SÁCH EBOOK LỊCH SỬ 12

(T¸i b¶n lÇn thø s¸u) Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam − Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o. 01 − 2014/CXB/497 − 1062/GD M sè : CH215T4

phÇn mét LÞch sö thÕ giíi hiÖn ®¹i tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 2000 3

Chð¬ng I sù h×nh thµnh trËt tù thÕ giíi míi sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1945 − 1949) Bµi 1 sù h×nh thµnh TrËt tù thÕ giíi míi sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1945 − 1949) ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc ®· më ra mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi cña t×nh h×nh thÕ giíi. Mét trËt tù thÕ giíi míi ®ðîc h×nh thµnh víi ®Æc trðng lín lµ thÕ giíi chia thµnh hai phe − tð b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa, do hai siªu cðêng MÜ vµ Liªn X« ®øng ®Çu mçi phe. C¸c quèc gia trªn thÕ giíi trong nh÷ng n¨m ®Çu sau chiÕn tranh dÇn dÇn bÞ ph©n ho¸ theo ®Æc trðng ®ã. Liªn hîp quèc ra ®êi nhð mét c«ng cô duy tr× trËt tù thÕ giíi míi võa ®ðîc h×nh thµnh. I − Héi nghÞ ianta (2 − 1945) vµ nh÷ng tho¶ thuËn cña ba cðêng quèc §Çu n¨m 1945, ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai bðíc vµo giai ®o¹n kÕt thóc. NhiÒu vÊn ®Ò quan träng vµ cÊp b¸ch ®Æt ra trðíc c¸c cðêng quèc §ång minh. §ã lµ : 1. Nhanh chãng ®¸nh b¹i hoµn toµn c¸c nðíc ph¸t xÝt ; 2. Tæ chøc l¹i thÕ giíi sau chiÕn tranh ; 3. Ph©n chia thµnh qu¶ chiÕn th¾ng gi÷a c¸c nðíc th¾ng trËn. Trong bèi c¶nh ®ã, mét héi nghÞ quèc tÕ ® ®ðîc triÖu tËp t¹i Ianta (Liªn X«) tõ ngµy 4 ®Õn ngµy 11 − 2 − 1945, víi sù tham dù cña nguyªn thñ ba cðêng quèc lµ I. Xtalin (Liªn X«), Ph. Rud¬ven (MÜ) vµ U. Sícsin (Anh). 4

H×nh 1. Thñ tðíng Anh − U. Sícsin, Tæng thèng MÜ − Ph. Rud¬ven, Chñ tÞch Héi ®ång Bé trðëng Liªn X« − Ι. Xtalin (tõ tr¸i sang ph¶i) t¹i Héi nghÞ Ianta Héi nghÞ ® ®ða ra nh÷ng quyÕt ®Þnh quan träng : − Thèng nhÊt môc tiªu chung lµ tiªu diÖt tËn gèc chñ nghÜa ph¸t xÝt §øc vµ chñ nghÜa qu©n phiÖt NhËt B¶n. §Ó nhanh chãng kÕt thóc chiÕn tranh, trong thêi gian tõ 2 ®Õn 3 th¸ng sau khi ®¸nh b¹i ph¸t xÝt §øc, Liªn X« sÏ tham chiÕn chèng NhËt ë ch©u ¸. − Thµnh lËp tæ chøc Liªn hîp quèc nh»m duy tr× hoµ b×nh, an ninh thÕ giíi. − Tho¶ thuËn vÒ viÖc ®ãng qu©n t¹i c¸c nðíc nh»m gi¶i gi¸p qu©n ®éi ph¸t xÝt, ph©n chia ph¹m vi ¶nh hðëng ë ch©u ¢u vµ ch©u ¸. ë ch©u ¢u, qu©n ®éi Liªn X« chiÕm ®ãng miÒn §«ng nðíc §øc, §«ng BÐclin vµ c¸c nðíc §«ng ¢u ; qu©n ®éi MÜ, Anh vµ Ph¸p chiÕm ®ãng miÒn T©y nðíc §øc, T©y BÐclin vµ c¸c nðíc T©y ¢u. Vïng §«ng ¢u thuéc ph¹m vi ¶nh hðëng cña Liªn X«, vïng T©y ¢u thuéc ph¹m vi ¶nh hðëng cña MÜ. Hai nðíc ¸o vµ PhÇn Lan trë thµnh nh÷ng nðíc trung lËp. ë ch©u ¸, Héi nghÞ chÊp nhËn nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó Liªn X« tham chiÕn chèng NhËt : 1. Gi÷ nguyªn tr¹ng M«ng Cæ ; 2. Kh«i phôc quyÒn lîi cña nðíc Nga ®· bÞ mÊt do cuéc chiÕn tranh Nga − NhËt n¨m 1904 : tr¶ l¹i cho Liªn X« miÒn Nam ®¶o Xakhalin ; Liªn X« chiÕm 4 ®¶o thuéc quÇn ®¶o Curin. Qu©n ®éi MÜ chiÕm ®ãng NhËt B¶n. ë b¸n ®¶o TriÒu Tiªn, Hång qu©n Liªn X« chiÕm ®ãng miÒn B¾c vµ qu©n MÜ chiÕm ®ãng miÒn Nam, lÊy vÜ tuyÕn 38 lµm ranh giíi. Trung Quèc cÇn trë thµnh mét quèc gia thèng nhÊt vµ d©n chñ ; ChÝnh phñ Trung Hoa D©n quèc cÇn c¶i tæ víi sù tham gia cña §¶ng Céng s¶n vµ c¸c ®¶ng ph¸i d©n chñ ; tr¶ l¹i cho Trung Quèc vïng M·n Ch©u, ®¶o §µi Loan vµ quÇn ®¶o Bµnh Hå. C¸c vïng cßn l¹i cña ch©u ¸ (§«ng Nam ¸, 5

Nam ¸, T©y ¸) vÉn thuéc ph¹m vi ¶nh hðëng cña c¸c nðíc phð¬ng T©y. Theo tho¶ thuËn cña Héi nghÞ Pètx®am (§øc, tæ chøc tõ ngµy 17 − 7 ®Õn ngµy 2 − 8 − 1945), viÖc gi¶i gi¸p qu©n NhËt ë §«ng Dð¬ng ®ðîc giao cho qu©n ®éi Anh vµo phÝa Nam vÜ tuyÕn 16 vµ qu©n ®éi Trung Hoa D©n quèc vµo phÝa B¾c. Toµn bé nh÷ng quyÕt ®Þnh cña Héi nghÞ Ianta cïng nh÷ng tho¶ thuËn sau ®ã cña ba cðêng quèc ® trë thµnh khu«n khæ cña trËt tù thÕ giíi míi, thðêng ®ðîc gäi lµ trËt tù hai cùc Ianta. H y nªu nh÷ng quyÕt ®Þnh quan träng cña Héi nghÞ Ianta (2 − 1945). II − Sù thµnh lËp Liªn hîp quèc Sau Héi nghÞ Ianta kh«ng l©u, tõ ngµy 25 − 4 ®Õn ngµy 26 − 6 − 1945, mét héi nghÞ quèc tÕ häp t¹i Xan Phranxixc« (MÜ) víi sù tham gia cña ®¹i biÓu 50 nðíc, ®Ó th«ng qua b¶n HiÕn chð¬ng vµ tuyªn bè thµnh lËp tæ chøc Liªn hîp quèc. Ngµy 24 − 10 − 1945, sau khi ®ðîc Quèc héi c¸c nðíc thµnh viªn phª chuÈn, b¶n HiÕn chð¬ng chÝnh thøc cã hiÖu lùc(1). H×nh 2. LÔ kÝ HiÕn chð¬ng Liªn hîp quèc t¹i Xan Phranxixc« (MÜ) (1) Ngµy 31 − 10 − 1947, §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc quyÕt ®Þnh lÊy ngµy 24 − 10 h»ng n¨m lµm “Ngµy Liªn hîp quèc”. 6

Lµ v¨n kiÖn quan träng nhÊt cña Liªn hîp quèc, HiÕn chð¬ng nªu râ môc ®Ých cña tæ chøc nµy lµ duy tr× hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi, ph¸t triÓn c¸c mèi quan hÖ h÷u nghÞ gi÷a c¸c d©n téc vµ tiÕn hµnh hîp t¸c quèc tÕ gi÷a c¸c nðíc trªn c¬ së t«n träng nguyªn t¾c b×nh ®¼ng vµ quyÒn tù quyÕt cña c¸c d©n téc. §Ó thùc hiÖn c¸c môc ®Ých ®ã, Liªn hîp quèc ho¹t ®éng theo nh÷ng nguyªn t¾c sau : − B×nh ®¼ng chñ quyÒn gi÷a c¸c quèc gia vµ quyÒn tù quyÕt cña c¸c d©n téc. − T«n träng toµn vÑn l nh thæ vµ ®éc lËp chÝnh trÞ cña tÊt c¶ c¸c nðíc. − Kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña bÊt k× nðíc nµo. − Gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp quèc tÕ b»ng biÖn ph¸p hoµ b×nh. − Chung sèng hoµ b×nh vµ sù nhÊt trÝ gi÷a n¨m nðíc lín (Liªn X«, MÜ, Anh, Ph¸p vµ Trung Quèc). HiÕn chð¬ng quy ®Þnh bé m¸y tæ chøc cña Liªn hîp quèc gåm s¸u c¬ quan chÝnh lµ §¹i héi ®ång, Héi ®ång B¶o an, Héi ®ång Kinh tÕ vµ X· héi, Héi ®ång Qu¶n th¸c, Toµ ¸n Quèc tÕ vµ Ban Thð kÝ. §¹i héi ®ång : gåm ®¹i diÖn c¸c nðíc thµnh viªn, cã quyÒn b×nh ®¼ng. Mçi n¨m, §¹i héi ®ång häp mét k× ®Ó th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò hoÆc c«ng viÖc thuéc ph¹m vi HiÕn chð¬ng quy ®Þnh. Héi ®ång B¶o an : c¬ quan gi÷ vai trß träng yÕu trong viÖc duy tr× hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi. Mäi quyÕt ®Þnh cña Héi ®ång B¶o an ph¶i ®ðîc sù nhÊt trÝ cña n¨m nðíc Uû viªn thðêng trùc lµ Liªn X« (nay lµ Liªn bang Nga), MÜ, Anh, Ph¸p vµ Trung Quèc(1) míi ®ðîc th«ng qua vµ cã gi¸ trÞ. Ban Thð kÝ : c¬ quan hµnh chÝnh − tæ chøc cña Liªn hîp quèc, ®øng ®Çu lµ Tæng thð kÝ víi nhiÖm k× 5 n¨m. Ngoµi ra, Liªn hîp quèc cßn cã nhiÒu tæ chøc chuyªn m«n kh¸c gióp viÖc. Trô së cña Liªn hîp quèc ®Æt t¹i Niu Oãc (MÜ). Trong h¬n nöa thÕ kØ qua, Liªn hîp quèc ® trë thµnh mét diÔn ®µn quèc tÕ võa hîp t¸c, võa ®Êu tranh nh»m duy tr× hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi. Liªn hîp quèc ® cã nhiÒu cè g¾ng trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô tranh chÊp vµ xung ®ét ë nhiÒu khu vùc, thóc ®Èy mèi quan hÖ h÷u nghÞ vµ hîp t¸c quèc tÕ, gióp ®ì c¸c d©n téc vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, nh©n ®¹o v.v.. §Õn n¨m 2006, Liªn hîp quèc cã 192 quèc gia thµnh viªn. Tõ th¸ng 9 − 1977, ViÖt Nam lµ thµnh viªn thø 149 cña Liªn hîp quèc. (1) Tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1971, ®¹i biÓu Trung Quèc t¹i Héi ®ång B¶o an lµ ®¹i diÖn cña chÝnh quyÒn §µi Loan ; tõ th¸ng 10 − 1971 lµ ®¹i diÖn cña Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa. 7

Ngµy 16 − 10 − 2007, §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc ®· bÇu ViÖt Nam lµm Uû viªn kh«ng thðêng trùc Héi ®ång B¶o an, nhiÖm k× 2008 − 2009. Nªu môc ®Ých vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña Liªn hîp quèc. III − Sù h×nh thµnh hai hÖ thèng x héi ®èi lËp Ngay sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, trªn thÕ giíi ® diÔn ra nhiÒu sù kiÖn quan träng víi xu hðíng h×nh thµnh hai phe − tð b¶n chñ nghÜa vµ x héi chñ nghÜa − ®èi lËp nhau gay g¾t. Tð¬ng lai cña nðíc §øc trë thµnh vÊn ®Ò trung t©m trong nhiÒu cuéc gÆp gi÷a nguyªn thñ ba cðêng quèc Liªn X«, MÜ vµ Anh víi nh÷ng bÊt ®ång s©u s¾c. T¹i Héi nghÞ Pètx®am, ba cðêng quèc ® kh¼ng ®Þnh nðíc §øc ph¶i trë thµnh mét quèc gia thèng nhÊt, hoµ b×nh, d©n chñ ; tiªu diÖt tËn gèc chñ nghÜa ph¸t xÝt ; tho¶ thuËn viÖc ph©n chia c¸c khu vùc chiÕm ®ãng vµ kiÓm so¸t nðíc §øc sau chiÕn tranh : qu©n ®éi Liªn X« chiÕm ®ãng vïng l nh thæ phÝa §«ng nðíc §øc, qu©n ®éi Anh chiÕm vïng T©y B¾c, qu©n ®éi MÜ chiÕm vïng phÝa Nam, qu©n ®éi Ph¸p ®ðîc chiÕm mét phÇn l nh thæ phÝa T©y nðíc §øc. Nhðng MÜ, Anh vµ sau ®ã lµ Ph¸p ® tiÕn hµnh riªng rÏ viÖc hîp nhÊt c¸c khu vùc chiÕm ®ãng cña m×nh, th¸ng 9 − 1949 lËp ra Nhµ nðíc Céng hoµ Liªn bang §øc. Th¸ng 10 − 1949, ®ðîc sù gióp ®ì cña Liªn X«, c¸c lùc lðîng d©n chñ ë §«ng §øc ® thµnh lËp Nhµ nðíc Céng hoµ D©n chñ §øc. Nhð thÕ, trªn l nh thæ nðíc §øc ® xuÊt hiÖn hai nhµ nðíc víi hai chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau. Trong nh÷ng n¨m 1945 − 1947, c¸c nðíc §«ng ¢u ® tiÕn hµnh nhiÒu c¶i c¸ch quan träng nhð : x©y dùng bé m¸y nhµ nðíc d©n chñ nh©n d©n, c¶i c¸ch ruéng ®Êt, ban hµnh c¸c quyÒn tù do d©n chñ v.v.. §ång thêi, Liªn X« cïng c¸c nðíc §«ng ¢u kÝ kÕt nhiÒu hiÖp ðíc tay ®«i vÒ kinh tÕ nhð : trao ®æi bu«n b¸n, viÖn trî lð¬ng thùc, thùc phÈm v.v.. N¨m 1949, Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ ®ðîc thµnh lËp. Nhê ®ã, sù hîp t¸c vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, mèi quan hÖ gi÷a Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u ngµy cµng ®ðîc cñng cè, tõng bðíc h×nh thµnh hÖ thèng x héi chñ nghÜa. Chñ nghÜa x héi ® vðît ra khái ph¹m vi mét nðíc vµ trë thµnh hÖ thèng thÕ giíi. Sau chiÕn tranh, MÜ ®Ò ra “KÕ ho¹ch phôc hðng ch©u ¢u” (cßn gäi lµ “KÕ ho¹ch M¸csan”), nh»m viÖn trî c¸c nðíc T©y ¢u kh«i phôc kinh tÕ, ®ång thêi t¨ng cðêng ¶nh hðëng vµ sù khèng chÕ cña MÜ ®èi víi c¸c nðíc nµy. Nhê ®ã, nÒn kinh tÕ c¸c nðíc T©y ¢u ®ðîc phôc håi nhanh chãng. 8

Nhð vËy, ë ch©u ¢u ® xuÊt hiÖn sù ®èi lËp vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ gi÷a hai khèi nðíc : T©y ¢u tð b¶n chñ nghÜa vµ §«ng ¢u x héi chñ nghÜa. Hai nhµ nðíc Céng hoµ Liªn bang §øc vµ Céng hoµ D©n chñ §øc ®ðîc h×nh thµnh nhð thÕ nµo ? C©u hái vµ bµi tËp 1. H y chØ trªn b¶n ®å thÕ giíi nh÷ng khu vùc n»m trong sù ph©n chia ph¹m vi ¶nh hðëng do ba cðêng quèc tho¶ thuËn ë Héi nghÞ Ianta. 2. Sù ®èi lËp vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ gi÷a hai khèi nðíc : T©y ¢u tð b¶n chñ nghÜa vµ §«ng ¢u x héi chñ nghÜa thÓ hiÖn nhð thÕ nµo ? 9

Chð¬ng II liªn x« vµ c¸c nðíc ®«ng ©u (1945 − 1991) Liªn bang Nga (1991 − 2000) Bµi 2 Liªn x« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u (1945 − 1991) liªn bang nga (1991 − 2000) Sau khi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc, Liªn X« ®· nhanh chãng kh«i phôc ®Êt nðíc, thùc hiÖn nhiÒu kÕ ho¹ch 5 n¨m x©y dùng chñ nghÜa x· héi. C¸c nðíc §«ng ¢u ®ðîc gi¶i phãng ®· tiÕn hµnh c¸ch m¹ng d©n chñ nh©n d©n, tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XX, cuéc khñng ho¶ng chÝnh trÞ vµ kinh tÕ − x· héi ë Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u ®· dÉn ®Õn sù tan r· cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë c¸c nðíc nµy. Nhµ nðíc Liªn bang Nga kÕ thõa ®Þa vÞ vµ quyÒn lîi hîp ph¸p cña Liªn X«. I − Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ©u tõ n¨m 1945 ®Õn gi÷a nh÷ng n¨m 70 1. Liªn X« a) C«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ (1945 − 1950) Liªn X« lµ nðíc chÞu tæn thÊt nÆng nÒ nhÊt trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai : kho¶ng 27 triÖu ngðêi chÕt, 1 710 thµnh phè, h¬n 7 v¹n lµng m¹c, gÇn 32 000 xÝ nghiÖp bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ. Víi tinh thÇn tù lùc tù cðêng, nh©n d©n Liªn X« ® hoµn thµnh th¾ng lîi kÕ ho¹ch 5 n¨m kh«i phôc kinh tÕ (1946 − 1950) trong vßng 4 n¨m 3 th¸ng. C«ng nghiÖp ®ðîc phôc håi vµo n¨m 1947. §Õn n¨m 1950, tæng s¶n lðîng c«ng nghiÖp t¨ng 73% so víi møc trðíc chiÕn tranh (kÕ ho¹ch dù kiÕn lµ 48%), h¬n 6 200 xÝ nghiÖp ®ðîc phôc håi hoÆc x©y dùng míi ®i vµo ho¹t ®éng. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp n¨m 1950 ®· ®¹t møc trðíc chiÕn tranh. 10

Khoa häc − kÜ thuËt ph¸t triÓn nhanh chãng. N¨m 1949, Liªn X« ® chÕ t¹o thµnh c«ng bom nguyªn tö, ph¸ thÕ ®éc quyÒn vò khÝ nguyªn tö cña MÜ. b) Liªn X« tiÕp tôc x©y dùng chñ nghÜa x· héi (tõ n¨m 1950 ®Õn nöa ®Çu nh÷ng n¨m 70) Trong thêi gian nµy, Liªn X« ® thùc hiÖn nhiÒu kÕ ho¹ch dµi h¹n nh»m tiÕp tôc x©y dùng c¬ së vËt chÊt − kÜ thuËt cña chñ nghÜa x héi. C¸c kÕ ho¹ch nµy vÒ c¬ b¶n ®Òu hoµn thµnh víi nhiÒu thµnh tùu to lín. Liªn X« trë thµnh cðêng quèc c«ng nghiÖp ®øng thø hai trªn thÕ giíi (sau MÜ), mét sè ngµnh c«ng nghiÖp cã s¶n lðîng cao vµo lo¹i nhÊt thÕ giíi nhð dÇu má, than, thÐp v.v.. Liªn X« ®i ®Çu trong c«ng nghiÖp vò trô, c«ng nghiÖp ®iÖn h¹t nh©n. Tuy gÆp nhiÒu khã kh¨n, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vÉn ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu. S¶n lðîng n«ng phÈm trong nh÷ng n¨m 60 t¨ng trung b×nh h»ng n¨m lµ 16%. VÒ khoa häc − kÜ thuËt, n¨m 1957 Liªn X« lµ nðíc ®Çu tiªn phãng thµnh c«ng vÖ tinh nh©n t¹o. N¨m 1961, Liªn X« ® phãng con tµu vò trô ®ða nhµ du hµnh vò trô I. Gagarin bay vßng quanh Tr¸i §Êt, më ®Çu kØ nguyªn chinh phôc vò trô cña loµi ngðêi. VÒ x héi, ®Êt nðíc Liªn X« còng cã nhiÒu biÕn ®æi. TØ lÖ c«ng nh©n chiÕm h¬n 55% sè ngðêi lao ®éng trong c¶ nðíc. Tr×nh ®é häc vÊn cña ngðêi d©n kh«ng ngõng ®ðîc n©ng cao. VÒ ®èi ngo¹i, Liªn X« thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o vÖ hoµ b×nh thÕ giíi, ñng hé phong trµo gi¶i phãng d©n téc vµ gióp ®ì c¸c nðíc x héi chñ nghÜa. 2. C¸c nðíc §«ng ¢u a) Sù ra ®êi c¸c nhµ nðíc d©n chñ nh©n d©n §«ng ¢u Trong nh÷ng n¨m 1944 − 1945, cïng H×nh 3. Nhµ du hµnh vò trô I. Gagarin víi cuéc tiÕn c«ng truy kÝch qu©n ®éi (1934 − 1968) ph¸t xÝt cña Hång qu©n Liªn X«, nh©n d©n c¸c nðíc §«ng ¢u ® næi dËy giµnh chÝnh quyÒn, thµnh lËp nhµ nðíc d©n chñ nh©n d©n. 11

Céng hoµ Nh©n d©n Ba Lan (1944), Céng hoµ Nh©n d©n Rumani (1944), Céng hoµ Nh©n d©n Hunggari (1945), Céng hoµ TiÖp Kh¾c (1945), Liªn bang Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n Nam Tð (1945), Céng hoµ Nh©n d©n Anbani (1945), Céng hoµ Nh©n d©n Bungari (1946). H×nh 4. Lðîc ®å c¸c nðíc d©n chñ nh©n d©n §«ng ¢u sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai Riªng ë §«ng §øc, víi sù gióp ®ì cña Liªn X«, th¸ng 10 − 1949 nðíc Céng hoµ D©n chñ §øc ®ðîc thµnh lËp. Nhµ nðíc d©n chñ nh©n d©n ë c¸c nðíc §«ng ¢u lµ chÝnh quyÒn liªn hiÖp gåm ®¹i biÓu c¸c giai cÊp, c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ ® tõng tham gia MÆt trËn d©n téc thèng nhÊt chèng ph¸t xÝt. Trong nh÷ng n¨m 1945 − 1949, c¸c nhµ nðíc d©n chñ nh©n d©n tiÕn hµnh c¶i c¸ch ruéng ®Êt, xo¸ bá chÕ ®é chiÕm h÷u ruéng ®Êt cña ®Þa chñ, quèc h÷u ho¸ c¸c xÝ nghiÖp lín cña tð b¶n trong vµ ngoµi nðíc, ban hµnh c¸c quyÒn tù do d©n chñ, c¶i thiÖn vµ n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. ChÝnh quyÒn 12

nh©n d©n ®ðîc cñng cè, vai trß l nh ®¹o cña c¸c ®¶ng céng s¶n ngµy cµng ®ðîc kh¼ng ®Þnh. b) C«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë c¸c nðíc §«ng ¢u Trong nh÷ng n¨m 1950 − 1975, c¸c nðíc §«ng ¢u ® thùc hiÖn nhiÒu kÕ ho¹ch 5 n¨m nh»m x©y dùng c¬ së vËt chÊt − kÜ thuËt cña chñ nghÜa x héi trong t×nh h×nh khã kh¨n phøc t¹p. C¸c nðíc nµy ®Òu xuÊt ph¸t tõ tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp (trõ TiÖp Kh¾c, Céng hoµ D©n chñ §øc), l¹i bÞ c¸c nðíc ®Õ quèc bao v©y vÒ kinh tÕ vµ c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng trong nðíc ra søc chèng ph¸. Víi sù gióp ®ì cã hiÖu qu¶ cña Liªn X« vµ sù nç lùc vð¬n lªn cña nh©n d©n, c¸c nðíc §«ng ¢u ® giµnh ®ðîc nhiÒu thµnh tùu to lín. C¸c nðíc §«ng ¢u ® tiÕn hµnh x©y dùng nÒn c«ng nghiÖp, ®iÖn khÝ ho¸ toµn quèc, n©ng s¶n lðîng c«ng nghiÖp lªn gÊp hµng chôc lÇn. N«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhanh chãng, ®¸p øng nhu cÇu lð¬ng thùc vµ thùc phÈm cña nh©n d©n. Tr×nh ®é khoa häc − kÜ thuËt ®ðîc n©ng lªn râ rÖt. Tõ nh÷ng nðíc nghÌo, c¸c nðíc x héi chñ nghÜa §«ng ¢u ® trë thµnh c¸c quèc gia c«ng − n«ng nghiÖp. 3. Quan hÖ hîp t¸c gi÷a c¸c nðíc x· héi chñ nghÜa ë ch©u ¢u a) Quan hÖ kinh tÕ, khoa häc − kÜ thuËt Ngµy 8 − 1 − 1949, Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ (thðêng gäi t¾t lµ SEV) ®ðîc thµnh lËp víi sù tham gia cña c¸c nðíc x héi chñ nghÜa ë ch©u ¢u lµ : Liªn X«, Anbani, Ba Lan, Bungari, Hunggari, TiÖp Kh¾c, Rumani ; n¨m 1950, kÕt n¹p thªm Céng hoµ D©n chñ §øc(1). Môc tiªu cña SEV lµ t¨ng cðêng sù hîp t¸c gi÷a c¸c nðíc x héi chñ nghÜa, thóc ®Èy sù tiÕn bé vÒ kinh tÕ vµ kÜ thuËt, thu hÑp dÇn sù chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ gi÷a c¸c nðíc thµnh viªn. Sau h¬n 20 n¨m ho¹t ®éng, Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ ® ®¹t ®ðîc mét sè thµnh tùu trong viÖc gióp ®ì c¸c nðíc thµnh viªn, thóc ®Èy sù tiÕn bé vÒ kinh tÕ vµ kÜ thuËt, kh«ng ngõng n©ng cao møc sèng cña nh©n d©n. Tõ n¨m 1951 ®Õn n¨m 1973, tèc ®é t¨ng trðëng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp b×nh qu©n h»ng n¨m cña c¸c nðíc trong khèi SEV lµ kho¶ng 10%, tæng s¶n phÈm trong nðíc (GDP) cña c¸c nðíc thµnh viªn n¨m 1973 t¨ng 5,7 lÇn so víi n¨m 1950. Liªn X« gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh trong khèi SEV. Tõ n¨m 1949 ®Õn n¨m 1970, Liªn X« ®· viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cho c¸c nðíc thµnh viªn tíi 20 tØ róp. (1) Sau nµy, Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ kÕt n¹p thªm M«ng Cæ (1962), Cuba (1972) vµ ViÖt Nam (1978). 13

Tuy nhiªn, Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ còng béc lé mét sè thiÕu sãt nhð : kh«ng hoµ nhËp víi ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi, chða coi träng ®Çy ®ñ viÖc ¸p dông nh÷ng tiÕn bé cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, sù hîp t¸c gÆp nhiÒu trë ng¹i do c¬ chÕ quan liªu, bao cÊp. b) Quan hÖ chÝnh trÞ − qu©n sù Ngµy 14 − 5 − 1955, ®¹i biÓu c¸c nðíc Anbani, Ba Lan, Bungari, Céng hoµ D©n chñ §øc, Hunggari, Liªn X«, Rumani vµ TiÖp Kh¾c häp t¹i V¸csava cïng kÝ kÕt HiÖp ðíc h÷u nghÞ, hîp t¸c vµ tð¬ng trî, ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña Tæ chøc HiÖp ðíc V¸csava. Môc tiªu lµ thµnh lËp liªn minh phßng thñ vÒ qu©n sù vµ chÝnh trÞ cña c¸c nðíc x héi chñ nghÜa ch©u ¢u. Tæ chøc HiÖp ðíc V¸csava cã vai trß to lín trong viÖc gi÷ g×n hoµ b×nh, an ninh ë ch©u ¢u vµ thÕ giíi. Sù lín m¹nh cña Liªn X« vµ c¸c nðíc thµnh viªn ® t¹o nªn thÕ c©n b»ng vÒ søc m¹nh qu©n sù gi÷a c¸c nðíc x héi chñ nghÜa vµ c¸c nðíc tð b¶n chñ nghÜa vµo ®Çu nh÷ng n¨m 70. − Nªu nh÷ng thµnh tùu chÝnh cña Liªn X« trong c«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ sau chiÕn tranh. − Nh÷ng thµnh tùu trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x héi ë §«ng ¢u lµ g× ? − Tr×nh bµy sù ra ®êi vµ vai trß cña Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ (SEV) ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kØ XX. II − Liªn x« vµ c¸c nðíc ®«ng ©u tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 ®Õn n¨m 1991 1. Sù khñng ho¶ng cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« N¨m 1973, cuéc khñng ho¶ng dÇu má bïng næ ® t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn t×nh h×nh chÝnh trÞ, kinh tÕ, tµi chÝnh cña nhiÒu nðíc trªn thÕ giíi. Trong bèi c¶nh ®ã, Liªn X« chËm ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p söa ®æi ®Ó thÝch øng víi t×nh h×nh míi. §Õn cuèi nh÷ng n¨m 70 − ®Çu nh÷ng n¨m 80, nÒn kinh tÕ Liªn X« dÇn dÇn béc lé nh÷ng dÊu hiÖu suy tho¸i. §êi sèng chÝnh trÞ cã nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p, xuÊt hiÖn tð tðëng vµ mét sè nhãm ®èi lËp chèng l¹i §¶ng Céng s¶n vµ Nhµ nðíc X« viÕt. Th¸ng 3 − 1985, M. Goãcbachèp lªn n¾m quyÒn l nh ®¹o §¶ng vµ Nhµ nðíc Liªn X«, tiÕn hµnh c«ng cuéc c¶i tæ ®Êt nðíc. §ðêng lèi c¶i tæ tËp trung vµo viÖc “c¶i c¸ch kinh tÕ triÖt ®Ó”, tiÕp theo lµ c¶i c¸ch hÖ thèng chÝnh trÞ vµ ®æi míi tð tðëng. 14

Sau 6 n¨m tiÕn hµnh c¶i tæ, do ph¹m nhiÒu sai lÇm nªn t×nh h×nh kh«ng ®ðîc c¶i thiÖn, ®Êt nðíc X« viÕt l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng toµn diÖn. VÒ kinh tÕ, do viÖc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trðêng qu¸ véi v·, thiÕu sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ nðíc nªn ®· g©y ra sù rèi lo¹n, thu nhËp quèc d©n gi¶m sót nghiªm träng. VÒ chÝnh trÞ vµ x· héi, nh÷ng c¶i c¸ch vÒ chÝnh trÞ cµng lµm cho t×nh h×nh ®Êt nðíc rèi ren h¬n. ViÖc thùc hiÖn ®a nguyªn chÝnh trÞ, xuÊt hiÖn nhiÒu ®¶ng ®èi lËp ®· lµm suy yÕu vai trß l·nh ®¹o cña Nhµ nðíc X« viÕt vµ §¶ng Céng s¶n Liªn X«. Sù bÊt b×nh cña nh©n d©n ngµy cµng s©u s¾c, lµm bïng næ nhiÒu cuéc mÝt tinh, biÓu t×nh víi c¸c khÈu hiÖu ph¶n ®èi §¶ng vµ chÝnh quyÒn. Kh¾p ®Êt nðíc næi lªn lµn sãng b·i c«ng, xung ®ét s¾c téc diÔn ra gay g¾t, nhiÒu nðíc céng hoµ ®ßi t¸ch khái Liªn bang X« viÕt. Th¸ng 8 − 1991, mét cuéc chÝnh biÕn nh»m lËt ®æ Goãcbachèp næ ra nhðng thÊt b¹i. Sau ®ã, Goãcbachèp tuyªn bè tõ chøc Tæng BÝ th𠧶ng Céng s¶n Liªn X«, yªu cÇu gi¶i t¸n Uû ban Trung ð¬ng §¶ng. §¶ng Céng s¶n Liªn X« bÞ ®×nh chØ ho¹t ®éng. ChÝnh phñ Liªn bang bÞ tª liÖt. Ngµy 21 − 12 − 1991, nh÷ng ngðêi l nh ®¹o 11 nðíc céng hoµ trong Liªn bang kÝ hiÖp ®Þnh thµnh lËp Céng ®ång c¸c quèc gia ®éc lËp (gäi t¾t lµ SNG). Nhµ nðíc Liªn bang X« viÕt tan r . Ngµy 25 − 12 − 1991, Goãcbachèp tõ chøc Tæng thèng, l¸ cê bóa liÒm trªn nãc ®iÖn Kremli bÞ h¹ xuèng, ®¸nh dÊu sù chÊm døt chÕ ®é x héi chñ nghÜa ë Liªn X« sau 74 n¨m tån t¹i. H×nh 5. Lðîc ®å Céng ®ång c¸c quèc gia ®éc lËp (SNG) 15

2. Sù khñng ho¶ng cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë c¸c nðíc §«ng ¢u Cuéc khñng ho¶ng dÇu má n¨m 1973 t¸c ®éng m¹nh ®Õn nÒn kinh tÕ cña c¸c nðíc §«ng ¢u. Vµo nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kØ 70 − ®Çu thËp kØ 80, nÒn kinh tÕ §«ng ¢u l©m vµo t×nh tr¹ng tr× trÖ. Lßng tin cña nh©n d©n vµo §¶ng Céng s¶n vµ Nhµ nðíc ngµy cµng gi¶m sót. Ban l nh ®¹o §¶ng vµ Nhµ nðíc ë c¸c nðíc §«ng ¢u ® cã nh÷ng cè g¾ng ®Ó ®iÒu chØnh sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Nhðng sai lÇm cña nh÷ng biÖn ph¸p c¶i c¸ch céng víi sù bÕ t¾c trong c«ng cuéc c¶i tæ ë Liªn X« vµ ho¹t ®éng ph¸ ho¹i cña c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng ® lµm cho cuéc khñng ho¶ng ë c¸c nðíc x héi chñ nghÜa §«ng ¢u ngµy cµng gay g¾t. Ban l nh ®¹o ë c¸c nðíc §«ng ¢u lÇn lðît tõ bá quyÒn l nh ®¹o cña §¶ng, chÊp nhËn chÕ ®é ®a nguyªn, ®a ®¶ng vµ tiÕn hµnh tæng tuyÓn cö, chÊm døt chÕ ®é x héi chñ nghÜa. C¸c nðíc §«ng ¢u lÇn lðît tõ bá chñ nghÜa x héi. ë Céng hoµ D©n chñ §øc, cuéc khñng ho¶ng bïng næ tõ cuèi n¨m 1989, nhiÒu ngðêi tõ §«ng §øc ch¹y sang T©y §øc, “bøc tðêng BÐclin” bÞ ph¸ bá. Ngµy 3 − 10 − 1990, viÖc thèng nhÊt nðíc §øc ® ®ðîc thùc hiÖn víi sù s¸p nhËp Céng hoµ D©n chñ §øc vµo Céng hoµ Liªn bang §øc. H×nh 6. “Bøc tðêng BÐclin” bÞ ph¸ bá 16

3. Nguyªn nh©n tan r· cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u C«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x héi ë Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u ® ®em l¹i nhiÒu thµnh tùu to lín, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ − x héi cña Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u. Nhðng dÇn dÇn, chÝnh nh÷ng sai lÇm vµ khuyÕt tËt ® lµm xãi mßn, dÉn tíi sù tan r cña chÕ ®é x héi chñ nghÜa ë ch©u ¢u trong nh÷ng n¨m 1989 − 1991. Nguyªn nh©n trðíc hÕt lµ do ®ðêng lèi l nh ®¹o mang tÝnh chñ quan, duy ý chÝ, cïng víi c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp lµm cho s¶n xuÊt tr× trÖ, ®êi sèng nh©n d©n kh«ng ®ðîc c¶i thiÖn. Thªm vµo ®ã, sù thiÕu d©n chñ vµ c«ng b»ng ® lµm t¨ng thªm sù bÊt m n trong quÇn chóng. Hai lµ, kh«ng b¾t kÞp bðíc ph¸t triÓn cña khoa häc − kÜ thuËt tiªn tiÕn, dÉn tíi t×nh tr¹ng tr× trÖ, khñng ho¶ng vÒ kinh tÕ vµ x héi. Ba lµ, khi tiÕn hµnh c¶i tæ l¹i ph¹m ph¶i sai lÇm trªn nhiÒu mÆt, lµm cho khñng ho¶ng thªm trÇm träng. Bèn lµ, sù chèng ph¸ cña c¸c thÕ lùc thï ®Þch ë trong vµ ngoµi nðíc. LËp niªn biÓu c¸c sù kiÖn quan träng ë Liªn X« trong thêi gian tiÕn hµnh c¶i tæ (1985 − 1991). III − Liªn bang Nga tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000 Sau khi Liªn X« tan r , Liªn bang Nga lµ “quèc gia kÕ tôc Liªn X«”, ®ðîc kÕ thõa ®Þa vÞ ph¸p lÝ cña Liªn X« t¹i Héi ®ång B¶o an Liªn hîp quèc vµ t¹i c¸c c¬ quan ngo¹i giao cña Liªn X« ë nðíc ngoµi. VÒ kinh tÕ, trong nh÷ng n¨m 1990 − 1995, tèc ®é t¨ng trðëng b×nh qu©n h»ng n¨m cña GDP lu«n lµ sè ©m : 1990 : − 3,6%, 1995 : − 4,1%. Tõ n¨m 1996, kinh tÕ Liªn bang Nga b¾t ®Çu cã nh÷ng tÝn hiÖu phôc håi : n¨m 1997, tèc ®é t¨ng trðëng lµ 0,5% ; n¨m 2000, lªn ®Õn 9%. VÒ chÝnh trÞ, th¸ng 12 − 1993, HiÕn ph¸p Liªn bang Nga ®ðîc ban hµnh, quy ®Þnh thÓ chÕ Tæng thèng Liªn bang. VÒ mÆt ®èi néi, nðíc Nga ph¶i ®èi mÆt víi hai th¸ch thøc lín lµ t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh do sù tranh chÊp gi÷a c¸c ®¶ng ph¸i vµ nh÷ng vô xung ®ét s¾c téc, næi bËt lµ phong trµo li khai ë vïng TrÐcxnia. VÒ ®èi ngo¹i, mét mÆt nðíc Nga ng¶ vÒ phð¬ng T©y víi hi väng nhËn ®ðîc sù ñng hé vÒ chÝnh trÞ vµ sù viÖn trî vÒ kinh tÕ ; mÆt kh¸c, nðíc Nga kh«i phôc vµ ph¸t triÓn mèi quan hÖ víi c¸c nðíc ch©u ¸ (Trung Quèc, Ên §é, c¸c nðíc ASEAN v.v.). Tõ n¨m 2000, V. Putin lªn lµm Tæng thèng, nðíc Nga cã nhiÒu chuyÓn biÕn 17

kh¶ quan : kinh tÕ dÇn dÇn håi phôc vµ ph¸t triÓn, chÝnh trÞ vµ x héi tð¬ng ®èi æn ®Þnh, vÞ thÕ quèc tÕ ®ðîc n©ng cao. Tuy vËy, nðíc Nga vÉn ph¶i ®ð¬ng ®Çu víi n¹n khñng bè do c¸c phÇn tö li khai g©y ra, ®ång thêi tiÕp tôc kh¾c phôc nh÷ng trë ng¹i trªn con ®ðêng ph¸t triÓn ®Ó gi÷ v÷ng ®Þa vÞ cña mét cðêng quèc ¢u − ¸. Nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t×nh h×nh Liªn bang Nga trong nh÷ng n¨m 1991 − 2000. C©u hái vµ bµi tËp 1. LËp niªn biÓu nh÷ng sù kiÖn chÝnh cña Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1991. 2. Ph©n tÝch nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn sù tan r cña chÕ ®é x héi chñ nghÜa ë Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u. 18

Chð¬ng III c¸c nðíc ¸, phi vµ mÜ latinh (1945 − 2000) Bµi 3 C¸c nðíc ®«ng b¾c ¸ Sau khi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc, khu vùc §«ng B¾c ¸(1)cã sù biÕn ®æi to lín, víi sù ra ®êi cña hai nhµ nðíc trªn b¸n ®¶o TriÒu Tiªn vµ sù thµnh lËp nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa. C¸c quèc gia trong khu vùc ®· ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu quan träng trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt nðíc. I − NÐt chung vÒ khu vùc §«ng B¾c ¸ §«ng B¾c ¸ lµ khu vùc réng lín (víi tæng diÖn tÝch 10,2 triÖu km2), ®«ng d©n nhÊt thÕ giíi (kho¶ng 1,47 tØ ngðêi − n¨m 2000) vµ cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó. Trðíc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, c¸c nðíc §«ng B¾c ¸ (trõ NhËt B¶n) ®Òu bÞ chñ nghÜa thùc d©n n« dÞch. Tõ sau n¨m 1945, t×nh h×nh khu vùc cã nhiÒu biÕn chuyÓn. Th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng Trung Quèc ® dÉn tíi sù ra ®êi cña nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa (10 − 1949). ChÝnh quyÒn Tðëng Giíi Th¹ch ph¶i rót ch¹y ra §µi Loan vµ tån t¹i ë ®ã nhê sù gióp ®ì cña MÜ. Hång C«ng vµ Ma Cao vÉn lµ nh÷ng vïng ®Êt thuéc ®Þa cña Anh vµ Bå §µo Nha, cho ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kØ XX míi trë vÒ chñ quyÒn cña Trung Quèc. Sau khi tho¸t khái ¸ch thèng trÞ cña qu©n phiÖt NhËt B¶n, trong bèi c¶nh cña cuéc ChiÕn tranh l¹nh, b¸n ®¶o TriÒu Tiªn ® bÞ chia c¾t thµnh hai miÒn theo vÜ tuyÕn 38. Th¸ng 8 − 1948, ë phÝa Nam b¸n ®¶o TriÒu Tiªn, Nhµ nðíc §¹i Hµn D©n quèc (Hµn Quèc) ®ðîc thµnh lËp. Th¸ng 9 n¨m ®ã, ë phÝa B¾c, Nhµ nðíc (1) NhËt B¶n n»m trong khu vùc §«ng B¾c ¸, nhðng lµ mét nðíc tð b¶n ph¸t triÓn nªn ®ðîc tr×nh bµy ë chð¬ng IV. 19

Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n TriÒu Tiªn ra ®êi. Th¸ng 6 − 1950, cuéc chiÕn tranh gi÷a hai miÒn bïng næ, kÐo dµi ®Õn th¸ng 7 − 1953. Hai bªn kÝ HiÖp ®Þnh ®×nh chiÕn t¹i Bµn M«n §iÕm, vÜ tuyÕn 38 vÉn ®ðîc coi lµ ranh giíi gi÷a hai nhµ nðíc trªn b¸n ®¶o. Tõ n¨m 2000, hai nhµ l nh ®¹o cao nhÊt cña hai miÒn ® kÝ hiÖp ®Þnh hoµ hîp gi÷a hai nhµ nðíc, më ra mét bðíc míi trong tiÕn tr×nh hoµ hîp, thèng nhÊt b¸n ®¶o TriÒu Tiªn. H×nh 7. LÔ kÝ HiÖp ®Þnh ®×nh chiÕn t¹i Bµn M«n §iÕm (7 − 1953) Sau khi thµnh lËp, c¸c nðíc vµ vïng l nh thæ ë §«ng B¾c ¸ b¾t tay vµo x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong nöa sau thÕ kØ XX, khu vùc §«ng B¾c ¸ ® ®¹t ®ðîc sù t¨ng trðëng nhanh chãng vÒ kinh tÕ, ®êi sèng nh©n d©n ®ðîc c¶i thiÖn râ rÖt. Trong bèn “con rång” kinh tÕ ch©u ¸ th× ë §«ng B¾c ¸ cã ba (Hµn Quèc, Hång C«ng vµ §µi Loan), cßn NhËt B¶n trë thµnh nÒn kinh tÕ lín thø hai thÕ giíi. Trong nh÷ng n¨m 80 − 90 cña thÕ kØ XX vµ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kØ XXI, nÒn kinh tÕ Trung Quèc cã tèc ®é t¨ng trðëng nhanh vµ cao nhÊt thÕ giíi. Khu vùc §«ng B¾c ¸ tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai cã sù biÕn ®æi nhð thÕ nµo ? II − Trung Quèc Trung Quèc lµ nðíc réng thø ba thÕ giíi (sau Nga vµ Cana®a) víi diÖn tÝch gÇn 9,6 triÖu km2 vµ d©n sè ®«ng nhÊt thÕ giíi víi 1,26 tØ ngðêi (2000). 1. Sù thµnh lËp nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa vµ thµnh tùu 10 n¨m ®Çu x©y dùng chÕ ®é míi (1949 − 1959) Sau khi chiÕn tranh chèng NhËt kÕt thóc, tõ n¨m 1946 ®Õn n¨m 1949 ë Trung Quèc ® diÔn ra cuéc néi chiÕn gi÷a Quèc d©n ®¶ng vµ §¶ng Céng s¶n. 20

Ngµy 20 − 7 − 1946, Tðëng Giíi Th¹ch ph¸t ®éng cuéc chiÕn tranh chèng §¶ng Céng s¶n Trung Quèc. Sau giai ®o¹n phßng ngù tÝch cùc (tõ th¸ng 7 − 1946 ®Õn th¸ng 6 − 1947), Qu©n gi¶i phãng Trung Quèc ®· chuyÓn sang ph¶n c«ng, lÇn lðît gi¶i phãng c¸c vïng do Quèc d©n ®¶ng kiÓm so¸t. Cuèi n¨m 1949, cuéc néi chiÕn kÕt thóc, toµn bé lôc ®Þa Trung Quèc ®ðîc gi¶i phãng. Lùc lðîng Quèc d©n ®¶ng thÊt b¹i, ph¶i rót ch¹y ra §µi Loan. Ngµy 1 − 10 − 1949, nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa ®ðîc thµnh lËp, ®øng ®Çu lµ Chñ tÞch Mao Tr¹ch §«ng. H×nh 8. Chñ tÞch Mao Tr¹ch §«ng tuyªn bè thµnh lËp nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa Víi th¾ng lîi nµy, cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ cña nh©n d©n Trung Quèc ® hoµn thµnh, chÊm døt h¬n 100 n¨m n« dÞch vµ thèng trÞ cña ®Õ quèc, xo¸ bá tµn dð phong kiÕn, ®ða nðíc Trung Hoa bðíc vµo kØ nguyªn ®éc lËp, tù do vµ tiÕn lªn chñ nghÜa x héi. C¸ch m¹ng Trung Quèc ® ¶nh hðëng s©u s¾c tíi phong trµo gi¶i phãng d©n téc thÕ giíi. Bðíc vµo thêi k× x©y dùng, nhiÖm vô hµng ®Çu cña nh©n d©n Trung Quèc lµ ®ða ®Êt nðíc tho¸t khái nghÌo nµn, l¹c hËu, ph¸t triÓn kinh tÕ, x héi, v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc. Trªn c¬ së th¾ng lîi cña c«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ, c¶i c¸ch ruéng ®Êt, c¶i t¹o c«ng thð¬ng nghiÖp, ph¸t triÓn v¨n ho¸, gi¸o dôc trong nh÷ng n¨m 1950 − 1952, Trung Quèc bðíc vµo thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m ®Çu tiªn (1953 − 1957). Nhê nç lùc 21

lao ®éng cña toµn d©n vµ sù gióp ®ì cña Liªn X«(1), kÕ ho¹ch 5 n¨m ® hoµn thµnh th¾ng lîi. Bé mÆt ®Êt nðíc cã nh÷ng thay ®æi râ rÖt. Trong nh÷ng n¨m 1953 − 1957, ®· cã 246 c«ng tr×nh ®ðîc x©y dùng vµ ®ða vµo s¶n xuÊt. §Õn n¨m 1957, s¶n lðîng c«ng nghiÖp t¨ng 140%, s¶n lðîng n«ng nghiÖp t¨ng 25% (so víi n¨m 1952). Trung Quèc ®· tù s¶n xuÊt ®ðîc 60% sè m¸y mãc cÇn thiÕt. V¨n ho¸, gi¸o dôc cã nh÷ng bðíc tiÕn lín. §êi sèng nh©n d©n ®ðîc c¶i thiÖn. VÒ ®èi ngo¹i, Trung Quèc thi hµnh chÝnh s¸ch tÝch cùc nh»m cñng cè hoµ b×nh vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña phong trµo c¸ch m¹ng thÕ giíi. Ngµy 18 − 1 − 1950, Trung Quèc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi ViÖt Nam. 2. Trung Quèc nh÷ng n¨m kh«ng æn ®Þnh (1959 − 1978) VÒ ®èi néi, tõ n¨m 1959 ®Õn n¨m 1978, Trung Quèc l©m vµo t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x héi. Víi viÖc ®Ò ra vµ thùc hiÖn ®ðêng lèi “Ba ngän cê hång” n¨m 1958 (“§ðêng lèi chung”, “§¹i nh¶y vät”, “C«ng x nh©n d©n”), c¸c nhµ l nh ®¹o Trung Quèc hi väng nhanh chãng x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x héi. Cuéc “§¹i nh¶y vät” ®ðîc thùc hiÖn b»ng viÖc ph¸t ®éng toµn d©n lµm gang thÐp víi môc tiªu ®ða nhanh s¶n lðîng thÐp lªn gÊp 10 lÇn chØ tiªu ®Ò ra trong kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø hai (1958 − 1962). Sau 4 th¸ng, ®· cã 11 triÖu tÊn thÐp ra lß, nhðng hÇu hÕt chØ lµ phÕ liÖu. C¸c hîp t¸c x· ®ðîc s¸p nhËp l¹i thµnh c¸c “C«ng x· nh©n d©n” tæ chøc theo lèi qu©n sù ho¸, mäi sinh ho¹t kinh tÕ − x· héi ®Òu ®ðîc bao cÊp, lµm cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp gi¶m sót, nhiÒu n¬i bÞ mÊt mïa. HËu qu¶ lµ tõ n¨m 1959, n¹n ®ãi ® diÔn ra trÇm träng trong c¶ nðíc, ®êi sèng nh©n d©n khã kh¨n, s¶n xuÊt ngðng trÖ, ®Êt nðíc kh«ng æn ®Þnh. Nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ ® dÉn tíi biÕn ®éng vÒ chÝnh trÞ. N¨m 1959, Lðu ThiÕu Kú ®ðîc cö lµm Chñ tÞch nðíc, Mao Tr¹ch §«ng chØ gi÷ cð¬ng vÞ Chñ tÞch §¶ng Céng s¶n. Trong néi bé ban l nh ®¹o Trung Quèc x¶y ra sù bÊt ®ång gay g¾t vÒ ®ðêng lèi, dÉn tíi cuéc tranh giµnh quyÒn lùc, ®Ønh cao lµ cuéc “§¹i c¸ch m¹ng v¨n ho¸ v« s¶n” (1966 − 1976). B»ng viÖc sö dông lùc lðîng Hång vÖ binh ®Ëp ph¸ c¸c c¬ quan §¶ng, chÝnh quyÒn, c¬ së v¨n ho¸ ; l«i ra ®Êu tè, truy bøc, nhôc h×nh nhiÒu nhµ c¸ch m¹ng (1) Liªn X« ®· viÖn trî cho Trung Quèc h¬n 6 tØ róp, trªn 1 000 h¹ng môc c«ng tr×nh, trong ®ã cã 374 c«ng tr×nh ®Æc biÖt lín. 22

l·o thµnh vµ nhiÒu nhµ khoa häc, v¨n nghÖ sÜ, cuéc “§¹i c¸ch m¹ng v¨n ho¸ v« s¶n” ®· ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ hÕt søc nghiªm träng vÒ mäi mÆt ®èi víi nh©n d©n Trung Quèc. Sau khi Mao Tr¹ch §«ng qua ®êi (9 − 1976), trªn toµn ®Êt nðíc b¾t ®Çu chiÕn dÞch chèng l¹i “BÌ lò bèn tªn”(1). Trung Quèc dÇn dÇn ®i vµo æn ®Þnh. VÒ ®èi ngo¹i, Trung Quèc ñng hé cuéc ®Êu tranh chèng MÜ x©m lðîc cña nh©n d©n ViÖt Nam còng nhð cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cña nh©n d©n c¸c nðíc ¸, Phi vµ MÜ Latinh. Còng trong thêi k× nµy, ® x¶y ra cuéc xung ®ét biªn giíi gi÷a Trung Quèc víi Ên §é (1962), gi÷a Trung Quèc víi Liªn X« (1969). Th¸ng 2 − 1972, Tæng thèng MÜ R. NÝchx¬n sang th¨m Trung Quèc, më ®Çu quan hÖ míi theo hðíng hoµ dÞu gi÷a hai nðíc. 3. C«ng cuéc c¶i c¸ch − më cöa (tõ n¨m 1978) Th¸ng 12 − 1978, Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n Trung Quèc ®Ò ra ®ðêng lèi míi, do §Æng TiÓu B×nh khëi xðíng, më ®Çu cho c«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ − x héi cña ®Êt nðíc. §ðêng lèi nµy ®ðîc n©ng lªn thµnh ®ðêng lèi chung cña §¹i héi XII (9 − 1982), ®Æc biÖt lµ §¹i héi XIII (10 − 1987) cña §¶ng : lÊy ph¸t triÓn kinh tÕ lµm trung t©m, tiÕn hµnh c¶i c¸ch vµ më cöa, chuyÓn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trðêng x héi chñ nghÜa linh ho¹t h¬n, nh»m hiÖn ®¹i ho¸ vµ x©y dùng chñ nghÜa x héi ®Æc s¾c Trung Quèc, víi môc tiªu biÕn Trung Quèc thµnh quèc gia giµu m¹nh, d©n chñ vµ v¨n minh. Tõ khi thùc hiÖn ®ðêng lèi c¶i c¸ch, ®Êt nðíc Trung Quèc ® cã nh÷ng biÕn ®æi c¨n b¶n. Sau 20 n¨m (1979 − 1998), nÒn kinh tÕ Trung Quèc tiÕn bé nhanh chãng, ®¹t tèc ®é t¨ng trðëng cao, ®êi sèng nh©n d©n ®ðîc c¶i thiÖn râ rÖt. GDP t¨ng trung b×nh h»ng n¨m trªn 8%. N¨m 2000, GDP cña Trung Quèc vðît qua ngðìng 1 000 tØ USD, ®¹t 1 080 tØ USD (tð¬ng ®ð¬ng gÇn 9 000 tØ nh©n d©n tÖ). C¬ cÊu tæng thu nhËp trong nðíc theo khu vùc kinh tÕ cã sù thay ®æi lín, tõ chç lÊy n«ng nghiÖp lµm chñ yÕu, ®Õn n¨m 2000 thu nhËp n«ng nghiÖp chØ chiÕm 16%, trong khi ®ã thu nhËp c«ng nghiÖp vµ x©y dùng t¨ng lªn tíi 51%, dÞch vô 33%. Tõ n¨m 1978 ®Õn n¨m 1997, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngðêi ë n«ng th«n t¨ng tõ 134 lªn 2 090 nh©n d©n tÖ ; ë thµnh thÞ, t¨ng tõ 343 lªn 5 160 nh©n d©n tÖ. Khoa häc − kÜ thuËt, v¨n ho¸, gi¸o dôc Trung Quèc ®¹t nhiÒu thµnh tùu næi bËt. (1) Bèn uû viªn Bé ChÝnh trÞ : Giang Thanh, Vð¬ng Hång V¨n, Diªu V¨n Nguyªn vµ Trð¬ng Xu©n KiÒu, lµ nh÷ng ngðêi cÇm ®Çu cuéc “§¹i c¸ch m¹ng v¨n ho¸ v« s¶n”. 23

H×nh 9. CÇu Nam Phè ë Thðîng H¶i N¨m 1964, Trung Quèc thö thµnh c«ng bom nguyªn tö. Chð¬ng tr×nh th¸m hiÓm kh«ng gian ®ðîc thùc hiÖn tõ n¨m 1992. Tõ th¸ng 11 − 1999 ®Õn th¸ng 3 − 2003, Trung Quèc ®· phãng 4 con tµu “ThÇn Ch©u” víi chÕ ®é tù ®éng, vµ ngµy 15 − 10 − 2003, con tµu “ThÇn Ch©u 5” cïng nhµ du hµnh vò trô Dð¬ng Lîi VÜ ®· bay vµo kh«ng gian vò trô. Sù kiÖn nµy ®ða Trung Quèc trë thµnh quèc gia thø ba trªn thÕ giíi (sau Nga, MÜ) cã tµu cïng víi con ngðêi bay vµo vò trô. VÒ ®èi ngo¹i, chÝnh s¸ch cña Trung Quèc cã nhiÒu thay ®æi, vai trß vµ ®Þa vÞ quèc tÕ cña nðíc nµy ngµy cµng ®ðîc n©ng cao. Tõ nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XX, Trung Quèc ®· b×nh thðêng ho¸ vÒ quan hÖ ngo¹i giao víi Liªn X«, M«ng Cæ, In®«nªxia v.v. ; më réng sù hîp t¸c víi nhiÒu nðíc trªn thÕ giíi. Sau sù kiÖn qu©n ®éi Trung Quèc më cuéc tiÕn c«ng biªn giíi phÝa B¾c ViÖt Nam (2 − 1979), quan hÖ hai nðíc xÊu ®i. Th¸ng 11 − 1991, hai nðíc ®· b×nh thðêng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao. Trung Quèc ® thu håi chñ quyÒn ®èi víi Hång C«ng (7 − 1997) vµ Ma Cao (12 − 1999). §µi Loan lµ mét bé phËn l nh thæ cña Trung Quèc, nhðng ®Õn nay vÉn n»m ngoµi sù kiÓm so¸t cña nðíc nµy. − Nªu nh÷ng sù kiÖn chÝnh trong nh÷ng n¨m 1946 − 1949 dÉn tíi viÖc thµnh lËp nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa vµ ý nghÜa cña sù thµnh lËp nhµ nðíc nµy. − Nªu néi dung c¬ b¶n cña ®ðêng lèi c¶i c¸ch cña Trung Quèc vµ nh÷ng thµnh tùu chÝnh mµ Trung Quèc ®¹t ®ðîc trong nh÷ng n¨m 1978 − 2000. 24

C©u hái vµ bµi tËp 1. LËp niªn biÓu c¸c sù kiÖn thÓ hiÖn sù biÕn ®æi cña khu vùc §«ng B¾c ¸ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. 2. LËp niªn biÓu c¸c sù kiÖn chÝnh trong lÞch sö Trung Quèc tõ n¨m 1949 ®Õn n¨m 2000. Bµi 4 C¸c nðíc ®«ng nam ¸ vµ Ên ®é Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, t×nh h×nh chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi ë khu vùc §«ng Nam ¸ vµ Nam ¸ cã sù thay ®æi s©u s¾c : c¸c nðíc trong khu vùc ®· giµnh ®ðîc ®éc lËp vµ bðíc vµo thêi k× x©y dùng cuéc sèng míi víi nhiÒu thµnh tùu rùc rì. I − C¸c nðíc §«ng Nam ¸ 1. Sù thµnh lËp c¸c quèc gia ®éc lËp sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai a) Vµi nÐt chung vÒ qu¸ tr×nh ®Êu tranh giµnh ®éc lËp Khu vùc §«ng Nam ¸ réng 4,5 triÖu km2, hiÖn nay gåm 11 nðíc(1) víi sè d©n 528 triÖu ngðêi (2000). Vèn lµ thuéc ®Þa cña c¸c nðíc ®Õ quèc ¢u − MÜ (trõ Th¸i Lan), trong nh÷ng n¨m ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, c¸c nðíc §«ng Nam ¸ bÞ biÕn thµnh thuéc ®Þa cña qu©n phiÖt NhËt B¶n. TËn dông thêi c¬ NhËt B¶n ®Çu hµng §ång minh, vµo gi÷a th¸ng 8 − 1945, nh©n d©n §«ng Nam ¸ ®øng lªn ®Êu tranh, nhiÒu nðíc ® giµnh ®ðîc ®éc lËp d©n téc, hoÆc ® gi¶i phãng phÇn lín l nh thæ. Ngµy 17 − 8 − 1945, In®«nªxia tuyªn bè ®éc lËp vµ thµnh lËp nðíc Céng hoµ In®«nªxia. Th¸ng 8 − 1945, nh©n d©n ViÖt Nam tiÕn hµnh Tæng khëi nghÜa ; ngµy 2 − 9, nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ra ®êi. Th¸ng 8 − 1945, nh©n d©n c¸c bé téc Lµo næi dËy, ®Õn ngµy 12 − 10, nðíc Lµo tuyªn bè ®éc lËp. (1) Brun©y, Campuchia, §«ng Timo, In®«nªxia, Lµo, Malaixia, Mianma, PhilÝppin, Th¸i Lan, ViÖt Nam vµ Xingapo. 25

MÆc dï chða giµnh ®ðîc ®éc lËp, nhðng nh©n d©n MiÕn §iÖn (nay lµ Mianma), M· Lai (nay lµ Malaixia) vµ PhilÝppin còng ®· gi¶i phãng ®ðîc nhiÒu vïng réng lín cña ®Êt nðíc khái ¸ch qu©n phiÖt NhËt B¶n. Nhðng ngay sau ®ã, thùc d©n ¢u − MÜ quay trë l¹i t¸i chiÕm §«ng Nam ¸. Nh©n d©n c¸c nðíc l¹i ph¶i tiÕn hµnh kh¸ng chiÕn chèng x©m lðîc. Tr¶i qua cuéc ®Êu tranh kiªn cðêng vµ gian khæ, n¨m 1954, cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p x©m lðîc cña nh©n d©n ba nðíc ViÖt Nam, Lµo vµ Campuchia ® kÕt thóc th¾ng lîi. Thùc d©n Hµ Lan ph¶i c«ng nhËn Céng hoµ Liªn bang In®«nªxia (1949) vµ ngµy 15 − 8 − 1950, nðíc Céng hoµ In®«nªxia thèng nhÊt ra ®êi. Trong bèi c¶nh cña cuéc ®Êu tranh chung ®ã, c¸c ®Õ quèc ¢u − MÜ lÇn lðît ph¶i c«ng nhËn ®éc lËp cña PhilÝppin (4 − 7 − 1946), MiÕn §iÖn (4 − 1 − 1948), M Lai (31 − 8 − 1957) vµ quyÒn tù trÞ cña Xingapo (3 − 6 − 1959). Đ. Phú Quốc Đ. Côn Sơn H×nh 10. Lðîc ®å khu vùc §«ng Nam ¸ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai Tuy nhiªn, nh©n d©n ViÖt Nam vµ Lµo, tiÕp ®ã lµ Campuchia ph¶i tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng chñ nghÜa thùc d©n míi cña MÜ, ®Õn n¨m 1975 míi giµnh ®ðîc th¾ng lîi hoµn toµn. 26

Riªng Brun©y, tíi th¸ng 1 − 1984 míi tuyªn bè lµ quèc gia ®éc lËp. §«ng Timo ra ®êi sau cuéc trðng cÇu d©n ý t¸ch khái In®«nªxia (8 − 1999), ngµy 20 − 5 − 2002 ® trë thµnh mét quèc gia ®éc lËp. b) Lµo (1945 − 1975) Gi÷a th¸ng 8 − 1945, NhËt B¶n ®Çu hµng §ång minh v« ®iÒu kiÖn. N¾m thêi c¬ thuËn lîi, ngµy 23 − 8 − 1945, nh©n d©n Lµo næi dËy giµnh chÝnh quyÒn. Ngµy 12 − 10, nh©n d©n Thñ ®« Viªng Ch¨n khëi nghÜa th¾ng lîi, ChÝnh phñ Lµo ra m¾t quèc d©n vµ tuyªn bè vÒ nÒn ®éc lËp cña Lµo. Th¸ng 3 − 1946, thùc d©n Ph¸p trë l¹i x©m lðîc nðíc Lµo. Nh©n d©n Lµo mét lÇn n÷a ph¶i cÇm sóng kh¸ng chiÕn b¶o vÖ nÒn ®éc lËp cña m×nh. Dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng vµ sù gióp ®ì cña qu©n t×nh nguyÖn ViÖt Nam, cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p cña nh©n d©n Lµo ngµy cµng ph¸t triÓn. Sau chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ, HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ (7 − 1954) ® c«ng nhËn ®éc lËp, chñ quyÒn vµ toµn vÑn l nh thæ cña Lµo, thõa nhËn ®Þa vÞ hîp ph¸p cña c¸c lùc lðîng kh¸ng chiÕn Lµo. Nhðng sau ®ã, MÜ tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh x©m lðîc Lµo. Dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng Nh©n d©n Lµo (thµnh lËp ngµy 22 − 3 − 1955)(1), cuéc ®Êu tranh chèng ®Õ quèc MÜ ®ðîc triÓn khai c¶ trªn ba mÆt trËn : qu©n sù − chÝnh trÞ − ngo¹i giao vµ giµnh ®ðîc nhiÒu th¾ng lîi. Nh©n d©n Lµo ® lÇn lðît ®¸nh b¹i c¸c kÕ ho¹ch chiÕn tranh cña MÜ, ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 70 vïng gi¶i phãng ®ðîc më réng ®Õn 4/5 l nh thæ. Do th¾ng lîi trªn, cïng víi viÖc HiÖp ®Þnh Pari vÒ ViÖt Nam ®ðîc kÝ kÕt (1 − 1973), c¸c ph¸i ë Lµo ® tho¶ thuËn kÝ HiÖp ®Þnh Viªng Ch¨n (21 − 2 − 1973), lËp l¹i hoµ b×nh, thùc hiÖn hoµ hîp d©n téc ë Lµo. N¨m 1975, hoµ theo th¾ng lîi cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy cña qu©n vµ d©n ViÖt Nam, tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 12, qu©n vµ d©n Lµo ® næi dËy giµnh chÝnh quyÒn trong c¶ nðíc. Ngµy 2 − 12 − 1975, nðíc Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n Lµo chÝnh thøc ®ðîc thµnh lËp, do Hoµng th©n Xuphanuv«ng lµm Chñ tÞch. Nðíc Lµo bðíc sang mét thêi k× míi − x©y dùng ®Êt nðíc, ph¸t triÓn kinh tÕ − x héi. c) Campuchia (1945 − 1993) §Çu th¸ng 10 − 1945, thùc d©n Ph¸p quay trë l¹i x©m lðîc Campuchia. Dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng vµ tõ n¨m 1951 lµ §¶ng Nh©n d©n C¸ch m¹ng Campuchia, nh©n d©n Campuchia tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. (1) N¨m 1972, ®æi thµnh §¶ng Nh©n d©n C¸ch m¹ng Lµo. 27

Ngµy 9 − 11 − 1953, do ho¹t ®éng ngo¹i giao cña Quèc vð¬ng N. Xihanóc, ChÝnh phñ Ph¸p kÝ hiÖp ðíc trao tr¶ ®éc lËp cho Campuchia, nhðng qu©n Ph¸p vÉn chiÕm ®ãng ®Êt nðíc nµy. Sau chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ, ChÝnh phñ Ph¸p ph¶i kÝ HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 c«ng nhËn ®éc lËp, chñ quyÒn, thèng nhÊt vµ toµn vÑn l nh thæ cña Campuchia, Lµo vµ ViÖt Nam. Tõ n¨m 1954 ®Õn ®Çu n¨m 1970, ChÝnh phñ Xihanóc thùc hiÖn ®ðêng lèi hoµ b×nh, trung lËp, kh«ng tham gia bÊt cø khèi liªn minh qu©n sù hoÆc chÝnh trÞ nµo ; tiÕp nhËn viÖn trî tõ mäi phÝa, kh«ng cã ®iÒu kiÖn rµng buéc. Ngµy 18 − 3 − 1970, ChÝnh phñ Xihanóc bÞ lËt ®æ bëi c¸c thÕ lùc tay sai cña MÜ. Tõ ®©y, nh©n d©n Campuchia s¸t c¸nh cïng nh©n d©n ViÖt Nam vµ Lµo tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, tõng bðíc giµnh th¾ng lîi. Ngµy 17 − 4 − 1975, thñ ®« Phn«m Pªnh ®ðîc gi¶i phãng. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cña nh©n d©n Campuchia kÕt thóc th¾ng lîi. Ngay sau ®ã, tËp ®oµn Kh¬me ®á do P«n Pèt cÇm ®Çu ® ph¶n béi c¸ch m¹ng, thi hµnh chÝnh s¸ch diÖt chñng, tµn s¸t hµng triÖu ngðêi d©n v« téi. Nh©n d©n Campuchia, ®ðîc sù gióp ®ì cña qu©n t×nh nguyÖn ViÖt Nam, ® næi dËy ®¸nh ®æ tËp ®oµn Kh¬me ®á. Ngµy 7 − 1 − 1979, thñ ®« Phn«m Pªnh ®ðîc gi¶i phãng, nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Campuchia ®ðîc thµnh lËp. Campuchia bðíc vµo thêi k× håi sinh, x©y dùng l¹i ®Êt nðíc. Tuy nhiªn, tõ n¨m 1979, ë Campuchia ® diÔn ra cuéc néi chiÕn kÐo dµi h¬n mét thËp niªn gi÷a lùc lðîng cña §¶ng Nh©n d©n C¸ch m¹ng víi c¸c phe ph¸i ®èi lËp, chñ yÕu lµ lùc lðîng Kh¬me ®á. Víi sù gióp ®ì cña céng ®ång quèc tÕ, c¸c bªn Campuchia ® ®i ®Õn tho¶ thuËn hoµ gi¶i vµ hoµ hîp d©n téc. Ngµy 23 − 10 − 1991, HiÖp ®Þnh hoµ b×nh vÒ Campuchia ®ðîc kÝ kÕt t¹i Pari. Sau cuéc tæng tuyÓn cö, ®Õn th¸ng 9 − 1993, Quèc héi míi häp th«ng qua HiÕn ph¸p, tuyªn bè thµnh lËp Vð¬ng quèc Campuchia do Xihanóc lµm Quèc vð¬ng. Tõ ®ã, ®êi sèng chÝnh trÞ vµ kinh tÕ cña nh©n d©n Campuchia bðíc sang mét thêi k× ph¸t triÓn míi. Th¸ng 10 − 2004, Quèc vð¬ng Xihanóc tho¸i vÞ, Hoµng tö Xiham«ni lªn kÕ ng«i, trë thµnh Quèc vð¬ng cña Campuchia. 2. Qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn cña c¸c nðíc §«ng Nam ¸ C¸c nðíc §«ng Nam ¸ sau khi giµnh ®éc lËp ® bðíc vµo thêi k× ph¸t triÓn kinh tÕ víi nh÷ng chiÕn lðîc ph¸t triÓn kh¸c nhau. 28

a) Nhãm n¨m nðíc s¸ng lËp ASEAN Thêi k× ®Çu sau khi giµnh ®ðîc ®éc lËp, nhãm n¨m nðíc s¸ng lËp ASEAN (In®«nªxia, Malaixia, PhilÝppin, Xingapo, Th¸i Lan) ®Òu tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu (chiÕn lðîc kinh tÕ hðíng néi) víi môc tiªu nhanh chãng xo¸ bá nghÌo nµn, l¹c hËu, x©y dùng nÒn kinh tÕ tù chñ. Néi dung chñ yÕu lµ ®Èy m¹nh ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng néi ®Þa thay thÕ hµng nhËp khÈu, lÊy thÞ trðêng trong nðíc lµm chç dùa ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt v.v.. Thùc hiÖn chiÕn lðîc kinh tÕ hðíng néi, c¸c nðíc nµy ® ®¹t ®ðîc mét sè thµnh tùu bðíc ®Çu vÒ kinh tÕ − x héi. S¶n xuÊt ®· ®¸p øng ®ðîc nhu cÇu c¬ b¶n cña nh©n d©n trong nðíc, gãp phÇn gi¶i quyÕt n¹n thÊt nghiÖp, ph¸t triÓn mét sè ngµnh chÕ biÕn, chÕ t¹o. KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ 6 n¨m cña Th¸i Lan (1961 − 1966) ®· t¨ng thu nhËp quèc d©n 7,6%, dù tr÷ ngo¹i tÖ vµ vµng t¨ng 15%. Víi Malaixia, sau kÕ ho¹ch 5 n¨m (1966 − 1970), miÒn T©y ®· tù tóc ®ðîc lð¬ng thùc, miÒn §«ng gi¶m nhËp khÈu g¹o v.v.. Tuy nhiªn, chiÕn lðîc kinh tÕ nµy còng béc lé nh÷ng h¹n chÕ. ThiÕu nguån vèn, nguyªn liÖu vµ c«ng nghÖ, chi phÝ cao dÉn tíi t×nh tr¹ng thua lç, tÖ tham nhòng, quan liªu ph¸t triÓn, ®êi sèng ngðêi lao ®éng cßn khã kh¨n, chða gi¶i quyÕt ®ðîc quan hÖ gi÷a t¨ng trðëng víi c«ng b»ng x· héi. Sù h¹n chÕ ®ã ® buéc chÝnh phñ c¸c nðíc, tõ nh÷ng n¨m 60 − 70 trë ®i chuyÓn sang chiÕn lðîc c«ng nghiÖp ho¸ lÊy xuÊt khÈu lµm chñ ®¹o (chiÕn lðîc kinh tÕ hðíng ngo¹i). C¸c nðíc nµy ®Òu tiÕn hµnh “më cöa” nÒn kinh tÕ, thu hót vèn ®Çu tð vµ kÜ thuËt cña nðíc ngoµi, tËp trung s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Ó xuÊt khÈu, ph¸t triÓn ngo¹i thð¬ng. Sau khi thùc hiÖn chiÕn lðîc kinh tÕ hðíng ngo¹i, bé mÆt kinh tÕ − x héi cña c¸c nðíc nµy cã sù biÕn ®æi to lín. TØ träng c«ng nghiÖp trong nÒn kinh tÕ quèc d©n cao h¬n n«ng nghiÖp, mËu dÞch ®èi ngo¹i t¨ng trðëng nhanh. N¨m 1980, tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña nhãm nðíc nµy ®¹t tíi 130 tØ USD, chiÕm 14% tæng kim ng¹ch ngo¹i thð¬ng cña c¸c quèc gia vµ khu vùc ®ang ph¸t triÓn. VÊn ®Ò t¨ng trðëng vµ c«ng b»ng x· héi ®· ®ðîc chó träng gi¶i quyÕt. Tèc ®é t¨ng trðëng kinh tÕ cña n¨m nðíc nµy kh¸ cao : Trong nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kØ XX, tèc ®é t¨ng trðëng cña In®«nªxia lµ 7% − 7,5%, cña Malaixia lµ 7,8%, cña PhilÝppin lµ 6,3%, cßn Th¸i Lan lµ 9% (1985 − 1995), Xingapo chuyÓn m×nh m¹nh nhÊt víi tèc ®é t¨ng trðëng 12% (1966 − 1973) vµ trë thµnh “con rång” næi tréi nhÊt trong bèn “con rång” kinh tÕ cña ch©u ¸. 29

N¨m 1997 − 1998, c¸c nðíc ASEAN tr¶i qua mét cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh nghiªm träng. NÒn kinh tÕ bÞ suy tho¸i, t×nh h×nh chÝnh trÞ mét sè nðíc kh«ng æn ®Þnh. Sau vµi n¨m kh¾c phôc, kinh tÕ dÇn dÇn ®ðîc phôc håi, c¸c nðíc ASEAN l¹i tiÕp tôc ph¸t triÓn. b) Nhãm c¸c nðíc §«ng Dð¬ng Sau khi giµnh ®ðîc ®éc lËp, vÒ c¬ b¶n c¸c nðíc §«ng Dð¬ng(1) ® ph¸t triÓn theo hðíng kinh tÕ tËp trung, ®¹t ®ðîc mét sè thµnh tùu, nhðng cßn nhiÒu khã kh¨n. Vµo nh÷ng n¨m 80 − 90 cña thÕ kØ XX, c¸c nðíc nµy tõng bðíc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trðêng. Bðíc vµo thêi k× hoµ b×nh x©y dùng ®Êt nðíc, nh©n d©n Lµo ® ®¹t ®ðîc mét sè thµnh tùu bðíc ®Çu, nhðng vÒ c¨n b¶n, Lµo vÉn lµ mét nðíc n«ng nghiÖp l¹c hËu. Tõ cuèi n¨m 1986, nðíc Lµo thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, nÒn kinh tÕ cã sù khëi s¾c, ®êi sèng c¸c bé téc ®ðîc c¶i thiÖn. GDP n¨m 2000 t¨ng 5,7%, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng 4,5%, c«ng nghiÖp t¨ng 9,2%. Sau khi t×nh h×nh chÝnh trÞ æn ®Þnh, Campuchia bðíc vµo thêi k× phôc håi kinh tÕ vµ ®¹t ®ðîc mét sè thµnh tùu ®¸ng kÓ. MÆc dï s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng 7% (1995), nhðng Campuchia vÉn lµ mét nðíc n«ng nghiÖp. c) C¸c nðíc kh¸c ë §«ng Nam ¸ NÒn kinh tÕ Brun©y cã nÐt kh¸c biÖt. HÇu nhð toµn bé thu nhËp cña nðíc nµy ®Òu dùa vµo nguån dÇu má vµ khÝ tù nhiªn. Lð¬ng thùc, thùc phÈm ph¶i nhËp tíi 80%. Tõ gi÷a nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XX, ChÝnh phñ thi hµnh chÝnh s¸ch ®a d¹ng ho¸ nÒn kinh tÕ ®Ó tiÕt kiÖm nguån n¨ng lðîng dù tr÷, gia t¨ng c¸c mÆt hµng tiªu dïng vµ xuÊt khÈu. Sau gÇn 30 n¨m thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù lùc hðíng néi cña chÝnh quyÒn qu©n sù, Mianma cã tèc ®é t¨ng trðëng kinh tÕ chËm ch¹p. Tõ cuèi n¨m 1988, ChÝnh phñ tiÕn hµnh c¶i c¸ch kinh tÕ vµ “më cöa”, do ®ã nÒn kinh tÕ cã sù khëi s¾c. Tèc ®é t¨ng trðëng GDP n¨m 1995 lµ 7%, n¨m 2000 lµ 6,2%. Tuy nhiªn, b×nh qu©n thu nhËp ®Çu ngðêi ë Mianma cßn thÊp (h¬n 100 USD n¨m 2003). 3. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña tæ chøc ASEAN ASEAN ra ®êi trong bèi c¶nh khu vùc vµ thÕ giíi cã nhiÒu biÕn chuyÓn to lín vµo nöa sau nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kØ XX. (1) PhÇn nµy chØ ®Ò cËp néi dung vÒ lÞch sö Lµo vµ Campuchia, cßn néi dung vÒ ViÖt Nam sÏ ®ðîc ®Ò cËp kÜ trong c¸c bµi lÞch sö ViÖt Nam ë phÇn sau. 30

Sau khi giµnh ®ðîc ®éc lËp, bðíc vµo thêi k× ph¸t triÓn kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn rÊt khã kh¨n, nhiÒu nðíc trong khu vùc thÊy cÇn cã sù hîp t¸c víi nhau ®Ó cïng ph¸t triÓn. §ång thêi, hä còng muèn h¹n chÕ ¶nh hðëng cña c¸c cðêng quèc bªn ngoµi ®èi víi khu vùc, nhÊt lµ khi cuéc chiÕn tranh x©m lðîc cña MÜ ë §«ng Dð¬ng ®ang bÞ sa lÇy vµ sù thÊt b¹i lµ kh«ng tr¸nh khái. H¬n n÷a, nh÷ng tæ chøc hîp t¸c mang tÝnh khu vùc trªn thÕ giíi xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu, nh÷ng thµnh c«ng cña Khèi thÞ trðêng chung ch©u ¢u ® cæ vò c¸c nðíc §«ng Nam ¸ t×m c¸ch liªn kÕt víi nhau. Ngµy 8 − 8 − 1967, HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (viÕt t¾t theo tiÕng Anh lµ ASEAN) ®ðîc thµnh lËp t¹i B¨ng Cèc (Th¸i Lan) víi sù tham gia cña n¨m nðíc : In®«nªxia, Malaixia, Xingapo, Th¸i Lan vµ PhilÝppin. Môc tiªu cña ASEAN lµ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ v¨n ho¸ th«ng qua nh÷ng nç lùc hîp t¸c chung gi÷a c¸c nðíc thµnh viªn, trªn tinh thÇn duy tr× hoµ b×nh vµ æn ®Þnh khu vùc. Trong giai ®o¹n ®Çu (1967 − 1975), ASEAN lµ mét tæ chøc non trÎ, sù hîp t¸c trong khu vùc cßn láng lÎo, chða cã vÞ trÝ trªn trðêng quèc tÕ. Sù khëi s¾c cña ASEAN ®ðîc ®¸nh dÊu tõ Héi nghÞ cÊp cao lÇn thø nhÊt häp t¹i Bali (In®«nªxia) th¸ng 2 − 1976, víi viÖc kÝ HiÖp ðíc th©n thiÖn vµ hîp t¸c ë §«ng Nam ¸ (gäi t¾t lµ HiÖp ðíc Bali). HiÖp ðíc Bali x¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong quan hÖ gi÷a c¸c nðíc : t«n träng chñ quyÒn vµ toµn vÑn l nh thæ ; kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau ; kh«ng sö dông vò lùc hoÆc ®e do¹ b»ng vò lùc ®èi víi nhau ; gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp b»ng biÖn ph¸p hoµ b×nh ; hîp t¸c ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ x héi. Vµo thêi ®iÓm nµy, quan hÖ gi÷a c¸c nðíc §«ng Dð¬ng vµ ASEAN bðíc ®Çu ®ðîc c¶i thiÖn. Hai nhãm nðíc ® thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao vµ b¾t ®Çu cã nh÷ng chuyÕn viÕng th¨m lÉn nhau cña c¸c nhµ l nh ®¹o cÊp cao. Sau thêi k× c¨ng th¼ng gi÷a hai nhãm nðíc (tõ cuèi thËp kØ 70 ®Õn gi÷a thËp kØ 80) vÒ “vÊn ®Ò Campuchia”, ViÖt Nam vµ ASEAN b¾t ®Çu qu¸ tr×nh ®èi tho¹i, hoµ dÞu. §©y còng lµ thêi k× kinh tÕ c¸c nðíc ASEAN b¾t ®Çu t¨ng trðëng. N¨m 1984, Brun©y gia nhËp vµ trë thµnh thµnh viªn thø s¸u cña ASEAN. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90, ASEAN tiÕp tôc më réng thµnh viªn cña m×nh trong bèi c¶nh thÕ giíi vµ khu vùc cã nhiÒu thuËn lîi. N¨m 1992, ViÖt Nam vµ Lµo tham gia HiÖp ðíc Bali. TiÕp ®ã, ngµy 28 − 7 − 1995, 31

H×nh 11. C¸c nhµ l·nh ®¹o mðêi nðíc ASEAN t¹i Héi nghÞ cÊp cao (kh«ng chÝnh thøc) lÇn thø ba (PhilÝppin, th¸ng 11 − 1999) ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn thø b¶y cña ASEAN. Th¸ng 7 − 1997, Lµo vµ Mianma gia nhËp ASEAN. §Õn n¨m 1999, Campuchia ®ðîc kÕt n¹p vµo tæ chøc nµy. Tõ n¨m nðíc s¸ng lËp ban ®Çu, ®Õn n¨m 1999, ASEAN ® ph¸t triÓn thµnh mðêi nðíc thµnh viªn. Tõ ®©y, ASEAN ®Èy m¹nh ho¹t ®éng hîp t¸c kinh tÕ, x©y dùng §«ng Nam ¸ thµnh khu vùc hoµ b×nh, æn ®Þnh, cïng ph¸t triÓn. Th¸ng 11 − 2007, c¸c nðíc thµnh viªn ®· kÝ b¶n HiÕn chð¬ng ASEAN nh»m x©y dùng ASEAN thµnh mét céng ®ång v÷ng m¹nh. − Nªu c¸c mèc chÝnh cña cuéc ®Êu tranh chèng ®Õ quèc ë Lµo tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1975. − H y cho biÕt néi dung chÝnh cña c¸c giai ®o¹n lÞch sö Campuchia tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1993. − Tr×nh bµy hoµn c¶nh ra ®êi cña tæ chøc ASEAN vµ néi dung chÝnh cña HiÖp ðíc Bali (1976). II − Ên §é 1. Cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp Ên §é lµ mét nðíc réng lín vµ ®«ng d©n thø hai ë ch©u ¸, víi diÖn tÝch gÇn 3,3 triÖu km2, d©n sè 1 tØ 20 triÖu ngðêi (2000). 32

Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, cuéc ®Êu tranh chèng thùc d©n Anh, ®ßi ®éc lËp cña nh©n d©n Ên §é dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng Quèc ®¹i ph¸t triÓn m¹nh mÏ. N¨m 1946, ë Ên §é ®· x¶y ra 848 cuéc b·i c«ng. Tiªu biÓu lµ cuéc khëi nghÜa cña 2 v¹n thuû binh trªn 20 chiÕn h¹m ë Bombay (19 − 2 − 1946) chèng ®Õ quèc Anh, ®ßi ®éc lËp d©n téc. Cuéc khëi nghÜa nµy nhanh chãng ®ðîc sù hðëng øng cña c¸c lùc lðîng d©n téc. Ngµy 22 − 2, ë Bombay, 20 v¹n c«ng nh©n, häc sinh, sinh viªn b·i c«ng, tuÇn hµnh vµ mÝt tinh chèng thùc d©n Anh. Cuéc ®Êu tranh ë Bombay ®· kÐo theo cuéc næi dËy cña quÇn chóng ë Cancótta, Ma®r¸t, Carasi, v.v. còng nhð nh÷ng cuéc xung ®ét vò trang cña n«ng d©n víi ®Þa chñ vµ c¶nh s¸t ë c¸c tØnh. §Çu n¨m 1947, cao trµo b·i c«ng cña c«ng nh©n tiÕp tôc bïng næ ë nhiÒu thµnh phè lín, nhð cuéc b·i c«ng cña h¬n 40 v¹n c«ng nh©n ë Cancótta (2 − 1947). Trðíc søc Ðp cña phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n Ên §é, thùc d©n Anh buéc ph¶i nhðîng bé, høa sÏ trao quyÒn tù trÞ theo “phð¬ng ¸n Maob¸tt¬n” chia ®Êt nðíc nµy thµnh hai quèc gia trªn c¬ së t«n gi¸o : Ên §é cña ngðêi theo Ên §é gi¸o, Pakixtan cña ngðêi theo Håi gi¸o. Ngµy 15 − 8 − 1947, hai nhµ nðíc tù trÞ Ên §é vµ Pakixtan(1) ®ðîc thµnh lËp. H×nh 12. Lðîc ®å c¸c nðíc Nam ¸ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1) Khi ®ã, Pakixtan gåm hai phÇn ë phÝa ®«ng vµ phÝa t©y Ên §é. Ngµy 26 − 3 − 1971, nh©n d©n miÒn §«ng Pakixtan, vèn lµ céng ®ång ngðêi Bengan, ®· næi dËy ®Êu tranh vò trang, tuyªn bè t¸ch khái Pakixtan, thµnh lËp nðíc Céng hoµ Nh©n d©n B¨ngla®Ðt. 33

Ngµy 30 − 1 − 1948, vÞ l·nh tô kiÖt xuÊt cña nh©n d©n Ên §é lµ M. Gan®i bÞ bän ph¶n ®éng ¸m s¸t, nhðng §¶ng Quèc ®¹i vÉn tiÕp tôc l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp d©n téc. Kh«ng tho¶ m n víi quy chÕ tù trÞ, §¶ng Quèc ®¹i do G. Nªru ®øng ®Çu ® l nh ®¹o nh©n d©n tiÕp tôc cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp trong nh÷ng n¨m 1948 − 1950. Ngµy 26 − 1 − 1950, Ên §é tuyªn bè ®éc lËp vµ thµnh lËp nðíc céng hoµ. Sù thµnh lËp nðíc Céng hoµ Ên §é ®¸nh dÊu th¾ng lîi to lín cña nh©n d©n Ên §é, cã ¶nh hðëng quan träng ®Õn phong trµo gi¶i phãng d©n téc trªn thÕ giíi. 2. C«ng cuéc x©y dùng ®Êt nðíc Trong thêi k× x©y dùng ®Êt nðíc, Ên §é ®¹t ®ðîc H×nh 13. G. Nªru (1889 − 1964) nhiÒu thµnh tùu vÒ n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c«ng nghiÖp nÆng, chÕ t¹o m¸y, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng hiÖn ®¹i. Nhê tiÕn hµnh cuéc “c¸ch m¹ng xanh” trong n«ng nghiÖp, tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kØ XX, Ên §é ® tù tóc ®ðîc lð¬ng thùc, vµ tõ n¨m 1995, lµ nðíc xuÊt khÈu g¹o ®øng hµng thø ba trªn thÕ giíi. Còng trong nh÷ng n¨m 70, Ên §é ®· sö dông n¨ng lðîng h¹t nh©n vµo s¶n xuÊt ®iÖn. Trong nh÷ng n¨m 80, Ên §é ®øng hµng thø mðêi trong nh÷ng nðíc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp lín nhÊt thÕ giíi. Ên §é ®· chÕ t¹o ®ðîc m¸y mãc, thiÕt bÞ ngµnh dÖt, ho¸ chÊt, m¸y bay, tµu thuû, ®Çu m¸y xe löa, ti vi mµu v.v. ; tèc ®é t¨ng trðëng GDP n¨m 1995 lµ 7,4%, n¨m 2000 lµ 3,9%. Trong c¸c lÜnh vùc khoa häc − kÜ thuËt, v¨n ho¸, gi¸o dôc, Ên §é cã nh÷ng bðíc tiÕn nhanh chãng vµ hiÖn nay ®ang cè g¾ng vð¬n lªn hµng c¸c cðêng quèc vÒ c«ng nghÖ phÇn mÒm, c«ng nghÖ h¹t nh©n, c«ng nghÖ vò trô. Cuéc “c¸ch m¹ng chÊt x¸m” ® ®ða Ên §é trë thµnh mét trong nh÷ng cðêng quèc s¶n xuÊt phÇn mÒm lín nhÊt thÕ giíi. N¨m 1974, Ên §é thö thµnh c«ng bom nguyªn tö ; n¨m 1975, phãng vÖ tinh nh©n t¹o lªn quü ®¹o Tr¸i §Êt b»ng tªn löa cña m×nh. §Õn n¨m 2002, Ên §é ®· cã 7 vÖ tinh nh©n t¹o ho¹t ®éng trong vò trô. VÒ ®èi ngo¹i, Ên §é theo ®uæi chÝnh s¸ch hoµ b×nh, trung lËp tÝch cùc, lu«n lu«n ñng hé cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cña c¸c d©n téc. Ngµy 7 − 1 − 1972, Ên §é chÝnh thøc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi ViÖt Nam. 34

Cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cña nh©n d©n Ên §é trong nh÷ng n¨m 1945 − 1950 diÔn ra nhð thÕ nµo ? C©u hái vµ bµi tËp 1. LËp niªn biÓu vÒ thêi gian tuyªn bè ®éc lËp cña c¸c quèc gia ë §«ng Nam ¸. 2. Sðu tÇm tµi liÖu vÒ tæ chøc ASEAN. 3. Nªu nh÷ng thµnh tùu chÝnh mµ nh©n d©n Ên §é ®¹t ®ðîc trong qu¸ tr×nh x©y dùng ®Êt nðíc. Bµi 5 C¸c nðíc ch©u phi vµ mÜ latinh Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, phong trµo gi¶i phãng d©n téc vµ b¶o vÖ ®éc lËp cña nh©n d©n ch©u Phi vµ MÜ Latinh bïng næ, ®· giµnh ®ðîc th¾ng lîi to lín. B¶n ®å chÝnh trÞ cña hai khu vùc nµy cã sù thay ®æi c¨n b¶n : mét lo¹t c¸c quèc gia ®éc lËp ra ®êi, t×nh h×nh kinh tÕ − x· héi tõng bðíc cã sù thay ®æi, nhðng cßn kh«ng Ýt khã kh¨n vµ nhiÒu n¬i kh«ng æn ®Þnh. I − C¸c nðíc ch©u Phi Ch©u Phi lµ ch©u lôc lín thø ba thÕ giíi (sau ch©u ¸ vµ ch©u MÜ), gåm 54 nðíc víi diÖn tÝch kho¶ng 30,3 triÖu km2, d©n sè 800 triÖu ngðêi (2000). 1. Vµi nÐt vÒ cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai chÊm døt còng lµ thêi ®iÓm bïng næ cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cña nh©n d©n c¸c nðíc ch©u Phi. Phong trµo ®Êu tranh chèng chñ nghÜa thùc d©n ë ch©u Phi ®Æc biÖt ph¸t triÓn tõ nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kØ XX, trðíc hÕt lµ khu vùc B¾c Phi, sau ®ã lan ra c¸c khu vùc kh¸c. Më ®Çu lµ cuéc binh biÕn cña sÜ quan vµ binh lÝnh yªu nðíc Ai CËp (1952) lËt ®æ Vð¬ng triÒu Pharóc, chç dùa cña thùc d©n Anh, lËp nªn nðíc Céng hoµ Ai CËp (18 − 6 − 1953). Cïng n¨m 1952, nh©n d©n Libi giµnh ®ðîc ®éc lËp. 35

Sau 8 n¨m ®Êu tranh vò trang chèng Ph¸p (1954 − 1962), nh©n d©n Angiªri ®· giµnh ®ðîc th¾ng lîi. Tuynidi, Marèc vµ Xu®¨ng giµnh ®ðîc ®éc lËp n¨m 1956, Gana − n¨m 1957, Ghinª − n¨m 1958 v.v.. §Æc biÖt, lÞch sö ghi nhËn n¨m 1960 lµ N¨m ch©u Phi víi 17 nðíc ®ðîc trao tr¶ ®éc lËp. N¨m 1975, víi th¾ng lîi cña nh©n d©n M«d¨mbÝch vµ ¡ngg«la trong cuéc ®Êu tranh chèng thùc d©n Bå §µo Nha, chñ nghÜa thùc d©n cò ë ch©u Phi cïng hÖ thèng thuéc ®Þa cña nã c¬ b¶n bÞ tan r . Tõ sau n¨m 1975, nh©n d©n c¸c thuéc ®Þa cßn l¹i ë ch©u Phi hoµn thµnh cuéc ®Êu tranh ®¸nh ®æ nÒn thèng trÞ thùc d©n cò, giµnh ®éc lËp d©n téc vµ quyÒn sèng cña con ngðêi. Sau nhiÒu thËp kØ ®Êu tranh, nh©n d©n Nam R«®ªdia tuyªn bè thµnh lËp nðíc Céng hoµ Dimbabuª (18 − 4 − 1980). Ngµy 21 − 3 − 1990, Namibia tuyªn bè ®éc lËp sau khi tho¸t khái sù thèng trÞ cña Nam Phi. 36 H×nh 14. Lðîc ®å ch©u Phi sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai

Ngay t¹i Nam Phi, trðíc ¸p lùc ®Êu tranh cña ngðêi da mµu, b¶n HiÕn ph¸p th¸ng 11 − 1993 ® chÝnh thøc xo¸ bá chÕ ®é ph©n biÖt chñng téc (Ap¸cthai). Sau ®ã, víi cuéc bÇu cö d©n chñ gi÷a c¸c chñng téc ë Nam Phi (4 − 1994), Nenx¬n Man®ªla trë thµnh Tæng thèng ngðêi da ®en ®Çu tiªn cña Céng hoµ Nam Phi. Nenx¬n Man®ªla sinh ngµy 18 − 7 − 1919. Ngay tõ thêi trÎ, «ng ®· tÝch cùc ®Êu tranh chèng chÕ ®é Ap¸cthai. Trong thêi gian bÞ giam gi÷ (1964 − 1990), «ng vÉn tham gia ®Êu tranh. Sau khi ra tï, «ng trë thµnh Chñ tÞch §¹i héi d©n téc Phi (ANC), sau ®ã trë thµnh Tæng thèng nðíc Céng hoµ Nam Phi (1994 − 1999). N¨m 1999, «ng nghØ hðu, nhðng vÉn tham gia ho¹t ®éng cho phong trµo ®ßi hoµ b×nh, hoµ gi¶i d©n téc ë ch©u Phi. 2. T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ − x· héi H×nh 15. N. Man®ªla Sau khi giµnh ®ðîc ®éc lËp, c¸c nðíc ch©u Phi b¾t tay vµo c«ng cuéc x©y dùng ®Êt nðíc, ph¸t triÓn kinh tÕ − x héi vµ ® thu ®ðîc nh÷ng thµnh tùu bðíc ®Çu, song chða ®ñ ®Ó thay ®æi c¨n b¶n bé mÆt cña ch©u lôc nµy. NhiÒu nðíc ch©u Phi vÉn cßn trong t×nh tr¹ng l¹c hËu, kh«ng æn ®Þnh vµ khã kh¨n : xung ®ét vÒ s¾c téc vµ t«n gi¸o, ®¶o chÝnh, néi chiÕn diÔn ra liªn miªn ; bÖnh tËt vµ mï ch÷ ; sù bïng næ vÒ d©n sè ; ®ãi nghÌo, nî nÇn vµ phô thuéc nðíc ngoµi v.v.. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ® vµ ®ang lµ th¸ch thøc lín ®èi víi ch©u Phi. Tõ n¨m 1952 ®Õn n¨m 1985, t¹i ch©u Phi x¶y ra 241 lÇn ®¶o chÝnh qu©n sù. Tõ n¨m 1987 ®Õn n¨m 1997, ch©u Phi cã tíi 14 cuéc xung ®ét vµ néi chiÕn. Bi th¶m nhÊt lµ cuéc néi chiÕn ë Ruan®a n¨m 1994 gi÷a hai bé téc Hutu vµ Tuxi lµm 80 v¹n ngðêi thiÖt m¹ng, h¬n 1,2 triÖu ngðêi ph¶i tÞ n¹n, trong khi d©n sè nðíc nµy chØ cã 7 triÖu ngðêi. Trong sè 43 quèc gia mµ Liªn hîp quèc x¸c ®Þnh lµ nghÌo nhÊt thÕ giíi (1997), ë ch©u Phi cã 29 nðíc. Kho¶ng 150 triÖu d©n ch©u Phi thuéc diÖn ®ãi ¨n thðêng xuyªn. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90, sè nî cña ch©u Phi lªn tíi 300 tØ USD víi sè l·i h»ng n¨m ph¶i tr¶ trªn 25 tØ USD. Tæ chøc thèng nhÊt ch©u Phi (OAU) thµnh lËp th¸ng 5 − 1963, ®Õn n¨m 2002 ®æi thµnh Liªn minh ch©u Phi (AU). Liªn minh ch©u Phi ®ang triÓn khai nhiÒu chð¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña ch©u lôc. Con ®ðêng ®i tíi tð¬ng lai tð¬i s¸ng cña ch©u Phi cßn ph¶i tr¶i qua nhiÒu khã kh¨n, gian khæ. 37

− T¹i sao n¨m 1960 ®ðîc gäi lµ “N¨m ch©u Phi” ? − LËp b¶ng thèng kª c¸c th¾ng lîi trong cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cña nh©n d©n ch©u Phi tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. II − C¸c nðíc MÜ Latinh Khu vùc MÜ Latinh gåm 33 nðíc (trong ®ã mét nðíc ë B¾c MÜ lµ Mªhic« cïng toµn bé c¸c nðíc ë Trung, Nam ch©u MÜ vµ vïng biÓn Caribª), diÖn tÝch trªn 20,5 triÖu km2, d©n sè 517 triÖu ngðêi (2000). 1. Vµi nÐt vÒ qu¸ tr×nh giµnh vµ b¶o vÖ ®éc lËp Kh¸c víi ch©u ¸ vµ ch©u Phi, nhiÒu nðíc ë MÜ Latinh sím giµnh ®ðîc ®éc lËp tõ tay thùc d©n T©y Ban Nha vµ Bå §µo Nha tõ ®Çu thÕ kØ XIX, nhðng sau ®ã l¹i H×nh 16. Lðîc ®å khu vùc MÜ Latinh sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai 38

lÖ thuéc vµo MÜ. Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, víi ðu thÕ vÒ kinh tÕ vµ qu©n sù, MÜ t×m c¸ch biÕn khu vùc MÜ Latinh thµnh “s©n sau” cña m×nh vµ x©y dùng c¸c chÕ ®é ®éc tµi th©n MÜ. Còng v× thÕ, cuéc ®Êu tranh chèng chÕ ®é ®éc tµi th©n MÜ bïng næ vµ ph¸t triÓn. Tiªu biÓu lµ th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng Cuba dðíi sù l nh ®¹o cña Phi®en C¸txt¬r«. Th¸ng 3 − 1952, víi sù gióp ®ì cña MÜ, Batixta ® thiÕt lËp chÕ ®é ®éc tµi qu©n sù ë Cuba. ChÝnh quyÒn Batixta xo¸ bá HiÕn ph¸p tiÕn bé (ban hµnh n¨m 1940), cÊm c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ ho¹t ®éng, b¾t giam vµ tµn s¸t nhiÒu ngðêi yªu nðíc. Trong bèi c¶nh ®ã, nh©n d©n Cuba ® ®øng lªn ®Êu tranh chèng chÕ ®é ®éc tµi, më ®Çu b»ng cuéc tÊn c«ng vµo tr¹i lÝnh M«nca®a cña 135 thanh niªn yªu nðíc do Phi®en C¸txt¬r« chØ huy (26 − 7 − 1953). Ngµy 1 − 1 − 1959, chÕ ®é ®éc tµi Batixta sôp ®æ, nðíc Céng hoµ Cuba ra ®êi do Phi®en C¸txt¬r« ®øng ®Çu. Phi®en C¸txt¬r« sinh ngµy 13 − 8 − 1927, lµ TiÕn sÜ LuËt. ¤ng sím tham gia ho¹t ®éng c¸ch m¹ng chèng chÕ ®é ®éc tµi. Sau cuéc tÊn c«ng tr¹i lÝnh M«nca®a (26 − 7 − 1953) kh«ng thµnh, «ng bÞ b¾t giam. Ra tï, sang Mªhic«, Phi®en tÝch cùc chuÈn bÞ lùc lðîng. §Õn cuèi n¨m 1956, «ng cïng 81 chiÕn sÜ vÒ nðíc ph¸t ®éng nh©n d©n ®Êu tranh vò trang lËt ®æ chÕ ®é ®éc tµi, thµnh lËp nðíc Céng hoµ Cuba. Nh»m ng¨n chÆn ¶nh hðëng cña c¸ch m¹ng H×nh 17. Phi®en C¸txt¬r« (n¨m 1959) Cuba, th¸ng 8 − 1961, MÜ ®Ò xðíng viÖc tæ chøc Liªn minh v× tiÕn bé ®Ó l«i kÐo c¸c nðíc MÜ Latinh. Nhðng tõ c¸c thËp kØ 60 − 70, phong trµo ®Êu tranh chèng MÜ vµ chÕ ®é ®éc tµi th©n MÜ giµnh ®éc lËp ë khu vùc ngµy cµng ph¸t triÓn vµ giµnh nhiÒu th¾ng lîi. N¨m 1964, phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n Panama ®ßi thu håi chñ quyÒn kªnh ®µo diÔn ra s«i næi, buéc MÜ ph¶i tõ bá quyÒn chiÕm kªnh ®µo vµ tr¶ l¹i cho Panama vµo n¨m 1999. Do phong trµo ®Êu tranh m¹nh mÏ, c¸c quèc ®¶o ë vïng biÓn Caribª lÇn lðît giµnh ®ðîc ®éc lËp : Hamaica, Trini®¸t vµ T«bag« (1962), Guyana, B¸cba®èt (1966). §Õn n¨m 1983, ë vïng Caribª ®· cã 13 quèc gia ®éc lËp. 39

Cïng víi nh÷ng h×nh thøc b i c«ng cña c«ng nh©n, næi dËy cña n«ng d©n ®ßi ruéng ®Êt, ®Êu tranh nghÞ trðêng ®Ó thµnh lËp c¸c chÝnh phñ tiÕn bé, cao trµo ®Êu tranh vò trang bïng næ m¹nh mÏ ë MÜ Latinh, biÕn ch©u lôc nµy thµnh “Lôc ®Þa bïng ch¸y”. Phong trµo ®Êu tranh vò trang chèng chÕ ®é ®éc tµi ë c¸c nðíc Vªnªxuªla, Goatªmala, C«l«mbia, Pªru, Nicaragoa, Chilª, En Xanva®o v.v. diÔn ra liªn tôc. KÕt qu¶ lµ chÝnh quyÒn ®éc tµi ë nhiÒu nðíc MÜ Latinh ® bÞ lËt ®æ, c¸c chÝnh phñ d©n téc d©n chñ ®ðîc thiÕt lËp. 2. T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ − x· héi Sau khi kh«i phôc ®éc lËp, giµnh ®ðîc chñ quyÒn, c¸c nðíc MÜ Latinh bðíc vµo thêi k× x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ − x héi, ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ. Mét sè nðíc ® trë thµnh nðíc c«ng nghiÖp míi (viÕt t¾t theo tiÕng Anh lµ NICS) nhð Braxin, ¸chentina, Mªhic«. Trong nh÷ng thËp kØ 50 − 70 cña thÕ kØ XX, tØ lÖ t¨ng trðëng kinh tÕ quèc d©n b×nh qu©n cña c¸c nðíc MÜ Latinh lµ 5,5%. GDP n¨m 1960 lµ 69,4 tØ USD ; ®Õn n¨m 1979, con sè nµy t¨ng lªn 599,3 tØ USD. Víi Cuba, sau khi c¸ch m¹ng thµnh c«ng, ChÝnh phñ c¸ch m¹ng do Phi®en C¸txt¬r« ®øng ®Çu ® tiÕn hµnh nh÷ng c¶i c¸ch d©n chñ (c¶i c¸ch ruéng ®Êt, quèc h÷u ho¸ c¸c xÝ nghiÖp cña tð b¶n nðíc ngoµi,...). §Õn n¨m 1961, ChÝnh phñ Cuba tuyªn bè b¾t ®Çu tiÕn hµnh c¸ch m¹ng x héi chñ nghÜa vµ x©y dùng chñ nghÜa x héi. Víi sù nç lùc cña nh©n d©n vµ sù gióp ®ì cña c¸c nðíc x héi chñ nghÜa, Cuba ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu to lín : tõ mét nÒn n«ng nghiÖp ®éc canh (mÝa) vµ nÒn c«ng nghiÖp ®¬n nhÊt (khai th¸c má), Cuba ® x©y dùng ®ðîc mét nÒn c«ng nghiÖp víi c¬ cÊu c¸c ngµnh hîp lÝ vµ nÒn n«ng nghiÖp víi s¶n phÈm ®a d¹ng (mÝa, lóa, rau, qu¶, cµ phª, thuèc l¸, cao su, ch¨n nu«i,...). Cuba ®¹t ®ðîc thµnh tùu cao trong c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, thÓ thao,... §Õn thËp kØ 80, c¸c nðíc MÜ Latinh gÆp nhiÒu khã kh¨n : sù suy tho¸i nÆng nÒ vÒ kinh tÕ, l¹m ph¸t t¨ng nhanh, khñng ho¶ng trÇm träng, nî nðíc ngoµi chång chÊt, dÉn ®Õn nhiÒu biÕn ®éng vÒ chÝnh trÞ. Sù t¨ng trðëng kinh tÕ liªn tôc gi¶m : 3,9% (1986), 2,7% (1987), 0,3% (1988), − 0,5% (1989) vµ −1,2% (1990). L¹m ph¸t ®¹t tíi con sè kØ lôc : 1 200%/n¨m, riªng ¸chentina lµ 4 900%/n¨m. Nî nðíc ngoµi lªn tíi 410 tØ USD (1989). Sau thÊt b¹i trong vô tranh chÊp chñ quyÒn quÇn ®¶o Manvin¸t víi Anh (4 − 1982), chÕ ®é ®éc tµi bÞ xo¸ bá ë ¸chentina, më ®Çu qu¸ tr×nh d©n sù ho¸ chÝnh quyÒn ë hµng lo¹t nðíc MÜ Latinh kh¸c : B«livia (1982), Braxin (1985), Haiti (1986), Chilª (1988), En Xanva®o vµ Urugoay (1989). 40

Bðíc sang thËp kØ 90, nÒn kinh tÕ MÜ Latinh cã chuyÓn biÕn tÝch cùc h¬n. L¹m ph¸t ®ðîc h¹ tõ møc bèn con sè xuèng cßn dðíi 30%/ n¨m, mét sè nðíc ®¹t møc lÝ tðëng nhð Mªhic« : 4,4%, B«livia : 4,45%, Chilª : 4,6%, v.v.. §Çu tð nðíc ngoµi vµo MÜ Latinh ®¹t khèi lðîng lín : 68 tØ USD (1993) vµ trªn 70 tØ USD (1994), ®øng hµng thø hai thÕ giíi sau §«ng ¸. Tuy nhiªn, t×nh h×nh kinh tÕ cña nhiÒu nðíc MÜ Latinh cßn gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n, m©u thuÉn x héi lµ vÊn ®Ò næi cém, tham nhòng trë thµnh quèc n¹n ® h¹n chÕ sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Tèc ®é t¨ng trðëng kinh tÕ trung b×nh h»ng n¨m kho¶ng 3% (1991 − 2000). Nî nðíc ngoµi lµ g¸nh nÆng ®Ì lªn c¸c nðíc MÜ Latinh víi 607,2 tØ USD (1995). M©u thuÉn x· héi chñ yÕu lµ do ph©n phèi kh«ng c«ng b»ng. Sè ngðêi nghÌo ë MÜ Latinh chiÕm tØ lÖ 46% d©n sè, trong lóc ®ã h¬n 40 ngðêi giµu cã ®ðîc xÕp vµo hµng tØ phó. H y nªu kh¸i qu¸t nh÷ng th¾ng lîi cña cuéc ®Êu tranh giµnh vµ b¶o vÖ ®éc lËp cña nh©n d©n MÜ Latinh tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. C©u hái vµ bµi tËp 1. H y nªu nh÷ng thµnh qu¶ chÝnh trong cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cña nh©n d©n ch©u Phi sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. Nh÷ng khã kh¨n mµ ch©u lôc nµy ®ang ph¶i ®èi mÆt lµ g× ? 2. H y tr×nh bµy nh÷ng thµnh tùu vµ khã kh¨n vÒ kinh tÕ − x héi cña c¸c nðíc MÜ Latinh tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. 3. Sðu tÇm tµi liÖu, tranh ¶nh vÒ mét nðíc ë ch©u Phi hoÆc MÜ Latinh (tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai) mµ em quan t©m. 41

Chð¬ng IV MÜ, T¢Y ¢U, NHËT B¶N (1945 − 2000) Bµi 6 Nðíc MÜ Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, nðíc MÜ bðíc sang giai ®o¹n ph¸t triÓn míi víi tiÒm lùc kinh tÕ − tµi chÝnh vµ lùc lðîng qu©n sù to lín. Dùa vµo ®ã, c¸c giíi cÇm quyÒn MÜ theo ®uæi mðu ®å thèng trÞ toµn thÕ giíi vµ n« dÞch c¸c quèc gia − d©n téc trªn hµnh tinh. I − Nðíc MÜ tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1973 VÒ kinh tÕ, sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, nÒn kinh tÕ MÜ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Trong kho¶ng nöa sau nh÷ng n¨m 40, s¶n lðîng c«ng nghiÖp MÜ chiÕm tíi h¬n mét nöa s¶n lðîng c«ng nghiÖp toµn thÕ giíi (n¨m 1948 lµ h¬n 56%). N¨m 1949, s¶n lðîng n«ng nghiÖp MÜ b»ng hai lÇn s¶n lðîng cña c¸c nðíc Anh, Ph¸p, Céng hoµ Liªn bang §øc, Italia vµ NhËt B¶n céng l¹i. MÜ n¾m h¬n 50% sè tµu bÌ ®i l¹i trªn mÆt biÓn, 3/4 dù tr÷ vµng cña thÕ giíi ; nÒn kinh tÕ MÜ chiÕm gÇn 40% tæng s¶n phÈm kinh tÕ thÕ giíi. Kho¶ng 20 n¨m sau chiÕn tranh, MÜ trë thµnh trung t©m kinh tÕ − tµi chÝnh lín nhÊt thÕ giíi. Së dÜ kinh tÕ MÜ cã ®ðîc sù ph¸t triÓn vµ søc m¹nh to lín nhð vËy lµ do mét sè yÕu tè sau : 1. L nh thæ MÜ réng lín, tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, nguån nh©n lùc dåi dµo, tr×nh ®é kÜ thuËt cao, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o ; 2. MÜ lîi dông chiÕn tranh ®Ó lµm giµu, thu lîi nhuËn tõ bu«n b¸n vò khÝ vµ phð¬ng tiÖn chiÕn tranh ; 3. MÜ ® ¸p dông nh÷ng thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt hiÖn ®¹i ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, ®iÒu chØnh hîp lÝ c¬ cÊu s¶n xuÊt ; 4. C¸c tæ hîp c«ng nghiÖp − qu©n sù, c¸c c«ng ti, tËp ®oµn tð b¶n lòng ®o¹n MÜ cã søc s¶n xuÊt, c¹nh tranh lín vµ cã hiÖu qu¶ ë c¶ trong vµ ngoµi nðíc ; 5. C¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®iÒu tiÕt cña Nhµ nðíc ®ãng vai trß quan träng thóc ®Èy kinh tÕ MÜ ph¸t triÓn. 42

VÒ khoa häc − kÜ thuËt, MÜ lµ nðíc khëi ®Çu cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt hiÖn ®¹i vµ ® ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu lín. MÜ lµ mét trong nh÷ng nðíc ®i ®Çu trong c¸c lÜnh vùc chÕ t¹o c«ng cô s¶n xuÊt míi (m¸y tÝnh ®iÖn tö, m¸y tù ®éng), vËt liÖu míi (p«lime, vËt liÖu tæng hîp), n¨ng lðîng míi (n¨ng lðîng nguyªn tö, nhiÖt h¹ch), chinh phôc vò trô (®ða ngðêi lªn MÆt Tr¨ng n¨m 1969) vµ ®i ®Çu cuéc “c¸ch m¹ng xanh” trong n«ng nghiÖp v.v.. VÒ chÝnh trÞ − x héi, tõ n¨m 1945 ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 70, nðíc MÜ ® tr¶i qua n¨m ®êi tæng thèng (tõ H. Truman ®Õn R. NÝchx¬n). ChÝnh s¸ch ®èi néi chñ yÕu cña chÝnh quyÒn MÜ ®Òu nh»m c¶i thiÖn t×nh h×nh x héi. Mçi ®êi tæng thèng ®ða ra mét chÝnh s¸ch cô thÓ nh»m kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trong nðíc. §ã lµ : “Chð¬ng tr×nh c¶i c¸ch c«ng b»ng” cña Truman, “ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn giao th«ng Liªn bang vµ c¶i c¸ch gi¸o dôc” cña Aixenhao, “Bæ sung HiÕn ph¸p theo hðíng tiÕn bé” cña Kenn¬®i, “Cuéc chiÕn chèng ®ãi nghÌo” cña Gi«nx¬n, “ChÝnh s¸ch míi vÒ lð¬ng vµ gi¸ c¶” cña NÝchx¬n v.v.. §ång thêi, chÝnh quyÒn MÜ lu«n thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m ng¨n chÆn, ®µn ¸p phong trµo ®Êu tranh cña c«ng nh©n vµ c¸c lùc lðîng tiÕn bé. LuËt T¸p − H¸cl©y (1947) mang tÝnh chÊt chèng c«ng ®oµn râ rÖt ; “chñ nghÜa M¸c C¸cti” tiªu biÓu cho tð tðëng chèng céng s¶n ë MÜ trong nh÷ng n¨m 50. H×nh 18. Trung t©m Hµng kh«ng vò trô Kenn¬®i 43

Tuy lµ nðíc tð b¶n ph¸t triÓn, lµ trung t©m kinh tÕ − tµi chÝnh cña thÕ giíi,... nhðng nðíc MÜ kh«ng hoµn toµn æn ®Þnh. X héi MÜ vÉn chøa ®ùng nhiÒu m©u thuÉn gi÷a c¸c tÇng líp x héi. ë MÜ, kho¶ng 400 ngðêi cã thu nhËp h»ng n¨m tõ 185 triÖu USD trë lªn, tð¬ng ph¶n víi 25 triÖu ngðêi sèng dðíi møc nghÌo khæ. Trong bèi c¶nh ®ã, cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n vÉn diÔn ra dðíi nhiÒu h×nh thøc. N¨m 1963, phong trµo ®Êu tranh cña ngðêi da ®en chèng n¹n ph©n biÖt chñng téc bïng lªn m¹nh mÏ, thu hót 25 triÖu ngðêi tham gia, lan réng ra 125 thµnh phè. Tõ n¨m 1969 ®Õn n¨m 1973, nh÷ng cuéc ®Êu tranh cña ngðêi da ®á v× quyÒn lîi cña m×nh còng diÔn ra s«i næi. §Æc biÖt, phong trµo chèng chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam ®· lµm cho nðíc MÜ chia rÏ s©u s¾c. VÒ ®èi ngo¹i, MÜ triÓn khai chiÕn lðîc toµn cÇu víi tham väng lµm b¸ chñ thÕ giíi. ChiÕn lðîc toµn cÇu cña MÜ ®ðîc thùc hiÖn vµ ®iÒu chØnh qua nhiÒu chiÕn lðîc cô thÓ, dðíi tªn gäi c¸c häc thuyÕt kh¸c nhau, nh»m thùc hiÖn ba môc tiªu chñ yÕu : mét lµ, ng¨n chÆn vµ tiÕn tíi xo¸ bá chñ nghÜa x héi trªn thÕ giíi ; hai lµ, ®µn ¸p phong trµo gi¶i phãng d©n téc, phong trµo c«ng nh©n vµ céng s¶n quèc tÕ, phong trµo chèng chiÕn tranh, v× hoµ b×nh, d©n chñ trªn thÕ giíi ; ba lµ, khèng chÕ, chi phèi c¸c nðíc tð b¶n ®ång minh phô thuéc vµo MÜ. MÜ ®· khëi xðíng cuéc ChiÕn tranh l¹nh, ®ång thêi trùc tiÕp g©y ra hoÆc ñng hé hµng chôc cuéc chiÕn tranh x©m lðîc vµ b¹o lo¹n, lËt ®æ chÝnh quyÒn ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, tiªu biÓu lµ viÖc tiÕn hµnh chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam (1954 − 1975), dÝnh lÝu vµo c¸c cuéc chiÕn tranh Trung §«ng v.v.. Th¸ng 2 − 1972, Tæng thèng NÝchx¬n sang th¨m Trung Quèc, më ra thêi k× míi trong quan hÖ gi÷a hai nðíc. N¨m 1979, quan hÖ ngo¹i giao gi÷a MÜ vµ Trung Quèc ®ðîc thiÕt lËp. §Õn th¸ng 5 − 1972, NÝchx¬n tíi th¨m Liªn X«, thùc hiÖn s¸ch lðîc hoµ ho n víi hai nðíc lín ®Ó chèng l¹i phong trµo ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña c¸c d©n téc. Ph©n tÝch nh÷ng nh©n tè chñ yÕu thóc ®Èy kinh tÕ MÜ ph¸t triÓn nhanh trong giai ®o¹n 1945 − 1973. II − Nðíc MÜ tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1991 N¨m 1973, do t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng n¨ng lðîng thÕ giíi, kinh tÕ MÜ l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng vµ suy tho¸i kÐo dµi tíi n¨m 1982. 44

N¨ng suÊt lao ®éng tõ n¨m 1974 ®Õn n¨m 1981 gi¶m xuèng cßn 0,43%/n¨m. HÖ thèng tµi chÝnh − tiÒn tÖ, tÝn dông bÞ rèi lo¹n ; n¨m 1974, dù tr÷ vµng cña MÜ chØ cßn h¬n 11 tØ USD. Tõ n¨m 1983, kinh tÕ MÜ b¾t ®Çu phôc håi vµ ph¸t triÓn trë l¹i. Tuy vÉn lµ nðíc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ søc m¹nh kinh tÕ − tµi chÝnh, nhðng tØ träng cña kinh tÕ MÜ trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi gi¶m sót nhiÒu so víi trðíc. Sau thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam, MÜ ph¶i kÝ HiÖp ®Þnh Pari (1973) vµ rót qu©n vÒ nðíc, c¸c chÝnh quyÒn MÜ tiÕp tôc triÓn khai “chiÕn lðîc toµn cÇu”. Víi häc thuyÕt Rig©n, MÜ vÉn t¨ng cðêng ch¹y ®ua vò trang. Sù ®èi ®Çu X« − MÜ ® lµm suy gi¶m vÞ trÝ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña MÜ trong khi T©y ¢u vµ NhËt B¶n l¹i cã ®iÒu kiÖn vð¬n lªn. Tõ gi÷a nh÷ng n¨m 80, xu hðíng ®èi tho¹i vµ hoµ ho n ngµy cµng chiÕm ðu thÕ trªn thÕ giíi. Trong bèi c¶nh ®ã, th¸ng 12 − 1989, MÜ vµ Liªn X« ® chÝnh thøc tuyªn bè chÊm døt ChiÕn tranh l¹nh, më ra thêi k× míi trªn trðêng quèc tÕ. H y nªu nh÷ng nÐt chÝnh trong quan hÖ ®èi ngo¹i cña MÜ giai ®o¹n 1973 − 1991. III − Nðíc MÜ tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000 Trong suèt thËp kØ 90, tuy cã tr¶i qua nh÷ng ®ît suy tho¸i ng¾n, nhðng kinh tÕ MÜ vÉn ®øng ®Çu thÕ giíi. N¨m 2000, GDP cña MÜ lµ 9 765 tØ USD, b×nh qu©n GDP ®Çu ngðêi lµ 34 600 USD. Nðíc MÜ t¹o ra 25% gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm cña toµn thÕ giíi vµ cã vai trß chi phèi trong hÇu hÕt c¸c tæ chøc kinh tÕ − tµi chÝnh quèc tÕ nhð Tæ chøc Thð¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO), Ng©n hµng ThÕ giíi (WB), Quü TiÒn tÖ Quèc tÕ (IMF) v.v.. Khoa häc − kÜ thuËt cña MÜ vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn m¹nh mÏ. TÝnh chung, MÜ chiÕm tíi 1/3 sè lðîng b¶n quyÒn ph¸t minh s¸ng chÕ cña toµn thÕ giíi. VÒ chÝnh trÞ vµ ®èi ngo¹i, trong thËp kØ 90, chÝnh quyÒn B. Clint¬n theo ®uæi ba môc tiªu c¬ b¶n cña chiÕn lðîc “Cam kÕt vµ më réng”. §ã lµ : 1. B¶o ®¶m an ninh cña MÜ víi lùc lðîng qu©n sù m¹nh, s½n sµng chiÕn ®Êu ; 2. T¨ng cðêng kh«i phôc vµ ph¸t triÓn tÝnh n¨ng ®éng vµ søc m¹nh cña nÒn kinh tÕ MÜ ; 3. Sö dông khÈu hiÖu “Thóc ®Èy d©n chñ” ®Ó can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nðíc kh¸c. Sau khi ChiÕn tranh l¹nh kÕt thóc (1989) vµ trËt tù thÕ giíi hai cùc Ianta tan r (1991), MÜ cµng t×m c¸ch vð¬n lªn chi phèi, l nh ®¹o toµn thÕ giíi. 45

Víi søc m¹nh kinh tÕ, qu©n sù, khoa häc − kÜ thuËt vðît tréi, trong bèi c¶nh Liªn X« tan r , MÜ muèn thiÕt lËp mét trËt tù thÕ giíi “®¬n cùc”, trong ®ã MÜ lµ siªu cðêng duy nhÊt, ®ãng vai trß l nh ®¹o. Tuy nhiªn, thÕ giíi kh«ng bao giê chÊp nhËn mét trËt tù do MÜ ®¬n phð¬ng s¾p ®Æt vµ chi phèi. Vô khñng bè ngµy 11 − 9 − 2001 cho thÊy, nðíc MÜ còng rÊt dÔ bÞ tæn thð¬ng vµ chñ nghÜa khñng bè sÏ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè dÉn ®Õn sù thay ®æi quan träng trong chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cña MÜ khi bðíc vµo thÕ kØ XXI. MÜ b×nh thðêng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao víi ViÖt Nam ngµy 11 − 7 − 1995. Nªu môc tiªu c¬ b¶n cña chiÕn lðîc “Cam kÕt vµ më réng” dðíi thêi Tæng thèng B. Clint¬n. c©u hái vµ bµi tËp 1. Qua bµi häc vµ s¸ch, b¸o, h y nªu nh÷ng thµnh tùu khoa häc − c«ng nghÖ tiªu biÓu cña nðíc MÜ mµ em biÕt. 2. Nªu nh÷ng nÐt chÝnh trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña MÜ tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 2000. Bµi 7 T¢Y ¢U Sau khi kh«i phôc nÒn kinh tÕ bÞ tµn ph¸ do chiÕn tranh, c¸c nðíc T©y ¢u ®· bðíc sang mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi víi nh÷ng thay ®æi to lín mµ næi bËt lµ sù liªn kÕt kinh tÕ − chÝnh trÞ cña c¸c nðíc trong khu vùc. I − T©y ¢u tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1950 ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ® ®Ó l¹i cho c¸c nðíc T©y ¢u nhiÒu hËu qu¶ nÆng nÒ. NhiÒu thµnh phè, bÕn c¶ng, nhµ m¸y, c¸c trung t©m c«ng nghiÖp bÞ tµn ph¸. Hµng triÖu ngðêi chÕt, mÊt tÝch hoÆc bÞ tµn phÕ. ë Ph¸p, n¨m 1945 s¶n xuÊt c«ng nghiÖp chØ b»ng 38%, n«ng nghiÖp chØ b»ng 50% so víi n¨m 1938 ; ë Italia, kho¶ng 1/3 tµi s¶n quèc gia bÞ tæn thÊt. 46

Tuy nhiªn, víi sù cè g¾ng cña tõng nðíc vµ viÖn trî cña MÜ trong khu«n khæ “KÕ ho¹ch M¸csan”, ®Õn kho¶ng n¨m 1950, kinh tÕ c¸c nðíc tð b¶n T©y ©u c¬ b¶n ®ðîc phôc håi, ®¹t ®ðîc møc trðíc chiÕn tranh. VÒ chÝnh trÞ, ðu tiªn hµng ®Çu cña c¸c nðíc T©y ¢u lóc bÊy giê lµ cñng cè chÝnh quyÒn cña giai cÊp tð s¶n, æn ®Þnh t×nh h×nh chÝnh trÞ − x héi, hµn g¾n vÕt thð¬ng chiÕn tranh, phôc håi nÒn kinh tÕ, liªn minh chÆt chÏ víi MÜ, ®ång thêi t×m c¸ch trë l¹i c¸c thuéc ®Þa cò cña m×nh. Trong thêi gian tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1947, khi ¶nh hðëng cña c¸c ®¶ng céng s¶n lªn cao, giai cÊp tð s¶n Ph¸p, Anh, Italia v.v. ®· t×m mäi c¸ch lo¹i nh÷ng ngðêi céng s¶n ra khái chÝnh phñ. NhiÒu nðíc T©y ¢u nhð Anh, Ph¸p, Italia, Bå §µo Nha, BØ, Hµ Lan v.v. ®· gia nhËp Tæ chøc HiÖp ðíc B¾c §¹i T©y Dð¬ng (NATO) do MÜ ®øng ®Çu. Ph¸p tiÕn hµnh x©m lðîc trë l¹i §«ng Dð¬ng ; Anh trë l¹i MiÕn §iÖn, M· Lai ; Hµ Lan trë l¹i In®«nªxia v.v.. Céng hoµ Liªn bang §øc (chÝnh thøc thµnh lËp th¸ng 9 − 1949) ®· trë thµnh mét t©m ®iÓm cña sù ®èi ®Çu ë ch©u ¢u gi÷a hai cùc Liªn X« vµ MÜ. Nhð vËy, tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1950, c¸c nðíc tð b¶n T©y ¢u víi sù viÖn trî cña MÜ ® c¬ b¶n æn ®Þnh vµ phôc håi vÒ mäi mÆt, trë thµnh ®èi träng víi khèi x héi chñ nghÜa §«ng ¢u võa míi h×nh thµnh. Tr×nh bµy kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh chÝnh trÞ ë T©y ¢u sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1945 − 1950). II − T©y ¢u tõ n¨m 1950 ®Õn n¨m 1973 VÒ kinh tÕ, sau giai ®o¹n phôc håi, tõ thËp kØ 50 ®Õn ®Çu thËp kØ 70, nÒn kinh tÕ cña c¸c nðíc tð b¶n chñ yÕu ë T©y ¢u ®Òu cã sù ph¸t triÓn nhanh. §Õn ®Çu thËp kØ 70, Céng hoµ Liªn bang §øc lµ cðêng quèc c«ng nghiÖp ®øng thø ba, Anh ®øng thø tð vµ Ph¸p ®øng thø n¨m trong thÕ giíi tð b¶n. T©y ¢u ® trë thµnh mét trong ba trung t©m kinh tÕ − tµi chÝnh lín cña thÕ giíi (cïng víi MÜ vµ NhËt B¶n). C¸c nðíc tð b¶n chñ yÕu ë T©y ¢u ®Òu cã tr×nh ®é khoa häc − kÜ thuËt ph¸t triÓn cao, hiÖn ®¹i. Së dÜ nÒn kinh tÕ c¸c nðíc T©y ¢u ph¸t triÓn nhanh lµ do mét sè yÕu tè sau : 1. C¸c nðíc T©y ¢u ® ¸p dông nh÷ng thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt hiÖn ®¹i ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao chÊt lðîng, h¹ gi¸ thµnh 47

s¶n phÈm ; 2. Nhµ nðíc cã vai trß rÊt lín trong viÖc qu¶n lÝ, ®iÒu tiÕt, thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ; 3. C¸c nðíc T©y ¢u ® tËn dông tèt c¸c c¬ héi bªn ngoµi nhð nguån viÖn trî cña MÜ, tranh thñ ®ðîc gi¸ nguyªn liÖu rÎ tõ c¸c nðíc thuéc thÕ giíi thø ba, hîp t¸c cã hiÖu qu¶ trong khu«n khæ cña Céng ®ång ch©u ¢u (EC) v.v.. VÒ chÝnh trÞ, giai ®o¹n 1950 − 1973 ®¸nh dÊu sù tiÕp tôc ph¸t triÓn cña nÒn d©n chñ tð s¶n ë T©y ¢u, ®ång thêi còng ghi nhËn nh÷ng biÕn ®éng ®¸ng chó ý trªn chÝnh trðêng nhiÒu nðíc trong khu vùc. ë Ph¸p, trong nh÷ng n¨m tån t¹i cña nÒn Céng hoµ thø tð (1946 − 1958), ®· thay ®æi tíi 25 néi c¸c. Phong trµo ®Êu tranh cña 80 v¹n sinh viªn, häc sinh, c«ng nh©n, viªn chøc Pari th¸ng 5 − 1968 ®· gãp phÇn buéc Tæng thèng §ê G«n ph¶i tõ chøc (4 − 1969). ë Céng hoµ Liªn bang §øc, n¨m 1968 §¶ng Céng s¶n ra ho¹t ®éng c«ng khai. ë Italia, n¨m 1960 quÇn chóng thiÕt lËp chðíng ng¹i vËt trªn ®ðêng phè vµ tiÕn hµnh tæng b·i c«ng, gãp phÇn lµm thÊt b¹i cuéc ®¶o chÝnh ph¶n ®éng cña c¸c tæ chøc ph¸t xÝt míi. VÒ ®èi ngo¹i, tõ n¨m 1950 ®Õn n¨m 1973, nhiÒu nðíc tð b¶n T©y ¢u mét mÆt vÉn tiÕp tôc chÝnh s¸ch liªn minh chÆt chÏ víi MÜ ; mÆt kh¸c, cè g¾ng ®a d¹ng ho¸, ®a phð¬ng ho¸ h¬n n÷a quan hÖ ®èi ngo¹i. ChÝnh phñ mét sè nðíc T©y ¢u ®· ñng hé cuéc chiÕn tranh x©m lðîc cña MÜ ë ViÖt Nam, ñng hé Ixraen trong c¸c cuéc chiÕn tranh chèng c¸c nðíc A RËp, Céng hoµ Liªn bang §øc gia nhËp khèi NATO (5 − 1955). NhiÒu vïng l·nh thæ vµ h¶i c¶ng ë T©y ¢u bÞ biÕn thµnh c¸c c¨n cø qu©n sù quan träng cña MÜ. Trong khi ®ã, Ph¸p ph¶n ®èi viÖc trang bÞ vò khÝ h¹t nh©n cho Céng hoµ Liªn bang §øc, chó ý ph¸t triÓn quan hÖ víi Liªn X« vµ c¸c nðíc x· héi chñ nghÜa kh¸c. §Æc biÖt, n¨m 1966 Ph¸p rót khái Bé ChØ huy NATO vµ yªu cÇu rót tÊt c¶ c¨n cø qu©n sù vµ qu©n ®éi MÜ ra khái nðíc Ph¸p. Nh©n d©n vµ chÝnh phñ c¸c nðíc Ph¸p, Thuþ §iÓn, PhÇn Lan v.v. ®Òu ph¶n ®èi cuéc chiÕn tranh cña MÜ ë ViÖt Nam. Trong giai ®o¹n 1950 − 1973, nhiÒu thuéc ®Þa cña Anh, Ph¸p, Hµ Lan tuyªn bè ®éc lËp, ®¸nh dÊu thêi k× “phi thùc d©n ho¸” trªn ph¹m vi thÕ giíi. Nh÷ng nh©n tè nµo thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c nðíc T©y ¢u ? 48

III − T©y ¢u tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1991 VÒ kinh tÕ, do t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng n¨ng lðîng thÕ giíi, còng nhð MÜ vµ NhËt B¶n, tõ n¨m 1973 nhiÒu nðíc tð b¶n chñ yÕu ë T©y ¢u l©m vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i, khñng ho¶ng, ph¸t triÓn kh«ng æn ®Þnh, kÐo dµi ®Õn ®Çu thËp kØ 90. Tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1992, møc t¨ng trðëng kinh tÕ cña Ph¸p thùc tÕ gi¶m xuèng cßn 2,4% ®Õn 2,2% ; n¨m 1991, kinh tÕ Anh t¨ng trðëng −1,8%. N¨m 1983, sè ngðêi thÊt nghiÖp ë Italia lµ 2,5 triÖu ngðêi (chiÕm h¬n 10% lùc lðîng lao ®éng) vµ ë Céng hoµ Liªn bang §øc n¨m 1989 lµ 3 triÖu ngðêi. NÒn kinh tÕ c¸c nðíc T©y ¢u gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n vµ th¸ch thøc. Sù ph¸t triÓn thðêng diÔn ra xen kÏ víi khñng ho¶ng, suy tho¸i, l¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp. T©y ¢u lu«n vÊp ph¶i sù c¹nh tranh quyÕt liÖt tõ phÝa MÜ, NhËt B¶n vµ c¸c nðíc c«ng nghiÖp míi (NICs). Qu¸ tr×nh “nhÊt thÓ ho¸” T©y ¢u trong khu«n khæ Céng ®ång ch©u ¢u vÉn cßn nhiÒu trë ng¹i. VÒ chÝnh trÞ − x héi, bªn c¹nh sù ph¸t triÓn, nÒn d©n chñ tð s¶n ë T©y ¢u vÉn tiÕp tôc béc lé nh÷ng mÆt tr¸i cña nã. T×nh tr¹ng ph©n ho¸ giµu nghÌo ngµy cµng lín. ë Anh, tÇng líp giµu chiÕm chða ®Çy 1% d©n sè nhðng l¹i n¾m trong tay gÇn 50% sè tð b¶n. ë Céng hoµ Liªn bang §øc, nhãm c¸c nhµ tð b¶n giµu cã chØ chiÕm 1,7% d©n sè, nhðng chiÕm h÷u tíi 70% tð liÖu s¶n xuÊt. C¸c tÖ n¹n x héi vÉn thðêng xuyªn x¶y ra, trong ®ã téi ph¹m maphia lµ rÊt ®iÓn h×nh ë Italia. VÒ ®èi ngo¹i, th¸ng 11 − 1972, viÖc kÝ kÕt hiÖp ®Þnh vÒ nh÷ng c¬ së cña quan hÖ gi÷a Céng hoµ Liªn bang §øc vµ Céng hoµ D©n chñ §øc lµm cho t×nh h×nh T©y ¢u cã dÞu ®i. TiÕp ®ã lµ viÖc c¸c nðíc T©y ¢u tham gia §Þnh ðíc Henxinki vÒ an ninh vµ hîp t¸c ch©u ¢u (1975). §Æc biÖt, do hÖ qu¶ cña viÖc kÕt thóc ChiÕn tranh l¹nh, bøc tðêng BÐclin bÞ ph¸ bá (11 − 1989) vµ sau ®ã kh«ng l©u, nðíc §øc ® t¸i thèng nhÊt (3 − 10 − 1990). Nh÷ng th¸ch thøc ®Æt ra ®èi víi c¸c nðíc tð b¶n chñ yÕu ë T©y ¢u vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ − x héi trong nh÷ng n¨m 1973 − 1991 lµ g× ? IV − T©y ¢u tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000 VÒ kinh tÕ, bðíc vµo thËp kØ 90, sau khi tr¶i qua mét ®ît suy tho¸i ng¾n, tõ n¨m 1994 trë ®i, kinh tÕ T©y ¢u ® cã sù phôc håi vµ ph¸t triÓn. N¨m 2000, møc t¨ng trðëng cña kinh tÕ Ph¸p lµ 3,8%, Anh : 3,8%, §øc : 2,9% vµ Italia : 3,0%. 49