«Σκέψεις εν μέσω Covid-19», του συγγραφέα Δημήτρη Μιχαηλίδη

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ

Ο Δημήτρης Μιχαηλίδης γεννήθηκε το 1950. Σπούδασε και εργάστηκε κυρίως στη Θεσσαλονίκη, όπου και διαμένει. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του σε τεχνικά θέματα (1974), στη Διοίκηση Επιχειρήσεων (1982), εξειδικεύτηκε στην Περιβαλλοντολογία (1984) και την Ασφάλεια στην Εργασία (1985), και σήμερα ως συνταξιούχος δεν έχει τυπικές εργασιακές υποχρεώσεις. Διετέλεσε ελεύθερος επαγγελματίας-σύμβουλος σε έργα τοπικής αγροτικής ανάπτυξης, συνεργάτης του ΣΒΒΕ για τον πρωτογενή τομέα, διευθυντής διά βίου μάθησης στη Γεωργική Βιοτεχνική Σχολή Θεσσαλονίκης, προϊστάμενος ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού, καθηγητής του ΤΕΙ Θεσσαλονίκης και εργολάβος ιδιωτικών τεχνικών έργων. Σήμερα προσφέρει εθελοντικά σε εθελοντικές οργανώσεις, όπως σε ενώσεις νέων αγροτών, κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, στην Ένωση Παλαιών Προσκόπων Θέρμης, στο Δίκτυο Εθελοντικών Οργανώσεων Θεσσαλονίκης, στο Παρατηρητήριο των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών και στο Δίκτυο ΚΟΙΝΣΕΠ της Κεντρικής Μακεδονίας.







ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Σκέψεις εν μέσω Covid-19 ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Δημήτρης Μιχαηλίδης ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Κατερίνα Γκρίτζαλη ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: Γωγώ Κούσκουρη ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Γωγώ Κούσκουρη Διορθωση: Δάφνη Απογένη Πρώτη έκδοση: Δεκέμβριος 2021 ΕΚΤΥΠΩΣΗ-ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Photounica ISBN 978-618-84431-3-6 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΕΝΤΟΡΑΣ Skywalker EΠΕ Έδρα: Λ. Δημοκρατίας 46, 163 45 Ηλιούπολη, Αθήνα Τηλ.: 210 9730280 Telefax: 210 9709464 www.stentoras.gr e-mail: [email protected] STENTORAS PUBLICATIONS Skywalker LTD Head office: 46, Dimokratias Ave., 163 45 Ilioupoli, Athens Tel.: 210 9730280 Telefax: 210 9709464 www.stentoras.gr e-mail: [email protected] Το παρόν ψηφιακό βιβλίο διανέμεται ελεύθερα στο διαδίκτυο υπό άδεια Creative Commons BY-NC-ND (Αναφορά δημιουργού – Μη εμπορική χρήση – Όχι παράγωγα έργα)

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ

ΠεριεχΟμενα Κτηνοτροφία για την προστασία της αττικής υπαίθρου...........................................................σελ. 15 Η ελληνική ανθοπαραγωγή μετά τον κορονοϊό.......................................................................σελ. 16 «Ανθοκομία, καλλιεργητικές και μετασυλλεκτικές τεχνικές».................................................σελ. 20 Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής και η κλιματική αλλαγή..................................................σελ. 21 Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής στη Βουλή.......................................................................σελ. 23 Αγροτική επιχειρηματικότητα στην κτηνοτροφία.....................................................................σελ. 26 Το αγροτικό επιχειρείν μοιάζει με… «Survivor»......................................................................σελ. 28 Αγορές καταναλωτών: Τι γίνεται;..............................................................................................σελ. 31 Αγορές καταναλωτών και συνεταιρισμοί.................................................................................σελ. 33 Βοσκήσιμες γαίες: Τεχνητό πρόβλημα;....................................................................................σελ. 36 Τιμές αγροτικών προϊόντων.....................................................................................................σελ. 39 Αγροτικά προϊόντα και αγορές..................................................................................................σελ. 41 Αγροτικά προϊόντα, μεταποίηση, τουρισμός............................................................................σελ. 44 Αγροτικά τμήματα στα Επιμελητήρια ή Αγροτικά Επιμελητήρια;............................................σελ. 46 Η καινοτομία στην αγροδιατροφή.............................................................................................σελ. 49 Οι αγρότες οδηγούν τη μετά τον κορονοϊό εποχή....................................................................σελ. 51 Η Παγκόσμια Ημέρα Αγρότισσας στο διαδίκτυο......................................................................σελ. 54 TruStFoodS: Ακρωνύμιο για αειφόρες αλυσίδες τροφίμων..................................................σελ. 56 AgriBusiness και βιώσιμα αγροδιατροφικά συστήματα........................................................σελ. 58 Agribusiness την εποχή του Covid-19......................................................................................σελ. 59 Τοπική διατροφική ασφάλεια και στα νησιά.............................................................................σελ. 63 Ίδια (!) εκπαίδευση στους αγρότες;...........................................................................................σελ. 65 Greek social market – Όλοι μαζί..............................................................................................σελ. 68 H κοινωνική οικονομία «οικοσύστημα» δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας....................σελ. 70 Ασφάλιση της αγροτικής δραστηριότητας................................................................................σελ. 74 Social cluster «από τα κάτω»....................................................................................................σελ. 77 Εκπαίδευση για τους αγρότες...................................................................................................σελ. 79 «Ελληνική κτηνοτροφία και chef», 18 Νοεμβρίου...................................................................σελ. 81 Οι αγρότισσες συζητούν και τα ασφαλιστικά............................................................................σελ. 84 Δημόσια συνεδρίαση ανθοπαραγωγών..................................................................................σελ. 85 Covid-19 και άνθη: Κρίση ή ευκαιρία.......................................................................................σελ. 87 Αγροτική επαγγελματική κατάρτιση..........................................................................................σελ. 88 Οι κτηνοτρόφοι για την αγροτική κατάρτιση..............................................................................σελ. 91 Ο άγιος Μόδεστος στις αγρότισσες...........................................................................................σελ. 92 Όραμα 2040: Ανάπτυξη Υπαίθρου.............................................................................................σελ. 94 Ανοικτή πρόσκληση στον τρίτο τομέα της κοινωνίας..............................................................σελ. 96 Μέχρι τις 31 Ιανουαρίου 2021 οι προτάσεις για το Όραμα 2040...............................................σελ. 99 16/12/20: Τα food forest στο Facebook...................................................................................σελ. 102 Συνέδριο μελιού και συνεργατισμού......................................................................................σελ. 104 Καταναλωτικοί και άλλοι συνεταιρισμοί.................................................................................σελ. 107 Η επιτάχυνση της μεταβιομηχανικής εποχής.........................................................................σελ. 110 Τελικά, είναι ΚΑΛΟ ή συμβαίνει κάτι άλλο;.............................................................................σελ. 113

Ζεστές ελπιδοφόρες ευχές στην... παγωνιά...........................................................................σελ. 116 Οι Γυναίκες της Υπαίθρου έχουν Όραμα................................................................................σελ. 119 Το «MeToo» δεν είναι μόνο σεξουαλικό.................................................................................σελ. 121 Μεσσηνία: μια αγροτουριστική φάρμα...................................................................................σελ. 124 Το Ελατοχώρι στα Πιέρια της καρδιάς μας.............................................................................σελ. 126 Το Όραμα 2040 για τη Λέρο......................................................................................................σελ. 129 Καταναλωτικοί συνεταιρισμοί από όλους..............................................................................σελ. 131 Η περιαστική κτηνοτροφία συντηρεί και τις πόλεις................................................................σελ. 134 Zero waste: Μηδενικά απορρίμματα......................................................................................σελ. 136 Οικοτεχνία, χειροτεχνία, γαστρονομία για αυθεντική φιλοξενία............................................σελ. 138 Πρόγραμμα Νέων Γεωργών & Κτηνοτρόφων......................................................................σελ. 139 Επισκέψιμα αγροκτήματα ή/και city farm..............................................................................σελ. 142 Σεμινάριο: Κοινωνική οικονομία στην ανάκαμψη.................................................................σελ. 144 Αγροτουρισμός ή μεγάλη «λογοκλοπή»;................................................................................σελ. 147 Σεμινάριο: Κοινωνική oικονομία στα αγροτικά......................................................................σελ. 150 Πρώτα αγρότες και μετά κοινωνική οικονομία;.....................................................................σελ. 153 …είναι διεφθαρμένος κατά 90%..............................................................................................σελ. 156 Όραμα 2040 Υπαίθρου Αττικής................................................................................................σελ. 159 Οι κτηνοτρόφοι συζητούν κάθε Παρασκευή..........................................................................σελ. 162 Η ευτυχία να ζεις στην ύπαιθρο... η ατυχία να είσαι αγρότης…............................................σελ. 164 Rebuild better together-Ανασυγκρότηση καλύτερα μαζί......................................................σελ. 168 Οικονομία της φροντίδας ή αβοήθητοι στο σπίτι.....................................................................σελ. 170 Όλοι μαζί ανοικοδομούμε καλύτερα.......................................................................................σελ. 173 Υπέροχη η βόρεια Πιερία με λεβάντες...................................................................................σελ. 176 Παγκοσμιοποίηση ή τοπικοποίηση;........................................................................................σελ. 176 Προοπτικές για το περιβάλλον και κλιματική αλλαγή............................................................σελ. 179 Ακόμα περιμένουν οι κτηνοτρόφοι….....................................................................................σελ. 182 Οι 17 εκτελεσθέντες βοσκοί στην Πάρνηθα το 1944...............................................................σελ. 184 Κτηνοτροφία, δασοπονία και περιβάλλον..............................................................................σελ. 187 Σκέψεις για Αγροδιατροφική Σύμπραξη................................................................................σελ. 190 Μερικές «καπνισμένες» αυγουστιάτικες σκέψεις.................................................................σελ. 193 Ρατσισμός, άγνοια και bullying = εκρηκτικό κοκτέιλ.............................................................σελ. 196 Φωτιές, κοινωνία, κτηνοτροφία, περιβάλλον.........................................................................σελ. 198 Δασικές πυρκαγιές: δύσβατες περιοχές................................................................................σελ. 201 Επαναπροσεγγίζοντας τη δασοφύλαξη..................................................................................σελ. 204 Ξαναανακαλύπτοντας τα τσελιγκάτα......................................................................................σελ. 207 Μετά τις πυρκαγιές ολοταχώς τοπικοποίηση.........................................................................σελ. 212 Η φύση στο τεχνητό αστικό περιβάλλον.................................................................................σελ. 214 Για μια βιώσιμη και ευημερούσα αττική ύπαιθρο.................................................................σελ. 218 Το Όραμα της Ρουμελιώτισσας στο Λιδωρίκι........................................................................σελ. 222 Καλό φθινόπωρο στην ελληνική αγροτιά...............................................................................σελ. 227 Άλλο αγροτουρισμός, άλλο τουρισμός υπαίθρου..................................................................σελ. 230 Παγκόσμια Ημέρα Ηλικιωμένων... αγροτών........................................................................σελ. 233

Λίγα λόγια από μένα... «Μ ένουμε διαιτώμενοι εις την οικίαν μας, στραβοπατούντες από δωμά- τιον εις δωμάτιον, ως ποταμιαία καβούρια, αλιβάνιστοι, αλειτούρ- γητοι, ακοινώνητοι, με την ελπίδα ότι σύντομα θα ανθρωπέψουμε και πάλι», γράφει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης την εποχή της πανδημίας του 1854. Τον Ιανουάριο του 2020 ταλαιπωρήθηκα από υψηλό πυρετό και κάποιες παθήσεις, και τα νοσοκομεία στα οποία προσέτρεξα με διέγνωσαν με «γριπώ- δες σύνδρομο», συστήνοντάς μου συντηρητική αγωγή, λεμονάδες, αντιπυρε- τικά, μπάνια, υγρά, ανάπαυση, ενίσχυση ανοσοποιητικού κ.λπ. Τον Μάρτιο του 2020 αποκλείστηκα λόγω της γενικής καραντίνας για την Covid-19 στην Αθήνα. Το καλοκαίρι του 2020 γύρισα στο σπίτι μου στη Θεσσαλονίκη. Τον Νοέμβριο του 2020 κλείστηκα στη γενική καραντίνα για την Covid-19 στη Θεσσαλονίκη. Τον Μάιο του 2021 έκανα το εμβόλιο για την Covid-19. To καλοκαίρι του 2021 προσπάθησα να κινούμαι σιγά σιγά και πάλι. Τον Σεπτέμβριο του 2021 γεννήθηκε η ιδέα να συγκεντρωθούν οι σκέψεις που καταγράφηκαν σε διάφορους τομείς, και κυρίως στην αγροτική ανάπτυ- ξη, στην κοινωνική οικονομία και στην τοπική ανάπτυξη, σε μια έκδοση του Στέντορα με την επιμέλεια της κας Κατερίνας Γκρίτζαλη. Οι ανταποκρίσεις που καταγράφηκαν έγιναν λόγω των δημόσιων συζητή- σεων και είναι κυρίως συνόψεις των δημόσιων διαδικτυακών συζητήσεων τις οποίες οργάνωσε το Skywalker.gr-Εργασία στην Ελλάδα και ο Κτηνοτρο- φικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής «Άγιος Γεώργιος» το 2020 και 2021 εν μέσω της πανδημίας Covid-19 και βρίσκονται αναρτημένες στα προφίλ του skywalker.gr και του «Άγιος Γεώργιος» στο Facebook. Κάθε Τρίτη (20:00, αγρότισσες), κάθε Τετάρτη (12:00, αγροτική επιχειρη- ματικότητα) και κάθε Παρασκευή (22:00, κτηνοτρόφοι), μου δόθηκε η ευκαι- ρία να συντονίσω πάνω από 100 συζητήσεις τόσο για επικοινωνία, όσο και για πληροφόρηση, αλλά και για τη διά βίου εκπαίδευση. Επίσης, τριάντα τέσσερις δημόσιες διαδικτυακές συζητήσεις έγιναν για να διαμορφωθεί το «Όραμα 2040 για την Αγροτική Ύπαιθρο» τον Ιανουάριο του 2021. Την περίοδο της Covid-19 αναπτύχθηκαν πολλές διαδικτυακές δραστηρι- ότητες στις οποίες συμμετείχα, όπως συμβούλια, ημερίδες, συνέδρια, σεμι- νάρια, ομάδες εργασίας και πολλές ακόμα, με τελευταίες (λίγο πριν από την έκδοση αυτή) τις παρουσιάσεις του forum «Η Ελλάδα το 2040». Μερικές μάλιστα από τις σκέψεις μου περιλήφθηκαν στη Λευκή Βίβλο «Η Ελλάδα το 2040» στη θεματική ομάδα εργασίας «Η Ελλάδα το 2040: Κοινωνία των πολιτών, περιβάλλον και κλιματική κρίση».

Στις προσκοπικές κατασκηνώσεις μας κάθε βράδυ γύρω από την πυρά σχο- λιάζαμε και τραγουδούσαμε εύθυμα τις δραστηριότητες της ημέρας και αφού τις «καίγαμε», πηγαίναμε για ανάλαφρο ύπνο, έτοιμοι για μια καινούργια, χωρίς «βαρίδια» επόμενη ημέρα. Αποτελεσματικοί συμμέτοχοι στη συγγραφική προσπάθεια αυτή ήταν οι: κα Κατερίνα Γκρίτζαλη, κα Ελισάβετ Καλαρούτη, κα Μάγδα Κοντογιάν- νη, κα Έλσα Μιχαηλίδου και κα Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, τις οποίες ευχαριστώ ιδιαιτέρως. Δημήτρης Μιχαηλίδης Οκτώβριος 2021 Κ αι εκεί που είχαμε συνηθίσει την αιφνίδια παρουσία σου, μας απέδειξες ότι όλα μπορούν να γίνουν και εξ αποστάσεως. Η αρχή έγινε όταν εσύ, Δημήτρη, ανακοίνωσες στον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Αττικής πως το έργο των τακτικών συναντήσεων σχετικά με τα δρώμενα που αφορούσαν τον αγροτικό κόσμο και τα καθημερινά θέματα που μας απασχο- λούσαν ως αγρότες θα μπορούσε να συνεχιστεί μέσω της συμμετοχής μας στο επικοινωνιακό μέσο της πλατφόρμας Zoom υπό την εποπτεία της εταιρείας Skywalker, προσφορά του κ. Δ. Φυντάνη, Διευθυντή Επιχειρησιακής Συνέ- χειας Skywalker. Έτσι λοιπόν, ξεκίνησε το διαδικτυακό ταξίδι προς την ενημέρωση, την εκπαί- δευση και την επέκταση της πληροφορίας σε όλο τον αγροτικό κόσμο με πλήρη διαφάνεια (ανοικτές κάμερες και μικρόφωνα). Πρωτόγνωρο, εντυπωσιακό, με πολλές αυθεντικές εκρήξεις στον δημόσιο λόγο, πάντα όμως με τη διαχείρισή σου, Δημήτρη Μιχαηλίδη, και όλοι εμείς οι αγρότες, τα ανυπότακτα παιδιά, ακολουθήσαμε υπάκουοι τους «κανόνες» του ιντερνετικού γυαλιού. Ερωτήσεις, απαντήσεις, νέες σκέψεις, προτάσεις με σένα στο πλάι μας, Δη- μήτρη, να αποτυπώνεις με την πένα σου όλα τα συμπεράσματα, τα νέα μας βήματα, που με τόλμη κάναμε και αντιμετωπίσαμε τις νέες προκλήσεις.

Και ναι, ήσουν εσύ που απλοποιούσες την πληροφορία και τις δυσκολίες ώστε να γίνουν ευρέως κατανοητές και να μπορέσουν να τις αξιοποιήσουν οι αδύναμοι κρίκοι της δημόσιας διοίκησης. Άλλωστε, πάντα ο ηγέτης ξεχωρίζει από τον όχλο χωρίς φαμφάρες. Οραματιστήκαμε όλες οι γυναίκες μαζί για την «Ύπαιθρο του 2040» να μπο- ρέσουμε να κρατήσουμε τα νέα παιδιά κοντά μας, με νέα όνειρα και φιλοδο- ξίες να περνούν σε αδιάβατα μονοπάτια με την παρόρμηση της νιότης και την καθοδήγηση των μεγαλυτέρων. Γίναμε όλοι μαζί μια αλυσίδα που ένωσε όλη την πατρίδα από τη μια άκρη έως την άλλη, καταφέρνοντας να μιλάμε την ίδια γλώσσα στα καινούργια νομοθετικά τερτίπια. Στις άγνωστες λέξεις των αστών που θέλαμε υπότιτλους να καταλάβουμε πώς επιδρούν για εμάς εκτός ημών. Και είναι πολύς ο αγροτικός κόσμος που θέλει μεγάλη ζύμωση αλλά και εκ- παίδευση. Ψηλό και απόκρημνο το βουνό μπροστά μας, ας είναι όμως, θα τα καταφέρουμε με τη στήριξη και τη μη εκχρηματισμένη βοήθεια φίλων και συνεργατών. Συνοδοιπόρε όλου του αγροτικού κόσμου, καλοτάξιδο να είναι το βιβλίο αυτό. Πιστή σου αναγνώστρια, Μάγδα Κοντογιάννη, κτηνοτρόφος, Μενίδι Αττικής Γραμματέας Κτηνοτροφικού Συλλόγου Περιφέρειας Αττικής «Άγιος Γεώργιος» Ό πως εκείνη η νουβέλα του Παπαδιαμάντη «Βαρδιάνος στα Σπόρκα» έμελλε ή προοριζόταν τουλάχιστον να «αποτελέση εύθυμον αντίρροπον κατά του φόβου και της λύπης ην γεννά η ανάγνωσις των περί των προό- δων της φοβεράς νόσου ειδήσεων», όσο «μένουμε διαιτώμενοι εις την οικίαν μας, στραβοπατούντες από δωμάτιον εις δωμάτιον, ως ποταμιαία καβούρια, αλιβάνιστοι, αλειτούργητοι, ακοινώνητοι, με την ελπίδα ότι σύντομα θα αν- θρωπέψουμε και πάλι», έτσι λειτούργησαν αυτούς τους δύσκολους μήνες και οι πολλές τηλε-συζητήσεις με τον παλιό φίλο Δημήτρη Μιχαηλίδη και την

όμορφη ομάδα του από δυναμικές γυναίκες του αγροτικού κόσμου. Ευγνω- μονούμε την τεχνολογία, που μας δίνει αυτή τη δυνατότητα και μειώνει τις επιδράσεις της απομόνωσης. Θέματα που απασχολούν τον αγροτικό κόσμο, επίκαιρα και διαχρονικά, και που εμπίπτουν στα δικά μου επιστημονικά και κοινωνικά ενδιαφέροντα, συζητήθηκαν σ’ αυτές τις ζεστές τηλε-συναντήσεις με τρόπο απλό, συμμετο- χικό και διατυπώθηκαν απόψεις και συμπεράσματα για την τοπική κοινοτι- κή ανάπτυξη με τη χειροτεχνία-οικοτεχνία, τη γαστρονομική κληρονομιά, τις περιβαλλοντικές προκλήσεις (κλιματική αλλαγή), τη φροντίδα του περιβάλ- λοντος (κυκλική οικονομία), τον σεβασμό του ρόλου της αγρότισσας και την έρευνα και τεκμηρίωση της συμμετοχής της αγρότισσας στην τοπική ανάπτυ- ξη (τοπικότητα, locality). Παρακολούθησα με ενδιαφέρον τις περισσότερες από τις 150 περίπου δημόσιες διαδικτυακές συζητήσεις, τις οποίες πραγματοποίησε ο δραστήρι- ος Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής, με την καθοδήγηση του Δημήτρη Μιχαηλίδη, σχεδόν για όλο το φάσμα των θεμάτων που απασχο- λούν την αγροτική επιχειρηματικότητα στην ύπαιθρο της Αττικής και ειδικό- τερα την περιαστική κτηνοτροφία. Σημαντικές παρατηρήσεις περιλήφθηκαν στη Λευκή Βίβλο της Εθνικής Επιτροπής «Ελλάδα 2021», στο πλαίσιο του forum για τις απόψεις της κοινωνίας των πολιτών για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα του 2040. Γιορτάσαμε μαζί διαδικτυακά την Παγκόσμια Ημέρα της Αγρότισσας. Κάποιες από τις προτάσεις προωθήθη- καν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είτε σε αρμόδιους φορείς στην Ελλάδα. Σε όλες τις συζητήσεις το αόρατο και ορατό νήμα ήταν ο Δημήτρης Μιχα- ηλίδης, βαθύς γνώστης των θεμάτων του αγροτικού χώρου. Με μαγικό τρόπο έδωσε άνεση στις αγρότισσες να εκφράσουν τα προβλήματα και τα οράματά τους. Ο ίδιος συνόψισε στο τέλος κάθε συζήτησης τα συμπεράσματα, προκει- μένου να προετοιμάσει την επόμενη συζήτηση και να προωθήσει τις προτά- σεις. Στο πρόσωπό του οι αγρότισσες έχουν βρει τον ιδανικό σύμβουλο και συνεργάτη και ο ίδιος είναι φανερό πως το απολαμβάνει. Αγαπητέ Δημήτρη, να είσαι γερός και δυνατός και να φωτίζεις τα δύσβατα μονοπάτια του αγρο- τικού χώρου. Δρ Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη Ομότ. Eρευνήτρια, τ. Διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών Μέλος της Εθνικής Επιτροπής «Αθήνα 2021» Πρόεδρος της Επιτροπής Χειροτεχνίας του Υπουργείου Ανάπτυξης E-mail: [email protected]

Τ ον Μάρτιο του 2020, με την έξαρση της πανδημίας της Covid-19, κλη- θήκαμε ως χώρα να αντιμετωπίσουμε μια γενικότερη κοινωνική αναπρο- σαρμογή που έκρυβε κινδύνους για την ασφάλεια της ανθρώπινης υπόστα- σης σε όλους τους τομείς των δράσεών της. Έτσι, πέρα από την πρωτόγνωρη απειλή ως προς το ανθρώπινο κομμάτι της σωματικής ακεραιότητας και της ψυχολογικής υγείας με το δυσάρεστο αντίκρισμα του θανάτου πολλών συναν- θρώπων μας και της αποστασιοποίησης στις ανθρώπινες σχέσεις, η κοινωνία βρέθηκε αντιμέτωπη σε επιχειρηματικό επίπεδο με μια νέα κρίση, που έδει- χνε να κλυδωνίζει την ισορροπία της επιβίωσης. Η φυσική τάση όμως του ανθρώπου για κοινωνικοποίηση και αποκατάσταση έδωσε την ευκαιρία στην τεχνολογία να πάρει τα ηνία και να δώσει βήμα σε νέα μέσα και εργαλεία, με σκοπό μια νέα κουλτούρα επικοινωνίας και διασύνδεσης, που τελικά ήρθε για να μείνει. Στο νέο αυτό πλαίσιο χρειάστηκε να δημιουργήσουμε ηλεκτρονικές γέφυρες και να έρθουμε απομακρυσμένα, κοντά. H Skywalker.gr δημιούργησε μια νέα σειρά ενεργειών υπό τον τίτλο «Βγαίνουμε Μπροστά» και φέρει πάνω από 60 διαδικτυακές ημερίδες που αφορούν στην εργασία, την επιχειρηματικότητα, την εκπαίδευση, στο ανθρώπινο δυναμικό και στην αγροτική ανάπτυξη. Η αγροτική ανάπτυξη, η κοινωνική οικονομία και η τοπική ανάπτυξη δια- δραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην πρωτοβουλία «Βγαίνουμε Μπροστά», καθώς, παρά τα εμπόδια της νέας κοινωνικής πραγματικότητας, κατάφεραν να αναδείξουν τη συνεχή ανάπτυξη στους αντίστοιχους τομείς, να προβλη- ματίσουν για τις σχετικές τους ανάγκες, να ασκήσουν κριτική, καθώς και να συστήσουν νέες προτάσεις και εποικοδομητικές συνεργασίες. Με μεγάλη χαρά συνεργαστήκαμε και πραγματοποιήσαμε 34 διαδικτυακές ημερίδες-συζητήσεις παρέα με τον κ. Δημήτρη Μιχαηλίδη, την κα Μάγδα Κοντογιάννη και τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Περιφέρειας Αττικής «Άγιος Γεώργιος», εξάγοντας ενδιαφέροντα συμπεράσματα με προτάσεις για πιθανές αλλαγές, προβληματισμούς, αλλά και λύσεις, επιλέγοντας να μη μένουμε στάσιμοι και αδρανείς απέναντι στο αγροτικό επιχειρείν, καθώς αντιπροσω- πεύει έναν από τους πιο γόνιμους στυλοβάτες της κοινωνικής ανάπτυξης. Το βιβλίο αυτό αποτελεί το σημείο σύγκλισης αναγκών του αγροτικού κό- σμου και επιβεβαιώνει ότι σε κάθε κρίση υπάρχουν και οι ευκαιρίες. Ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδο, να περνά από χέρι σε χέρι, και κάθε ανα- γνώστης να το αξιοποιήσει ως εργαλείο. Ευχόμαστε στον κ. Μιχαηλίδη να συνεχίσει να έχει την έμπνευση, τον χρόνο και το κουράγιο που χρειάζεται για να μας χαρίζει τέτοια βιβλία. Ελισάβετ Καλαρούτη Διευθύντρια Δράσεων, Skywalker.gr

Τελικά, καμιά απόσταση δεν εμποδίζει τους ανθρώπους να συνεργάζονται, να δημιουργούν και να εξελίσσονται...



Κτηνοτροφία για την προστασία της αττικής υπαίθρου 1-6-2020 Τ ην Τρίτη 2 Ιουνίου 2020, στις 14:00 (και μέχρι τις 16:00), ο Κτηνοτρο- φικός Σύλλογος Αττικής οργανώνει δημόσια διαδικτυακή συνεδρίαση του διοικητικού συμβουλίου του με εστίαση στη «Μετά τον κορονοϊό επο- χή για την κτηνοτροφία της Αττικής» και θέματα: 1. Την προστασία του περιβάλλοντος της αττικής υπαίθρου. 2. Τη μετά τον κορονοϊό εποχή για την κτηνοτροφία της Αττικής. 3. Την Παγκόσμια Ημέρα Γάλακτος (1-6-2020). Την πρώτη διαδικτυακή προσπάθεια την προετοιμάζει ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής με την υποστήριξη του Skywalker.gr, της μεγαλύτερης πλατφόρμας αναζήτησης εργασίας στην Ελλάδα. Αν η ισορροπία είναι το βασικό χαρακτηριστικό της ζωής και η ανισορ- ροπία συνήθως αιτία θανάτου, το ότι επιβίωσε η αττική ύπαιθρος μέχρι πρόσφατα ίσως οφείλεται στο ότι είχε εξασφαλιστεί η ισορροπία στο πε- ριβάλλον. Οι αγρότες είναι εξ επαγγέλματος οι φροντιστές του περιβάλλοντος (φυσι- κού, πολιτιστικού, κοινωνικού, τεχνολογικού, οικονομικού) και από κάθε κύκλο του περιβάλλοντος παίρνουν με σεβασμό σε αυτό το περίσσευμα και το αξιοποιούν κυρίως ως τροφή ή και αλλού. Ο αγρότης (γεωργός, κτηνοτρόφος, ψαράς, δασοκόμος) της Αττικής ήταν άριστα προσαρμοσμένος στο αττικό περιβάλλον. Η ζωή στην Αττική ήταν προσαρμοσμένη στους διαθέσιμους πόρους. Ακόμα και η βόσκηση ήταν μετακινούμενη σύμφωνα με τη διαθέσιμη ζωοτροφή / βοσκή. Η χλωρίδα ήταν απόλυτα συμβιωτική με την πανίδα του τόπου. Τα δάση και οι βοσκές, ακόμα και οι καλλιέργειες, συνδυάζονταν τέλεια (βιώσιμα) με την πανίδα (πρόβατα, αίγες, αγελάδες, κότες). Τα χωράφια δεν ήταν εργοστάσια. Και τα αυτόχθονα είδη συμβίωναν αρμονικά και αειφόρα στην αττική ύπαιθρο. Η τεράστια «ανωμαλία» της συγκέντρωσης του μισού πληθυσμού του κρά- τους σε μία πόλη, μια μορφή «μαύρης τρύπας», έχει δημιουργήσει τρομερή ανισορροπία παντού. Η ανοργάνωτη εισαγωγή χωροκατακτητικών, ξένων προς την αττική ύπαιθρο, ειδών αναστάτωσε τις παγιοποιημένες, ισορρο- πημένες χρήσεις γης και η τσιμεντοποίηση του real estate κατάκτησε όλη την ύπαιθρο της Αττικής. Και η ανισορροπία σημαίνει «θάνατο». «Θάνατο» στην τοπική κοινωνία, στον τρόπο ζωής και τον πολιτισμό των γηγενών, στην τοπική οικονομία, και εξάρτηση από ξένα οικονομικά κέντρα, «θάνατο» στο φυσικό περιβάλ- λον με σχεδόν συνεχή ανεξέλεγκτη ρύπανση, «θάνατο» στους τοπικούς επαγγελματίες. Μια εξαρτημένη ύπαιθρος από ξένη τροφοδοσία σε μια συ- 15

νεχή Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, με σωληνάκια, μηχανική υποστήριξη και μόνιτορ παρακολούθησης του «επιθανάτιου ρόγχου» της. Η κα Μάγδα Κοντογιάννη (γραμματέας του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Ατ- τικής, 6932 094231) μας υπενθύμισε πρόσφατα δημοσιεύματα σύμφωνα με τα οποία τα παιδιά που ζουν σε αγροκτήματα με ζώα τα οποία παράγουν γάλα αντιμετωπίζουν πολύ μικρότερο κίνδυνο (το 1/10) να εμφανίσουν αλλεργίες σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά που επίσης ζουν στην ύπαιθρο αλλά όχι κοντά σε ζώα της κτηνοτροφίας. Ο κίνδυνος για αλλεργίες είναι πολύ μεγάλος για τα παιδιά των πόλεων. Και ο πρόεδρος του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής κ. Γιάννης Κοντο- γιάννης (6992 893199) αναφέρθηκε στη στρατηγική της Ε.Ε. για επανα- φορά της φύσης στη ζωή μας με ορίζοντα το 2030, που αποφάσισε η Ευ- ρωπαϊκή Επιτροπή και την ανακοίνωσε στις 20/5/20. Ανάμεσα στα πολύ σημαντικά που καθορίζουν την καθημερινότητα, τη ζωή και τις επιλογές μας εντοπίζουμε: στρατηγική «από το αγρόκτημα στο πιάτο», στρατηγική για σημαντικό περιορισμό της εισαγωγής χωροκατακτητικών ξένων ειδών, προώθηση του ρόλου των μη κρατικών φορέων και των γηγενών πληθυ- σμών, προτεραιότητα στη φύση και τη βιοποικιλότητα στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, αναστροφή της καταστροφής των οικοσυστημάτων και της υποβάθμισης του φυσικού κεφαλαίου μας, που διευκολύνει παν- δημίες ιώσεων και μειώνει το δυναμικό κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης των κατοίκων της υπαίθρου. Η Παγκόσμια Ημέρα Γάλακτος (World Milk Day) εορτάζεται κάθε χρό- νο την 1η Ιουνίου για να αναδείξει την τεράστια αξία του γάλακτος στην υγεία, την ανάπτυξη και την περαιτέρω εξέλιξη του ανθρώπινου πληθυ- σμού σε όλο τον κόσμο. Με εστίαση στη «Μετά τον κορονοϊό εποχή για την κτηνοτροφία της Αττι- κής» ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής «Άγιος Γεώργιος» οργανώνει δη- μόσια διαδικτυακή συνεδρίαση του διοικητικού συμβουλίου του την Τρίτη 2 Ιουνίου 2020, στις 14:00 (μέχρι και τις 16:00), προσβάσιμη στο Facebook του Skywalker.gr, στο vgainoumemprosta.skywalker.gr και στον Κτηνο- τροφικό Σύλλογο Αττικής. Η ελληνική ανθοπαραγωγή μετά τον κορονοϊό 2-6-2020 Πραγματοποιήθηκε η πρώτη δημόσια διαδικτυακή συνεδρίαση του διοικητικού συμβουλίου του Αγροτικού Ανθοπαραγωγικού Συνε- ταιρισμού Αθηνών στις 27/5/20 μέσω της χρήσης της πλατφόρμας του Skywalker.gr. 16

Στη συνεδρίαση, την οποία μπορούσε να παρακολουθήσει κάθε ένας μέσω του Facebook, συμμετείχαν από τον χώρο τους οι Α. Κελμάγερ (πρόεδρος ΑΑΣΑ), Κ. Ηρειώτης (ταμίας ΑΑΣΑ), Α. Μόσχος (αντιπρόεδρος ΑΑΣΑ, Μενίδι), Σ. Κιτάντης (γραμματέας ΑΑΣΑ, Μαραθώνας), Α. Σούχλας (ΑΑΣΑ, Πόρος), Χ. Φλεριανός (ΑΑΣΑ, Αθήνα) και οι προσκεκλημένοι Μ. Βορίδης (υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Αθήνα), Γ. Στρατάκος (γ.γ. ΥπΑΑΤ, Αθήνα), Ν. Θυμάκης (πρόεδρος ΙΓΕ, Μαρούσι), Σ. Σούχλας (αντιδήμαρχος, Τροιζήνα), Κ. Καρκάλη (ανθέμπορος, Θεσσα- λονίκη), Γ. Αναγνωστόπουλος (ανθοπαραγωγός, Γαλατάς), Α. Μπακούρος (οικονομολόγος, Ν. Ηράκλειο), Ν. Σηφάκης (ανθοπαραγωγός, Ιεράπετρα), Μ. Σηφάκης (ανθοπαραγωγός, Ιεράπετρα), Ν. Παπαγιαννάκης (ανθοπα- ραγωγός, Ιεράπετρα) και Μ. Γαρουφαλής (ανθοπαραγωγός, Σάμος), με την τεχνική βοήθεια της κας Ε. Καλαρούτη (Skywalker.gr) και συντονιστή τον γράφοντα («Αγρονέα»). Στη δίωρη συνεδρίαση συμμετείχαν τα έξι μέλη του Δ.Σ. του ΑΑΣΑ, οι 12 προσκεκλημένοι και, πέραν αυτών, 100 πολίτες με έγκριση συμμετοχής (Skywalker.gr), 110 (Ανθαγορά Αθηνών) και 3.000 ακόμα, όπως έδειξε η πλατφόρμα, που υπέβαλαν γραπτά ερωτήματα και τοποθετήσεις. Ανάμεσα σε όσα ακούστηκαν επισημαίνουμε ότι στη μετά τον κορονοϊό εποχή οι οργανωμένοι στον ΑΑΣΑ ανθοπαραγωγοί πρέπει να προσανα- τολιστούν: 1. Στην έρευνα και την ανάπτυξη εφαρμογών καινοτομιών στην ελληνική ανθοκομία με εστίαση και στα αυτόχθονα ελληνικά φυτά. 2. Στην προώθηση της ενσωμάτωσης των ανθέων στην καθημερινότητα της ζωής των συμπολιτών μας. 3. Στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή με ανάγκες ψύξης και φροντί- δα για μείωση του πολύ υψηλού κόστους παραγωγής. 4. Στη συγκρότηση οργανωμένης εξαγωγικής δραστηριότητας με ποιότητα και δημοπρατήριο. 5. Στην οργάνωση δομημένου διεπαγγελματικού διαλόγου. 1. Η έρευνα και η ανάπτυξη εφαρμογών καινοτομιών στην ελληνική αν- θοκομία των δρεπτών ανθέων έχει εγκαταλειφθεί εδώ και δεκαετίες. Την τελευταία πανεπιστημιακή εργασία στο ΓΠΑ, αλλά και κάποιες σε ΤΕΙ, τις βρήκαμε στο 2004 και το 2007. Είναι επιτακτική ανάγκη να ανατεθούν διπλωματικές και πτυχιακές εργασίες στα πανεπιστήμιά μας για τα δρεπτά άνθη. Είναι επιτακτική η ανάγκη να εγκριθούν προγράμματα εφαρμοσμέ- νης καινοτομίας για αυτά. Ο Αγροτικός Ανθοπαραγωγικός Συνεταιρισμός έχει επεξεργαστεί την τε- λευταία πενταετία προτάσεις για την υποστήριξη της καινοτομίας στα δρε- 17

πτά άνθη τόσο με το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου (Τμήμα Ανθοκομίας Καλαμάτας), όσο και με τον ΕΛΓΟ «Δήμητρα» (ινστιτούτο αυτοφυών και ανθοκομικών ειδών, Θέρμη). Πήγαμε και εκεί με Επισκέψεις Μελέτης των μελών μας και πολλές ακόμα καλά προετοιμασμένες επαφές και συναντή- σεις. Η ανάπτυξη δρεπτών ανθέων από αυτοφυή ενδημικά ελληνικά φυτά είναι μια καινοτομία που θα δημιουργήσει φυτά μοναδικά και χωρίς ανταγωνι- σμό σε όλο τον κόσμο, αξιοποιώντας τη μοναδική ελληνική βιοποικιλότητα. Δεν είναι καινοτομία μόνο η πληροφορική και τα κομπιούτερ της εικονι- κής πραγματικότητας… 2. Το γκρίζο του τσιμέντου και του ατσαλιού μπορεί να αλλάξει αν βά- λουμε τα λουλούδια στη ζωή μας. Όλοι οι ανθοπαραγωγοί αγρότες έχουν τη διάθεση να βοηθήσουν τους συμπολίτες μας να προσεγγίσουν μια πιο ευχάριστη στάση ζωής. Μπορούν να διατεθούν οι εγκαταστάσεις των αν- θοπαραγωγών για οργανωμένες επισκέψεις στους λουλουδένιους κόσμους τους, να οργανωθούν εκδηλώσεις με δρεπτά άνθη, όπως το Λουλουδένιο Χαλί στην Grand Place των Βρυξελλών, να αναπτυχθεί η ανθοδετική και οι στολισμοί με άνθη, να αναπτυχθούν αισθήματα στους μαθητές με οργα- νωμένες εκπαιδεύσεις προσέγγισης του κόσμου των λουλουδιών. Πρέπει να γίνει επαναπροσέγγιση των ανθρώπων με τη φύση, με το πιο όμορφο κομμάτι της φύσης, τα λουλούδια. Άλλωστε η Ευρωπαϊκή Επιτρο- πή ανακοίνωσε στις 20/5/20 τη στρατηγική της Ε.Ε. για την επαναφορά της φύσης στη ζωή μας με ορίζοντα το 2030. 3. Οι αγρότες, οι άνθρωποι που φροντίζουν τη φύση, πλέον ξέρουν ότι οι ημέρες με καύσωνα ετησίως έγιναν περισσότερες από τις ημέρες με πα- γωνιά. Το κλίμα στην Ελλάδα αλλάζει. Πλέον δεν χρειάζονται θερμοκήπια αλλά «ψυχοκήπια» και νέες επενδύσεις για να αναπτυχθούν τα δρεπτά άνθη. Η επιβίωση και το μέλλον της ελληνικής ανθοκομίας βρίσκεται στα εγκλι- ματισμένα ελληνικά αυτόχθονα ανθοκομικά λουλούδια και σε νέες σύγ- χρονες εγκαταστάσεις που θα εξασφαλίζουν τη δροσιά. Και για αυτές τις επενδύσεις προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, που πολλοί λένε ότι οφείλεται στις σύγχρονες απαιτήσεις πολυτέλειας και άνε- σης των συμπολιτών μας κατοίκων των πόλεων, απαιτείται μια έκτακτη δράση. Το μέλλον της ελληνικής ανθοκομίας απαιτεί προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή με επενδύσεις που πρέπει να συνεκτιμηθούν και να συναποφασι- στούν από όλους. 4. Με την πανδημία του κορονοϊού έγιναν συγκλονιστικές αλλαγές στις προτεραιότητές μας στη ζωή και στις αξίες μας. Παντού στους Έλληνες 18

καταναλωτές διακρίνεις μια διάθεση για περισσότερη Ελλάδα, ιδιαίτερα μετά τις πολύ εχθρικές συμπεριφορές ορισμένων κρατών. Ο κάθε Έλληνας καταναλωτής θέλει να ντύνεται, να τρώει, να κάνει τουρισμό, να καλύπτει όλες τις ανάγκες του ελληνικά. Μήπως θα μπορούσε να προβλεφθεί όσοι αιτούνται βοήθεια ή ενίσχυση από το ελληνικό κράτος να αξιοποιούν αγα- θά και υπηρεσίες κυρίως από την Ελλάδα; 5. Υπάρχει επιτακτική ανάγκη να αντιμετωπιστούν τα ελληνικά άνθη και φυλλώματα (δρεπτά και γλαστρικά) ενιαία, με μια διεπαγγελματική προ- σέγγιση, τόσο για μια νέα εξαγωγική προσπάθεια, όσο και για ένα δομημένο και οργανωμένο διάλογο με τους φορείς της Πολιτείας και της διεθνούς αγοράς. 6. Η συλλογική οργάνωση της έρευνας και των εφαρμογών ανθέων, η συλ- λογική οργάνωση στο ελληνικό πολλαπλασιαστικό υλικό των ανθέων και των φυλλωμάτων, η συλλογική-συνεταιριστική διακίνηση πρώτων υλών και εφοδίων ανθέων, η συλλογική υποστήριξη των προδιαγραφών της καλλιέργειας και της μετασυλλεκτικής διαχείρισης ανθέων και φυλλω- μάτων, η συλλογική εξαγωγική προσπάθεια, η συλλογική αξιοποίηση των υπολειμμάτων, ακόμα και η συνεταιριστική αντιμετώπιση της φορολόγη- σης των περισσευμάτων του συνεταιρισμού για να διανεμηθούν στα μέλη ανάλογα με τη συνεισφορά τους ώστε να αντιμετωπίζονται ως αυτοτελώς φορολογηθέντα, είναι επιβεβλημένες. 7. Στα περισσότερα ερωτήματα εντοπίστηκε η ανάγκη να προσδιοριστεί η έννοια «ποιότητα» στα άνθη και τα φυλλώματα. Γενικά, ο όρος «ποιότητα» σημαίνει την ικανοποίηση των νόμιμων και ηθικών προσδοκιών του πε- λάτη. Επομένως η ποιότητα είναι άμεσα εξαρτώμενη από τον εκάστοτε πε- λάτη-καταναλωτή, από τη μόρφωση και τη συμπεριφορά του όσον αφορά τις προσδοκίες του. Είναι σαφές ότι άλλο η ποιότητα και άλλο η εξαπάτη- ση με την παρουσίαση ξένων αγαθών ως ελληνικών αγροτικών προϊόντων. 8. Ακούστηκαν και μερικές σκέψεις για τη μη δόκιμη διοργάνωση των λεγόμενων ανθοεκθέσεων, οι οποίες καταστρέφουν την τοπική αγορά και απλώς προσφέρουν ευκαιριακές δυνατότητες για «business». 9. Ενδιαφέρουσα ήταν και η άποψη για εξειδίκευση στα κύρια αντικεί- μενα του κάθε ενός εμπλεκομένου στην αλυσίδα αξίας των ανθέων και των φυλλωμάτων. Π.χ. οι παραγωγοί κυρίως να παράγουν, οι έμποροι να εμπορεύονται, τα καταστήματα πώλησης να πωλούν λιανική, οι ανθοδέτες και οι στολιστές να ασχολούνται με την καλλιτεχνική πλευρά. Το διοικητικό συμβούλιο του Αγροτικού Ανθοπαραγωγικού Συνεταιρι- σμού Αθηνών (Ανθέων 21, Άνω Πατήσια) αναλαμβάνει πρωτοβουλία προ- σκαλώντας σε τυπικό οργανωμένο διάλογο όσους εμπλέκονται και θέλουν τη σύσταση διεπαγγελματικής ανθέων. 19

Στις 4/6/2020 και ώρα 14:00 (έως τις 16:00) ο πρόεδρος του ΑΑΣΑ κ. Α. Κελμάγερ θα συμμετάσχει σε τηλεδιάσκεψη της πρωτοβουλίας «Βγαίνου- με μπροστά» με τίτλο «Είμαστε όλοι startups» στο πλαίσιο της επιχειρημα- τικής συνάντησης GRBossible του Skywalker.gr, της μεγαλύτερης ελλη- νικής πλατφόρμας αναζήτησης εργασίας. Σημειωτέον ότι το Skywalker.gr έχει δημιουργήσει ειδική εφαρμογή για τη δωρεάν εξεύρεση εργασίας στον αγροτικό τομέα. Στις 5/6/20, όπως ενημέρωσε ο γραμματέας κ. Σταύρος Κιτάντης, προ- σκαλούνται όλα τα μέλη του Συνεταιρισμού στην τακτική ετήσια γενική συνέλευση του ΑΑΣΑ και σε επαναληπτική στις 12/6/20 και ώρα 12:00. Ο πρόεδρος του ΑΑΣΑ κ. Αθανάσιος Κελμάγερ προσκάλεσε όλους την Τε- τάρτη 17/6/20, στις 12.00, στα γραφεία του Αγροτικού Ανθοπαραγωγι- κού Συνεταιρισμού Αθηνών (Ανθέων 21, Άνω Πατήσια), στην παρουσίαση του βιβλίου «Ανθοκομία: Η καλλιέργεια και η μετασυλλεκτική διαχείρι- ση ανθέων και φυλλωμάτων» του καθηγητή κ. Αναστάσιου Δάρρα (Πα- νεπιστήμιο Πελοποννήσου, Καλαμάτα). Η εκδήλωση θα μεταδοθεί μέσω Facebook, για οποιονδήποτε ενδιαφέρεται, με τη μορφή webinar (δηλαδή σεμιναρίου μέσω διαδικτύου) και την υποστήριξη του Skywalker.gr. «Ανθοκομία, καλλιεργητικές 15-6-2020 και μετασυλλεκτικές τεχνικές» Τ ην Τετάρτη 17 Ιουνίου 2020 και ώρα 12:00 ο κ. Αθανάσιος Κελμάγερ (πρόεδρος του Αγροτικού Ανθοπαραγωγικού Συνεταιρισμού Αθηνών) προσκαλεί τον καθηγητή κ. Αναστάσιο Δάρρα να παρουσιάσει το βιβλίο του «Ανθοκομία, καλλιέργεια και μετασυλλεκτική διαχείριση ανθέων και φυλλωμάτων» σε μέλη του ΑΑΣΑ και σε ενδιαφερόμενους στην Ανθαγο- ρά Αθηνών (Ανθέων 21, Άνω Πατήσια), κάθως και μέσω τoυ Facebook: Skywalker.gr και του Facebook: Ανθαγορά Αθηνών. Την τεχνική υποστήριξη προσφέρει το Skywalker.gr-Εργασία στην Ελλά- δα, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας του «Βγαίνουμε μπροστά», με τη βοήθεια της κας Ελισάβετ Καλαρούτη. Αξίζει να αναφερθεί ότι το Skywalker.gr υποστήριξε τη διαδικτυακή δη- μόσια συνεδρίαση του Δ.Σ. του ΑΑΣΑ στις 27/5/20, αλλά και παλαιότερα την πραγματοποίηση του 1ου Συνεδρίου για την Ελληνική Ανθοπαραγω- γή (Οκτώβριος 2017), και πρόσφατα την ημερίδα «Είμαστε όλοι startups», όπου υποστηρίχθηκε ότι «καινοτομία δεν είναι μόνο τα ηλεκτρονικά επι- τεύγματα, αλλά και η εξέλιξη αυτοχθόνων ελληνικών ανθοκομικών φυτών σε ανταγωνιστικά εξαγώγιμα αγροτικά προϊόντα». 20

Επίσης, το Skywalker.gr διά της εκδοτικής του δραστηριότητας (Εκδό- σεις Στέντορας) εξέδωσε τα βιβλία «Σκέψεις για την αγροτική ανάπτυξη», «Σκέψεις για την κοινωνική οικονομία» και «Σκέψεις για την τοπική ανά- πτυξη», όπου ο Αγροτικός Ανθοπαραγωγικός Συνεταιρισμός Αθηνών πα- ρουσιάζεται πολλές φορές ως παράδειγμα. Στο βιβλίο του καθηγητή Δάρρα περιλαμβάνονται: 1. βασικές αρχές φυσι- ολογίας που σχετίζονται με την ανάπτυξη και την άνθιση, 2. η διαχείριση του πολλαπλασιαστικού υλικού, 3. οι ασθένειες και οι εχθροί των ανθο- κομικών καλλιεργειών, 4. βασικές αρχές μετασυλλεκτικής διαχείρισης και ποιότητας ανθέων και φυλλωμάτων, 5. η εμπορία και η διακίνηση ανθέων και φυλλωμάτων και 6. η καλλιέργεια και η διαχείριση των εμπορικότερων ανθοκομικών ειδών. Ο ΑΑΣΑ, παράλληλα με την οικονομική του δραστηριότητα, ασχολείται συστηματικά με τα θέματα όλων των ανθοπαραγωγών, όπως και με την αντιμετώπιση των προβλημάτων από την πανδημία του κορονοϊού. Ακό- μα, υποστηρίζει τους ανθοπαραγωγούς και με καλλιεργητικές πρακτικές, όπως τελευταία με την καλλιέργεια του νάρκισσου. Πέραν των όσων αναφέρονται στις σελ. 291-293 του βιβλίου «Ανθοκομία» για τα ιστορικά και βοτανικά χαρακτηριστικά, την καλλιέργεια, τον πολλα- πλασιασμό και τα μετασυλλεκτικά, ο ΑΑΣΑ εξασφάλισε γνωμοδότηση για την επίδραση της καύσης των φύλλων του νάρκισσου στην ανθοφορία της επόμενης χρονιάς. Ο κ. Κελμάγερ (6932 381604) προσκαλεί όποιον ενδιαφέρεται να βρεθεί την Τετάρτη 17/6/20 και ώρα 12:00 στην παρουσίαση του βιβλίου του καθηγητή Δάρρα «Ανθοκομία, καλλιέργεια και μετασυλλεκτική διαχείριση ανθέων και φυλλωμάτων» στην Ανθαγορά Αθηνών (Ανθέων 21, Άνω Πα- τήσια), όπως επίσης και όσους επιθυμούν να την παρακολουθήσουν μέσω του Facebook, συνδεόμενοι με το Skywalker.gr, ή στην ιστοσελίδα www. vgainoumemprosta.skywalker.gr. Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής 2-7-2020 και η κλιματική αλλαγή Την Παρασκευή 3 Ιουλίου 2020 και ώρα 12:00 με 13:00 ο Κτηνοτρο- φικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής «Άγιος Γεώργιος» (τοποθεσία: Βουστάσιο Κοντογιάννη, Μενίδι, Πλήθωνος Γεμιστού 14, 136 78 Αχαρνές, τηλ. 210 2400242, [email protected]) οργανώνει διαδικτυα- κή συζήτηση για την κλιματική αλλαγή, με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Συνεργατισμού, που για φέτος έχει ως θέμα την κλιματική αλλαγή. 21

Στην προσπάθεια επικοινωνίας των κτηνοτρόφων –οι οποίοι δεν έχουν ελεύθερο χρόνο, καθότι τα αγροτικά επαγγέλματα δεν είναι απλώς μια ερ- γασία αλλά, κυρίως, τρόπος ζωής 365 μέρες τον χρόνο, 7 ημέρες την εβδο- μάδα, 24 ώρες την ημέρα– ήρθε αρωγός η πλατφόρμα ευρέσεως εργασίας skywalker.gr ([email protected], τηλ. 210 9730280), που προσφέρει τη δυνατότητα πραγματοποίησης της συζήτησης μέσω της πλατφόρμας Zoom. Όσοι επιθυμούν να συνδεθούν και να την παρακολουθήσουν μπο- ρούν να το κάνουν στο Facebook: skywalker.gr-Εργασία στην Ελλάδα ή στο site www.vgainoumemprosta.skywalker.gr. «Είναι σαφές ότι έχει αυξηθεί ο αριθμός των καταιγίδων και η σφοδρότη- τά τους, κι αυτό οφείλεται στην άνοδο της θερμοκρασίας των θαλασσών και της ξηράς, πυροδοτώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις, οι δε πολίτες πρέπει να ενημερώνονται για τα μέτρα προφύλαξης που πρέπει να λαμβάνουν» (καθηγητής Χ. Ζερεφός, 4/6/220). Αυτά επιφέρουν τεράστιο κόστος, που για την Ελλάδα υπολογίζεται στα 700 δισ. € μέχρι το 2100. Το μεγαλύτερο κόστος της κλιματικής αλλαγής θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι αγρότες, και μάλιστα για λόγους που οφείλονται στις επιλογές του τρόπου ζωής των αστών (κλιματιστικά, απομάκρυνση στάβλων και καλλιεργειών, τσιμεντο- ποίηση, ασφαλτοστρώσεις, αποστείρωση). «Η πανδημία του κορονοϊού έδειξε ότι πρέπει να πάμε σε μια πιο πα- ραγωγική Ελλάδα, με αιχμή τον πρωτογενή τομέα, που εμφάνισε τη με- γαλύτερη ανθεκτικότητα στη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης. Είναι αναγκαίο, πέρα από τον τουρισμό, να ενισχύσουμε τον αγροτικό τομέα και τη μεταποίηση, ενώ αναδείχθηκε η αξία της καλής οργάνωσης σε συνεργατικά σχήματα και συνεταιρισμούς με υγιείς βάσεις μακριά από τις παθογένειες του παρελθόντος» (Κ. Σκρέκας, υφυπουργός ΥΠΑΑΤ, Βουλή, 3/6/20). Αν η ανισορροπία σημαίνει θάνατο, μόνο η ισόρροπη ανάπτυξη και η λειτουργία όλων συμμετοχικά και –γιατί όχι– συνεργατικά μπορούν να δημιουργήσουν προϋποθέσεις βιωσιμότητας (αειφορίας) στις τοπικές κοι- νωνίες. Και οι αστοί, και οι ένστολοι, και οι δημόσιοι υπάλληλοι, και οι εκ- παιδευτικοί, και οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, και οι εργάτες, και οι καλλιτέχνες, και οι νοικοκυρές, και οι συνταξιούχοι, και οι γεωργοί, και οι ανθοπαρα- γωγοί, και οι κτηνοτρόφοι, και οι σπουδαστές, όλοι μαζί, ίσως μπορούν να συζητήσουν για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τις δυνατότη- τες επιλογών με βάση τις οποίες θα επιβιώσουν. Στην πρώτη αυτή προσπάθεια του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής κλήθηκαν να βοηθήσουν οι κ.κ. Λουκάς Μπρέχας (Δίκτυο ΚΑΠΑ, για τον συνεργατισμό), Αθηνά Μιχαηλίδου (Πρόβειο Κορδαλή, μέλος του Δ.Σ. του Κτηνοτροφικού Συλλόγου), Κώστας Αρτακιανός (ΚΟΙΝΣΕΠ «Μοδούσα», 22

για την Κοινωνία των Πολιτών) και Μάγδα Κοντογιάννη (γραμματέας Κτηνοτροφικού Συλλόγου, τηλ. 69320 94231) με συντονιστή τον γράφοντα («Αγρονέα», τεχνικό, περιβαλλοντολόγο). Η κα Κοντογιάννη οργάνωσε την προσπάθεια και προσκαλεί όλους στη συζήτηση την Παρασκευή 3 Ιουλίου, στις 12:00, μέσω του Facebook του skywalker.gr. Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής στη Βουλή 27-7-2020 Στις 21/7/20, στην Επιτροπή Παραγωγής και Εμπορίου της Ελληνικής Βουλής, κλήθηκαν από τον πρόεδρο της Επιτροπής κ. Γ. Βλάχο συλ- λογικότητες και φορείς να εκθέσουν τις απόψεις τους για το υπό συζήτηση νομοσχέδιο «Απλούστευση πλαισίου άσκησης οικονομικών δραστηριοτή- των αρμοδιότητας ΥΠΑΑΤ και άλλες διατάξεις». Το νομοσχέδιο συζητήθηκε σε τρεις συνεδριάσεις, στις 20/7 η πρώτη, στις 21/7 η δεύτερη με εκπροσώπους συλλογικοτήτων της κοινωνίας των πο- λιτών και φορείς, και στις 22/7 η τρίτη μόνο με τα μέλη της Επιτροπής. Στη συνεδρίαση της 21ης/7 είχαν κληθεί 17 συλλογικότητες και φορείς, μεταξύ των οποίων ο Σύνδεσμος Ελληνικής Κτηνοτροφίας, ο Σύλλογος Κτηνιάτρων, η Πανελλήνια Ένωση Γεωτεχνικών Δημοσίων Υπαλλήλων, το Σωματείο Υπαλλήλων ΕΛΓΟ, φιλοζωικές οργανώσεις, η Κυνηγετική Ομοσπονδία, σύλλογοι ιχθυοκαλλιεργητών, οι Φίλοι της Φύσης, κτηνο- τροφικοί σύλλογοι Μακεδονίας-Θράκης, ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Ατ- τικής, το ΓΕΩΤΕΕΕ και η Πανελλήνια Ένωση Κτηνοτρόφων. Ένα από τα θέματα που έθεσε ένα σωματείο ήταν πώς θα πάρουν περισσό- τερα χρήματα οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι υπάλληλοι ΔΕΚΟ, ενώ άλλος φορέας εστιάστηκε μόνο στα κυρίως οικονομικά συμφέροντα των γεωτε- χνικών δημόσιων υπαλλήλων… Η γενική εικόνα που θα σχημάτιζε ένας ο οποίος θα παρακολουθούσε τη συνεδρίαση είναι ότι το νομοσχέδιο δεν είναι φιλικό προς τον πολίτη, τον οποίο θεωρητικά καλείται να υπηρετήσει, αλλά επιβάλλει πολυδαίδαλες διαδικασίες, τις οποίες δεν είναι ικανός ένας μέσος πολίτης να καταλάβει και, πολύ περισσότερο, να εξυπηρετήσει. Έτσι, ο νομοταγής πολίτης γίνεται έρμαιο, υπήκοος και κλητήρας των δημόσιων υπαλλήλων. Ως παράδειγμα θα μπορούσε να αναφερθεί ότι από τους 225 φακέλους για αδειοδότηση που υπέβαλαν μέλη του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής στη ΔΑΟΚ Αν. Αττικής εκδόθηκαν μόνο 35 περίπου άδειες στα προηγούμενα 8 χρόνια! Σχεδόν πουθενά δεν υπάρχει συμμετοχή των θεωρητικά εξυπηρετούμε- 23

νων πολιτών και δεν προβλέπεται μέσα στις δαιδαλώδεις διαδικασίες κά- ποια Αρχή της εξουσίας μέσω της οποίας θα μπορούσε να βρει το δίκιο του ο Έλληνας πολίτης. Πρόνοια για υπουργικές αποφάσεις, ερμηνευτικές εγκυκλίους και διευ- κρινιστικές ερωτήσεις απλώς θωρακίζει ένα σύστημα που μοιάζει να συ- μπεριφέρεται τερατωδώς προς τους κατ’ ευφημισμό δρώντες με μεγάλες αβεβαιότητες (επιχειρηματίες) και προς τους παραγωγούς πραγματικού πλούτου (αγρότες). Είναι περίεργο ότι, ενώ στην Αττική προβλέπονται να δημιουργηθούν 11 επιχειρηματικά πάρκα, δεν προβλέπονται πουθενά κτηνοτροφικά πάρκα για την παραγωγή πραγματικού πλούτου και τη διατροφική αυτάρκεια του πληθυσμού. Από όσα σημαντικά ακούστηκαν στη συνεδρίαση της Επιτροπής Παραγω- γής και Εμπορίου της Ελληνικής Βουλής αξίζει να καταγραφεί η ακριβής και συνεπής τρίλεπτη εισήγηση της κας Μάγδας Κοντογιάννη, κτηνοτρό- φου από τους γηγενείς Αρβανίτες του Μενιδίου, γραμματέως του Κτηνο- τροφικού Συλλόγου Αττικής. Ανάμεσα σε όσα είπε η κα Κοντογιάννη ήταν και τα εξής: 1. Όπως όλοι οι οργανωμένοι κτηνοτρόφοι, συμφωνούμε με τις προτάσεις του Συνδέσμου Ελληνικής Κτηνοτροφίας και της Πανελλήνιας Ένωσης Κτηνοτρόφων. Εμείς, μαζί με όσα είπαν οι πανελλήνιες δομές μας, θέλουμε να επισημάνουμε μόνο τα ειδικά προβλήματα της περιαστικής κτηνοτρο- φίας. 2. Στη δεκαετία του 1960 ήμασταν κι εμείς, οι γηγενείς κτηνοτρόφοι της Αττικής, όπως όλοι οι κτηνοτρόφοι της Ελλάδας. Σήμερα, μετά την επιθε- τική επέκταση των ρυμοτομικών σχεδίων γύρω από τη μοναδική πρωτεύ- ουσα στον κόσμο που έχει πάνω από τον μισό πληθυσμό του κράτους, βρε- θήκαμε, χωρίς να κάνουμε τίποτα, περικυκλωμένοι από βίλες πλουσίων, μεζονέτες μεσοαστών και πολυκατοικίες. Όταν αγόραζαν κι όταν έβγαζαν άδειες οικοδόμησης, ήμασταν κι εμείς εκεί. Μας βρήκαν εκεί. Και τώρα λένε ότι ενοχλούνται από τις παλαιότερες επιλογές τους. 3. Πρέπει να ληφθεί πρόνοια να παραμείνουν οι επαγγελματίες κτηνο- τρόφοι, οι παραγωγοί πραγματικού πλούτου, με όποια δυναμικότητα είχαν τον Μάρτιο του 2012, τουλάχιστον μέχρι να ολοκληρώσουν την επαγγελ- ματική τους ζωή. Ή, εναλλακτικά, εφόσον ικανοποιηθούν οι συνθήκες, να ενισχυθούν για τη μετεγκατάσταση στον ίδιο δήμο. Δεν θέλουμε να γίνου- με μετανάστες. Υπάρχει το άρθρο 4, που πρέπει να προβλέπει όχι απλώς αποζημίωση του υπάρχοντος βουστασίου αλλά ανάληψη του κόστους με- τεγκατάστασης από όσους θέλουν τη μετακίνηση των παλαιών στάβλων και βουστασίων ή από την τοπική αυτοδιοίκηση ή από το κράτος. 24

4. Στο άρθρο 16 του υπό συζήτηση νομοσχεδίου πρέπει να διορθωθεί και να εξασφαλιστεί ότι θα προβλέπονται Κτηνοτροφικές Μονάδες Καινοτο- μίας (ΚΤΗΜΟΚ) μέσα στον αστικό ιστό, όπως προβλέπεται μέχρι σήμερα, καθώς και λειτουργία city farms, όπως σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ίσως κάποιες από τις υφιστάμενες το 2012 παραδοσιακές κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, που αποτελούν κομμάτι της παράδοσης και της ταυτότητας μιας περιοχής, να μπορούν να γίνουν με εξειδικευμένες χρηματοδοτήσεις city farms. Τις έχει ανάγκη ο τόπος και η ιστορία αλλά είναι και απαραί- τητες σήμερα. Άλλωστε προβλέπεται η λειτουργία ιππικών ομίλων μέσα στον αστικό ιστό. Απλώς είναι λίγο διαφορετικά ζώα με τις ίδιες ακριβώς λειτουργίες αλλά διαφορετικούς ιδιοκτήτες… 5. Θεωρούμε μη αποδεκτό τον αποκλεισμό μας από τη δυνατότητα ένστασης και έφεσης ως θιγόμενων πολιτών, όπως θέλει να επιβάλει το υπό συζήτη- ση νομοσχέδιο. Σας παρακαλούμε, μη μας αφήνετε στο έλεος των δημόσιων υπαλλήλων. Έχουν άλλες προτεραιότητες. Έχουμε πολύ άσχημη εμπειρία. Είμαστε μόνοι με τα ζωντανά μας, που μας κρατούν κοντά τους 365 μέρες τον χρόνο, ενάντια σε μια τεράστια γραφειοκρατία. Βοηθήστε μας. Κι ενώ ο πρόεδρος της Επιτροπής κ. Βλάχος απλώς διηύθυνε τις εργασί- ες της, στην εισήγηση της κας Μάγδας Κοντογιάννη, κτηνοτρόφου από γηγενείς Αρβανίτες και Βλάχους του Μενιδίου με στάβλο από το 1966 στην τοποθεσία Βουστάσιο Κοντογιάννη (Google Maps), έκανε πολλά θετικά σχόλια, υπερθεματίζοντας την αδικία που υπέστησαν οι γηγενείς κάτοικοι της υπαίθρου της Αττικής από την ισχυρή οικοπεδοποίηση και τη βίαιη αλλαγή χρήσεων γης, ακόμα και τη βίαιη αλλαγή του τρόπου ζωής τους. Άλλωστε είναι σχεδόν αδύνατο να κάνεις οποιαδήποτε επι- χειρηματική δραστηριότητα έχοντας να αντιπαλέψεις τα 650 €/τ.μ. των τσιμεντοποιητών… Η πολύ σημαντική διαδικασία ακρόασης συλλογικοτήτων και φορέων έκλεισε με ερωτήσεις από τους συμμετέχοντες βουλευτές, από τις οποίες άξιζαν οι εύστοχες εκείνες της πρώην υφυπουργού, βουλευτή κας Ολυ- μπίας Τελιγιορίδου, που εστιάστηκε στην ανάγκη κάλυψης του κόστους μετεγκατάστασης από την Πολιτεία για υφιστάμενες κτηνοτροφικές εγκα- ταστάσεις. Με λύπη διακρίναμε ότι ακόμα και η ελληνική γλώσσα δεν είναι επαρκής για να περιγράψει τις ιδιοτροπίες των διαδικασιών και των ερμηνειών των νομοθετημάτων. Μια λέξη, π.χ. η «δυναμικότητα», μπορεί να ερμηνευτεί από κάποιους ως «δύναμη» και να αλλάξει πλήρως τη ζωή επαγγελματιών απλώς και μόνο επειδή έτσι την ερμήνευσε περιστασιακά κάποιος μια συ- γκεκριμένη μέρα. Τελικά, οι πολίτες τυλίγονται κυριολεκτικά σε μια κόλλα χαρτί από τους κατέχοντες ή υπεξαιρούντες την εξουσία… 25

Πάρα πολύ ενδιαφέρουσα ήταν και η εισήγηση της Πανελλήνιας Ένωσης Κτηνοτρόφων, που την εκπροσώπησε ο κ. Γιάννης Κοντογιάννης, κτη- νοτρόφος από την Αττική, ενώ όσοι θέλουν να δουν ακριβώς ό,τι ειπώθη- κε μπορούν να ανατρέξουν στα πρακτικά της Επιτροπής Παραγωγής και Εμπορίου της 21ης/7/20. Αγροτική επιχειρηματικότητα στην κτηνοτροφία 28-7-2020 Τ ην Τετάρτη 22 Ιουλίου 2020 έλαβε χώρα διαδικτυακή δημόσια συζή- τηση, ενημέρωση, προβληματισμός για τον αγροτικό κόσμο και ειδι- κότερα για την κτηνοτροφία με τίτλο «Αγροτική επιχειρηματικότητα στην κτηνοτροφία» έπειτα από πρόταση του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής (κα Μάγδα Κοντογιάννη) και υποστήριξη από το skywalker.gr-Εργασία στην Ελλάδα. Το Skywalker προσφέρει τώρα στο πολυπληθές ενδιαφερόμενο κοινό του, όπως παλαιότερα με τα γνωστά Μονοπάτια Επιχειρηματικότητας και άλλες δράσεις του, νέες προτάσεις διαδικτυακών συζητήσεων για επίκαιρα θέματα, με τον γενικό χαρακτηρισμό «after-Coronavirus era» (aCera), τις οποίες πραγματοποιεί στην πλατφόρμα Zoom, με ταυτόχρονη δημόσια προβολή στο Facebook: Skywalker, με δυνατότητα υποβολής ερωτήσεων και παρατηρή- σεων, και στο site www.vgainoumemprosta.skywalker.gr. Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής, ασκώντας, όπως είπε η κα Μάγδα Κο- ντογιάννη (κτηνοτρόφος, Μενίδι), την πιο δύσκολη κτηνοτροφία, την περι- αστική, και ερχόμενος σε συνεχή αντιπαράθεση με τα 650 €/τετραγωνικό μέτρο επιφάνειας, έχει αντιληφθεί ότι επιβάλλεται να βρεθεί τρόπος πρό- σβασης των επαγγελματιών κτηνοτρόφων τόσο στα κεντρικά σημεία λήψης αποφάσεων όσο και στα περιφερειακά και τα τοπικά. Πέρα από την καθη- μερινή φροντίδα των αγροτικών εργασιών, ο επιχειρηματίας κτηνοτρόφος έχει να αντιπαλέψει μια απίθανη γραφειοκρατία και συνεχείς κανονισμούς και διαδικασίες που τείνουν να του απορροφούν σχεδόν όλο τον χρόνο, εις βάρος της παραγωγικής διαδικασίας δημιουργίας πραγματικού πλούτου. Και ο κ. Γιάννης Χερουβείμ (κτηνοτρόφος, Αίγινα) ανέφερε: «Αγρότης δεν είναι απλώς ένα επάγγελμα. Αγρότης (κτηνοτρόφος) είναι τρόπος ζωής. Τελικά, είναι δύσκολο να είσαι νέος στο ξεκίνημα της καριέρας σου. Είναι δύσκολο να ζεις ως αγρότης. Είναι ακόμα πιο δύσκολο να είσαι κτηνοτρό- φος 365 μέρες τον χρόνο. Και σχεδόν απαγορευτικό να επιβιώνεις ως επι- χειρηματίας κτηνοτρόφος στην ύπαιθρο της Αττικής και πολύ περισσότερο στα νησιά». 26

Αν επιχειρηματικότητα είναι η διάθεση για δράση με μεγάλες αβεβαιό- τητες, τότε ο αγρότης είναι ακριβώς ο ορισμός του επιχειρηματία, καθότι δρα, παράγει και επιβιώνει σε περιβάλλον με πάρα πολλές αβεβαιότητες (οι συμβάσεις με τον Θεό είναι ετεροβαρείς και όχι πάντα εκτελεστές). Χωρίς Αγροτικό Επιμελητήριο. Χωρίς αρκετά αγροτικά σχολεία. Χωρίς ικανοποιητική αγροτική επαγγελματική κατάρτιση. Χωρίς οργανωμένες αγροτικές εφαρμογές. Χωρίς επαρκή αγροτική ενημέρωση-πληροφόρη- ση. Χωρίς κοινωνικό σεβασμό ή, ακριβέστερα, με ένα περίεργο κοινωνικό bullying εις βάρος των επιχειρηματιών αγροτών (γεωργών, κτηνοτρόφων, αλιέων). Χωρίς αποτελεσματική εφαρμοσμένη αγροτική έρευνα. Χωρίς εξειδικευμένο αγροτικό χρηματοπιστωτικό μέσο. Χωρίς ισχυρή συνεργατι- κή δραστηριότητα. Χωρίς ο συνεργατισμός (το αποτελεσματικότερο εργα- λείο επιχειρηματικής δράσης στον αγροτικό τομέα) να απασχολεί σοβαρά τα εκπαιδευτικά ιδρύματα (δευτεροβάθμια, επαγγελματική και τριτοβάθ- μια εκπαίδευση). Με –συστηματικό;– αποκλεισμό των γεωργών-κτηνοτρόφων από τα κέ- ντρα λήψης των αποφάσεων (μπορούμε να δούμε πόσοι δηλώνουν ως επάγγελμα αγρότης στη Βουλή, όχι όσοι έχουν και αγροτικά εισοδήματα). Στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές, στο σήμερα κυβερνών κόμμα, από όλους του υποψήφιους και υποψήφιες διακρίναμε μόνο έναν που δήλωσε ως επάγγελμα γεωργός στο Ηράκλειο Κρήτης και μία υποψήφια που δή- λωσε ως επάγγελμα κτηνοτρόφος στην ανατολική Αττική, οι οποίοι μάλι- στα δεν εκλέχθηκαν μέλη της Βουλής των Ελλήνων. Η μέση επένδυση μιας ελληνικής αγροτικής εκμετάλλευσης από τις 650.000 εκμεταλλεύσεις που δήλωσαν ΟΣΔΕ το 2020 απαιτεί τουλάχιστον 150.000 € επενδύσεις, ενώ η συντριπτική πλειονότητα των αγροτών δη- λώνει οικογενειακό εισόδημα περίπου 10.000 € (δηλαδή ατομικό εισόδη- μα για τις δύο ΜΑΕ τουλάχιστον μίας αγροτικής εκμετάλλευσης περίπου 5.000 €). Ποιος αστός, επιχειρηματίας ή υπάλληλος, δηλώνει τέτοιο οριακά φτωχό ετήσιο εισόδημα, επενδύοντας μάλιστα ο ίδιος; Το μέσο μηνιαίο αγροτικό εισόδημα, μας δίνει η ΕΛ.ΣΤΑΤ., είναι 600 €, με όλες τις αβεβαιότητες και τους κινδύνους των επενδυτών-αγροτών, τη στιγμή που το μέσο μηνιαίο εισόδημα των ιδιωτικών υπαλλήλων (χωρίς κινδύνους) είναι περίπου 1.100 € και το μέσο μηνιαίο εισόδημα των χωρίς αξιολόγηση για την επίτευξη των στόχων τους δημόσιων υπαλλήλων είναι πάνω από 1.200 €. Με τέτοια στατιστικά δεδομένα, για ποια επιχειρηματι- κότητα μπορούμε να συζητήσουμε; Σε γενικές γραμμές, τα χρήματα τα έχουν οι καταναλωτές και οι τράπε- ζες. Ο κάθε μορφής επιχειρηματίας για να προσεγγίσει το χρήμα πρέπει να υποταχθεί στις τράπεζες ή να βρει διέξοδο προς τους καταναλωτές, με 27

επώνυμα προϊόντα ή με συμμετοχή στην αλυσίδα αξίας ή φτάνοντας με καθετοποίηση στον τελικό καταναλωτή. Μέχρι σήμερα, με διαδικασίες ισοδύναμου αποτελέσματος με αποκλεισμό, οι αγρότες-κτηνοτρόφοι αποκλείονταν από την προσέγγιση του κατανα- λωτή στην αγροδιατροφική αλυσίδα εφοδιασμού της αγοράς. Εάν μικρύνει η εφοδιαστική αλυσίδα και φτάσει να απευθύνεται σε επαρκή αγορά κα- ταναλωτών αλλά σε τοπικό επίπεδο, δηλαδή εάν διαμορφωθούν συνθήκες τοπικής εφοδιαστικής αλυσίδας και αγορές αγροτών, τότε ίσως μπορούν οι τοπικοί παραγωγοί πραγματικού πλούτου (δηλαδή οι αγρότες) να προσεγ- γίσουν τον τοπικό καταναλωτή, επιχειρηματία ή/και επισκέπτη του τόπου τους. Μια τέτοιας μορφής διαδικασία, που απαιτεί τη συμμετοχή όλων των συ- μπολιτών, μπορεί να δημιουργήσει βιώσιμες κοινωνίες και συνθήκες ενδο- γενούς τοπικής ανάπτυξης αλλά και περιβάλλον για ανάπτυξη της αγροτι- κής επιχειρηματικότητας στην κτηνοτροφία. Τη δημόσια διαδικτυακή συζήτηση «Αγροτική επιχειρηματικότητα στην κτηνοτροφία» με συντονιστή τον γράφοντα (δημοσιογράφο, συγγραφέα) και συνομιλητές την κα Μάγδα Κοντογιάννη (κτηνοτρόφο, Μενίδι, γραμ- ματέα Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής), τον κ. Δημήτριο Ρουκά (ζω- οτέχνη, επιστημονικό συνεργάτη Περιφερειακής Ενότητας Πιερίας), την κα Αθηνά Μιχαηλίδου (Πρόβειο Κορδαλή) και τον κ. Γιάννη Χερουβείμ (κτηνοτρόφο, τυροκόμο, Αίγινα) παρακολούθησε διαδικτυακά το κοινό και συμμετείχε με ερωτήσεις και παρατηρήσεις στο Facebook: Skywalker και στο site www.vgainoumemprosta.skywalker.gr. Το αγροτικό επιχειρείν μοιάζει με… «Survivor» 14-8-2020 Τ ην Τετάρτη 19 Αυγούστου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, ο Κτηνο- τροφικός Σύλλογος Αττικής οργανώνει δημόσια διαδικτυακή συζή- τηση στο Facebook: Skywalker με θέμα «Αγροτική επιχειρηματικότητα… “Survivor”». Η κα Μάγδα Κοντογιάννη (κτηνοτρόφος, γραμματέας του Συλλόγου) προ- σκάλεσε τον κ. Νίκο Καλαμάρα (φοροτεχνικό), τον κ. Κώστα Μαντζουρά- νη (ΚΟΙΝΣΕΠ «Μοδούσα») και άλλους σε μια συζήτηση στο πλαίσιο του αγροτικού επιχειρείν. Είναι απαράδεκτο οι αγρότες, οι οποίοι παράγουν πραγματικό πλούτο αξι- οποιώντας την ηλιακή ενέργεια, τον αέρα, το νερό και το έδαφος, να φαί- νεται ότι κατά 95% έχουν ετήσιο οικογενειακό εισόδημα μικρότερο των 28

10.000 €. Είναι απαράδεκτο να φαίνεται ότι ο μέσος μηνιαίος μισθός των αγροτών είναι 600 €, ενώ των ιδιωτικών υπαλλήλων 1. 100 € και των δη- μοσίων υπαλλήλων 1.200 €. Είναι απαράδεκτο οι αγρότες να έχουν εργασιακή διαθεσιμότητα 365 μέ- ρες τον χρόνο, 7 μέρες την εβδομάδα, 24 ώρες την ημέρα, ειδικότερα οι κτηνοτρόφοι, και οι άλλοι συμπολίτες να μιλούν για 6,5 ώρες εργασίας σε πενθήμερη βάση. Είναι απαράδεκτο τα αγροτικά ατυχήματα να είναι συνεχή και βαριά (τα ελαφριά αγροτικά ατυχήματα δεν τα βλέπουμε πουθενά) και οι επαγγελ- ματικές ασθένειες (κυρίως από τη χρήση θανατηφόρων «-κτόνων» φυτο- φαρμάκων) να είναι ανύπαρκτες. Είναι απαράδεκτες οι συνθήκες εργασίας για όλα τα παραπάνω, ενώ συ- μπολίτες εργαζόμενοι έχουν θερμαινόμενα / κλιματιζόμενα γραφεία και θέσεις εργασίας σε προστατευμένο περιβάλλον. Είναι απαράδεκτο οι κατ’ ευφημισμό «Υπηρεσίες» να απαιτούν από τους πολίτες-αγρότες να γίνονται «κλητήρες» πηγαίνοντας τα διάφορα έγγρα- φα των πολυδαίδαλων διαδικασιών και προδιαγραφών από κλιματιζόμενο γραφείο σε κλιματιζόμενο γραφείο, διανύοντας πολλές φορές πολλά χι- λιόμετρα και ξοδεύοντας πολλές ημέρες – ένας ευτελισμός της έννοιας του παραγωγικού επιχειρηματία-επαγγελματία. Είναι απαράδεκτο οι παραγωγοί πραγματικού πλούτου να είναι φτωχοί σε ευρώ και οι πλούσιοι να βρίσκονται στον δευτερογενή (μεταποίηση) και τον τριτογενή (υπηρεσίες) τομέα. Είναι απαράδεκτο η τιμή της βιομηχανικής ντομάτας να είναι 0,07 €/ κιλό και τα πορτοκάλια να φτάνουν τα 0,06 €/κιλό, ενώ η παρουσία μόνο υπαλλήλων –όχι πάντα–, και μάλιστα χωρίς δείκτες αποτελεσματικότητας αυτής, να αμείβεται με μέσο όρο 10 €/ώρα. Αν επιχειρηματικότητα είναι η διάθεση για δράση με μεγάλες αβεβαιό- τητες, τότε η άσκηση των αγροτικών επαγγελμάτων μοιάζει να είναι ένα μαζοχιστικό παιχνίδι μορφής «Survivor», αν και ακόμα κι εκεί υπάρχει η προσδοκία του κέρδους… Στα αγροτικά επαγγέλματα, και ειδικότερα στην οικογενειακή κτηνοτρο- φία, δεν εντοπίζεται σήμερα κάποια πιθανότητα κέρδους, απλώς οριακή επιβίωση των κτηνοτρόφων στα επαγγέλματά τους, στον πολιτισμό τους, στις κοινωνίες τους και στον τρόπο ζωής τους. Η τεχνητή μεταφορά των αστικών προτύπων, διαδικασιών, προδιαγραφών, φορολόγησης και επιχειρηματικότητας στον αγροτικό χώρο διαλύει και κα- ταστρέφει κάθε έννοια βιωσιμότητας για την αγροτική επιχειρηματικότητα. Η συγκέντρωση, και πολύ περισσότερο η υπερσυγκέντρωση, δραστηριο- τήτων δημιουργεί τρομερές ανισορροπίες και υποθάλπει την καταστρο- 29

φή των συστημάτων. Μετά τον «θάνατο» των γραμμών παραγωγής και του τεϋλοριανού μοντέλου, σήμερα, με την αξιοποίηση και της σύγχρονης τεχνολογίας της πληροφορικής, επικρατούν μοντέλα μικρών ευέλικτων μονάδων συνδυαζόμενης παραγωγής οι οποίες δίνουν πάρα πολύ μεγά- λη ποικιλία τελικών προϊόντων χωρίς να προκαλούν ανισορροπίες, όντας προσαρμοσμένες στα τοπικά περιβάλλοντα. Έπειτα από 200 περίπου χρόνια «καταστροφικής» βιομηχανικής επανά- στασης, με λατρεία του «μεγέθους» και των τεράστιων ανισόρροπων παρα- γωγικών δομών, το 1973 σε παγκόσμια συνδιάσκεψη του ΟΗΕ άρχισε να επαναφέρεται σιγά σιγά η ανάγκη για ισορροπία και αειφορία στο περι- βάλλον (όπου περιβάλλον τόσο –και κυρίως– το φυσικό αλλά ταυτόχρονα και το τεχνολογικό, το κοινωνικό, το οικονομικό, το πολιτιστικό). Στη δεκαετία του 1980 η κλασική μελέτη ο Ε. Σουμάχερ «Το μικρό είναι όμορφο» εξετάζει τη δομή του Δυτικού κόσμου και υποστηρίζει ότι το ση- μερινό κυνήγι του κέρδους και της προόδου, που έχει αποτέλεσμα τη δη- μιουργία γιγαντιαίων οργανισμών και αυξημένης εξειδίκευσης, οδηγεί σε γενικότερη οικονομική ανικανότητα, στην καταστροφή του περιβάλλοντος και σε απάνθρωπες συνθήκες εργασίας. Με έμφαση στον άνθρωπο και όχι στο προϊόν, «το μικρό είναι όμορφο», ανοίγοντας τον δρόμο για έναν κό- σμο όπου το κεφάλαιο υπηρετεί τον άνθρωπο, ανατρέποντας την τότε –και ακόμη;– κατάσταση όπου ο άνθρωπος παραμένει σκλάβος αυτού. Στις 4/8/20 κυκλοφόρησε το σχέδιο για την ανάπτυξη της ελληνικής οι- κονομίας, το περίφημο σχέδιο της επιτροπής Πισσαρίδη. Με το 95% των αγροτικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα να είναι πολύ μικρές οικογενεια- κές επιχειρήσεις –και τι άλλο θα μπορούσαν να είναι στην Ελλάδα, στον βράχο αυτό τον ριγμένο στη θάλασσα–, η επιτροπή Πισσαρίδη κατατάσσει τις μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις στην γκρίζα ζώνη της οικονομίας, αναφέροντας «οι επιχειρήσεις αυτές δεν μεγεθύνονται, δεν επενδύουν συ- στηματικά σε νέες τεχνολογίες και δεν εστιάζουν σε εξαγωγές, απλώς γιατί στόχος τους είναι να διατηρήσουν ένα χαμηλό προφίλ χωρίς αναπτυξιακό στόχο. Ένας τρόπος για να αντιληφθεί κανείς τις συνέπειες της λειτουργί- ας επιχειρήσεων στην γκρίζα ζώνη της οικονομίας είναι να σκεφτεί ότι οι επιχειρήσεις αυτές εγκλωβίζουν πόρους που εναλλακτικά θα χρησιμοποι- ούνταν στην επίσημη οικονομία από εξωστρεφείς επιχειρήσεις» – κατα- στροφικές σκέψεις με πιθανή ιδεολογική εμμονή που μοιάζει να μην έχει σχέση με επιστημονική ανάλυση. Το χωράφι δεν είναι εργοστάσιο. Στα «εργοστάσια παραγωγής» της Ολ- λανδίας από ένα στρέμμα επιφανείας δημιουργούν 1.700 € κέρδος και στα «εργοστάσια» του Ισραήλ παίρνουν 1.290 €/στρέμμα, ενώ στην Ελλάδα οι αγρότες φροντίζουν το περιβάλλον και παράγουν αγροτικά προϊόντα εκ- 30

χρηματισμένης τεχνητά υποτιμημένης αξίας 280 €/στρέμμα (2016, Ολ- λανδική Πρεσβεία). Η κα Μάγδα Κοντογιάννη δήλωσε ότι στην τρίτη αυτή δημόσια διαδικτυα- κή συζήτηση ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής προσπαθεί να προσεγγί- σει τις συνθήκες της αγροτικής επιχειρηματικότητας με τη βοήθεια του κ. Ν. Καλαμάρα κυρίως από νομικής και φορολογικής σκοπιάς την Τετάρτη 19 Αυγούστου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, στο Facebook: Skywalker. Αγορές καταναλωτών: Τι γίνεται; 24-8-2020 Την Τετάρτη 26 Αυγούστου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, οργανώνεται από τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Αττικής δημόσια διαδικτυακή συζή- τηση στο Facebook: Skywalker με θέμα «Αγροτική επιχειρηματικότητα: Αγορές καταναλωτών». Οι αγορές παραγωγών νομοθετήθηκαν με τον Νόμο 4235/2011 και η δη- μόσια διοίκηση (δημόσιοι υπάλληλοι, εκλεγμένοι πολιτικοί και διάφορα οικονομικά συμφέροντα) δεν μπόρεσε ακόμη να τις λειτουργήσει πλήρως. Μόνο οι αγορές βιοκαλλιεργητών άρχισαν να λειτουργούν με υπουργική απόφαση του 2019. Οι δε αγορές καταναλωτών νομοθετήθηκαν με τον Νόμο 4497/2017 και μόλις άρχισε να διαφαίνεται κάποια κινητικότητα γύρω από τον νέο θε- σμό. Πολλές σχετικές δραστηριότητες παρατηρούνται αλλά έχουν κυρίως κινηματικό χαρακτήρα, ή ακόμα και τελείως άτυπο, χωρίς καν διακήρυξη που θα τους προσδίδει τον κινηματικό χαρακτήρα. Σκοπός των αγορών καταναλωτών είναι η ανάπτυξη καταναλωτικής συ- νείδησης και αλληλέγγυων δράσεων μεταξύ των πολιτών μέσω της ενεργής συμμετοχής αυτών σε εθελοντικές δράσεις και μη κερδοσκοπικούς οργα- νισμούς, καθώς επίσης και η δημιουργία ευνοϊκότερων όρων διαβίωσης των μικρών παραγωγών και μεταποιητών μέσω της πρόσβασής τους σε αλληλέγγυες αγορές προϊόντων. Οι αγορές αυτές διοργανώνονται μόνο με πρωτοβουλία των φορέων πολιτών-καταναλωτών και η λειτουργία τους εγκρίνεται με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου του δήμου στα όρια του οποίου έχουν την έδρα τους οι φορείς. Όπως προβλέπει στο άρθρο 37 ο Νόμος 4497/2017: Για τη διενέργεια των αγορών καταναλωτών οι δήμοι εγκρίνουν τη διοργάνωση αγορών σε ενώ- σεις καταναλωτών του άρθρου 10 του Ν. 2251/1994, σε συνεταιρισμούς καταναλωτών, καθώς και σε συλλογικούς φορείς πολιτών-καταναλωτών με νομική υπόσταση, στους σκοπούς των οποίων περιλαμβάνονται απα- ραίτητα: 31

α. ότι είναι μη κερδοσκοπικοί β. ότι αφορούν στην ανάπτυξη καταναλωτικής συνείδησης και την προ- στασία των δικαιωμάτων και των συμφερόντων του καταναλωτικού κοι- νού και γ. ότι έχουν σκοπό που προάγει σαφώς την αλληλεγγύη μεταξύ των πο- λιτών και τις αλληλέγγυες δράσεις, οι οποίες ωφελούν συμπολίτες που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες επιβίωσης. Οι ανωτέρω φορείς, εφόσον εγκριθεί η πρότασή τους, πρέπει σε ετήσια βάση να υποβάλουν στον δήμο απολογισμό με τις αλληλέγγυες δράσεις τους και τους ωφελούμενους από αυτές. Η παράλειψη υποβολής απολογι- στικών δράσεων είναι λόγος διακοπής της λειτουργίας της αγοράς. Απαγορεύεται ρητώς οι συλλογικοί φορείς να απαιτούν χρηματικά ποσά από τους πωλητές για τη συμμετοχή τους σε αυτές αγορές. Η εισφορά των πωλητών έγκειται στη δωρεά προϊόντων για την κάλυψη των καταστατι- κών σκοπών του συλλογικού φορέα. Οι αγορές καταναλωτών διοργανώ- νονται το πολύ μία φορά τον μήνα. Σε κάθε δήμο ή δημοτικό διαμέρισμα μπορεί να διενεργείται μία αγορά καταναλωτών. Ο συλλογικός φορέας, σύμφωνα με τον εγκεκριμένο κανονισμό λειτουρ- γίας, πρέπει 20 ημέρες πριν από την ημερομηνία διενέργειας της αγοράς να γνωστοποιήσει στον δήμο κατάσταση με τους πωλητές, τα προϊόντα που διαθέτουν και τις τιμές πώλησης αυτών. Τα προϊόντα που διατίθενται πρέ- πει να είναι προσυσκευασμένα και η ποσότητα ανά συσκευασία πρέπει να αναφέρεται στην κατάσταση. Επίσης, στην εν λόγω κατάσταση πρέπει να αναφέρονται τα συγκεκριμένα δικαιολογητικά ή/και οι πιστοποιήσεις κάθε συμμετέχοντος πωλητή. Τέλος, πρέπει να αναφέρονται και τα μέλη του συλλογικού φορέα που παρίστανται στη συγκεκριμένη αγορά καθ’ όλη τη διάρκεια λειτουργίας της. Απ’ ό,τι γίνεται εύκολα αντιληπτό, το μεγάλο πρόβλημα, που έχει διογκω- θεί παρασιτικά μόνο στην Ελλάδα, οι λεγόμενοι μεσάζοντες, και το οποίο προσπαθεί να συμμαζέψει με νομοθετικές ρυθμίσεις η Ελληνική Βουλή, είναι η τεράστια ψαλίδα μεταξύ τιμών παραγωγού και τιμών καταναλωτή. Στην Ελλάδα η ψαλίδα είναι από 5 έως 8 φορές (+400% έως +700%!) η τιμή παραγωγού. Στην Ε.Ε. η συνήθης ψαλίδα είναι 2,25 φορές (+125%). Αυτές τις υπερβολικές στρεβλώσεις προσπαθούν να συμμαζέψουν τόσο οι αγορές παραγωγών (Ν. 4235) όσο και οι αγορές καταναλωτών (Ν. 4497). Τα τελευταία χρόνια γίνεται πολλή συζήτηση, χωρίς αποτελεσματική λει- τουργία κάποιου συνεταιρισμού μέχρι σήμερα, για την Κοινωνικά Υπο- στηριζόμενη Γεωργίας (ΚΥΓΕΩ, Community Supported Agriculture, CSA). Πρόκειται για έκφραση της κοινωνικής οικονομίας και είναι συνερ- γατικής μορφής (ή, επί το ελληνικότερον, συνεταιρισμός). 32

Τα μέλη του συνεταιρισμού ΚΥΓΕΩ είναι κυρίως καταναλωτές αλλά και παραγωγοί οι οποίοι αναλαμβάνουν να παράγουν μόνοι τους τα απαιτού- μενα, κυρίως για τη διατροφή τους, αγροτικά προϊόντα. Έτσι, αναλαμβά- νουν στην ουσία οι ίδιοι τους κινδύνους της παραγωγής και προφανώς τη μοιράζονται ανάλογα με τον κανονισμό τους, χωρίς οικονομικές δοσολη- ψίες. Απλώς αντιμετωπίζουν από κοινού τα έξοδα καλλιέργειας, τα έξοδα ενοικίασης χώρων (αποθήκευσης), τα εργατικά κ.λπ. Αξίζει να αναφερθεί ακόμα ότι σήμερα λειτουργούν επιτυχώς και οι κα- ταναλωτικοί συνεταιρισμοί, ακριβώς όπως ξεκίνησαν οι συνεργατισμοί τον Οκτώβριο του 1844 στο Ρότσντεϊλ (Rochdale) κοντά στο Μάντσεστερ στην Αγγλία. Οι συνεταιρισμοί είναι συλλογικές δομές μόνο για τα μέλη τους και επομένως τυχόν καταναλωτικοί συνεταιρισμοί δημιουργούνται από πολί- τες μόνο για τους ίδιους. Το καταπληκτικό είναι ότι χρήματα έχουν συνήθως οι τράπεζες και οι κα- ταναλωτές. Οι τράπεζες είναι επιχειρήσεις (εταιρίες) της ιδιωτικής οικονο- μικής. Μπορούν όμως και οι καταναλωτές να δημιουργήσουν επιχειρήσεις (συνεταιρισμούς) της κοινωνικής οικονομίας. Έτσι, μπορούν να επιλέξουν, σύμφωνα με την 6η Συνεταιριστική Αρχή (από τις 7 συνολικά), τη συνεργασία μεταξύ των συνεταιρισμών: Οι συ- νεταιρισμοί εξυπηρετούν τα µέλη τους περισσότερο αποτελεσματικά και ενδυναμώνουν το συνεταιριστικό κίνημα συνεργαζόμενοι μεταξύ τους σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, προμηθευόμενοι τη συντριπτική πλειονότητα των αγαθών τους από συνεταιρισμούς παρα- γωγών, απομακρύνοντας τον ασφυκτικό κλοιό των μεσαζόντων και δίνο- ντας διέξοδο στα αγροτικά προϊόντα των αγροτών-παραγωγών πραγμα- τικού πλούτου. Περιμένουμε ότι την Τετάρτη 26 Αυγούστου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, θα γίνει μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδικτυακή συζήτηση με θέμα τις αγορές καταναλωτών. Αγορές καταναλωτών και συνεταιρισμοί 31-8-2020 Πραγματοποιήθηκε μία ακόμα δημόσια διαδικτυακή συζήτηση στον θεματικό κύκλο της αγροτικής επιχειρηματικότητας, με εξειδίκευ- ση στις αγορές καταναλωτών, την Τετάρτη 26/8/20, μέσω Facebook, με τη φροντίδα και την υποστήριξη του Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα. Ήταν μια πρωτοβουλία του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Περιφέρειας Ατ- τικής «Άγιος Γεώργιος» στο πλαίσιο της μετά τον κορονοϊό εποχής (after Coronovirus era). 33

Στη συζήτηση, μετά το καλωσόρισμα της κας Ελισάβετ Καλαρούτη (Διευ- θύντριας Δράσεων, Skywalker), μετείχαν οι κ.κ.: κ Λουκάς Μπρέχας (Δί- κτυο Κοινωνικής Αλληλεγγύης & Περιφερειακής Ανάπτυξης), ο γράφων («Αγρονέα», συντονιστής), Κώστας Μαντζουράνης (ΚΟΙΝΣΕΠ «Κυκεών», Σύλλογος για Αγορές Χωρίς Μεσάζοντες), Χρήστος Προβέζης (Αλληλεγγύη για Όλους) και Μάγδα Κοντογιάννη (κτηνοτρόφος, γραμματέας Κτηνο- τροφικού Συλλόγου Αττικής). Στην Ελλάδα, για ιστορικούς λόγους, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η σύγχρονη οικονομία δομήθηκε πάνω σε βάσεις κεντρικού κρατικού καπι- ταλισμού. Όλα εξαρτώντο και διευθύνονταν από το κράτος. Ακόμα και η ιδιωτική οικονομική τρεφόταν, σχεδόν αποκλειστικά και παρασιτικά, από το κράτος. Αλλά και μετά τη Μεταπολίτευση του 1974 η αναπτυχθείσα οικονομική δραστηριότητα χειραγωγήθηκε από μια οικονομική-πολιτική ελίτ, με την Κοινωνία των Πολιτών να εφησυχάζει σε επιδοτήσεις και περιθωριακές δραστηριότητες. Η μεγάλη καινοτομία για την Ελλάδα, που λειτουργεί αποτελεσματικά σε όλο τον πλανήτη, οι αγορές παραγωγών, νομοθετήθηκε με τον νόμο 4235/2011, και ακόμη δεν επέτρεψε το οικονομικό-πολιτικό κατεστημένο να λειτουργήσει. Η δεύτερη μεγάλη καινοτομία για την Ελλάδα, οι αγορές καταναλωτών, νομοθετήθηκε με τον νόμο 4497/2017, και το οικονομικό-πολιτικό κα- τεστημένο ακόμη δεν επέτρεψε να λειτουργήσει. Σε πολλούς η ενίσχυση του τρίτου πόλου της εξουσίας, δηλαδή των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών, προκαλεί ιδεολογική αλλεργία. Οι άλλοι δύο πόλοι που λυ- μαίνονται όλες τις μορφές της εξουσίας τις τελευταίες δεκαετίες είναι η κρατική εξουσία (δήμοι, Περιφέρειες, υπουργεία, ΝΠΔΔ και συντεχνίες) και η εξουσία των αγορών (τράπεζες και μεγάλα χρηματοοικονομικά συ- μπλέγματα). Η πανδημία δημιούργησε νέες μορφές κοινωνικής μηχανικής και στην πολύ απλή συζήτηση που έγινε την Τετάρτη αναζητήθηκαν δυναμικές που θα μπορούσαν να δώσουν διεξόδους στην προσέγγιση παραγωγών και καταναλωτών, επιταχύνοντας την κυκλοφορία του διαθέσιμου χρή- ματος. Κατέστη απολύτως σαφές ότι το χρήμα υπάρχει κυρίως στις τράπεζες (και μάλιστα τις περισσότερες φορές εικονικό ή/και πλαστικό) και στους κα- ταναλωτές (και μάλιστα πραγματικό). Εάν μπορέσουν οι καταναλωτές να οργανωθούν σε δομές της Κοινωνίας των Πολιτών (σύλλογοι κ.ά.) και επι- χειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν τελείως νέες πρακτικές στη μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση εποχή, 34

αυτήν που άλλοι την ονομάζουν «4.0» και άλλοι «Κοινωνία της Γνώσης», καθότι στηρίζεται στην τεχνολογική εξέλιξη της πληροφορικής. Πάντα οι τεχνολογικές εξελίξεις δημιουργούσαν νέες εποχές, όπως η επο- χή της Αναγέννησης από την τυπογραφία και η βιομηχανική εποχή από την ατμομηχανή. Σκοπός των αγορών καταναλωτών είναι η ανάπτυξη κα- ταναλωτικής συνείδησης και αλληλέγγυων δράσεων μεταξύ των πολιτών μέσω της ενεργής συμμετοχής αυτών σε εθελοντικές δράσεις και μη κερ- δοσκοπικούς οργανισμούς, καθώς επίσης και η δημιουργία ευνοϊκότερων όρων διαβίωσης των μικρών παραγωγών και μεταποιητών μέσω της πρό- σβασής τους σε αλληλέγγυες αγορές προϊόντων. Οι αγορές αυτές διοργα- νώνονται μόνο με πρωτοβουλία των φορέων πολιτών-καταναλωτών. Στη συζήτηση που οργάνωσε ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής κατα- γράφηκε η εξέχουσα σημασία της κοινωνικής ζύμωσης πέραν των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι σύλλογοι, όπως ο συγκεκριμένος, μπορούν να φέρουν πάλι κοντά τους πολίτες, και από πλατεία σε πλατεία, από συνε- δρίαση σε συνεδρίαση, από σχολείο σε σχολείο, με φυσική παρουσία και ζύμωση, να ισχυροποιήσουν και να σφυρηλατήσουν το κοινωνικό κεφά- λαιο, που είναι απαραίτητο για μια τέτοια αλλαγή. Κοινωνικό κεφάλαιο είναι η εμπιστοσύνη και η αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών για να έχουν κοινό μέλλον και επιβίωση. Δηλαδή να τολμήσουν να πάρουν οι καταναλωτές στα χέρια τους ένα κομμάτι της αγοράς, να αυτο-οργανωθούν, όπως προβλέπει ο νόμος 4497/2017, άρθρο 37, και να έρθουν κοντά στους παραγωγούς πραγματι- κού πλούτου, που είναι οι αγρότες (γεωργοί, κτηνοτρόφοι, ψαράδες) και οι μικρομεταποιητές τροφής. Ανάμεσα στα όσα ακούστηκαν επισημαίνεται το ζωντανό παράδειγμα συ- μπολιτών στη Θεσσαλονίκη που λειτουργούν τον κοινωνικό καταναλωτικό αυνεταιρισμό «ΒιοςCOOP» με πάνω από 400 μέλη και με ετήσιο τζίρο πε- ρίπου 1 εκατ. €. Επίσης η πρόταση του Συλλόγου Τεχνικού Προσωπικού του Πανεπιστη- μίου Ιωαννίνων, που έστησε ένα e-shop για τα 1.000 περίπου μέλη (240 €/μήνα κατανάλωση) του Πανεπιστημίου και τους 10.000 περίπου φοι- τητές (120 €/μήνα) με παραλαβή κατόπιν παραγγελίας από ένα σημείο. Πολύ χρήσιμες ήταν οι εμπειρίες της Αλληλεγγύης για Όλους από 2.000 και πλέον δράσεις εκδηλώσεων χωρίς μεσάζοντες σε όλη την Ελλάδα. Θετική εντύπωση προκάλεσε και η συσπείρωση 30-50 περίπου παραγω- γών και μεταποιητών να συστήσουν ανοικτή δομή υποστήριξης αγορών καταναλωτών σε κάθε δήμο της Ελλάδας. Ακόμα, ίσως θα μπορούσαν να λειτουργήσουν και συνεταιρισμοί της Κοι- νωνικά Υποστηριζόμενης Γεωργίας (ΚΥΓΕΩ, Community Supported 35

Agriculture, CSA), όπου καταναλωτές και αγρότες συνεταιρίζονται (αστι- κός συνεταιρισμός) για να καλλιεργήσουν ή να εκθρέψουν, για να παρά- γουν την ετήσια τροφή τους, από κοινού με κοινούς κινδύνους και έξοδα. Τελικά, καταναλωτές είμαστε όλοι, ακόμα και οι αγρότες. Το ξεκίνημα της ελπιδοφόρας συζήτησης που προκάλεσε ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής συμφωνήθηκε από όλους ότι θα πρέπει να συνεχιστεί για να δώσει αποτελέσματα. Η κα Κοντογιάννη (κτηνοτρόφος, Μενίδι, 69320 94231) ενημέρωσε ότι ήδη έχουν προγραμματιστεί δημόσιες διαδικτυακές συζητήσεις τις επόμενες Τετάρτες, όπως πάντα στις 12:00 το μεσημέρι, στο Facebook: Skywalker, και συγκεκριμένα στις 2/9/220 για τα μικρά οικογενειακά τυροκομεία, στις 9/9/20 για τις τιμές των αγροτικών προϊόντων, στις 16/9/20 για τις βοσκήσιμες γαίες, ενώ ήδη ορίστηκε στις 14/10/20 συζήτηση για τις αγρό- τισσες. Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής, ανέφερε ο κ. Γιάννης Κοντο- γιάννης, δέχεται προτάσεις για θέματα συζήτησης. Βοσκήσιμες γαίες: Τεχνητό πρόβλημα; 7-9-2020 Την Τετάρτη 16 Σεπτεμβρίου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, οργανώ- νεται δημόσια διαδικτυακή συζήτηση στο Facebook: Skywalker από τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Αττικής «Άγιος Γεώργιος» με θέμα «Αγροτική Επιχειρηματικότητα: Βοσκήσιμες γαίες». Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής έχει ήδη συμμετάσχει σε δημόσιες δι- αδικτυακές συζητήσεις στο Facebook, όπως ανέφερε ο κ. Γιάννης Koντο- γιάννης (πρόεδρος, [email protected]): στις 2/6/20 Δ.Σ. Κτη- νοτροφικού, στις 17/6/20 «Γαλακτοκομία», στις 3/7/20 «Συνεργατισμός», στις 10/7/20 «Τοπική ανάπτυξη», στις 22/7/20 «Αγροτική επιχειρηματι- κότητα», στις 26/8/20 «Αγορές καταναλωτών, στις 2/9/20 «Τυροκόμηση» και στις 9/9/20 «Τιμές αγροτικών προϊόντων». Τεράστιο πρόβλημα έχει δημιουργηθεί από τη συντεχνιακή, μεταξύ άλλων, θέση κάποιων δημοσίων υπαλλήλων, οι οποίοι υπεξαιρώντας τη θέση τους φρόντισαν σταδιακά να οχυρωθούν πίσω από μια περίεργη τοποθέτηση. Κατάφεραν να νομοθετήσουν με τη συνδρομή των εκλεγμένων εκπροσώ- πων των πολιτών ότι το δάσος είναι μόνο για τη χλωρίδα του ή κυρίως για τη χλωρίδα του. Έτσι, κατάφεραν να δημιουργήσουν κατάλληλες συνθήκες για να περι- βληθούν με εξουσίες της μορφής αξιοποίησης τμημάτων του δάσους μόνο με γνωμάτευσή τους (!), που βέβαια είναι εκτεθειμένη σε χρηματοδοτικό επηρεασμό. 36

Ωστόσο τα δάση είναι οικοσύστημα όπου η χλωρίδα είναι συμβιωτική με την πανίδα. Τα φυτά ζουν και απαιτούν την ύπαρξη ζώων για να επιβιώ- σουν μέσα στο οικοσύστημα, πάντα βέβαια με κανόνες. Όμως με κανόνες και συγκεκριμένες καλλιεργητικές πρακτικές γίνεται και η καλλιέργεια των εδαφών του πλανήτη μας. Συγκεκριμένα είδη του ζωικού βασιλείου θα έπρεπε να μπορούν να βοσκήσουν μέσα στο δάσος με κανόνες που θα προβλέπουν την πυκνότητα βόσκησης, τη βοσκοϊκα- νότητα και τις τεχνικές βόσκησης. Ακόμα και τα δάση μπορούν να είναι βοσκήσιμες γαίες χωρίς να αλλάξουν ονομασία. Για τις ανάγκες του νόμου 4351/4.12.2015, βοσκήσιμες γαίες καλούνται οι εκτάσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για βόσκηση ζώων (βο- σκότοποι), στις οποίες αναπτύσσεται βλάστηση αυτοφυής ή μη, ποώδης, φρυγανική ή ξυλώδης με θαμνώδη ή αραιά δενδρώδη μορφή ή και μεικτή και οι οποίες μπορεί να εκτείνονται και σε υδάτινα παραλίμνια ή πα- ραποτάμια οικοσυστήματα όπου αναπτύσσεται υδροχαρής βλάστηση. Ο χαρακτήρας και ο προορισμός των βοσκήσιμων γαιών δεν μεταβάλλεται λόγω της χρήσης τους για τη διατροφή των αγροτικών ζώων, η δε δια- χείριση και η προστασία τους διέπονται από τις σχετικές για κάθε κα- τηγορία έκτασης διατάξεις της αγροτικής, δασικής και περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Οι βοσκήσιμες γαίες «πονοκέφαλος» για τους κτηνοτρόφους, «ενώ δεν υπάρχουν βοσκοτόπια και κόβονται επιδοτήσεις από τον κτηνοτροφικό κόσμο της χώρας και οι υπεύθυνοι (ανεύθυνοι!) εξακολουθούν να δίνουν ανεξέλεγκτα κοινόχρηστες εκτάσεις, βοσκοτόπους, για καλλιεργήσιμες γαίες» (Π. Λειβαδίτης, αντιπρόεδρος Πανελλήνιας Ένωσης Κτηνοτρόφων, ert.gr, 3/3/20). Η Ελλάδα απέκτησε εθνική στρατηγική για τα δάση με την υπ’ αρ. 170195/758/28.11.2018 υπουργική απόφαση με τίτλο «Σχέδιο στρατηγι- κής ανάπτυξης της δασοπονίας 2018-2038», αλλά ακόμα και σήμερα δεν έχει εθνική αγροτική στρατηγική και βέβαια ούτε για την κτηνοτροφία. Στην εθνική στρατηγική για τα δάση αναφέρεται ότι «το μοντέλο της με- σογειακής δασοπονίας συμβάλλει στην τοπική ανάπτυξη και συνεισφέρει στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν της χώρας, όπως η παραγωγή ξυλείας και βιομάζας, η παραγωγή μη ξυλωδών δασικών προϊόντων (μανιτάρια, καρ- ποί, ρητίνη, αρωματικά φυτά κ.λπ.) και οι υπηρεσίες που παρέχουν τα δασικά οικοσυστήματα (αναψυχή, τουρισμός)». Με εμφανή έκπληξη επι- σημαίνουμε μια περίεργη ιδεολογική διαστροφή, καθότι το δάσος δεν θε- ωρείται ότι συμβάλλει και ότι πρέπει να συμβάλλει και στην ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, ιδιαίτερα αν σκεφτούμε ότι η πανίδα είναι συμβιωτική με τη χλωρίδα του δάσους. 37

Μέχρι σήμερα, πέντε χρόνια μετά, δεν είχε αποτέλεσμα η νομοθέτηση του Ν. 4351/2015 και οι κτηνοτρόφοι συνεχίζουν να βρίσκονται σε κατάσταση ομηρείας από τους κατά τόπους δασάρχες, ενώ συνεχίζει ο αποκλεισμός από τις επιδοτήσεις της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής. Οι κτηνοτρόφοι χάνουν συνεχώς επί χρόνια από την αδιανόητη νομοθε- τικά κατοχυρωμένη αδυναμία σύνταξης των διαχειριστικών σχεδίων βό- σκησης με κανόνες. Μόνοι κερδισμένοι οι κατά τόπους «διευκολύνοντες» περιστασιακά. Φέτος δόθηκε μια «πυροσβεστική» λύση με τον νόμο 4685/2020 «Εκσυγ- χρονισμός περιβαλλοντικής νομοθεσίας, ενσωμάτωση Οδηγιών 2018/844 και 2019/692 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου και λοιπές διατάξεις». Στις λοιπές διατάξεις δίνεται η δυνατότητα μόνο για την εί- σπραξη των επιδοτήσεων της ΚΓΠ (CAP) να γίνεται αποδεκτή η χρήση δασικών εκτάσεων ως βοσκήσιμων γαιών ακόμα και χωρίς τα διαχειριστι- κά σχέδια βόσκησης. Και στην πρόταση για στρατηγικό σχεδιασμό της ελληνικής γεωργίας του δρος Φώτη Βακάκη (Ιούνιος 2020), σε θέματα σχετικά με τη χωροταξία της αγροτικής επιχειρηματικότητας, στη σελίδα 39, διαβάζουμε: «Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της ποιμενικής αιγοπροβατοτροφίας στην Ελλάδα είναι η οριοθέτηση των εκτάσεων στις οποίες επιτρέπεται αυτή να ασκεί- ται. Η καταγραφή και το σύστημα διαχείρισης των βοσκοτόπων, των οποί- ων η έκταση εκτιμάται ότι είναι της τάξεως των 50 εκατ. στρεμμάτων, είναι το σημαντικότερο ζητούμενο της όλης προσπάθειας. Έχουν εκδοθεί αρκετά νομικά κείμενα για τα δάση, τις δασικές εκτάσεις και τους βοσκοτόπους, το περιεχόμενο των οποίων, εκτός του ότι είναι σαφές, εκφράζει και διαφορά αντίληψης μεταξύ Δασικών και Γεωργικών Υπηρεσιών όσον αφορά στο εννοιολογικό περιεχόμενο και στη σκοπιμότητα των παρεμβάσεων για την προστασία, την προαγωγή και την αξιοποίηση της παραγωγικής ικανότη- τας των βοσκοτόπων». Η αποδειχθείσα λανθασμένη προσέγγιση της επιστημονικής απομόνωσης κάθε παράγοντα έχει καταγραφεί, και ήδη από το 1973, μετά τη διάσκεψη του ΟΗΕ για το περιβάλλον, έχει καταστεί σαφές σε όλους τους νοήμονες ότι το σημαντικότερο όλων για τη συνέχιση της ζωής είναι η ισορροπία για τη βιωσιμότητα (αειφορία) ενός συστήματος ή, στην προκειμένη περίπτω- ση, οικοσυστήματος. Αλλά το χωράφι και το λιβάδι δεν είναι εργοστάσιο. Είναι ολόκληρο οικο- σύστημα με τη χλωρίδα και την πανίδα του μαζί. Η κα Μάγδα Κοντογιάννη, κτηνοτρόφος (69320 94231), προσκαλεί όλους στη δημόσια διαδικτυακή συζήτηση για τα βοσκοτόπια την Τετάρτη 16/9, στις 12:00 το μεσημέρι, στο Facebook: Skywalker. 38

Τιμές αγροτικών προϊόντων 9-9-2020 Σήμερα στις 12:00 το μεσημέρι οργανώνεται δημόσια διαδικτυακή συζή- τηση στο Facebook: Skywalker από τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Ατ- τικής «Άγιος Γεώργιος» με θέμα «Αγροτική Επιχειρηματικότητα: Τιμές». Η Ελλάδα με δική της επιλογή βρίσκεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια από τις βασικές πολιτικές της Ε.Ε. είναι η Κοινή Γεωργική Πολιτική (ΚΓΠ), η οποία ποτέ δεν ήταν τέτοια, διότι είχε πάντα μια οικονομίστικη λογι- κή. Δεν αντιμετώπισε την ύπαιθρο ως παραγωγικο-οικονομικό χώρο και την αγροτική κοινωνία με τον πολιτισμό και τις αξίες των ανθρώπων της υπαίθρου. Πειραματικά και ως πρωτοβουλίες είδαμε μερικές ολιστικές προσεγγίσεις για την ύπαιθρο και τον κόσμο της υπαίθρου οι οποίες τα τελευταία χρόνια θεωρούνται ως κύριοι άξονες σχεδιασμού (όπως η πρωτοβουλία LEADER), που όμως απορροφούν μόλις και μετά βίας μόνο το 2% του συνολικού προ- ϋπολογισμού της ΚΓΠ, σχεδόν αμελητέο. Η ΚΓΠ γεννήθηκε με τη Συνθήκη της Ρώμης (1957), και στο άρθρο 33 της σημερινής Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας περιλαμβάνονται οι βασικοί στόχοι της ΚΓΠ, οι οποίοι είναι: α. η αύξηση της παραγωγικότητας της γεωργίας, β. η εξασφάλιση ενός δίκαιου βιοτικού επιπέδου στον γεωρ- γικό πληθυσμό, γ. η σταθεροποίηση των αγορών, δ. η εξασφάλιση εφοδια- σμού και ε. η διασφάλιση λογικών τιμών. Με έκπληξη διαπιστώνουμε ότι 60 χρόνια μετά η Επιτροπή Γεωργίας του Ευρωκοινοβουλίου (COMAGRI) διαπιστώνει ότι «λείπουν από την τρέ- χουσα ΚΓΠ εκείνα τα αποτελεσματικά εργαλεία για να αντιμετωπιστεί η αυξανόμενη αστάθεια των αγορών και να βοηθηθούν οι αγρότες με τις αλ- λαγές των τιμών. Τα υπάρχοντα εργαλεία διαχείρισης κινδύνου, όπως τα αμοιβαία κεφάλαια, η σταθεροποίηση του εισοδήματος και η ασφάλιση, εφαρμόζονται πολύ αργά, άνισα και δεν χρηματοδοτούνται σωστά. Τα νέα αυτά εργαλεία θα πρέπει να είναι πιο δίκαια, πιο αποτελεσματικά και να είναι άμεσα αλλά και προσιτά για τους αγρότες και να είναι και κατάλληλα χρηματοδοτούμενα». Ακόμη μέχρι σήμερα εκφράζονται σαν ευχές, καθότι η απόφαση της COMAGRI δεν είναι εφαρμοστικού χαρακτήρα: Οι αγρότες πρέπει να είναι καλύτερα ενημερωμένοι σχετικά με ποιους τρόπους μπορούν να κάνουν τις εκμεταλλεύσεις τους πιο ανταγωνιστικές και τις επιλογές που έχουν στη διάθεσή τους όταν πρόκειται για τη διαχείριση κινδύνων, τα δεδομένα της αγοράς και τη μεταβλητότητα των τιμών των αγροτικών προϊόντων. Πρέπει να οργανωθούν εκστρατείες ευαισθητοποίησης και να γίνουν εκ- παιδευτικά προγράμματα για τον σκοπό αυτό. Πληροφορίες σχετικά με τις 39

τιμές και το κόστος θα πρέπει να επικαιροποιούνται και να είναι ευκολό- τερες στην πρόσβαση για όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς της αλυσί- δας εφοδιασμού, ίσως και με κάποια παρατηρητήρια τιμών παραγωγού και τιμών καταναλωτή. Όλες αυτές οι συζητήσεις επί συζητήσεων, ενώ πέρυσι τον Μάιο του 2019 οι μεταποιητικές βιομηχανίες γάλακτος ειδοποίησαν τους κτηνοτρόφους ότι από τον Ιούνιο του 2019 δεν θα παραλαμβάνουν γάλα και οι τιμές πα- ραγωγού κατρακύλησαν μέχρι και 0,65 €/κιλό ή λίτρο (ποτέ δεν μπόρεσα να καταλάβω τη χρέωση με το κιλό ή με το λίτρο). Οι αγρότες-κτηνοτρόφοι είναι εκτεθειμένοι σε συνεχείς εκβιασμούς, κα- θώς το γάλα έχει ευπάθεια σε μόλις μερικές ώρες. Εάν δεν διατεθεί και ψυχθεί, θα πρέπει να πεταχτεί όχι στα ρέματα, διότι έχει πολύ βιολογικό φορτίο, αλλά η εταιρεία εκποίησής του θέλει 60 €/τόνο για να το «πετά- ξει». Τρελά πράγματα. Από την άλλη, εάν οργανωθούν οι κτηνοτρόφοι σε ομάδα παραγωγών γά- λακτος, οι γαλακτοβιομηχανίες συνήθως αρνούνται οποιαδήποτε συναλ- λαγή μαζί τους. Και για να μεταποιήσουν το γάλα οι ίδιοι οι κτηνοτρόφοι και να το δια- θέσουν σε ευθετότερο χρόνο χωρίς τον χρονικό εκβιασμό, οι διαδικασίες που επιβάλλονται από μια ανάλγητη συντεχνιακή αστική γραφειοκρατία ισοδυναμούν με ουσιαστική απαγόρευση. «Δεν είναι δίκαιη η συμπεριφορά της αλυσίδας εφοδιασμού αγροτικών προϊόντων έναντι και των παραγωγών και των καταναλωτών. Παρατηρεί- ται έντονη διακύμανση των τιμών κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού αγροτικών προϊόντων με αποτέλεσμα να είναι φθηνότατες, εξευτελιστικές οι τιμές στο χωράφι και πανάκριβες στον καταναλωτή», περιγράφει ο κ. Π. Χάμπας (Κύπρος). Ένα Παρατηρητήριο Τιμών Αγροτικών Προϊόντων θα ήταν από τα πιο ση- μαντικά μέτρα αλλά και αίτημα του αγροτικού κόσμου και γενικά όλων των καταναλωτών που έχει σχέση με τη διαφάνεια των τιμών μεταξύ πα- ραγωγής και πώλησης αγροτικών προϊόντων, με σημαντικό ρόλο των ομά- δων παραγωγών και των διεπαγγελματικών οργανώσεων. Θα χρειαζόταν βέβαια να λειτουργεί το Μητρώο Εμπόρων Αγροτικών Προ- ϊόντων, να γίνονται οι δηλώσεις παραγωγής, π.χ. γάλακτος, να εκδίδονται έγκαιρα τα τιμολόγια, και ένα ακόμα ολόκληρο γραφειοκρατικό «βασίλειο», αποτρεπτικό για τον κάθε επαγγελματία αγρότη και σχεδόν απαγορευτικό για τους επαγγελματίες κτηνοτρόφους, για τους οποίους απαιτείται απα- σχόληση 365 μέρες τον χρόνο και χωρίς… weekend. Η εκ των υστέρων καταγραφή της ψαλίδας τιμών παραγωγού-καταναλω- τή δίνει, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΠΑΑΤ, τιμές 5 έως 8 φορές στην 40

Ελλάδα, και στην Ε.Ε. περίπου 2,5 φορές. Έγκαιρη συμβολαιακή συνθήκη των τιμών παραγωγού ως ποσοστό των τιμών καταναλωτή δεν υπάρχει πουθενά! Το 2020 η Τράπεζα Πειραιώς ξεκίνησε να εκδίδει το Μηνιαίο Ενημερω- τικό Δελτίο Τιμών Αγροτικών Προϊόντων για την έγκαιρη και διεξοδική ενημέρωση αγροτικών συνεταιρισμών/επιχειρήσεων, ιδιωτών, φορέων του αγροτικού και του διατροφικού τομέα αναφορικά με την εξέλιξη και τις τάσεις των τιμών των βασικών αγροτικών προϊόντων, μια ενδιαφέρουσα προσπάθεια. Αλλά ποιος από τους αγρότες μπορεί να αξιοποιήσει αυτό το Δελτίο και άλλα παρόμοια σε εβδομαδιαία έντυπα όπως η «Agrenda»; Και αφού ενη- μερωθεί ο αγρότης, με ποια εργαλεία μπορεί να αξιοποιήσει τις πληρο- φορίες και πώς μπορεί να κάνει παρέμβαση και να ωφεληθούν τόσο οι παραγωγοί-αγρότες όσο και οι καταναλωτές; Με αυτές τις σκέψεις ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττι- κής «Άγιος Γεώργιος» οργανώνει δημόσια διαδικτυακή συζήτηση στο Facebook, στη σελίδα του Skywalker, με δυνατότητα συμμετοχής και στο site www.vgainoumemprosta.skywalker.gr μόνο με δυνατότητα παρακο- λούθησης σήμερα στις 12:00 το μεσημέρι. Αγροτικά προϊόντα και αγορές 10-9-2020 Πραγματοποιήθηκε χθες 9 Σεπτεμβρίου 2020 από τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Αττικής δημόσια διαδικτυακή συζήτηση για τις τιμές των αγροτικών προϊόντων στο Facebook: Skywalker. Σε αυτή μετείχαν οι κ.κ. Γιάννης Σάρρος (Αρκίτσα, ΑγροΣυνέργειες), ο γράφων (συντονιστής, «Αγρονέα»), Κώστας Μαντζουράνης (Αττική, ΚΟΙΝΣΕΠ «Κυκεών»), Γιώργος Παπαβασίλης (Μέγαρα, παραγωγός κη- πευτικών), Ιορδάνης Πετρίδης (Πέλλα, πρόεδρος κτηνοτροφικού συλλό- γου), Ειρήνη Σερέτη (Ξανθόγεια, αγρότισσα), Μάγδα Κοντογιάννη (Με- νίδι, κτηνοτρόφος) και Μάνος Καπαράκης (Ιεράπετρα, δημοπρατήριο «Ανατολή»), το κοινό της ήταν 50 συνδεδεμένοι, είχε 5.700 θεάσεις και 104 κοινοποιήσεις. Έγινε μέσα από τον 53 χρόνων στάβλο προβάτων Κο- ντογιάννη στο Μενίδι και από το θερμοκήπιο πιπεριών Καπαράκη στην Ιεράπετρα. Εισαγωγικά ειπώθηκε ότι η Επιτροπή Γεωργίας του Ευρωκοινοβουλίου διαπίστωσε (2016) ότι «λείπουν από την τρέχουσα ΚΓΠ εκείνα τα απο- τελεσματικά εργαλεία για να αντιμετωπιστεί η αυξανόμενη αστάθεια των αγορών και να βοηθηθούν οι αγρότες με τις αλλαγές των τιμών». 41

Επίσης ότι «δεν είναι δίκαιη η συμπεριφορά της αλυσίδας εφοδιασμού αγροτικών προϊόντων έναντι και των παραγωγών και των καταναλωτών. Παρατηρείται να είναι φθηνότατες, εξευτελιστικές, οι τιμές στο χωράφι και πανάκριβες στον καταναλωτή» (Π. Χάμπας). Η ψαλίδα τιμών παραγωγού-καταναλωτή δίνει τιμές 5 έως 8 φορές στην Ελλάδα. Η «συμβολαιακή» στην αγροδιατροφική αλυσίδα μοιάζει με απά- τη που προσπαθεί να «κλέψει» την παραγωγή του αγρότη. Θα έπρεπε να προσδιορίζει ποσοστό κάθε συντελεστή της αλυσίδας αξίας επί της τελικής τιμής έτσι ώστε όλοι να είναι στον ίδιο κύκλο και όχι σε αντιμα- χόμενους. Τη δεκαετία του 1960 από ένα αγροτικό προϊόν στο ράφι το 70% έπαιρνε ο αγρότης, το 20% η μεταποίηση / οι μεταφορές και το 10% το λιανε- μπόριο. Σήμερα από ένα τρόφιμο στο ράφι μόνο το 10% πηγαίνει στον αγρότη, το 30% στη μεταποίηση / στην αποθήκευση και το 60% στα σου- περμάρκετ! «Επειδή η τελική αξία που πληρώνουν οι καταναλωτές για αγροτικά προ- ϊόντα διαμορφώνεται όλο και περισσότερο εκτός των γεωργικών εκμε- ταλλεύσεων (πηγαίνει στη μεταποίηση, τη διακίνηση, τη διανομή και την εμπορία), για να αυξηθεί το γεωργικό εισόδημα, είναι απαραίτητη η ορ- γανική συμμετοχή των αγροτών στο κύκλωμα μεταποίησης και εμπορίας των προϊόντων που παράγουν» (δρ Φ. Βακάκης, «Στρατηγικός σχεδιασμός ελληνικής γεωργίας», Ιούνιος 2020). Στην πολύ παραγωγική συζήτηση εντοπίσαμε: 1. Για να μπορέσει ένας αγρότης να συμμετέχει αποτελεσματικά στην αλυ- σίδα αξίας (μετά την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση) μοιάζει σαν να πρέπει να έχει και μια επιχείρηση εφοδίων, μια επιχείρηση εμπορίας και μια θέση σε κεντρική αγορά. 2. Η μεγάλη μάστιγα της οργάνωσης των αγορών αγροτικών προϊόντων είναι η διακίνηση αγροτικών προϊόντων χωρίς τιμολόγια («μαύρα»), όπου η ευθύνη μοιράζεται 50%-50% μεταξύ παραγωγών και μεταξύ διακινητών. 3. Η διακίνηση αγροτικών προϊόντων στην αγροδιατροφική αλυσίδα πλέ- ον απαιτεί πιστοποιημένες προδιαγραφές. Μόνο η τοπική εφοδιαστική αλυσίδα επιτρέπει άμεση επαφή παραγωγού-καταναλωτή, μειώνοντας το υψηλό κόστος πιστοποίησης. 4. Σήμερα τα αγροτικά προϊόντα έρχεται συνήθως και τα παίρνει ο μεσά- ζων / ο έμπορος από τον χώρο παραγωγής και τα διακινεί με το όνομά του. Πρέπει οι παραγωγοί να προσφέρουν οργανωμένα την παραγωγή τους με το όνομά τους στα καταστήματα λιανικής. Το «παιχνίδι» να παίζεται στο ράφι και να μη χάνεται από το χωράφι. 5. Μια νέα πρόταση είναι να δημιουργήσουν οι ίδιοι οι παραγωγοί κατα- 42

στήματα με «ράφια» και να μηδενίσουν την απόσταση παραγωγού-κατα- ναλωτή. Η πρόταση με την ονομασία «ΑγροΣυνέργειες» θα ανακοινωθεί σύντομα από τον κ. Σάρρο. 6. Έπειτα από χρόνια συστηματικής καταστροφής της εμπιστοσύνης και της αλληλοβοήθειας μεταξύ των συμπολιτών σε μια βαθιά καταναλωτική επιλογή, είναι πολύ δύσκολο να μην υπάρχει δυσπιστία στις συλλογικό- τητες. 7. Η οικοτεχνία πρέπει να επεκταθεί και στο κρέας και στα κρεατοσκευ- άσματα, που αδικαιολόγητα έχουν εξαιρεθεί από τις δυνατότητες του αγρότη. 8. Δεν νοείται αγροτική παραγωγή χωρίς την εμπλοκή του ίδιου του αγρό- τη στην καθημερινή δουλειά στο χωράφι ή στον στάβλο. Δεν γίνεται αγρο- τικό επάγγελμα με εκπροσώπους ή με εργάτες γης. Είναι λάθος. 9. Οι αγρότες χρειάζονται τεχνικές και εφαρμογές επιτυχημένης επικοι- νωνίας της συμβολής τους στην εθνική οικονομία και τη βιωσιμότητα των κοινωνιών. Και βέβαια, εκπροσώπηση στα κέντρα λήψης των απο- φάσεων. 10. Οι αγρότες χρειάζονται αγροτική εκπαίδευση με μορφή μαθητείας (όχι σε αίθουσες αλλά στο χωράφι και στον στάβλο) και με τη συμμετοχή επαγ- γελματιών αγροτών τόσο στον σχεδιασμό όσο και στον έλεγχο της αποτε- λεσματικότητας της επαγγελματικής κατάρτισης. 11. Πρέπει να εγκαταλειφθεί το μοντέλο των λεγόμενων «ιστορικών δι- καιωμάτων». Όλα δείχνουν ότι είναι καταστροφικό για τους αγρότες και την αγροτική παραγωγή αλλά πολύ βολικό για την είσπραξη πρόσκαιρων χρημάτων, που τελικά καταστρέφουν αγροτικό τομέα και αγρότες. 12. Αγορά είναι και οι αγρότες, οι οποίοι πρέπει να αποκτήσουν κατανα- λωτική συνείδηση και να υποστηρίζουν την ελληνική αγροτική παραγωγή με τη δική τους κατανάλωση. 13. Αξίζει να προσπαθήσουμε να ενημερώσουμε την ελληνική κοινωνία για τη σημαντικότητα της διατροφικής αυτάρκειας, πιθανόν με μια εκ- δήλωση στην Ελληνική Βουλή, όπως περίπου συμβαίνει με τη λειτουργία της Βουλής μία ημέρα με νέους από όλη την Ελλάδα, που ήδη γίνεται επιτυχημένα. Η κα Κοντογιάννη (6932 094231) προσκάλεσε όλους στη δημόσια δια- δικτυακή συζήτηση για τα βοσκοτόπια την Τετάρτη 16/9/20, στις 12:00 το μεσημέρι, για τη γαστρονομία την Τετάρτη 23/9/20 και κάθε Τετάρτη μέσω του Facebook: Skywalker, με ολοκλήρωση του κύκλου την Τέταρτη 14/10/20 με αφιέρωμα στην Ελληνίδα αγρότισσα, πάντα με την υποστή- ριξη του Skywalker διά της κας Ελισάβετ Καλαρούτη (Διευθύντριας Δρά- σεων, Skywalker). 43

Αγροτικά προϊόντα, μεταποίηση, τουρισμός 15-9-2020 Την Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, οργανώνε- ται δημόσια διαδικτυακή συζήτηση στο Facebook: Skywalker από τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Αττικής με θέμα «Αγροτική επιχειρηματικότητα: Αγροτικά προϊόντα, μεταποίηση, τουρισμός, πολιτισμός (γαστρονομία)». Η Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 27 Σεπτεμ- βρίου, ημερομηνία η οποία καθορίστηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού το 1970. Κύριος στόχος του εορτασμού είναι η ανάδειξη της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτιστικής και πολιτικής συμβολής του τουρι- σμού στην ευημερία της κοινότητας. Η κα Μάγδα Κοντογιάννη, κτηνοτρόφος (6906 962549), πρότεινε η φετι- νή Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού να προσεγγιστεί από τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Αττικής και όσον αφορά τον βαθμό συνεργειών που δημιουργεί σε όλη την ελληνική κοινωνία και οικονομία και όχι μόνο «αποστειρωμένα» μόνο στον τουρισμό και στους επαγγελματίες του. Η περιπέτεια της παν- δημίας μας έκανε να δούμε λίγο ευρύτερα τα θέματα και όχι μεμονωμένα και ασύνδετα μεταξύ τους, εστιασμένα μόνο στον τουρισμό. Τριάντα χρόνια μετά την πρωτοβουλία LEADER της Ε.Ε. (Liaisons Entre Actions de Développement de l’ Economie Rurale, Δεσμοί μεταξύ Δρά- σεων για την Ανάπτυξη της Οικονομίας του Αγροτικού Χώρου) και τρία χρόνια μετά το Φόρουμ Αγροδιατροφής, Βιομηχανίας, Τουρισμού στις 21/11/2017 στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, ακόμη οι διάφοροι τομείς της ελληνικής οικονομίας «τρέχουν», εξασφαλίζοντας προνόμια, επιχορηγή- σεις, δανειοδοτήσεις και επιδοτήσεις ανάλογα με τις σχέσεις των «επιχει- ρηματιών» τους με μια περίεργη πολιτική-επιχειρηματική ελίτ που δεν έχει καμία σχέση με την πραγματική οικονομία. Ελπίζαμε ότι μετά την πανδημία η επαναξιολόγηση των προτεραιοτήτων για την επιβίωση της κοινωνίας (πρώτα η ζωή, μετά η διατροφή και κάπου εκεί στο βάθος η διασκέδαση και οι υπηρεσίες, που δεν παράγουν) θα επα- νέφερε στο προσκήνιο τις πραγματικές αξίες. Σήμερα, ακόμη εν μέσω πανδημίας, διακρίνεται από έναν τρίτο εξωτερικό παρατηρητή μια προσήλωση των μη παραγωγικών παρασίτων της οικονο- μίας στη διατήρηση status προνομιακής φροντίδας μη παραγωγικών δρα- στηριοτήτων, που δεν συμβάλλουν στην επιβίωση των τοπικών κοινωνιών αλλά μόνο συγκεκριμένων επιχειρηματικών ομάδων και υπαλληλικών συντεχνιών. Η πρωτοβουλία για το προαναφερθέν φόρουμ είχε στρατηγική σημασία, διότι απαντούσε σε ένα κορυφαίο διαχρονικό πρόβλημα του ελληνικού παραγωγικού συστήματος, το οποίο συνίσταται στην αδύναμη και κατα- 44

κερματισμένη παραγωγική βάση, αποτέλεσμα ενός άνισου και αποσπασμα- τικού τρόπου ανάπτυξης. Ο τουρισμός, η ναυτιλία, η αγροτική οικονομία, η μεταποίηση αναπτύσσονται χωρίς τοπικές διασυνδέσεις ή αδύναμες κάθε- τες και οριζόντιες διασυνδέσεις μέσα στην Ελλάδα. Επιβάλλεται η υλοποί- ηση ολοκληρωμένων σχεδίων και συνεκτικών πολιτικών με την επιβολή κανόνων καθολικής εφαρμογής. Θέλουμε να συνδέσουμε δημιουργικά τον τουρισμό με την αγροτική παραγωγή, τη μεταποίηση, τον πολιτισμό και να αναπτύξουμε συνέργειες μεταξύ τους. Σήμερα έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι ο τουρισμός δεν είναι ο πιο δυ- ναμικά αναπτυσσόμενος τομέας της οικονομίας αλλά μια περιστασιακή βασιζόμενη σε σπέκουλες δραστηριότητα προνομιακά δανειοδοτηθέντων επιχειρηματιών. Αξίζει να δούμε, έστω να συζητήσουμε, στη μετά τον κορονοϊό εποχή την επαναξιολόγηση των προτεραιοτήτων μας ή τη διασύνδεσή τους ώστε, πέ- ραν των επιχειρηματιών, να ασχοληθούμε σοβαρά και με την επιβίωση των κοινωνιών και των ανθρώπων. Σήμερα (στοιχεία Pricewaterhouse Coopers, Ιούνιος 2017) από τα συνο- λικά καταγεγραμμένα έξοδα μιας τουριστικής επιχείρησης στην Ελλάδα διοχετεύεται στην εγχώρια αγορά μόνο το 7% (13% στην Κρήτη), ενώ στην Ιταλία το αντίστοιχο ποσοστό είναι 70%! Όλα τα άλλα φεύγουν στο εξωτε- ρικό ως αιμορραγία της εθνικής οικονομίας. Τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι από το 1 € εξόδων ενός τουρίστα-επισκέπτη στη Χαλκιδική το τελικό φαινόμενο εισόδημα στην εθνική οικονομία είναι 0,8 €. Ένας επισκέπτης-τουρίστας που ξοδεύει 1 € στην Πέλλα δημιουργεί φαινόμενο εισόδημα 2,5 €, απλώς διότι στην Π.Ε. Πέλλας οι επιχειρηματίες του τουρισμού χρησιμοποιούν τοπικά προϊόντα και ντόπιο ανθρώπινο δυναμικό. Η σύνδεση του τουρισμού (διαμονή, εστίαση, ψυχαγωγία, εκδρομές, ξενα- γήσεις, αρχαιολογικοί χώροι, τοπικός πολιτισμός, μουσεία) με την ελληνι- κή γαστρονομία, τον πολιτισμό, την ελληνική παραγωγή θα διαφοροποιή- σει και θα αναβαθμίσει το τουριστικό προϊόν και την ταξιδιωτική εμπειρία, ενισχύοντας την Ελλάδα ως προορισμό και τους δεσμούς των επισκεπτών με τη χώρα μας. Ο πρωτογενής τομέας, η γαστρονομία, τα τοπικά προϊόντα είναι ανταγω- νιστικά μας πλεονεκτήματα που ενισχύουν το τουριστικό προϊόν μας, δι- αφοροποιούν την τουριστική εμπειρία και, τελικά, η σύνθεση αυτή βοηθά στο χτίσιμο τουριστικής συνείδησης όχι ευκαιριακής, που δεν στηρίζεται σε αποχαυνωμένους Άγγλους νεαρούς οι οποίοι έρχονται για να οργιάσουν στις ελληνικές παραλίες. Ωστόσο όλα αυτά μοιάζουν με παιχνίδια στα χέρια μιας πολιτικο-επιχει- 45

ρηματικής ελίτ, αφού οι επενδύσεις στον τουρισμό μπορούν να χρηματο- δοτηθούν μέχρι 70%, ενώ οι επενδύσεις στον παραγωγικό αγροδιατροφικό τομέα μέχρι 30%-50%. Ο κ. Γιάννης Κοντογιάννης, πρόεδρος του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Ατ- τικής, εδώ και πέντε χρόνια υπεραμύνεται και διακηρύττει υπέρ της τοπι- κής ανάπτυξης, υπέρ προγραμμάτων τοπικής διασύνδεσης της παραγωγής, της μεταποίησης, της πολιτιστικής κληρονομιάς και της κατανάλωσης, υπέρ βιώσιμων τοπικών κοινωνιών. Η κα Κοντογιάννη τόνισε την ανάγκη συνεργασιών, υπενθυμίζοντας το σύμφωνο συνεργασίας του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής με τη Λέ- σχη Αρχιμαγείρων Αττικής «Ακρόπολις» για την προώθηση των αγροτι- κών προϊόντων της Αττικής και τη σύνδεση της πολιτιστικής κληρονομιάς αυτής με τη γαστρονομία. Την Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, θα γίνει ακόμα μία προσπάθεια στο Facebook: Skywalker να επανεκκινήσει η συζήτηση για τη σύνδεση των αγροτικών προϊόντων με τη μεταποίηση και τον του- ρισμό. Αγροτικά τμήματα στα Επιμελητήρια 23-9-2020 ή Αγροτικά Επιμελητήρια; Αναδημοσιεύουμε χθεσινό άρθρο του κ. Αναστάσιου Καπνοπώλη (69730 22111), προέδρου του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Θεσσαλο- νίκης, για το συγκριτικό πλεονέκτημα της δημιουργίας αγροτικών τμημά- των στα Βιοτεχνικά Επιμελητήρια. Ο κ. Καπνοπώλης γράφει: «Μια από τις σημαντικότερες παραδοχές των οικονομικών συνεπειών της υγειονομικής κρίσης είναι η ανάγκη αναδιάταξης της εθνικής οικονομίας. Η στήριξή της, κατά κύριο λόγο, σε έναν πυλώνα, τον τουριστικό, απο- δείχθηκε ότι την καθιστά εξαιρετικά ευάλωτη σε συνθήκες παγκόσμιας κρίσης. Ζητούμενό μας πρέπει να είναι η ανάπτυξη άλλων τομέων, όπου η χώρα μας διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα, με χαρακτηριστικότερο τέτοιο παράδειγμα την αγροδιατροφή. »Στόχος μας θα πρέπει να είναι η ανάδειξη του αγρότη-επιχειρηματία, μι- κρού και μεσαίου, ως οικονομικού αλλά και κοινωνικού προτύπου. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να λάβει την απαραίτητη και σωστή πληροφόρηση ώστε να λαμβάνει επιχειρηματικές αποφάσεις με τρόπο που να είναι εφικτή και η χρηματοδότησή του. »Αναμφίβολα το καίριο σημείο για την ανάπτυξη του αγροτικού κόσμου δεν είναι η ποσότητα της παραγωγής αλλά ο τζίρος των προϊόντων που 46

παράγονται, μεταποιούνται και εξάγονται. Το μέλλον βρίσκεται στην πα- ραγωγή προϊόντων εντάσεως τεχνολογίας και όχι μόνο στη βασική πρωτο- γενή παραγωγή. Η Ολλανδία παράγει προϊόντα αξίας 1.700 €/στρέμμα, το Ισραήλ 1.290 €, ενώ η Ελλάδα μόλις 190 €. Ακολουθώντας το παράδειγμά τους, θα μπορούσαμε να ενισχύσουμε σημαντικά τις εξαγωγές μας και να αυξήσουμε το ΑΕΠ της χώρας. »Προς αυτή την κατεύθυνση μπορεί να συνεισφέρει η δημιουργία τμήμα- τος πρωτογενούς τομέα στα Βιοτεχνικά Επιμελητήρια της χώρας προκει- μένου να δοθεί η δυνατότητα στους αγρότες και τους κτηνοτρόφους της πληροφόρησης, της διασύνδεσης, της συνεργασίας αλλά και της δικτύω- σης με την επιχειρηματική κοινότητα. »Στο τμήμα αυτό θα μπορούν να εγγράφονται οι επαγγελματίες του πρωτο- γενούς τομέα έτσι ώστε η αγροδιατροφή ως κλάδος αιχμής της ελληνικής, εθνικής και τοπικής οικονομίας να συνδεθεί δυναμικά με τους υπόλοιπους τομείς της επιχειρηματικότητας. »Το τμήμα πρωτογενούς τομέα θα συμβάλει καθοριστικά στη στήριξη και την ανάδειξη του πρωτογενούς τομέα, καθώς και των μεταποιητικών δρα- στηριοτήτων και επιχειρήσεων», δηλώνει ο κ. Καπνοπώλης. «Τα οφέλη από ένα αγροτικό τμήμα στα Επιμελητήρια θα είναι πολλαπλά. Μεταξύ αυτών είναι: α. η διασύνδεση του αγροτικού κόσμου με τον δευτε- ρογενή και τον τριτογενή τομέα, β. η ανάδειξη και η προβολή των επώνυ- μων τοπικών προϊόντων (ΠΟΠ και ΠΓΠ) σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, γ. η ενημέρωση και η προώθηση των θεμάτων που άπτονται της επιχειρη- ματικότητας στον αγροδιατροφικό κλάδο, δ. η συνεργασία και η ανταλλαγή απόψεων και ε. η διεκδίκηση και η υλοποίηση κοινών προγραμμάτων». Και καταλήγει στο άρθρο του ο κ. Καπνοπώλης: «Για να ξαναγίνει η γεωρ- γία πυλώνας ανάπτυξης της χώρας, θα πρέπει άμεσα να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα και να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Τα Επιμελητήρια μπορούν να συμβάλουν κα- ταλυτικά, αρκεί να τους δοθεί η δυνατότητα και η ευκαιρία», (public@ veth.gov.gr). Παρακολουθώντας την ειδησεογραφία, βρίσκουμε: Οι εισπράξεις από ταξιδιωτικές υπηρεσίες μειώθηκαν κατά 86,2% λόγω Covid-19 την περίοδο Ιανουαρίου-Ιουλίου 2020 σε σχέση με εκείνες της ίδιας περιόδου του 2019, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος (20/9/20). Το εύλογο ερώτημα είναι: μπορεί ένα μέγεθος που παρουσιάζει τέτοια ρα- γδαία και σε πολύ μικρό χρόνο μη προβλέψιμη μεταβολή να αποτελεί στοι- χείο στήριξης μιας στρατηγικής αναπτυξιακής πολιτικής; Ο συντ. καθηγητής Π. Χριστοδουλάκης (πρόεδρος του ΠΑΚΟΕ, 20/9/20) 47

δήλωσε: «Το ΠΑΚΟΕ χρόνια τώρα έχει τονίσει ότι η σταθερότητα ενός οι- κοσυστήματος δίνει τη δυνατότητα επιβίωσης των κατοίκων-εποίκων στον πλανήτη μας. Η πανδημία του Covid-19 έδωσε τη δυνατότητα προβλημα- τισμού και επεξεργασίας του τρόπου διαχείρισης των τροφίμων. Η παν- δημία ενίσχυσε την αντίληψή μας για τον σημαντικό ρόλο της παραγωγής και της διανομής τροφίμων στο περιβάλλον, στο κλίμα και στην οικονομική ανάπτυξη. Όπως κάθε κρίση, μαζί με την καταστροφή, η πανδημία δίνει μια ευκαιρία για την ελληνική γεωργία και διατροφή και θα ήταν χρήσιμο αυτή η κρίση να μην πάει χαμένη. Οι κίνδυνοι επιβίωσης εκφράζονται ως ασφάλεια τροφίμων και επισιτιστική επάρκεια, ενώ ενισχύθηκε τρομερά πολύ η “τοπικότητα”. Επηρεάστηκε σημαντικά η δομή της ζήτησης, ενώ δεν επηρεάστηκε η συνολική προσφορά τροφίμων». Από το 2011, έπειτα από επίσκεψη στο Αγροτικό Επιμελητήριο Σμύρνης (Τουρκία), επισημάναμε (ο γράφων) ότι η σταθερότερη οικονομική επιχει- ρηματική παράμετρος είναι η πρωτογενής παραγωγή και η αλυσίδα αξίας των αγροτικών προϊόντων. Κράτη που είναι σοβαρά (ή έχουν διαχρονικούς συμβούλους σοβαρά κράτη) έχουν πετυχημένα Αγροτικά Επιμελητήρια, που στηρίζουν τη διαχρονική ανάπτυξη. Και έγιναν πολλές ομιλίες, ημερί- δες και συνέδρια με αυτό το θέμα. Αν επιχειρηματικότητα είναι η διάθεση για ανάληψη δράσης σε περιβάλ- λον μεγάλων αβεβαιοτήτων, τότε ο εξ ορισμού «επιχειρηματίας» είναι ο αγρότης (γεωργός, κτηνοτρόφος, ψαράς), καθότι οι συμβάσεις του με τον Θεό είναι αβέβαιες και μονομερείς. Παρ’ όλα αυτά οι αγρότες μέχρι σήμερα δεν συμμετείχαν στις δομές στήριξης της επιχειρηματικότητας, ίσως στο πλαίσιο ενός κοινωνικού και οικονομικού bullying, ακόμα και μιας ελιτί- στικης επιχειρηματικής άποψης. Η κα Μάγδα Κοντογιάννη, κτηνοτρόφος (69320 94231) και γραμματέας του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής, και ο Σύλλογος με 312 εκδηλώ- σεις μέσα σε τρία χρόνια προσπαθούν φιλότιμα να προπαγανδίσουν υπέρ της παραγωγής φημισμένων τοπικών τροφίμων. Από ντόπιες φυλές, με επεξεργασία τους τοπικά, με τοπικές συνταγές (τοπική πολιτιστική κληρο- νομιά, γαστρονομία) και διάθεσή τους κυρίως τοπικά ώστε να δημιουργού- νται βιώσιμες τοπικές κοινωνίες. Με καλή διάθεση παρακολουθούμε τη σύσταση αγροτικών τμημάτων σε διάφορα μεμονωμένα Επιμελητήρια στην Ελλάδα, κυρίως για την πληρο- φόρηση των μελών των αγροτικών τμημάτων, αλλά χωρίς συμμετοχή στη διοίκηση. Πρέπει είτε να συμμετέχουν οι αγρότες ως ισότιμοι επιχειρηματίες στο το- πικό οικονομικό γίγνεσθαι, στα κατά τόπους Επιμελητήρια, είτε να συστα- θούν αυτοτελή Αγροτικά Επιμελητήρια. 48