ายไปดำรงตำแหน่งเอกอัครราชทูตไทย ประจำราชสำนักเซนต์เจมส์ 30 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ คพู่ ระบารมี

ประเทศองั กฤษ สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ยงั คงเสดจ็ เยย่ี มครอบครวั หมอ่ มเจา้ นกั ขตั รมงคล กติ ยิ ากร อยเู่ สมอ ในเดอื นตลุ าคม ๒๔๙๑สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงประสบอบุ ตั เิ หตทุ างรถยนต์ ทเ่ี มอื งบอนเน ประเทศสวติ เซอรแ์ ลนด์ ในระหวา่ งทป่ี ระทบั รกั ษาพระองค์อยู่นั้น ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้หม่อมหลวงบัว กิติยากร พาบุตรีท้ังสอง คือ หม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิและหม่อมราชวงศ์บุษบา กิติยากร เข้าเฝ้าเย่ียมพระอาการเป็นประจำ จนพระอาการประชวรทุเลาลง สมเด็จพระราชชนนีได้ทรงขออนุญาตต่อหม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร ให้หม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ กิติยากร อยู่ช่วยเฝ้าถวายการพยาบาล และทรงดูแลจดั การเรือ่ งความเป็นอย่ทู กุ ประการ รวมทง้ั ด้านการศึกษา ซ่งึ หมอ่ มเจา้ นักขัตรมงคล กติ ิยากร ก็ทรงอนญุ าต เมื่อสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงหายจากพระอาการประชวร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้หม่อมเจ้านักขัตรมงคล และหม่อมหลวงบัว กิติยากร เข้าเฝ้า ณ เมืองโลซานน์ สมเด็จพระราชชนนีได้รับสั่งสู่ขอหม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิกิติยากร และทรงมีรับส่ังว่า “…ขอให้ทำกันเฉพาะภายในครอบครัวเท่าน้ัน เพราะเม่ือคราวฉันเองก็ทำอย่างน้ีเหมอื นกนั จะมอี ะไรขดั ข้องไหม...” หม่อมเจ้านักขัตรมงคล กติ ิยากร กราบทูลตอบวา่ “ตามแตจ่ ะมีพระราชประสงค”์ พิธีหมั้นจึงได้จัดขึ้นเป็นการภายในเงียบ ๆ เมื่อวันท่ี ๑๙ กรกฎาคม ๒๔๙๒ ณ โฮเต็ล วินเซอร์ (Winsor Hotel)เมอื งโลซานน์ อนั เปน็ ทพ่ี ำนกั ของหมอ่ มเจา้ นกั ขตั รมงคล และหมอ่ มหลวงบวั กติ ยิ ากร ในสวติ เซอรแ์ ลนด์ สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วัพระราชทานพระธำมรงค์เพชรนำ้ ใสบริสทุ ธิร์ ปู หวั ใจแด่หมอ่ มราชวงศส์ ริ ิกิติ์ กติ ิยากร ซ่ึงพระธำมรงค์เพชรวงนเี้ ป็นพระธำมรงค์ทีส่ มเดจ็ พระราชบิดาทรงหมัน้ สมเดจ็ พระราชชนนี หลังจากน้ันสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้มีพระราชกระแสรับส่ังให้แจ้งมายังรัฐบาลไทยทราบอย่างเป็นทางการว่าพระองคไ์ ด้ทรงประกอบพธิ ีหมน้ั กับหม่อมราชวงศส์ ริ กิ ติ ์ิ กิตยิ ากร แล้วทเี่ มอื งโลซานน์ หม่อมราชวงศส์ ิริกติ ิ์ กติ ิยากร เป็นกลุ สตรไี ทยผมู้ ีจติ ใจรกั และเทดิ ทูนชาติ ศาสนา พระมหากษตั ริย์ อยา่ งแน่นแฟ้นมีอุปนิสัยเรียบร้อย อ่อนโยน มีเมตตากรุณาต่อคนท่ัวไป โปรดความเป็นไทย ความมีระเบียบวินัยและศิลปะมาตั้งแต่เยาว์วัยเม่ือเสด็จกลับเมืองไทยในฐานะพระคู่หม้ัน และเตรียมพระองค์จะเข้าพระราชพิธีราชาภิเษกสมรส ชาวไทยได้เห็นภาพพระคู่หม้ันนุ่งผ้าซิ่นรับเสด็จอยู่เสมอ จวบจนทรงได้รับการสถาปนาเป็นสมเด็จพระราชินีสิริกิต์ิ พระองค์จึงทรงเป็นผู้นำของสตรีไทยในดา้ นการสง่ เสริมศลิ ปวฒั นธรรมไทย การแตง่ กายดว้ ยผา้ ไทย และความรักชาตอิ ย่างเขม้ แข็ง 31๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินนี าถ คพู่ ระบารมี

ในคราวประชุมสภาผแู้ ทน ครงั้ ท่ี ๒๐/๒๔๙๒ (สามัญ) ชดุ ที่ ๑ วันพฤหสั บดีที่ ๘ กันยายน พ.ศ. ๒๔๙๒ ประธาน สภาผู้แทน ได้แจ้งเรื่องท่ี สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงหมั้นกับหม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ กิติยากร ให้สมาชิกในท่ีประชุมทราบ สมาชกิ สภาผู้แทนในท่ปี ระชมุ รบั ทราบและปรบมือด้วยความช่ืนชมยินดี ในการนป้ี ระธานสภาผแู้ ทน และประธานวฒุ สิ ภา ได้มโี ทรเลขถวายพระพร ดงั ขอ้ ความตอ่ ไปนี้ โทรเลขถวายพระพรจากประธานสภาผแู้ ทน สมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัวแห่งประเทศไทย ณ พระตำหนกั ทป่ี ระทับโลซานน ์ สวิตเซอรแ์ ลนด์ ขอเดชะฝ่าละอองธลุ ีพระบาท สภาผ้แู ทนได้รบั ทราบเรอ่ื งพิธีหมัน้ ของใตฝ้ ่าละอองธลุ ีพระบาท กับหม่อมราชวงศ์หญิงสิริกิต์ิ กิติยากร ด้วยความชื่นชมยินดีโดยพร้อมเพรียง ในนามของสภาผู้แทน ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานต้ังสัตยาธิษฐานขอให้ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท อีกท้ังคู่หม้ันของพระองค์ จงทรงประสบแต่ความสขุ สำราญและเจริญด้วยพระชนมายยุ ง่ิ ยืนนาน เทอญ ด้วยเกล้าดว้ ยกระหมอ่ ม ขอเดชะ ข้าพระพุทธเจ้า เพียร ราชธรรมนิเทศ ประธานสภาผู้แทน จากรายงานการประชุมสภาผแู้ ทน คร้ังที่ ๒๑/๒๔๙๒ (สามญั ) ชดุ ท่ี ๑ วนั จนั ทร์ท่ี ๑๒ กนั ยายน พุทธศกั ราช ๒๔๙๒32 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ คู่พระบารมี

โทรเลขถวายพระพรจากประธานวฒุ สิ ภา ขอเดชะฝา่ ละอองธุลีพระบาทปกเกลา้ ปกกระหมอ่ ม ณ ที่ประทับเมืองโลซานน ์ สวติ เซอร์แลนด์ ในนามของสมาชิกวฒุ ิสภา ขา้ พระพทุ ธเจ้าขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาส กราบบังคมทูลพระกรณุ าดว้ ยความปีตยิ นิ ดอี ย่างจรงิ ใจในการที่ได้ทรงกระทำพระราชพิธหี ม้ัน ขอน้อมเกลา้ ฯ ถวายพระพรให้ทรงพระเกษมสำราญ พรอ้ มดว้ ยหม่อมราชวงศห์ ญงิ สิริกติ ์ิ กติ ยิ ากร ด้วยเกลา้ ด้วยกระหมอ่ ม ขอเดชะ ขา้ พระพทุ ธเจ้า ศรธี รรมาธิเบศ ประธานวุฒสิ ภา His Majesty The King of Thailand Lausanne Switzerland On behalf of the members of the Senate. I humbly beg to submit to Your Majesty our heartfelt felicitation for Your Majesty’s betrothal and wish Your Majesty and M.R. Sirikit Kitiyakara all happiness. Sritharmathibes President of the Senateรายงานการประชุมวฒุ ิสภา ครั้งที่ ๑๐/๒๔๙๒ (สามญั ) ชดุ ท่ี ๑ วันจนั ทร์ที่ ๑๒ กันยายน พทุ ธศักราช ๒๔๙๒ 33๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คู่พระบารมี

34 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คพู่ ระบารมี

35๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ ีนาถ คู่พระบารมี

พระราชพิธีราชาภเิ ษกสมรส เมื่อวันศุกร์ท่ี ๒๘ เมษายน ๒๔๙๓ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชทรงประกอบพระราชพิธีราชาภิเษกสมรส ณ พระตำหนักของสมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า วังสระปทุม เวลา ๐๙.๓๐ นาฬิกา พลโท มังกร พรหมโยธี รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย ทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายทะเบียนสมรส สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงลงพระปรมาภิไธยในสมุดทะเบียนสมรสเป็นพระองค์แรก และโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ กิติยากร ลงนามในลำดับต่อมา หม่อมเจ้านักขัตรมงคล กิติยากร ลงพระนามในฐานะบิดาผู้ให้ความยินยอมตามกฎหมาย เนื่องจาก หม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิ กิติยากร ขณะน้ันมีอายุ ๑๘ ปี ยังไม่บรรลุนิติภาวะ แล้วทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ ราชสักขี คือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนชัยนาทนเรนทร ทรงลงพระนาม และจอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี ลงนามด้วย ใบทะเบยี นสมรส36 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินนี าถ คพู่ ระบารมี

ต่อมาเวลา ๑๐.๔๕ นาฬิกา สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้าเสด็จออก ณ ห้องพระราชพิธีถวายน้ำพระพุทธมนต์ เทพมนตร์ และทรงเจิมแด่สมเดจ็ พระเจา้ อยูห่ วั จากนน้ั ทรงรดน้ำพระพุทธมนต์ เทพมนตร์และทรงเจิมพระราชทานแก่หม่อมราชวงศส์ ริ กิ ติ ิ์ กติ ิยากร ในพระราชพธิ ีราชาภเิ ษกสมรสตามโบราณราชประเพณี การพระราชพิธีราชาภิเษกสมรสครั้งน้ี สมเด็จพระเจ้าอย่หู ัว มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้นายเพียร ราชธรรมนิเทศ ประธานสภาผู้แทน นายควง อภัยวงศ์ สมาชิกสภาผู้แทนจังหวัดพระนคร หม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช สมาชิกสภาผู้แทนจังหวัดพระนคร นายเกษม บุญศรี สมาชิกสภาผู้แทนจังหวัดนครสวรรค์และนายยกเสียง เหมะภูติ สมาชิกสภาผู้แทนจังหวัดระนอง เป็นผู้เข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทถวายน้ำอภิเษก ในฐานะสมาชิกสภาผู้แทนซ่ึงเป็นตัวแทนของปวงชนชาวไทย สำหรับผู้แทนวุฒิสภาท่ีได้เข้าเฝ้าถวายน้ำอภิเษก ในการพระราชพิธีราชาภิเษกสมรสคร้ังนี้ ได้แก่ เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ ประธานวุฒิสภา พระยาอุดมพงศ์เพ็ญสวัสด์ิ พลโท พระยาวิชิตวงศ์วุฒิไกรพลโท พระยาศรีสรราชภักดี และพระยาอัครราชทรงศริ ิ 37๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ คู่พระบารมี

ในวันที่ ๕ พฤษภาคม ๒๔๙๓ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ตามโบราณขัตติยราชประเพณี ณ พระที่นั่งไพศาลทักษิณ ในพระบรมมหาราชวัง เฉลิมพระปรมาภิไธยตามจารึก ในพระสพุ รรณบฏั วา่ “พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช มหติ ลาธเิ บศรรามาธบิ ดี จกั รนี ฤบดนิ ทร สยามนิ ทราธริ าช บรมนาถบพิตร” และได้พระราชทานปฐมบรมราชโองการเป็นสัจวาจาว่า “เราจะครองแผ่นดินโดยธรรม เพื่อประโยชน์สุข แห่งมหาชนชาวสยาม” ในการนี้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมสถาปนาเฉลิมพระยศ สมเด็จพระราชินีสิริกิต์ิ พระอัครมเหสี เป็น สมเด็จพระนางเจ้าสิรกิ ิติ์ พระบรมราชินี38 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินนี าถ ค่พู ระบารมี

39๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ ีนาถ คู่พระบารมี

พระราชโอรสและพระราชธิดา พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงมี พระราชโอรสและพระราชธิดา ๔ พระองค์ ดังน้ี ๑. สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าอุบลรัตนราชกัญญา สิริวัฒนาพรรณวดี (ทูลกระหม่อมหญิงอุบลรัตนราชกัญญา) ประสตู ิ ณ สถานพยาบาลมองตซ์ ัวซี เมอื งโลซานน์ ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ เมื่อวนั ท่ี ๕ เมษายน ๒๔๙๔ ๒. สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าวชิราลงกรณ บรมจักรยาดิศรสันตติวงศเทเวศร ธำรงสุบริบาล อภิคุณูประการ มหิตลาดุลเดช ภูมิพลนเรศวรางกูร กิตติสิริสมบูรณสวางควัฒน์ บรมขัตติยราชกุมาร ประสูติ ณ พระท่ีนั่งอัมพรสถาน พระราชวังดุสิต เม่ือวันท่ี ๒๘ กรกฎาคม ๒๔๙๕ ต่อมาทรงได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สถาปนา ข้ึนเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร สิริกิติยสมบูรณสวางควัฒน์ วรขัตติยราช สันตติวงศ์ มหิตลพงศอดุลยเดช จักรีนเรศยุพราชวิสุทธ สยามมกุฎราชกุมาร เมื่อวันที่ ๒๘ ธันวาคม ๒๕๑๕ และเสด็จขึ้น ครองราชย์ตามท่ีประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้กราบบังคมทูลอัญเชิญพระรัชทายาทสืบราชสันตติวงศ์เป็น พระมหากษัตริย์ จึงมีพระราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เฉลิมพระปรมาภิไธยว่า สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มหาวชิราลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกรู เม่อื วนั ท่ี ๑ ธันวาคม ๒๕๕๙40 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินนี าถ คู่พระบารมี

๓. สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสิรินธรเทพรัตนสุดา กิติวัฒนาดุลยโสภาคย์ ประสูติ ณ พระท่ีน่ังอัมพรสถานพระราชวังดุสิต เมื่อวันที่ ๒ เมษายน ๒๔๙๘ ต่อมาทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้สถาปนาข้ึนเป็นสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รีสริ นิ ธร รัฐสมี าคณุ ากรปยิ ชาติ สยามบรมราชกมุ ารี เมอ่ื วันที่ ๕ ธนั วาคม ๒๕๒๐ ๔. สมเด็จพระเจ้าลกู เธอ เจ้าฟ้าจฬุ าภรณวลยั ลักษณ์ อคั รราชกมุ ารี ประสตู ิ ณ พระทน่ี งั่ อัมพรสถาน พระราชวังดสุ ิตเมื่อวันที่ ๔ กรกฎาคม ๒๕๐๐ 41๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ คพู่ ระบารมี

42 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คพู่ ระบารมี

สถาปนาพระอิสริยยศ สมเดจ็ พระนางเจา้ สิริกติ ์ิ พระบรมราชินนี าถ ทรงไดร้ บั การสถาปนาพระอิสรยิ ยศ ๓ ครัง้ ตามลำดับ ดงั น้ี คร้ังท่ี ๑ เม่อื วนั ที่ ๒๘ เมษายน ๒๔๙๓ เนอื่ งในโอกาสพระราชพธิ รี าชาภเิ ษกสมรส สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั โปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ ม ใหอ้ าลกั ษณอ์ า่ นประกาศสถาปนาหมอ่ มราชวงศส์ ริ กิ ติ ์ิ เปน็ “สมเดจ็ พระราชนิ สี ริ กิ ติ ”์ิ พระอคั รมเหสี พรอ้ มทง้ั ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ มพระราชทานเครือ่ งขตั ตยิ ราชอิสรยิ าภรณ์ อันมเี กียรตคิ ณุ ร่งุ เรืองยิ่งมหาจกั รีบรมราชวงศใ์ นการนี้ดว้ ย 43๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชินีนาถ คู่พระบารมี

ครัง้ ที่ ๒ เมือ่ วันท่ี ๕ พฤษภาคม ๒๔๙๓ เนอื่ งในโอกาสพระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช โปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ ม ใหส้ ถาปนาเฉลิมพระยศ สมเด็จพระราชินีสริ ิกติ ์ิ ขนึ้ เป็น “สมเด็จพระนางเจา้ สริ ิกิต์ิ พระบรมราชินี” คร้งั ท่ี ๓ เมอื่ วันที่ ๕ ธนั วาคม ๒๔๙๙ เมื่อคร้ังทรงดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ขณะที่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระผนวช ระหว่างวันที่ ๒๒ ตุลาคม – ๕ พฤศจิกายน ๒๔๙๙ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินี ทรงปฏิบัติ พระราชกรณียกิจแทนพระองค์ด้วยพระปรีชา สนองพระราชประสงค์เป็นท่ีเรียบร้อย เพ่ือเป็นการเชิดชูพระเกียรติ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เฉลิมพระอภิไธย สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ ี วา่ “สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ” (ราชกจิ จานเุ บกษา, “ประกาศเฉลมิ พระอภิไธย สมเด็จพระนางเจ้า ฯ พระบรมราชินี”, ๒๔๙๙) มีความหมายว่า “พระบรมราชินี ผู้เป็นท่ีพ่ึงของประชาชน” ซ่ึงเป็นการสถาปนาพระบรมราชินีนาถพระองค์ที่สองแห่งราชวงศ์จักรี นับจากสมเด็จพระศรีพัชรินทรา พระบรมราชินีนาถ ในพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจ้าอยหู่ ัว (สำนักงานเลขาธิการสภาผแู้ ทนราษฎร, ๒๕๔๗.)44 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คู่พระบารมี

45๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ ีนาถ คู่พระบารมี

46 ๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ นี าถ คพู่ ระบารมี

47๗ รอบ พระชนมพรรษา พระบรมราชนิ ีนาถ คู่พระบารมี