สารานุกรมไทย สำหรับเยาวชนฯ เล่ม 41 (รวมเล่ม)

250 ๓. หลอดเลือดแดงใหญ่สลบั ทกี่ นั (dextro ปัจจบุ นั มกี ารรกั ษาโดยการผา่ ตดั สลบั หลอด Transposition of the Great Arteries: dTGA) เลอื ดแดงใหญ่ (arterial switch operation) ไดผ้ ลดี ทารกเกดิ ใหมท่ ม่ี คี วามพกิ ารชนิดน้ีจะมอี าการเขยี ว ต้งั แตส่ ปั ดาหแ์ รกหลงั จากคลอด ถา้ ไมไ่ ดร้ บั การ ๔.ความพกิ ารซับซ้อน(ComplexCongen- รกั ษาจะเสียชีวติ อยา่ งรวดเร็ว ital heart disease) เช่น มหี วั ใจหอ้ งลา่ งหอ้ งเดียว ร่วมกบั หลอดเลอื ดไปทป่ี อดตบี ตนั หรือร่วมกบั การ หลอดเลือดแดงพลั โมนารีออกจาก ออกสลบั กนั ของหลอดเลอื ดใหญท่ ี่ออกจากหวั ใจ ห้องล่างซา้ ย รับเลือดแดงไปฟอกซ้ำ� ท่ีปอด ปัจจบุ นั สามารถรักษาโดยการผา่ ตดั ได้ แต่ เสน้ เลอื ดนอกหวั ใจ อาจตอ้ งทำ� การผ่าตดั หลายคร้ัง คือ การผ่าตดั เปล่ียนทางเดินเลือด โดยนำ� เลือดดำ� จากส่วนบน หอ้ งบนขวา หอ้ งลา่ งซา้ ย ของร่างกายไปปอดโดยตรง (Bidirectional Glenn หลอดเลอื ดแดง shunt) และการผา่ ตดั เปลี่ยนทางเดินเลือดดำ� ท้งั ใหญเ่ อออร์ตาออก ร่างกายไปปอดโดยตรงเรียกวา่ การผา่ ตดั ฟอนแทน จากหอ้ งลา่ งขวา (Fontan operation) นำ� เลอื ดดำ� ไปเล้ยี ง ร่างกาย หลอดเลอื ดแดงพลั โมนารีขวา หลอดเลือดดำ� ใหญ่จากส่วนบนของ หอ้ งลา่ งขวา ร่างกาย ถูกตดั มาต่อกบั แขนงหลอด เลือดแดงพลั โมนารีขวา แผนภาพแสดงลกั ษณะหวั ใจที่หลอดเลือดแดงใหญ่สลบั ที่กนั ตดั และผกู โคนหลอด เลอื ดใหญจ่ าก หวั ใจไปทปี่ อด รอยผา่ ตดั สลบั หลอดเลอื ด หลอดเลอื ดดำ� ใหญจ่ ากส่วนลา่ งของร่างกาย ทอ่ กอร์เทกซต์ อ่ ระหวา่ งหลอดเลอื ดดำ� ใหญ่ แผนภาพแสดงลกั ษณะหวั ใจภายหลงั การผา่ ตดั สลบั หลอดเลือด จากส่วนลา่ งของร่างกาย แดงใหญ่ (arterial switch operation) แผนภาพแสดงการผา่ ตดั ฟอนแทน (Fontan operation)

251 ๕. ลนิ้ พลั โมนารีตนั (Pulmonary atresia) ช่องหวั ใจ หลอดเลอื ดนอกหวั ใจ เป็นความพกิ ารทล่ี นิ้ หวั ใจพลั โมนารี บางรายหวั ใจ หอ้ งบนขวา หอ้ งลา่ งขวามขี นาดเลก็ ทำ� ใหเ้ ลอื ดดำ� ไปฟอกทป่ี อด ไมไ่ ด้ ตอ้ งอาศยั เลอื ดจากเอออร์ตาผา่ นหลอดเลอื ด หอ้ งลา่ งขวาเลก็ นอกหวั ใจ (PDA) ถา้ หลอดเลือดนอกหวั ใจปิ ดจะ เสียชีวติ จากภาวะขาดออกซิเจน หากวนิ ิจฉยั ได้ หลอดเลือดแดงพลั โมนารีขนาดเลก็ เร็วอาจใหย้ าขยายหลอดเลอื ดนอกหวั ใจใหเ้ ปิ ดอยู่ แลว้ ผา่ ตดั ตอ่ เสน้ เลอื ดจากหลอดเลอื ดแดงใตก้ ระดกู แผนภาพแสดงลกั ษณะหวั ใจหอ้ งล่างขวามีขนาดเลก็ ร่วมกบั ไหปลาร้าไปยงั แขนงหลอดเลือดแดงพลั โมนารี ลิ้นพลั โมนารีตนั เป็นโรคหวั ใจพิการแต่กำ� เนิดท่ีพบไม่บ่อย ภายหลงั จึงทำ� การผา่ ตดั ฟอนแทน ในกรณีท่ีหวั ใจ หอ้ งล่างขวาไม่เลก็ มากกใ็ หท้ ำ� การขยายลิ้นหวั ใจ ลิ้นไทรคสั พิด พลั โมนารีโดยการผา่ ตดั หรือใชส้ ายสวนได้ อยตู่ ่ำ� ลงไป ๖. Ebstein’s anomalies ตามปกติลนิ้ หวั ใจ แผนภาพแสดงลกั ษณะ Ebstein’s anomalies สามแผน่ หรือไทรคสั พดิ ประกอบดว้ ย ลนิ้ ๓ส่วน ซ่ึงเป็นทางเปิ ดใหเ้ ลือดดำ� จากหอ้ งบนขวาไหลลง ผา่ ตดั ทเ่ี รียกวา่ การผา่ ตดั เกลนน์(Glennoperation) สู่หอ้ งลา่ งขวาขณะท่ีหวั ใจคลายตวั และลนิ้ จะปิ ด โดยการตอ่ หลอดเลือดดำ� จากส่วนบนของร่างกาย เมอ่ื หวั ใจหอ้ งลา่ งขวาบบี ตวั เพอ่ื ส่งเลอื ดดำ� ไปฟอก เขา้ กบั แขนงหลอดเลอื ดแดงพลั โมนารีขวา ในราย ท่ีปอด ผปู้ ่ วยที่มคี วามพกิ ารชนิดน้ี ลนิ้ ไทรคสั พดิ เดก็ โตหรือผใู้ หญอ่ าจผา่ ตดั ซ่อมลนิ้ ไทรคสั พดิ จะอยตู่ ่ำ� ลงไปในผนงั หอ้ งลา่ งขวา ทำ� ใหล้ นิ้ ปิ ดไม่ สนิท เลอื ดดำ� ไหลยอ้ นกลบั ไปยงั หอ้ งบนขวา ภาวะ ปัจจุบนั มีวิธีการผ่าตดั ต่อหลอดเลือดดำ� น้ีพบไดไ้ มบ่ อ่ ย ในรายที่มคี วามพกิ ารรุนแรงอาจ จากส่วนล่างของร่างกาย เขา้ กบั หลอดเลือดแดง มีอาการต้งั แต่แรกเกิด สงั เกตวา่ ทารกมีเลบ็ และ พลั โมนารีขวา หรือท่ีบางคนเรียกวา่ การผา่ ตดั ริมฝีปากเขยี วคล้ำ� กวา่ ปกติ ถา้ วดั ออกซิเจนบริเวณ อินฟี เรียร์เกลนน์ (Inferior Glenn) ซ่ึงไดผ้ ลดีใน ปลายมือปลายเทา้ จะต่ำ� บางรายอาจมีอาการนอ้ ย บางราย โดยที่เลอื ดดำ� จากศรี ษะและส่วนบนของ มากจนสงั เกตไม่ไดจ้ นกระทงั่ โตหรือเป็นผใู้ หญ่ ร่างกายยงั ไหลผา่ นลนิ้ ไทรคสั พดิ อยา่ งปกติ ซ่ึงจะมอี าการเหนื่อยเร็วกวา่ ปกติ การวินิจฉยั จากการตรวจร่างกาย ถ่ายภาพ รงั สีทรวงอก ตรวจภาพคลน่ื ไฟฟ้าหวั ใจ และการ ตรวจดว้ ยคลน่ื เสียงความถสี่ ูง การรักษา ในทารกรายทมี่ อี าการรุนแรง เชน่ มอี าการเขยี วมาก มภี าวะหวั ใจวาย การผา่ ตดั ซ่อม ลนิ้ หวั ใจทำ� ไดย้ ากและมอี ตั ราเสียชีวติ สูง จึงมกี าร

252 ผนงั ก้นั ห้องล่างมีรูรั่ว การรักษา ในทารก ถา้ ในช่วงอายุ ๖ เดือน ลนิ้ หวั ใจไมทรัล มีอาการเขียวมากอาจผา่ ตดั ต่อเส้นเลือดแดงจาก แขนมายงั แขนงหลอดเลือดแดงพลั โมนารี เม่ือ โตข้นึ มอี ายปุ ระมาณ๘-๑๒เดอื น จงึ ทำ� การผา่ ตดั เกลนน์ และสุดทา้ ยคือ การผา่ ตดั ฟอนแทน ซ่ึง ผลของการผา่ ตดั จะไดผ้ ลดี และสุขภาพทวั่ ไปจะ แขง็ แรงในระยะยาว ลนิ้ ไทรคสั พดิ ท่ีตนั หอ้ งลา่ งขวามขี นาดเลก็ ๖. โรคหวั ใจพกิ ารแต่กำ� เนดิ ในผ้ใู หญ่ แผนภาพแสดงภาวะลิ้นไทรคสั พิดตนั ผปู้ ่ วยเดก็ ท่ีเป็นโรคหวั ใจพกิ ารแตก่ ำ� เนิดท้งั ที่ผา่ ตดั แลว้ และยงั ไมผ่ า่ ตดั ควรไดร้ ับการติดตาม ๗. ภาวะลนิ้ ไทรคสั พดิ ตนั (Tricuspid atre- ไปตลอดชวี ติ ปัญหาทเ่ี กดิ ข้นึ ในหลายประเทศรวม sia) คอื ภาวะท่ีลนิ้ ไทรคสั พดิ ตนั หวั ใจหอ้ งลา่ ง ท้งั ประเทศไทยคอื ผดู้ ูแล เนื่องจากกมุ ารแพทย์ ขวามขี นาดเลก็ ชนิดที่พบบอ่ ยเป็นชนิดที่ร่วมกบั โรคหวั ใจไมม่ คี วามชำ� นาญทจี่ ะดแู ลปญั หาในผใู้ หญ่ ผนงั หอ้ งลา่ งหวั ใจมรี ูรัว่ ขนาดเลก็ อาจเกิดร่วมกบั ขณะเดยี วกนั แพทยโ์ รคหวั ใจในผใู้ หญท่ สี่ นใจและ ลิน้ หวั ใจพลั โมนารีตีบ ผปู้ ่ วยมีอาการเขียวต้งั แต่ มีความรู้ความชำ� นาญเร่ืองหวั ใจพกิ ารแต่กำ� เนิดมี ภายใน ๖ เดือนแรก เลอื ดดำ� จากส่วนบนและส่วน นอ้ ย ในบางประเทศจึงมีแพทยผ์ เู้ ชี่ยวชาญที่ดูแล ลา่ งของร่างกายจะไหลผา่ นผนงั ก้นั หอ้ งบนจากขวา ผปู้ ่ วยกลมุ่ น้ีโดยเฉพาะ บางประเทศมกี ารฝึกอบรม ไปซา้ ย ไปปนกบั เลือดแดงในหอ้ งบนซา้ ยซ่ึงมา แพทยผ์ ูเ้ ชี่ยวชาญสาขาหัวใจพิการแต่กำ� เนิดใน จากปอด ผา่ นลนิ้ ไมทรลั หวั ใจหอ้ งลา่ งซา้ ย และ ผใู้ หญ่ (adult congenital heart specialist) ไปเล้ียงร่างกาย เลือดบางส่วนจะไปฟอกท่ีปอด ผา่ นผนงั ก้นั หอ้ งลา่ งของหวั ใจ การออกกำ� ลงั กายของผ้ปู ่ วยหวั ใจพกิ าร แต่กำ� เนดิ การวนิ ิจฉัยเบื้องต้น โดยการตรวจร่างกาย ทางระบบหวั ใจและหลอดเลอื ด ตรวจจากภาพถา่ ย ปัจจบุ นั ผปู้ ่วยทเี่ ป็นโรคหวั ใจพกิ ารแตก่ ำ� เนิด รงั สีทรวงอก ตรวจคลน่ื ไฟฟา้ หวั ใจทมี่ ลี กั ษณะคอ่ น ท่ีไดร้ ับการรักษาโดยการผา่ ตดั และใชส้ ายสวนมี ขา้ งจำ� เพาะ และตรวจดว้ ยคล่ืนเสียงความถี่สูงจะ จำ� นวนมากข้นึ ผปู้ ่ วยเหลา่ น้ีควรไดร้ ับคำ� แนะนำ� สามารถวนิ ิจฉยั ได้ เร่ืองขีดความสามารถในการออกกำ� ลงั กาย ท้งั น้ี เพ่ือความปลอดภยั ของผูป้ ่ วย ปัจจุบนั ยงั มีการ ศกึ ษาในเรื่องการออกกำ� ลงั กายในผปู้ ่ วยโรคหวั ใจ นอ้ ยมาก แตก่ ม็ ขี อ้ แนะนำ� ทอ่ี าจนำ� ไปใชป้ ฏบิ ตั ไิ ด้ ขอ้ แนะนำ� โดยทว่ั ไปข้นึ กบั ชนดิ ของความพกิ ารและ อาการของผปู้ ่ วยแต่ละราย แต่เป็นการยากที่จะ

253 แนะนำ� ในกรณีทผ่ี ปู้ ่ วยไมม่ อี าการ จงึ มผี ปู้ ่ วยทอี่ าจ กฬี าทผ่ี ปู้ ่วยเดก็ โรคหวั พกิ ารแตก่ ำ� เนดิ ทอ่ี าการรุนแรงควรหลกี เลยี่ ง เสียชีวติ อยา่ งกะทนั หนั ระหวา่ งการออกกำ� ลงั กาย โดยที่ไม่ทราบมาก่อนวา่ เป็ นโรคหวั ใจ การวดั รูรั่วเลก็ ๆ และไมอ่ ยใู่ กลล้ ิน้ เอออร์ติก กรณีลนิ้ สมรรถภาพของหวั ใจขณะออกกำ� ลงั กายกเ็ ป็นอีก พลั โมนารีตบี ไมม่ าก สามารถออกกำ� ลงั ไดใ้ กลเ้คยี ง วิธีการหน่ึงท่ีจะบอกถึงขีดความสามารถในการ กบั คนปกติ อยา่ งไรกต็ าม ควรปรึกษาแพทยเ์ พอ่ื ออกกำ� ลงั กาย ร่วมกบั การตรวจหาระดบั การใช้ พจิ ารณาเป็นราย ๆ ไป ออกซิเจนของร่างกายจะไดข้ อ้ มลู ทลี่ ะเอยี ดมากข้นึ ๗. ววิ ฒั นาการในการผ่าตดั การออกกำ� ลงั กายที่มกี ารแขง่ ขนั เช่น การ เล่นฟตุ บอล วา่ ยน้ำ� ผปู้ ่ วยมกั ฝืนออกแรงเตม็ ที่ ววิ ฒั นาการในการผา่ ตดั เพอ่ื รักษาโรคหวั ใจ ซ่ึงอาจเป็นอนั ตรายโดยทว่ั ไปผปู้ ่ วยหลงั การผา่ ตดั พกิ ารแตก่ ำ� เนิดคร้งั แรกเร่ิมตน้ จากความสำ� เร็จของ หวั ใจชนิดที่ตอ้ งผา่ ตดั กลา้ มเน้ือหวั ใจหอ้ งล่างทำ� รอเบิร์ต เอดเวริ ์ด กรอสส์ (Robert Edward Gross) ให้มีแผลเป็ น และมีโอกาสเกิดภาวะหวั ใจเตน้ ศลั ยแพทยช์ าวอเมริกนั ในพ.ศ.๒๔๘๑โดยทำ� การ ผดิ จงั หวะไดง้ า่ ย ผปู้ ่ วยลนิ้ หวั ใจตบี โดยเฉพาะลนิ้ ผา่ ตดั ผกู เสน้ เลอื ดนอกหวั ใจเดก็ หญงิ อายุ ๗ ปี ท่ี หวั ใจเอออร์ตกิ จะมคี วามเส่ียงตอ่ การออกกำ� ลงั กาย โรงพยาบาลเดก็ เมอื งบอสตนั รัฐแมสซาชูเซตส์ เนื่องจากเลือดไม่สามารถผา่ นลิ้นหวั ใจเอออร์ติก สหรัฐอเมริกา เวลาใกลเ้ คียงกนั พ.ศ. ๒๔๘๗ ไปเล้ยี งร่างกายไดเ้ ตม็ ที่เหมอื นคนปกติ อลั เฟรด เบลลอก (Alfred Blalock) ศลั ยแพทย์ หวั ใจชาวอเมริกนั จากโรงพยาบาลจอหน์ ฮอปกนิ ส์ ภาวะเสียชีวติ ทนั ทขี ณะออกกำ� ลงั กายพบได้ เมืองบลั ติมอร์ รัฐแมริแลนด์ สหรัฐอเมริกา ได้ เสมอในผปู้ ่ วยหวั ใจพิการแต่กำ� เนิดท้งั ก่อนและ ผา่ ตดั ต่อเสน้ เลือดแดงใตก้ ระดูกไหปลาร้าเขา้ กบั หลงั ผา่ ตดั กมุ ารแพทยโ์ รคหวั ใจหรืออายรุ แพทย์ หลอดเลอื ดแขนงของหลอดเลอื ดแดงพลั โมนารีใน โรคหวั ใจทม่ี คี วามชำ� นาญจะเป็นผใู้ หค้ ำ� แนะนำ� ได้ ผปู้ ่ วยท่ีเป็ นหวั ใจพิการแต่กำ� เนิดชนิดเขียว ซ่ึง เป็นราย ๆ ไป ทำ� ใหอ้ าการเขยี วนอ้ ยลง การผา่ ตดั ชนิดน้ีเรียกวา่ เบลลอก-ทอสซิกชนั ต์ (Blalock-Taussig shunt) ผปู้ ่ วยเดก็ ทเ่ี ป็นโรคหวั ใจพกิ ารแตก่ ำ� เนิด ซ่ึง และในพ.ศ.๒๔๘๘คลาเรนซ์ คราฟอร์ด(Clarence ไดร้ บั การรกั ษาโดยการผา่ ตดั เรียบรอ้ ยแลว้ และไมม่ ี Crafoord) ศลั ยแพทยห์ วั ใจและหลอดเลือดชาว พยาธิสภาพหลงเหลอื อยหู่ ลงั การผา่ ตดั โดยทวั่ ไป สามารถออกกำ� ลงั กายไดต้ ามปกตหิ รือใกลเ้ คยี งกบั คนปกติ ควรขอคำ� แนะนำ� จากกุมารแพทยโ์ รค หวั ใจทเ่ี ป็นผดู้ แู ล ในกรณีผใู้ หญ่ ควรปรึกษาแพทย์ โรคหวั ใจท่ีมีประสบการณ์ดูแลผปู้ ่ วยหวั ใจพกิ าร แตก่ ำ� เนิดเป็นราย ๆ ไป หวั ใจพิการแต่กำ� เนิดชนิดอาการไม่รุนแรง และไมจ่ ำ� เป็นตอ้ งผา่ ตดั เช่น ผนงั ก้นั หอ้ งลา่ งมี

254 ๗.๑ การผ่าตดั ชนดิ ใหม่ ๆ สวเี ดน และกสุ ตาฟ นีลนิ (Gustav Nylin) จากกรุง ใน พ.ศ. ๒๕๑๐ ดไวต์ ซี. แมกกนู (Dwight สตอกโฮลม์ ประเทศสวเี ดน สามารถผา่ ตดั ภาวะ C.McGoon)ศลั ยแพทยจ์ ากเมโยคลนิ ิกโรเชสเตอร์ หลอดเลือดแดงใหญ่เอออร์ตาคอด (co-acrtation รัฐมนิ นิโซตา สหรฐั อเมริกา ไดท้ ำ� การผา่ ตดั ชนิด of aorta) ไดส้ ำ� เร็จ ตอ่ มาใน พ.ศ. ๒๔๙๑ เซอร์ ใชโ้ ฮโมกราฟต์ (Homograft) โดยใชว้ ิธีการของ รสั เซลล์ คลอด บรอก (Sir Russell claude Brock) ราสเทลลิ (Rastelli operation) ศลั ยแพทยห์ วั ใจและทรวงอก ชาวองั กฤษ สามารถ ทำ� การผา่ ตดั เปิ ดลิ้นพลั โมนารีตีบไดส้ ำ� เร็จ โดย วิวฒั นาการของเทคนิคในการผ่าตดั หัวใจ การผา่ ตดั เขา้ ทางหอ้ งบนขวา การผา่ ตดั ท้งั หมดน้ี พกิ ารแตก่ ำ� เนิดอยตู่ ลอดเวลา ดงั น้ี เป็นการผา่ ตดั ขณะที่หวั ใจยงั เตน้ อยู่ ใน พ.ศ. ๒๕๑๔ ฟรองซวั มารี ฟอนแทน ใน พ.ศ. ๒๔๙๘ คลาเรนซ์ วอลตนั ลลิ ลไี ฮ (François Marie Fontan) ศลั ยแพทยจ์ ากกรุง (ClarenceWalton Lillehei)ศลั ยแพทยช์ าวอเมริกนั ปารีส ประเทศฝร่งั เศส สามารถผา่ ตดั หวั ใจพกิ าร และคณะ จากเมืองมินิอาโปลิส รัฐมินนิโซตา แต่กำ� เนิดชนิดซบั ซอ้ นบางชนิด เช่น ภาวะลิ้น สหรัฐอเมริกา ไดเ้ ริ่มทำ� การผา่ ตดั หวั ใจชนิดเปิ ด ไทรคสั พดิ ตบี ตนั ร่วมกบั ความพกิ ารอนื่ ๆ โดยตอ่ หวั ใจโดยใชก้ ารไหลเวยี นเลอื ดจากคนปกตมิ าชว่ ย ทอ่ จากหลอดเลือดดำ� ใหญจ่ ากศีรษะและจากส่วน ในระหวา่ งการผา่ ตดั ในปีเดยี วกนั จอหน์ เวบสเตอร์ ลา่ งของหวั ใจ เขา้ กบั หลอดเลอื ดแดงพลั โมนารี ท่ี เคริ ์กลนิ (John Webster Kirklin) ศลั ยแพทยจ์ าก เรียกวา่ การผา่ ตดั ฟอนแทน (Fontan operation) เมโยคลนิ ิกโรเชสเตอร์ รฐั มนิ นิโซตา สหรฐั อเมริกา ไดผ้ า่ ตดั หวั ใจพกิ ารแตก่ ำ� เนิด โดยใชเ้ ครื่องปอด- ใน พ.ศ. ๒๕๑๙ เอดิบ เจเทน (Adib Jatene) หวั ใจเทยี มไดส้ ำ� เร็จเชน่ กนั นบั เป็นการเริ่มตน้ การ ศลั ยแพทยห์ วั ใจชาวบราซิล จากเมืองเซาเปาโล ผา่ ตดั ผปู้ ่ วยโรคหวั ใจพิการแต่กำ� เนิด ระยะแรก ประเทศบราซิล เป็นผทู้ ำ� การผา่ ตดั สลบั เสน้ เลอื ด สามารถผา่ ตดั ไดเ้ ฉพาะในเดก็ โต แดงใหญใ่ นผปู้ ่ วยท่ีมีความพกิ ารชนิดหลอดเลือด แดงใหญส่ ลบั ที่กนั ไดส้ ำ� เร็จ การผา่ ตดั มวี วิ ฒั นาการจนสามารถผา่ ตดั ทารก แรกเกิดได้ คอื ใน พ.ศ. ๒๕๐๒ ดร.ออเก เซนนิง ใน พ.ศ. ๒๕๒๖ วลิ เลยี ม ไอมอน นอร์วดู , (Dr.Åke Senning) ศลั ยแพทยช์ าวสวีเดน ไดท้ ำ� เจอาร์ (William Imon Norwood, Jr.) ศลั ยแพทย์ การผา่ ตดั เปล่ียนทางเดินเลือดในหวั ใจหอ้ งบนใน จากโรงพยาบาลเดก็ เมืองบอสตนั สหรัฐอเมริกา คนไขท้ ่ีหลอดเลือดแดงใหญ่สลบั ที่กนั ใน พ.ศ. สามารถทำ� การผา่ ตดั หวั ใจพิการแต่กำ� เนิดชนิดที่ ๒๕๐๗ วิลเลียม ทอร์นตนั มสั ตาร์ด (William เรียกวา่ Hypoplastic left heart ซ่ึงเป็นโรคหวั ใจ Thornton Mustard) ศลั ยแพทยห์ วั ใจชาวแคนาดา พกิ ารแตก่ ำ� เนิดทร่ี ุนแรงและเสียชวี ติ ในเวลารวดเร็ว จากโรงพยาบาลเดก็ โทรอนโต ประเทศแคนาดา ไดส้ ำ� เร็จ ไดผ้ า่ ตดั เปล่ียนทางเดินเลือดในหวั ใจหอ้ งบนใน คนไขท้ หี่ ลอดเลอื ดแดงใหญส่ ลบั ทกี่ นั เชน่ เดยี วกนั ๗.๒ วิวัฒนาการในการผ่าตัดหัวใจ พกิ ารแต่กำ� เนดิ ในประเทศไทย ใน พ.ศ. ๒๔๙๖ ศาสตราจารย์ นายแพทย์

255 สมาน มนั ตาภรณ์ เป็นผผู้ า่ ตดั ปิ ดหลอดเลอื ดนอก สมเดจ็ พระเจา้ พี่นางเธอ เจา้ ฟ้ากลั ยาณิวฒั นา หวั ใจคร้ังแรก ที่คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ มหาวทิ ยาลยั ส่วนการผา่ ตดั ชนิดเปิ ดหวั ใจทำ� ใน สถานที่เดียวกนั ใน พ.ศ. ๒๕๐๑ มที ารกเกิดใหมม่ ชี ีวติ ปี ละ๘๐๐,๐๐๐คน เป็นโรค หวั ใจพกิ ารแตก่ ำ� เนิด ๘,๐๐๐ คน ซ่ึงเดก็ จำ� นวน ใน พ.ศ. ๒๕๐๒ ศาสตราจารย์ นายแพทย์ คร่ึงหน่ึงหรือ๔,๐๐๐คนมคี วามพกิ ารไมม่ าก บาง กษาน จาติกวนิช และศาสตราจารย์ นายแพทย์ ชนิดอาจหายไดเ้ อง เช่น ผนงั ก้นั หวั ใจมรี ูรว่ั ขนาด กมั พล ประจวบเหมาะไดท้ ำ� การผา่ ตดั เปิ ดหวั ใจท่ี ไมใ่ หญ่ หรือลนิ้ หวั ใจตีบไมม่ าก อกี ๔,๐๐๐ คน คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล ปัจจุบนั ศูนย์ จำ� เป็ นตอ้ งไดร้ ับการรักษาโดยการผา่ ตดั หรือใช้ หวั ใจหลายแห่งท้งั ภาครัฐและเอกชนมีการพฒั นา สายสวน ปัจจุบนั สามารถทำ� การผ่าตดั ในเวลา จนสามารถผา่ ตดั ไดผ้ ลดีทดั เทียมกบั นานาชาติ ราชการไดป้ ี ละไมเ่ กิน ๒,๕๐๐ ราย รกั ษาดว้ ยสาย สวนปี ละ๕๐๐-๖๐๐ราย นอกจากน้นั ความพกิ าร ๗.๓ บคุ ลากร/หน่วยงานหรือองค์กร บางชนิดจำ� เป็นตอ้ งผา่ ตดั หลายคร้ัง บางรายตอ้ ง ผา่ ตดั ดว่ นโดยเฉพาะในเดก็ แรกเกิดหรือเดก็ ทารก ผทู้ ต่ี อ้ งปฏบิ ตั งิ านดแู ลผปู้ ่ วยโรคหวั ใจพกิ าร จึงยงั มผี ปู้ ่ วยท่ีรอการรักษาอยกู่ วา่ ๑,๐๐๐ คน แตก่ ำ� เนิดคอื กมุ ารแพทย์โรคหัวใจ ซ่ึงเป็นแพทย์ ที่ไดร้ ับการฝึ กอบรมเพิ่มเติมอีก ๒ ปี หลงั จาก ในพ.ศ.๒๕๔๖ประเทศไทยเริ่มมโี ครงการ ไดร้ ับวฒุ ิบตั รกมุ ารแพทย์ แต่ในบางประเทศใช้ หลกั ประกนั สุขภาพแหง่ ชาติสำ� นกั งานหลกั ประกนั เวลาฝึกอบรม ๓ ปี เช่น สหรฐั อเมริกา เมอื่ อบรม สุขภาพแห่งชาติ(สปสช.)และมลู นิธิเดก็ โรคหวั ใจ แลว้ จะไดร้ ับวุฒิบตั รสาขากุมารเวชศาสตร์โรค ในพระอปุ ถมั ภข์ องสมเดจ็ พระเจา้ พน่ี างเธอ เจา้ ฟ้า หวั ใจ กมุ ารแพทยโ์ รคหวั ใจในประเทศไทยที่ยงั กลั ยาณิวฒั นา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ได้ ปฏบิ ตั งิ านมปี ระมาณ๘๐คน โดยปฏบิ ตั งิ านทค่ี ณะ ร่วมกบั โรงพยาบาลรัฐ ๒๐ แห่ง และโรงพยาบาล แพทยศาสตร์ของมหาวทิ ยาลยั แพทย์ โรงพยาบาล สงั กดั กระทรวงสาธารณสุข และโรงพยาบาลเอกชน เป็นแพทยท์ ่ีรับปรึกษาผปู้ ่ วยที่สงสยั วา่ จะเป็นโรค หัวใจ ศลั ยแพทยห์ ัวใจท่ีสามารถทำ� การผ่าตดั หวั ใจพกิ ารแตก่ ำ� เนิดมีจำ� นวนไมม่ าก โดยเฉพาะ ในเดก็ เลก็ หรือหวั ใจพกิ ารแตก่ ำ� เนิดชนิดซบั ซอ้ น มีจำ� นวนนอ้ ยมาก เพราะตอ้ งไดร้ ับการฝึกอบรม เพมิ่ เติม จึงจะสามารถผา่ ตดั เดก็ ไดผ้ ลดี ปัญหาของประเทศไทยและประเทศกำ� ลงั พฒั นาคอื ขาดแคลนบคุ ลากร ท้งั แพทยแ์ ละพยาบาล ทำ� ใหผ้ ปู้ ่วยไดร้ บั การวนิ ิจฉยั ชา้ และรอนานกวา่ จะ ไดร้ ับการผา่ ตดั ใน พ.ศ. ๒๕๕๘ ประเทศไทย

256 มูลนิธิเดก็ โรคหวั ใจฯ อบรมบุคลากรทางการแพทยใ์ หส้ ามารถ ๒)มลู นิธิเดก็ โรคหวั ใจฯยงั ใหท้ นุ สนบั สนุน วนิ ิจฉยั โรคหวั ใจในเดก็ เบ้ืองตน้ ได้ ศลั ยแพทยห์ วั ใจไปศึกษาดูงานเกี่ยวกบั การผา่ ตดั เดก็ โรคหวั ใจในตา่ งประเทศอกี เป็นจำ� นวนมาก เอกชน๖แห่ง ผา่ ตดั เดก็ โรคหวั ใจเพม่ิ อกี ปี ละกวา่ ๑,๐๐๐ คน โดยทำ� การผา่ ตดั นอกเวลาราชการใน ๓) มลู นิธิเดก็ โรคหวั ใจฯ ใหก้ ารสนบั สนุน โรงพยาบาลรฐั ส่วนในโรงพยาบาลเอกชนสามารถ แพทยแ์ ละพยาบาลประชุมวิชาการท้งั นานาชาติ ผา่ ตดั ไดท้ ุกเวลาและไดร้ ับการสนบั สนุนแพทย์ และภายในประเทศ และยงั เป็ นเจา้ ภาพจดั การ ผ่าตดั จากมูลนิธิของโรงพยาบาลเอกชนที่ร่วม ประชมุ นานาชาตใิ นประเทศไทย ๒ คร้งั คอื การ โครงการดว้ ย นอกจากน้ี มูลนิธิเดก็ โรคหวั ใจฯ ประชุม World Congress of Pediatric Cardiology จดั ต้งั โครงการ “สองหมื่นบาทต่อหน่ึงชีวติ เดก็ ” คร้ังที่ ๓ เมอื่ พ.ศ. ๒๕๓๘ โดยมผี เู้ ขา้ ร่วมประชุม โดยไดร้ ับบริจาคจากผมู้ ีจิตศรัทธา จนถึง พ.ศ. กวา่ ๑,๒๐๐ คน และการประชุม First Asia Paci- ๒๕๕๙ ไดท้ ำ� การผา่ ตดั ไปแลว้ กวา่ ๑๐,๐๐๐ คน fic Congress of Pediatric Cardiology and Cardiac Surgery เมอ่ื พ.ศ. ๒๕๔๙ โดยมผี เู้ ขา้ ร่วมประชุม นอกจากน้ียงั มี “มูลนิธิเพ่ือสนับสนุนการ กวา่ ๖๐๐ คน ผ่าตดั หวั ใจเดก็ โรงพยาบาลราชวถิ ”ี ทำ� โครงการ เช่นเดียวกนั โดยร่วมกบั มลู นิธิเดก็ โรคหวั ใจฯ ๔)การสนบั สนุนใหศ้ นู ยห์ วั ใจทเ่ี กิดใหมท่ ้งั ในส่วนกลางและส่วนภูมิภาคทำ� การผา่ ตดั หวั ใจ ปัจจบุ นั มลู นิธิเดก็ โรคหวั ใจฯไดด้ ำ� เนินการ พกิ ารแตก่ ำ� เนดิ โดยมลู นธิ เิ ดก็ โรคหวั ใจฯสนบั สนนุ โครงการที่สำ� คญั ไดแ้ ก่ ใหศ้ ลั ยแพทยท์ ี่มคี วามชำ� นาญไปช่วยผา่ ตดั ตอ่ มา ทางศนู ยห์ วั ใจสามารถทำ� การผา่ ตดั ไดด้ ว้ ยตนเอง ๑) ปัญหาในเร่ืองการขาดบุคลากรทางการ แพทย์ มูลนิธิเดก็ โรคหวั ใจฯ ไดใ้ หท้ ุนสนบั สนุน ๕)มลู นิธิเดก็ โรคหวั ใจฯจดั การฝึกอบรมให้ การฝึ กอบรมแพทยใ์ ห้เป็ นผูเ้ ช่ียวชาญในสาขา แกพ่ ยาบาลวชิ าชีพและเจา้ หนา้ ทอ่ี นามยั ในจงั หวดั กมุ ารเวชศาสตร์โรคหวั ใจ ต้งั แต่ พ.ศ. ๒๕๓๓ ถงึ ตา่ งๆ ใหส้ ามารถวนิ ิจฉยั โรคหวั ใจในเดก็ เบ้อื งตน้ ปัจจบุ นั และผมู้ สี ำ� เร็จการฝึกอบรมแลว้ กวา่ ๙๐คน ได้ โดยไดร้ บั การสนบั สนุนทนุ จากมลู นิธิกองทนุ ผสู้ ำ� เร็จการฝึกอบรมไดไ้ ปปฏิบตั ิงานทว่ั ประเทศ การกุศลสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ในหน่วยงานของรัฐเป็ นส่วนใหญ่ หรือกองทุนการกุศลสมเด็จยา่ และกองทุนการ กศุ ลสมเดจ็ พระเจา้ พนี่ างเธอ เจา้ ฟ้ากลั ยาณิวฒั นา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ หรือกองทนุ การ กุศลกลั ยาณิวฒั นา (กว.) ซ่ึงท้งั ๒ พระองคม์ ี พระประสงคป์ ระทานใหแ้ กม่ ลู นิธิเดก็ โรคหวั ใจฯ เป็นประจำ� ทุกปี จนถึง พ.ศ. ๒๕๕๘ ไดท้ ำ� การ ฝึกอบรมจำ� นวนกวา่ ๗๑ จงั หวดั มผี เู้ ขา้ อบรมท้งั สิ้น ๙,๐๙๖ คน มนี กั เรียนช้นั ประถมศกึ ษาไดร้ ับ การตรวจหาโรคหวั ใจท้งั สิ้นกวา่ ๒ ลา้ นคน

257 ๖)การขยายความอนเุ คราะห์ สู่ภมู ภิ าค ในชนบท สถานพยาบาล ส่วนใหญไ่ มม่ กี มุ ารแพทยโ์ รคหวั ใจ ผทู้ ่ีสงสยั วา่ จะป่ วยเป็นโรคหวั ใจ จำ� เป็นตอ้ งเดนิ ทางไปรบั การตรวจ และรกั ษาในเมอื งใหญท่ ม่ี โี รงเรียน แพทย์ หรือในกรุงเทพฯ ทำ� ให้ ตอ้ งเสียเวลาและคา่ ใชจ้ า่ ย รวมท้งั ยงั ตอ้ งขาดงานบอ่ ย ทำ� ใหข้ าดราย การตรวจคดั กรองเพือ่ วนิ ิจฉยั โรคหวั ใจใหแ้ ก่เดก็ นกั เรียน ได้ ดงั น้นั มูลนิธิเดก็ โรคหวั ใจฯ จึงไดท้ ำ� โครงการขยายความอนุเคราะห์สู่ภูมิภาค ท้งั น้ี การวินิจฉยั ที่รวดเร็วและการส่งต่อไปยงั ผู้ ประกอบกบั ระยะหลงั มลู นิธิเดก็ โรคหวั ใจฯ ไดจ้ ดั เช่ียวชาญอยา่ งรวดเร็ว จะช่วยใหก้ ารดแู ลรักษาได้ ฝึกอบรมพยาบาลและพนกั งานอนามยั ใหส้ ามารถ ทนั เวลาก่อนท่ีจะมีภาวะแทรกซอ้ นหรือเสียชีวติ ตรวจวนิ ิจฉยั โรคหวั ใจเบ้อื งตน้ ได้ โดยไดร้ บั ความ นอกจากน้ี ความร่วมมอื จากภาครฐั เอกชน และ ร่วมมอื จากกมุ ารแพทยโ์ รคหวั ใจโรงพยาบาลของ องคก์ รการกศุ ล จะทำ� ใหเ้ ดก็ หรือแมผ้ ใู้ หญท่ ่ีเป็น กระทรวงสาธารณสุข และโรงพยาบาลเอกชนทว่ั โรคหวั ใจพิการแต่กำ� เนิดไดร้ ับการดูแลรักษาได้ ประเทศ โครงการน้ีเร่ิมคร้ังแรกท่ีจงั หวดั ยโสธร รวดเร็วและมีประสิทธิภาพ การมีโครงการหลกั เมอ่ื พ.ศ. ๒๕๓๖ จนถงึ พ.ศ. ๒๕๕๘ ไดด้ ำ� เนิน ประกนั สุขภาพแห่งชาติ โดยสำ� นกั งานหลกั ประกนั งานไปแลว้ ๑๓๗ คร้งั มเี ดก็ ท่ีสงสยั วา่ จะเป็นโรค สุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) ทำ� ใหผ้ ปู้ ่ วยโรคหวั ใจ หวั ใจไดร้ บั การตรวจไปท้งั สิ้น๙,๐๙๖คน พบเป็น ที่มีฐานะยากจนไดร้ ับการบริการอยา่ งครบวงจร โรคหวั ใจกวา่ ๑,๕๘๖ คน ในจำ� นวนน้ีตอ้ งไดร้ ับ ต้งั แตก่ ารวนิ ิจฉยั การรักษาทางยา และการรกั ษา การผา่ ตดั จำ� นวนมาก ทเี่ หลอื ไดร้ บั การตดิ ตามจาก โดยการผา่ ตดั โดยไม่ตอ้ งเสียค่าใชจ้ ่าย การเพิ่ม กุมารแพทยใ์ นจงั หวดั โดยไม่ตอ้ งเดินทางไปใน ศูนยโ์ รคหวั ใจทวั่ ประเทศทำ� ให้ผูป้ ่ วยเด็กไดร้ ับ ศูนยห์ วั ใจที่ห่างไกล เป็นการประหยดั ค่าใชจ้ ่าย บริการทรี่ วดเร็วทนั ทว่ งที การพฒั นาศนู ยห์ วั ใจให้ และเพมิ่ พนู ทกั ษะของกมุ ารแพทยใ์ นทอ้ งถน่ิ สามารถทำ� การผา่ ตดั เดก็ โรคหวั ใจไดเ้ ฉพาะทารก แรกเกดิ และในรายทมี่ คี วามพกิ ารซบั ซอ้ นได้ทำ� ให้ ๘. บทสรุป เด็กโรคหวั ใจไม่ตอ้ งรอคอยการผา่ ตดั ท่ียาวนาน จึงเป็นปัจจยั ท่ีสำ� คญั ในอนาคต โรคหวั ใจพิการแต่กำ� เนิดยงั คงเป็ นปัญหา ดูเพิ่มเติมเร่ือง เครื่องมือทางการแพทย์ที่ใช้ ทางดา้ นการแพทยแ์ ละสาธารณสุขเนื่องจากยงั ไม่ สามารถป้องกนั ได้ ส่วนมากยงั ไม่ทราบสาเหตุ เทคโนโลยขี ้นั สูง เลม่ ๑๙

258 บรรณานุกรม วชั รี อรุณสดใส. “อบุ ตั ิการณข์ องโรคหวั ใจพกิ ารแตก่ ำ� เนิดในเดก็ ช่วงระยะเวลา ๑ ปี ในเดก็ ที่เกิดมชี ีพใน โรงพยาบาลรามาธิบดี.” วทิ ยานิพนธเ์ พอื่ วฒุ ิบตั รแสดงความรู้ความชำ� นาญในการประกอบ วชิ าชีพเวชกรรม สาขากมุ ารเวชศาสตร์ ของแพทยสภา, ๒๕๓๕. สรุปผลงาน ๓๐ ปี มลู นธิ เิ ดก็ โรคหวั ใจ ในพระอปุ ถมั ภ์ของสมเดจ็ พระเจ้าพนี่ างเธอ เจ้าฟ้ากลั ยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครินทร์, ๒๕๒๔-๒๕๕๔. Blalock., A. and Taussig, H.B. “The Surgical treatment of malformations of the heart; in which there is pulmonary stenosis or pulmonary atresia.” JAMA 128 (1945): 189-202. Brock, R.C. “Pulmonary Valvotomy for the relief of congenital pulmonary stenosis; report of three cases.” Br Med J (1948): 1121-1126. Cournand, A., Baldwin, J.S., and Himmelstein, A. Cardiac Catheterization in Congenital Heart Disease. New York: Commonwealth Fund, 1949. Fontan, F., and Baudet, E. “Surgical repair of tricuspid atresia.” Thorax 26 (1971): 240-248 Hoffman, J.I., and Kaplan, S. “The incidence of congenital heart disease.” J Am Coll J.I. Cardiol 39 (12) (2002 Jan 19): 890-900. Jatene, A.D., Fontes, V.F., Paulista, P.P., Souza, L.C., Neger, F., Galantier, M., and Sousa, J.E. “Anatomic correction of transposition of the great vessels.” J Thorac Cardiovasc Surg 72 (1976): 364-370. Kan, J.S., Whiter R.I., Jr., Mitchell, S.E., and Gardner, T.J. “Percutaneous balloon valvuloplasty: a new method of treating congenital pulmonary valve stenosis.” N Eng J Med 307 (1982): 540-542. Kirklin, J.W., DuShane, J.W., Patrick, R.T., Donald, D.E., Hetgel, P.S., Harshbarger, H.G., and Wood, H.E. “Intracardiac surgery with the aid of a mechanical pump-oxygenator system (gibbon type): report of eight cases. Proc Staff Meet Mayo Clin 30 (1955): 201-206. Lillehei, C.W., Cohen, M., Warden, H.E., and Varco, R.L. “The direct-vision intracardiac correction of congenital anomalies by controlled cross circulation, Results in thirty-two patients with ventricular septal defects, tetralogy of Fallot, and atrioventricular is communis defects. Surgery 38 (1955): 11-29.

259 Lochaya, S., Watthana, S., Suvachittanont, O., Triyanond, O., Pongpanich, B., Na Ayuthya, P.S., Hathirat, S., NaRanong, V., and Srivarapongpan, R. “Prevalence of heart diseases in school age children of Bangkok.” J Med Assoc Thai 66 (12) (1983 Dec): 789-98. Mongkonsiri, D., Taytiwat, P., and Pankate, P. “The prevalence of congenital heart disease of elemen- tary school aged students in Sukhothai Province (in Thai).” Thai Med Council Bull 34 (2005): 91-104. Mustard, W.T. “Successful two-stage correction of transposition of the great vessels. Surgery 55 (1964): 469-472. Norwood, W.I., Lang, P., and Hansen, D.D. “Physiologic repair of aortic atresia-hypoplastic left heart syndrome.” N Engl J Med 308 (1983): 23-26. Pongpanich, B., Dhanavara Vibul, S., and Limsuwan, A. “Prevalence of heart disease in school children in Thailand: a preliminary survey at Bang Pa-In. Southeast Asian J Trop Med Pub Health 7(1976): 91-94. Rashkind, W.J., and Miller, W.W. “Creation of an atrial septal defect without thoracotomy. A palliative approach to complete transposition of the arteries.” JAMA 196 (1966): 991-992. Rasiah, S.V., Publicover, M., Ewerks et al. “A systematic review of the accuracy of first-trimester ultrasound examination for detecting major cengenital heart disease.” Ultrasound Obstet Gynecol 2006 28 (1): 110-116. Sayasathid, J., Tantiwongkosri, K., and Somboonna, N. “Unrecognized congenital heart disease among Thai children.” J. Med Ass Thailand 92 (3): 2009 Senning, A. “Surgical correction for transposition of the great vessels.” Surgery 45 (1959): 966-980.

260 สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจกั รีสิรินธร รัฐสีมาคุณากรปิ ยชาติ สยามบรมราชกมุ ารี องค์ทป่ี รึกษา คณะกรรมการ โครงการสารานุกรมไทยส�ำหรับเยาวชน โดยพระราชประสงค์ในพระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว กรรมการบริหาร ประธานกรรมการ พลอากาศเอก กำ� ธน สินธวานนท์ รองประธาน ศาสตราจารยเ์ กียรติคุณ นายแพทยเ์ กษม วฒั นชยั กรรมการ ศาสตราจารยพ์ เิ ศษ คุณหญิงแมน้ มาส ชวลิต ดร. คุณหญิงกลั ยา โสภณพนิช ศาสตราจารย์ ดร.สุขมุ ศรีธญั รัตน์ ผชู้ ่วยศาสตราจารยม์ าลี ช่วงสุวนิช นายวฒุ ิ สุมิตร อาจารยส์ ิรินทร์ ช่วงโชติ ศาสตราจารยพ์ ิเศษ ดร.เอกวทิ ย์ ณ ถลาง ศาสตราจารยเ์ กียรติคุณ คุณหญิงไขศรี ศรีอรุณ ศาสตราจารยเ์ กียรติคุณ นายแพทยม์ นตรี ตูจ้ ินดา ดร. คุณหญิงกษมา วรวรรณ ณ อยธุ ยา กรรมการและเลขาธิการ ศาสตราจารยก์ ิตติคุณ ไพฑูรย์ พงศะบุตร กรรมการและผู้ช่วยเลขาธิการ ศาสตราจารยก์ ิตติคุณ ดร.พทั ยา สายหู ศาสตราจารยก์ ิตติคุณ สุมน อมรววิ ฒั น์ กรรมการและเหรัญญกิ รองศาสตราจารยว์ ฒั นา ศิวะเก้ือ

261 กรรมการสาขาวชิ า ประธานกรรมการ ดร. คุณหญงิ กลั ยา โสภณพนิช ประธานสาขาวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลย ี ศาสตราจารย์กติ ตคิ ุณ ศักดา ศิริพนั ธ์ุ กรรมการ ศาสตราจารย์ ดร.วสิ ุทธ์ิ ใบไม้ ศาสตราจารย์ ดร.ปรีดา วบิ ูลยส์ วสั ด์ิ ดร.อานนท์ สนิทวงศ์ ณ อยธุ ยา ดร.รอยล จิตรดอน รองศาสตราจารย์ ดร.รัศมีดารา หุ่นสวสั ด์ิ ประธานสาขาวศิ วกรรมศาสตร์ ดร.กฤษณพงศ์ กรี ตกิ ร กรรมการ พลอากาศเอก ศาสตราจารยเ์ กียรติคุณ พิเนต ศุกรวรรณ รองศาสตราจารย์ ดร.วรี ะศกั ด์ิ สุระเรืองชยั รองศาสตราจารย์ ดร.สมชาย จนั ทร์ชาวนา ศาสตราจารย์ ดร.ณรงคฤ์ ทธ์ิ สมบตั ิสมภพ รองศาสตราจารย์ ดร.เชาวลิต ลิ้มมณีวจิ ิตร ดร.พนั ธุ์วงค์ คุณธนะวฒั น์ ประธานสาขาสังคมศาสตร์ ศาสตราจารย์สุกญั ญา สุจฉายา กรรมการ ศาสตราจารย์ ดร.จรัส สุวรรณมาลา ผชู้ ่วยศาสตราจารย์ ดร.อภิลกั ษณ์ เกษมผลกลู ดร.ธนิต ชงั ถาวร นายธาราพงศ์ ศรีสุชาติ ประธานสาขาเกษตรศาสตร์ ศาสตราจารย์ ดร.ศุภมาศ พนิชศักด์พิ ฒั นา กรรมการ รองศาสตราจารย์ ดร.ศรปราชญ์ ธไนศวรรยางกรู ศาสตราจารยเ์ บญจมาศ ศิลายอ้ ย รองศาสตราจารย์ ดร.พนู พภิ พ เกษมทรัพย์ ประธานสาขามนุษยศาสตร์ ศิลปะ และวฒั นธรรม ศาสตราจารย์เกยี รตคิ ุณ คุณหญงิ ไขศรี ศรีอรุณ กรรมการ ศาสตราจารย์ ดร.กสุ ุมา รักษมณี ศาสตราจารยเ์ กียรติคุณ ดร.สนั ติ เลก็ สุขมุ ประธานสาขาศึกษาศาสตร์ รองศาสตราจารย์ ดร.ทองอนิ ทร์ วงศ์โสธร กรรมการ ศาสตราจารยก์ ิตติคุณ สุมน อมรววิ ฒั น์ รองศาสตราจารย์ ดร.ปราณี สงั ขะตะวรรธน์ ประธานสาขาแพทยศาสตร์และสาธารณสุข ศาสตราจารย์เกยี รตคิ ุณ แพทย์หญงิ ชนิกา ตู้จนิ ดา กรรมการ ศาสตราจารยเ์ กียรติคุณ นายแพทยม์ นตรี ตูจ้ ินดา ศาสตราจารย์ แพทยห์ ญิง คุณนนั ทา มาระเนตร์ ศาสตราจารย์ นายแพทยป์ ระกิต วาทีสาธกกิจ ศาสตราจารย์ นายแพทยป์ ระพนั ธ์ ภานุภาค รองศาสตราจารย์ นายแพทยส์ ุรเกียรติ อาชานานุภาพ

262 สาราณยี กร ศาสตราจารย์พเิ ศษ คุณหญงิ แม้นมาส ชวลติ ศาสตราจารยก์ ิตติคุณ ไพฑูรย์ พงศะบุตร ศาสตราจารยก์ ิตติคุณ สุมน อมรววิ ฒั น์ ศาสตราจารย์ ดร.กฤษณา ชุติมา ศาสตราจารยพ์ เิ ศษ ดร.ประคอง นิมมานเหมินท ์ อาจารยส์ ิรินทร์ ช่วงโชติ นางสาวเอิบบุญ สุทธิประภา กรรมการฝ่ ายการเงนิ รองศาสตราจารย์วฒั นา ศิวะเกือ้ ศาสตราจารยก์ ิตติคุณ ไพฑูรย์ พงศะบุตร ดร. คุณหญิงกลั ยา โสภณพนิช ศาสตราจารยก์ ิตติคุณ ดร.พทั ยา สายหู ผู้สอบบัญชี ดร.วริ ัช อภเิ มธีธ�ำรง ทปี่ รึกษาฝ่ ายกฎหมาย ศาสตราจารย์มารุต บุนนาค กรรมการฝ่ ายศิลป์ และการพมิ พ์ นายธัชชัย ถริ ะธรรม รองศาสตราจารยว์ รพงศ์ วรชาติอุดมพงศ์ อาจารยส์ ุมิตรา ขนั ตยาลงกต นายจกั รพงษ์ แสงอรุณ นายสมพงษ์ องั คทะววิ ฒั น ์ นายวสนั ต์ มงคลลาภกิจ

263 กรรมการฝ่ ายประชาสัมพนั ธ์ ท่านผู้หญงิ วลิ าวณั ย์ วรี านุวตั ต์ ิ ดร. คุณหญิงกลั ยา โสภณพนิช คุณหญิงสุภรณ์ วจิ ิตรานุช ศาสตราจารยเ์ กียรติคุณ คุณหญิงไขศรี ศรีอรุณ คุณหญิงกลุ ทรัพย์ เกษแม่นกิจ รองศาสตราจารยส์ ุนีย์ สินธุเดชะ นางอรสา คุณวฒั น ์ หม่อมราชวงศถ์ นดั ศรี สวสั ดิวตั น ์ นายอำ� นาจ สอนอิ่มสาตร์ นายอุดม จะโนภาษ นาวาตรี เกริก ต้งั สง่า กรรมการฝ่ ายจดั จำ� หน่าย รองศาสตราจารย์วฒั นา ศิวะเกือ้ ศาสตราจารยก์ ิตติคุณ ไพฑูรย์ พงศะบุตร รองศาสตราจารยว์ ลยั ชวลิตธำ� รง นางสาวอุไรวรรณ กรวทิ ยาศิลป นายธนะชยั สนั ติชยั กลู นายวรพนั ธ์ โลกิตสถาพร นางสุจิตรา กล่ินเกษร กรรมการฝ่ ายเทคโนโลยสี ารสนเทศ ดร. คุณหญงิ กลั ยา โสภณพนิช ดร.ครรชิต มาลยั วงศ์ ดร.ทวศี กั ด์ิ กออนนั ตกลู ดร.ชนมช์ นก วรี วรรณ นางทิพาวลั ย์ หนูขวญั กรรมการฝ่ ายสนับสนุนการเผยแพร่และจดั หาทุน ไลออน ร้อยเอก ขจิต หพั นานนท์ ไลออน สุรพล ธรรมลงั กา ไลออน วฒุ ิ บุญนิกรวรวทิ ย์ ไลออน สุภชยั สิทธิสุทธ์ิ ไลออน สมศกั ด์ิ โล่ห์วสิ ุทธ์ิ ไลออน อชิราวทิ ย์ เศรษฐโ์ ยธิน ไลออน พงศศ์ กั ด์ิ เกตุสวสั ดิวงศ ์ ไลออน ประดิษฐ์ หิรัญประดิษฐ ไลออน ชยั วฒั น์ มหตั ถนาพาณิช ไลออน ดร.สวรส เสริมพรววิ ฒั น์ ไลออน พลั ลภ เวศยว์ รุตม ์ ไลออน ขนิษฐา นนทรีย์ ไลออน พชั ร งามเสงี่ยม ไลออน ดร.พรี ะวฒั น์ ธมั อุทยั พร ไลออน ชูเกียรติ เทวาดิเทพ ไลออน สุเมธ เตชะไกรศรี

264 หัวหน้าส�ำนักงาน นางสุจิตรา กล่ินเกษร เจ้าหน้าที่ นางหุสนีย์ ศุภพาณิชย์ นางสาววกลุ แจง้ อกั ษร การจดั ทำ� สารานุกรมไทยฯ ฉบบั ใหญ่ นางอุษณีย์ สิทธิไกรพงษ์ งานต้นฉบบั และการจดั พมิ พ์ นายวรเดช พิกลุ ทอง นายศุภกร ศุภกิจจานุสรณ์ งานศิลป์ นางกรรณิการ์ ทองประเทือง นางสาวอญั ชุลี เกิดมงคล การจดั ทำ� สารานุกรมไทยฯ ฉบบั เสริมการเรียนรู้ นางปรียาภา สุขมะโน งานศิลป์ นางสาวประภา สุวทิ ยธรรม นางสาวชญานุตม์ ไตรรัตนผ์ ลาดล นางสาวศรีสุดา ตาปัน งานเลขานุการและสารบรรณ นางสาวบุษบา ศรีเพง็ นางสาวจนั ทิมา คงคาหลวง งานการเงนิ และบญั ชี นางรินทอง อาภาศิริกลุ นายกลั ดนยั อจั ฉริยะอุสาห์ นายวรี ชยั วเิ ชียรฉาย นางสาวอรพรรณ อศั วนิ นิมิตกลุ งานจดั จำ� หน่าย นางสาวศิริจนั ทร์ ศิริวฒั น์ นายอฑั ฒฐ์ ณสั พิชิตธนปัญญา นายธนิต โล่ห์เพยี รพากเพียร งานคอมพวิ เตอร์ งานคลงั สินค้าและจดั ส่ง

265 ผู้เขยี นสารานุกรมไทยส�ำหรับเยาวชนฯ เล่ม ๔๑ ประเพณลี อยกระทง ผู้เขยี น นายสมชาย นิลอาธิ กศ.บ. (ศิลปศึกษา) วทิ ยาลยั วชิ าการศึกษา (ประสานมิตร) ศศ.ม. (มานุษยวทิ ยา วฒั นธรรม) มหาวทิ ยาลยั ศิลปากร ประกาศนียบตั รช้นั สูง (สถาปัตยกรรมไทย) มหาวทิ ยาลยั ศิลปากร ผชู้ ่วยศาสตราจารย์ ผเู้ ช่ียวชาญประจำ� สถาบนั วจิ ยั ศิลปะและวฒั นธรรมอีสาน มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม ผู้เรียบเรียงส่วนเดก็ เลก็ และเดก็ กลาง นางสุมน อมรววิ ฒั น์ อ.บ., ค.บ. (เกียรตินิยมอนั ดบั ๑) จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั M.S. in Education, University of Wisconsin, U.S.A. ครุศาสตรดุษฎีบณั ฑิตกิตติมศกั ด์ิ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั ศาสตราจารยก์ ิตติคุณ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั ราชบณั ฑิต สำ� นกั ธรรมศาสตร์และการเมือง ราชบณั ฑิตยสภา

266 ละครดกึ ดำ� บรรพ์ ผู้เขยี นและผู้เรียบเรียงส่วนเดก็ เลก็ และเดก็ กลาง นายสุรพล วริ ุฬห์รักษ์ สถ.บ. (เกียรตินิยม) จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั M. Architecture และ M.A. (Drama and Theatre) University of Washington, U.S.A. Ph.D. (Drama and Theatre) University of Hawaii, U.S.A. ศาสตราจารยก์ ิตติคุณ ประจำ� ภาควชิ าวาทวทิ ยาและส่ือสารการแสดง คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั ศาสตราจารย์ คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั ประธานสำ� นกั ศิลปกรรม ราชบณั ฑิตยสภา ท่ีปรึกษาหลกั สูตรศิลปศาสตรมหาบณั ฑิต สาขาการจดั การทางวฒั นธรรม บณั ฑิตวทิ ยาลยั จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั กรรมการสภาวจิ ยั แห่งชาติ สาขาปรัชญา นายกสภาสถาบนั กนั ตนา โนรา ผู้เขยี น นายพทิ ยา บุษรารัตน์ กศ.บ. (ภาษาไทย) มหาวทิ ยาลยั ศรีนครินทรวโิ รฒสงขลา ศศ.ม. (ไทยคดีศึกษา) มหาวทิ ยาลยั ทกั ษิณ นกั วชิ าการเช่ียวชาญ

267 ผู้เรียบเรียงส่วนเดก็ เลก็ และเดก็ กลาง นางสาวพสิ มยั จนั ทวมิ ล อ.บ. จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั Dip. Social Policy and Administration University of Wales, U.K. M.A. Communication Art, University of Chicaco, U.S.A. ขา้ ราชการบำ� นาญ กระทรวงสาธารณสุข ที่ปรึกษาอธิการบดี มหาวทิ ยาลยั รังสิต ภูมลิ กั ษณ์เด่นในประเทศไทย ผู้เขยี น นายยุทธ ศรทตั ต์ วท.บ. (ธรณีวทิ ยา) คณะวทิ ยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั M.Sc. (Geology) The University of Western Ontario, Canada. ขา้ ราชการบำ� นาญ กรมทรัพยากรธรณี กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ้ ม ผู้เรียบเรียงส่วนเดก็ เลก็ และเดก็ กลาง นางทศิ นา แขมมณี ค.บ. (เกียรตินิยม) จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั M.A. in Ed. University of California at Chicago, U.S.A. Ph.D. (Curriculum and Struction) Arizona State University, U.S.A. รองศาสตราจารย์ (ขา้ ราชการบำ� นาญ) ภาควชิ าประถมศกึ ษา คณะครุศาสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ภาคีสมาชิก สำ� นกั ธรรมศาสตร์และการเมือง ราชบณั ฑิตยสภา

268 ทะเลไทย ผู้เขยี นและผู้เรียบเรียงส่วนเดก็ กลาง นายเชษฐพงษ์ เมฆสัมพนั ธ์ วท.บ. (ประมง) มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์ M.Sc. (Marine Biochemistry) Kagawa University, Japan Ph.D. (Environmental Sciences) Ehime University, Japan รองศาสตราจารย์ ประจำ� ภาควชิ าวทิ ยาศาสตร์ทางทะเล คณะประมง มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์ คณบดี คณะประมง มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์ นายกงั วาลย์ จนั ทรโชติ วท.บ. (ประมง) มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์ พบ.ม. (พฒั นาการเศรษฐกิจ) สถาบนั บณั ฑิตพฒั นบริหารศาสตร์ (นิดา้ ) D.Agri. (Fisheries) Nihon University, Japan ประกาศนียบตั รวทิ ยาลยั การทพั เรือ รองศาสตราจารย์ ภาควชิ าการจดั การประมง คณะประมง มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์ กรรมการผทู้ รงคุณวฒุ ิ คณะกรรมการนโยบายประมงแห่งชาติ ท่ีปรึกษากรมประมงดา้ นทรัพยากรประมง ที่ปรึกษากิตติมศกั ด์ิ สมาคมการประมงแห่งประเทศไทย ผู้เรียบเรียงส่วนเดก็ เลก็ นางกติ ยิ วดี บุญซื่อ อ.บ., ค.บ. จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั M.Ed. Wayne State University, U.S.A. อดีตหวั หนา้ ภาควชิ าประถมศึกษา คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ (ขา้ ราชการบำ� นาญ) ภาควชิ าประถมศกึ ษา คณะครุศาสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั

269 ชา ผู้เขยี น นายธีรพงษ์ เทพกรณ์ วท.บ. (เคมีอุตสาหกรรม) มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่ ปร.ด. (เทคโนโลยชี ีวภาพ) มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่ ผชู้ ่วยศาสตราจารย์ สาขาวชิ าเทคโนโลยกี ารอาหาร สำ� นกั วชิ าอุตสาหกรรมเกษตร มหาวทิ ยาลยั แม่ฟ้าหลวง ผู้เรียบเรียงส่วนเดก็ เลก็ และเดก็ กลาง นางโชษติ า มณใี ส อ.บ., อ.ม. (ภาษาไทย) จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั รองศาสตราจารย์ ประจำ� ภาควชิ าภาษาไทย คณะศิลปศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ ภาคีสมาชิก ประเภทวรรณศิลป์ สาขาวชิ าวรรณกรรมร้อยกรอง ราชบณั ฑิตยสภา กรรมการส่งเสริมและเผยแพร่การใชภ้ าษาไทย ราชบณั ฑิตยสภา

270 วสั ดุทางวศิ วกรรมกบั การกฬี า ผู้เขยี น นายณรงค์ฤทธ์ิ สมบัตสิ มภพ วท.บ. (เคมีอุตสาหกรรม) สถาบนั เทคโนโลยพี ระจอมเกลา้ พระนครเหนือ M.Sc. (Polymer Science and Technology) University of Manchester & UMIST, U.K. Ph.D. (Polymer Science and Technology) University of Manchester & UMIST, U.K. ศาสตราจารย์ สายวชิ าเทคโนโลยวี สั ดุ คณะพลงั งานส่ิงแวดลอ้ มและวสั ดุ มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยพี ระจอมเกลา้ ธนบุรี นายเชาวลติ ลมิ้ มณวี จิ ติ ร วศ.บ. (วศิ วกรรมอุตสาหการ) สถาบนั เทคโนโลยพี ระจอมเกลา้ ธนบุรี Ph.D. (Metallurgical Engineering) University of Wisconsin-Madison, U.S.A. รองศาสตราจารย์ สาขาวศิ วกรรมหล่อโลหะและโลหการ ภาควชิ าวศิ วกรรมอุตสาหการ คณะวศิ วกรรมศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยพี ระจอมเกลา้ ธนบุรี รองอธิการบดีฝ่ ายพฒั นานกั ศึกษา มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยพี ระจอมเกลา้ ธนบุรี เลขานุการรัฐมนตรีวา่ การกระทรวงวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ผู้เรียบเรียงส่วนเดก็ เลก็ และเดก็ กลาง นางอจั ฉรา ปรีชาวุฒิ วท.บ. (เกียรตินิยมอนั ดบั ๒) จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั M.S. University of Hawaii, U.S.A. รองศาสตราจารย์ (ขา้ ราชการบำ� นาญ) ภาควชิ าฟิ สิกส์ คณะวทิ ยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั

271 เทคโนโลยชี ีวภาพทางการแพทย์ ผู้เขยี น นายแพทย์กนก ภาวสุทธิไพศิฐ วท.บ. (วทิ ยาศาสตร์การแพทย)์ มหาวทิ ยาลยั มหิดล พ.บ. (แพทยศาสตร์) มหาวทิ ยาลยั มหิดล ปร.ด. (กายวภิ าคศาสตร์) มหาวทิ ยาลยั มหิดล ศาสตราจารย์ ระดบั ๑๑ คณะวทิ ยาศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหิดล อดีตผชู้ ่วยคณบดีฝ่ ายวชิ าการ คณะวทิ ยาศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหิดล อดีตหวั หนา้ ภาควชิ ากายวภิ าคศาสตร์ คณะวทิ ยาศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหิดล อดีตกรรมการสภามหาวทิ ยาลยั ประเภทคณาจารยป์ ระจำ� มหาวทิ ยาลยั มหิดล อดีตผอู้ ำ� นวยการสถาบนั วจิ ยั และพฒั นาวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวทิ ยาลยั มหิดล (ปัจจุบนั คือ สถาบนั ชีววทิ ยาศาสตร์โมเลกลุ มหาวทิ ยาลยั มหิดล) ถึงแก่อนิจกรรม ในเดือนมิถุนายน พ.ศ. ๒๕๔๘ นายแพทย์ชนินทร์ ลมิ่ วงศ์ พ.บ. คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวทิ ยาลยั มหิดล ทุนพระราชทานมูลนิธิอานนั ทมหิดล สาขาแพทยศาสตร์ วฒุ ิบตั ร American Board of Internal Medicine, University of California San Diego, U.S.A. วฒุ ิบตั ร American Board of Medical Genetics, Western Reserve University, U.S.A. หนงั สืออนุมตั ิ ราชวทิ ยาลยั อายรุ แพทยแ์ ห่งประเทศไทย หนงั สืออนุมตั ิ ราชวทิ ยาลยั พยาธิแพทยแ์ ห่งประเทศไทย อายรุ แพทย์ และแพทยส์ าขาเวชพนั ธุศาสตร์ ภาควชิ าอายรุ ศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวทิ ยาลยั มหิดล อาจารย์ ประจำ� ภาควชิ าอายรุ ศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวทิ ยาลยั มหิดล

272 สัตวแพทย์หญงิ ยนิ ดี กติ ยิ านันท์ วท.บ. (วทิ ยาศาสตร์สตั วศาสตร์) จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั สพ.บ. (สตั วแพทยศาสตร์) จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั วท.ม. (กายวภิ าคศาสตร์) มหาวทิ ยาลยั มหิดล ศาสตราจารยเ์ กียรติคุณ ภาควชิ ากายวภิ าคศาสตร์ คณะวทิ ยาศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหิดล อุปนายกสมาคมวจิ ยั เซลลต์ น้ กำ� เนิด กรรมการสมาคมกายวภิ าคศาสตร์แห่งประเทศไทย กรรมการกำ� กบั ดูแลการเล้ียงและการใชส้ ตั ว์ สถาบนั ชีววทิ ยาศาสตร์โมเลกลุ มหาวทิ ยาลยั มหิดล ผู้เรียบเรียงส่วนเดก็ เลก็ และเดก็ กลาง ว่าทร่ี ้อยตรี เจษฎา เด่นดวงบริพนั ธ์ วท.บ. (พนั ธุศาสตร์) จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั วท.ม. (เทคโนโลยชี ีวภาพ) มหาวทิ ยาลยั มหิดล Ph.D. (Molecular Biology) University of Edinburgh, U.K. รองศาสตราจารย์ ประจำ� ภาควชิ าชีววทิ ยา คณะวทิ ยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั

273 โรคหัวใจพกิ ารแต่กำ� เนิด ผู้เขยี น นายแพทย์บุญชอบ พงษ์พาณชิ ย์ พ.บ. (เกียรตินิยมอนั ดบั ๒) คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวทิ ยาลยั มหิดล Diploma in Child Health (London) U.K. Diplomate of The American Board of Pediatrics Diplomate of The American Subboard of Pediatrics Cardiology Diploma of The Thai Board of Pediatrics ศาสตราจารย์ ภาควชิ ากมุ ารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตรโ์ รงพยาบาลรามาธิบดี มหาวทิ ยาลยั มหิดล ผู้เรียบเรียงส่วนเดก็ เลก็ และเดก็ กลาง นางวรินทรา แพ่งสภา พณ.บ. (การธนาคาร) มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ ค.ม. (บริหารการศึกษา) จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั รองศาสตราจารย์ (ขา้ ราชการบำ� นาญ) คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั

274 ผู้ให้ความร่วมมือในการจดั ทำ� ภาพประกอบและต้นฉบบั นางธนิดา สุขจรนิ นางธีราพร วริ ุฬห์รักษ์ นางนฤมล กรีพร นางมะลิวลั ย์ หมกคลา้ ย นางวลิ าวณั ย์ โนนทะราช นางสาววาสนา แนวบุตร นางสาวสมทรง ศกนุ ตนาค นางสาวอญั ชลี จนั ทร์เหมือน นายจตุพร รัตนวราหะ นายทินกร สุขประสบโชค นายวรนนั ทน์ ชชั วาลทิพากร นายศรุต รักดี นายศุภชยั ปราชปิ ติ ผชู้ ่วยศาสตราจารยม์ นิศา วศินารมณ์ ผชู้ ่วยศาสตราจารยร์ ัชดาวรรณ คงสตั ย์ พนั เอก นายแพทยเ์ ฉลิมเกียรติ ตนั ตระกลู การท่องเท่ียวนครพนม การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย ชมรมโนราสำ� นกั ศิลปะและวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั ภูเกต็ ประชาสมั พนั ธ์จงั หวดั สุโขทยั มูลนิธิเดก็ โรคหวั ใจฯ ศูนยศ์ ิลปาชีพบางไทร หนงั สือพมิ พบ์ า้ นเมือง

275 ดัชนี ก กฎหมายทะเล ๑๓๔ กมั พล ประจวบเหมาะ, ศาสตราจารย์ นายแพทย์ กฎหมายสากล ๑๓๔ ๒๕๕ กนกโคมเวยี น, ท่า ๘๘ กลั ยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์, กมลราช, พระเจ้า ๒๐ สมเดจ็ พระเจ้าพนี่ างเธอ เจ้าฟ้า ๒๕๖ กระทงเจมิ ๑๙ กสั สนคร, เมือง ๑๔ กระทงสาย ๑๗ กาเฟอนี , สาร ๑๕๗, ๑๖๑, ๑๗๘ กระทงหน้างวั ๒๕ การเกดิ ภูมลิ กั ษณ์, ปัจจยั ๑๐๘-๑๐๙ กระทงหลวง ๑๖ การกร่อน ๑๐๙ กระทงใหญ่ ๑๗, ๑๘ การเคลอื่ นทขี่ องแผน่ เปลอื กโลก ๑๐๘-๑๐๙ กระโทงแทง, ปลา ๑๔๘ การทบั ถม ๑๐๙ กระบวนการแช่แขง็ เซลล์ไข่ ๒๑๙ การผพุ งั อยกู่ บั ที่ ๑๐๙ กระบวนการทางธรรมชาติ ๑๐๒, ๑๐๕, ๑๒๖ การแก้บน, ความเช่ือ ๙๑-๙๒ กระบวนการปฏิสนธินอกร่างกาย ๒๑๙ การเคล่ือนทขี่ องแผ่นเปลือกโลก, ลกั ษณะ ๑๐๘ กระบวนการผลติ ชา ๑๖๐, ๑๖๑ เขา้ หากนั ๑๐๘ กระแสไหลวน ๑๐๘ ผา่ นกนั ๑๐๘ กราเบน ๑๑๘ ออกจากกนั ๑๐๘ กรุงพาณชมทวปี ๔๔, ๕๑, ๕๖ การเคล่ือนไหวของเปลือกโลก ๑๑๙ เกรียงศักด์ิ ชมะนันทน์, พลเอก ๑๖๕ การโคลนนิ่ง ๒๐๘ กลองสุวรรณเภรีโลก ๘๐ การโคลนนิ่งดเี อน็ เอ ๒๒๖ กลอนมุตโต ๘๓ การใช้ประโยชน์จากทะเลในระดบั กลาง, กฎหมาย กวนจำ�้ ๑๔, ๒๗ ๑๓๔ กวานจำ�้ ๑๔, ๒๗ การดดั แปรพนั ธุกรรมส่ิงมชี ีวติ , ประโยชน์ กวานีน ๒๑๑ ๒๒๓-๒๒๖ กษาน จาตกิ วนิช, นายแพทย์ ๒๕๕ การดำ� น�ำ้ แบบสกบู า ๑๒๘ กอนวานาแลนด์ ๑๒๖ การตดั ผมผชี ่อ ๙๖ กณั วะฤษี ๕๗ การถ่ายโอนเอม็ บริโอ ๒๑๙

276 การทำ� ประมงผี ๑๔๑ กำ� พรัดชม ๘๕ การบริหารจดั การประมง ๑๓๖ กจิ กรรมในทะเลไทย, กฎหมาย ๑๓๔ การบำ� บดั ด้วยยนี ๒๐๖, ๒๑๔ การพาณิชยน์ าวี ๑๓๔ การปฏิสนธิ ๒๑๗ กิจกรรมทางทะเลอื่น ๆ ๑๓๔ การเพาะเลยี้ งเอม็ บริโอนอกร่างกาย, วธิ ี ๒๒๐ ความมนั่ คงหรือความสงบเรียบรอ้ ยทางทะเล การผ่าตดั เกลนน์ ๒๕๑ ๑๓๔ การผ่าตดั ชนิดใช้โฮโมกราฟต์ ๒๕๔ ทรัพยากรมีชีวติ ๑๓๔ การผ่าตดั ฟอนแทน ๒๕๐, ๒๕๔ ทรัพยากรไม่มีชีวติ ๑๓๔ การผ่าตดั อนิ ฟี เรียร์เกลนน์ ๒๕๑ สิ่งแวดลอ้ ม ๑๓๔ การผงึ่ ชา ๑๗๑ สิทธิในเขตต่อเน่ือง ๑๓๔ ในร่ม ๑๗๑ กนิ นร, ท่า ๘๖, ๘๗ ภายนอกหรือกลางแจง้ ๑๗๑ กฬี า, การใช้เทคโนโลยดี ้านวสั ดุ ๑๘๙-๒๐๐ การร�ำคล้องหงส์ ๙๖ กฬี าจกั รยาน ๑๙๗-๒๐๐ การร�ำแทงเข้ (จระเข้) ๙๖ กฬี าตะกร้อ ๑๘๙-๑๙๓ การร�ำโนราโรงครู, องค์ประกอบ ๙๓-๙๗ กฬี าเทนนิส ๑๙๕-๑๙๗ การสะพร่ังของแพลงก์ตอนพืช ๑๔๓ กฬี าว่ายน�ำ้ ๑๙๓-๑๙๕ การแสดงโนรา ๖๖, ๘๓-๘๔ กมุ ภลกั ษณ์ ๑๑๕, ๑๑๖ วตั ถุประสงค์ ๖๖ กโุ ลตน, พระเจ้า ๖๐ องคป์ ระกอบหลกั ๘๓-๘๔ กสุ ตาฟ นีลนิ ๒๕๔ ทำ� บท ๘๔ เกลนน์, การผ่าตดั ๒๕๑ ร้อง ๘๓ เกาะบางู ๑๔๘ รำ� ๘๓ เกาะปายงั ๑๔๘ ร�ำเฉพาะอยา่ ง ๘๔ เกาะปายู ๑๔๘ การไหลแบบป่ันป่ วน ๑๙๔ เกาะปาหยนั ๑๔๘ การไหลแบบราบเรียบ ๑๙๔ เกาะพระทอง ๑๑๘ การเหยยี บเสน ๙๖ เกาะพพี เี ล ๑๒๐ การเหยยี บเสน, ความเชื่อ ๙๒ เกาะมุก ๑๔๙-๑๕๐ กำ� พรัดเกยี้ ว ๘๕ เกาะเมยี่ ง ๑๔๘ กำ� พรัดเกยี้ วม่าน ๙๐ เกาะรูปโค้งและร่องลกึ ก้นสมุทร ๑๑๐ กำ� พรัดขหี้ ก ๘๕ เกาะหัวกะโหลก ๑๔๘

เกาะหูยง ๑๔๘ 277 เกาะอาดงั ๑๑๘ เกยี้ อุย ๑๕๙, ๑๖๒ ค แกระ ๘๑ แก้ว อจั ฉริยะกลุ , ครู ๓๐ คณะบรรทมสินธ์ุ ๕๑ แก้เหฺมฺรย ๘๓, ๙๓ คณะละครฉัตรแก้ว ๕๒, ๕๓ คณะละครสมคั รเล่นแห่งบ้านปลายเนิน ๕๒ ข คนคอนซุม ๗๗ ครูต้น ๗๑ ขนมบ้า ๙๔ ครูหมอโนรา, ความเช่ือ ๙๐-๙๑ ขนมเบซ�ำ ๙๔ ครูหมอย่าง ๙๑ ขดั ลูกกลอง ๘๐ คล้ายขหี้ นอน, โนรา ๗๐ ขปี้ ลาวาฬ ๑๔๓ คลาเรนซ์ คราฟอร์ด ๒๕๓ ขหี้ นู, บอกไฟ ๒๐ คลาเรนซ์ วอลตนั ลลิ ลไี ฮ ๒๕๔ ขุนศรีศรัทธา ๗๔, ๗๕, ๗๖, ๗๘, ๙๐ ความผดิ ปกตขิ องยนี ๒๑๔ เขม็ กญุ ชร, หม่อม ๓๖, ๔๒ คอฆอล ๓๐ เขมรไทรโยค, เพลง ๔๐ คอนเสิร์ต ๓๕ เขากระโดง ๑๑๕ คอนเสิร์ตเร่ือง ๓๕, ๓๙-๔๐ เขาควาย, ท่า ๘๖, ๘๗ คาเดล อแี วนส์ ๑๙๘ เขาโดด ๑๑๒ คาร์ล เฮลล์มุทท์, แฮทซ์ ๒๓๙ เขื่อนขุนทา ๗๕ คาวี ๓๖, ๕๕ แขกเจ้าเซ็น, เพลง ๔๗ คาสต์ ๑๑๕ แคนดเิ ดตยนี แมปปิ ง ๒๑๓ เคร่ืองคดั คุณภาพชา ๑๗๔ เคร่ืองซีทสี แกน ๒๓๕, ๒๓๘ เครื่องนวดชาแบบเมด็ ๑๗๓ เครื่องปอด-หัวใจเทยี ม ๒๔๑, ๒๕๔ เคร่ืองปิ ดผนึกแบบสุญญากาศ ๑๗๕ เครื่องมือตดั เซลล์เอม็ บริโอ ๒๒๐ เครื่องลูกปัด ๖๘, ๗๘ เคร่ืองสด ๑๙ เคร่ืองอดั กลบี บัว ๑๗๓

278 จ เคร่ืองเอม็ อาร์ไอ ๒๓๕ จรดพระนังคลั แรกนาขวญั , พระราชพธิ ี ๑๒ เครือวลั ย์, ท่า ๘๗ จรัล สายสถติ ย์ ๒๓๖ โคกขุนทา ๗๕ จอมเฒ่าหน้าทอง ๙๐ โครงการจโี นมมนุษย์ ๒๐๖, ๒๑๑, ๒๑๒ จอห์น เวบสเตอร์ เคริ ์กลนิ ๒๕๔ โครงสร้างของดเี อน็ เอ ๒๐๖, ๒๑๒ จอห์น ฮอปกนิ ส์, โรงพยาบาล ๒๔๑ โครงสร้างรูปทรงเพชร ๑๙๙ จกั จน่ั , บอกไฟ ๒๐ โคม, ชนิด ๒๖ จกั รยานวบิ าก ๑๙๙ ไฟ ๒๖ จนั ทกนิ รี ๕๐, ๕๘ ลม ๒๖ จบั บทสิบสอง ๘๕ โคมกระทอ ๒๖ จบั ระบ�ำ, ท่า ๘๗ จามเทววี งศ์, ตำ� นาน ๑๙ ฆ จำ�้ บ้าน ๑๔, ๒๗ จำ� อวด ๘๔ ฆ้องหุ่ย ๔๐ จติ รลดาสภาคาร, โรงละคร ๔๙ จนี เอส. แคน ๒๔๑ ง จโี นม ๒๑๒ จโี นมมนุษย์, โครงการ ๒๐๖, ๒๑๑, ๒๑๒ งานตายายย่าน ๗๕ จเี อม็ โอ ๒๐๙ งานประเพณลี อยกระทง, กจิ กรรม ๑๗-๑๘ จุฑาธุชธราดลิ ก กรมขุนเพช็ รบูรณ์อนิ ทราชัย, สมเดจ็ ฯ เจ้าฟ้า ๓๗, ๔๘, ๔๙, ๕๐, ๕๘ จุลทวปี ชาน-ไทย ๑๐๙, ๑๑๐ จุลทวปี อนิ โดจนี ๑๐๙ จุฬามณ,ี พระธาตุเจดยี ์ ๑๐, ๑๔ เจมส์ ดวิ อยี ์ วอตสัน ๒๑๒ เจมส์ มอร์ ๑๙๗ เจ้าแม่สองนาง, หอ ๒๗ เจ้าแม่อย่หู วั หรือพระพทุ ธรูปเจ้าแม่อย่หู วั , ตำ� นาน ๗๕

279 ฉ เมี่ยง ๑๗๗-๑๗๘ อู่หลง ๑๗๕-๑๗๖ ฉัตรแก้ว, คณะละคร ๕๒, ๕๓ ชา, กระบวนการผลติ ๑๖๐, ๑๗๐-๑๗๕ ฉา ๑๕๘, ๑๖๒ เกบ็ ใบชา ๑๖๐, ๑๗๐ ฉากน้อย, ท่า ๘๖, ๘๗ คดั บรรจุ ๑๖๐, ๑๗๔-๑๗๕ เฉลมิ พลทฆิ มั พร, พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ควั่ ชาโดยใชเ้ คร่ือง ๑๖๐, ๑๗๒ ๗๖ นวดชา ๑๖๐, ๑๗๒-๑๗๓ ผ่งึ ชา ๑๖๐, ๑๗๑-๑๗๒ หมกั ชา ๑๖๐, ๑๗๓-๑๗๔ ช อบแหง้ ๑๖๐, ๑๗๔ ชา, เคร่ืองจกั รอุปกรณ์และกระบวนการผลติ ชา ของไทย ๑๖๘-๑๗๕ ชะโดะ ๑๖๓ ชาเขยี ว ๑๖๘, ๑๖๙ ชะนีร่ายไม้, ท่า ๘๘ ช้างร้อง, บอกไฟ ๒๐ ชะวากทะเล ๑๑๔ ชาจนี , กล่มุ พนั ธ์ุทป่ี รับปรุง ๑๖๘ ชา ๑๕๕-๑๗๕ ถิกวนอิม ๑๖๘ กลุ่มพนั ธุ์ ๑๕๙, ๑๖๖, ๑๖๘ สี่ฤดู ๑๖๘ จีน ๑๕๙, ๑๖๖, ๑๖๘ อู่หลงเบอร์ ๑๒ ๑๖๘ อสั สมั ๑๕๙, ๑๖๖, ๑๖๘ อู่หลงเบอร์ ๑๗ หรืออ่หู ลงกา้ นอ่อน ๑๖๘ ความเป็นมา ๑๕๘-๑๕๙, ๑๖๕ ชาดำ� ๑๖๘, ๑๖๙ เคร่ืองจกั รอุปกรณ์และกระบวนการผลิต ชาแดง ๑๖๘ ๑๖๘-๑๗๕ ชาตรี ๗๒, ๗๖, ๗๗ ประเภท ๑๕๙ ชาป่ า ๑๖๘ ลกั ษณะเฉพาะทางพฤกษศาสตร์ ชาเมยี่ ง ๑๖๘, ๑๖๙ ๑๖๖-๑๖๘ ชายฝั่งทะเลทย่ี กตวั ๑๑๗, ๑๒๗ สายพนั ธุ์ ๑๖๘ ชายฝ่ังทะเลทยี่ ุบตวั ๑๒๗ ชา, กรรมวธิ ีการผลติ ๑๗๕-๑๗๘ ชาลส์, พระเจ้า ๑๖๔ เขียว ๑๗๕ ชาวมอแกน ๑๔๗ ดำ� ๑๗๖ ชาอู่หลง ๑๖๘, ๑๖๙ ผงปรุงแต่ง ๑๗๖-๑๗๗ ชินเสน, เจ้าชาย ๕๗

280 เดง็ เงยี ว ดะอชิ ิ ๑๖๓ เดนดริเมอร์ ๒๑๕ ชีสิน ๕๓, ๖๐ เชื้อจุลนิ ทรีย์ดดั แปรพนั ธุกรรม ๒๐๕ ซต ซ้อน ศิวายพราหมณ์, นาย ๗๒, ๗๔ ต้นบท ๔๕ ซามูเอล ซานเชส ๑๙๘ ต่วน (ศุภลกั ษณ์ ภทั รนาวกิ ) ๕๐ เซลล์ต้นกำ� เนิด ๒๐๘, ๒๑๕ ต้วน ซี เหวนิ ๑๖๕ เซลล์ต้นกำ� เนิดจากเอม็ บริโอ ๒๒๑ ตะกร้อ, ชนิด ๑๙๒ เซลล์ร่างกาย ๒๑๖ พลาสติกชนิดผวิ นุ่ม ๑๙๒ เซลล์ไอซีเอม็ ๒๑๘ ใยสงั เคราะห์พลาสติก ๑๙๒ เซิ้งแม่นางด้ง, พธิ ี ๑๓ ตะเขงิ่ , เพลง ๔๗ ไซโทซีน ๒๑๑ ตะพกั ล่มุ น�ำ้ ๑๑๒, ๑๑๙ ตะรุเตา, อุทยานแห่งชาติ ๑๐๗ ตดั ผมผชี ่อ ๙๓, ๙๔ ด ตดั เหฺมฺรย ๙๗ ตวั น�ำยนี ๒๐๗, ๒๑๕ ตวั น�ำยนี , ระบบ ๒๑๕-๒๑๖ ดไวท์ ซี. แมกกนู ๒๕๔ ใชไ้ วรัส ๒๑๖ ดอกไม้น�ำ้ ๑๘ ไม่ใชไ้ วรัส ๒๑๖ ดอนหอยหลอด ๑๕๐-๑๕๑ ตาบ ๗๘ ดอลล,่ี แกะ ๒๒๓ ตาโบลววิ งั ต์ ๓๔, ๓๕, ๔๑ ดาร์จลี งิ , เมือง ๑๖๔ ตายายพราหมณ์จนั ทร์ ๗๕ ดาวทะเล ๑๓๒ ตายายย่าง ๙๑, ๙๓ ดำ� รงราชานุภาพ, สมเดจ็ ฯ กรมพระยา ๑๓, ๔๐, ตาเสือ ๗๗ ๔๑, ๗๑, ๗๒, ๘๒, ๘๕ ตาหลวงคง ๙๐ ดกิ คนิ สัน ดบั เบิลยู. ริชาดส์ ๒๓๙ ตำ� นานจามเทววี งศ์ ๑๙ ดูแมร์, มองสิเออร์ ๔๐ ตำ� นานชา ๑๖๒

281 ตำ� นานนางเลือดขาว ๗๕ ทะเลไทย,การรักษาให้อย่ใู นสภาพสมบรู ณ์ ๑๕๑- ตำ� รับท้าวศรีจุฬาลกั ษณ์ ๑๓ ๑๕๒ ตำ� ราชา ๑๕๙, ๑๖๓ กำ� หนดโควตาการใชป้ ระโยชน์ ๑๕๑- ตชี ้างน�ำ้ นอง, พธิ ี ๒๘ ๑๕๒ ตนี ก้งุ ตนี กา ๑๙ บงั คบั ใชก้ ฎหมาย ๑๕๑ เต๋ ๑๕๘, ๑๖๒ ไม่ซ้ือสินคา้ ทะเลผดิ กฎหมาย ๑๕๒ แต่งพอก, พธิ ี ๙๓ ร่วมมือเป็นเครือข่ายเฝ้าระวงั ๑๕๒ โต๊ะหมอ ๒๙ ทะเลไทย, ภยั คุกคาม ๑๓๙-๑๔๖ ไตรตรึงษ์, ท้าว ๕๗ การท่องเที่ยว ๑๔๕-๑๔๖ ไตรตรึงษ์, อทุ ยาน ๔๙ การทิ้งขยะ ๑๔๒-๑๔๓ การประมง ๑๔๐-๑๔๑ การเปลยี่ นแปลงของภมู อิ ากาศ ๑๓๙-๑๔๐ ถ การระบายน้ำ� เสีย ๑๔๓ การสร้างสิ่งปลูกสร้าง ๑๔๑-๑๔๒ อุบตั ิภยั น้ำ� มนั ร่ัวไหล ๑๔๓-๑๔๕ ถ้วยประทปี ๑๐, ๒๒ ทะเลไทย, ระบบนิเวศ ๑๒๘, ๑๒๙ ถำ�้ ไวกงิ้ ๑๒๐ หาดโคลน ๑๒๘, ๑๒๙ ถกิ วนอมิ , พนั ธ์ุ ๑๕๙, ๑๖๘ หาดทราย ๑๒๘ ถูต,่ี จกั รพรรดิ ๑๕๘, ๑๖๒ หาดหิน ๑๒๘, ๑๒๙ ทะเลหลวง ๑๓๐ ทะเลอ่าวไทย, ส่วน ๑๑๘-๑๑๙ ท ดา้ นตะวนั ตก ๑๑๙ ดา้ นตะวนั ออก ๑๑๘-๑๑๙ ทากทะเล ๑๒๙ ท้องตนั๋ , บอกไฟ ๒๐ ท่าเครือวลั ย์ ๘๗ ทะเลไทย ๑๒๓-๑๕๓, ๑๒๖-๑๒๗, ๑๓๓-๑๓๔, ทานขนั ข้าว ๒๑ ๑๓๔-๑๓๙ ท่าพรหมส่ีหน้า ๘๗ กฎหมายและระเบียบ ๑๓๓-๑๓๔ ท้าวพชิ ัยนุราช ๕๖ การใชป้ ระโยชนแ์ ละปัญหา ๑๓๔-๑๓๙ ท้าวสันนุราช ๕๕ กำ� เนิด ๑๒๖-๑๒๗ ท้าวแสนปม ๔๙, ๕๗

282 ทพิ ากรวงศ์, เจ้าพระยา ๑๖ นเรศวรมหาราช, สมเดจ็ พระ ๓๗, ๕๓, ๕๙ ทวิ เขาผปี ันน�ำ้ ๑๑๐ นวลทองส�ำล,ี นาง ๗๓ ทวิ เขาภูเกต็ ๑๑๗ นัฏกานุรักษ์, พระยา ๕๐ ทรี่ าบน�ำ้ ท่วมถงึ ๑๑๒, ๑๑๖ นัมมทานท,ี แม่น�ำ้ ๘, ๑๐, ๑๔ ทล่ี ่มุ น�ำ้ ขงั ๑๑๒ นาคบาศ ๔๐ ทุรมุข ๕๘ นางฟ้า, ปลา ๑๔๙ ทุรวาส ๕๗ นางลอย ๔๐ ทุษยนั ต์, ท้าว ๕๗ นางเลือดขาว, ตำ� นาน ๗๕ เทคโนโลยกี ารรักษาด้วยยนี ๒๑๔ นางเสือง ๓๗, ๕๙ เทคโนโลยชี ีวภาพ, พฒั นาการ ๒๑๐-๒๑๑ นาน�ำ้ ฟ้าหรือนาน�ำ้ ฝน ๑๒ เทคโนโลยชี ีวภาพทางการแพทย์ ๒๐๓-๒๒๙ นาสกา, มหาสมุทร ๑๐๙ เทเวศร์วงศ์ววิ ฒั น์, เจ้าพระยา ๓๖, ๔๐, ๔๑, น�ำ้ ตาตก ๘๐ ๔๒, ๔๗, ๔๙, ๕๐, ๕๑ น�ำ้ แม่กก ๑๑๑ เทศ นัฏกานุรักษ์, คุณหญงิ ๕๐ น�ำ้ แม่จนั ๑๑๑ เทสทอสเทอโรน, ฮอร์โมน ๒๑๗ น�ำ้ แม่องิ ๑๑๑ เทยี นครู ๘๒ นิโคบาร์, หมู่เกาะ ๑๑๙ เทือกเขาหิมาลยั ๑๐๘ เนรพทุ ธา, แม่น�ำ้ ๑๔ เทือกเขาแอนดสี ๑๐๙ แนวชายฝั่งจมตวั ลง ๑๑๘ ไทมนี ๒๑๑ แนวชายฝั่งยกตวั ๑๑๗ โนรา ๖๓-๙๙ โนรา, การแสดง ๖๖, ๗๑-๗๒, ๘๓-๘๔ น โนราแข่ง ๘๒ โนราคล้ายขหี้ นอน ๗๐ โนราเดนิ โรง ๖๖ นกเขาขนั ๘๐ โนราโรงครู ๖๖, ๘๓ นครปัณจาล ๕๖ โนราโรงครู, ชนิด ๙๓ นริศรานุวดั ตวิ งศ์, สมเดจ็ เจ้าฟ้า ๓๖, ๓๘, ๓๙, เลก็ ๙๓ ๔๐, ๔๒, ๔๓, ๔๔, ๔๕, ๔๖, ๔๗, ๔๘, ๔๙, ใหญ่ ๙๓ ๕๐, ๕๑, ๕๔, ๕๕ โนราโรงครู, พธิ ีกรรม ๘๑

283 โนราโรงครูในปัจจุบัน, สถานภาพ ๙๗-๙๘ บุญพระเวสสันดร ๒๕ โนราลงครู ๘๓ บุญส่วงเรือ ๒๘ โนราสากล ๖๗, ๘๑ บุญเหลือ เทพยสุวรรณ, หม่อมหลวง ๔๘, ๕๒ เบซ�ำ, ขนม ๙๔ บ เบลลอก-ทอสซิกชันต์ ๒๕๓ เบิกน่านน�ำ้ , พธิ ี ๒๘ บทกำ� พรัด ๙๐ ใบเฉียงพร้า ๙๔ บทนางนกจอก ๙๕ ใบชา, องค์ประกอบทางเคมี ๑๗๐ บทสีโต ๘๔ บทสีโตผนั หน้า ๘๔ ป บริตนีย์, แม่ไก่ ๒๒๔ บลาสโทซิสต์ ๒๑๘, ๒๒๑, ๒๒๗ ปฏกิ ริ ิยาออกซิเดชัน ๑๗๔ บลาสโทเมยี ร์ ๒๑๘ ประดษิ ฐ์ไพเราะ (ตาด ตาตะนันทน์), หลวง ๓๖, บวงสรวงวลิ ศิ มาหรา ๔๐ ๔๒ บอกไฟขหี้ นู ๒๐ ประทปี ตนี กา ๒๒ บอกไฟจกั จน่ั ๒๐ ประธาน พ่มุ ชูศรี, นาย ๑๖๕ บอกไฟช้างร้อง ๒๐ ประเพณตี กั บาตรพระอุปคุต ๑๔ บอกไฟดาว ๒๐ ประเพณยี เี่ ป็ ง ๑๙, ๒๐ บอกไฟท้องตน๋ั ๒๐ ประเพณลี อยกระทง ๗-๓๑ บอกไฟเทยี น ๒๐ ประเพณลี อยกระทงของภาคต่างๆในประเทศไทย บวั คล,ี่ ท่า ๘๗ ๑๘-๓๐ บัวตูม, ท่า ๘๖, ๘๗ กลาง ๑๘-๑๙ บัวบาน, ท่า ๘๗ ใต้ ๒๘-๓๐ บวั แย้ม, ท่า ๘๗ เหนือ ๑๙-๒๓ บางู, เกาะ ๑๔๘ อีสาน ๒๓-๒๘ บ้านเกษยี รสมุทร ๕๑ ประเพณลี อยแพลอยเคราะห์ ๑๑, ๑๒, ๒๘ บุญจริ าธร, หม่อมเจ้าหญงิ ๕๐ ประเพณลี ากพระหรือชักพระ ๓๐ บุญผะเหวด ๑๕, ๒๕

284 ผ ประเพณฮี ีต ๑๒ ๑๕ ผางประทปี ๒๐, ๒๑, ๒๒ ประสิทธ์ิ พ่มุ ชูศรี, นาย ๑๖๕ ผางประทสี ๒๐, ๒๑, ๒๒ ประแส, แม่น�ำ้ ๑๑๔ ผางผะตดิ้ ๒๐ ปรากฏการณ์น�ำ้ ทะเลเปลย่ี นสี ๑๔๓ ผามอง ๑๑๔ ปรีชา วชิ ิตพนั ธ์ุ, นายแพทย์ ๒๓๖ ผาลา, ท่า ๘๖, ๘๗ ปล่อยเรือไฟ ๒๓ ผาสาดเผงิ้ ๒๓ ปลากบ ๑๒๘ ผขี นน�ำ้ ๑๒ ปลากระโทงแทง ๑๔๘ ผโี ขมด ๒๐ ปลานางฟ้า ๑๔๙ ผปี ันน�ำ้ , ทวิ เขา ๑๑๐ ปลาบนิ ๑๔๘ ผปี ่ ูตา ๑๒, ๑๓, ๑๔ ปลาเป็ ด ๑๔๐ ผฟี ้าพญาแถน ๑๒, ๑๓ ปลาเห็ดโคน ๑๓๐ ผโี อกระแชง ๙๒ ปะการังแผ่นเปลวไฟ ๑๔๘ ผูกผ้าใหญ่ ๙๓ ปะการังฟอกขาว ๑๓๙, ๑๔๐ แผ่นเปลือกโลก, ลกั ษณะการเคลื่อนที่ ๑๐๘ ป้ันเหน่ง ๗๙ เขา้ หากนั ๑๐๘ ปากกาทะเล ๑๔๘ ผา่ นกนั ๑๐๘ ปาจก๊ั ๒๙ ออกจากกนั ๑๐๘ ป่ าชายเลน ๑๔๘ ป่ าดบิ ๑๔๘ พ ปายงั , เกาะ ๑๔๘ ปายู, เกาะ ๑๔๘ พกาพรหม, ท้าว ๘, ๑๙ ปาหยนั , เกาะ ๑๔๘ พญาหงส์ ๙๖ ปิ เหนง ๗๙ พรหมมาสตร์ ๔๐ ป่ี พาทย์ไม้แขง็ ๔๐ พระกกสุ ันธพทุ ธเจ้า ๑๔ ปี่ พาทย์ไม้นวม ๔๐ พระกสั สปพทุ ธเจ้า ๑๔ พระเกศแก้วจุฬามณี ๒๐

285 พระเกยี รตริ ส ๔๙, ๕๘ พอลฟิ ี นอลออกซิเดส, เอนไซม์ ๑๗๒, ๑๗๓, พระโกนาคมพทุ ธเจ้า ๑๔ ๑๗๕, ๑๗๖ พระโคตมพทุ ธเจ้า ๑๔ พอลเิ มอร์ผสม ๑๙๓ พระจกั รกฤษณ์ ๕๖ พอลไิ วนิลคลอไรด์ ๑๙๑ พระทอง, เกาะ ๑๑๘ พอลเิ อทลิ นี ๑๙๑ พระเทพสิงหร ๙๐ พะเนียงดอกไม้ ๑๘ พระธาตุเจดยี ์จุฬามณี ๑๔ พะเนียงมะพร้าว ๑๘ พระบัวเขม็ ๑๔ พนั เจยี ๑๒๖ พระเป็ นเจ้า ๔๑ พาลโี อจนี -นีโอจนี , ยุค ๑๑๙ พระม่วงทอง ๙๐ พชิ ัยนุราช, ท้าว ๕๖ พระเมตไตรยพทุ ธเจ้า ๑๔ พธิ ีกรรมเลยี้ งผปี ่ ูตา ๑๒, ๑๓ พระยศเกตุ ๔๙, ๕๒, ๕๘ พธิ ีเซิ้งแม่นางด้ง ๑๓ พระยาสายฟ้าฟาด ๗๓, ๗๖, ๗๗, ๙๐ พธิ ีต้งั ธรรมหลวง ๑๒, ๑๕, ๒๒ พระราชพธิ ีจรดพระนังคลั แรกนาขวญั ๑๒ พธิ ีตชี ้างน�ำ้ นอง ๒๘ พระราชพธิ ีพริ ุณศาสตร์ ๑๓, ๑๕ พธิ ีบวชควาย ๑๓ พระราชพธิ ีสิบสองเดือน ๑๖ พธิ ีเบกิ น่านน�ำ้ ๒๘ พระศรีอริยเมตไตรย ๑๔ พธิ ีป้ันเมฆ ๑๓ พระสุริยวงศ์, ท่า ๘๘ พธิ ีร�ำแทงเข้ ๘๐ พระอปุ คุต ๑๐, ๑๔ พธิ ีลอยโขมด ๑๕, ๑๙, ๒๑ พระอปุ คุต, หอ ๑๕ พธิ ีลอยแพลอยเคราะห์ ๑๑, ๑๘ พรานบุญ ๙๐ พธิ ีลอยเรือไฟ, เคร่ืองพธิ ี ๒๓-๒๕ พลาสตกิ ๑๙๐-๑๙๒ ส่วนตวั ๒๕ การฉีด ๑๙๒ ส่วนรวมของชุมชน ๒๔-๒๕ ประเภท ๑๙๐-๑๙๑ พธิ ีเลยี้ งผตี าแฮก ๑๓ เทอร์โมพลาสติก ๑๙๐-๑๙๑ พริ ุณศาสตร์, พระราชพธิ ี ๑๓, ๑๕ พลาสติกเทอร์โมเซต ๑๙๑ พพี เี ล, เกาะ ๑๒๐ พลาสตกิ อลี าสโทเมอร์ ๑๙๒ พืชน�ำ้ ๑๓๒ พอลล,ี่ แกะ ๒๒๓ พืน้ ทเ่ี กือบราบ ๑๑๓ พอลโิ พรพลิ นี ๑๘๘ พืน้ ทตี่ ะพกั ล่มุ น�ำ้ ๑๑๓ พอลฟิ ี นอล, สาร ๑๗๐, ๑๗๘ พืน้ ทลี่ อนลาด ๑๑๒, ๑๑๓

286 ภูมลิ กั ษณ์เด่นในประเทศไทย ๑๐๑-๑๒๑ ภูเขายอดราบ ๑๑๕ พกุ าม, พระเจ้า ๒๐ ภูชี้ฟ้า ๑๑๑ พนุ �ำ้ ร้อน ๑๐๒, ๑๐๕ ภูทอกน้อย ๑๑๖ พ่มุ ตะไล ๑๘ ภูพระองั คาร ๑๑๕ เพปไทด์ไซโคโนไทป์ ๑๓๘ ภูพงั เหย ๑๑๔ เพลกซอรา โฮโมมอลลา ๑๓๙ ภูมสิ ัณฐาน ๑๑๐ เพลงเขมรไทรโยค ๔๐ ภูยาอู่ ๑๑๔ เพลงแขกเจ้าเซ็น ๔๗ เพลงตะเขง่ิ ๔๗ ม เพลงตบั ๔๐ เพลงหน้าพาทย์ ๔๐ มนตรี ตราโมท ๗๒ แพทริก สเตปโท ๒๑๙ มโนราห์นิบาตคำ� กาพย์ ๗๒ แพะเมืองผี ๑๑๑ มอแกน ๑๔๗ โพซิชันนัลแคนดเิ ดตยนี แมปปิ ง ๒๑๔ มอลล,ี่ แกะ ๒๒๓ โพซิชันนัลยนี แมปปิ ง ๒๑๓ มาเรีย ชาราโปวา ๑๙๖ มาเรียนา, ร่องลกึ ใต้สมุทร ๑๐๙ ฟ เมโซเดริ ์ม ๒๒๑ เมาะและ, อ่าว ๑๐๗ ฟรองซัว มารี ฟอนแทน ๒๕๔ เมย่ี ง, เกาะ ๑๔๘ ฟรานซิส แฮร์รี คอมป์ ตนั คริก ๒๑๒ เมย่ี งนึ่ง ๑๗๗ ฟอนแทน, การผ่าตดั ๒๕๐, ๒๕๔ เมยี่ งหมกั ๑๗๘ แม่กาเผือก ๘, ๑๔ ภ แมงมุมชักใย ๘๗ แม่จนั , รอยเล่ือน ๑๑๐ ภรตนาฏยศาสตร์, คมั ภรี ์ ๗๖ แม่น�ำ้ นัมมทานที ๘, ๑๐, ๑๔ ภมี าสูร ๕๘ แม่น�ำ้ เนรพทุ ธา ๑๔ แม่น�ำ้ ประแส ๑๑๔

287 แม่น�ำ้ พงุ ๑๑๖ รอเบริ ์ต เอดเวริ ์ด ๒๑๙ แม่น�ำ้ เวฬุ ๑๑๔ รอเบริ ์ต เอดเวริ ์ด กรอสส์ ๒๕๓ แม่น�ำ้ สงคราม ๑๑๖ รอยเลื่อนแม่จนั ๑๑๐ แม่ลาย, ท่า ๘๖, ๘๗ ระนาบรอยเล่ือน ๑๑๙ แม่ศรีมาลา ๙๐ ระบบนิเวศทางน�ำ้ ๑๒๕ ไม้คอนซุม ๘๐ น้ำ� กร่อย ๑๒๕ ไมเคลิ เฟลปส์ ๑๙๔ น้ำ� เคม็ หรือทางทะเล ๑๒๕ น้ำ� จืด ๑๒๕ ย ระบ�ำดาวดงึ ส์ ๔๖ ระบ�ำบรรเลง, หมื่น ๗๐ ยอกอง ๓๐ ระบ�ำบรรเลงชาตรี, หม่ืน ๗๐ ยาง, ชนิด ๑๙๑ ระบ�ำมอญแปลง ๔๖ ธรรมชาติ ๑๙๑ ระบ�ำเหมราช ๔๖ สงั เคราะห์ ๑๙๑ รัสเซลล์ คลอด บรอก, เซอร์ ๒๕๔ ยางคลนิ เชอร์ ๑๙๙ ราชาธิราช ๔๑ ยางทูบูลาร์ ๒๐๐ ราสเทลลิ ๒๕๔ ยางสลกิ ๒๐๐ ราหูจบั จนั ทร์ ๗๖, ๘๗ ยปิ ซีแห่งท้องทะเล ๑๔๗ ร�ำขอเทริด ๘๔ ยบี า, พญา ๕๙ ร�ำคล้องหงส์ ๘๔, ๙๔ ยุคพาลโี อจนี -นีโอจนี ๑๑๙ ร�ำเฆย่ี นพราย ๘๔ ร�ำใช้บท ๔๕ ร ร�ำตบี ท ๔๕, ๘๔ ร�ำทำ� นองเพลงกราว ๘๔ รหัสพนั ธุกรรม ๒๑๒, ๒๑๓ ร�ำทำ� นองเพลงโทน ๘๔ ร่องลกึ ใต้สมุทร ๑๐๙ ร�ำทำ� บท ๔๕, ๘๔ ร่องลกึ ใต้สมุทรมาเรียนา ๑๐๙ ร�ำแทงเข้ ๙๔ ร�ำแทงเข้, พธิ ี ๘๐ ร�ำบทครูสอน ๘๔ ร�ำบทสิบสอง ๘๔ ร�ำประสมท่า ๘๔

288 ร�ำพรานหรือออกพราน ๘๔ ล ร�ำเพลงโค ๘๔ ล่องเรือไฟ ๒๓ ร�ำเพลงป่ี ๘๔ ล่องสะเปา ๒๑ รูปเสาหินเหลยี่ ม ๑๑๕ ล่องสะเพา ๑๒, ๒๑ เรือคอน ๑๘ ลอยกระทงผูกตนี ก้งุ ตนี กา ๑๔ เรือพระทนี่ ั่งอนันตนาคราช ๑๙ ลอยโขมด, ประเพณี ๑๒ เรือหยวก ๑๘ ลอยโขมด, พธิ ี ๑๕,๑๙,๒๑ โรคพหุปัจจยั ๒๑๕ ลอยโคมยเ่ี ป็ ง ๑๒ โรคพนั ธุกรรม ๒๑๓ ลอยเรือไฟ ๑๒, ๑๖, ๒๓, ๒๔ โรคหัวใจพกิ ารแต่กำ� เนิด ๒๓๑-๒๕๘, ๒๔๔- ลอเรเซีย ๑๒๖ ๒๔๘, ๒๕๓ ละครคุณสมภพ ๓๗, ๕๓ ชนิด ๒๔๔-๒๕๒ ละครดกึ ดำ� บรรพ์ ๓๓-๖๑, ๓๘-๓๙ พบบ่อย ๒๔๔-๒๔๘ ความเป็นมา ๓๘ พบไม่บ่อย ๒๔๙-๒๕๒ ยคุ ๓๘-๓๙ ววิ ฒั นาการในการผา่ ตดั ๒๕๓ ท่ี ๑ ๓๘ โรคหวั ใจพกิ ารแต่กำ� เนดิ , การตรวจพเิ ศษ ๒๓๘ ท่ี ๒ ๓๘ ตรวจดว้ ยคล่ืนเสียงความถ่ีสูง ๒๓๘ ท่ี ๓ ๓๙ ตรวจดว้ ยเทคโนโลยใี หม่ ๆ ๒๓๘ ละครภาพนิ่ง ๓๔ ตรวจภาพคล่ืนไฟฟ้าหวั ใจ ๒๓๘ ละครมืด ๓๕, ๔๐ ตรวจสวนหวั ใจ ๒๓๘ ลกั ษณะการเคลื่อนทขี่ องแผ่นเปลือกโลก ๑๐๘ ถ่ายภาพรังสีทรวงอก ๒๓๘ เขา้ หากนั ๑๐๘ โรคหวั ใจพกิ ารแต่กำ� เนดิ , การรักษา ๒๔๐-๒๔๑ ผา่ นกนั ๑๐๘ ใชส้ ายสวนหวั ใจ ๒๔๑ ออกจากกนั ๑๐๘ ทางยา ๒๔๐ ลานตะกอนรูปพดั ๑๑๒ ผา่ ตดั ๒๔๑ ลานตะพกั ทะเล ๑๑๔, ๑๑๗ โรงละครจติ รลดาสภาคาร ๔๙ ลานอกซิน, ยา ๒๔๐ โรงละครศรีอยุธยา (สี่กก๊ั พระยาศรี) ๕๑ ลนิ้ จี่ ๔๖ โรงละครสวนมสิ กวนั ๕๐ ลูกโคม ๒๖ โรเจอร์ เฟเดอร์เรอร์ ๑๙๖ ลูอวี้ ๑๖๓ ไลครา ๑๙๔ ไลโปโซม ๒๑๕

289 ว เวนทริเคลิ ๒๓๓ วชิรญาณภกิ ขุ ๑๔ เวฬุ, แม่น�ำ้ ๑๑๔ วรพงษ์พพิ ฒั น์ (หม่อมราชวงศ์เยน็ อศิ รเสนา), แวเนอร์ เทโอดอร์ ออตโต ฟอรสส์มนั น์ ๒๓๘ เจ้าพระยา ๕๐ ไวกงิ้ , ถำ�้ ๑๒๐ วลั ดมิ า, เจ้าชาย ๔๓ วสั ดุ, สมบัตแิ ละการเลือกใช้ ๑๘๙ เชิงกล ๑๘๙ เชิงมิติ ๑๘๙ ศ ทางความร้อน ๑๘๙ วสั ดุเชิงประกอบ ๑๘๙ ศกนุ ตลา ๔๘-๔๙, ๕๗ วสั ดุทางวศิ วกรรม, กล่มุ ๑๘๗-๑๘๘ ศรีธรรมาโศกราช, พระเจ้า ๓๗, ๕๓, ๖๐ เซรามิก ๑๘๘ ศรีภูริปรีชา (กมล สาลกั ษณ์), มหาเสวกโท พระยา พอลิเมอร์ ๑๘๘ ๔๘ โลหะ ๑๘๗-๑๘๘ ศรีมาลา, นาง ๗๓, ๗๖ วสั ดุผสม ๑๘๘ ศรีศรัทธา, ขุน ๗๔, ๗๕, ๗๖, ๗๘, ๙๐ วสั ดุทางวศิ วกรรมกบั การกฬี า ๑๘๑-๒๐๑ ศรีสันท์ ๕๖ วสั ดุพอลเิ มอร์, ส่วนประกอบ ๑๑๘ ศรีสุพรรณ, นาง ๕๖ โครงสร้างผลึก ๑๑๘ ศิววงศ์ กญุ ชร, อาจารย์ ๕๒ โครงสร้างอสณั ฐาน ๑๑๘ ศูรปนขา, นาง ๕๖ ส่วนของช่องวา่ งภายในโครงสร้าง ๑๑๘ ว่าวควนั ๒๐ ว่าวรม ๒๐ ว่าวฮม ๒๐ ส วาสันตี ๕๘-๕๙ วธิ ีนวดชา ๑๗๒ สควอตตงิ ๒๔๘ แบบเมด็ ๑๗๒ สงครามฝิ่ น ๑๖๔ แบบเสน้ ๑๗๒ สไตรีนบวิ ทาไดอนี ๒๐๐ วลิ เลยี ม เจ. ราชกนิ ด์ ๒๔๑ สถาบนั วจิ ยั รอสลนิ ๒๒๓, ๒๒๗ วลิ เลยี ม ทอร์นตนั มสั ตาร์ด ๒๕๔ สมภพ จนั ทรประภา ๓๗, ๔๘, ๕๒, ๕๓, ๕๙ วลิ เลยี ม ไอมอน นอร์วูด, จูเนียร์ ๒๕๔ สมาน ตนั ตาภรณ์, นายแพทย์ ๒๕๔-๒๕๕

290 ส่วงเรือ ๒๗ เสนดำ� ๙๒ สหพนั ธ์เซปักตะกร้อนานาชาติ ๑๙๒ เสนทอง ๙๒ สหพนั ธ์เทนนิสนานาชาติ ๑๙๕ เส้นใยเคฟลาร์ ๑๙๖ สองกรวรวกิ ๓๗, ๕๐, ๕๘ เส้นใยฝ้าย ๑๙๔ สะเทมิ , เมือง ๒๐ เส้นใยพอลเิ อสเตอร์ ๑๙๔ สังวาล, เจ้าจอมมารดา ๑๓ เส้นใยสแปนเดก็ ซ์ ๑๙๓, ๑๙๔ สันนุราช, ท้าว ๕๕ เสาเฉลยี งยกั ษ์ ๑๑๕ สัตว์น�ำ้ , กล่มุ ๑๓๐ เสนาะดรุ ิยางค์ (ทองดี ทองพริ ุฬห์), หลวง ๓๖, กลุ่มที่ ๑ ๑๓๐ กลุ่มที่ ๒ ๑๓๐ ๔๒ กลุ่มที่ ๓ ๑๓๐ เสินหนง, จกั รพรรดิ ๑๕๘, ๑๖๒ สันกลางมหาสมุทร ๑๐๘ แสนปม, เท้า ๔๙, ๕๗ สันทราย ๑๑๔ ไสยศาสตร์, ความเช่ือ ๙๑ สาดจูด ๘๒ สาดหมอน ๘๒ ห สามพนั โบก ๑๑๖ สายฟ้าฟาด, พระยา ๗๓, ๗๖, ๗๗, ๙๐ หงส์ทอง, ท่า ๘๘ สารเตมิ แต่ง ๑๘๘ หญ้าครุน ๙๔ สารพนั ธุกรรม ๒๐๖ หน่วยจี้ ๘๐ สารี กญุ ชร, หม่อมหลวง ๕๒ หน่วยทุ้ม ๘๐ ส�ำลี กญุ ชร, หม่อมหลวง ๕๒ หน้าทาสี ๗๙ สิ่งมชี ีวติ ดดั แปรพนั ธุกรรม ๒๐๙ หน้าผ้า ๗๙ สี่ฤดู, พนั ธ์ุชา ๑๖๘ หมอกบโรง ๗๗ สิมลิ นั , หมู่เกาะ ๑๔๗, ๑๔๘ หมู่เกาะนิโคบาร์ ๑๑๙ สุกรสิ่งแวดล้อม ๒๒๔, ๒๒๕ หมู่เกาะภูเขาไฟรูปโค้ง ๑๑๐ สุธรรมวด,ี เมือง ๒๐ หมู่เกาะสิมลิ นั ๑๔๗, ๑๔๘ สุภทั รดศิ ดศิ กลุ , หม่อมเจ้า ๔๗ หมู่เกาะสุรินทร์ ๑๔๗ สุรินทร์, หมู่เกาะ ๑๔๗ หอเจ้าป่ ูขุนอดุ ม อปุ ฮาต เจ้าป่ ูห้อม ๒๗ สุรินทราชา (นกยูง วเิ ศษกลุ ), พระยา ๑๔๗ หอเจ้าแม่สองนาง ๒๗ สุวทั นา พระวรราชเทว,ี พระนางเจ้า ๔๙

หอพระพทุ ธ ๒๕ 291 หอพระอุปคุต ๒๕ หอหลกั บือบ้าน ๒๗ อนุสัญญาแรมซาร์ ๑๕๐ หัวกะโหลก, เกาะ ๑๔๘ อวยั วะประดษิ ฐ์ทางชีวะ ๒๒๕ หัวจุกโนรา ๗๗, ๘๔ อองดร์ เฟรเดริก คูร์นองด์ ๒๓๙ หัวใจปกต,ิ ลกั ษณะ ๒๔๒-๒๔๓ ออโตโซม ๒๑๒ หัวทาสี ๗๙ ออบหลวง ๑๑๑ หัวอที าสี ๙๔ อะดนี ีน ๒๑๑ หางหงส์ ๗๘ อะมอกซีซิลลนิ , ยา ๒๔๐ หินเจดยี ์สมอง ๑๑๓ อลั เฟรด เบลลอก ๒๕๓ หินเทนิ ๑๑๓ อศั มาหรา ๖๐ หิมาลยั , เทือกเขา ๑๐๘ อษั ฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา, หุบผงึ้ , บ้าน ๑๑๗ สมเดจ็ ฯ เจ้าฟ้า ๔๘ หูยง, เกาะ ๑๔๘ อาดงั , เกาะ ๑๑๘ เห็ดโคน, ปลา ๑๓๐ อาทติ ย์ทพิ อาภา, พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า เหยยี บเสน ๙๓, ๙๔ ๕๑, ๕๘ แหล่งจกั รวาล ๑๑๘ องิ เก เอดเลอร์ ๒๓๙ แหล่งบงกช ๑๑๙ อนิ ทรกรณยี ์, นาง ๗๖ แหล่งฟูนัน ๑๑๙ อนิ ทริ าณ,ี นาง ๗๖ แหลมจมูกควาย ๑๑๙ อนิ ฟี เรียเกลนน์, การผ่าตดั ๒๕๑ โหม่งฟาก ๘๐ อแี ตน ๗๗ โหม่งหล่อ ๘๐ อพี อกซี ๑๙๑ ไหลเรือไฟ ๑๑, ๑๒, ๑๖, ๒๓ อตุ สาหกรรมต้นน�ำ้ ๑๓๕ ไหลเรือไฟ, ประเพณี ๒๓ อุตสาหกรรมปลายน�ำ้ ๑๓๕ อทุ ยานไตรตรึงษ์ ๔๙ อ อทุ ยานแห่งชาตติ ะรุเตา ๑๐๗ อุปถมั ภ์นรากร (โนราพ่มุ เทวา), ขุน ๗๒ อนันตนาคราช, เรือพระทนี่ ่ัง ๑๙ อูรักลาโว้ย ๒๙ อู่หลงก้านอ่อน, พนั ธ์ุชา ๑๖๘ เอก็ โทเดริ ์ม ๒๒๑ เอซะอิ ๑๖๓ เอดบิ เจเทน ๒๕๔

292 เอเทรียม ๒๓๓ เอนไซม์พอลฟิ ี นอลออกซิเดส ๑๗๒, ๑๗๓, ๑๗๕, ๑๗๖ เอนโดเดริ ์ม ๒๒๑ เอน็ ไวโรพกิ ๒๒๕ เอฟเอสเอช, ฮอร์โมน ๒๑๗ เอยี น วลิ มุต, ดร. ๒๒๓ แอ่งเมอร์กยุ ๑๒๐ แอนดสี , เทือกเขา ๑๐๙ โอกระแชง, ผี ๙๒ โอเก เซนนิง, ดร. ๒๕๔ ฮ ฮอร์โมนเทสทอสเทอโรน ๒๑๗ ฮอร์โมนเอฟเอสเอช ๒๑๗ ฮอสต์ ๑๑๘ เฮนรี, เจ้าชาย ๔๐, ๔๓ โฮโมกราฟต์ ๒๕๔

290 ส่วงเรือ ๒๗ เสนดำ� ๙๒ สหพันธเ์ ซปกั ตะกรอ้ นานาชาติ ๑๙๒ เสนทอง ๙๒ สหพนั ธ์เทนนิสนานาชาติ ๑๙๕ เสน้ ใยเคฟลาร์ ๑๙๖ สองกรวรวกิ ๓๗, ๕๐, ๕๘ เส้นใยฝ้าย ๑๙๔ สะเทิม, เมือง ๒๐ เส้นใยพอลเิ อสเตอร์ ๑๙๔ สงั วาล, เจ้าจอมมารดา ๑๓ เสน้ ใยสแปนเด็กซ์ ๑๙๓, ๑๙๔ สนั นุราช, ทา้ ว ๕๕ เสาเฉลียงยกั ษ์ ๑๑๕ สัตว์น�้ำ, กลุ่ม ๑๓๐ เสนาะดรุ ยิ างค์ (ทองดี ทองพริ ฬุ ห)์ , หลวง ๓๖, กลมุ่ ที่ ๑ ๑๓๐ กลุ่มท่ี ๒ ๑๓๐ ๔๒ กลมุ่ ที่ ๓ ๑๓๐ เสินหนง, จกั รพรรดิ ๑๕๘, ๑๖๒ สันกลางมหาสมทุ ร ๑๐๘ แสนปม, เท้า ๔๙, ๕๗ สันทราย ๑๑๔ ไสยศาสตร์, ความเชอื่ ๙๑ สาดจูด ๘๒ สาดหมอน ๘๒ ห สามพันโบก ๑๑๖ สายฟ้าฟาด, พระยา ๗๓, ๗๖, ๗๗, ๙๐ หงส์ทอง, ทา่ ๘๘ สารเตมิ แตง่ ๑๘๘ หญ้าครนุ ๙๔ สารพนั ธุกรรม ๒๐๖ หนว่ ยจี้ ๘๐ สารี กุญชร, หมอ่ มหลวง ๕๒ หนว่ ยท้มุ ๘๐ สำ� ลี กญุ ชร, หมอ่ มหลวง ๕๒ หน้าทาสี ๗๙ สิง่ มชี วี ิตดัดแปรพันธกุ รรม ๒๐๙ หนา้ ผ้า ๗๙ สี่ฤดู, พันธุช์ า ๑๖๘ หมอกบโรง ๗๗ สิมิลัน, หมเู่ กาะ ๑๔๗, ๑๔๘ หมเู่ กาะนโิ คบาร์ ๑๑๙ สกุ รส่ิงแวดล้อม ๒๒๔, ๒๒๕ หมเู่ กาะภเู ขาไฟรูปโคง้ ๑๑๐ สธุ รรมวด,ี เมือง ๒๐ หมเู่ กาะสมิ ิลนั ๑๔๗, ๑๔๘ สุภทั รดิศ ดิศกุล, หม่อมเจา้ ๔๗ หมู่เกาะสรุ นิ ทร์ ๑๔๗ สรุ ินทร์, หมเู่ กาะ ๑๔๗ หอเจ้าปขู่ นุ อดุ ม อุปฮาต เจา้ ปูห่ อ้ ม ๒๗ สรุ ินทราชา (นกยงู วเิ ศษกลุ ), พระยา ๑๔๗ หอเจา้ แม่สองนาง ๒๗ สวุ ทั นา พระวรราชเทว,ี พระนางเจา้ ๔๙

หอพระพุทธ ๒๕ 291 หอพระอปุ คุต ๒๕ หอหลกั บอื บา้ น ๒๗ อนุสัญญาแรมซาร์ ๑๕๐ หวั กะโหลก, เกาะ ๑๔๘ อวยั วะประดิษฐ์ทางชีวะ ๒๒๕ หวั จุกโนรา ๗๗, ๘๔ อองดร์ เฟรเดรกิ ครู น์ องด์ ๒๓๙ หวั ใจปกต,ิ ลกั ษณะ ๒๔๒-๒๔๓ ออโตโซม ๒๑๒ หัวทาสี ๗๙ ออบหลวง ๑๑๑ หัวอที าสี ๙๔ อะดนี นี ๒๑๑ หางหงส์ ๗๘ อะมอกซีซลิ ลนิ , ยา ๒๔๐ หนิ เจดยี ์สมอง ๑๑๓ อัลเฟรด เบลลอก ๒๕๓ หนิ เทนิ ๑๑๓ อัศมาหรา ๖๐ หมิ าลยั , เทอื กเขา ๑๐๘ อษั ฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสมี า, หบุ ผึ้ง, บ้าน ๑๑๗ สมเดจ็ ฯ เจ้าฟ้า ๔๘ หยู ง, เกาะ ๑๔๘ อาดงั , เกาะ ๑๑๘ เห็ดโคน, ปลา ๑๓๐ อาทิตยท์ พิ อาภา, พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า เหยยี บเสน ๙๓, ๙๔ ๕๑, ๕๘ แหลง่ จักรวาล ๑๑๘ องิ เก เอดเลอร์ ๒๓๙ แหล่งบงกช ๑๑๙ อินทรกรณยี ,์ นาง ๗๖ แหล่งฟนู ัน ๑๑๙ อนิ ทริ าณ,ี นาง ๗๖ แหลมจมกู ควาย ๑๑๙ อินฟเี รยี เกลนน,์ การผา่ ตัด ๒๕๑ โหมง่ ฟาก ๘๐ อแี ตน ๗๗ โหมง่ หล่อ ๘๐ อพี อกซี ๑๙๑ ไหลเรือไฟ ๑๑, ๑๒, ๑๖, ๒๓ อตุ สาหกรรมตน้ น้�ำ ๑๓๕ ไหลเรือไฟ, ประเพณี ๒๓ อุตสาหกรรมปลายนำ้� ๑๓๕ อุทยานไตรตรึงษ์ ๔๙ อ อุทยานแหง่ ชาติตะรุเตา ๑๐๗ อปุ ถัมภ์นรากร (โนราพมุ่ เทวา), ขุน ๗๒ อนันตนาคราช, เรอื พระทนี่ ัง่ ๑๙ อรู กั ลาโว้ย ๒๙ อู่หลงก้านออ่ น, พนั ธุ์ชา ๑๖๘ เอ็กโทเดริ ์ม ๒๒๑ เอซะอิ ๑๖๓ เอดบิ เจเทน ๒๕๔

292 เอเทรยี ม ๒๓๓ เอนไซม์พอลิฟีนอลออกซิเดส ๑๗๒, ๑๗๓, ๑๗๕, ๑๗๖ เอนโดเดริ ์ม ๒๒๑ เอน็ ไวโรพิก ๒๒๕ เอฟเอสเอช, ฮอร์โมน ๒๑๗ เอยี น วลิ มุต, ดร. ๒๒๓ แอ่งเมอร์กุย ๑๒๐ แอนดสี , เทอื กเขา ๑๐๙ โอกระแชง, ผี ๙๒ โอเก เซนนงิ , ดร. ๒๕๔ ฮ ฮอรโ์ มนเทสทอสเทอโรน ๒๑๗ ฮอรโ์ มนเอฟเอสเอช ๒๑๗ ฮอสต์ ๑๑๘ เฮนรี, เจา้ ชาย ๔๐, ๔๓ โฮโมกราฟต์ ๒๕๔