Ligji për tregtarët dhe shoqëritë tregtare - teksti me shpjegime

shoqërisë, prospektet e veprimtarisë, planet e investimeve, burimet teknike, organizativedhe burimet, strukturat e praktikat e miradministrimit të shoqërisë. Pikat 3 e 5 të nenit163 të këtij ligji zbatohen edhe për parashikimet e këtij neni. Neni 165 Kërkesa për mbikëqyrje të veçantë 1. Aksionarët, të cilët përfaqësojnë të paktën 5 për qind të kapitalit bazë ose njëpërqindje më të vogël, të parashikuar në statut, apo kreditorët e shoqërisë, pretendimete të cilëve ndaj saj janë të paktën sa 5 për qind e kapitalit të regjistruar, mund t'ikërkojnë këshillit të administrimit të kryejë mbikëqyrje të veçantë për çështje tëposaçme, sidomos kur merret në shqyrtim ligjshmëria e veprimeve të administratorëve. 2. Nëse këshilli i administrimit nuk e përmbush kërkesën e përmendur në pikën 1të këtij neni, brenda 30 ditëve, aksionarët dhe kreditorët në fjalë mund të nisinprocedurën e parashikuar në nenin 150 të këtij ligji. KREU III ADMINISTRATORËT DHE KËSHILLI MBIKËQYRËS, SISTEMI ME DY NIVELE Neni 166 Dispozita në zbatim 1. Në sistemin e administrimit me dy nivele, administratorët drejtojnë shoqërinëdhe marrin vendime për mënyrën e vënies në zbatim të politikave tregtare, ndërsakëshilli mbikëqyrës, në cilësinë e organit mbikëqyrës, këqyr vënien në zbatim të këtyrepolitikave dhe përputhjen e tyre me ligjin dhe statutin. 2. Në përputhje me rregullin e përgjithshëm për ndarjen e kompetencave dhe tëfunksioneve, sipas pikës 1 të këtij neni, dispozitat e neneve 154 deri në 165 të këtij ligjigjejnë zbatim edhe për marrëdhëniet ndërmjet administratorëve dhe anëtarëve tëkëshillit mbikëqyrës, ku funksionet e këtij këshilli, në përputhje me nenin 167 të këtijligji, u korrespondojnë funksioneve mbikëqyrëse të këshillit të administrim it. Neni 167 Përbërja, të drejtat e detyrimet e këshillit mbikëqyrës dhe administratorët 1. Këshilli mbikëqyrës është përgjegjës për të gjitha funksionet e përcaktuara nëpikat 1, shkronjat \"b\" deri në \"g\" e \"i\" dhe 2 të nenit 154 të këtij ligji. 2. Në bazë të parashikimeve të statutit, administratorët mund të emërohen dheshkarkohen, në përputhje me pikat 1 e 2 të nenit 158 të këtij ligji, nga asambleja epërgjithshme apo nga këshilli mbikëqyrës. Së bashku me funksionet e pikave 3, 4 e 5 tënenit 158 të këtij ligji, administratorët kanë të drejtë e duhet të kryejnë edhe funksionete përcaktuara në shkronjat \"a\", \"gj\", \"h\" e \"i\" të pikës 1 të nenit 154 të këtij ligji. Mepërjashtim të rastit të parashikuar nga neni 13 dhe nga shkronja \"e\" e pikës 1 të nenit 200

154 të këtij ligji, veprimet e administratorëve u nënshtrohen miratimit nga këshillimbikëqyrës vetëm nëse kjo parashikohet shprehimisht në statut. 3. Nuk mund të zgjidhen anëtarë të këshillit mbikëqyrës administratorët eshoqërisë administratorët e shoqërive të tjera të të njëjtit grup, si dhe personat e lidhurme personat e mësipërm, sipas parashikimeve të pikës 3 të nenit 13 të këtij ligji. 4. Parashikimet e neneve 155 e 157 të këtij ligji zbatohen edhe për numrin eanëtarëve, emërimin, përbërjen dhe shkarkimin e anëtarëve të këshillit mbikëqyrës, mepërjashtimet vijuese: a) anëtarët e këshillit nuk duhet të kryejnë funksione administrimi dhe shumica etyre duhet të jenë të pavarur; b) statuti mund të parashikojë që disa prej tyre mund të zgjidhen dhe/oseshkarkohen nga punëmarrësit e shoqërisë. 5. Nenet 160, 161 dhe 162 të këtij ligji zbatohen edhe për shpërblimin, organizimine brendshëm dhe marrjen e vendimeve nga këshilli mbikëqyrës. 6. Anëtarët e këshillit mbikëqyrës përgjigjen për dëmet e shkaktuara nga shkelja edetyrave të tyre dhe standardit të kujdesit, të përcaktuara në pikat 1, 2 e 3 të nenit 163të këtij ligji. Për shkeljet e kryera nga administratorët, sipas parashikimeve të pikës 4 tënenit 163 të këtij ligji, anëtarët e këshillit mbikëqyrës janë përgjegjës, kur nuk njoftojnëasamblenë e përgjithshme, edhe pse kanë dijeni për këto shkelje, apo kur nuk ? kanëzbuluar ngaqë funksioni i mbikëqyrjes, sipas kërkesave të këtij ligji, nuk është kryer nëmënyrë korrekte e sipas standardeve të kërkuara. TITULLI V ZMADHIMI I KAPITALITKomente:1. Kur është fjala për zmadhimin e kapitalit të shoqërisë, duhen mbrojtur si interesat ekreditorëve, ashtu dhe ato të aksionarëve. Përveç se është një instrument i përshtatshëm përriorganizimin, zmadhimi i kapitalit është kryesisht një instrument për të financuar zgjerimin eshoqërisë. Për shembull, ky është një instrument i rëndësishëm në rastet kur blerja e kapitalitfinanciar nga burime të jashtme është shumë e kushtueshme për shkak të normave shumë tëlarta të interesit.2. Në një situatë të tillë, kreditorët mbrohen në mënyrë të përshtatshme duke zbatuarrregullat për sigurimin e kapitalit të shoqërisë gjatë themelimit të saj (neni 168, pika 4).Aksionarët mbrohen përmes ushtrimit të së drejtës së parablerjes për aksionet e emetuararishtazi (neni 174), ose në rast të rritjes së kapitalit me rezervat e shoqërisë, përmes ushtrimittë së drejtës për të zotëruar aksionet e emetuara rishtazi (neni 179). Shpesh, rritja realizohetme ndihmën e bankave që nënshkruajnë aksionet e emetuara rishtazi me kusht që aksionarët 201

t’i blejnë aksionet në respektim të së drejtës së parablerjes. Rruga e lehtë për rritjen e kapitalittë shoqërisë është emetimi i aksioneve të reja. Paratë do të vijnë nga investues të rinj ose ngarezervat e shoqërisë, duke u dhënë mundësi aksionarëve ekzistues ta rrisin nivelin e pronësisësë tyre në shoqëri. Një mundësi tjetër do të ishte rritja e vlerës nominale të aksioneveekzistuese, ndonëse kjo do të kërkonte amendimin e Statutit, si dhe procedurën e posaçme tëparashikuar në nenin 176 për zmadhimin e kapitalit.3. E drejta e parablerjes mund të përjashtohet nga vendimi i Asamblesë së Përgjithshmepër zmadhimin e kapitalit të shoqërisë (neni 174, pika 2). Duke qenë se kjo mund të lërë shtegpër abuzim nga ana e aksionarëve të mëdhenj, administratori i paraqet Asamblesë sëPërgjithshme një raport me shkrim, ku jepen arsyet e kufizimit ose përjashtimit të këtyre tëdrejtave, dhe ku argumentohet çmimi i emetimit të propozuar. Është me rëndësi të theksohetse vetëm një interes real i shoqërisë mund të justifikojë ndërhyrjen në të drejtat e parablerjestë aksionarëve. Ndërhyrja justifikohet vetëm nëse mbahet drejtpeshimi i përshtatshëmndërmjet mjeteve dhe synimeve. Në ligj përfshihet edhe koncepti i zmadhimit të kushtëzuar ose të kufizuar të kapitalit(neni 175) dhe i kapitalit të autorizuar (neni 176). KREU I DISPOZITA TË PËRGJITHSHME Neni 168 Kushtet për të gjitha format e zmadhimit të kapitalit 1. Me përjashtim të rastit të parashikuar në nenin 176 të këtij ligji, zmadhimi ikapitalit kryhet me vendim të asamblesë së përgjithshme, në përputhje me pikën 1 tënenit 145 të këtij ligji. 2. Kur zmadhimi i kapitalit ndryshon të drejtat, që rrjedhin nga zotërimi i njëkategorie aksionesh, vlefshmëria e vendimit të asamblesë së përgjithshme i nënshtrohetpëlqimit të aksionarëve të prekur, i cili duhet të përmbushë kërkesat formale të pikës 3të nenit 149 të këtij ligji. 3. Kapitali i regjistruar nuk mund të zmadhohet, nëse nuk janë shlyer endekontributet për aksionet e nënshkruara më parë. 4. Dispozitat e këtij ligji për nënshkrimin, shlyerjen e kalimin e kontributeve përaksionet, e, në veçanti, nenet 107 deri në 114 dhe 123 deri në 133 zbatohen edhe përrastin e zmadhimit të kapitalit.Komente:1. Neni 26 i Direktivës së Dytë kërkon që aksionet e emetuara në procesin e zmadhimit tëkapitalit duhen shlyer, të paktën, deri në 25 për qind të vlerës nominale të tyre. Primet duhenshlyer tërësisht. Ky detyrim parashikohet nga neni 168, pika 4, i ligjit për shoqëritë tregtare, 202

që u referohet kërkesave ligjore për nënshkrimin dhe shlyerjen e aksioneve të parashikuara nënenet 107-114 dhe nenet 123-133. Nenet 123 dhe 113, pika 1, parashikojnë shlyerjen e plotëtë primeve të aksioneve. Për të tepër, në nenin 163, pika 4, shkronja “e”, thuhet seadministratorët përgjigjen në rast të zmadhimit të kapitalit, nëse i emetojnë aksionet nëkundërshtim me qëllimin e përcaktuar ose përpara se të jenë shlyer në përputhje me nenin123.2. Neni 28 i Direktivës së Dytë lejon zmadhimin e kapitalit përmes aksioneve tënënshkruara edhe në rastin kur nuk nënshkruhet i gjithë zmadhimi i kapitalit, nëse kushtet eemetimit e parashikojnë këtë. Neni 168 nuk e parashikon këtë mundësi. Kjo do të thotë se tëgjitha aksionet duhen nënshkruar në përputhje me rregullën e përcaktuar në nenin 105, pika 1,në mënyrë që zmadhimi të jetë i suksesshëm. Duke qenë se Direktiva e Dytë zbaton vetëm njëstandard minimal (shih, më lart, komentet për nenin 133), rregulla kombëtare më të rreptajanë të pranueshme. Pra, duke mos e zbatuar atë çka lejon neni 28, ligji shqiptar parashikonnjë regjim më të rreptë dhe është në përputhje me Direktivën e Dytë. Neni 169 Regjistrimi dhe publikimi i rritjes së kapitalit 1. Administratorët detyrohen të njoftojnë për regjistrim pranë QendrësKombëtare të Regjistrimit vendimin për zmadhimin e kapitalit, në përputhje me nenin43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 \"Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit\". Vendimipublikohet edhe në faqen e internetit të shoqërisë tregtare. 2. Aplikimi për regjistrimin e vendimit të përmendur në pikën 1 të këtij nenishoqërohet me raportin e ekspertit të autorizuar, ku verifikohet vlera e kontributeve nënatyrë, sipas nenit 112, paragrafi 1 të këtij ligji.162 3. Pas realizimit të zmadhimit të kapitalit, administratorët i njoftojnë QendrësKombëtare të Regjistrimit realizimin e këtij veprimi. Informacioni shoqërues duhet tëpërfshijë listën e personave, që kanë nënshkruar aksionet, së bashku me shumat epaguara. Kjo listë nënshkruhet nga administratorët. 4. Zmadhimi i kapitalit bëhet efektiv në datën e regjistrimit të realizimit të tij nëQendrën Kombëtare të Regjistrimit. Neni 170 Ndalimi i emetimit të aksioneve Përpara se zmadhimi i kapitalit të regjistrohet pranë Qendrës Kombëtare tëRegjistrimit, aksionet e reja nuk mund të emetohen dhe të drejtat e lidhura me to nukmund të transferohen. Aksionet e emetuara në kundërshtim me këtë dispozitë janë të162 Referimi i mëparshëm ndaj nenit 113 është korrigjuar dhe vendosur në nenin 112 me ligjin nr.129/2014. 203

pavlefshme. Personat, që kryejnë shkeljen, përgjigjen ndaj nënshkruesve në mënyrësolidare për dëmet e shkaktuara nga një emetim i pavlefshëm. Neni 171 Fillimi i pjesëmarrjes në ndarjen e fitimeve 1. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në vendimin e emetimit,aksionet e reja marrin pjesë në fitimet e të gjithë vitit financiar, në të cilin është marrëvendimi për këtë zmadhim. 2. Vendimi për zmadhimin e kapitalit mund të parashikojë, që aksionet e reja tëmarrin pjesë nga fitimet e vitit financiar, që i paraprin vitit, në të cilin është marrëvendimi për këtë zmadhim. Neni 172 Zmadhimi i kapitalit dhe shoqëria me aksionar të vetëm Shoqëria me aksionar të vetëm mund t'ua ofrojë aksionet e reja personave të tretëe të kthehet në një shoqëri me shumë aksionarë. Ky ndryshim i njoftohet për regjistrimQendrës Kombëtare të Regjistrimit. KREU II ZMADHIMI I KAPITALIT ME EMETIM TË AKSIONEVE TË REJA Neni 173 Kushtet Kapitali i regjistruar i shoqërisë mund të zmadhohet duke emetuar aksionerishtazi, kundrejt kontributeve të reja. Neni 174 E drejta e parablerjes 1. Aksionarët e shoqërisë kanë të drejtën e parablerjes për aksionet e emetuararishtazi, në përpjesëtim me pjesën e kapitalit të regjistruar, që përfaqësojnë aksionet ezotëruara prej tyre. Kjo e drejtë duhet të ushtrohet jo më vonë se 20 ditë pas publikimittë parashikuar në nenin 169 të këtij ligji. 2. Të drejtat e përmendura në pikën 1 të këtij neni mund të kufizohen ose tëpërjashtohen nga vendimi i asamblesë së përgjithshme për zmadhimin e kapitalit.Administratorët duhet t'i paraqesin asamblesë së përgjithshme një raport, ku të jepenarsyet për kufizimin ose përjashtimin e këtyre të drejtave dhe ku të justifikohet çmimi iemetimit të propozuar. Ky vendim mund të merret vetëm nëse kufizimi ose përjashtimi i 204

të drejtave është publikuar më parë në hapësirën në internet të shoqërisë dhe njoftuarpër regjistrim pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit.Komente:1. Neni 29, pika 1, i Direktivës së Dytë (e ndryshuar) parashikon se aksionet duhet t’uofrohen aksionarëve duke respektuar të drejtën e parablerjes, në përpjesëtim me kapitalin qëpërfaqësojnë aksionet e tyre. Dhe neni 174, pika 1, parashikon pikërisht këtë.2. Neni 29, pika 3, i Direktivës së Dytë parashikon se e drejta e parablerjes dhe periudhagjatë të cilës mund të ushtrohet ajo duhen publikuar nëpërmjet mjeteve të zakonshme qëpërdor shoqëria për publikimin e informacionit, në përputhje me Direktivës së Parë. NgaqëSHA-të në Shqipëri kanë vetëm aksione të regjistruara, njoftimi për aksionarin mund të bëhetme shkrim. Nga ana tjetër, të gjitha procedurat për zmadhimin e kapitalit duhen publikuar nëpërputhje me nenin 169, pra, sidoqoftë, njoftimi me shkrim për aksionarët nuk është inevojshëm. Neni 174, pika 1, e bën të qartë se afati është i detyrueshëm: “Kjo e drejtë duhet tëushtrohet jo me vonë se 20 ditë pas publikimit të parashikuar në nenin 169 të këtij ligji.”3. Nenet 29, pika 4, dhe 40 të Direktivës së Dytë parashikojnë shumicë të cilësuar përkufizimin e përjashtimin e së drejtës për blerjen e aksioneve në bazë të së drejtës sëparablerjes. Shumicat votuese trajtohen qartë nga neni 174, pika 2, nënpika 1, i ligjit të ri: ai ireferohet nenit 145 që parashikon shumicë me tre të katërtat për të gjitha rastet e zmadhimit tëkapitalit. Nuk konsiderohet si përjashtim i të drejtës së parablerjes kur bankat ose institucionet etjera financiare nënshkruajnë aksione në kuadër të zmadhimit të kapitalit për t’ua ofruar ato nëformë “të tërthortë” aksionarëve në emër të shoqërisë (neni 29, pika 7, i Direktivës së Dytë).Ligji për shoqëritë tregtare nuk i shmanget kësaj rregulle; ai nuk e përmend fare këtë rast. Kjodo të thotë se ky fakt duhet interpretuar “duke marrë parasysh dhe në frymën” e Direktivës.Me fjalë të tjera, nëse ndodh një situatë e tillë në Shqipëri, ajo nuk duhet konsideruar sipërjashtim i drejtës së parablerjes, në përputhje me nenin 29, pika 7, të Direktivës së Dytë.Nuk është e nevojshme që ky rast të përmendet shprehimisht në ligj. KREU III ZMADHIMI I KUFIZUAR I KAPITALIT Neni 175 Kushtet për zmadhimin e kufizuar të kapitalit163 1. Asambleja e përgjithshme mund të vendosë që zmadhimi i kapitalit të kryhetme emetim të aksioneve të reja, të cilat mund t'u ofrohen për nënshkrim vetëm163 Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 27. 205

aksionarëve ekzistues, në përpjesëtim me aksionet e zotëruara prej tyre përpara rritjessë kapitalit apo duke rritur vlerën nominale të secilit aksion. 2. Me përjashtim të rastit kur rritja e vlerës nominale të secilit aksion vendoset tërealizohet me përfshirjen e aktiveve të shoqërisë, sipas nenit 177, të këtij ligji, zmadhimii kufizuar i kapitalit, në rastet e parashikuara sipas pikës 1, të këtij neni, mund të kryhetvetëm me miratimin unanim të të gjithë aksionarëve.164Komente: Neni 27 i ligjit nr.129/2014 ka amenduar nenin 175 për të qartësuar shqetësimin engritur nga grupet e interesit lidhur me mundësinë e zmadhimit të kapitalit të shoqëriveaksionare nëpërmjet rritjes së vlerës nominale. Në bazë të këtij ndryshimi, ndër rastet ezmadhimit të kufizuar të kapitalit, për të cilat bien dakord të gjithë aksionarët, përfshihetzmadhimi i kapitalit nëpërmjet rritjes së vlerës nominale. Në rastet kur rritja e vlerës nominaletë aksioneve bëhet nëpërmjet kapitalizimit të aktiveve të shoqërisë, në përputhje me nenin 177të ligjit nr.9901, nuk kërkohet unanimitet. KREU IV ZMADHIMI I AUTORIZUAR Neni 176 Kushtet për zmadhimin e autorizuar të kapitalit 1. Statuti ose një vendim i asamblesë së përgjithshme për ndryshime në statutmund t'u japë administratorëve të drejtën për të kryer një apo disa herë, brenda njëafati 5-vjeçar, përkatësisht, nga regjistrimi i shoqërisë apo nga vendimi i asamblesë,zmadhim të kapitalit me emetim të aksioneve të reja, për një vlerë maksimale tëpërcaktuar (kapital i autorizuar).165 2. Në statut mund të parashikohen kushte të tjera e, në veçanti, kushti që nëseadministratorët vënë në zbatim autorizimin e zmadhimit, të gjitha ose disa nga aksionete emetuara mund ose duhet t'u jepen punëmarrësve të shoqërisë apo punëmarrësve tëshoqërive të tjera, pjesë të një grupi.Komente:1. Neni 2, shkronja “c”, i Direktivës së Dytë përcakton se zmadhimi i autorizuar i kapitalitduhet parashikuar në Statut. Duket se kjo kërkesë mungon në listën e nenit 36 të ligjit përregjistrimin e biznesit, të cilit i referohet neni 6 i ligjit për shoqëritë tregtare, lidhur me164 Neni 27 i ligjit me shtesa dhe ndryshime.165 Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 28. 206

kërkesat e Statutit. Kjo, ndoshta, për shkak të faktit se ligji i mëparshëm nr.7638 nukparashikonte zmadhim të autorizuar të kapitalit në kuptimin e nenit 2 të Direktivës së Dytë,ndërsa, kur është përpiluar, ligji për regjistrimin e biznesit ende i referohej ligjit tëmëparshëm. Megjithatë, nga ana tjetër, referimi ndaj nenit 6 të ligjit për shoqëritë tregtarenuk konsiderohet aspak i kufizuar. Neni 176, pika 1, i ligjit Nr. 9901 përcakton parashikimin ezmadhimit të autorizuar të kapitalit në Statut, që më pas, sigurisht, duhet të regjistrohet. Sa itakon vendimit të Asamblesë së Përgjithshme që amendon Statutin në këtë aspekt (pika 1,alternativa e dytë e nenit 176), duhet marrë në konsideratë neni 43 i ligjit për regjistrimin ebiznesit për shtesat dhe ndryshimet në Statut.2. Ligji nr.129/2014 e ka ndryshuar nenin 176, pika 1. Qëllimi i amendamentit ështëqë të sqarojë shqetësimet e grupeve të interesit dhe të garantojë zbatim më të drejtë të ligjit.Lidhur me nenin 176: siç është formuluar, dispozita lejon zmadhimin e autorizuar të kapitalittë shoqërisë vetëm një herë (në 5 vite nga data e regjistrimit të shoqërisë). A ka qenë kyvullneti, apo a mund të zgjerohet kjo e drejtë edhe për raste të tjera gjatë jetës së shoqërisë,me kusht që të respektohet afati 5-vjeçar nga data e dhënies së autorizimit nga Asambleja ePërgjithshme? Në fakt, sipas ekspertëve, me dispozitën e nenit 176 synohej të parashikohej qëzmadhimi i autorizuar të lejohet gjatë gjithë jetës së shoqërisë, por ai duhet bërë ngaadministratorët brenda një afati 5-vjeçar nga regjistrimi i vendimit përkatës të Asamblesë sëPërgjithshme. Kjo zgjidhje është në përputhje me nenin 25, pika 4, të Direktivës së Dytë. KREU V ZMADHIMI I KAPITALIT ME AKTIVE TË SHOQËRISË Neni 177 Kushtet 1. Pas miratimit të bilancit të vitit paraardhës, asambleja e përgjithshme mund tëvendosë ta zmadhojë kapitalin e regjistruar, duke kaluar në kapitalin bazë rezervat edisponueshme dhe fitimet e pashpërndara. 2. Pjesa e rezervave, që shkon përtej 1/10 së kapitalit të regjistruar ose përtej njëvlere më të lartë të rezervës së përcaktuar në statut, si dhe fitimet e pashpërndara mundtë kalohen në kapitalin fillestar. 3. Rezervat dhe fitimi i pashpërndarë nuk mund të kalohen në kapitalin bazë, nësebilanci i vitit paraardhës rezulton me humbje. Neni 178 Regjistrimi dhe publikimi i zmadhimit të kapitalit me aktivet e shoqërisë 1. Regjistrimi i vendimit për zmadhimin e kapitalit, sipas nenit 177 të këtij ligji,duhet të shoqërohet nga bilanci, në bazë të të cilit është zmadhuar kapitali, ngakonfirmimi i ekspertit kontabël të autorizuar dhe pasqyra e fundit e të ardhurave dhe eshpenzimeve. Aplikimi duhet të përfshijë edhe një deklaratë të administratorëve, sipas 207

së cilës vërtetohet se gjendja e aktiveve të shoqërisë është e tillë që, nëse vendimi përzmadhim do të ishte marrë në datën e aplikimit për regjistrim pranë QendrësKombëtare të Regjistrimit, zmadhimi do të ishte ende i mundur. 2. Njoftimi për regjistrim në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit duhet tëpërcaktojë se zmadhimi i kapitalit është kryer me kalimin e rezervave të shoqërisë oseme fitimin e pashpërndarë. Neni 179 Shpërndarja proporcionale e aksioneve të emetuara rishtazi Aksionarët kanë të drejtë të zotërojnë aksionet e emetuara rishtazi në përpjesëtimme aksionet e tyre, përpara rritjes së kapitalit. Çdo vendim i asamblesë së përgjithshme,që bie ndesh me këtë dispozitë, është i pavlefshëm. KREU VI OBLIGACIONET E KONVERTUESHME DHE ATO ME PJESËMARRJE NË FITIM Neni 180 Obligacionet e konvertueshme dhe ato me pjesëmarrje në fitim 1. Asambleja e përgjithshme mund të emetojë obligacione, që u garantojnëzotëruesve të tyre të drejtën për t'i konvertuar në aksione apo të drejtën e parablerjes sëaksioneve, të cilat quhen obligacione të konvertueshme, si dhe obligacionet, që u japinzotëruesve të drejtën e marrjes pjesë në fitim, të cilat quhen obligacione me pjesëmarrjenë fitim. 2. Asambleja e përgjithshme mund të autorizojë këshillin e administrimit (nësistemin me një nivel) apo administratorët (në sistemin me dy nivele), që brenda njëperiudhe prej 5 vitesh dhe sipas kushteve përkatëse, të emetojnë obligacionet epërmendura në pikën 1 të këtij neni. Organi administrativ përkatës i njofton QendrësKombëtare të Regjistrimit, për regjistrim dhe publikim, vendimin e përmendur nëpikën 1 të këtij neni. 3. Obligacionet me pjesëmarrje në fitim mund të ofrojnë përparësi nëshpërndarjen e fitimeve, siç parashikohet në pikën 1 të nenit 116 të këtij ligji, përaksionet me përparësi. 4. Aksionarët gëzojnë për obligacionet e konvertueshme dhe ato me pjesëmarrje nëfitim të njëjtat të drejta, që ky ligj u njeh atyre për parablerjen në rastin e emetimit tëaksioneve të reja.Komente: 208

Neni 29, pika 6, i Direktivës së Dytë e zgjeron të drejtën e parablerjes edhe përobligacionet e konvertueshme. Për pasojë, edhe kjo e drejtë mund të kufizohet apo tëpërjashtohet në përputhje me nenin 29, pika 4, të Direktivës së Dytë. Sa i takon të drejtës sëparablerjes për obligacionet e konvertueshme, neni 180, pika 4, i ligjit nr.9901 i referohetsërish nenit 174: kjo do të thotë se kjo e drejtë mund të përjashtohet edhe për obligacionet ekonvertueshme dhe me të njëjtat kërkesa ligjore për shumicën votuese me ato të nenit 145(shih, më lart, komentet për nenin 174). TITULLI VI ZVOGËLIMI I KAPITALITKomente:1. Zvogëlimi i kapitalit të shoqërisë (nenet 181-186), që mund të sjellë kthimin einvestimeve te aksionarët, u nënshtrohet masave mbrojtëse në favor të kreditorëve tëshoqërisë, të cilët gëzojnë të drejtën për të marrë garanci të mjaftueshme për kreditë e tyre apopër të kërkuar letra me vlerë përpara realizimit të zvogëlimit të kapitalit (neni 183). Zakonisht,zvogëlimi i kapitalit bëhet për të kompensuar humbjet, për të rritur rezervat ligjore apo për tëriorganizuar shoqërinë. Ai kërkon një vendim me të tre të katërtat e Asamblesë sëPërgjithshme, njësoj si në rastin e zmadhimit të kapitalit (neni 145).2. Zakonisht, zvogëlimi i kapitalit me qëllim riorganizimin ndërthur zvogëlimin merritjen e kapitalit. Në këtë rast, arsyeja është përshtatja e kapitalit të regjistruar me statusinreal të kapitalit të shoqërisë. Kjo bëhet për të shmangur situatën kur humbjet e kapitalitduhen kompensuar gjatë një periudhe shumëvjeçare, duke e penguar shoqërinë që tëshpërndajë dividendë, situatë që nuk është e këndshme për investuesit e rinj. Zvogëlimi ikapitalit ka efektin që humbjet i mbajnë vetëm aksionarët ekzistues. Zmadhimi i njëkohshëmi kapitalit nëpërmjet emetimit të aksioneve të reja sjell investimet e reja të nevojshme, duke udhënë aksionarëve të rinj mundësinë që të përfitojnë menjëherë nga dividendët. Kjoprocedurë është e detyrueshme nëse kapitali do të zvogëlohej nën nivelin e kapitalit minimaltë detyrueshëm. Në një rast të tillë, zmadhimi i njëkohshëm duhet të jetë të paktën deri nënivelin e kapitalit minimal të lejueshëm (neni 181, pika 4, neni 34 i Direktivës së Dytë). Nëkëtë rast, nuk është nevoja që SHA-ja të kthehet në një formë tjetër shoqërie. KREU I ZVOGËLIMI I ZAKONSHËM I KAPITALIT Neni 181 Kushtet 1. Kapitali i regjistruar i shoqërisë mund të zvogëlohet me vendim të asamblesë sëpërgjithshme, në përputhje me përcaktimet e pikës 1 të nenit 145 të këtij ligji. 209

2. Nëse zvogëlimi ndryshon të drejtat e një kategorie të caktuar aksionesh,vlefshmëria e tij kushtëzohet nga pëlqimi i aksionarëve përkatës, i cili duhet tëpërmbushë kërkesat formale të pikës 3 të nenit 149 të këtij ligji. 3. Zvogëlimi i kapitalit realizohet nëpërmjet zvogëlimit të vlerës nominale tëaksioneve. 4. Kapitali i regjistruar mund të zvogëlohet nën vlerat minimale, të parashikuaranë nenin 107 të këtij ligji, vetëm në rastin kur zvogëlimi shoqërohet me një zmadhim tënjëkohshëm të kapitalit. Neni 182 Regjistrimi dhe publikimi i vendimit Vendimi për zvogëlimin e kapitalit i njoftohet Qendrës Kombëtare të Regjistrimitpër regjistrim nga administratorët, në përputhje me nenin 43 të ligjit nr.9723, datë3.5.2007 \"Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit\". Ky vendim duhet të publikohetedhe në faqen e internetit të shoqërisë. Neni 183 Mbrojtja e të drejtave të kreditorëve 1. Kreditorët, pretendimet e të cilëve janë ngritur përpara datës së publikimit tëvendimit për zvogëlimin e kapitalit, kanë të drejtë të marrin garanci të mjaftueshme ngashoqëria për kreditë, që nuk ishin bërë të kërkueshme përpara datës së publikimit tëvendimit. Kjo e drejtë mund të ushtrohet vetëm nëse kreditorët kërkojnë garancinëbrenda 90 ditëve, pas datës së publikimit. 2. Përpara përfundimit të afatit të përmendur në pikën 1 të këtij neni dhe përparase kreditorët përkatës të jenë shlyer apo të kenë marrë garanci të mjaftueshme, shoqërianuk mund të kryejë pagesa në favor të aksionarëve ose falje të detyrimeve për të shlyerkontributet, si pasojë e zvogëlimit të kapitalit. Neni 184 Regjistrimi dhe publikimi i zvogëlimit të kapitalit 1. Administratorët njoftojnë Qendrën Kombëtare të Regjistrimit për zvogëlimin ekapitalit, në përputhje me nenin 43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 \"Për QendrënKombëtare të Regjistrimit\". 2. Kapitali quhet i zvogëluar, duke filluar nga çasti i regjistrimit të vendimit. KREU II ZVOGËLIMI I THJESHTËZUAR I KAPITALIT 210

Neni 185 Kushtet 1. Zvogëlimi i kapitalit për mbulimin e humbjeve, si dhe transferimi i fondeve terezervat kryhen nëpërmjet një procedure të thjeshtuar. 2. Nenet 181, 182 e 184 të këtij ligji janë të zbatueshme edhe për rastin e zvogëlimittë thjeshtuar të kapitalit.Komente: Neni 33 i Direktivës së Dytë lejon një përjashtim nga procedura që mbron kreditorët nërast të zvogëlimit të kapitalit, sipas nenit 32 të Direktivës së Dytë. Neni 185, pika 1, i ligjit eparashikon këtë aspekt: zvogëlimi i kapitalit që synon të mbulojë humbjet apo kalimin efondeve te rezervat, është në interesin e kreditorëve. Për rrjedhojë, në këtë rast nuk është enevojshme që ata të mbrohen këtu duke iu dhënë garanci. Procedura e parashikuar në nenin185 mund të kryhet sipas dispozitave të Statutit ose rregulloreve (shih nenet 135, 161 dhe154). KREU III ZVOGËLIMI I KAPITALIT ME ANULIM AKSIONESH Neni 186 Kushtet 1. Kapitali mund të zvogëlohet edhe nëpërmjet anulimit të aksioneve. 2. Anulimi i aksioneve lejohet vetëm: a) kur ky veprim është i pranuar nga statuti apo nga një vendim, që ndryshonstatutin, i cili është marrë përpara nënshkrimit të aksioneve, që do t'i nënshtrohenanulimit; b) në përputhje me nenin 133 të këtij ligji; c) nëse aksionarët, që i zotërojnë këto aksione, pranojnë anulimin. Parashikimi i statutit nuk është i nevojshëm nëse aksionarët përkatës japinpëlqimin. 3. Anulimi i aksioneve duhet të përmbushë kërkesat e zvogëlimit të zakonshëm tëkapitalit. Në këtë rast, vendimi i asamblesë zëvendësohet me vendimin eadministratorëve. 4. Pagesa e vlerës së aksioneve të anuluara, në favor të aksionarëve, kryhet nëpërputhje me dispozitat e nenit 183 të këtij ligji. 5. Dispozitat për zvogëlimin e zakonshëm të kapitalit nuk janë të zbatueshme, nëseaksionet, kontributet e të cilave janë shlyer tërësisht, i kalohen shoqërisë pakundërshpërblim. 211

6. Vendimi i zvogëlimit të kapitalit i njoftohet për regjistrim Qendrës Kombëtaretë Regjistrimit nga administratorët, në përputhje me nenin 43 të ligjit nr.9723, datë3.5.2007 \"Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit\". Kapitali zvogëlohet, duke filluar nga çasti i regjistrimit të vendimit.Komente: Sipas nenit 186, Statuti mund të parashikojë tërheqjen dhe anulimin e aksioneve nërrethana të caktuara. Kjo gjë, detyrimisht, nënkupton zvogëlim të kapitalit të shoqërisë dhe,për rrjedhojë, normat e përgjithshme për zvogëlimin e kapitalit zbatohen sa kohë që në pikatnga 3 deri në 5 nuk parashikohen pasoja ligjore të posaçme. Duke qenë se aksionarëve,aksionet e të cilëve anulohen, zakonisht, iu shlyhen investimet, praktikisht, këto dispozitanënkuptojnë një riblerje (shlyerje) të aksioneve. Megjithatë, kjo riblerje nuk mund t’i zërë nëbefasi aksionarët, pasi në Statut mundësia për këtë duhet parashikuar përpara nënshkrimit tëaksioneve. Nëse kjo gjë përcaktohet më pas me vendim të Asamblesë së Përgjithshme,miratimi i aksionarëve në fjalë është i nevojshëm (neni 186, pika 2). Shih, gjithashtu,komentet për nenin 80 dhe nenin 133, më sipër. TITULLI VII PRISHJA E SHOQËRISË Neni 187166 Shkaqet e prishjes së shoqërisë 1. Shoqëria aksionare prishet: a) kur mbaron kohëzgjatja, për të cilën është themeluar; b) me përfundimin e procedurave të falimentimit apo në rast të pamjaftueshmërisësë pasurive për të mbuluar shpenzimet e procedurës së falimentimit; c) në rast se objekti bëhet i parealizueshëm për shkak të mosfunksionimit tëvazhduar të organeve të shoqërisë apo për shkaqe të tjera që e bëjnë absolutisht tëpamundur vazhdimin e veprimtarisë tregtare; ç) në rastet e pavlefshmërisë së themelimit të shoqërisë, të parashikuara nga neni3/1 i këtij ligji; d) kur, si pasojë e humbjeve ushtrimore, kapitalet e veta të shoqërisë janë në vlerëmë të ulët se vlera minimale e kapitalit të regjistruar, të përcaktuar sipas nenit 107, tëkëtij ligji, apo kur vendoset zvogëlimi i kapitalit të regjistruar të shoqërisë nën këtë vlerëminimale dhe hyrja në fuqi e këtij zvogëlimi nuk kushtëzohet me realizimin e njëzmadhimi vijues, nëpërmjet të cilit shoqëria të rikapitalizohet me kontribute të reja me166 Ndryshuar me ligjin nr.129/2014. 212

vlerë, të paktën, sa vlera e nevojshme për të arritur kapitalin minimal të përcaktuarsipas atij neni; dh) në raste të tjera, të parashikuara në statut; e) në raste të tjera, të parashikuara me ligj; ë) për çdo shkak tjetër të vendosur nga asambleja e aksionarëve. 2. Prishja e shoqërisë si pasojë e një apo më shumë prej shkaqeve të përcaktuaranë përputhje me shkronjat \"a\", \"c\", \"d\", \"dh\", \"e\" dhe \"ë\", të pikës 1, të këtij neni,vendoset nga asambleja e aksionarëve me shumicën e parashikuar sipas pikës 1, të nenit145, të këtij ligji. 3. Në rast mosveprimi të asamblesë së aksionarëve për të vendosur prishjen, sipasrasteve të parashikuara nga shkronjat \"a\", \"c\", \"d\", \"dh\" dhe \"e\", të pikës 1, të këtijneni, çdo person i interesuar mund t'i drejtohet gjykatës, në çdo kohë, për të konstatuarprishjen e shoqërisë. 4. Pavarësisht nga parashikimet e sipërpërmendura, ekzistenca e një a më shumëshkaqeve të parashikuara nga shkronjat \"a\", \"c\", \"d\", \"dh\" dhe \"e\", të pikës 1, të këtijneni, nuk do të ketë si pasojë prishjen e shoqërisë dhe hapjen e procedurave tëlikuidimit, nëse përpara vendimit gjyqësor të formës së prerë, të përmendur në pikën 3,të këtij neni, shkaku i prishjes është korrigjuar, nëse është e mundshme të korrigjohet,dhe ky korrigjim është publikuar nga shoqëria në regjistrin tregtar, sipasparashikimeve të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007, \"Për Qendrën Kombëtare tëRegjistrimit\", të ndryshuar. 5. Prishja e shoqërisë, si pasojë e shkaqeve të parashikuara në shkronjën \"b\", tëpikës 1, të këtij neni, vendoset nga gjykata kompetente për procedurat e falimentimit,kur, në përfundim të këtyre procedurave, të gjitha pasuritë e shoqërisë janë likuiduarpër shlyerjen në mënyrë kolektive të detyrimeve ndaj kreditorëve apo kur gjykatakompetente për procedurat e falimentimit vendos rrëzimin e kërkesës për hapjen eprocedurës së falimentimit për shkak të pamjaftueshmërisë së pasurisë së shoqërisë përtë mbuluar shpenzimet e procedurës së falimentimit. 6. Prishja e shoqërisë, si pasojë e shkaqeve të parashikuara në shkronjën \"ç\", tëpikës 1, të këtij neni, vendoset nga gjykata kompetente, sipas parashikimeve të nenit 3/1të këtij ligji.Komente:1. Aksionarët janë të lirë ta prishin SHA-në sipas dëshirës së tyre.2. Normat që rregullojnë likuidimin në gjendjen e aftësisë paguese mund të gjenden nënenet 190-205. Në thelb, këto norma zbatohen për të gjitha format e shoqërive. Neni 29 i ligjitnr.129/2014 ndryshoi nenin 187 të ligjit për shoqëritë tregtare me qëllim harmonizimin eshkaqeve të prishjes të SHA-ve me nenet e ngjashme për shoqërinë kolektive dhe komandite(neni 43) dhe për SHPK-të (neni 99). 213

Neni 188 Regjistrimi i prishjes së shoqërisë 1. Administratorët janë të detyruar të regjistrojnë prishjen e shoqërisë pranëQendrës Kombëtare të Regjistrimit, në përputhje me nenin 43 të ligjit nr.9723, datë3.5.2007 \"Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit\". 2. Nëse prishja bëhet me vendim gjykate, gjykata regjistron vendimin e prishjes exofficio. Neni 189 Likuidimi në gjendjen e aftësisë paguese Me përjashtim të rasteve kur është nisur një procedurë falimentimi, prishja eshoqërisë aksionare ka si pasojë hapjen e procedurave të likuidimit në gjendjen eaftësisë paguese, sipas neneve 190 deri në 205 të këtij ligji. PJESA VI LIKUIDIMI NË GJENDJEN E AFTËSISË PAGUESEKomente:1. Pjesa VI e ligjit për shoqëritë tregtare përmban dispozita për likuidimin për të gjithaformat e shoqërive. Kur ndodh njëri prej rasteve të prishjes së shoqërisë të përcaktuar përkatër format e shoqërive (shih nenet 43, 56, 99 dhe 187), shoqëria ndryshon objektivin për tëcilin është themeluar. Pas prishjes së saj, objektivi i shoqërisë është likuidimi ose “mbyllja”,në përputhje me nenet 190-205. Me likuidim synohet mbyllja e aktivitetit tregtar të shoqërisëdhe shlyerja e kreditorëve me aktivet e shoqërisë (neni 197, pika 1). Është e qartë se kreditorëtduhen mbrojtur, ose përndryshe, investuesit nuk do të investojnë në shoqëritë shqiptare. Nënenin 195, ligji i trajton të drejtat e kërkueshme të kreditorëve duke publikuar të drejtat tëpapërmbushura, ndonëse kjo kërkon kohë.2. Megjithëse është me rëndësi që të ekzistojë një ligj i thjeshtuar, ligji përpiqet të krijojënjë drejtpeshim të interesave të kreditorëve dhe të ekonomisë shqiptare. Është me rëndësi qëtë bëhet kujdes për të mos lejuar kërkimin me mashtrim të të drejtave. Për fat të keq, kjomund të nënkuptojë një vonesë të konsiderueshme për kreditorët dhe aksionarët. Neni 199 ulejon likuiduesve të shpërndajnë disa aktive, nëse kreditori ka dhënë garanci të mjaftueshme.Sidoqoftë, çregjistrimi përfundimtar i shoqërisë nuk mund të ndodhë nëse nuk janëpërmbushur të gjitha kërkesat e kreditorëve, përfshirë edhe ato qesharake. Në rast sedisponohen më shumë aktive se ç’nevojitet për të shlyer kreditorët, aktivet e mbetura ushpërndahen ortakëve, pronarëve apo aksionarëve (neni 201). Kjo formë likuidimi quhetlikuidim në gjendjen e aftësisë paguese, sepse shoqëria është në gjendje t’i shlyejë borxhet e 214

veta gjatë procesit të likuidimit dhe nuk kërkon hapjen e procedurave në gjendjen e paaftësisëpaguese (neni 190, pika 1). Nëse, në bazë të pretendimeve të ngritura nga kreditorët,likuiduesit vërejnë se pasuria e shoqërisë tregtare nuk është e mjaftueshme për mbulimin eborxheve të shoqërisë, likuiduesit duhet të kërkojë nisjen e procedurave në gjendjen epaaftësisë paguese (neni 197, pika 3).3. Për çështje të tjera nga ato që lidhen me vetë procedurën e likuidimit, shoqëria trajtohetsikur të mos jetë prishur (neni 190, pika 2). Megjithatë, shoqërinë e administrojnë likuiduesitnga data e emërimit të tyre (neni 196, pika 1). Likuiduesit emërohen dhe shkarkohen sipasformës përkatëse të shoqërisë që likuidojnë (nenet nga 191 deri në 194). Kufizimet e tagravetë likuiduesve u kundrejtohen të tretëve (neni 196, pika 3). Ligji parashikon që procedura tënisë me ftesën që u bëhet kreditorëve për të depozituar pretendimet e tyre (neni 195) deri nëpërfundimin e likuidimit (neni 202), pas kryerjes siç duhet të detyrave nga likuiduesit memarrjen e miratimit si të tilla (neni 200). Likuiduesi e merr shpërblimin e tij përparashpërndarjes së aktiveve të mbetura ortakëve, pronarëve apo aksionarëve (neni 200, pika 1).Ai përgjigjet në cilësinë e administratorit (nenet nga 98 deri në 163 dhe neni 203, pika 2).Procedura e përshpejtuar lejohet, nëse të gjithë ortakët, pronarët apo aksionarët deklarojnë setë gjitha detyrimet e shoqërisë ndaj kreditorëve dhe punëmarrësve të saj janë shlyer (neni204). TITULLI I LIKUIDIMI I ZAKONSHËM NË GJENDJEN E AFTËSISË PAGUESE Neni 190 Dispozita të përgjithshme 1. Me përjashtim të rasteve kur ky ligj parashikon ndryshe, prishja e shoqërivetregtare ka si pasojë hapjen e procedurave të likuidimit në gjendjen e aftësisë paguese.Nëse shoqëria është në gjendjen e paaftësisë paguese, ajo prishet në bazë të vendimeve tëpërcaktuara nga pika 5 e nenit 43, pika 5 e nenit 99, dhe pika 5 e nenit 187, të këtij ligji,dhe çregjistrohet nga regjistri tregtar, sipas nenit 51, të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007,\"Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit\", të ndryshuar, pa iu nënshtruar proceduravetë likuidimit në gjendjen e aftësisë paguese167 2. Me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në këtë titull, dispozitat ezbatueshme për shoqëritë, që nuk janë prishur, zbatohen edhe për shoqëritë në likuidime sipër. 3. Nenet 191 deri në 203 të këtij ligji parashikojnë rregullat për procedurën ezakonshme të likuidimit në gjendjen e aftësisë paguese për të gjitha llojet e shoqërive.167 Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 30. 215

Këto shoqëri likuidohen me procedurë të thjeshtëzuar, në përputhje me nenet 204 dhe205 të këtij ligji.Komente: Neni 30 i ligjit nr.129/2014 e amendoi pikën 1 të nenit 190 të ligjit për shoqëritë tregtareme qëllim harmonizimin e procedurave përkatëse të likuidimit me shkaqet e reja të prishjes sëshoqërive kolektive dhe komandite (neni 43, pika 5), SHPK-ve (neni 99, pika 5) dhe SHA-ve(neni 187, pika 5). Neni 191 Emërimi i likuiduesve 1. Në shoqëritë kolektive dhe komandite, likuidimi kryhet nga të gjithë ortakët aponga një likuidues i emëruar në mënyrë unanime prej tyre. Në rastin kur një ortak ka mëshumë se një trashëgimtar, trashëgimtarët emërojnë një përfaqësues të përbashkët. Nëseortakët nuk i njoftojnë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit faktin se të gjithë ortakët dotë jenë likuidues apo nuk emërojnë likuiduesin brenda 30 ditëve nga data e prishjes,atëherë çdo person i interesuar mund t'i drejtohet gjykatës për të caktuar një likuidues. 2. Në shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar dhe shoqëritë aksionare, likuidimikryhet nga likuiduesit e emëruar nga asambleja e përgjithshme. Nëse asambleja epërgjithshme nuk merr një vendim për emërimin e likuiduesve, brenda 30 ditëve pasprishjes, çdo person i interesuar mund t'i drejtohet gjykatës, për të caktuar njëlikuidues. Dispozitat e pikës 6 të nenit 91 të këtij ligji janë të zbatueshme edhe për këtërast. 3. Çdo person i interesuar, sipas pikave 1 e 2 të këtij neni, ka të drejtë t'i kërkojëgjykatës zëvendësimin e likuiduesit, sipas vendimit të ortakëve, në përputhje me pikën 1të këtij neni apo të asamblesë, në përputhje me pikën 2 të këtij neni, nëse paraqet arsyetë mjaftueshme për të dyshuar se likuidimi i rregullt i shoqërisë mund të cenohet ngalikuiduesit e emëruar si më sipër. Kërkesa duhet të depozitohet në gjykatë brenda 30ditëve nga data e caktimit të likuiduesit. Neni 192 Emërimi i likuiduesve nga gjykata Gjykata emëron likuiduesin, në rastet kur shoqëria tregtare prishet me vendimgjykate. Neni 193 Shkarkimi i likuiduesve 1. Likuiduesit shkarkohen dhe zëvendësohen me të njëjtat kushte, të parashikuaranë dispozitat për emërimin e tyre. 216

2. Paditë, që lidhen me shpërblimin e likuiduesit, në bazë të marrëdhënievekontraktore me shoqërinë, rregullohen sipas dispozitave ligjore në fuqi. Neni 194 Regjistrimi pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit 1. Administratorët e shoqërisë i njoftojnë për regjistrim, Qendrës Kombëtare tëRegjistrimit të dhënat e likuiduesve të parë dhe tagrat e tyre, për të përfaqësuarshoqërinë, së bashku me dokumentet përkatëse, sipas nenit 43 të ligjit nr. 9723, datë3.5.2007 \"Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit\". Likuiduesit depozitojnënënshkrimin e tyre. Likuiduesit i njoftojnë, gjithashtu, Qendrës Kombëtare tëRegjistrimit për regjistrim çdo ndryshim për identitetin dhe tagrat e tyre tëpërfaqësimit. Emërimi i likuiduesve nga gjykata regjistrohet ex officio, sipas nenit 45 tëligjit nr.9723, datë 3.5.2007 \"Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit\". 2. Me hapjen e procedurave të likuidimit, emri i regjistruar i shoqërisë aksionarendiqet nga shënimi \"në likuidim\". Neni 195 Ftesa për kreditorët Likuiduesit duhet të ftojnë kreditorët e shoqërisë për të depozituarpretendimet e tyre për prishjen e saj. Shoqëria e publikon dy herë këtë njoftim, me njëinterval prej 30 ditësh, në faqen e saj në internet, nëse ka, si dhe në faqen e internetit tëQendrës Kombëtare të Regjistrimit. Në njoftim duhet deklaruar se pretendimet duhet tëdepozitohen brenda 30 ditëve nga data e njoftimit të fundit. Neni 196 Administrimi nga likuiduesit 1. Likuiduesi merr përsipër të drejtat dhe detyrimet e administratorëve ngadata e emërimit të tij. 2. Nëse shoqëria emëron më shumë se një likuidues, përveçse kur akti iemërimit parashikon se ata veprojnë veçmas njëri-tjetrit, likuiduesit ushtrojnëbashkërisht të drejtat e detyrimet sipas këtij ligji. Likuiduesit mund të autorizojnënjërin prej tyre të kryejë veprime të një kategorie të posaçme. 3. Kufizimet e tagrave të likuiduesve u kundrejtohen të tretëve, në përputhjeme përcaktimet e pikës 2 të nenit 12 të këtij ligji. 4. Likuiduesi u nënshtrohet mbikëqyrjes së ortakëve të tjerë, asamblesë sëpërgjithshme, këshillit të administrimit apo këshillit mbikëqyrës. 5. Për likuiduesit nuk zbatohet neni 17 i këtij ligji. 217

Neni 197 Të drejtat e detyrimet e likuiduesit 1. Detyra e likuiduesve është mbyllja e të gjitha veprimeve të shoqërisë,mbledhja e kredive të paarkëtuara dhe e kontributeve të pashlyera, shitja e pasurive tëshoqërisë dhe shlyerja e kreditorëve duke respektuar radhën e referimit, sipas nenit 605të Kodit Civil. 2. Likuiduesi mund të kryejë edhe veprime të reja tregtare, për mbylljen e njëveprimi të papërfunduar. 3. \"Nëse, në bazë të pretendimeve të ngritura nga kreditorët, sipas nenit 195 tëkëtij ligji168 likuiduesit vërejnë se pasuria e shoqërisë tregtare, përfshirë kontributet epashlyera, nuk është e mjaftueshme për pagesën e këtyre pretendimeve, likuiduesitdetyrohen ta pezullojnë procedurën e likuidimit e t'i kërkojnë gjykatës përkatëse nisjene procedurave të falimentimit. 4. Në shoqërinë kolektive e komandite, ortakët përgjigjen për detyrimet eshoqërisë, në përputhje me përgjegjësitë, që ky ligj i cakton secilit, për mbulimin ehumbjeve. Nëse një ortak nuk shlyen pjesën e humbjeve që i takon, atëherë ortakët etjerë detyrohen të paguajnë pjesën e tij në raport me pjesët që secili zotëronte nëshoqëri. Ortakët, që kanë shlyer pjesën e ortakut mospërmbushës, kanë ndaj tij tëdrejtën e regresit.Komente: Neni 31 i ligjit nr.129/2014 ndryshoi pikën 3 të nenit 197 me qëllim korrigjimin e njëgabimi material në referimin ndaj tekstit të ligjit. Neni 198 Bilancet Likuiduesi përgatit një bilanc të gjendjes së shoqërisë në çastin e hapjes sëlikuidimit dhe një bilanc përfundimtar në çastin e mbylljes së këtyre procedurave. Nëseprocedura e likuidimit zgjat më shumë se një vit, likuiduesi përgatit, gjithashtu,pasqyrat financiare vjetore të shoqërisë. Bilancet në shoqërinë kolektive dhe komanditemiratohen nga ortakët e tjerë, ndërsa në shoqëritë aksionare apo nga ato me përgjegjësitë kufizuar miratohen nga asambleja e përgjithshme.168 Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 31. 218

Neni 199 Mbrojtja e kreditorëve 1. Likuiduesi nuk mund të shpërndajë aktivet e mbetura të shoqërisë përparapërfundimit të afatit të depozitimit të pretendimeve të kreditorëve, të përcaktuar sipasnenit 195 të këtij ligji.169 2. Nëse një kreditor i shoqërisë, për të cilin likuiduesi është në dijeni, nuk kërkontë drejtat e veta, shumat përkatëse depozitohen pranë gjykatës, ndërsa mallratdepozitohen në një magazinë me shpenzimet e kreditorit. Rregullat e përgjithshme përkontratën e depozitës janë të zbatueshme. 3. Nëse një detyrim nuk mund të shlyhet menjëherë ose nëse është i debatueshëm,aktivet mund të shpërndahen vetëm nëse kreditorit i është dhënë garanci epërshtatshme.Komente: Neni 199 është ndryshuar me nenin 32 të ligjit nr.129/2014 për të shkurtuar periudhën eprocedurave të likuidimit. Ky amendament është trajtuar nga QKB në bazë të kërkesës sëkomunitetit të biznesit që e ka konsideruar procesin e likuidimit tepër të gjatë në rastin elikuidimit të ndërmarrjeve të vogla. Neni 200 Raporti i likuiduesit, shpërblimi dhe shkarkimi 1. Pas shlyerjes së detyrimeve të shoqërisë ndaj kreditorëve dhe shpërblimit tëlikuiduesit, së bashku me rimbursimin e shpenzimeve të këtij të fundit për kryerjen edetyrave, aktivet e mbetura u shpërndahen ortakëve ose aksionarëve. 2. Pas shlyerjes së detyrimeve të shoqërisë ndaj kreditorëve, likuiduesit uparaqesin ortakëve të tjerë të shoqërisë kolektive e komandite apo asamblesë sëpërgjithshme një raport për procedurën e likuidimit, për detyrimet e shlyera dhe përshpërblimin e tij. 3. Nëse ortakët e tjerë në shoqërinë kolektive e komandite apo asambleja epërgjithshme miratojnë raportin, likuiduesit lirohen nga detyra dhe përfitojnëshpërblimin e përcaktuar në raport. 4. Nëse raporti nuk miratohet, likuiduesit mund t'i drejtohen gjykatës me kërkesënpër ta shkarkuar nga detyra, si pasojë e përmbushjes në mënyrën e duhur të detyrave. 5. Pas shkarkimit të likuiduesit nga gjykata, ai ka të drejtë të përfitojnëshpërblimin e përcaktuar në raport.169 Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 32. 219

Neni 201 Shpërndarja e aktiveve 1. Pas shlyerjes së detyrimeve ndaj kreditorëve, likuiduesi u shpërndan ortakëveapo aksionarëve aktivet e mbetura, sipas të drejtave që ata kanë në ndarjen e fitimeve,me përjashtim të rastit kur statuti parashikon radhë preference. 2. Pasuritë, që i janë dhënë shoqërisë me qira apo në përdorim, me çfarëdo titulli ukthehen ortakëve apo aksionarëve. Ortakët apo aksionarët nuk kanë të drejtën edëmshpërblimit në rast shkatërrimi, dëmtimi apo uljeje të vlerës së pasurisë, nëse kjonuk varet nga veprimi apo mosveprimi i shoqërisë ose ? personave, që kanë vepruar nëemër të saj. Neni 202 Përfundimi i likuidimit Pas shpërndarjes së aktiveve të mbetura, likuiduesi e njofton Qendrën Kombëtaretë Regjistrimit për përfundimin e likuidimit dhe kërkon çregjistrimin e shoqërisë, nëpërputhje me seksionin V të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 \"Për Qendrën Kombëtare tëRegjistrimit”.Komente: Kur shoqëria çregjistrohet, ajo e humbet personalitetin juridik. Neni 203 Përgjegjësia e likuiduesit 1. Veprimtaria e likuiduesit nuk mund të kundërshtohet pas çregjistrimit tëshoqërisë nga Qendra Kombëtare e Regjistrimit. 2. Likuiduesit përgjigjen ndaj kreditorëve për dëmet e shkaktuara gjatëprocedurës së likuidimit, në përputhje me dispozitat që rregullojnë përgjegjësinë eadministratorëve. Nëse ka disa likuidues, ata përgjigjen në mënyrë solidare. Krahaslikuiduesve, ortakët e shoqërisë me përgjegjësi të kufizuar dhe aksionarët përgjigjenndaj kreditorëve të shoqërisë në mënyrë solidare deri në vlerën që u është shpërndarë.\"Kreditorët, të cilët nuk kanë depozituar pretendimet e tyre në afat, sipas nenit 195170apo kreditorët, për të cilët likuiduesi nuk ka qenë dhe nuk mund të kishte qenë në dijeni,nuk kanë të drejtë të ngrenë padi, sipas fjalisë së parë dhe të dytë të kësaj pike.170 Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 33. 220

3. Paditë e përmendura në pikën 2 të këtij neni duhet të ngrihen brenda 3 vitevepas çregjistrimit të shoqërisë nga Qendra Kombëtare e Regjistrimit.Komente: Neni 33 i ligjit nr.129/2014 amendoi pikën 2 të nenit 203 me qëllim korrigjimin e njëgabimi material në referimin ndaj tekstit të ligjit. TITULLI II LIKUIDIMI I THJESHTËZUAR Neni 204 Kushtet dhe procedura 1. Shoqëria tregtare mund të likuidohet nëpërmjet një procedure të përshpejtuar,nëse kjo vendoset nga të gjithë ortakët apo aksionarët dhe kur këta deklarojnë përparagjykatës përkatëse se të gjitha detyrimet e shoqërisë ndaj kreditorëve janë shlyer e janërregulluar të gjitha marrëdhëniet me punëmarrësit. 2. Administratorët, në përputhje me nenin 43 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 \"PërQendrën Kombëtare të Regjistrimit\", njoftojnë për regjistrim pranë QendrësKombëtare të Regjistrimit vendimin për likuidimin e shoqërisë, nëpërmjet procedurëssë thjeshtëzuar. 3. Administratorët janë përgjegjës për dëmin e shkaktuar nga shkelja e detyrave tëtyre gjatë likuidimit të thjeshtëzuar. Përveç administratorëve, ortakët apo aksionarët eshoqërisë përgjigjen në mënyrë solidare deri në shumat e marra. 4. Paditë, sipas pikës 3 të këtij neni, duhet të ngrihen brenda 3 viteve nga data eçregjistrimit të shoqërisë nga Qendra Kombëtare e Regjistrimit. Neni 205 Çregjistrimi pas likuidimit të thjeshtëzuar171 Pas shpërndarjes së aktiveve të mbetura në vijim të procedurës së likuidimit tëthjeshtëzuar, administratori njofton Qendrën Kombëtare të Regjistrimit përpërfundimin e likuidimit dhe kërkon çregjistrimin e shoqërisë, në përputhje me nenin49, të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007, \"Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit\", tëndryshuar.Komente:171 Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 34. 221

Neni 34 i ligjit nr.129/2014 e riformuloi nenin 205 për qartësuar, me kërkesën e grupevetë interesit, procedurën e likuidimit të thjeshtëzuar që, në rastin e procedurave të likuidimit tëthjeshtëzuar, çregjistrimi i shoqërisë t’i kërkohet QKR-së nga administratori, dhe jo ngalikuiduesi, pasi likuidimi ka përfunduar sipas procedurave të thjeshtëzuara të parashikuara ngaligji për shoqëritë tregtare. PJESA VII GRUPIMI I SHOQËRIVEKomente:1. Ligji për shoqëritë tregtare bën një përmirësim të ri novator të sistemit të grupeve tëshoqërive. Nga njëra anë, nenet nga 206 deri në 212 e kanë thjeshtuar qasjen rregullatore ndajgrupimeve, duke marrë në konsideratë 40 vite debat në BE dhe Shtetet Anëtare të saj dhe nënjë shkallë ndërkombëtare (shih më poshtë aktivitetet e OZHBE-së dhe OKB-së lidhur mekëtë) për mënyrën si duhen trajtuar grupimet nga pikëpamja ligjore. Ligjvënësit shqiptarëdonin të krijonin një instrument bazuar në detyrimin e përgjithshëm të besnikërisë, qëparashikon neni 14, në përputhje me fushat përkatëse ligjore (legjislacioni i BE-së për marrjennën kontroll të shoqërive) dhe të aftë për të trajtuar efektet negative të marrëdhënieve tëpushtetit që lindin në grupimet e shoqërive. Për ta kuptuar këtë ndryshim, është e nevojshmet’i hidhet një vështrimi i shpejtë sfondit të politikave ligjore që përfshihen këtu.2. Zakonisht, shoqëritë drejtohen në bazë të interesit të tyre ekonomik. Vërehet se ligji edetyron shprehimisht administratorin t’i ushtrojë kompetencat e veta “në interesin më të mirëtë shoqërisë si e tërë” (neni 98, pika 1, shkronja “a”, dhe neni 163, pika 1, shkronja “a”).Kemi parë se mirëqenia e vazhdueshme e shoqërisë tregtare duhet të jetë shqetësim ipërhershëm i administratorëve dhe përcakton pritshmëritë sociale dhe ligjore ndaj shoqërisëtregtare.172 Maksimizimi i aktiveve të veta të shoqërisë dhe përputhshmëria e kërkesaveligjore nuk është vetëm në interesin e gjithë investuesve (aksionarëve), por, në të njëjtën kohë,dhe në interesin e kreditorëve, të punëmarrësve dhe të sistemit ekonomik në tërësi. Fakti se“interesi i shoqërisë” njeh raste të caktuara të lidhjeve sociale me shoqërinë, nuk e përjashtonkërkesën për masa mbrojtëse ligjore kundër përdorimit të aktiveve të shoqërisë ngaadministratorët në favor të një investuesi të caktuar apo të një të treti. Përputhja e interesave tëaksionarëve, kreditorëve, punëmarrësve dhe “publikut” për suksesin ekonomik të shoqërisëindividuale mund të dëmtohet, nëse shoqëria bëhet pjesë e një grupimi më të madh shoqërishqë mund të mos jenë më të fokusuar tek interesi i shoqërisë individuale, por tek suksesiekonomik dhe “institucional” i gjithë grupimit, mundësisht në dëm të shoqërisë individuale qëi përket grupit.172 Shih komentet për nenin 98. 222

Nga ana tjetër, ekzistenca e grupimeve të shoqërive tregon se vetë “tregu” i shtynaktorët ekonomikë që ta fuqizojnë rolin e tyre konkurrues dhe ta përdorin instrumentin e“grupimit” për këtë qëllim. Filialet e shoqërisë ia detyrojnë fuqinë e tyre strukturës së tyre sigrupim dhe gamës së gjerë të marrëdhënieve të ndërlidhura. Këto grupime aplikojnë njësistem të vendimmarrjes që lejon politika koherente dhe një strategji të përbashkët nëpërmjetnjë a më shumë qendrave vendimmarrëse.173 Në shoqëritë ndërshtetërore apo në “ndërmarrjetshumëkombëshe” kjo strukturë vendimmarrëse ka “botën” në qendër të vëmendjes.174Subjekte të tilla mund të bëhen “institucione” sociale shumë të fuqishme, më të fuqishme seshumë vende-shtete175 dhe mund të çojnë në kufizimin, apo madje, përjashtimin ekonkurrencës. Në këtë kuptim, grupimet janë shembull i “mospërsosmërisë” apo“paradoksit” të idesë së tregut. Për rrjedhojë, në një shoqëri që pranon strukturat e ekonomisësë tregut, nuk do të kishte vlerë të bëheshin përpjekje për eliminimin e tyre, meqenëse ato janënjë pjesë thelbësore e sistemit. Sidoqoftë, është e qartë se përballja me efektet e padëshiruara politike, sociale dheekonomike apo “faktorët e jashtëm”, që këto grupime prodhojnë, dhe nënshtrimi i tyre ndajkornizave të përshtatshme rregullatore kombëtare dhe ndërkombëtare është njëdomosdoshmëri. Ndërsa legjislacioni për të drejtat e njeriut, legjislacioni për tregun e punësdhe legjislacioni për mjedisin mund të bëhen instrumente për t’u përballur me problemetpolitike dhe sociale të këtyre subjekteve176, me rregullimin antitrust, përfshirë kontrollin ebashkimeve të shoqërive dhe masat kundër kufizimeve të konkurrencës dhe konkurrencës sëpandershme, synohet që funksionet e tregut të mbrohen nga “prirjet monopolizuese”,thelbësore në grupimet e shoqërive. Synimi i ligjit për shoqëritë tregtare është që tëballafaqohet me një grup tjetër problemesh ligjore, të cilat mund të përmblidhen si më poshtë:  përdorimi për qëllime të paligjshme apo abuzive të perdes së korporatës, me qëllim qarkullimin e burimeve ndërmjet shoqërive, në dëm të interesave të jashtëm;  vendimmarrja në grup, përfshirë kapacitetin për të shtypur interesat e pakicës;  mbi të gjitha, legjislacioni tatimor dhe kontabël: vështirësitë lidhur me përkufizimin e njësisë ekonomike të vetme në një mjedis grupimi gjithnjë në ndryshim.173 Komisioni i OKB-së për Shoqëritë Ndërshtetërore ose “Grupi i Personave të Shquar”, “The Impact of MultinationalCorporations on Development and on International Relations” (“Ndikimi i shoqërive shumëkombëshe në zhvillimin dhemarrëdhëniet ndërkombëtare”) (botim i OKB-së E74 IIA 5), 25; cituar nga J. Dine, M. Blecher dhe M. Koutsis,poshtëshënimi 12, f. 42.174 J. Dine, po aty, dhe shih J. Janet Dine,“Jurisdictional Arbitrage by Multinational Companies: a National LawSolution?” (“Arbitrazhi juridiksional i shoqërive shumëkombëshe: zgjidhje bazuar në legjislacionin vendas?”) “Journalof Human Rights and the Environment” (“Buletini i të drejtave të njeriut dhe mjedisit”), vol. 3, Nr. mars 2012, f. 44-69.175 Për shembull, të ardhurat që sigurojnë vetëm shoqëritë “General Motors” dhe “Ford”, të marra së bashku, e tejkalojnëproduktin e përgjithshëm të vendit (PPV) të gjithë Afrikës Subsahariane, të marrë së bashku, ndërsa pesëdhjetenjë nganjëqind ekonomitë më të mëdha janë korporata. Numri i shoqërive ndërshtetërore shënoi një rritje të ndjeshme nga 7.000në vitin 1970 në 40.000 në vitin 1995. Këto shoqëri dhe filialet e tyre të huaja, afërsisht 150.000, përbëjnë pjesën më tëmadhe të kapacitetit industrial, të njohurive teknologjike dhe të veprimeve financiare ndërkombëtare në botë.176 Shih J. Dine, “Company Law, International Trade and Human Rights” (“Legjislacioni për shoqëritë tregtare, tregtiandërkombëtare dhe të drejtat e njeriut”), (Shtypshkronja e Universitetit të Kembrixhit, 2005), f. 151-175. 223

3. Janë bërë shumë përpjekje për të dhënë një përkufizim të parametrave të “grupimit” meqëllim kundërshtimin e vendimeve të paligjshme në çdo vend, ku grupimi kryen aktivitete merëndësi. Për shkak të këtyre vështirësive, BE-ja nuk e ka ndjekur finalizimin e propozimit tësaj për një Direktivë të Nëntë për Grupimet e Shoqërive.177 Qëndrimi ligjor i BE-së është bërë“pragmatik”, duke trajtuar fusha të veçanta problematike të grupimeve të shoqërive, si:raportimi financiar vjetor i grupimit dhe marrja në pronësi e kuotave të rëndësishme nëshoqëri të tregtuara në publik përmes ofertave publike për blerje të shoqërive.178 Po kështu,hartuesit e ligjit për grupimet të ligjit të ri për shoqëritë tregtare kanë përdorur përvojënrregullatore dhe praktike lidhur me dukurinë e grupimeve në BE dhe gjetkë, si një“përmbledhje instrumentesh” rregullatore, në mënyrë që t’u jepet zgjidhje problemeve qëlindin këtu. “Një vështirësi e mirënjohur dhe kryesore sa i takon llogaridhënies së shoqëriveshumëkombëshe, është ajo e ‘arbitrazhit juridiksional’. Shpeshherë, në rastin e rreziqevemjedisore, një shoqëri mëmë mund të veçojë dhe t’i kalojë jashtë vendit aktivitetet tregtare merisk apo të pista. Çështja shtrohet se, kur shkelja lidhet me mjedisin, në përgjithësi, përshoqërinë bijë nuk bëhet padi në gjykatë ngaqë ajo ndodhet në një shtet pa stabilitet politikdhe/ose pa rregullim të efektshëm të mjedisit apo pa praktika të efektshme të zbatimit të ligjit,ose ngaqë shoqëria bijë mund të lihet pa mjete financiare nga shoqëria mëmë dhe të vihet nërrezik të paaftësisë paguese. Ndërkohë, ndaj shoqërisë mëmë nuk mund të ngrihet padi, ngaqëçdo shoqëri e grupimit shumëkombësh është e ndërtuar në mënyrë të tillë që të jetë plotësishtmë vete. Për më tepër, çdo territor e ka të kufizuar fushën e juridiksionit, ndërkohë që, në tëvërtet, çdo shoqëri e grupimit shumëkombësh izolohet nga përdorimi i “perdes së korporatës”që i izolon shoqëritë në përbërje të grupimit. Në këtë kuptim, shoqëria shumëkombëshe bëhetnjë objektiv veçanërisht i ndërlikuar për ta ngarkuar me përgjegjësi: nuk ekziston ndonjësubjekt ‘shoqëri shumëkombëshe’, si i tillë. Por ndërtimi i një forme të ‘përgjegjësisë sëndërmarrjes’, teorikisht, do të nënkuptonte se e gjithë ndërmarrja shumëkombëshe mund tëçohej në gjykatë si pjesë e një padie të njëkohshme, duke e bërë më të thjeshtë që anëtarët ekëshillit të çdo shoqërie të detyrohen t’i respektojnë standardet e integritetit mjedisor dhe çdodetyrim përkatës të besnikërisë.”179 Ligji nr.9901 për shoqëritë tregtare e strukturon dukurinë e grupimeve si më poshtë: a) Kur përkufizuan formën e parë të marrëdhënies mëmë-shoqëri e kontrolluar grup kontrollues, ligjvënësit shqiptarë morën në konsideratë përvojën e të drejtës177 Po aty, 57-59. Një ndikim të madh në këtë propozim pati “Konzernrecht” (“e drejta e grupimit”) gjerman, që përpiqettë favorizojë marrëveshjet e dominimit dhe të diskriminojë grupimet de facto. Pavarësisht nga referimi ndaj dy rasteve tëkrijimit të grupimeve, Ligji i ri “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare” nuk e ka zbatuar këtë vlerësim.178 Direktiva për ofertat për marrjen nën kontroll të shoqërive u finalizua në vitin 2003. Siç thuhet në Hyrjen e botimit tëparë të Shpjeguesit të Ligjit (2009), në faqen 5 e në vijim, ligjvënësit shqiptarë vendosën të mos i përfshinin këtodispozita, meqenëse tregu i rregulluar i letrave me vlerë, që është në prag të krijimit, ka dinamikën e vet që mund tërregullohet në mënyrë më të përshtatshme me një ligj të posaçëm, të ngjashëm me zgjidhjen e bërë për Shtetet e tjeraAnëtare (si rasti i Gjermanisë).179 J. Dine,“Jurisdictional Arbitrage by Multinational Companies: a National Law Solution?” (“Arbitrazhi juridiksional ishoqërive shumëkombëshe: zgjidhje bazuar në legjislacionin vendas?”) “Journal of Human Rights and the Environment”(“Buletini i të drejtave të njeriut dhe mjedisit”), vol. 3, Nr. mars 2012, f. 44-69, f. 44. 224

gjermane për grupimet (“Konzernrecht”) dhe të juridiksioneve të tjera lidhur me “ndikimin kontrollues” ose “dominimin”. Për të përcaktuar nëse një filial “sillet e vepron sipas orientimeve ose udhëzimeve” të shoqërisë mëmë, neni 207, pika 1, nuk përcakton se ky kontroll bazohet në zotërimin e aksioneve, projektmarrëveshjet apo ndikimin (ekonomik) de facto. Në këtë aspekt, ligji i ri e tejkalon qasjen gjermane që ka hasur në vështirësi të mëdha për shkak të konceptit kufizues bazë të saj të pranimit të rregulloreve të posaçme për grupimet vetëm në ato raste kur ndikimi apo kontrolli dominues kanalizohen përmes marrëdhënies së zotërimit të aksioneve (dhe kontratës).180 Qasja shqiptare pranon se njëri prej faktorëve më të rëndësishëm, që përcakton ekzistencën e një marrëdhënieje të rëndësishme ndërmjet shoqërive, është fluksi i mjeteve monetare dhe jo struktura e aksioneve, dhe për rrjedhojë, përdor konceptin e dominimit pa iu referuar pronësisë së konsiderueshme dhe të drejtave të votës.181 Një dominim i tillë ekonomik në vendimmarrje mund të rezultojë në një aplikim që, gjithashtu, përfshin marrëdhënie, si: franshiza ose lloje të tjera të furnizimit apo shpërndarjes, lidhja e kontratave me të tretët për disa funksione të caktuara të biznesit apo sistemet e kontrollit të cilësisë që, “në sipërfaqe”, përdorin instrumentin e kontratës, por, “në realitet”, ngrenë organizata që mund të trajtohen sipas parametrave të grupimeve.182 Nga ana tjetër, qasja që ndjek ligji nr.9901, është më kufizuese se koncepti gjerman, pasi nuk mjafton që të ekzistojë mundësia e kontrollit bazuar në zotërimin e aksioneve, projektmarrëveshjet apo ndikimin de facto. Kontrolli, faktikisht, duhet ushtruar përmes “orientimeve apo udhëzimeve” konkrete që jo vetëm realizohen një apo disa herë, por kërkojnë një shkallë të caktuar përsëritjeje: shoqëria e kontrolluar duhet “të mësohet” të veprojë në përputhje me to. Duket se ky është një përgjithësim i rregullës gjermane de facto për grupimet, sipas të cilës mund jepen udhëzime të veçuara për sa kohë që disavantazhet e krijuara prej tyre për shoqërinë e kontrolluar kundërshpërblehen brenda një viti, pika 311 e në vijim, ligji gjerman për aksionet (“Aktiengesetz”). Në këto kushte, “e drejta” e mëmës për t’i dhënë udhëzime dhe për të administruar grupimin “në mënyrë të unifikuar” nuk njihet. Kjo e drejtë u jepet vetëm atyre mëmave që lidhin kontrata me bazë grupimin me shoqëritë e kontrolluara të tyre (pika 291 e në vijim, ligji gjerman për aksionet). Vetëm në këtë rast, ligji gjerman zbaton rrjedhojat ligjore që ligji nr.9901 për shoqëritë tregtare ua rezervon grupeve kontrolluese të përcaktuara në nenin 208:180 Shih U. Eisenhardt, poshtëshënimi 73, f. 482 e në vijim.181 Shih, gjithashtu, J. Dine, M. Blecher dhe M. Koutsis, poshtëshënimi 12, f. 181.182 Bachner, Schuster dhe Winner, “Critique of the Legal Capital Concept” (“Kritikë e konceptit të kapitalit ligjor”) në“The New Albanian Company Law” (“Ligji i ri shqiptar për shoqëritë tregtare”), 2009, f. 103, vlersësojnë se, ndërsadispozitat për grupimet (207-2212) synojnë të kufizojnë konfliktet e mundshme të interesit ndërmjet shoqërive në njëgrup, “nuk qëllojnë në shenjë, dhe praktikisht, e bëjnë konceptin e grupimeve mosfunksional”. Ky koment tregon qartëmungesë të perceptimit të fuqisë së shoqërive shumëkombëshe, të dëmit që shkaktojnë në mjedis, të shkeljeve tëlegjislacionit për tregun e punës, dhe madje, të shkeljeve të të drejtave të njeriut. 225

dëmshpërblimi i humbjeve vjetore, e drejta e aksionarëve për t’ia shitur shoqërisë aksionet e tyre dhe e drejta e kreditorëve për të kërkuar garanci. Me fjalë të tjera, dhe nga këndvështrimi gjerman, qasja shqiptare shmang disavantazhet që ka sistemi gjerman në praktikë, dhe përpiqet të krijojë avantazhet e veta: kontrolli de facto i vazhdueshëm, pavarësisht se ku bazohet, lejohet dhe sjell pasojat juridike (dëmshpërblimin e humbjeve vjetore, të drejtën e aksionarëve për t’ia shitur shoqërisë aksionet e tyre dhe të drejtën e kreditorëve për të kërkuar garanci), të cilat ligji gjerman ua rezervon marrëdhënieve kontraktore.183 Sigurisht, arsyeja e këtij trajtimi juridik nuk është ndëshkimi i mëmës për administrimin e vazhdueshëm të shoqërisë së kontrolluar (në kuadër të grupimit). Po kështu, nuk quhet e mirëqenë që, automatikisht, administratorët e shoqërisë mëmë nuk i respektojnë interesat e shoqërisë së kontrolluar. Koncepti që zbatohet këtu, është thjesht se “administrimi i jashtëm” duhet të ecë paralelisht me mjetet e mbrojtjes dhe garancisë që krijohen për shoqërinë “si e tërë” (dëmshpërblimi i humbjeve), për aksionarët (e drejta e shitjes së aksioneve shoqërisë) dhe për kreditorët (e drejta për të kërkuar garanci). b) Këtu merr rol specifik forma e dytë e marrëdhënieve të grupimeve. Direktiva e Katërt 78/660/KEE për bilancin vjetor të shoqërisë dhe neni 1 i Direktivës së Shtatë 83/349/KEE për bilancin e konsoliduar (të grupimit) përdorin një koncept të grupimit që ligji i ri për shoqëritë tregtare e aplikon, në vija të përgjithshme, në përkufizimin e vet të “grupit influencues” (neni 207, pika 2). Megjithatë, pragu i parashikuar u referohet në vija të përgjithshme standardeve që përfshihen në Direktivën 2004/25/KE për marrjen nën kontroll të shoqërive dhe varianteve të saj të transpozuara në disa Shtete Anëtare (si në rastin e Gjermanisë184); referuar marrëdhënieve me grupin influencues, neni 207, pika 2, parashikon që, në bazë të pjesës së kapitalit të zotëruar në një shoqëri tjetër, ose në bazë të një marrëveshjeje me atë shoqëri, shoqëria mëmë të ketë të drejtën të emërojë të paktën 30 për qind të administratorëve, të anëtarëve të këshillit të administrimit apo të këshillit mbikëqyrës, apo të zotërojë të paktën 30 për qind të totalit të votave në Asamblenë e Përgjithshme. Në grup influencues, administrimi i vazhdueshëm i shoqërisë së kontrolluar (dhe i grupit) nuk quhet i mirëqenë. Megjithatë, ka të ngjarë që të ndodhë një ndërthurje e të dyja formave. Një shoqëri që zotën atë që, zakonisht, quhet “kuota kontrolluese” prej 30 për qind të aksioneve, ka shumë të ngjarë ta drejtojë shoqërinë e kontrolluar përmes udhëzimeve të vazhdueshme. Sidoqoftë, nuk183 Për shumë vite, Gjykata Federale Gjermane i aplikoi këto rrjedhoja ligjore për grupimet e SHPK-ve, që nukparashikohen nga legjislacioni i shkruar gjerman. Gjykata Federale zbatoi legjislacionin për SHA-të edhe për grupimetme kontratë, domethënë, ajo njohu të drejtën e mëmës për të ushtruar pushtet kontrollues dhe detyrimet që përmendenmë lart në tekst. Mirëpo, gjatë kësaj kohe, Gjykata Federale e ka ndryshuar jurisprudencën e saj. Qasja që zbaton taniGjykata bazohet në detyrimin e besnikërisë, i ngjashëm me atë që përdor ligji shqiptar për llojin e dytë të grupimeve tëshoqërive. Për këtë, shih U. Eisenhardt, shënimi 73, f. 495 e në vijim, dhe “Përmbledhje e jurisprudencës së GjykatësFederale”, vëllimin 149, f. 10 e në vijim, “Bremer Vulkan” (BGHZ 149, f. 10 e në vijim).184 Shih pikën 29 (2) të dokumentit “Wertpapiererwerbs- und Übernahmegesetz (WpÜg)” të vitit 2001. 226

është përgjegjësia “e ngushtë” e shoqërisë mëmë që ligji synon në rastin e dytë. Me strukturën e grupit influencues, ligji njeh mundësinë që shoqëria mëmë të ushtrojë çfarëdolloj influence mbi shoqërinë e kontrolluar dhe mbi grupin; apo, thënë ndryshe, ligji e quan të mirëqenë që politikat tregtare të shoqërisë mëmë do të përfshijnë, në një farë mënyre, çdo shoqëri të kontrolluar dhe grupimin në tërësi. Kjo është ajo që mund të pritet nga një administrim i arsyeshëm i grupimit. Kjo mund të rezultojë edhe në atë që shoqëritë e kontrolluara të veprojnë si qendra fitimi (disi) të pavarura. Këtu, ligji trajton gjithë kompleksitetin e marrëdhënieve të grupimeve. Ligji njeh se këto marrëdhënie përcaktohen nga strategjitë e biznesit që hartojnë administratorët e shoqërisë mëmë. Për rrjedhojë, ligji parashikon një “standard sjelljeje” specifik ose një “standard besimi” për përfaqësuesin e mëmës, që është një paketë e trefishtë detyrimesh të besnikërisë që bashkon një paketë të trefishtë interesash të grupimit me qëllim shmangien e efekteve negative të brendshme apo të jashtme. Sipas nenit 209, pika 1, këto interesa dhe detyrimet përkatëse janë:  detyrimet e besnikërisë të përfaqësuesit të shoqërisë mëmë, që ka për detyrë të realizojë interesat e shoqërisë mëmë. Këto rrjedhin nga detyrimet e përgjithshme të besnikërisë të parashikuara nga nenet nga 14 deri në 18 dhe nga detyrimet e posaçme të besnikërisë, kujdesit dhe aftësisë që parashikojnë për administratorët nenet 98 dhe 163;  detyrimi i besnikërisë për të marrë në konsideratë interesat e grupimit të shoqërive si i tërë;  detyrimi i besnikërisë për të marrë në konsideratë interesat e shoqërisë së kontrolluar. Sa i takon shkeljes së detyrimit, në këtë rast, neni 209, pika 2, parashikon qëpërfaqësuesit e shoqërisë mëmë vlerësohen se kanë shkelur detyrimin e besnikërisë, nëseadministratorët e pavarur nuk do të kishin marrë atë vendim. Ky standard i jep mundësigjykatës të marrë në shqyrtim të gjitha aspektet e një vendimi biznesi. Për shembull, njëanëtar i pavarur i këshillit, ndoshta, do t’i kishte pranuar avantazhet e një vendimi të grupitedhe sikur ky vendim t’i kishte shkaktuar disavantazhe për momentin. Në kushtet e grupimit,anëtarët e këshillit të shoqërisë së kontrolluar nuk mund të bëjnë gjë tjetër veçse tërespektojnë pjesëmarrjen e shoqërisë së tyre në grupim, nëse kjo është e dobishme përshoqërinë e kontrolluar. Për rrjedhojë, interesi i shoqërisë së kontrolluar (pika 3 e nenit 209)mund të ndryshojë në kontekstin e interesit të grupimit, për sa kohë që shoqëria e kontrolluarfiton një status të veçantë në grupim dhe i sheh interesat dhe përfitimet e veta të lidhura megrupimin në tërësi. Kjo duhet njohur kur parashikohet për çdo rast specifik se çfarë do tëkishte bërë apo çfarë nuk do të kishte bërë një anëtar i pavarur i këshillit. Pasojat e shkeljes së detyrimit të administratorëve të shoqërisë mëmë dhe të shoqërisësë kontrolluar (pra, administratorët dhe, në disa raste, këshillat e administrimit ose këshillat 227

mbikëqyrës) parashikohen në nenin 210. E drejta për padi derivative parashikohet në nenin211. Më së fundi, nëse mëma zotëron 90 për qind ose më shumë të aksioneve të shoqërisë sëkontrolluar, zotëruesit e aksioneve të mbetura kanë të drejtë t’i kërkojnë mëmës t’ua blejëletrat me vlerë me çmimin e tregut, brenda 6 muajve nga kërkesa (neni 212). Edhe sikurshoqëria mëmë të mos japë udhëzime, mundësia e “influencës së jashtme të plotë”, epërfaqësuar nga një shumicë e tillë, mund të mjaftojë si arsye që një aksionar të kërkojë tëushtrojë të drejtën e shitjes së aksioneve të tij aksionarit të madh. Kjo e drejtë e shitjes sëaksioneve aksionarit të madh ka më shumë avantazhe se ajo që parashikon DirektivaEvropiane 2004/25/KE për marrjen nën kontroll të shoqërive: aksionarët kanë të drejtë t’ishesin aksionet e tyre në çdo çast, jo vetëm në çastin kur është marrë në pronësi kuotakontrolluese. Komentet që bëhen më lart, tregojnë se normat e lirshme për grupet influencues pritetqë të nxisin grupimet që garantojnë një drejtpeshim ndërmjet interesit të rrjetit dhe interesit tënjë shoqërie individuale brenda këtij rrjeti, duke ruajtur një pavarësi të konsiderueshme nëshoqëritë e kontrolluara të tyre pa ua nënshtruar ato udhëzimeve të vazhdueshme apo paushtruar një ndikim të dëmshëm në një rast të vetëm. Zbatimi i paketës së trefishtë tëdetyrimeve të besnikërisë çon në një koncept të “miradministrimit të grupimit”, që përadministrimin e grupit zbaton standardet e organizimit dhe përgjegjësisë së një shoqërieindividuale. Kujtojmë, këtu, standardet që kemi trajtuar për detyrimet e anëtarëve të këshillit(komentet për nenin 98): tani, ato zbatohen në kushtet e “rrjetit” të grupit: anëtarët e këshillittë shoqërisë mëmë përgjigjen për “keqadministrimin organizativ” nëse, gjatë krijimit dhedrejtimit të grupit, nuk marrin në konsideratë siç duhet si “interesat e tërësisë”, ashtu dhe“tërësinë e interesave”. Mostrajtimi i këtyre interesave në nivel grupi, për shembull, mosbërjae konsultimeve me punëmarrësit për riorganizimin e grupit do përbënte, në këto kushte, njëshkelje të detyrimit (“për rrjetin”).4. Mirëpo, kjo qasje e re për grupet, që përfshin ligji shqiptar për shoqëritë tregtare, kaedhe disa kufizime që burojnë nga një drejtpeshim i kujdesshëm i gjithë interesave tëpërfshirë. Dispozitat për grupet nuk duhen të jenë aq të rrepta sa t’i largojnë investuesit (ehuaj). Ngritja e grupimeve mund të ketë avantazhe për mjedisin ekonomik në vend. Ligji nukduhet ta ndëshkojë këtë, por të parashikojë publikimin dhe shmangien e efekteve negative tëbrendshme dhe të jashtme. Për rrjedhojë, nuk mund të përjashtohet që ndikimi serioz i njëshoqërie tek një tjetër ekziston edhe pa u ushtruar kontrolli i parashikuar në nenin 207, pika 1,apo edhe pa pasur një kuotë kontrolluese (votash) në përputhje me nenin 207, pika 2. Mirëpo,kjo nuk do të thotë se shoqëria e kontrolluar, pronarët apo aksionarët dhe kreditorët e saj nukjanë të mbrojtur. Në rastin e dëmeve të shkaktuara nga një “mëmë” (e rreme) ndaj “shoqërisësë kontrolluar” (të rreme), paditë për dëmshpërblim mund të bazohen në shkeljen e detyrimittë përgjithshëm të besnikërisë ndërmjet pronarëve apo aksionarëve të “shoqërisë sëkontrolluar” (nenet nga 14 deri në 18), në shkeljen e detyrimit të administratorëve të“shoqërisë së kontrolluar” ose në dispozitat e përgjithshme të Kodit Civil për kontratat dhe 228

detyrimet jashtëkontraktore. Ortakët, aksionarët dhe kreditorët mund të ushtrojnë të drejtat eparashikuara nga nenet nga 91 deri në 94 dhe nga 150 deri në 153. Një kufizim tjetër rrjedh nga fakti se, për shkak të përpjekjes që bën për të gjeturdrejtpeshimin e duhur për sistemin e tanishëm ekonomik shqiptar, dispozitat e ligjit të ri përgrupet aplikohen vetëm për shoqëritë; ato nuk zbatohen për shoqëritë e thjeshta dhe përpersonat fizikë, përfshirë tregtarët. Në këtë aspekt, ligji ndjek pararendësin e tij, ligjin Nr.7638 (shih nenin 217 të ligjit Nr. 7638). Ky, nga njëra anë, është një kufizim i rëndësishëmmeqenëse një person i vetëm apo si tregtar mund të zotërojë mjete dhe pushtet ekonomik tëmjaftueshëm për të dominuar drejtimin e një shoqërie, dhe për këtë mund të përdoren edheshoqëritë e thjeshta. Megjithatë, duket se shoqëritë e thjeshta në Shqipëri nuk mund të jenëortakë apo aksionarë të një shoqërie tjetër, meqenëse nuk janë “persona” investues: edhe pasregjistrimit, ato nuk e fitojnë personalitetin juridik (shih, më lart, komentet për nenin 22);185edhe për një person apo tregtar, i cili është një aksionar i konsiderueshëm (dhe administrator)apo “zotëron” një kuotë të konsiderueshme përmes të tjerëve (shih pikën 3 të nenit 207),zbatohen detyrimet e besnikërisë të përmendura më lart dhe dispozitat e përgjithshme të KoditCivil. Objekti i këtyre kufizimeve bëhet më i qartë nëse marrim në konsideratë një aspekttjetër të normativave të grupeve, që janë diskutuar në ato sisteme ligjore në të cilat “mëma”mund të jenë edhe personat fizikë, tregtarët dhe shoqëritë e thjeshta, siç është rasti iGjermanisë. Është pranuar gjerësisht nga Gjykata Federale dhe nga doktrina ligjore se një“person” (person fizik, tregtar, shoqëri e thjeshtë apo shoqëri) mund të jetë “mëmë” vetëmnëse zotëron një kuotë të konsiderueshme të aksioneve dhe nëse ka interesa të tjera tregtarejashtë “shoqërisë së kontrolluar”, që janë arsye e mjaftueshme për të pritur se interesat e“shoqërisë së kontrolluar” do të dëmtohen në favor të interesave të jashtëm. Me fjalë të tjera,as një shoqëri, që ka një numër të konsiderueshëm të aksioneve të një shoqërie tjetër, nukbëhet “mëmë” e saj, me rrjedhojat e parashikuara nga dispozitat për grupimet, nëse nukekzistojnë konflikte interesi që rrjedhin nga fakti se ajo e drejton aktivitetin tregtar vetë, ose kaaksione në një shoqëri tjetër (të tretë). Ligjvënësit shqiptarë nuk e zbatuan këtë qasje dhezgjodhën një rregull të përcaktuar qartë që, gjithashtu, është tërësisht praktike: sa u takonshoqërive (shoqërive kolektive dhe komandite, SHPK-ve dhe SHA-ve, neni 3), quhet emirëqenë se interesa të tillë të jashtëm ekzistojnë. Sa u takon individëve dhe tregtarëveaktualisht në Shqipëri, ligji e quan të mirëqenë se, zakonisht, interesi i tyre i jashtëm nuk ështëaq i fuqishëm sa të bëhet i nevojshëm zbatimi i dispozitave për grupimet. Këto të fundit vlejnëedhe për shoqërinë e thjeshtë që, megjithatë, mund të jetë “mëmë” në një grup kontrollues që,de facto, ushtron kontroll edhe pse ndalohet të jetë person juridik, dhe për rrjedhojë, ortakeapo aksionare. Edhe në këtë rast, ligji e konsideron mundësinë se ato mund të përdoren përngritjen e grupeve, aq të vogël sa që nuk mjafton për t’ua nënshtruar shoqëritë e thjeshta185 Në sistemin gjerman, një shoqëri e thjeshtë mund të luajë edhe rolin e pjesëmarrësit në një organizatë tjetër. Kjo përshkak të statusit të saj gjysmë-autonom që i lejon të ketë të drejta dhe detyrime. Shih U. Eisenhardt, poshtëshënimi 73, f.50 e në vijim. 229

dispozitave për grupimet. Për më tepër, dispozitat për shoqëritë kolektive janë bërë aq të qartadhe të thjeshta për t’u zbatuar sa që ka shumë të ngjarë që forma e shoqërive kolektive tëpërdoret për shoqëri të tilla “holding” (shih më poshtë). E fundit, për nga radha por jo për ngarëndësia, normat e përgjithshme të sipërpërmendura konsiderohen si të mjaftueshme për tëtrajtuar çdo rast abuzimi. Megjithatë, nuk mund të përjashtohet mundësia që gjykatat t’i zbatojnë dispozitat përgrupimet në rastin e individëve, tregtarëve dhe shoqërive të thjeshta, edhe në ato raste që nukparashikohen nga ligji, nëse bëhet e qartë se këto forma ligjore janë përdorur për të shmangurzbatimin e normativave për grupimeve gjatë krijimit të grupimit sipas parashikimeve të ligjit;dhe nëse detyrimet e përgjithshme të besnikërisë dhe ato që u kërkohen administratorëvekonsiderohen si të pamjaftueshme për të trajtuar konstelacionet tipike të grupimeve. Krijimi injë legjislacioni të pashkruar për grupimet e SHPK-ve nga Gjykata Federale është njëshembull i mirë se një zgjerim i tillë i zbatimit mund të bëhet lehtësisht. Në këtë aspekt, duhenmbajtur parasysh komentet për nenin 14. Ndonëse dy “zgjerime me shkrim të zbatimit” mundtë gjenden në vetë ligjin gjerman: neni 206 i shtrin kërkesat për informim lidhur me zotërimine aksioneve për “personat”. Ndër ta përfshihen individët dhe tregtarët. Neni 213 i shtrindispozitat për grupimet edhe për autoritetet publike që mund të zotërojnë kuota madhoreaksionesh në shoqëritë private. Sigurisht, në këtë rast, pushteti (ekonomik) i shtetit njihet sikonflikt i mundshëm interesi, që duhet “monitoruar” duke zbatuar dispozitat për grupimet.Shih komentet për nenin 213.5. Më në fund, vijmë te një aspekt i grupimeve që doli në pah gjatë procesit tëkonsultimeve teksa përgatitej ligji. Disa prej atyre që morën pjesë në këtë proces shprehënmendimin se ligji i mëparshëm nr.7638 nuk i mbulonte shoqëritë tip “holding”, dhe tani,dispozitat e reja për grupimet duhet ta rregullojnë këtë dukuri në mënyrë përfundimtare dhe tëpërshtatshme. Mirëpo, kuptimi i këtyre shoqërive tip “holding” ishte i diskutueshëm.Dëshirojmë që, këtu, të paraqesim këto dallime: Pikë së pari, nenet nga 207 deri në 211, sigurisht, i trajtojnë shoqëritë “holding” nëkuptimin më të gjerë të tyre, domethënë, si shoqëri që mbajnë kuota të mëdha në shoqëri tëtjera. Nenet 207-211 pasqyrojnë aspekte të ndryshme të debatit evropian, amerikan dhendërkombëtar lidhur me këto grupime shoqërish. Megjithatë, nuk ka rëndësi si është formuar dhe organizuar shoqëria që vepron sishoqëri mëmë. Për shembull, mëma mund të jetë një shoqëri kolektive ose komandite qëkrijohet nga dy shoqëri që bashkojnë kuotat e tyre në një “shoqëri të kontrolluar” dhevendosin t’i administrojnë këto kuota dhe, për rrjedhojë, edhe shoqërinë e kontrolluar,përmes kësaj shoqërie kolektive ose komandite, në mënyrë të përbashkët. Kjo është formaklasike e një shoqërie “holding” në kuptimin e ngushtë të fjalës. Shoqëritë ortake mund tëvendosin lirisht në Statut si duan ta organizojnë një shoqëri kolektive “holding” të tillë.Fokusi i dispozitave për grupimet është tjetër, domethënë, janë pasojat ekonomike dhejuridike të marrëdhënieve të tilla “piramidale” apo “në rrjet” dhe konfliktet e interesit tëlidhura me to. Në pikëpamjen tonë, nenet 207-211 ofrojnë mbulim të mjaftueshëm. 230

6. Jurisprudenca e kohëve të fundit për grupimet e shoqërive duhet parë në një kontekstglobal. Studimet e kohëve të fundit tregojnë se edhe vende të tjera po ndjekin shembullinshqiptar; Anker-Sorensen shkruan: “Në kuadrin e brendshëm, në disa vende hasen qasje tëparashikuara në ligj. Zakonisht, perceptimi është se ‘Konzernrecht’-i gjerman përfaqësonlegjislacionin më të sofistikuar për përgjegjësinë e grupimit, që parashikon standarde tëpërcaktuara shprehimisht për përgjegjësinë e shoqërisë mëmë.186 Ky legjislacion kainfluencuar edhe legjislacionet e Brazilit (1976),187 Portugalisë (1986),188 Hungarisë(1988),189 Sllovenisë (1993),190 Shqipërisë (2008)191 dhe Turqisë (2012).192”.1937. Për një vlerësim të legjislacionit shqiptar për grupimet e shoqërive, duhen marrë nëshqyrtim të gjitha risqet për aktivitetet e shoqërisë. “Për të ushtruar aktivitet tregtar si njëgrupim i efektshëm dhe efikas kërkohen politika për mbarë biznesin. Ndërsa grupe tëndryshme shoqërish tregtare ushtrojnë aktivitet si njësi më vete sa i takon administrimit tëpërditshëm, ku përgjegjësia përkatëse u takon administratorëve përkatës të tyre, shoqëriamëmë – më saktë, organet e shoqërisë mëmë – kanë detyrën që të hartojnë dhe të vënë në186 “Aktiengesetz” i vitit 1965; për grupimet kontraktore në Gjermani shih “AktG”, neni 302, pika 1, i përkthyer në H.Schneider dhe M. Heidenhain, “The German Stock Corporation Act: Bilingual Edition with an Introduction to the Law”(“Ligji gjerman për shoqëritë aksionare: botim dygjuhësh i pajisur me një hyrje për ligjin”) (2000), 275-276; për grupetde facto në Gjermani, shih “AktG”, neni 311, pika 1, dhe 317, pika 1, i përkthyer në H. Schneider dhe M. Heidenhain,“The German Stock Corporation Act: Bilingual Edition with an Introduction to the Law” (“Ligji gjerman për shoqëritëaksionare: botim dygjuhësh i pajisur me një hyrje për ligjin”) (2000), 287, 293-294, krahaso R. Reich-Graefe, “ChangingParadigms: The Liability of Corporate Groups in Germany” (“Ndryshimi i modeleve: përgjegjësia e grupimeve tëshoqërive tregtare”), “Connecticut Law Review” (2005) 37, 791; në këtë skemë përgjegjësie trajtohen vetëm aksionarët eshoqërive mëmë në shoqëritë aksionare dhe jo aksionarët individualë. Për grupimet që kanë shoqëri me përgjegjësi tëkufizuar, shih më poshtë tek qasja gjyqësore e brendshme.187 V. Vizziotti, E. Wendling, L. Vaz Ferreira dhe O. Quirico, “Sustainable Companies under Brazilian Regulation: ASubstantive and Procedural Overview” (“Shoqëritë tregtare të qëndrueshme në kuadrin rregullator brazilian: informacionpër përmbajtjen dhe procedurat”) (2012), Projektdokument i siguruar nga autori.188 “Còdigo das Sociedades Comerciais” i vitit 1986, neni 501, shih J. E. Antunes, “The Law of Corporate Groups inPortugal” (“Ligji për grupimet e shoqërive tregtare në Portugali”), 29.189 Neni 56, pika 3, shkronja \"c”, i ligjit për shoqëritë tregtare për grupimet e njohura dhe neni 64, pika 1-4, për grupin defacto, përmendur në P. J. Nikolicza, “Hungary: Corporate Governance of Listed Companies” (“Hungaria: drejtimi ibrendshëm i shoqërive tregtare të regjistruara në bursë”) në A. M. Fleckner dhe K. Hopt (redaktor), “ComparativeCompany Law” (“E drejta e krahasuar e shoqërive tregtare”) (Shtypshkronja e Universitetit të Kembrixhit, 2013), 589-591.190 Neni 8 i ligjit për shoqëritë tregtare parashikon kriteret e përgjithshme për shpimin e perdes informative dhe nenet 543dhe 547 të ligjit për shoqëritë tregtare parashikojnë dispozita të posaçme për shpimin e perdes informative për dëmetmjedisore në kuadër të grupimit; shih Jure Zrilič, “Mapping Paper on the Barriers and Possibilities for IntegratingEnvironmental Sustainability into Slovenian Company Law” (“Studim për pengesat dhe mundësitë për integrimin eqëndrueshmërisë mjedisore në ligjin slloven për shoqëritë tregtare”) (2012), Projektdokument i siguruar nga autori, f. 38.191 Neni 207 e në vijim i ligjit shqiptar për shoqëritë tregtare; shih, p.sh.: T. T. Buchner, E.P. Schuster dhe M. Winner,“The New Albanian Company Law Interpreted According to Its Sources in European Law” (“Ligji i ri shqiptar përshoqëritë tregtare i interpretuar sipas burimeve të tij në të drejtën evropiane”), Tiranë 2009, f. 172.192 Nenet 195–209 të Kodit Tregtar të Turqisë, shih, p.sh.: M. Eroglu, “Obstacles and Possibilities for SustainableCompanies in Turkey” (“Pengesat dhe mundësitë për shoqëritë tregtare të qëndrueshme në Turqi”), (2013), Studim iFakultetit Juridik të Oslos, Nr. 2013-04, Pjesa C gjendet në adresën: <http://ssrn.com/abstract=2218220> (marrë më 2shkurt 2014).193 Anker-Sørensen, Linn, “Parental Liability for Externalities of Subsidiaries: Domestic and ExtraterritorialApproaches” (“Përgjegjësia e shoqërisë mëmë për faktorët e jashtëm të filialeve: qasjet e brendshme dhe eksterritoriale”)(7 tetor 2014). Studim i Fakultetit Juridik të Universitetit të Oslos Nr. 2014-36; Material pune për të drejtën nordike dheevropiane tregtare Nr. 14-06. Gjendet tek SSRN: http://ssrn.com/abstract=2506508 orhttp://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2506508 231

zbatim politikave strategjike tregtare. . . Kjo kërkon që shoqëritë e ndryshme brenda grupit tëmbajnë në konsideratë dhe të veprojnë në përputhje me interesat e grupit, duke u dhënë këtyrepërparësi ndaj interesave të shoqërive të veçanta, në mënyrë që të maksimizohet fitimi igrupit, çka nuk përputhet gjithmonë me qëllimin e maksimizimit të fitimit të vetëshoqërisë”.194 Gjithsesi, siç e pranojnë edhe Buchner, Schuster dhe Winner, ky përfitim shoqërohetnga risku i qartë për aksionarët në pakicë të shoqërive të kontrolluara (filialeve) dhe nga riskupër kreditorët e shoqërive të kontrolluara.195 Shpjeguesi me autorë Buchner, Schuster dheWinner, është shkruar në vitin 2009 dhe përfshin një vlerësim të pasojave të klauzolave përgrupet në legjislacionin shqiptar si “mjaft të ashpra për shoqëritë mëma”. Në vitin 2015, ikuptojmë ndryshe risqet dhe përfitimet kur shoqëritë tregtare janë në grup. Kohët e funditështë bërë e qartë se, për të shmangur apo për të mos i përmbushur përgjegjësitë, shoqëritëtregtare përdorin “arbitrazhin juridiksional”.196 Fakti që shoqëritë shumëkombëshe janë njëvarg shoqërish, që janë themeluar në sisteme juridike kombëtare të ndryshme dhe lidhen sëbashku në mënyra të ndryshme juridike, nëpërmjet mbajtjes së aksioneve të njëra-tjetrës osenëpërmjet kontratave mes tyre, përbën një kompleksitet të vërtetë. Për më tepër, kykompleksitet shfrytëzohet nga disa shoqëri shumëkombëshe. Për shembull, në shumë rasteshoqëritë mëma eksportojnë aktivitete tregtare të pista dhe të rrezikshme në vende të varfra,ku legjislacioni është minimal ose nuk zbatohet; paguajnë në mënyrë abuzive paga të ulëta;shpërfillin pasojat mjedisore të aktiviteteve tregtare dhe bëjnë evazion fiskal.197 Ky problemështë sidomos i mprehtë kur është fjala për grupe botërore, por mund të ndodhë edhe në njëgrup brenda një vendi kur shoqëria mëmë është mjaft e fuqishme. Shoqëria mëmë kakompetencën për ta prishur një shoqëri të kontrolluar me qëllim shmangien e përgjegjësisë.Në shkallë ndërkombëtare po bëhen përpjekje të mëdha përsa i takon instrumenteve me natyrëjodetyruese me qëllim ndalimin e çdo praktike të padrejtë ndërmjet shoqërive mëma dhe194 T. Buchner, E. Schuster dhe M. Winner, “The New Albanian Company Law Interpreted According to Its Sources inEuropean Law” (“Ligji i ri shqiptar për shoqëritë tregtare interpretuar sipas burimeve të tij në të drejtën evropiane”),Tiranë 2009, f. 173.195 Po aty196 J. Dine, “Jurisdictional Arbitrage by Multinational companies” (“Arbitrazhi juridiksional nga shoqëritëshumëkombëshe”), “Journal of Human Rights and the Environment” (“Buletini i të drejtave të njeriut dhe mjedisit”), vol.3, numri i muajit mars 2012, f. 44-69.197 Vetëm disa prej tyre janë: A. Simms, dhe D. Boyle, “Eminent Corporations” (“Korporatat e shquara”), “Constable &Robinson Ltd”, 2010; G. Monbiot, “Captive State: The Corporate Takeover of Britain” (“Shteti kapës: marrja e Britanisënga korporatat”), “Macmillan”, 2000; D. Korten, “When Corporations Rule the World” (“Kur bota sundohet ngakorporatat”), “Kumarian”, 1995; N. Klein, “No Logo” (“Pa logo”), “Picador”, 1999; N. Klein, “Fences and Windows”(“Gardhe dhe dritare”), “Picador”, 2002; N. Hertz, “The Silent Takeover” (“Marrja e heshtur në kontroll”),“Heinemann”, 2001; M. Chomsky, “Profit over People” (“Fitimi mbi njerëzit”), “Seven Stories Press”, Nju Jork, 1999;G. Palast, “The Best Democracy Money Can Buy” (“Demokracia më e mirë që mund të blihet me para”), “Pluto”, 2002;B. Ehrenreich, “Nickel and Dimed” (“Me qindarka”), “Granta”, 2002; E. Schlosser, “Fast Food Nation” (“Vendi meushqim të gatshëm”), “Penguin”, 2002; P. Toynbee, “Hard Work” (“Shumë mund”), “Bloomsbury”, 2003; W. Hutton,“The World We’re In” (“Bota ku jetojmë”), “Little Brown”, 2002; C. Chossudovsky, “The Globalisation of Poverty”(“Globalizimi i varfërisë”), “Pluto”, 1998; P. Harrison, “Inside the Third World” (“Brenda botës së tretë”), (botimi III),“Penguin”, 1993; M. Hertgaard, “Earth Odyssey” (“Odise e tokës”), “Abacus”, 1999; “Corporate Tax Avoidance byMultinational Firms” (“Evazioni fiskal nga firmat e mëdha ndërkombëtare”), biblioteka e Parlamentit Evropian,http://www.europarl.europa.eu/RegData/bibliotheque/briefing/2013/130574/LDM_BRI(2013)130574_REV1_EN.pdf,marrë më 25 korrik 2015. 232

bija.198 Ndoshta legjislacioni me ndikimin më të madh janë parimet bazë të OKB-së përbiznesin dhe të drejtat e njeriut.199 Është e qartë se legjislacioni shqiptar merr plotësisht nëkonsideratë jurisprudencën ndërkombëtare të kohëve të fundit.8. Jurisprudenca e Mbretërisë së Bashkuar dhe e disa vendeve, që i takojnë familjes ligjoretë vendeve të së drejtës anglosaksone, lidhur me grupet e shoqërive, u vendos me çështjen“Adams kundër ‘Cape Industries’” në vitin 1990.200 Ishte vendosur që disa qindra punonjës tëgrupit të drejtuar nga shoqëria “Cape Industries” të dëmshpërbleheshin për dëmtimet epësuara si pasojë e kontaktit me pluhurin e azbestit gjatë kryerjes së punës. Shumë prej tyrepërjetuan një vdekje të pakëndshme dhe me agoni. Për dëmshpërblimet qe shprehur njëgjykatë e Teksasit, por “Cape Industries” nuk kishte pasuri në Teksas, kështu që paditësit nukmund të merrnin atje dëmshpërblim në mjete monetare. Paditësit kërkuan t’i ekzekutojnë tëdrejtat në Angli, ku shoqëria \"Cape” kishte selinë e vet dhe pasuri të konsiderueshme. Gjykataangleze e Apelit vendosi se dëmshpërblimet ndaj shoqërisë “Cape” nuk mund tëekzekutoheshin në Angli, edhe pse njëra prej palëve të paditura ishte filial i shoqërisë “Cape”,dhe pavarësisht nga fakti se grupi ishte riorganizuar për të shmangur përgjegjësinë. Kyinterpretim rigoroz i veçimit të shoqërive të një grupi është i ngjashëm me vende të ndryshmesi India,201 Kina202 dhe Gana,203 ku është në vlerësimin e gjykatave të vendosin për ta “shpuarperden” “kur një gjë e tillë është e drejtë dhe në interesin e publikut”, dhe kohët e funditjurisprudenca e Mbretërisë së Bashkuar e ka gjetur një mënyrë për ta zbutur doktrinën evendosur me çështjen “Cape”. Ndërkohë, vendimet e kohëve të fundit të Gjykatës së Lartë tëMbretërisë së Bashkuar e kanë konsoliduar përqasjen tejet kufizuese lidhur me zbatimin eparimit të shpimit të perdes.204 Sipas skemave me përgjegjësi të tërthortë, shoqëria mëmëmban përgjegjësi në bazë të shkeljeve që kryen vetë nëpërmjet përdorimit të konceptit tëdetyrimit për të treguar kujdes.205 Gjykata e Apelit e Mbretërisë së Bashkuar e pranoi njëdetyrim të tillë nga në çështjen “Chandler kundër ‘Cape plc’.”206 Në këtë çështje, shoqëria198 Anker-Sørensen, Linn, “Parental Liability for Externalities of Subsidiaries: Domestic and ExtraterritorialApproaches” (“Përgjegjësia e shoqërisë mëmë për faktorët e jashtëm të filialeve: qasjet e brendshme dhe eksterritoriale”)(7 tetor 2014). Studim i Fakultetit Juridik të Universitetit të Oslos, Nr. 2014-36; material pune për të drejtën nordike dheevropiane tregtare, Nr. 14-06. Gjendet tek SSRN: http://ssrn.com/ or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2506508.199 http://www.ohchr.org/Documents/Publications/GuidingPrinciplesBusinessHR_EN.pdf, marrë më 25 korrik 2015.200 1990 Ch 433.201 Parimi i shpimit të perdes mund të justifikohet në disa rrethana të veçanta si dhe gjerësisht si shkak rezidual , shih S.Deva, “Sustainable Business and Indian Company Law: A Critical Review” (“Biznesi i qëndrueshëm dhe ligji indian përshoqëritë tregtare: oponencë”), Seksioni VII.202Neni 20 LSHT, krahaso nenin 218 LSHT, krahaso J. Luo dhe L. Tian, “A Study on Sustainable Companies in the P. R.of China” (“Studim i shoqërive tregtare të qëndrueshme në R.P. të Kinës”), Seksioni 7.1. Nocioni i përgjegjësisë sëndërmarrjes mund të zgjerohet edhe për shoqërinë e huaj që investon në shoqëritë tregtare kineze, edhe pse rasti isipërmarrjeve të përbashkëta nuk është ende i qartë.203 P. Schwartz, “Developing States and Climate Change: Solutions in Company Law?” (“Zhvillimi i shteteve dhendryshimi i klimës: zgjidhje në legjislacionin mbi shoqëritë tregtare?”), Seksioni 6.3, f. 37. Shembuj përkatës jepen edhelidhur me përmbushjen e disa kërkesave të caktuara të GCC-ësë, neni 180, pika 3.204“‘Prest’ kundër ‘Petrodel Resources Ltd’” [2013] UKSC 34 dhe “‘VTB Capital plc’ kundër ‘Nutritek InternationalCorp’” [2013] UKSC 5.205Duke qenë se mbështetet në një veprim të gabuar të kryer nga shoqëria mëmë, nuk është e nevojshme të bëhetpërjashtim për përgjegjësinë e kufizuar dhe personalitetin juridik të veçantë.206 “‘Chandler’ kundër ‘Cape plc’” [2012] EWCA Civ 525. 233

mëmë u konsiderua përgjegjëse për pakujdesi ndërsa punëmarrësit e filialit të saj ishin tëpambrojtur ndaj asbestit. Kryesore për marrjen e këtij vendimi ishte fakti se shoqëria mëmëkishte marrë përsipër përgjegjësinë ndaj punonjësit në fjalë që ta këshillonte ose të siguronteqë punonjësi të kishte një sistem të sigurt pune dhe, për rrjedhojë, kjo shoqëri mëmë kishtedetyrimin e kujdesit për punonjësit e filialit të saj.207 Kohët e fundit, dëmet mjedisore të janëshkaktuar nga grupet e mëdha, janë pasqyruar në jurisprudencën e Finlandës208 dhe tëBrazilit,209 me synimin që ka shoqëria mëmë të ngarkohet me përgjegjësi kurdoherë që cilësiae mjedisit pëson dëme.210 Shumë prej këtyre rregullimeve apo çështjeve përdorin lidhjetndërmjet dëmit të shkaktuar nga shoqëria mëmë dhe shoqëria filial. Është e qartë se ky ështënjë aspekt kryesor i legjislacionit shqiptar. Neni 206 Detyrimi për informim Sa herë që një person fiton ose kalon aksione të një shoqërie aksionare e, si pasojëe këtij veprimi, numri përgjithshëm i votave të zotëruara në asamblenë e përgjithshmebëhet, përkatësisht, më i madh apo më i vogël se 3 për qind, 5 për qind, 10 për qind, 15për qind, 20 për qind, 25 për qind, 30 për qind, 50 për qind ose 75 për qind, ky person,brenda 15 ditëve nga kryerja e veprimit, është i detyruar t'ia njoftojë këtë veprim meshkrim Qendrës Kombëtare të Regjistrimit.Komente: Neni 206 parashikon të njëjtët kufij për publikimin si neni 9, pika 1, i Direktivës2004/109/KE për harmonizimin e kërkesave ligjore për transparencën e SHA-ve me ofertë207 Anker-Sørensen, Linn, “Parental Liability for Externalities of Subsidiaries: Domestic and ExtraterritorialApproaches” (“Përgjegjësia e shoqërisë mëmë për faktorët e jashtëm të filialeve: qasjet e brendshme dhe eksterritoriale”)(7 tetor 2014). Studim i Fakultetit Juridik të Universitetit të Oslos Nr. 2014-36; material pune për të drejtën nordike dheevropiane tregtare Nr. 14-06. Gjendet tek SSRN: http://ssrn.com/abstract=2506508 osehttp://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2506508.208 Përgjegjësia mjedisore e shoqërisë mëmë rregullohet nga ligji për mbrojtjen e mjedisit, ligji për shpërblimin e dëmevemjedisore dhe ligji për sigurimin për dëmin mjedisor. Përgjegjësia e drejtpërdrejtë mjedisore gjendet në § 7 (1) (2), qëtrajton të gjithë ata që janë “të krahasueshëm” me personin që bën dëm mjedisor, shih J. Mähönen, “SustainableCompanies Mapping Paper on Company Law Issues: Finland” (“Studim për identifikimin e shoqërive të qëndrueshme nëlidhje me çështje të ligjit për shoqëritë tregtare: Finlanda”), Seksioni 4.1.1 dhe 4.1.3.209 Projektligji federal Nr. 6938/81, neni 14, pika 1, dhe projektligji federal Nr. 9605/98, neni 4; shih, gjithashtu, nenin 50të Kodit Civil (rregullat e përgjithshme të shpimit të perdes), krahaso V. Vizziotti, E. Wendling, L. Vaz Ferreira dhe O.Quirico, “Sustainable Companies under Brazilian Regulation: A Substantive and Procedural Overview” (“Shoqëritëtregtare të qëndrueshme në kuadrin rregullator brazilian: informacion për përmbajtjen dhe procedurat”), Seksioni C.1.210 Anker-Sørensen, Linn, “Parental Liability for Externalities of Subsidiaries: Domestic and ExtraterritorialApproaches” (“Përgjegjësia e shoqërisë mëmë për faktorët e jashtëm të filialeve: qasjet e brendshme dhe eksterritoriale”)(7 tetor 2014). Studim i Fakultetit Juridik të Universitetit të Oslos Nr. 2014-36; material pune për të drejtën nordike dheevropiane tregtare Nr. 14-06. Gjendet tek SSRN: http://ssrn.com/abstract=2506508 osehttp://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2506508. 234

publike, kufi që, në përgjithësi, aplikohet për SHA-të në kontekstin e grupeve. Shih,gjithashtu, nenin 109 të ligjit “Për titujt”. Neni 207 Mëma dhe shoqëritë e kontrolluara 1. Vlerësohet se ekziston një marrëdhënie mëmë-shoqëri e kontrolluar, kur njëshoqëri tregtare sillet e vepron rregullisht, sipas orientimeve dhe udhëzimeve të njëshoqërie tjetër. Ky kontroll quhet grup kontrollues. 2. Kur një shoqëri, në bazë të pjesës së kapitalit të zotëruar në një shoqëri tjetërose në bazë të një marrëveshjeje me atë shoqëri, ka të drejtë të emërojë të paktën 30 përqind të administratorëve, të anëtarëve këshillit të administrimit apo të këshillitmbikëqyrës të saj, apo kur ajo zotëron të paktën 30 për qind të totalit të votave nëasamblenë e përgjithshme, atëherë kjo shoqëri vlerësohet si mëmë e shoqërisë tjetër,ndërsa shoqëria tjetër vlerësohet shoqëri e kontrolluar. Ky kontroll quhet grupinfluencues. 3. Të drejtat e mëmës mbi shoqërinë e kontrolluar, të parashikuara në pikën 2 tëkëtij neni, vlerësohen të tilla edhe në rastin kur këto të drejta ushtrohen nëpërmjet njëshoqërie tjetër, të kontrolluar nga mëma apo nga një person i tretë, që vepron përllogari të kësaj shoqërie tjetër apo për llogari të vetë shoqërisë mëmë. 4. I treti prezumohet se vepron për llogari të shoqërisë mëmë, nëse ai përfshihet nëpërcaktimet e pikave 2 e 3 të nenit 13 të këtij ligji. Neni 208 Pasojat e ekzistencës së grupit kontrollues 1. Nëse ekziston një marrëdhënie mëmë-shoqëri e kontrolluar, sipas përkufizimittë pikës 1 të nenit 207 të këtij ligji, shoqëria mëmë detyrohet të mbulojë humbjet vjetoretë shoqërisë së kontrolluar. 2. Ortakët apo aksionarët e shoqërisë së kontrolluar kanë të drejtë t'i kërkojnë nëçdo çast mëmës t'u blejë kuotat, aksionet apo obligacionet e zotëruara prej tyre nëshoqëri. 3. Kreditorët e shoqërisë së kontrolluar kanë të drejtë t'i kërkojnë në çdo çastmëmës t'i ofrojë garancitë e mjaftueshme për kreditë e tyre shoqërisë së kontrolluar. 4. Kreditorë të shoqërisë së kontrolluar vlerësohen personat, që kanë pësuar dëmenga veprimet e shoqërisë së kontrolluar, pavarësisht vendit të re gjistrimit të kësaj tëfundit. 235

Neni 209 Detyrimi i besnikërisë në grupin influencues 1. Nëse ekziston një marrëdhënie mëmë-shoqëri e kontrolluar, sipas përcaktimit tëpikës 2 të neni 207 të këtij ligji, përfaqësuesit e mëmës duhet të veprojnë, duke marrëparasysh: a) çdo detyrim të shoqërisë mëmë, sipas neneve 14, 15, 16, 17 e 18 të këtij ligji, aponë rastin e një shoqërie me përgjegjësi të kufizuar, sipas nenit 98 të këtij ligji dhe nërastin e një shoqërie aksionare, sipas nenit 163 të këtij ligji; b) pasojat dhe përfitimet që një vendimmarrje ka për grupin në tërësi; c) interesin e shoqërisë së kontrolluar. 2. Përfaqësuesit e shoqërisë mëmë vlerësohen se kanë shkelur detyrimin ebesnikërisë, nëse administratorët e pavarur, duke pasur parasysh sa më sipër, nuk do tëkishin marrë atë vendim. 3. Përfaqësuesit e shoqërisë mëmë detyrohen të veprojnë në përputhje medispozitat, që rregullojnë detyrimin e besnikërisë ndaj shoqërisë së kontrolluar,përfshirë detyrimin për të vepruar në interesin më të mirë të kësaj të fundit. Neni 210 Përgjegjësia për dëmin 1. Kur përfaqësuesi ? shoqërisë mëmë ka shkelur detyrimin e besnikërisë, sipasnenit 209 të këtij ligji, kjo shoqëri, në emër të së cilës përfaqësuesi ka vepruar, detyrohettë shpërblejë dëmin që ka shkaktuar në këtë rast. 2. Në rastet e parashikuara në pikën 1 të këtij neni, anëtarët e organeveadministrative të mëmës janë përgjegjës, në mënyrë solidare, për dëmin e shkaktuar. 3. Anëtarët e organeve administrative të shoqërisë së kontrolluar, që shkelindetyrimin e besnikërisë, përgjigjen në mënyrë solidare, së bashku me personat epërcaktuar më sipër. Neni 211 Padia për shpërblimin e dëmit 1. Nëse shoqëria e kontrolluar nuk ka nisur procedurat e nevojshme përshpërblimin e dëmit brenda 90 ditëve, pasi dëmi i përmendur në pikën 1 të nenit 209është bërë i dukshëm, padia e shoqërisë së kontrolluar mund të ngrihet kur: a) shoqëria e kontrolluar është shoqëri, kolektive apo komandite, nga secili ortak; b) shoqëria e kontrolluar është shoqëri me përgjegjësi të kufizuar, nga ortakët, qëzotërojnë të paktën 5 për qind të totalit të votave në mbledhjen e asamblesë sëpërgjithshme apo një vlerë më të vogël, të përcaktuar në statut, si dhe çdo kreditor ishoqërisë. Në këtë rast zbatohen dispozitat e pikës 6 të nenit 91 të këtij ligji; 236

c) shoqëria e kontrolluar është shoqëri aksionare, nga aksionarët që zotërojnëaksione, që përfaqësojnë të paktën 5 për qind të kapitalit të regjistruar ose një vlerë mëtë vogël, të parashikuar në statut, dhe/ose kreditorët e saj, të cilët pretendojnë ndaj shoqërisë detyrime nënjë vlerë jo më të vogël se 5 për qind të kapitalit të regjistruar. 2. Paditë si më sipër duhet të ngrihen brenda 3 viteve nga data kur është vënë redëmi. 3. Kreditorë të shoqërisë së kontrolluar vlerësohen edhe ata persona, që kanëpësuar dëme nga veprimet e shoqërisë së kontrolluar, pavarësisht vendit të regjistrimittë kësaj të fundit. Neni 212 E drejta e shitjes Nëse mëma zotëron 90 për qind ose më shumë të pjesëve, aksioneve apo kuotave tëshoqërisë së kontrolluar, zotëruesit e pjesëve, aksioneve apo kuotave të mbetura kanë tëdrejtë t'i kërkojnë mëmës t'ua blejë këto me çmimin e tregut, brenda 6 muajve ngakërkesa. PJESA VIII SHOQËRIA SHTETËRORE Neni 213 Dispozitat e zbatueshme 1. Shoqëria shtetërore është një shoqëri tregtare, e cila zhvillon veprimtaritregtare, me interes të përgjithshëm ekonomik, aksionet e së cilës zotërohendrejtpërdrejt ose në mënyrë të tërthortë nga pushteti qendror, pushteti vendor apo ngashoqëri, ku këto pushtete veprojnë si mëmë, sipas përkufizimit të nenit 207 të këtij ligji. 2. Themelimi, organizimi e funksionimi i shoqërisë shtetërore u nënshtrohendispozitave të këtij ligji.Komente:1. Përkufizimi i ndërmarrjeve publike, sipas nenit 213, është në përputhje me nenin 2 tëDirektivës 723/80/KEE për transparencën e marrëdhënieve financiare ndërmjet ShteteveAnëtare dhe sipërmarrjeve publike. “Autoritetet” që përmenden, mund të bëhen një aktorekonomik dhe të përdorin format e shoqërive tregtare, nëse kjo gjë realizohet në kuadër të“interesit publik” të posaçëm të tyre. Ky kufizim i “interesave ekonomikë të përgjithshëm” mund të bëhet i diskutueshëm, siçka ndodhur në disa Shtete Anëtare. Në këtë aspekt, normat dhe diskutimet evropiane janë të 237

rëndësishme: mbi të gjitha, kufizimet e përcaktuara në nenet 37, 63, 106 dhe 107 të TFBE- së(përkatësisht ish nenet 31, 56, 86 dhe 87 të TKE) (riorganizimi i monopoleve shtetërore mekarakter tregtar, moskufizimi i lëvizjes së lirë të kapitalit, mosdhënia e të drejtave të veçantashoqërive shtetërore, moskufizimi i konkurrencës dhe kufizimi i rreptë i subvencioneve).Trysnia që ushtron BE-ja ndaj Shteteve Anëtare për privatizimin e pjesëve të mëdha tëndërmarrjeve publike “klasike” në sektorin e postës, telekomunikacionit, transportit dheenergjetikës është e njohur. Shkalla e ndryshme e përfshirjes së Shteteve Anëtare në këtoshërbime konsiderohet si pengesë për krijimin e kushteve të ngjashme kudo në Tregun eBrendshëm. Për më tepër, supozohet që interesi publik në këto shërbime mund të arrihet mëmirë dhe me kosto më të lirë nëse ato administrohen si shoqëri private. Mirëpo, është provuarse kjo është e vërtetë vetëm nëse liberalizimi, në njërën anë, shoqërohet me liberalizimin, nëanën tjetër, që do të thotë ngritje e agjencive funksionuese publike për monitorimin dhembikëqyrjen me të drejtën për të ndërhyrë në rast të mosfunksionimit dhe të deformimit tëtregut. Në këtë aspekt, rimonopolizimi në nivel privat është një rrezik që duhet përballur memjete ligjore. Këtu vlen të përmendet, veçanërisht, një aspekt i këtij debati. Ai lidhet me praktikën qëhaset rëndom në shumë Shtete Anëtare për t’u dhënë autoriteteve publike të drejta të posaçmenë shoqëri të një interesi publik të veçantë. Kjo dukuri, përgjithësisht e përfaqësuar nga termi“aksione të arta”, kohët e fundit është bërë objekt i vendimeve të GJED-së, që përcaktojnëkufizimet e këtyre të drejtave të veçanta bazuar në lirinë e lëvizjes së kapitalit, parashikuar nënenin 63 të TFBE-së (ish neni56 të TKE).211 Pra, nisma e GJED-së për ta çliruar tregun ebrendshëm dhe lëvizjen e shoqërive tregtare nga ndërhyrjet e Shteteve Anëtare nuk i referohetvetëm lirisë së themelimit, parashikuar në nenin 49 të TFBEsë (ish-neni 43 i TKE), dhepengesave përkatëse që krijojnë politikat e Shteteve Anëtare,212 por edhe lirisë së kapitalit.Zotërimi (ndërkufitar) i aksioneve në shoqëritë e vendeve të tjera bën pjesë në lëvizjen ekapitalit. Sipas GJED-së, edhe kjo përfshihet në administrimin dhe kontrollin faktik tëshoqërisë. Në bazë të këtij parimi, pengesat e krijuara nga Shtetet Anëtare për pjesëmarrjen einvestuesve të huaj në firma të rëndësishme vendase përmes parashikimit të të drejtave tëveçanta ligjore për aksionarët e Shtetit Anëtar përkatës apo përmes parashikimit të kërkesavetë veçanta për autorizim janë kufizuar plotësisht. Çdo kufizim legjitimohet vetëm nëse nukështë diskriminues, në bazë të kufizimeve që rrjedhin nga interesat e përgjithshme (publike),të përshtatshme për arritjen e qëllimit dhe pa kapërcyer nivelin e nevojshëm të ndërhyrjes.213 Trysnia që ushtron BE-ja ndaj Shteteve Anëtare në këtë aspekt, është e mirë-dokumentuar nga rasti gjerman i “ligjit Volkswagen” i fundit të viteve ’50-të, çka solli sirezultat një “ligj të posaçëm për shoqëritë tregtare” që, gjatë kohëve të fundit, është bërëobjekt i sulmeve nga ana e Komisionit të BE-së për shkak të normave të tij të posaçme për të211 Shih çështjet gjyqësore C-367/98, C-483/99, C-503/99, C 174/04, C 282 dhe 283/04.212 Shih debatin për “doktrinën e selisë reale” dhe kufizimet kombëtare për ushtrimin e aktivitetit nga shoqëritë tregtare(të huaja), të pasqyruara nga komentet për nenin 8, më lart.213 Kjo është formula e ashtuquajtur Gebhardt që vendosi GJED-ja në çështjen gjyqësore C-55/94 “Gebhardt”. 238

drejtën maksimale të votës (20 për qind) dhe shumicën e cilësuar të votës (80 për qind), gjë qëpërpiqet të ndalojë përqendrimet e kapitalit që të realizojnë interesin e tyre kundër kapitalit qëzotërohet kryesisht nga punonjësit e thjeshtë të grupit “Volkswagen AG”. Po kështu, ShtetiFederal dhe Rajoni i Saksonisë së Poshtme, secili, kishin të drejtë të emëronin dy anëtarë tëkëshillit mbikëqyrës. Në këtë rast, GJED-ja konfirmoi këtu se kufizimet, që shkelin lirinë elëvizjes së kapitalit, mund të rrjedhin edhe nga ligjet kombëtare për shoqëritë tregtare për tëcilat parashikonte disa rregulla të posaçme Ligji Volkswagen.214 Zhvillimet e kohëve të fundit tregojnë për një “standard të dyfishtë” interesant qëzbatohet në BE, në këtë aspekt. Ndërsa në kuadër të Tregut të Brendshëm “aksionet e arta”kanë ardhur duke u shuar dalëngadalë dhe gradualisht, tani, Komisioni i BE-së po shqyrtonlejimin e “aksioneve të arta” për autoritetet e Shteteve Anëtare në shoqëri të rëndësishmeevropiane, në mënyrë që të kufizohet influenca në shoqëri të tilla e ndërmarrjeve “nga jashtëBashkimit Evropian”. Kjo tregon se “kalaja evropiane” mund ta shqyrtojë edhe një herë idenëe përdorimit të instrumenteve “të vjetra” të shtetit rregullator, kur këtë ia kërkojnë interesat eveta.215 Ligji shqiptar për shoqëritë tregtare nuk parashikon kufizime të këtij lloji. Neni 213pasqyron “hapjen” e përgjithshme të ligjit për shoqëritë ndaj mundësisë së pjesëmarrjes sështetit në ekonomi. Autoritetet publike mund të përdorin çfarëdo forme të shoqërive për tëndjekur interesat e përgjithshëm ekonomikë të tyre (neni 213, pika 1). Themelimi dhefunksionimi u nënshtrohen dispozitave të ligjit për shoqëritë tregtare (neni 213, pika 2). Përmë tepër, neni 213, pika 1, bën të mundur që autoritetet publike jo vetëm mund të krijojnëshoqëri tërësisht në pronësi të tyre, siç e parashikonte neni 94 i ligjit të mëparshëm Nr. 7638,por mund të luajnë edhe rolin e “mëmës”, të parashikuar në nenet nga 207 deri në 212, për tambajtur nën kontroll një shoqëri në pajtim me politikat e përgjithshme ekonomike të tyre. Kjonuk përjashton mundësinë që një autoritet publik të mbajë një kuotë aksionesh në pakicë nënjë shoqëri të caktuar. Thjesht, nuk do të ishte e mundur më që shoqëria të quhej “shtetërore”.2. Fakti se autoritetet publike mund të jenë “mëma”, në kuptimin e dispozitave të reja përgrupet (nenet nga 206 deri në 212) është një tjetër karakteristikë interesante e ligjit të ri. Pikësë pari, kjo tregon se vetë ligji ka përcaktuar norma për shoqëritë mëma-shoqëritë ekontrolluara, kur një konstelacion grupesh konsiderohet mjaft i rëndësishëm dhe këto normazgjerohen edhe për aktorë të tjerë, krahas “shoqërive” (shih, më lart, komentet përpara nenit206). Së dyti, ligji njeh faktin se autoritetet publike duhet të respektojnë normat që kanëkrijuar për përmbushjen e interesave private, edhe kur këto i përdorin për interesat publike.Këtë trajtim e bën të nevojshëm “konflikti i interesit”, i pranishëm në këtë rast. Kjo ështëkonfirmuar nga Gjykata Federale Gjermane, që i dha fund një debati të famshëm për rolin“mëmë” të shtetit në vitet ’70-të.216 Mirëpo, në bashkërendimin e paketës treshe të detyrimeve214 Shih çështjen gjyqësore 112/05.215 Krahaso fjalimin e Komisionarit të BE-së për Tregtinë, P. Mandelson, me titull “Europe’s Openness and the Politicsof Globalisation” (“Hapja e Evropës dhe politika e saj për globalizimin”), leksion në Kembrixh më datë 8 shkurt 2008.216 Vëllimi 69, f. 334 e në vijim, i “Përmbledhje e jurisprudencës së Gjykatës Federale” (BGHZ 69, f. 334 e në vijim), 239

të besnikërisë dhe interesave, në përputhje me nenet nga 209 deri në 210, duhet mbajturparasysh fakti se debati i kohëve të fundit për drejtimin e brendshëm të shoqërive tregtare e kazgjeruar përkufizimin e interesave të shoqërive, duke krijuar gjithnjë e më shumë standarde tëpërgjegjësisë sociale të bizneseve (shih, më lart, komentet për nenin 98 dhe përpara nenit206). PJESA IX RIORGANIZIMI I SHOQËRIVE ME PËRGJEGJËSI TE KUFIZUAR DHE I SHOQËRIVE ANONIMEKomente:1. Drejtimi ekonomik elastik i strukturave të shoqërisë dhe krijimi i rrjeteve të shoqërive,shpesh, kërkojnë bashkimin e shoqërive, shndërrimin e tyre në forma të tjera të apo ndarjen etyre, dhe “shkëputjen” e pjesëve që integrohen në shoqëri të pavarura, të cilat mund tëadministrohen, për shembull, si “shoqëri të përbashkëta”, së bashku me shoqëritë einteresuara. Nëse mungojnë dispozitat e posaçme për riorganizimin, zbatimi i një kontrate qëparashikon, për shembull, kthimin e një SHA-je në SHPK, kërkon kalimin e çdo pjese tëpasurisë, përfshirë pronat e patundshme, nga shoqëria e vjetër në shoqërinë e re. Rezervat eshoqërisë së vjetër duhet të kthehen në të holla dhe të tatohen; për të mos përmendur kostot etjera të kalimit për regjistrimin e tokës, për noterët etj. Shoqëria është e detyruar të ndjekëprocedurën e prishjes, që ka kosto shumë të mëdha dhe pengon vijimësinë e aktivitetit tregtar. Dispozitat për riorganizimin të ligjit të ri (nenet nga 214 deri në 229) janë në përputhjeme Direktivën e Tretë 78/885/KEE dhe Direktivën e Gjashtë 82/891/KEE dhe ndjekin, në vijatë përgjithshme, organizimin e ligjit gjerman për riorganizimin e shoqërive të vitit 1994.217Dispozita të ngjashme kanë përdorur edhe Direktiva për bashkimin ndërkufitar të shoqërivedhe ligji i ri shqiptar për bashkimin ndërkufitar të shoqërive. Megjithatë, dispozitat shqiptarezbatojnë disa thjeshtime të dukshme: së pari, dispozitat për riorganizimin zbatohen vetëm përSHPK-të dhe SHA-të (titulli i Pjesës IX dhe neni 214, pika 2). Nuk ka arsye pse procedura endërlikuar për riorganizimin të zbatohet për shoqëritë kolektive apo komandite, duke qenë sekëto lloj shoqërish mund të bien dakord që me marrëveshje të bashkohen me një shoqëri tjetërtë këtyre dy llojeve (apo të ndahen në të njëjtën formë). Gjithashtu, tani, kthimi në SHPKështë tejet i lehtë për shkak të procesit të thjeshtuar të regjistrimit dhe të mungesës (praktike)së kërkesës për të pasur kapital bazë. U takon ortakëve të vendosin nëse do t’i zbatojnë apo jo“Veba-Gelsenberg”.217 Dispozitat për ndarjen janë përfshirë në sistemin gjerman jo më vonë se viti 1991, pas bashkimit me ish-RepublikënDemokratike Gjermane; shih “Law on Division of Enterprises Managed by the Treuhandanstalt” (“Ligjin për ndarjen endërmarrjeve të menaxhuara nga Treuhandanstalt”). Të gjitha format e riorganizimit u integruan me “RestructuringLaw” (“Ligjin për riorganizimin”) të vitit 1994. 240

dispozitat e Pjesës IX. Së dyti, ligji i ri nuk i përfshin të gjitha mundësitë e bashkimit apondarjes së shoqërive, që parashikohen nga ligjet e disa Shteteve Anëtare. Ligjvënësit shqiptarënuk e gjykuan të arsyeshme ta mbingarkojnë ligjin e ri me elemente të ndërlikuara që nuk epasqyrojnë gjendjen e tanishme të kushteve të biznesit në Shqipëri. Nga ana tjetër, ligji i ri përshoqëritë tregtare dhe nga ligji për QKR-në e kanë thjeshtuar ndjeshëm krijimin e shoqërive tëreja, dhe mbi të gjitha, të SHPK-ve. Për rrjedhojë, vendimi lidhur me politikat ishte në favortë një strukture të qartë që do ta përmirësonte kuadrin e vjetër ligjor të neneve 243 e në vijimtë ligjit Nr. 7638, dhe të një thjeshtimi të arsyeshëm në përputhje me kërkesat e Direktivës sëTretë dhe Direktivës së Gjashtë.2. Neni 214, pika 1, parashikon një paketë të plotë të procedurave për riorganizimin eSHPK-ve dhe të SHA-ve nëpërmjet bashkimit (nenet nga 215 deri në 226), nëpërmjet ndarjes(neni 227) ose nëpërmjet ndryshimit të formës (nenet 228 dhe 229). Riorganizimi, kryesisht,krijon katër probleme ligjore që c ligji duhet t’i zgjidhë në mënyrë të përshtatshme:  Mbrojtja e ortakëve ose e aksionarëve të shoqërive të përfshira në procesin e riorganizimit. Ortakët ose aksionarët e shoqërisë, që përthithet ose ndahet, duhet të pranojnë një këmbim aksionesh. Për rrjedhojë, duhet garantuar një raport i përshtatshëm i këmbimit të aksioneve. Mirëpo, ky këmbim ka pasoja edhe për ortakët apo aksionarët e mëparshëm të shoqërisë përthithëse ose marrëse: nëse kompensimi nëpërmjet aksioneve të shoqërisë përthithëse ose marrëse është tepër i lartë, kjo gjë, de facto, rezulton në një “subvencion” që aksionarët e mëparshëm ua japin aksionarëve të rinj. Ortakëve ose aksionarëve, të cilët janë kundër riorganizimit, duhet t’u jepet mundësia të kërkojnë që kursi i këmbimit që ofrohet të jetë nën kontrollin e gjykatave, dhe/ose të kërkojnë që aksionet e tyre t’ua riblejnë nëse nuk dëshirojnë të marrin pjesë në riorganizim.  Mbrojtja e kreditorëve të drejtat e të cilëve kanë lindur përpara riorganizimit. Kreditorët nuk marrin pjesë në riorganizim dhe mund të gjenden përballë një debitori me një aftësi paguese më të vogël dhe me një shumëllojshmëri kreditorësh.  Mbrojtja e punëmarrësve të shoqërive në riorganizim.  Kalimi “automatik” i aktiveve të ndërmarrjeve ekzistuese në subjektet juridike të formuara rishtazi. Neni 214, pika 3, parashikon një parakusht për çdo riorganizim: Shoqëritë mund tëriorganizohen vetëm pasi kanë qenë të regjistruara për të paktën një vit, me qëllim garantimine njëfarë qëndrueshmërie fillestare për krijimin e shoqërisë. Përsa i takon mbrojtjes së të drejtave të punëmarrësve të çdo ndërmarrjeje nëriorganizim, neni 216, pika 1, shkronja “ë”, përcakton që rrjedhojat e bashkimit të shoqërivepër punëmarrësit dhe përfaqësuesit e tyre, si dhe masat e propozuara lidhur me ta duhet tëparashikohen në projektmarrëveshjen e bashkimit. Neni 20, pika 2, parashikon detyrimin epërfaqësuesit të shoqërisë për të informuar këshillin e punëmarrësve për çështjet që lidhen meriorganizimin. Të drejtat për publikimin e informacioneve në rastin e riorganizimit bëjnë pjesë 241

në kërkesat e Direktivës 2001/23/KE për masat mbrojtëse për të drejtat e punonjësve në rast tëkalimit të pronësisë së ndërmarrjeve apo pjesëve të tyre (neni 7 i Direktivës). Disa dispozita tëtjera të rëndësishme të kësaj Direktive janë:  Neni 3, pika 1: Të drejtat dhe detyrimet e “kaluesit të pronësisë”, që lindin nga marrëdhëniet e punës ekzistuese në datën e kalimit, për shkak të këtij kalimi, i kalohen “marrësit të pronësisë”. Të dy përgjigjen personalisht dhe në mënyrë solidare për këto detyrime. Kjo vlen edhe për kontratat kolektive (pika 3);  Neni 4, pika 1: Kalimi i pronësisë në vetvete nuk përbën arsye për shkarkim;  Neni 6, pika 2: Duhet garantuar vijimësia e përfaqësimit të punëmarrësve. Këto standarde parashikohen në nenin 220, pika 3: Të drejtat dhe detyrimet eshoqërive që marrin pjesë në bashkim, që rrjedhin nga kontratat e punës apo marrëdhëniet nëpunë dhe që ekzistojnë në datën kur bashkimi ndërkufitar fillon të ketë pasoja juridike, përshkak të fillimit të pasojave juridike të kalimit, i kalojnë shoqërisë që lind nga bashkimi.Kërkohet që gjykatat ta interpretojnë pajtueshmërinë ligjore të procedurës së riorganizimi edhenë këtë aspekt.2183. Bashkimi: Çdo bashkim duhet të përmbushë, pikë së pari, një parakusht tjetër qëparashikohet në nenin 214, pika 4, pajtueshmërinë me legjislacionin për konkurrencën. Kjodo të thotë se një bashkim shoqërish shfuqizohet për këtë arsye juridike, edhe sikur të jetë nëpërputhje të plotë me të gjitha dispozitat e tjera për bashkimin, që parashikon ligji përshoqëritë tregtare. Pajtueshmëria me dispozitat ligjore për konkurrencën bëhet një parakusht iligjit për shoqëritë tregtare lidhur me vlefshmërinë ligjore të bashkimit. Bashkimet mund të bëhen ose “nëpërmjet përthithjes” ose “nëpërmjet themelimit të njëshoqërie të re” (neni 215). Dispozitat për bashkimin me përthithje zbatohen edhe përbashkimin me themelim të një shoqërie të re (neni 226, pika 1). Dispozitat për bashkimin eshoqërive mbulojnë të dyja format e shoqërive, nëse nuk përcaktojnë rregulla shprehimishtvetëm për njërën prej tyre. Kontrata e bashkimit duhet përpiluar me shkrim (neni 216, pika 1, shkronja “a”). Ndërtë tjera, ajo duhet të përcaktojë raportin e këmbimit të aksioneve dhe çdo shumë të pagueshmenë para (shkronja “b”), si edhe të drejtat që rrjedhin nga aksionet në shoqërinë blerëse(shkronja “ç” dhe “d”). Gjithashtu, në kontratë duhet të parashikohen të drejtat që shoqëriablerëse u njeh ortakëve apo aksionarëve të vetëm, sidomos, të drejtat e veçanta, si: aksionet patë drejtë vote, aksionet me përparësi, obligacionet e konvertueshme dhe ato me të drejtëpjesëmarrjeje në fitim, apo masat që propozohen për këta persona (shkronja “dh”). Neni 216, pika 2, parashikon që shoqëritë, të cilat marrin pjesë në bashkim, hartojnë njëraport, ku shpjegohet marrëveshja e bashkimit dhe përshkruhen bazat ligjore dhe ekonomike218 Shih, më lart, Kreun B III për efektin e normave të MSA-së në lidhje me përafrimin. 242

për të, e në veçanti, raporti i këmbimit të aksioneve, kuotave apo të drejtave të veçanta, siedhe vështirësitë e veçanta të vlerësimit, të cilat janë hasur. Kontratën e bashkimit duhet ta shqyrtojnë ekspertë të autorizuar (neni 217). Është merëndësi të përmendet pika 5 këtu: përfshirja e ekspertëve mund të përjashtohet, nëse të gjithëortakët ose aksionarët e shoqërive që bashkohen, japin miratimin. Ky është një thjeshtim ikonsiderueshëm, që parashikohet në nenin 2 të Direktivës 2007/63/KE, me të cilin uamenduan Direktivat për bashkimin dhe ndarjen e shoqërive. Nëse, në kuadër të bashkimit, shoqëria përthithëse e zmadhon kapitalin e vet, disakërkesa të caktuara proceduriale, të cilave u nënshtrohet zmadhimi i zakonshëm i kapitalit,nuk zbatohen për shkak të “logjikës” së situatës së bashkimit, në të cilën aksionet e shoqërisësë përthithur këmbehen me ato të shoqërisë përthithëse (neni 219). Për të pasur fuqi ligjore, projektmarrëveshja e bashkimit miratohet me vendim tëzotëruesve të interesave të të gjitha shoqërive që marrin pjesë në bashkim (neni 218, pika 1).Kjo kërkon miratimin me shumicë me tre të katërtat e votave të Asamblesë së Përgjithshme(nenet 87, pika 1, dhe 145, pika 1). Duke qenë se informimi i mjaftueshëm i ortakëve oseaksionarëve është me rëndësi thelbësore, neni 218, pika 3, shprehimisht garanton të drejtën eortakëve ose aksionarëve për të parë të gjithë dokumentet dhe raportet përkatëse, krahas tëdrejtës së përgjithshme për t’u informuar, të parashikuar në nenin 15. Me regjistrimin e bashkimit të shoqërive dhe me publikimin e tij, shoqëria e përthithurpushon së ekzistuari. Të gjitha pasuritë e saj (përfshirë të drejtat dhe detyrimet) gjykohet sekanë kaluar te shoqëria përthithëse, ndërsa aksionarët ose ortakët e shoqërisë së përthithurbëhen aksionarë ose ortakë të shoqërisë përthithëse (neni 220, pika 3). Kreditorët e shoqërive, që marrin pjesë në bashkim, janë të mbrojtur. Ata mund tëkërkojnë që pretendimet e tyre të shlyhen ose të sigurohen me garanci, dhe mund t’i kërkojnëgjykatës të marrë vendimin e duhur nëse nuk është dhënë garanci e mjaftueshme (neni 221,pika 1). Ortakët ose aksionarët, të cilët nuk kanë dhënë pëlqimin për bashkim, kanë të drejtët’ua shesin aksionet e tyre shoqërisë përthithëse me vlerën e tregut. Në mënyrë alternative,aksionarët mund të kërkojnë që shoqëria përthithëse të këmbejë aksionet e tyre me përparësipa të drejtë vote, me aksione me të drejtë vote (neni 223, pika 1). Organet e administrimit dhe mbikëqyrëse dhe ekspertët e licencuar të të gjithashoqërive, që marrin pjesë në bashkim, përgjigjen në mënyrë solidare për dëmet që ortakët,aksionarët dhe kreditorët kanë pësuar nga bashkimi (neni 224). Duhet thënë se kjo përgjegjësiparashikohet “ndaj ortakëve ose aksionarëve”. Kjo gjë përbën një përjashtim nga norma epërgjegjësisë së zakonshme, për shembull, e përcaktuar në nenin 98, pika 3, dhe 163, pika 3,ku parashikohet përgjegjësia e administratorëve ndaj shoqërisë. Neni 224 synon, mbi të gjitha,të mbulojë ato situata në të cilat raporti i këmbimit të aksioneve është llogaritur gabim, nëdëm të ortakëve ose aksionarëve të shoqërisë së përthithur. Në një rast të tillë, është e vërtetëse dëmi nuk është shkaktuar ndaj vetë shoqërisë së përthithur, por vetëm ndaj ortakëve oseaksionarëve të saj. 243

Neni 225 parashikon rregulla të posaçme për ato raste kur bashkimi ndodh brendagrupit të shoqërive. Nëse shoqëria mëmë përthithëse zotëron mbi 90 për qind të shoqërisë sëpërthithur, mbledhja e Asamblesë së Përgjithshme të shoqërisë mëmë përthithëse është enevojshme vetëm nëse këtë e kërkon të paktën 5 për qind të ortakëve ose aksionarëve tëmbetur. Për më tepër, neni 225, pika 2, thotë se nëse të gjitha aksionet e një shoqërie tëkontrolluar zotërohen nga shoqëria mëmë, nuk është nevoja që shoqëria përthithëse tëpërmbushë kërkesat për raportet e bashkimit të shoqërive, për shqyrtimin nga ekspertët elicencuar, për këmbimin e aksioneve dhe për përgjegjësinë e administratorëve.4. Ndarja e shoqërive: Në pamje të parë, ndarja e shoqërive duket se është imazhi ipasqyruar i bashkimit të shoqërive. Ndërsa në rastin e bashkimit pasuritë e shoqërivebashkohen, në rastin e ndarjes së tyre ndahet edhe pasuria. Për rrjedhojë, ndarja e shoqëriveështë një instrument i përshtatshëm ligjor për ndarjen e shoqërive gjigande. Nga ana tjetër,nuk mund të mohohet ngjashmëria me bashkimin e shoqërive, duke qenë se, edhe në rastin endarjes së shoqërive, të gjitha pasuritë e shoqërisë që ndahet kalojnë në pronësi të shoqërive tëtjera, aksionet këmbehen dhe shoqëria që ndahet pushon së ekzistuari. Pra, referimi ndajqasjes për bashkimin e shoqërive, që parashikon nga ligji për shoqëritë tregtare për ndarjet,është i përshtatshëm. Kjo ndjek me përpikëri Direktivën e Gjashtë 82/891/KEE, dhe kështu,është në përputhje me të. Dallimi me bashkimin e shoqërive qëndron vetëm në faktin se pasuritë e shoqërisë nëfjalë ndahen sipas projektmarrëveshjes për ndarjen e shoqërisë dhe kalohen te, të paktën, dyshoqëri ekzistuese ose të themeluara rishtazi; me fjalë të tjera, kalimi uno actu i pasurive tenjë shoqëri tjetër, pa i ndarë pasuritë, nuk është i mundur. Pa dyshim, ky dallim nuk ka aspakrëndësi për ortakët ose aksionarët, kreditorët dhe punëmarrësit: atyre u intereson që pasuritë tëndahen në mënyrë të drejtë dhe jo të shqetësohen për strukturën e saktë të kalimit. I vetmi rast që parashikon ligji për ndarjen e shoqërive, është kur një shoqëri tregtarendahet duke ua transferuar pasuritë e veta dy ose më shumë shoqërive tregtare ekzistuese osetë themeluara rishtazi me vendim të Asamblesë së Përgjithshme, kur shoqëria që ndahetpushon së ekzistuari (neni 227, pika 1 dhe 4).219 Efektet ligjore të ndarjes janë të njëjta me ato të bashkimit (neni 227, pika 4) (kalimi“automatik” i pasurive, këmbimi i aksioneve ose kuotave dhe fshirja e shoqërisë së ndarë).Megjithatë, duke qenë se pasuritë e shoqërisë së ndarë i marrin të paktën dy shoqëri të tjera,logjika e thjeshtë kërkon disa modalitete për këmbimin e aksioneve, që duhet të lejohet tëzgjidhen dhe parashikohen në projektmarrëveshjen e ndarjes, në përputhje me Direktivën eGjashtë:219 Nuk ekzistojnë dispozita për ndarjen kur shoqëria që ndahet, mban një pjesë të aktiveve dhe të ortakëve apoaksionarëve të saj, duke vazhduar, kështu, të ekzistojë. Në këtë rast, këta ortakë apo aksionarë nuk i këmbejnë kuotat apoaksionet e tyre; përkundrazi, ata marrin aksione ose kuota të tjera shtesë nga shoqëria marrëse. Shih, më lart, komentetpër vendimin që kanë marrë këtu nga ligjvënësit shqiptarë lidhur me politikën ligjore. 244

 Ndarja ruan raportet e mëparshme të aksioneve. Në këtë rast, që parashikohet në nenin 17, pika 1, të Direktivës së Gjashtë, ortakët ose aksionarët e shoqërisë së ndarë marrin aksionet e të gjitha shoqërive marrëse dhe përqindja e tyre në shoqërinë marrëse i korrespondon përqindjes që kishin më parë në shoqërinë e ndarë.  Ndarja nuk i ruan raportet e mëparshme të aksioneve. Në këtë rast, që parashikohet nga neni 5, pika 2, i Direktivës së Gjashtë, përqindja e aksioneve në shoqëritë marrëse ndryshon nga ato të mëparshmet.  Një ortak ose aksionar i shoqërisë së ndarë merr vetëm aksionet e njërës prej shoqërive marrëse. Në këtë rast, që parashikohet në nenin 17, pika 1, shkronja “b”, e Direktivës së Gjashtë, lejohet ndarja e grupeve të ortakëve ose të aksionarëve. Neni 227, pika 4, nuk përjashton asnjërin prej këtyre modaliteteve dhe, për rrjedhojë,është në pajtim me Direktivën. Pavarësisht këtyre modaliteteve, ortakët ose aksionarët eshoqërisë së ndarë duhet të marrin medoemos një kompensim në mënyrë të përshtatshme:vlera e aksioneve dhe e pagesave të tjera në mjete monetare, që u caktohet atyre, duhet t’ikorrespondojë vlerës së aksioneve që kanë zotëruar më parë në shoqërinë e ndarë. Me rëndësi të veçantë është mbrojtja e kreditorëve të shoqërive të ndara. Duke qenë senuk mund ta kundërshtojnë ndarjen e debitorit, kreditorët duhet t’i ngrenë pretendimet e tyrendaj shoqërisë marrëse, të cilës i janë kaluar detyrimet ndaj tyre, në përputhje meprojektmarrëveshjen e ndarjes. Në këtë rast, ata jo vetëm që do të konkurronin me kreditorët eshoqërisë marrëse, por mund t’u duhej edhe të pranonin faktin se shoqëria marrëse në fjalënuk ka pasuritë e mjaftueshme. Edhe kreditorët e mëparshëm të shoqërisë marrëse kanënevojë të mbrohen, sepse u kërcënohet rreziku i marrjes së detyrimeve të tjera shtesë ngadebitori i tyre, pa pasur pasuri të mjaftueshme për të gjithë kreditorët. Sikurse edhe të gjithëkreditorët e tjerë të prekur nga ndarja e shoqërisë, ata mund të kërkojnë marrjen e masavembrojtëse të përshtatshme nga shoqëria, në përputhje me nenin 227, pika 2, dhe nenin 221,pika 1. Për më tepër, neni 227, pika 3, parashikon, në favor të kreditorëve të shoqërisë sëndarë, se shoqëritë marrëse përgjigjen personalisht dhe në mënyrë solidare, së bashku meshoqërinë e ndarë, për angazhimet e kësaj të fundit.5. Shndërrimi: Ndryshimi i formës ligjore është një mënyrë e rëndësishme riorganizimi.Për shembull, një SHPK e suksesshme, që ushtron aktivitet në sektorin e komunikimit, mundtë dojë të “bëhet publike”, pra, të regjistrohet në një bursë si SHA “me ofertë publike”. Njëshoqëri e tillë e merr formën e re ligjore, pa e ndryshuar cilësinë e vet si debitor apo sikreditor: Shndërrimi nuk sjell pasoja mbi të drejtat dhe detyrimet që ka marrë përsipërshoqëria (neni 228, pika 2). Shndërrimi kërkon një vendim të miratuar me tre të katërtat e votave të Asamblesë sëPërgjithshme (neni 229, pika 3). Ortakëve ose aksionarëve, të cilët nuk kanë marrë pjesë nëmbledhjen e Asamblesë, u bëhet thirrje publike për ta deklaruar miratimin apo mosmiratimin 245

e tyre, me shkrim, brenda 60 ditëve (neni 229, pika 3 dhe 4). Nëse nuk reagojnë, miratimivlerësohet i dhënë. Ata që e kundërshtojnë shndërrimin, mund të kërkojnë blerjen e aksioneve të tyre ngashoqëria me vlerën e tregut ose, sipas rastit, konvertimin e aksioneve të tyre në aksione mepërparësi pa të drejtë vote (neni 229, pika 5, dhe neni 223, pika 1). Gjithashtu, zbatohen edhemekanizma të tjera të mbrojtjes për ortakët ose aksionarët dhe kreditorët, si në rastin ebashkimit të shoqërive (neni 229, pika 5, dhe nenet nga 221 deri në 223). Neni 229, pika 6, parashikon zbatueshmërinë e nenit 224, domethënë, përgjegjësinë eorganeve të administrimit dhe mbikëqyrëse të shoqërisë përthithëse dhe të përthithur përdëmet e pësuara nga shkelja e detyrimeve në kuadër të bashkimit. Kjo do të thotë se, edhe nërastin e shndërrimit, organet e mëparshme dhe organet e reja të administrimit dhembikëqyrëse përgjigjen nëse shndërrimi ka rezultuar në një ndryshim të anëtarëve të organevetë administrimit ose mbikëqyrëse. Regjistrimi i shndërrimit (neni 229, pika 7) ka këto pasoja juridike (neni 229, pika 8):  Shoqëria që shndërrohet ekziston në formën ligjore të përcaktuar në vendimin e shndërrimit.  Ortakët dhe aksionarët e shoqërisë që shndërrohet marrin pjesë në shoqëri në përputhje me formalitetet e përcaktuara në këtë ligj për formën e re të shoqërisë.  Të drejtat e të tretëve lidhur me aksionet e shoqërisë që shndërrohet, zbatohen për aksionet e shoqërisë së shndërruar. Neni 214 Dispozita të përgjithshme 1. Dispozitat e kësaj pjese janë të zbatueshme vetëm për shoqëritë me përgjegjësitë kufizuar dhe shoqëritë aksionare. 2. Një shoqëri mund të riorganizohet nëpërmjet bashkimit me një shoqëri tjetër,nëpërmjet ndarjes në dy apo më shumë shoqëri të tjera ose nëpërmjet shndërrimit tëformës ligjore. 3. Shoqëritë mund të riorganizohen vetëm pasi kanë qenë të regjistruara për tëpaktën një vit. 4. Bashkimi i shoqërive kryhet në përputhje me dispozitat për mbrojtjen ekonkurrencës. TITULLI I BASHKIMI Neni 215 Përkufizimi Dy ose më shumë shoqëri mund të bashkohen nëpërmjet: 246

1. Kalimit të të gjitha aktiveve e pasiveve të njërës ose më shumë prej shoqërive, qëquhen shoqëritë e përthithura, të një shoqëri tjetër ekzistuese, e quajtur shoqëriapërthithëse, në këmbim të aksioneve apo kuotave të kësaj shoqërie. Ky proces quhetbashkim me përthithje. 2. Themelimit të një shoqërie të re, tek e cila kalohen të gjitha aktivet e pasivet eshoqërive ekzistuese, që bashkohen në këmbim të aksioneve apo kuotave të shoqërisë sëre. Ky proces quhet bashkim me krijim i një shoqërie të re. KREU I BASHKIMI ME PËRTHITHJE Neni 216 Marrëveshja dhe raporti i bashkimit220 1. Përfaqësuesit ligjorë të shoqërive, të cilat marrin pjesë në bashkim, hartojnë njëprojektmarrëveshje me shkrim, ku përcaktohen të paktën: a) forma, emrat e regjistruar dhe selitë e shoqërive që marrin pjesë në bashkim; b) raporti i këmbimit të kuotave apo aksioneve dhe çdo shumë e pagueshme nëpara; c) kushtet e ndarjes së kuotave apo aksioneve të shoqërisë përthithëse; ç) data, duke nisur nga e cila zotëruesit e këtyre kuotave apo aksioneve kanë tëdrejtë të marrin pjesë në ndarjen e fitimit, si dhe çdo kusht i posaçëm që ndikon nëushtrimin e kësaj të drejte; d) data, duke nisur nga e cila veprimet e shoqërisë që përthithet do të trajtohennga pikëpamja kontabël si veprime të shoqërisë përthithëse; dh) të drejtat që shoqëria përthithëse u njeh zotëruesve të kuotave, aksioneve, tëdrejtat e veçanta apo titujt e ndryshëm nga aksionet e shoqërive të përthithura apo çdomasë tjetër e parashikuar në lidhje me ta; e) përparësitë e veçanta, që u jepen administratorëve, anëtarëve të këshillit tëadministrimit, këshillit mbikëqyrës apo ekspertëve kontabël të autorizuar; ë) pasojat që bashkimi do të ketë ndaj punëmarrësve e përfaqësuesve të tyre, si dhemasat e propozuara për to. 2. Përfaqësuesit ligjorë të secilës prej shoqërive, që marrin pjesë në bashkim,hartojnë një raport të hollësishëm, ku shpjegohet marrëveshja e bashkimit dhepërshkruhen bazat ligjore dhe ekonomike për të e, në veçanti, raporti i këmbimit tëaksioneve, kuotave apo të drejtave të veçanta. Në raport përshkruhen edhe vështirësitë eveçanta të vlerësimit, të cilat janë hasur. Raporti duhet të përshkruajë edhe pasojat ekëtij bashkimi mbi punëmarrësit e shoqërive pjesëmarrëse.220 Ndryshuar me ligjin nr.129/2014, neni 35. 247

3. Çdo shoqëri, që merr pjesë në bashkim, jo më vonë se 1 muaj përpara datës sëcaktuar për mbledhjen e asamblesë, për vendimin e përcaktuar në nenin 218 të këtijligji, depoziton pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit dhe publikon në faqen einternetit të shoqërisë, nëse ka, projekt-marrëveshjen dhe raportin e bashkimit, sipaspikës 2 të këtij neni. Pasqyrat financiare vjetore, raportet e ecurisë së veprimtarisë edokumentet publikohen në mënyrë të detyrueshme për të paktën tri vitet e fundit. 4. Shoqëritë, që përmbushin kërkesën e pikës 3, të nenit 214, të këtij ligji, por qëkanë qenë të regjistruara për më pak se tre vjet, paraqesin dokumentacionin sipas pikës3, të këtij neni, vetëm për vitet që kanë qenë të regjistruara. 5. Nëse viti i fundit ushtrimor, të cilit i referohen pasqyrat financiare, tëpërmendura në pikat 3 ose 4, të këtij neni, është mbyllur në një datë e cila është më ehershme se gjashtë muaj përpara datës së hartimit të projektmarrëveshjes së bashkimit,atëherë, me përjashtim të rastit kur sipas ligjit nr. 9879, datë 21.2.2008, \"Për titujt\",shoqëria ka hartuar dhe u ka vënë në dispozicion aksionarëve raporte financiaregjashtëmujore, shoqëria harton gjithashtu pasqyra kontabël për gjendjen e shoqërisë nënjë datë, e cila nuk duhet të jetë më e hershme se dita e parë e muajit të tretë përparadatës së hartimit të projektmarrëveshjes së bashkimit dhe i publikon ato sipas pikës 3 tëkëtij neni. 6. Përfaqësuesit ligjorë të secilës shoqëri pjesëmarrëse në bashkim duhet tënjoftojnë asamblenë e përgjithshme të shoqërisë së tyre, si dhe organet e administrimittë shoqërive të tjera që marrin pjesë në bashkim, më qëllim njoftimin e asambleve tëpërgjithshme të shoqërive përkatëse në lidhje me çdo ndryshim thelbësor në aktivet dhepasivet e shoqërisë, nga data në të cilën është hartuar projektmarrëveshja e bashkimit,deri në datat e caktuara për mbledhjet e asambleve të përgjithshme që do të vendosinmbi miratimin e projektmarrëveshjes së bashkimit. 7. Detyrimi për hartimin e raportit të përmendur në pikën 2, të pasqyravekontabël të përmendura në pikën 5, si dhe të njoftimit sipas pikës 6, të këtij neni, mundtë përjashtohet me miratimin e të gjithë ortakëve/aksionarëve me të drejtë vote tëshoqërive pjesëmarrëse në bashkim.Komente: Neni 35 i ligjit nr.129/2014 e amendoi nenin 216 me qëllim përafrimin e dispozitave tëtij me ato të Direktivës 2009/109. Neni 217 Raporti i ekspertëve 1. Përfaqësuesit ligjorë të shoqërive, që marrin pjesë në bashkim, caktojnëekspertë të pavarur të licencuar të fushave të ndryshme, për të vlerësuar kushtet eprojektmarrëveshjes së bashkimit. Ekspertët mund të caktohen për secilën shoqëri ose 248

në mënyrë të përbashkët për të gjitha shoqëritë, që marrin pjesë në bashkim. Atacaktohen nga gjykata përkatëse, nëse kjo kërkohet nga përfaqësuesit ligjorë. 2. Ekspertët hartojnë një raport me shkrim, ku duhet të deklarojnë, ndër të tjera,nëse, sipas mendimit të tyre, raporti i këmbimit të aksioneve/kuotave është i drejtë dhe iarsyeshëm. Në deklaratë ekspertët duhet të shprehen, në veçanti: a) për metodën ose metodat e përdorura për të arritur në raportin e propozuar tëkëmbimit të aksioneve/kuotave; b) nëse kjo metodë apo këto metoda janë të përshtatshme për rastin në fjalë, duketreguar vlerat e arritura përmes përdorimit të metodës/metodave dhe të japin njëmendim për rëndësinë relative të secilës metodë, për të arritur në vlerën e vendosur; c) për vështirësitë e veçanta të vlerësimit, të cilat janë hasur. ç) në rastin e një zmadhimi kapitali, të kryer në kuadër të bashkimit apo ndarjes,me qëllim pagimin e aksionarëve të shoqërive që përthithen apo ndahen, raporti ivlerësimit duhet të përmbajë një përshkrim të hollësishëm të kontributeve në natyrë, sidhe në të duhet të përcaktohen metodat e vlerësimit që janë zbatuar dhe të shprehetnëse vlera e llogaritur sipas kësaj metode i korrespondon të paktën vlerës nominale tëaksionit dhe, kur është rasti, edhe primit më të lartë të emetimit të aksionit.221 3. Ekspertët kanë të drejtë të marrin nga shoqëritë që bashkohen të gjithëinformacionin dhe dokumentet përkatëse, si dhe të kryejnë të gjitha hetimet enevojshme. 4. Raporti i ekspertëve depozitohet pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimit dhepublikohet në faqen e internetit, nëse ka, të shoqërive që marrin pjesë në bashkim, tëpaktën një muaj përpara datës së caktuar për mbledhjen e asamblesë, në lidhje mevendimin e përcaktuar në nenin 218 të këtij ligji. 5. Përfshirja e ekspertëve, sipas pikave 1, 2, 3 e 4 të këtij neni, mund tëpërjashtohet nëse të gjithë aksionarët/ortakët e shoqërive që bashkohen japinmiratimin.Komente: Neni 36 i ligjit nr.129/2014 shtoi shkronjën \"ç\" në pikën 2 të nenit 217 me qëllimpërafrimin e dispozitave të tij me ato të Direktivës 2009/109. Neni 218 Miratimi i marrëveshjes së bashkimit 1. Projektmarrëveshja e bashkimit prodhon efekte vetëm pasi të jetë miratuar ngaortakët apo aksionarët e të gjitha shoqërive, që marrin pjesë në bashkim.221 Shtuar me ligjin nr.129/2014 për harmonizim me dispozitat e Direktivës 2009/109. 249