๑๙๒ อนั หนง่ึ ทา นสอนใหพ จิ ารณาอยา งน้ี เมอ่ื เราไดส กั ขพี ยานคอื ตวั เราเอง วาซากศพที่อยูใน ปา ชา ภายนอกนน้ั เปน อยา งไรแลว นอ มเขา มาสปู า ชา ภายในคอื ตวั เราเอง เมื่อไดหลักเกณฑ ทน่ี แ่ี ลว การเยย่ี มปา ชา นน้ั กค็ อ ยจางไป ๆ แลว มาพจิ ารณาปา ชา นใ้ี หเ หน็ ชดั เจนขน้ึ โดย ลาํ ดบั คอื กายนเ้ี ปน บอ ปฏกิ ลู นา เกลยี ด ตองชะลา งอาบสรง ทําความสะอาดอยูตลอดเวลา ทุกสิ่งทุกอยางที่มาเกี่ยวของกับทุกสวนของรางกายเรานี้ มีอะไรที่เปนของสะอาด แมเครือ่ งอปุ โภคบริโภคเมื่อนํามาบรโิ ภคก็กลายเปน ของปฏิกูล นบั แตข ณะเขาทางมุข ทวารและผา นลงไปโดยลาํ ดบั เครื่องนุงหมใชสอยตางๆ มนั กส็ กปรก ตองไปชะลางซัก ฟอกยุงไปหมด ที่บา นทเ่ี รือนก็เหมอื นกนั ตองชะลางเช็ดถูปดกวาดอยูเสมอ ไมเชนนั้นก็ จะกลายเปน ปา ชา ขน้ึ ทน่ี น่ั อกี เพราะความสกปรกเหมน็ คลงุ ทว่ั ดนิ แดน มนุษยไปอยูที่ไหน ตองทําความสะอาด เพราะมนษุ ยส กปรก แนะ ! ในตวั เราซง่ึ เปน ตวั สกปรกอยแู ลว สิ่งที่มา เกยี่ วขอ งกบั ตัวเรามันจึงสกปรก แมแ ตอ าหารหวานคาวทม่ี รี สเอรด็ อรอ ยนา รบั ประทาน สี สนั วรรณะกน็ า ดนู า ชม พอเขา มาคละเคลากบั ส่ิงสกปรกทม่ี ีอยูภ ายในรางกาย เชน นาํ้ ลาย เปน ตน ก็กลายเปนของสกปรกไปดวย อาหารชนดิ ตา งๆ ทผ่ี า นมขุ ทวารเขา ไปแลว เวลา คายออกมา จะนํากลับเขาไปอีกไมได รูสึกขยะแขยงเกลียดกลัว เพราะเหตไุ ร? กเ็ พราะรา ง กายนี้มีความสกปรกอยูแลวตามหลักธรรมชาติของตน อันใดที่มาเกี่ยวของกับรางกายนี้จึง กลายเปนของสกปรกไปดวยกัน การพจิ ารณาอยา งนเ้ี รยี กวา “พจิ ารณาปา ชา ” “พจิ ารณา อสภุ กรรมฐาน” เอา กาํ หนดเขาไป ในหลักธรรมชาติของมันเปนอยางไร ดูทุกแงทุกมุมตามความ ถนัดใจ คอื ปกตเิ มอ่ื เราดูในจดุ นี้แลว มันจะคอยซึมซาบไปจุดนั้นๆ โดยลาํ ดบั ถาสติกับ ความรสู กึ สบื ตอกนั อยูแลว ปญญาจะตองทํางานและกาวไปไมลดละ จะมคี วามรสู กึ ซาบซง้ึ ในการรจู รงิ เหน็ จรงิ โดยลาํ ดบั นเ่ี ปน ปญ ญาระดบั แรกของการพจิ ารณา เมอ่ื พจิ ารณาในขน้ั “ปฏิกูล” แลว พจิ ารณาความเปลย่ี นแปรสภาพของรา งกาย คือ ความปฏิกลู ก็อยูในรา งกายนี้ ปา ชา ผดี บิ กอ็ ยใู นรา งกายน้ี ปาชาผีแหงผีสดผีรอยแปดอะไร ก็รวมอยูในนีห้ มด เวลานาํ ไปเผาไปตม แกงในเตาไฟ ไมเ หน็ วา เปน ปา ชา กนั บา งเลย แต กลบั วา “ครวั ไฟ” ไปเสยี ความจรงิ ก็คอื ปาชา ของสตั วน่ันแหละ และขนเขา มาเกบ็ เอาไวท น่ี ่ี (ทองคน) ในหลุมในบออันนเ้ี ตม็ ไปหมด นี่ก็คือที่ฝงศพของสัตวตางๆ เราดๆี นน่ั แลถา คดิ ใหเ ปน ธรรม คอื ใหค วามเสมอภาค เพราะศพใหมศพเกาเกลื่อนอยูที่นี่ เมอ่ื พจิ ารณา อยางนี้แลวจะไมเกิดความสะอิดสะเอียน ไมเกิดความสังเวชสลดใจแลวจะเกิดอะไร? เพราะความจรงิ เปน อยา งนน้ั แทๆ ธรรมชุดเตรียมพรอม ๑๙๒
๑๙๓ พระพทุ ธเจา ทรงสอนใหถ ึงความจริง เพราะความจรงิ มอี ยอู ยา งน้ี ถา เราไมป น เกลยี วกบั ความจรงิ ใครๆ ก็จะไดปลดเปลื้องความยึดมั่นถือมั่นความสําคัญผิด อันเปน ความโงเ ขลาเบาปญญาของตนออกไดเ ปนลาํ ดบั ๆ จติ ใจจะมคี วามสวา งกระจา งแจง ฉาย แสงออกมาดว ยความสงา ผาเผยองอาจกลาหาญตอความจรงิ ที่สัมผัสสัมพันธกับตนอยู ตลอดเวลา พอใจรับความจรงิ ทุกแงท ุกมุมดว ยความเปน ธรรมไมล าํ เอียง แมยังละไมขาดก็ พอมคี วามเบาใจ มที ปี่ ลงท่ีวางบาง ไมแ บกหามอปุ าทานในขนั ธเ สยี จนยาํ่ แยต ลอดไป แบบ ภาษติ ทา นวา “คนโงน น้ั หนกั เทา ไรยง่ิ ขนเขา ” “ปราชญท า นเบาเทา ไรยง่ิ ขนออกจนหมด สน้ิ !” เมอ่ื พจิ ารณาอยา งนแ้ี ลว จงพจิ ารณาความแปรสภาพของขันธ ขันธแปรทุกชิ้นทุก อนั ทกุ สดั ทกุ สว นบรรดาทม่ี ใี นรา งกายน้ี แมแ ตผ มเสน หนง่ึ ไมไ ดเ วน เลย แปรสภาพเหมอื น กันหมด อนั ไหนทเ่ี ปน เรา อนั ไหนทเี่ ปนของเรา ที่ควรยึดถือ? คาํ วา “อนตฺตา” ก็เหมือนกัน ย่ิงสอนยํ้าความไมน ายดึ ถือเขา ไปอยา งแนบสนทิ อนตฺตาก็อยูในชิ้นเดียวกัน ชิน้ เดียวกันน่ีแหละทเ่ี ปนอนตฺตา ไมใ ชเ รา! และของใครทั้งสิ้น! เปน สภาพธรรมแตล ะอยา ง ๆ ที่คละเคลากันอยูตามธรรมชาติของตน ๆ ไมส นใจวา ใครจะ รักจะชัง จะเกลยี ดจะโกรธ จะยึดถือหรือปลอยวาง แตม นษุ ยเ รานน้ั มอื ไวใจเรว็ อะไรผา นมากค็ วามับ ๆ ไมสนใจคิดวาผิดหรือถูกอะไร บา งเลย มอื ไวใจเร็วย่ิงกวา ลิงรอ ยตวั แตมักไปตําหนิลิงวาอยูไมเปนสุขกันทั้งโลก สว น มนุษยเองอยูไมเปนสุข ทกุ อิริยาบถเต็มไปดว ยความหลกุ หลกิ คึกคะนองน้ําลนฝงอยู ตลอดเวลา ไมส นใจตาํ หนกิ นั บา งเลย “ธรรม” ทท่ี า นสอนไว จงึ เปรยี บเหมอื นไมส าํ หรบั ตี มือลิงตัวมือไวใจคะนองนั้นแล! “ไตรลักษณ” มี อนตฺตา เปน ตน ทา นขไู วต บไว ตีขอมือไว “อยาไปเอื้อม!” ตบไว ตีไว “อยา ไปเออ้ื มวา เปน เราเปน ของเรา” นน่ั ! คาํ วา “รูป อนตฺตา” ก็อุปมาเหมือนอยาง นน้ั เอง “อยาเอื้อม” “อยาเขาไปยึดถือ!” นน่ั ! ใหเ หน็ วา มนั เปน อนตตฺ าอยแู ลว นน่ั แนะ ! ธรรมชาติของมันเปนอนตฺตา ไมเปนของใครทั้งหมด “อนตฺตา ไมเปนตน” ก็บอกอยูแลว นค่ี อื การพจิ ารณารา งกาย เอาละทน่ี ก่ี าํ หนดใหม นั สลายไป จะสลายลงไปแบบไหนกเ็ อาตามความถนดั ใจ อัน นน้ั เปอ ยลง อันนเี้ ปอยลง อนั นน้ั ขาดลง อนั นข้ี าดลง กําหนดดูอยางเพลินใจดวยปญญา ของตน อนั นน้ั ขาดลง อนั นข้ี าดลง ขาดลงไปจนขาดลงไปทุกชิ้นทุกอัน ตั้งแตกะโหลก ศีรษะขาดลงไป กระดูกแตละชิ้นละอันเมื่อหนังหุมมันเปอยลงไปแลว เนื้อก็เปอยลงไปแลว ธรรมชุดเตรียมพรอม ๑๙๓
๑๙๔ เสน เอน็ ทย่ี ดึ กันขาดเปอยลงไปแลว มันทนไมไดตองขาดไป ๆ เพราะมีชิ้นติดชิ้นตอกันอยู อยา งนด้ี ว ยเอน็ เทา นน้ั เมอื่ เสน เอน็ เปอ ยลงไป สว นตา งๆ ตองขาดลงไป ขาดลงไปกองอยู กับพื้น และเรย่ี ราดกระจดั กระจายเตม็ บรเิ วณ มหิ นํายังกาํ หนดใหแรง กาหมากนิ และกดั ทง้ิ ไปทว่ั บรเิ วณ ใจจะมคี วามรสู กึ อยา งไรบา ง เอา กําหนดด!ู สว นทเ่ี ปน นาํ้ มนั กก็ ระจายลงไป ซึมซาบลงไปในดินดวย เปนไอขึ้น ไปบนอากาศดวย แลว กแ็ หง เขา ไป ๆ จนไมปรากฏสิ่งที่แข็ง เมือ่ แหงเขา ไปแลวกก็ ลายเปน ดนิ ตามเดมิ ดินเปน ดนิ นาํ้ เปน นาํ้ ลมเปน ลม ซอยลงไป อันใดก็ตามในธาตุสี่ ดิน นาํ้ ลม ไฟนี้ เปน สิ่งประจกั ษในทางสัจธรรมดว ยกันทง้ั นนั้ เราไมต อ งคดิ วา เราพจิ ารณาดนิ ชดั แต สว นนน้ั ไมช ดั สว นนไ้ี มช ดั ไมตองวา พจิ ารณาใหม นั ชดั ไปสว นใดสว นหนง่ึ กต็ าม มันตอง ทั่วถึงกันหมด เพราะดนิ นาํ้ ลม ไฟ เปน ทเ่ี ปด เผยอยแู ลว ในสายตาของเรากเ็ หน็ ภายใน รา งกายนน้ี าํ้ เรากม็ อี ยแู ลว ลมคอื ลมหายใจ เปน ตน ก็มีชัดๆ เหน็ ชดั ๆ อยูแลว แนะ ! ไฟ คอื ความอบอนุ ในรา งกายเปน ตน แนะ ! ตา งกม็ อี ยแู ลว ภายในรา งกายน้ี ทําไมจะไมยอมรับ ความจรงิ ของมนั ดวยปญ ญาอนั ชอบธรรมเลา เมอ่ื พจิ ารณาหลายครง้ั หลายหนมนั ตอ งยอม รบั ฝนความจริงไปไมได เพราะตอ งการความจรงิ อยแู ลว น่ี พจิ ารณาลงไป คน หาชน้ิ ใดวา เปน เราเปน ของเรา หาดูซไิ มมีเลยแมแ ตชิน้ เดยี ว ! มันเปน สมบัติเดิมของเขาเทา นน้ั คือดิน นาํ้ ลม ไฟ เปนสมบัติเดิมของธาตุตางๆ นี่อัน หนง่ึ ดูอยางนี้ จิตสงบแนวลงไปได และไมใชอารมณที่พาใหจิตฟุงเฟอเหอเหิมคะนอง แต เปน ธรรมทท่ี าํ ใหใ จสงบเยน็ ตา งหาก ทา นจงึ สอนใหพ จิ ารณาเนอื งๆ จนเปน ทเ่ี ขา ใจและ ชาํ นาญ เมื่อจิตไดเห็นประจักษดวยปญญาแลว จิตจะเปนอื่นไปไมได ตองถอนตัวเขาไปสู ความสงบแนว แนอ ยภู ายใน ปลอยความกังวลใดๆ ทั้งหมด นเ่ี ปน ขน้ั หนง่ึ ในการพจิ ารณา ธาตุขันธ! เอา วาระตอ ไปพจิ ารณาทกุ ขเวทนา เฉพาะอยางยิ่งในขณะที่เจ็บไขไดปวย หรอื ขณะที่นั่งมากๆ เกดิ ความเจบ็ ปวดมาก เอาตรงนแ้ี หละ ! นกั รบตอ งรบในเวลามขี า ศกึ ไม มีขาศึกจะเรียกนักรบไดอยางไร อะไรเปน ขา ศึก? ทุกขเวทนาคือขาศึกของใจ เจ็บไขไดป วย มีทุกขตรงไหน นัน้ แหละคอื ขาศึกอยูแลว ถา เราเปน นกั รบเราจะถอยไปหลบอยทู ไ่ี หน? ตอ งสจู นรแู ละชนะดว ยความรนู ้ี เอา เวทนามันเกิดขึ้นจากอะไร? ตง้ั แตเ กดิ มาจนเราเรม่ิ นง่ั ทแี รกไมเ หน็ เปน แต กอ นเรายังไมเ รม่ิ เปน ไข ไมเห็นปรากฏทุกขเวทนาขึน้ มา นเ่ี วลาเราเจบ็ ไขไ ดป ว ย ธรรมชุดเตรียมพรอม ๑๙๔
๑๙๕ ทุกขเวทนาจึงปรากฏขึ้นมา แตกอนนี้มันไปหลบซอนอยูที่ไหน? ถา เปน ตวั ของเราจรงิ จติ เรารอู ยตู ลอดเวลา ทุกขเวทนาชนิดนี้ทําไมไมปรากฏอยูตลอดเวลา ทาํ ไมจึงมาปรากฏใน ขณะนี้? ถา ทกุ ขเวทนาเปน เรา เวลาทกุ ขเวทนาดับไปทําไมจติ จงึ ไมดับไปดว ย ถาเปนอัน หนงึ่ อันเดยี วกนั จรงิ ๆ ตองดับไปดวยกัน จติ ยงั มคี วามรสู กึ อยตู ราบใด ทกุ ขเวทนากค็ วรจะ มอี ยตู ราบนน้ั ถา เปน อนั เดยี วกนั แลว ไมค วรดบั ไป ตองพจิ ารณาดูใหช ัด และแยกดูกาย ดว ย ขณะที่ทุกขเกิดขึ้น เชน เจบ็ แขง เจบ็ ขา ปวดกระดูกชิ้นนั้นชิ้นนี้ จงกําหนดดูกระดูก ถา มันปวดกระดูกเจ็บกระดูกมากๆ ในเวลานน้ั “กระดูกนี้หรือเปนตัวทุกข? ” เอาถามดู และถามท่ีตรงไหนใหจ อจติ ลงทีน่ ่นั ดวยนะ อยาถามแบบเผอเรอไปตางๆ ใหถ ามดว ย “จอ จติ เพอ่ื รคู วามจรงิ ” จอจิตแนวอยูกับทุกข จองอยูกับกระดูกชิ้นนั้นทอนนั้นที่เขาใจวาเปนตัวทุกข ดูใหดีวากระดูกชิ้นนี้หรือเปนทุกข กําหนดดูเพื่อเปนขอสังเกตดวยปญญาจริงๆ ถากระดูกนี้เปนทุกขจริงๆ แลว เวลาทกุ ขด บั ไปทําไมกระดูกนี้ไมดับไปดวย นน่ั ! ถา เปน อนั เดยี วกนั จรงิ เมื่อทุกขดับไปกระดูกนี้ตองดับ ไปดวยไมควรจะยังเหลืออยู แตน เ่ี วลาโรคภยั ไขเ จบ็ หายไป หรอื เวลาเราลกุ จากทน่ี ง่ั ภาวนา แลว ความเจบ็ ปวดมากๆ นห้ี ายไป หรือทุกขนี้หายไป กระดูกทําไมไมหายไปดวยถาเปน อันเดียวกัน น่แี สดงวาไมใชอ นั เดียวกัน เวทนากไ็ มใ ชอ นั เดยี วกนั กบั กาย กายก็ไมใชอัน เดยี วกนั กบั เวทนา กายกับจิตก็ไมใชอันเดียวกัน ตางอันตางจริงของเขา แลว แยกดใู หเ หน็ ชดั เจนตามความจรงิ น้ี จะเขาใจความจรงิ ของสงิ่ เหลานโ้ี ดยทางปญ ญาไมส งสยั เวทนาจะปรากฏเปน ความจรงิ ของมนั ผลสดุ ทา ยการพจิ ารณากจ็ ะยน เขา มา ๆ ยน เขา มาสจู ติ เวทนานน้ั จะคอ ยหดตวั เขา มา ๆ จากความสําคัญของจิต คอื จติ เปน เจา ตวั การ จติ เปน เจา ของเรอ่ื ง เรากจ็ ะทราบ ทกุ ขเวทนาในสว นรา งกายกค็ อ ยๆ ยุบยอบ คอยดับไป ๆ รา งกายกส็ กั แตว า รา งกาย มีจริงอยูอยางนั้นตั้งแตทุกขเวทนายังไมเกิด แมทุกขเวทนา ดับไปแลว เนอ้ื หนงั เอ็น กระดูก สว นไหนทว่ี า เปน ทกุ ข ก็เปนความจริงของมันอยูอยาง นน้ั มันไมไดเปนทุกขนี่ กายกเ็ ปน กาย เวทนากเ็ ปน เวทนา ใจกเ็ ปน ใจ กาํ หนดใหเ หน็ ชดั เจนตามเปน จรงิ น้ี เมอ่ื จติ พจิ ารณาถงึ ความจรงิ แลว เวทนากด็ บั นป่ี ระการหนง่ึ ประการที่สอง แมเวทนาไมดับกต็ าม นห่ี มายถงึ เวทนาทางกาย แตก็ไมสามารถทํา ความกระทบกระเทือนใหแกจิตได สดุ ทา ยใจกม็ คี วามสงบรม เยน็ สงา ผา เผยอยใู น ทา มกลางแหง ทุกขเวทนาซงึ่ มีอยูภายในรา งกายของเราน้ี จะเปน สวนใดหรือหมดทัง้ ตัวก็ ตามที่วาเปนทุกข ใจของเรากไ็ มห วาดหว่นั พร่นั พรงึ อะไรทง้ั หมด มคี วามเยน็ สบาย เพราะ รเู ทา ทกุ ขเวทนาดว ยปญ ญาในเวลานน้ั นค่ี อื การพจิ ารณาทกุ ขเวทนาทป่ี รากฏผลอกี แงห นง่ึ ธรรมชุดเตรียมพรอม ๑๙๕
๑๙๖ การพจิ ารณาทกุ ขเวทนา ยิ่งเจ็บปวดมากเทาใดสติปญญาเราจะถอยไมได มีแตขยับ เขา ไปเรอ่ื ยๆ เพอ่ื รคู วามจรงิ ไมตองไปตั้งกฎเกณฑ ตง้ั ความสาํ คญั มน่ั หมายขน้ึ วา “ให ทุกขเวทนาดับไป” ดวยความอยากของตนนั้น จะเปน เครอ่ื งชว ยเสรมิ ทกุ ขเวทนาใหห นกั ขน้ึ โดยลาํ ดบั ความจรงิ กพ็ จิ ารณาใหเ หน็ ความจรงิ เทา นน้ั ทุกขจะดับหรือไมก็ตาม ขอให ทราบความจริงที่เปนทุกขหรือเกิดทุกขขึ้นมา ดวยการรเู ทา ทางปญ ญาของเราเปน ทพ่ี อใจ เรากาํ หนดทต่ี รงนน้ั และสง่ิ เหลา นม้ี นั เกดิ มนั ดบั อยอู ยา งนน้ั ภายในขนั ธ กายมนั เกดิ ขน้ึ มาเปน เวลาชว่ั กาลชว่ั ระยะกแ็ ตกสลายลงไป ทเ่ี รยี กวา “แตกดับ” หรอื “ตาย” ทกุ ขเวทนาเกดิ รอ ยครง้ั พนั ครง้ั ในวนั หนง่ึ ๆ ก็ดับรอยครั้งพันครั้งเหมือนกัน จะจรี งั ถาวรทไ่ี หน เปนความจริงของมันอยางน้นั เอาใหท ราบความจรงิ ของทกุ ขเวทนาท่ี เกิดขึ้นอยางชัดเจนดวยปญญาอยาทอถอยเลื่อนลอย สญั ญามนั หมายอะไรบา ง สญั ญาน่ี เปน ตวั การสาํ คญั มาก พอสังขารปรุงแพล็บเทา นน้ั แหละ สญั ญาจะยดึ เอาเลย แลว หมาย นน้ั หมายนย้ี งุ ไปหมด ทวี่ าพวกกอ กวนพวกยแุ หยใ หเ กิดเร่ืองน้ันใหเ กิดเร่อื งนข้ี ้ึนมา ก็คือ พวกนี้เอง คือพวกสังขารกับพวกสัญญา ทส่ี าํ คญั มน่ั หมายวา นน้ั เปน เรานน้ั เปน ของเรา หรอื นนั้ เปนทกุ ข เจบ็ ปวดทต่ี รงนน้ั เจบ็ ปวดทต่ี รงน้ี กลวั เจบ็ กลวั ตาย กลัวอะไรๆ ไปเสีย ทุกสิ่งทุกอยาง กลัวไปหมด คือพวกนี้เปนผูหลอกใหกลัว จิตก็เลยหวั่นไปตามและทอถอย ความเพยี รแลว แพ นน่ั ! ความแพด ลี ะหรอื ? แมแตเ ดก็ เลน กฬี าแพ เขายงั รจู กั อบั อายและ พยายามแกมือ สว นนกั ภาวนาแพก เิ ลสแพท กุ ขเวทนา ไมอ ายตวั เองและกเิ ลสเวทนาบา ง ก็ นบั จะดา นเกนิ ไป จงทราบวา เวทนา สัญญา สงั ขาร วญิ ญาณ เปน อาการหนง่ึ ๆ ของจิตที่แสดงออก เทา นน้ั เกิดขึ้นแลวก็ดับ “สญฺ า อนตฺตา” นน่ั ! มันก็เปนอนตฺตาอยางนั้นเอง แลวไปถือ มันยังไง ไปเชอ่ื มนั ยงั ไงวา เปน เราเปน ของเรา วา เปน ความจรงิ จงกําหนดตามใหร ูอ ยางชดั เจน ดว ยสตปิ ญ ญาอนั หา วหาญชาญชยั ใจเพชรเด็ดดวงไมยอทองอกิเลสและเวทนาทั้งมวล สงั ขารความปรงุ เพียงปรุงแพลบ็ ๆๆ “ขน้ึ มาภายในใจ” ใจกระเพื่อมขึ้นมา “แยบ็ ๆๆ” ช่วั ขณะ เกิดขึ้นในขณะไหนมันก็ดับไปขณะนั้น จะเอาสาระแกน สารอะไรกบั สงั ขารและ สญั ญาอนั นเ้ี ลา วิญญาณเมื่อมีอะไรมาสัมผัส กร็ บั ทราบแลว ดบั ไป ๆ ผลสุดทายก็มีแตเรื่องเกิด เรื่องดับเต็มขันธอยูอยางนี้ ไมม อี นั ใดท่ีจีรังถาวรพอเปน เน้อื เปนหนงั แกต ัวเราอยางแทจ รงิ ไดเ ลย หาชิ้นสาระอันใดไมไดใ นขันธอันน้ี เรอ่ื งปญ ญาจงพจิ ารณาใหเ หน็ ชดั โดยทาํ นองน้ี ธรรมชุดเตรียมพรอม ๑๙๖
๑๙๗ จะเหน็ “ธรรมของจริง” ดังพระพุทธเจาสอนไวไมเปนอื่นมาแตกาลไหนๆ ทั้งจะไมเปนอื่น ไปตลอดกาลไหนๆ อีกเชนกัน เมอ่ื พจิ ารณาจนถงึ ขนาดนแ้ี ลว ทาํ ไมจติ จะไมห ดตัวเขา มาสคู วามสงบจนเหน็ ไดช ัด เจนเลา ตองสงบและตองเดน ความรสู กึ ทีจ่ ิตนี้ตอ งเดนดวงเพราะหดตัวเขา มา เพราะ ความเหน็ จรงิ ในสง่ิ นน้ั ๆ แลว จิตตองเดน เวทนาจะกลา แสนสาหสั กจ็ ะสลายไปดวยการ พจิ ารณาเหน็ ประจกั ษอ ยกู บั จติ แลว ตามความจรงิ ถาไมดับก็ตางคนตางจริงใจ กม็ คี วาม สงา ผา เผยอาจหาญอยภู ายในไมส ะทกสะทา น ถึงกาลจะแตกก็แตกไปเถอะ ไมมีอะไรสะทก สะทา นแลว เพราะเรอ่ื งแตกไปน้ันลวนแตเรือ่ งของรูป เวทนา สัญญา สงั ขาร วญิ ญาณ ทั้ง นน้ั ไมใชเรื่องผูรูคือใจนี้แตกไป ไมใชผูรูคือใจนี้ตายไป! มแี ตส ง่ิ เหลา นน้ั เทา นน้ั ทแ่ี ตกดบั สลายลงไป มีความสําคญั มัน่ หมายของใจที่หลอกตนเองนเี้ ทา นั้นทาํ ใหกลวั ถา จบั จดุ แหง ความสาํ คญั มน่ั หมายนว้ี า เปน ตวั มารยาทไ่ี มน า เชอ่ื ถอื แลว จิตก็ถอยตัวเขามาไมเชื่อสิ่งเหลา น้ี แตเชื่อความจริงเชื่อปญญาที่พิจารณาโดยตลอดทั่วถึงแลว เอา เมอื่ จิตพจิ ารณาหลายคร้งั หลายหนไมหยุดไมถ อย ความชาํ นชิ าํ นาญในขนั ธห า จะปรากฏขึ้น รูปขันธจะถูกปลอยไปกอนดวยปญญาในขั้นเริ่มแรกพิจารณารูปขันธ ปญญา จะรูเทากอนขันธอื่นและปลอยวางรูปได จากนั้นก็คอ ยปลอ ยเวทนาได สัญญาได สังขารได วญิ ญาณไดใ นระยะเดยี วกนั คือรูเทา พูดงายๆ พอรูเ ทา ก็ปลอ ยวาง ถายังไมรูเทามันก็ยึด พอรูเทาดวยปญญาแลวก็ปลอย ปลอยไปหมด เพราะเหน็ แตจ ติ กระเพอ่ื มแยบ็ ๆๆ ไมมี สาระอะไรเลย คิดดีขึ้นมาก็ดับ คิดชั่วขึ้นมาก็ดับ คิดอะไรๆ ขน้ึ มาขน้ึ ชอ่ื วา สงั ขารปรงุ แลว ดับดวยกันทั้งนั้นรอยทั้งรอย ไมมอี ะไรต้ังอยไู ดน านพอจะเปน สาระแกนสารใหเปน ทตี่ าย ใจไดเ ลย แลวมีอะไรท่คี อยปอนหรอื ผลักดนั สิ่งเหลาน้อี อกมาเรื่อยๆ เดย๋ี วผลกั ดนั สง่ิ เหลา น้ี และสิ่งเหลา น้ันออกมาหลอกเจาของอยเู ร่อื ย นแ่ี หละทา นวา “ประภสั สรจติ ” จิตเดิมแท ผองใส ภิกษทุ งั้ หลาย แตอ าศยั ความคละเคลา ของกเิ ลส หรอื ความจรมาของกเิ ลส มาจาก รปู เสยี งกลน่ิ รส จากเครื่องสัมผัสตางๆ จรมาจากรปู เวทนา สัญญา สงั ขาร วญิ ญาณ ความสาํ คญั มน่ั หมายตา งๆ ไปกวา นเอามาเผาลนตวั เองนแ่ี หละ ทม่ี าทาํ ใหจ ติ เศรา หมอง เศรา หมองดว ยสง่ิ เหลา นเ้ี อง ดงั นน้ั การพจิ ารณา จึงเพื่อจะถอดถอนสิ่งเหลานี้ออกเพื่อเปดเผยตัวจิตขึ้นมาดวย ปญญาอยางประจักษ จงึ จะเหน็ ไดว า ในขณะจิตที่ยังไมไดออกเกี่ยวของกับอารมณใดๆ เพราะเครื่องมือคืออายตนะยังไมสมบูรณ ยังออนอยู จิตประเภทนี้ยอมสงบตัวและผองใส ธรรมชุดเตรียมพรอม ๑๙๗
๑๙๘ ทเ่ี รยี กวา “จิตเดิมเปนจิตผองใส” แตเปนจิตเดิมของ “วฏั จกั ร” เชน จติ เดก็ แรกเกดิ นน้ั แล ซง่ึ ความเคลอ่ื นไหวตา งๆ ยังไมสมบูรณพรอมพอรับอารมณตางๆ ไดเต็มที่ ไมใชจิตเดิม ของววิ ัฏจกั รทบ่ี ริสุทธ์เิ ต็มท่ีแลว ทนี เ้ี วลาพจิ ารณารอบไปโดยลาํ ดบั แลว อาการของกเิ ลสทเ่ี คยเพน พา นจะรวมตวั เขา สจู ดุ นน้ั เปน ความผอ งใสขน้ึ มาภายในใจ และความผอ งใสนแ้ี ล แมแ ตเ คร่ืองมอื ประเภท “มหาสติ มหาปญญา” ก็ยังตองลุมหลงความผองใสในระยะเริ่มแรกที่เจอกัน เพราะเปน สิ่งทไี่ มเคยเห็นไมเคยพบมากอนเลย นบั แตว นั เกดิ และเรม่ิ แรกปฏบิ ตั ิ จงึ เกิดความแปลก ประหลาดและอศั จรรย ดเู หมอื นสงาผา เผยไมม ีอะไรจะเปรียบเทยี บไดใ นขณะนนั้ ก็จะไม สงา ผา เผยยงั ไง เพราะเปน “ราชาแหง วฏั จกั ร” ทง้ั สามโลก คือกามโลก รปู โลก อรปู โลก มาแลว เปน เวลานานแสนกปั นบั ไมไ ดโ นน นะ เปน ผมู อี าํ นาจเหนอื จติ ครอบครองจิตอยู ตลอดมา ในเวลาที่จิตยังไมมีสติปญญาเพื่อถอนตัวออกจากใตอํานาจนั้น กจ็ ะไมส งา ผา เผย ยังไง! จึงสามารถบังคับถูไถจิตใหไปเกิดในที่ตางๆ โดยไมมีกําหนดกฎเกณฑ แลว แต อาํ นาจแหง “วบิ ากกรรม” ที่ตนสรางไวมากนอย เพราะกเิ ลสประเภทนางบงั เงาเปน ผบู ง การ ความทส่ี ตั วโ ลกเรร อ นเกดิ ตายอยไู มห ยดุ กเ็ พราะธรรมชาตนิ แ้ี ลทาํ ใหเ ปน ไป เมอ่ื เปน เชน นน้ั จงึ ตอ งพจิ ารณาใหเ หน็ ชดั ความจรงิ แลว “ความผองใส” กับ “ความเศรา หมอง” เปนของคูกัน เพราะตางก็เปนสมมุติดวยกัน ความผอ งใสเพราะการ รวมตัวของกิเลสตางๆ น้ี จะเปน จดุ ใหเ ราทราบไดอ ยา งชดั เจนวา “น้ี คือจุดแหงความผอง ใส” เมื่อมีความเศราหมองขึ้นมา ตามสภาพของจิตหรือตามขั้นภูมิของจิต ก็จะเกิดความ ทกุ ขอันละเอียดในลกั ษณะเดยี วกนั ขึ้นมาในจดุ ท่วี า ผองใสนัน้ แล ความผองใส ความเศรา หมอง และความทุกขอันละเอียด ทง้ั สามนเ้ี ปน สหายกนั คือเปนคูกัน เพราะฉะนัน้ จิตที่ เปน ความผอ งใสน้ี จึงตองมีความพะวักพะวนระมัดระวังรักษาอยูตลอดเวลา กลัวจะมีอะไร มารบกวนใหก ระทบกระเทอื น และทาํ ใหจติ ที่ผอ งใสน้ีเศราหมองไป แมจ ะเปน ความเศรา หมองอันละเอียดเพียงใด แตเปนเรือ่ งของกิเลสทผ่ี ูปฏิบัติทง้ั หลายไมควรนอนใจท้งั นน้ั จาํ ตองพิจารณาดวยปญญาอยูไมหยุดหยอน เพื่อใหตัดภาระกังวลลงไปโดยเด็ดขาด จงตั้งปญหาถามตัวเองวา “ความผอ งใสนี้ คืออะไร?” จงกาํ หนดใหร ู ไมตองกลวั ความผองใสนีจ้ ะฉบิ หายวายปวงไป แลว “เราทแ่ี ท จรงิ ” จะลม จมฉบิ หายไปดว ย การพจิ ารณาจงกาํ หนดลงไปในจดุ นน้ั ใหเ หน็ ชดั เจน ความ ผองใสนี้ก็เปน “อนิจจลักขณะ ทุกขลักขณะ อนัตตลักขณะ” เหมอื นกนั กับสภาพธรรมทั้ง หลายทเ่ี ราเคยพจิ ารณามาแลว ไมม อี ะไรผดิ กนั เลย นอกจากมีความละเอียดตางกันเทานั้น ธรรมชุดเตรียมพรอม ๑๙๘
๑๙๙ จึงไมควรไวใจกับอะไรทั้งสิ้นขึ้นชื่อวา “สมมุต”ิ แลว ปญญาใหฟาดฟนลงไป กําหนดลงไป ทต่ี วั จติ นแ่ี หละ สิ่งจอมปลอมแทๆ มันอยูที่ตัวจิตนี้เอง ความผอ งใสนน่ั แหละคือตวั จอมปลอมแท ! และเปน จดุ เดน ทส่ี ดุ ในเวลานน้ั แทบไมอ ยากแตะตอ งทาํ ลาย เพราะเปน สิ่งที่รักสงวนมากผิดสิ่งอื่นใด ในรา งกายนไี้ มมีอะไรท่จี ะเดน ย่งิ ไปกวาความผอ งใสน้ี จนถึง กบั ใหเ กดิ ความอศั จรรย ใหเ กิดความรักความสงวนออยอ่งิ อยภู ายใน ไมอยากจะใหอะไร มาแตะตอง นน่ั นะ จอมกษัตริยคืออวิชชา ! เคยเหน็ ไหม? ถา ไมเ คยเหน็ เมื่อปฏิบัติมาถึงจุดนี้ ก็จะหลงเองแลวก็จะรูเอง ไมมี ใครบอกก็รูเมื่อสติปญญาพรอมแลว นแ่ี หละทา นเรยี กวา “อวิชชา” คือตรงนี้ที่เปนอวิชชา แท ไมใชอะไรเปนอวิชชาแท อยา พากนั วาดภาพ “อวิชชา” เปน เสอื โครง เสอื ดาว หรอื เปน ยักษเปนมารไป ความจรงิ แลว อวชิ ชา กค็ อื นางงามจักรวาลทนี่ า รกั นาหลงใหลใฝฝ นของ โลกดีๆ นี่เอง อวชิ ชาแทก ับความคาดหมายผิดกันมากมาย เมื่อเขาถึงอวิชชาแทแลว เราไม ทราบวา อวชิ ชาคืออะไร? จึงมาติดกันอยูที่ตรงนี้ ถาไมมีผูแนะนําสั่งสอน ไมม ีผูใหอ ุบาย จะตอ งตดิ อยเู ปน เวลานานๆ กวาจะรูไดพนได แตถา มีผใู หอ ุบายแลวกพ็ อเขาใจและเขา ตี จุดนั้นได ไมไวใ จกับธรรมชาตินี้ การพจิ ารณาตอ งพจิ ารณาเชน เดยี วกบั สภาวธรรมทง้ั หลาย เมอ่ื พจิ ารณาดว ยปญ ญาอนั แหลมคมจนรเู หน็ ประจกั ษแ ลว สภาพนจ้ี ะสลายตวั ลง ไปโดยไมคาดฝนเลย ขณะเดยี วกนั จะเรยี กวา “ลา งปา ชา ของวฏั จกั รของวฏั จติ สาํ เรจ็ เสรจ็ ส้นิ ลงแลว ใตต น โพธิ์ คอื ความรแู จง เหน็ จรงิ ” ก็ไมผิด เมอ่ื ธรรมชาตนิ ส้ี ลายตวั ลงไปแลว สิ่งที่อัศจรรยยิ่งกวาธรรมชาตินี้ซึ่งถูกอวิชชาปกปดเอาไว จะเปด เผยขึน้ มาอยางเตม็ ตัวเต็ม ภูมิทีเดียว นแ้ี ลทท่ี า นวา “เหมอื นโลกธาตหุ วน่ั ไหว” กระเทอื นอยภู ายในจติ เปนขณะจิตที่ สําคัญมากทขี่ าดจาก “สมมุต”ิ ระหวา ง “วิมุตติกับสมมุติขาดจากกัน” เปน ความอศั จรรย สดุ จะกลา ว ทท่ี า นวา “อรหัตมรรคพลิกตัวเขาถึงอรหัตผล” หมายความถึงขณะจิตขณะนี้ เอง ขณะที่อวิชชาดับไปนั้นแล! ทา นเรยี กวา มรรคสมบรู ณเ ตม็ ทแ่ี ลว กา วเขาถงึ อรหัตผล “อนั เปน ธรรมและจติ ทส่ี มบรู ณแ บบ” จากนั้นก็หมดปญหา คาํ วา “นพิ พานหนง่ึ ” กส็ มบรู ณอ ยภู ายในจติ ดวงน้ี ขณะที่อวชิ ชากาํ ลงั สลายตัวลง ไปนั้น ทา นเรยี กวา “มรรคกบั ผลกา วเขา ถงึ กัน” ซ่งึ เปน ธรรมคู ถา เปรยี บกบั การเดนิ ขน้ึ บนั ได เทา ขา งหนง่ึ กาํ ลงั เหยยี บอยบู นั ไดขน้ั สดุ เทา อกี ขา งหนง่ึ กา วขน้ึ ไปเหยยี บบนบา น แลว แตยังไมไดกาวขึ้นไปทั้งสองเทาเทานั้น พอกา วข้ึนไปบนบา นทัง้ สองเทา แลว นน้ั แล เรยี กวา “ถึงบา น” ถา เปน จติ กเ็ รยี กวา “ถงึ ธรรม” หรอื บรรลธุ รรมขน้ั สดุ ยอด ขณะเดียว ธรรมชุดเตรียมพรอม ๑๙๙
๒๐๐ กบั การบรรลธุ รรมสน้ิ สดุ ลง” ทา นเรยี กวา “นพิ พานหนง่ึ ” คือเปนอิสระอยางเต็มที่แลว ไม มีกิริยาใดที่แสดงอีกตอไปในการถอดถอนกิเลส นน่ั ทา นเรยี กวา “นพิ พานหนง่ึ ” จะวา “อรหัตผล” ก็ได เพราะไมมกี เิ ลสตัวใดมาแยงแลว “นพิ พานหนง่ึ ” ก็ได แตเมือ่ จะแยกให เปนสมมุติโดยสมบูรณต ามหลักธรรมชาติ ไมใหมีความบกพรองโดยทางสมมุติแลว ตอง วา “นพิ พานหนง่ึ ” ถึงจะเหมาะเต็มภูมิ “สมมุต”ิ กับ “วิมุตต”ิ ในวาระสดุ ทา ยแหง การ ลางปาชาของ “จิตอวิชชา” พระพทุ ธเจา ทา นวา “นตถฺ ิ สนตฺ ิ ปรํ สขุ ํ” สุขอื่นนอกจากความสงบไมมี นห้ี มายถงึ ความเปนผูสิ้นกิเลสของผูได “สอุปาทเิ สสนพิ พาน” ซึ่งยังทรงขันธอยู ดังพระอรหันตทาน การปฏบิ ตั ศิ าสนาคอื การปฏบิ ตั ติ อ จติ ใจเราเอง ใครเปน ผรู บั ทกุ ขร บั ความลาํ บาก เปนผูตองหาถูกจองจําอยูตลอดเวลา คือใคร? ใครเปนผูถูกจองจําถาไมใชจิต! ใครเปน ผู จองจําจิตถาไมใชกิเลสอาสวะทั้งปวง! การแกก็ตองแกที่ตัวของขาศึกที่มีตอจิตใจนั้นดวย ปญญา มีปญ ญาอันแหลมคมเทา น้ันทจี่ ะสามารถแกก ิเลสไดท กุ ประเภท จนกระทง่ั สลายตวั เองไปดังที่กลาวมาแลว หมดปญหาใดๆ ทั้งสิ้น ! เรอ่ื งรปู เวทนา สัญญา สงั ขาร วญิ ญาณ เปน แตเ พยี งอาการ ๆ เทา นน้ั ไมอาจมา กระทบกระเทือนจติ ใจใหกําเริบไดอกี เลย รปู เสยี ง กลิ่น รส เครื่องสัมผัส ก็เชนเดียวกัน ตา งอนั ตางจริง ตางอันตางวา “มีก็มี ไมมีก็ไมมีปญหาอะไร มแี ตจ ิตไปสาํ คญั มน่ั หมาย เพราะความโงเขลาของตน เมื่อจิตฉลาดพอตัวแลว จิตก็จริง สภาวธรรมทง้ั หลายทง้ั ในและ นอกก็จริง ตางอันตางจริงไมขัดแยงกัน ไมเกิดเรื่องกันดังที่เคยเปนมา เมื่อถึงขั้นตางอันตางจริงแลวก็เรียกไดวา “สงครามกเิ ลสกบั จติ เลกิ รากนั แลว ถึง กาลสลายกส็ ลายไป เมื่อยังไมถึงกาลก็อยูไปดังโลกๆ เขาอยูกัน แตไมโกรธกันเหมือนโลก เขาเพราะไดพ จิ ารณาแลว คาํ วา “อนจิ จฺ ํ ทกุ ขฺ ํ อนตฺตา” ถาไมห มายถงึ ขนั ธท ีเ่ รารบั ผิดชอบนจ้ี ะหมายถงึ อะไร? เรากเ็ รยี นจบแลว คือจบ “ไตรลักษณ” ไมใชจบพระไตรปฎก แตพระไตรปฎกก็คือ พระไตรลักษณอยูนั่นเอง เนื่องจากพระไตรปฎกพรรณนาเรื่องของพระไตรลักษณตลอด เรอ่ื ง อนจิ จฺ ํ คอื ความแปรสภาพ ทกุ ขฺ ํ อนตฺตา กไ็ มใชเ ราอยแู ลว ยังอยูก็ไมใชเรา ตาย แลวจะไปยึดอะไร เมอ่ื ทราบความจรงิ อยา งนแ้ี ลว กไ็ มห วน่ั ไหวพรน่ั พรงึ ทั้งความเปนอยู แหงขันธ ทั้งความสลายไปแหงขันธ จิตเปน แตเพียงรไู ปตามอาการทขี่ นั ธเคลื่อนไหวและ แตกสลายไปเทา นน้ั ธรรมชาตินี้ไมไดฉิบหายไปตามธาตุขันธ จงึ ไมม ีอะไรทนี่ ากลัวในเร่ือง ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๐๐
๒๐๑ ความตาย เอา จะตายเมื่อไรก็ตายไปไมหาม ยังอยูก็อยูไปไมหาม เพราะเปน ความจรงิ ดวยกัน การเรยี นใหจ บเรอ่ื งความตายเปน ยอดคน คือยอดเรา ผเู รยี นจบเรอ่ื งความตาย แลว ไมก ลวั ตาย ยังเปนอยูก็อยูไป ถึงวาระที่ตายก็ตายไป เพราะไดกางขายดวยปญญาไว รอบดา นแลว เราจะไมห วน่ั ไหวตอ ความจรงิ นน้ั ๆ ซง่ึ รอู ยกู บั ใจทกุ วนั เวลานาทอี ยแู ลว โดย สมบรู ณ เอาละ การแสดงธรรมกเ็ หน็ วา สมควร พอดีเทปก็หมด ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๐๑
๒๐๒ เทศนโปรดคุณเพาพงา วรรธนะกลุ ณ วดั ปา บา นตาด เมอ่ื วันที่ ๒๔ มกราคม พุทธศักราช ๒๕๑๙ จติ วา งเพราะวางกาย ขณะฟงเทศนใหจิตอยูกับตัวไมตองสงออกไปที่ไหน ใหร อู ยจู าํ เพาะตวั เทา นน้ั แม แตที่ผูเทศนก็ไมใหสงออกมา จะเปนทํานองคนไมอ ยบู าน ใครมาทบ่ี า นกไ็ มท ราบทง้ั คน รา ยคนดี จิตสงออกมาอยูขางนอก ความรสู ึกภายในก็ดอ ยลงไปไมเ ต็มเมด็ เต็มหนว ย ถา จติ อยกู ับที่ความรูสกึ ภายในมเี ตม็ ท่ี ความสมั ผสั แหง ธรรมกเ็ ตม็ เมด็ เตม็ หนว ย ผล ประโยชนเกิดจากการฟงธรรมก็ตองเกิดขึ้น ในขณะที่จิตเรามีความรูสึกอยูกับตัวไมสงออก ภายนอก มแี ตกระแสธรรมทเี่ ขา ไปสัมผัสใจเต็มเมด็ เตม็ หนว ย จติ ใจกม็ คี วามสงบเยน็ ใน ขณะฟงธรรมทุกๆ ครั้งไป เพราะเสยี งธรรมกบั เสยี งโลกผิดกัน เสยี งธรรมเปน เสยี งทเ่ี ยน็ เสยี งโลกเปน เสยี ง ทแ่ี ผดเผาเรา รอ น ความคดิ ในแงธ รรมกับความคิดในแงโ ลกก็ตางกัน ความคดิ ในแงโ ลก เกดิ ความไมส งบทาํ ใหว นุ วาย ผลก็ทําใหเปนทุกข ความคดิ ในแงธ รรมใหเ กดิ ความซาบซง้ึ ภายในใจ จติ มีความสงบเยือกเยน็ ทา นจงึ เรยี กวา “ธรรม” เรยี กวา “โลก” แมอ าศัยกัน อยกู ็ไมใ ชอนั เดยี วกนั โลกกับธรรมตองตางกันเสมอไป เชนเดียวกบั ผหู ญิงและผชู ายท่อี ยู ดวยกันมองดูก็รูวา นัน่ คอื ผูหญงิ นค่ี อื ผชู าย อยดู ว ยกนั กร็ วู า เปน คนละเพศ เพราะลักษณะ อาการทุกอยางนั้นตางกัน เรื่องของธรรมกับเรื่องของโลกจึงตางกันโดยลักษณะนี้เอง วนั นเ้ี ปน วนั ถวายเพลงิ ศพทา นอาจารยก วา ไปปลงอนจิ จฺ ํ ทกุ ขฺ ํ อนตฺตา และ เคารพศพทา น ขณะไปถึงพอกาวขึ้นไปสูเมรุทานก็ไปกราบ เพราะมคี วามสนทิ สนมกบั ทา น มานาน อาจลว งเกนิ ทา นโดยไมมเี จตนากเ็ ปน ได เลยตองไปกราบขอขมาทาน ทานเปนคนไมชอบพูด มาคิดดเู ร่อื งปฏิปทาการดาํ เนนิ ของทานโดยลาํ ดบั ทานไม เคยมคี รอบครวั ทา นเปน พระปฏบิ ตั มิ าอยกู บั ทา นอาจารยม น่ั ทา นอาจารยไ ดช มเชยเรอ่ื ง การนวดเสน ถวายทา น เพราะบรรดาลูกศิษยที่มาอยูอุปถัมภอุปฏฐากทานมีมากตอมาก เรอ่ื ยมา ซึ่งมีนิสัยตางๆกัน ทา นเคยพดู เสมอวา การนวดเสน ไมม ใี ครสทู า นอาจารยก วา ได เลย ทา นวา “ทา นกวา น้ี เราทาํ เหมอื นกบั หลบั ทา นกเ็ หมอื นกบั หลบั อยตู ลอดเวลา เราไม ทาํ หลบั ทา นกเ็ หมอื นหลบั ตลอดเวลา แตม อื ทท่ี าํ งานไมเ คยลดละความหนกั เบา พอให ทราบวา ทา นกวา นห้ี ลบั ไปหรอื งว งไป” ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๐๒
๒๐๓ นท่ี า นอาจารยม น่ั ทา นชมทา นอาจารยก วา แตดูอาการนั้นเปนเรื่องของคนสัปหงก “เวลานวดเสน ใหเ รานส้ี ปั หงกงกงนั เหมอื นคนจะหลบั แตม ือนัน้ ทํางานอยางสมาํ่ เสมอ แสดงวา ไมห ลบั พระนอกนั้นถาลงมีลักษณะสัปหงกแลว มือมันออนและตายไปกับเจาของ แลว ” ทา นวา ทา นอาจารยมน่ั ทานเปน พระพดู ตรงไปตรงมาอยางนั้น วา “มือมันตาย เจา ของ กาํ ลงั สลบ” ก็คือกําลังสัปหงกนั่นเอง วาเจาของกําลงั สลบแตมือมันกต็ ายไปดวย ตายไป กอนเจาของ ทา นวา “ทา นกวา ไมเ ปน อยา งนน้ั การอุปถัมภอุปฏฐากเกงมาก! ทาํ ใหเ ราคดิ ยอ นหลงั ไปวา เวลาทา นอปุ ถัมภอ ปุ ฏฐากทานอาจารยม น่ั ดูจะเปนสมัย ที่อยูทางอําเภอ “ทา บอ ” หรือที่ไหนบางออกจะลืมๆ ไปเสยี แลว จากนน้ั จติ ใจของทา นก็เขวไปบา ง การปฏบิ ัตกิ เ็ ขวไปในตอนหนึ่ง คือทา นคิดอยาก จะสกึ ตอนเหนิ หา งจากทา นอาจารยม น่ั ไปนาน แตแ ลว ทา นกก็ ลบั ตวั ไดต อนทท่ี า นอาจารย มน่ั กลบั มาจากเชยี งใหม เลยกลบั ตวั ไดเ รอ่ื ยมาและไมส กึ อยูมาจนกระทั่งถึงทุกวันนี้และ ถึงวาระสุดทายของทาน ไดไปดูเมรุทานดูหีบศพทาน กราบแลว กด็ พู จิ ารณาอยภู ายใน นเ่ี ปน วาระสดุ ทา ย ของชีวิตมาถึงแคนี้ เดินไปไหนก็เดิน เที่ยวไปไหนก็ไป แตว าระสุดทายแลว จาํ ตอ งยตุ กิ ัน ไมม คี วามเคลอ่ื นไหวไปมาวาระทข่ี น้ึ เมรนุ ้ี แตจ ติ จะไมข น้ึ เมรดุ ว ย! ถา จติ ยงั ไมส น้ิ จากกเิ ลสอาสวะ จิตจะตองทองเที่ยวไปอีก ทข่ี น้ึ สเู มรนุ ม้ี เี พยี งรา ง กายเทา นน้ั ทําใหคดิ ไปมากมาย แมแ ตน ง่ั อยูนั่นก็ยังเอามาเปนอารมณค ิดเรอื่ งนีอ้ ีก ปกติ จิตทุกวันนี้ไมเหมือนแตกอน ถา มอี ะไรมาสมั ผสั แลว ใจชอบคดิ หลายแงห ลายทางในธรรม ทง้ั หลาย จนเปน ทเ่ี ขา ใจความหมายลกึ ตน้ื หยาบละเอยี ดแลว จึงจะหยดุ คิดเรอ่ื งนน้ั ๆ ขณะนน้ั พจิ ารณาถงึ เรอ่ื ง “วฏั วน” ทว่ี นไปวนมา เกดิ ขน้ึ มาอายสุ น้ั อายยุ าว ก็ทอง เทยี่ วไปทนี่ ่นั มาทีน่ ี่ ไปใกลไปไกล ผลสุดทา ยกม็ าท่จี ดุ น้ี จะไปไหนก็มีกิเลสครอบงําเปน นายบงั คบั จติ ไปเรอ่ื ยๆ จะไปสภู พใดกเ็ พราะกรรมวบิ าก ซ่งึ เปนอาํ นาจของกเิ ลสพาใหเปน ไป สว นมากเปน อยา งนน้ั มีกรรม วบิ าก และกเิ ลส ควบคมุ ไปเหมอื นผตู อ งหา ไปสู กาํ เนดิ นน้ั ไปสกู าํ เนดิ น้ี เกิดที่นั่นเกิดที่นี่ ก็เหมือนผูตองหา ไปดวยอํานาจกฎแหงกรรม โดยมกี เิ ลสเปน ผบู งั คบั บญั ชาไป สัตวโลกเปน อยา งน้ีดวยกัน ไมมีใครที่จะเปนคนพิเศษใน การทอ งเทีย่ วใน “วฏั สงสาร” น้ี ตอ งเปนเชน เดยี วกัน ผูที่เปนคนพิเศษคือผูที่พนจากกง จักร คือเครื่องหมนุ ของกเิ ลสแลวเทา นน้ั ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๐๓
๒๐๔ นอกนั้นรอยทั้งรอย มีเทาไรเหมือนกนั หมด เปนเหมือนผูตองหา คือไมไดไปโดย อิสระของตนเอง ไปเกิดก็ไมไดเปนอิสระของตนเอง อยูในสถานที่ใดก็ไมเปนอิสระของตน เอง ไมวาภพนอยภพใหญภพอะไรก็ตาม ตองมีกฎแหงกรรมเปนเครื่องบังคับบัญชาอยู เสมอ ไปดวยอํานาจของกฎแหง กรรม เปนผูพัดผันพาใหไปสูกําเนิดสูงต่ําอะไรก็ตาม กรรมดีกรรมชั่วตองพาใหเปนไปอยางนั้น ไปสทู ด่ี มี คี วามสขุ รน่ื เรงิ กเ็ ปน อาํ นาจแหง ความ ดี แตที่ยังไปเกิดอยูก็เพราะอํานาจแหงกิเลส ไปตาํ่ กเ็ พราะอาํ นาจแหง ความชว่ั และกเิ ลส พาใหไ ป คาํ วา “กเิ ลส” ๆ นี้จึงแทรกอยูตลอดเวลาไมวาจะไปภพใด แมท ี่สดุ พรหมโลก ก็ ยังไมพนที่กิเลสจะตองไปปกครอง ถึงชั้น “สทุ ธาวาส” ก็ยังตองปกครองอยู “สทุ ธาวาส ๕ ชนั้ คอื อวหิ า อตัปปา สทุ สั สา สทุ สั สี อกนิษฐา” เปน ชน้ั ๆ สทุ ธาวาส แปลวาที่อยูของผู บรสิ ทุ ธ์ิ ถาแยกออกเปนชั้นๆ อวหิ า เปน ชน้ั แรก ผทู ส่ี าํ เรจ็ พระอนาคามขี น้ั แรก อตัปปา เปนชั้นที่สอง เมอ่ื บารมแี กก ลา แลว กไ็ ดเ ลอ่ื นขน้ึ ชน้ั น้ี เลอ่ื นขน้ึ ชน้ั นน้ั ๆ จนถงึ ชน้ั สทุ ธาวาส กย็ งั ไมพ น ทก่ี เิ ลสจะไปบงั คบั จติ ใจ เพราะเวลานน้ั ยงั มกี เิ ลสอยู ถึงจะละเอียดเพียงใดก็ เรยี กวา “กเิ ลส” อยนู น่ั แล จนกระทั่งพน เมอ่ื จติ เตม็ ภมู แิ ลว ในชน้ั สทุ ธาวาส กก็ า วเขา สู อรหตั ภมู แิ ละถงึ นพิ พาน นน่ั เรยี กวา “เปนผพู น แลวจากโทษแหงการจองจาํ ” นี่พูดตามวิถีความเปนไปของกิเลสที่เรียกวา “วฏั วน” แลวพูดไปตามวิถีแหงกุศลที่ สนบั สนนุ เราใหเ ปน ไปโดยลาํ ดบั ๆ จนกระทั่งผานพนไปได ดวยอํานาจของบุญกุศลที่ได สรา งไวน ้ี สว นอาํ นาจของกเิ ลสทจ่ี ะใหค นเปน อยา งนน้ั ไมม ที าง มีแตเปนธรรมชาติที่กด ถวงโดยถายเดียว บญุ กศุ ลเปน ผผู ลกั ดนั สง่ิ เหลา นอ้ี อกชว ยตวั เองเปน ลาํ ดบั ๆ ไป เพราะฉะนน้ั ทา นจงึ สอนใหบ าํ เพญ็ กศุ ลใหม าก หากจะยงั ตะเกยี กตะกายเวยี นวา ยตายเกดิ ในวฏั สงสารอยู ก็มี สงิ่ ที่ชว ยตา นทานความทกุ ขร อ นท้ังหลายพอใหเ บาบางลงได เชน เวลาหนาวมผี า หม เวลา รอ นมนี าํ้ สาํ หรบั อาบสรง เวลาหวิ กระหายกม็ อี าหารรบั ประทาน มีที่อยูอาศัย มีหยูกยา เครอ่ื งเยยี วยารกั ษา พอไมใหทุกขทรมานอยางเต็มเม็ดเต็มหนวย บญุ กศุ ลคอยพยุงอยู เชน น้ีจนกวา จะพน ไปไดต ราบใด ตราบนน้ั จงึ จะหมดปญ หา แมเชนนั้นบุญกุศลก็ยังปลอย ไมได จนกระทัง่ ถงึ วาระสดุ ทา ยที่บญุ กศุ ลจะสนบั สนุนได ที่กลาวมาทั้งนี้เปนคําพูดของนักปราชญ ผเู ฉลียวฉลาดแหลมคมในโลกท้ังสามไมมี ใครเสมอเหมือนได คือพระพุทธเจา ถาใครไมเชอื่ พระพทุ ธเจา แลว ก็แสดงวา ผนู น้ั หมด ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๐๔
๒๐๕ คณุ คา หมดราคา ไมมสี าระอนั ใดเลยพอทจ่ี ะรบั ความจริงไวไ ด แสดงวากายก็ปลอมทั้งกาย จิตก็ปลอมทั้งจิต ไมสามารถรับความจริงอันถูกตองนั้นได เพราะความจรงิ กบั ความปลอม นั้นตางกัน ธรรมเปน ของจริง แตจิตเปนของปลอม ปลอมเต็มที่จนไมสามารถจะรับธรรมไวได อยางนมี้ ีมากมายในโลกมนุษยเ รา สว นใจดานหน่ึงจรงิ อีกดานหนงึ่ ปลอม ยงั พอจะรบั ธรรม ไวได รบั ธรรมขน้ั สงู ไมได ก็ยังรับขั้นต่ําไดตามกําลังความสามารถของตน นี่ก็แสดงวายังมี ขาวมดี าํ เจอื ปนอยบู า งภายในจติ ไมดําไปเสียหมดหรือไมปลอมไปเสียหมด คนเราถา ไม เชอ่ื พระพทุ ธเจา กแ็ สดงวา หมดคณุ คา ภายในจติ ใจจรงิ ๆ ไมมีชิ้นดีอะไรพอที่จะรับเอาสิ่งที่ ดีไวไดเลย ใจไมร บั ธรรมไมรบั สงฆก ม็ ลี ักษณะเชน เดยี วกนั แตเรานับถอื พระพทุ ธเจา พระธรรม พระสงฆ ทเ่ี รยี กวา “พทุ ธฺ ํ ธมมฺ ํ สงฆฺ ํ สรณํ คจฉฺ าม”ิ อยางเทิดทูนฝงไวในจิตใจ แสดงวา จิตของเรามคี วามจริงมีหลักมีเกณฑ มสี าระ สาํ คญั จงึ รบั เอา “ธรรมสาระ” มีพระพุทธเจา พระธรรม พระสงฆ เปน ตน เขา สจู ติ ใจ ฝากเปนฝากตายมอบกายถวายตัวประพฤติปฏิบัติตามทาน ยากลําบากเพียงไรก็ไมทอถอย เพราะความเช่ือในพระพทุ ธเจา พระธรรม พระสงฆเ ปน สาํ คญั เรยี กวา “จติ นน้ั มสี าระ สาํ คญั กับธรรมตามกาํ ลังความสามารถของตนอยแู ลว จงึ ไมค วรตาํ หนติ เิ ตยี นตนวา เปน ผมู ี วาสนานอ ย” การติเตียนตนโดยที่ไมพยายามพยุงตัวขึ้น และกลับเปนการกดถวงตัวเองใหทอ ถอยลงไปนั้น เปน การตเิ ตยี นทผ่ี ดิ ไมส มกบั คาํ วา “รักตน” ความรักตนตองพยุง จดุ ไหน ที่มีความบกพรองตองพยายามพยุง สง เสรมิ จดุ บกพรอ งใหม คี วามสมบรู ณข น้ึ มาเปน ลาํ ดบั สมช่อื สมนามวา เปนผูร กั ตน และสมกบั วา “พทุ ธฺ ํ ธมมฺ ํ สงฆฺ ํ สรณํ คจฉฺ าม”ิ เรา ถือพระพุทธเจา พระธรรม พระสงฆเปนหลักชีวิตจิตใจ หวงั ทานชวยประคับประคอง หรอื พยุงจิตใจของตนใหเปนไปตามหลักธรรม อันเปนธรรมมหามงคลสงู สงทส่ี ดุ ในโลกทั้งสาม ในสากลโลกนี้ถาพูดถึง “สาระ” หรอื สาระสาํ คญั แลว ก็มีอยูเพียงพระพุทธเจา พระธรรม พระสงฆเ ทา นั้น สรปุ แลว มี “ธรรม” เทานนั้ เปนธรรมฝากเปนฝากตายได ตลอดกาลตลอดภพตลอดชาติ จนถึงที่สุดคือวิมุตติพระนิพพาน ใน “วฏั วน” ทเ่ี ราวกวนกนั อยนู ้ี ไมม อี นั ใดท่จี ะเปนเคร่ืองยึดดว ยความแนใ จและ รม เยน็ ใจเหมอื นธรรมะนเ้ี ลย “ธมโฺ ม หเว รกฺขติ ธมมฺ จาร”ึ พระธรรมยอมรักษาผู ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๐๕
๒๐๖ ปฏบิ ตั ธิ รรม คาํ วา “พระธรรมรักษาคืออยางไร?” ทําไมธรรมจึงมารักษาคน ตน เหตเุ ปน มาอยางไร? ตนเหตุคือคนตองรักษาธรรมกอน เชน เราทง้ั หลายรกั ษาธรรมอยใู นเวลาน้ี รักษา ธรรมคือรักษาตัว ดาํ เนนิ ตามหลกั ธรรมทท่ี า นสง่ั สอนไว ไมใ หเ คลอ่ื นคลาดจากหลกั ธรรม พยายามรกั ษาตนใหด ใี นธรรม ดวยความประพฤตทิ างกายทางวาจา ตลอดถึงความคิดทาง ใจ อนั ใดท่เี ปนขา ศึกตอตนและผอู นื่ อันน้นั ไมใชธรรม ทา นเรยี กวา “อธรรม” เรา พยายามกําจัดสิ่งเหลานอ้ี อก ดาํ เนนิ ตามหลกั ธรรมทท่ี า นสง่ั สอน ดงั ทเ่ี ราทง้ั หลายทาํ บญุ ใหท าน รักษาศีล และอบรมสมาธภิ าวนา ฟง เทศนฟ งธรรมเร่อื ยมาจนถงึ ปจ จบุ ันนี้ ชื่อวา เปน ผปู ฏบิ ตั ธิ รรม นี่คือการรักษาธรรม การปฏบิ ตั ธิ รรมดว ยกาํ ลงั และเจตนาดขี องตนเหลา นช้ี อ่ื วา รกั ษาธรรม ผลตองเกิด ขน้ึ เปน ธรรมรกั ษาเราขน้ึ มา คาํ วา “ธรรมยอมรักษาผูปฏิบัติไมใหตกไปในที่ชั่ว” น้นั กค็ ือ ผลของธรรมท่ีเกดิ จากการปฏิบัติของเราน้ีแล เปน เครอ่ื งสนบั สนนุ และรกั ษาเรา ไมใชอยูๆ พระธรรมทา นจะโดดมาชว ยโดยทผ่ี นู น้ั ไมส นใจกบั ธรรมเลย ยอมเปนไปไมได เพราะ ฉะนั้นเหตุที่พระธรรมจะรักษา กค็ ือเราเปน ผรู ักษาธรรมมากอ น ดว ยการปฏบิ ตั ติ ามธรรม ผลทีเ่ กดิ ขึน้ จากการรักษาธรรมน้ัน กย็ อ มนาํ เราไปในทางแคลว คลาดปลอดภยั มีความอยู เยน็ เปน สขุ ทท่ี า นเรยี กวา “ธรรมรกั ษาผปู ฏบิ ตั ธิ รรม” การปฏบิ ตั ธิ รรมมคี วามหนกั แนน มั่นคงละเอียดลออมากนอยเพียงไร ผลเปนเครอ่ื งสนองตอบแทนทีเ่ ห็นชดั ประจักษใ จ ก็ ยิ่งละเอยี ดขนึ้ ไปโดยลําดบั ๆ ตามเหตทุ ท่ี าํ ไวน น้ั ๆ จนผา นพน ไปจากภยั ทั้งหลายไดโดยสน้ิ เชงิ ทเ่ี รยี กวา “นยิ ยานกิ ธรรม” นาํ ผปู ฏบิ ตั ธิ รรมเตม็ สตกิ าํ ลงั ความสามารถนน้ั ใหผ า นพน จาก “สมมุต”ิ อนั เปน บอ แหง อนจิ จฺ ํ ทกุ ขฺ ํ อนตฺตา หรอื แหลง แหง การเกดิ แก เจบ็ ตาย นไ้ี ปเสยี ไดอ ยา งหายหว งถว งเวลา พระพทุ ธเจา เปน ผหู ายหว ง พระอรยิ สงฆเ ปน ผหู ายหว งไดด ว ยการปฏบิ ตั ธิ รรม ธรรมรกั ษาทา นพยงุ ทา นจนถงึ ภมู แิ หง ความหายหว ง ไมมอี ะไรเปนอารมณเย่อื ใยเสยี ดาย เปน ผสู น้ิ ภยั สน้ิ เวรสน้ิ กรรม สน้ิ วบิ ากแหงกรรมโดยตลอดทั่วถึง คือพระพุทธเจาและ พระสงฆส าวกทา น ธรรมจงึ เปน “ธรรมจาํ เปน ” ตอ สตั วโ ลกผหู วงั ความสขุ เปน แกน สาร ฝงนิสัย สนั ดานเรอ่ื ยมาแตก าลไหนๆ ผหู วังความสุขความเจริญจาํ ตอ งปฏิบัตติ นตามธรรมดว ยดี ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๐๖
๒๐๗ เพื่อความหวังดังใจหมายไมผิดพลาด ซง่ึ เปน การสรา งความเสยี ใจในภายหลงั ไมม ี ประมาณ ซึ่งสัตวโลกไมพึงปรารถนากัน อนั ความหวงั นัน้ หวงั ดวยกนั ทุกคน แตสิ่งทจ่ี ะมาสนองความหวงั น้ัน ขึ้นอยูกับการ ประพฤติปฏิบัติของตนเปนสําคัญ เราอยา ใหม คี วามหวงั อยภู ายในใจอยอู ยา งเดยี ว ตอง สรา งเหตอุ นั ดี ทีจ่ ะเปน เครอื่ งสนองตอบแทนความหวังนน้ั ดวยดี ดงั เราทง้ั หลายไดปฏบิ ตั ิ ธรรมเรอื่ ยมาจนกระทั่งปจจุบันและปฏบิ ัตติ อไปโดยลําดับ นแ้ี ลคอื การสรา งความหวงั ไว โดยถูกทาง ความสมหวังจะไมเปนของใคร จะเปนสมบัติอันพึงใจของผูสรางเหตุ คือกุศล ธรรมไวด แี ลว นน่ั แล ไมมีผูใดจะมาแยงไปครองได เพราะเปน “อัตสมบัติ” ของแตละ บคุ คลทบ่ี าํ เพญ็ ไวเ ฉพาะตวั ไมเหมือนสมบัติอื่นที่โลกมีกัน ซึ่งมักพินาศฉิบหายไปดวยเหตุ ตางๆ มจี ากโจรผรู า ย เปน ตน ไมไดครองดวยความภูมิใจเสมอไป ทั้งเสี่ยงตอภัยอยูตลอด เวลา ไปกราบทเ่ี มรทุ า นวนั น้ี กเ็ หน็ ประชาชนมากมาย และเกดิ ความสงสาร ทําใหคิดถึง เรอ่ื งความเปน ความตาย เฉพาะอยางยิ่งคิดถึงองคทานที่ประพฤติปฏิบัติมาก็เปนวาระสุด ทา ย รา งกายทกุ สว นมอบไวท เ่ี มรุ เปน อนั วา หมดความหมายทกุ สง่ิ ทกุ ประการภายในรา ง กาย จิตใจเรายังจะตองกาวไปอีก กา วไปตามกรรม ตามวบิ ากแหง กรรมไมห ยดุ ยัง้ ไมมา สดุ สน้ิ อยทู เ่ี มรเุ หมอื นรา งกาย แตจ ะอยดู ว ยกรรมและวบิ ากแหง กรรมเทา นน้ั เปน ผคู วบ คมุ และสง เสรมิ กรรมและวบิ ากแหง กรรมอยทู ไ่ี หนเลา ? ก็อยูท่จี ติ น่นั แหละจะเปนเครอ่ื งพาใหเปน ไป ที่ไปดูไปปลงอนิจจังธรรมสังเวชกันที่นั่น กด็ ว ยความระลกึ รสู กึ ตวั วา เราทกุ คนจะตอ ง เปน อยา งนน้ั เพราะฉะนน้ั จงพยายามสรา งความดไี วใ หเ ตม็ ท่ี จนเพียงพอแกความตองการ เสยี แตบ ดั น้ี จะเปน ทภ่ี มู ใิ จทง้ั เวลาปกตแิ ละเวลาจวนตวั ใครก็ตามที่พูดและกระทําไมถ กู ตอ งตามอรรถตามธรรม อยา ถอื มาเปน อารมณ ใหเปนเครื่องกอกวนใจโดยไมเกิดประโยชนอะไร นอกจากเกิดโทษขึ้นมากับตัวเอง เพราะ ความคิดไปพูดไปกับอารมณไมเปนประโยชนนั้น ผูใดจะเปนสรณะของเรา ผใู ดจะเปน ทพ่ี ง่ึ ทย่ี ดึ ทเ่ี หนย่ี วของเรา เปนคตเิ คร่ือง สอนใจเราในขณะท่เี ราไดเ หน็ ไดย ินไดฟ ง ผนู น้ั แลคอื กลั ยาณมติ ร ถาเปนเพื่อนดวยกัน นบั แตพระสงฆล งมาโดยลาํ ดบั จะเปนเด็กก็ตาม ธรรมนน้ั ไมใ ชเ ดก็ คติอันดีงามนั้นยึดได ทุกแหงทุกหนทุกบุคคล ไมว า ผหู ญงิ ผชู าย ไมว าเดก็ วา ผใู หญยึดได แมแ ตก บั สตั ว เดรจั ฉาน ตัวใดมอี ัธยาศยั ใจคอดกี น็ ายดึ เอามาเทยี บเคยี ง ถอื เอาประโยชนจ ากเขาได ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๐๗
๒๐๘ ผทู เ่ี ปน คนรกโลก อยา นาํ เขา มาคดิ ใหร กรงุ รงั ภายในจติ ใจเลย รกโลกใหมนั รกอยู เฉพาะเขา โลกของเขาเอง รกในหวั ใจของเขาเอง อยาไปนาํ อารมณข องเขามารกโลกคอื หวั ใจเรา นน้ั เปน ความโงไ มใ ชค วามฉลาด เราสรา งความฉลาดทกุ วนั พยายามเสาะแสวง หาความฉลาด ทาํ ไมเราจะไปโงก บั อารมณเ หลา น้ี ปฏบิ ัตไิ ปอยามคี วามหว่นั ไหวตอสงิ่ ใด ไมม ใี ครรบั ผดิ ชอบเรายง่ิ กวา เราจะรบั ผดิ ชอบตวั เองในขณะนโ้ี ดยธรรม จนถงึ วาระสดุ ทา ยปลายแดนแหง ชวี ติ ของเราหาไม เราจะตอ งรบั รบั ผดิ ชอบตวั เราเองอยตู ลอดสาย จะ เปน ภพหนา หรอื ภพไหนกต็ าม ความรับผิดชอบตนน้จี ะตองติดแนบไปกับตวั แลวเรา จะสรา งอะไรไวเ พื่อสนองความรับผิดชอบของเราใหเปนที่พึงพอใจ นอกจากคณุ งาม ความดนี ไ้ี มม ี! เราไมไ ดต าํ หนเิ รอ่ื งโลก เราเกิดมากบั โลกธาตขุ นั ธท ้งั ๕ รางกายนีก้ เ็ ปนโลกท้งั นนั้ พอ แมเ รากเ็ ปน โลก ทุกสิ่งทุกอยางทม่ี ารักษาเยียวยาก็เปนโลก เราเกิดมากับโลกทําไมจะดู ถูกโลกวาไมสําคัญ? ทั้งนี้เพื่อจะเปนเครื่องเตือนตนวา จะไมอ าจยดึ เปน หลักเปน ฐานเปน กฎเกณฑไดตลอดไป การหวงั พ่ึงเปน พึง่ ตายกบั สง่ิ นัน้ จริงๆ มันพึ่งไมได! เพราะฉะนน้ั เราจงึ เหน็ ความสาํ คญั ของมนั ในขณะปจ จบุ นั ท่เี ปนเครือ่ งมือ ทจ่ี ะใชท าํ งานใหเ ปน ผล เปนประโยชนทั้งทางโลกและทางธรรม แตเ ราอยา ถอื วา เปน สาระสาํ คญั จนกระทั่งลืม เนื้อลืมตัวและหลงไปตามโลก ไมค ดิ ถงึ อนาคตของตนวา จะเปน อยา งไรภายในใจซง่ึ เปน สว นสาํ คญั วา จะไดร บั ผลอะไรบา ง ถา มแี ตค วามเพลิดเพลนิ จนไมร ูส ึกตัว มวั ยดึ แตร า งกายนว้ี า เปน เราเปน ของเรา ก็ จะเปน ความเสยี หายสาํ หรบั เราเองทไ่ี มไ ดค ดิ ใหร อบคอบตอ ธาตขุ นั ธอ นั น้ี เราทกุ คนเปน โลก พึ่งพาอาศัยกันไปตามกําลังของมันไมปฏิเสธ โลกอยูดวยกันตองสรางอยูสรางกิน เพราะรางกายนม้ี คี วามบกพรอ งตอ งการอยูต ลอดเวลาจะอยูเฉยๆ ไมได ตองพานั่ง พา นอน พายนื พาเดนิ พาขบั ถาย พารบั ประทาน อะไรทุกสิ่งทุกประการลวนแตจะนํามา เยียวยารักษาความบกพรองของรา งกายซึ่งเปน โลกน้เี อง เมอ่ื เปน เชน นน้ั ไมท าํ งานไดห รอื คนเรา อยูเ ฉยๆ อยูไมได ตองทํางานเพื่อธาตุขันธ นเ่ี ปน ความจาํ เปน สาํ หรบั เราทกุ คน ในขณะเดยี วกนั กเ็ ปน ความจาํ เปน สาํ หรบั จติ ที่ตอง เรยี กหาความสขุ ความเยน็ ใจ รอ งเรยี กหาความหวงั หาความสมหวงั รอ งเรยี กหาความ ชว ยเหลอื จากเราเชน เดยี วกบั ธาตขุ นั ธน น้ั แล เราอยา ลมื ความรสู กึ อนั น้ีซ่งึ มีอยูภ ายใน ใจของโลกที่ยังปรารถนากัน ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๐๘
๒๐๙ แมจะมีวัตถุสมบัติอะไรมากมาย ความหวิ โหยของจติ ความเรียกรองของจิต จะ แสดงอยูตลอดเวลา เพ่ือเปน เครือ่ งสนองตอบแทนกนั ใหเ หมาะสมท้ังภายนอกและภายใน จําตองขวนขวายไปพรอมๆ กนั ดว ยความไมป ระมาท ภายนอกไดแกรางกาย ภายในได แกจ ติ ใจ เราจงึ ตอ งสรา งสง่ิ เยยี วยารกั ษา เปน เครอ่ื งบาํ รงุ ไวใ หพ รอ มมลู ทง้ั ๒ ประการ สว นรา งกายกเ็ สาะแสวงหาทรพั ยส มบตั เิ งนิ ทองมาไวส าํ หรบั เวลาจาํ เปน คณุ งาม ความดกี เ็ สาะแสวงหาเพอ่ื เปน เครอ่ื งบรรเทาจติ ใจ หรอื พยงุ สง เสรมิ จติ ใจใหม อี าหาร เครอ่ื งหลอ เลย้ี งเชน เดยี วกบั สว นรา งกายจนมคี วามสขุ สบาย เฉพาะอยางยิ่งสรางสติ สรา งปญ ญาขน้ึ ใหร อบตวั เราเกิดมาไมไดเกิดมาเพื่อความจนตรอกจนมุม เราเกดิ มาเปน คนทั้งคน เฉพาะอยางยิ่งหลักวิชาทุกแขนงสอนใหคนฉลาดทั้งนั้น ทางโลกก็ดี ทางธรรมก็ดี สอนแบบเดยี วกนั เฉพาะทางธรรมที่พระพุทธเจาผูซึ่งฉลาดแหลมคมที่สุด ทรงสั่งสอนวิชาชนิดที่ มนุษยไมสามารถสอนกันได รูอยางที่มนุษยไมสามารถรูกันได ถอดถอนสิ่งที่มนุษยหึงหวง ที่สุด ไมสามารถจะถอดถอนกันได แตพระพุทธเจาถอดถอนไดทั้งสิ้น เวลามาสอนโลกไมม ี ใครที่จะสอนแบบพระองคได ผนู เ้ี ปน ผทู น่ี า ยดึ ถอื กราบไหวอ ยา งยง่ิ ผลทป่ี รากฏจากความ ฉลาดแหลมคมของพระพุทธเจาก็คือ ไดเปนพระพุทธเจา เปนศาสดาเอกของโลก สั่งสอน โลกจนสะเทอื นกระทง่ั วนั ปรนิ ิพพาน แมน พิ พานแลว ยงั ประทาน “ธรรม” ไวเ พอ่ื สตั วโ ลก ไดปฏิบัติตามเพื่อความเกษมสําราญแกตน ไมมีอะไรบกพรองสําหรับพระองคเลย ทา นผู นแ้ี ลสมพระนามวา “เปน สรณํ คจฉฺ าม”ิ โดยสมบรู ณข องมวลสตั วใ นไตรภพไป ตลอดอนนั ตกาล เราพยายามสรา งเนอ้ื สรา งตวั คอื จติ ใจ ใหม คี วามสมบรู ณพ นู สขุ ไปดว ยคณุ งาม ความดี ความฉลาดภายในอยา ใหจ นตรอกจนมมุ พระพุทธเจาไมพาจนตรอก ไมเ คยทราบ วา พระพทุ ธเจาจนตรอก ไปไมไดและติดอยูที่ตรงไหนเลย ติดตรงไหนทานก็ฟนตรงนั้น ขุดตรงนั้นจนทะลุไปไดไมจนมุม ไมใชตดิ อยูแลว นอนอยูน น่ั เสยี จมอยนู น่ั เสยี อยา งสตั ว โลกทั้งหลายที่จนตรอกจนมุมแลวทอถอยออนแอถอนกําลังออกไปเสีย อยางนี้ใชไมได ! สุดทายก็ยิ่งจมใหญ ยง่ิ กวา คนตกนาํ้ ทา มกลางมหาสมทุ รทะเลหลวง ที่ถูกติดตรงไหน ขัดของตรงไหน นน้ั แลคอื คตธิ รรมอนั หนง่ึ เปน เครอ่ื งพราํ่ สอน เราใหพ นิ จิ พจิ ารณา สติปญญาจงผลิตขึ้นมาใหทันกับเหตุการณที่ขัดของ แมจ ะประสบเหตุ การณอ ันใดก็ตาม อยา เอาความจนตรอกจนมมุ มาขวางหนา เรา จงเอาสตปิ ญ ญาเปน เครอ่ื ง ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๐๙
๒๑๐ บกุ เบกิ อะไรมนั ขวางบกุ เบิกเขาไปเร่ือยๆ คนเราไมใชจ ะโงไปเร่ือยๆ แตไ มใ ชจ ะฉลาด มาตง้ั แตว นั เกดิ ตองอาศัยการศึกษาอบรม อาศยั การพนิ จิ พจิ ารณา อาศยั การอบรมสง่ั สอนของครอู าจารย อาศยั การคน ควา ความฉลาดจะเกดิ ขน้ึ โดยลาํ ดบั ๆ และไมม ี ประมาณ ในนาํ้ มหาสมทุ รจะวา กวา งแคบอะไรกต็ าม ปญญายังแทรกไปไดหมด และกวา ง ลกึ ย่ิงกวา แมน ํ้ามหาสมุทร! ความโง อะไรจะโงย ง่ิ กวา จติ ไมม ี ถาทําใหโง โงจนตั้งกัปตั้งกัลป เกดิ ดว ยความโง ตายดวยความโง อยูดวยความโง โงตลอดไปถาจะใหโง ใจตองโงอยางนั้น! ถา จะใหฉ ลาด ฉลาดทส่ี ดุ กท็ ใ่ี จดวงน้ี! ฉะนน้ั จงพยายาม เราตอ งการอะไรเวลานน้ี อกจากความฉลาด? เพราะความฉลาดพาใหค นดี พาคนใหพนทุกข ไมวาทางโลกทางธรรมพาคนผานพนไปได ทั้งนั้นไมจนตรอกจนมุมถามีความฉลาด นเ่ี รากาํ ลงั สรา งความฉลาดใหก บั เรา จงผลติ ความ ฉลาดใหม ากใหพ อ เฉพาะอยา งยง่ิ เราแบกหามเบญจขนั ธอ นั นม้ี านาน เราฉลาดกบั มนั แลว หรอื ยงั ? สว นมากมแี ตบ น ใหม นั โดยทม่ี นั ไมร สู กึ ตวั กบั เราเลย บน ใหแ ขง ใหข าอวยั วะสว น ตางๆ ปวดนน้ั ปวดนบ้ี น กนั ไป มนั ออกมาจากใจนะความบน นะ ความไมพอใจนะ การบน นน้ั เหมอื นกบั เปน การระบายทกุ ข ความจรงิ ไมใชก ารระบายทกุ ข มันกลับเพิ่มทุกข แตเ รา ไมร ูสึกตวั วา มันเปน ทุกขสองชัน้ ขึ้นมาแลว ขณะนร้ี หู รอื ยงั ? ถายังขณะตอไป วนั เวลาเดอื น ปตอไป จะเจอกับปญหาเพิ่มทุกขสองชั้นอีก ชนิดไมมีทางสิ้นสุดยุติลงได เรื่องของทุกขนะเรียนใหรูตลอดทั่วถึง ขันธอ ยูกบั เรา สมบตั เิ งนิ ทองมอี ยใู นบา นเรา มมี ากนอ ยเพยี งไรเรายังมที ะเบยี นบญั ชี เรายงั รวู า ของนน้ั มเี ทา นน้ั ของนี้มีเทานี้ เกบ็ ไวท ่ี นน่ั เทา นน้ั เกบ็ ไวท น่ี เ่ี ทา น้ี เรายังรูเรอื่ งของมันจํานวนของมัน เกบ็ ไวใ นสถานทใ่ี ด ยังรูได ตลอดทั่วถึง แตส กลกายนี้ ธาตุขันธของเรานี้ เราแบกหามมาตง้ั แตว นั เกดิ เรารบู า งไหมวา มนั เปนอยางไร มีอะไรอยูที่ไหน มันมีดีมีชั่ว มีความสกปรกโสมม หรือมีความสะอาดสะอานที่ ตรงไหน มีสาระสาํ คัญอยทู ต่ี รงไหน ไมเปนสาระสาํ คญั มอี ยทู ตี่ รงไหน มี อนิจฺจํ หรอื นจิ จฺ ํ ทต่ี รงไหนบา ง มีทุกฺขํ หรอื สุขํ ทต่ี รงไหนบา ง มีอนตฺตา หรอื อตฺตา อยทู ตี่ รงไหนบา ง ควรคน ใหเ หน็ เหตผุ ล เพราะมีอยูกับตัวดวยกันทุกคน ในธาตใุ นขนั ธ จงใชสติปญญาขุดคนลงไป พระพุทธเจาทรงสอนสวนมากอยากจะ วา รอ ยทง้ั รอ ยวา “รูป อนตฺตา” นน่ั ! ฟงซิ “รูป อนจิ จฺ ”ํ คาํ วา “อนจิ ฺจํ” คืออะไร? มัน เตอื นเราอยตู ลอดเวลา ความ อนจิ จฺ ํ มันเตือน ถาหากจะพูดแบบนักธรรมกันจริงละก็ มัน ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๑๐
๒๑๑ เตอื นเราอยตู ลอดเวลา“อยา ประมาท อนจิ จฺ ํ ทกุ ขฺ ํ อนตฺตา อยาไปถือไฟ รไู หม? อนตฺตา มันเปนไฟ ถอื แลว รอ นนะ ปลอยๆ ซิถือไวทําไมไฟนะ” รูป แยกออกไป รูปมันมีกี่อาการ อาการอะไรบา ง ดูทั้งขางนอกขางใน ดใู หเ หน็ ตลอดทั่วถึง พระพุทธเจาทานดูและรูตลอดทั่วถึง ปญ ญาไมม จี นตรอก รูทั่วถึงไปหมดถา จะพาใหทั่วถึง ถาจะใหติดตันอยูตลอดเวลาก็ติด เพราะไมไดค ดิ ไดคน สาํ คญั จรงิ ๆ ก็คือรางกายมันมีหนังหุมดูใหดี สอนมลู กรรมฐาน ทา นวา “เกสา โลมา นขา “ทันตา ตโจ” พอมาถึง “ตโจ” เทา นน้ั หยดุ ! ทา นเรยี กวา “ตจปญจก กรรมฐาน” แปลวา กรรมฐานมหี นงั เปน ทห่ี า น่ีแปลตามศัพทนะ พอมาถึง “ตโจ” แลว ทําไมถึงหยุดเสีย? ทา นสอนพระสงฆผ บู วชใหม กเ็ ปน เชน เดยี วกนั และอนุโลมปฏิโลม คือวาถอยหลังยอนกลับ พอถึง “หนงั ” แลว หยดุ เพราะเหตใุ ดทา นถงึ หยดุ มีความหมายอยางไร? หนงั นน้ั เปน เรือ่ งสาํ คญั มากของสตั วโ ลก ที่ติดกันก็มาติดที่ตรง “หนงั ” ที่คลุมกายไวก็คือหนัง ผวิ พรรณวรรณะขา งนอกนา ดู แตไ มไ ดห นาเทา ใบลานเลยสว นทห่ี มุ นน้ั ทีนี้ลองถลกหนัง ออกดูซิ เราดกู นั ไดไ หม เปนสัตวก็ดูไมได เปนคนก็ดูไมได เปนหญิงเปนชายดูกันไมไดทั้ง นน้ั เมื่อถลกเอาหนังออกแลวเปนอยางไร นี่แหละพอมาถึง “ตโจ” ทา นจงึ หยดุ เพราะอนั นม้ี นั ครอบสกลกายแลว เรยี กวา “ครอบโลกธาตุ” แลว พจิ ารณาตรงนน้ั คลี่คลายออกดทู ้งั ขางนอกขางในของหนงั เปน อยา งไรบา ง หนงั รองเทา มันไมสกปรก มันไมเหมือนหนงั คนหนงั สตั วท ่ียังสดๆ รอ นๆ อยู ดนู แ่ี หละ กรรมฐาน ดูทั้งขางลางขางบน คนทั้งคนถลกหนังใหหมด ทั้งเราทั้งเขาดูไดไหม อยูกันได ไหม เรายงั ไมเ หน็ หรอื ความจรงิ ทแ่ี สดงอยภู ายในตวั ของเรา เรายงั ยดึ ยงั ถอื วา เปน เราอยไู ด เหรอ? ไมอ ายตอ ความจรงิ บา งเหรอ? นค้ี วามจรงิ เปน อยา งนน้ั แตเ ราฝน ความจรงิ เฉยๆ เพราะอะไร? เพราะกเิ ลสตณั หาความมดื ดาํ ตา งๆ มันพาดื้อดาน เราตอ งทนดา นกบั มนั ทท่ี าํ ให ฝน ไมอ ายพระพุทธเจา บางหรอื พระพทุ ธเจามพี ระเมตตาส่งั สอนสตั วโ ลกใหปลอยวางสิ่ง เหลา น้ี แตพวกเรายึดถือไปเรื่อย บางคนแทบจะตายยังตายไปไมได เวลานย้ี งั มธี รุ ะอยู อยา งนน้ั ๆ จะตายไปไมได ฟงดูซีมันขบขันดีไหม? จะตายไปไมไดยังไง? ตั้งแตเปนมันยังเปนอยูได เจบ็ มนั ยงั เจบ็ ได ทําไมมนั จะตาย ไมได! ไมค ดิ บา งหรอื นแ่ี หละความโง ความโงเ ขลาของพวกเราเปน อยา งน้ี เพราะฉะนน้ั จงึ ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๑๑
๒๑๒ ตองแจงออกใหเห็นความโงของตัวเอง เพ่อื สติปญญาจะกลายเปน ความฉลาดแหลมคมข้นึ มา “กรรมฐานหา ” ทานสอนถงึ “ตโจ” เปนประโยชนอยา งมากทีเดยี ว เอา ดเู ขา ไปเนอ้ื เอ็น กระดูก เขาไปดูขางใน ดูไดพิจารณาดู นเ่ี รยี กวา “เทย่ี ว กรรมฐาน” เทย่ี วอยา งน้ี ใหด ขู า งบนขา งลา ง ใหเ พลนิ อยกู บั ความจรงิ แลว “อุปาทาน ความกอดรัดไวมั่น” มันจะคอยๆ คลายออก คลายออกเรอ่ื ยๆ พอความรคู วามเขา ใจซมึ ซาบเขาไปถึงไหน ความผอ นคลายของใจกเ็ บาลง ๆ เบาไปโดยลาํ ดบั เหมอื นคนจะสรา ง จากไขน น่ั แล ความสาํ คญั นเ้ี ปน เครอ่ื งทาํ ใหห นกั อยภู ายในใจเรา พอมคี วามเขา ใจในอนั นแ้ี ลว จงึ ปลอยวางไดโดยลําดับ แลว กม็ คี วามเบาภายในใจ นเ่ี ปน ประโยชนใ นการพจิ ารณา กรรมฐานมาก ไมว า เปน ชน้ิ เปน อนั ใด กําหนดใหเปอยพังไปเรื่อยๆ มันเปอยๆ อยูตลอดเวลา จน อยูไมได อะไรที่จะเกิดความขยะแขยงซึ่งมีอยูในรางกายจะปรากฏขึ้นมา ซึ่งแตกอนก็ไม ขยะแขยง ทาํ ใหเ กดิ ใหมดี วยสตปิ ญ ญาของเรา พจิ ารณาใหเ หน็ ชดั ตามความจรงิ เปน อยา ง น้ี ความปลอมมันเกิดขึ้นได ใครก็เกิดไดดวยกันทั้งนั้น ความปลอมมันเกิดงายติดงาย แทจริงมันไมคอยอยากเกิด แตเ ราไมค อ ยพจิ ารณา ไมคอยสนใจไมคอยชอบ ไปชอบสิ่งที่ ไมนาชอบ แลว มนั กท็ กุ ขใ นสงิ่ ทีเ่ ราไมชอบอีกน่นั แล ความทุกขไมมีใครชอบแตก็เจออยูดวยกัน เพราะมนั ปน เกลยี วกบั ความจรงิ เรา กาํ หนดใหเ ปอ ยลงโดยลาํ ดบั ๆ ก็ได จะกําหนดแยกออก เฉือนออก เฉือนออกเปนกองๆ กองเนื้อกองหนัง อะไรๆ เอาออกไป เหลือแตกระดูกก็ได กระดูกก็มีชิ้นใหญชิ้นเล็ก มัน ติดตอกับที่ตรงไหน กําหนดออกไป ดึงออกไปกอง เอาไฟเผาเขา ไป นค่ี อื อบุ ายแหง “มรรค” ไดแกปญญา ความตดิ พันในสิง่ เหลา น้จี นถึงกบั เปน อปุ าทานยดึ มั่นถือมัน่ หนกั ยง่ิ กวาภเู ขาทงั้ ลกู ๆ กเ็ พราะ “ความสาํ คญั ความปรุงความแตงของใจ” ความสาํ คญั มั่นหมายของใจซึ่งเปนตัวจอมปลอมนั้นแล เรายังพอใจติดใจได เรายังพอใจคิดพอใจ สาํ คัญมัน่ หมายได และพอใจอยูได ปญ ญาหรอื อบุ ายวธิ ดี งั ทไ่ี ดอ ธบิ ายมาน้ี คอื การคลค่ี ลายออกใหเ หน็ ตามความ จรงิ ของมนั น่ีเปนความคิดความปรุงทถี่ กู ตอ งเพื่อการถอดถอนตัวเอง ทําไมจะถือวา เปน ความคดิ เฉยๆ สง่ิ ทเ่ี ปน ความคดิ เฉยๆ เราคดิ นน่ั เปน เรอ่ื งของ “สมทุ ยั ” เรายงั ยอม ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๑๒
๒๑๓ คิด สิ่งทีเ่ ปนมรรคเพื่อจะถอดถอนความผิดประเภทนั้น “สงั ขารแกส งั ขาร ปญ ญาแก ความโง ทาํ ไมเราจะทาํ ไมไ ด มันจะขัดกันที่ตรงไหน นแ่ี หละทา นเรยี กวา “ปญ ญา” เอา กําหนดเผาไฟลงไป ไดกี่ครั้งกี่หนไมตองไปนับครั้งนับหน ทาํ จนชาํ นาญเปน ของสาํ คญั ชํานาญจนกระทั่งมันปลอยวางได จากนน้ั กเ็ ปน สญุ ญากาศ วา งเปลา รางกายของเรานี้ทีแรกมันก็เปนปฏิกูล ทแี รกไมไ ดพ จิ ารณาเลยมนั กส็ วยกง็ าม พอพิจารณาตามหลักธรรมของพระพุทธเจาเขาไปที่เรียกวา “ปฏิกูล” มันก็เห็นชัดคลอย ตามซง้ึ เขา ไปเปน ลาํ ดบั ๆ จนกระทง่ั เกดิ ความเบอ่ื หนา ย มีความขยะแขยง เกดิ ความสลด สงั เวช นาํ้ ตารว งพรๆู ในขณะทพ่ี จิ ารณาเหน็ ประจกั ษภ ายในใจจรงิ ๆ “โอโห ! เหน็ กนั แลว หรอื วนั น้ี แตกอนไปอยูที่ไหน รา งกายทั้งรา งอยูดวยกันมาตง้ั แตว นั เกดิ ทําไมไมเห็น ทําไมไมเกิดความสลดสังเวช วนั นท้ี าํ ไมจงึ เหน็ อยูที่ไหนถึงมาเจอกันวันนี้ ทั้งๆ ที่อยูดวย กันมา “นน่ั ! ราํ พงึ ราํ พนั กบั ตวั เอง พอเหน็ ชดั เขา จรงิ แลว เกดิ ความขยะแขยง เกดิ ความ สลดสงั เวชแลว ใจเบา ไมมีอะไรจะบอกใหถูกได เพราะความหนักกไ็ ดแ กค วามยดึ ความถือ พอเขา ใจสง่ิ เหลา นช้ี ดั เจนประจกั ษใ จในขณะนน้ั จิตมันก็ถอนออกมา จติ เบาโลง ไปหมด จากนน้ั กาํ หนดลงไปทลายลงไปจนแหลกเหลวไปหมด กลายเปน ดนิ เปน นาํ้ เปน ลม เปน ไฟ จติ ปรากฏเปน เหมอื นกบั อากาศ อะไรๆ เปน อากาศธาตไุ ปหมด จติ วางไป หมด! นี่เปนอุบายของสตปิ ญญาทาํ ใหคนเปนอยางนี้ ทาํ ความรคู วามเหน็ ใหเ ปน อยา งน้ี ทาํ ผลใหเ กดิ เปน ความสขุ ความสบาย ความเบาจติ เบาใจอยา งน!้ี เมอ่ื กาํ หนดเขา ไปนานๆ จะมคี วามชํานาญละเอยี ดยิง่ ไปกวานี้ แมท ส่ี ดุ รา งกายทเ่ี รา มองเหน็ ดว ยตาเนอ้ื น้ีมนั หายไปหมด จากภาพทางรปู กลายเปน อากาศธาตุ วางไปหมด เลย ดูตนไมก็มองเห็นเพียงเปนรางๆ เหมอื นกบั เงาๆ ดูภูเขาทั้งลูกก็เหมือนกับเงา ไมได เปนภเู ขาจริงจงั เหมอื นแตก อ น เพราะจิตมันแทงทะลุไปหมด รา งกายท้งั รางกเ็ ปนเหมอื น เงาๆ เทา นน้ั เอง ปญญาแทงทะลุไปหมด จติ วา ง วา งเพราะวางกายดว ย เพราะจติ ทะลุ รางกายทั้งหมดดวย ความเปน ชน้ิ เปน อนั เปนทอนเปนกอน เปนอะไรอยางนี้ ทะลุไป หมดหาชิ้นหากอนไมมี กลายเปนอากาศธาตุไปทีเดียว นห่ี มายถงึ รา งกาย ! เวทนา มันก็เพียงยิบยับ ๆ นิดๆ เกดิ ในรา งกาย มันก็วางของมันอีกเหมือนกัน เวทนาเกดิ ขน้ึ กท็ ราบวา เกดิ แตก อ นเวทนานท้ี มี่ ันเปนตวั เปน ตนข้ึนมาก็ไมมี เพราะอาํ นาจ แหงปญญานี้เองแทงทะลุไปอีก มีลกั ษณะเปนเงาๆ ของเวทนา ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๑๓
๒๑๔ สญั ญากเ็ ปน เงาๆ สงั ขาร ก็เปนเพยี งเงาๆ นเ่ี วลาปญ ญามนั ครอบเขา ไป ครอบเขา ไปละเอียดเขาไป อะไรกก็ ลายเปน เงาๆ ไปทั้งนั้น จากนน้ั กท็ ะลถุ งึ จติ มนั เปน กอ นอกี คือ “กอนอวิชชา” กอนสมมุติ กอนภพ กอนชาติ มนั อยทู จ่ี ติ ปญญาฟาดฟนลงไปที่นั่น คาํ ทว่ี า “เงาๆ หมดไป กอ นสมมตุ ทิ ง้ั กอ นหมดภายในจติ ” ไมมีอะไรเหลือ เหลอื แตค วามรลู ว นๆ ความรลู ว นๆ อันนค้ี ือ ความรบู รสิ ทุ ธ์ิ อนั ใดท่เี ปนรางๆ หรอื เปน เงาๆ ซึ่งเปนเรื่องของสมมุติเปนเรื่องของกิเลส ตองถูก ชําระออกหมดดวยปญญา ไมม ีอะไรปดบังจิตใจดวงทบ่ี รสิ ทุ ธน์ิ ้ไี ดเลย! นนั่ คือทสี่ ดุ แหง ทุกข ที่สุดแหงภพแหงชาติ ทส่ี ุดแหง “วฏั จกั ร” ทง้ั หลาย สน้ิ สดุ ลงทจ่ี ดุ น้ี หมด ปญหา การปฏิบัติธรรมเมื่อถึงขั้นนี้แลวอยูที่ไหนก็อยูเถอะ! พระพุทธเจา กบั ธรรมชาตนิ เ้ี ปน อันเดียวกนั พระธรรม พระสงฆ เปน อนั เดียวกันกบั ธรรมชาตนิ ้ี ผใู ดเหน็ ธรรม “ผนู น้ั ชอ่ื วา เหน็ เราตถาคต” หมายถงึ ธรรมชาตอิ นั นแ้ี ล พระพุทธเจาจะปรนิ พิ พานนานเพียงใดก็ตามไมสาํ คัญเลย เพราะนน้ั เปน กาลเปน สถานท่ี เปนพระกายคือเรอื นรางแหงพุทธะเทานั้น พทุ ธะอนั แทจ รงิ คอื ความบรสิ ทุ ธน์ิ ้ี อนั นเ้ี ปน ฉนั ใดอนั นน้ั เปน ฉนั นน้ั พระพทุ ธเจา จะสญู ไปไหน เมอ่ื ธรรมชาตนิ ต้ี นผบู รสิ ทุ ธก์ิ ร็ อู ยู แลว วา ไมส ญู แลวพระพุทธเจาจะสูญไปไดอยางไร คาํ วา “พระธรรมๆ” นั้นสูญไปได อยางไร รอู ะไรถา ไมร ธู รรม! แลวธรรมไมมีจะรูไดอยางไร ถาวาธรรมสญู จะรไู ดอยางไร ลงที่จุดนี้! อยูที่ไหนก็เหมือนอยูกับพระพุทธเจา กบั พระธรรม กับพระสงฆ ไมวา “เหมือน อยู” นะ คืออยูกับพระพุทธเจา วา ยงั งน้ั เลย ใหเต็มเม็ดเต็มหนว ยตามความรูสึกของจิต นน้ั เราจะเชื่อพระพทุ ธเจาวาสูญหรือไมส ญู ได กเ็ มอ่ื ธรรมชาตนิ เ้ี ปน เครอ่ื งยนื ยนั เทยี บ เคยี งหรอื เปน สกั ขพี ยาน พุทธะของพระองค กบั ธรรมะ สงั ฆะท้งั หลาย เปน อนั เดยี วกันอยู แลว เราจะปฏเิ สธพระพทุ ธเจา พระธรรม พระสงฆ ไดอยางไร เมอ่ื เราปฏเิ สธธรรมชาตนิ ้ี ไมได เมอ่ื รบั รองธรรมชาตนิ ้ี ก็รับรองพระพุทธเจา พระธรรม พระสงฆ วา อนั เดยี วกนั ถาจะปฏิเสธพระพุทธเจา พระธรรม พระสงฆ วา ไมม ใี นโลก กป็ ฏเิ สธอนั นเ้ี สยี วา ไมมี แลว ปฏเิ สธไดหรือทง้ั ๆ ทร่ี ๆู อยู ยังจะวาไมมีไดหรือ นย่ี อมรบั กนั ตรงน้ี บรรดาพระสาวกทง้ั หลายเมอ่ื รธู รรมโดยทว่ั ถงึ แลว จะไมมีอะไรสงสัยพระพุทธเจา เลย แมจะไมไดเคยพบเห็นพระพุทธเจาก็ตาม พระพทุ ธเจา แทจ รงิ ไมใ ชเ รอื นรา ง ไมใช ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๑๔
๒๑๕ รางกาย เปนธรรมชาติที่บรสิ ทุ ธิ์ ดังที่ตัวไดรูไดเห็นอยูแลวนี้แล นี่คือธรรมชาติที่ อัศจรรย เรอ่ื งการเกดิ แก เจบ็ ตาย ยังไมยุติ รา งกายขน้ึ บนเมรแุ ลว มนั ยงั ขยนั หาเอาซาก ศพอื่นอยูเรื่อย เรอ่ื งจติ เปน คลงั กเิ ลสนส้ี าํ คญั มากทเี ดยี ว ศพบางศพไมไดขึ้นเมรุ ถาเปน ศพเปดศพไกมันขึ้นเตาไฟเผากันที่นั่น แตเ ราไมไ ดเ หน็ วา เปน ปา ชา ถา เปน มนษุ ยเอาไป เผาไปฝงตรงไหน นน่ั เปน ปา ชา กลัวผีกันจะตายไป สัตวตางๆ ถูกขนเขาเตาไฟไมเห็นกลัว วา เปน ปา ชา ยงิ่ สนกุ สนานกนั ไปใหญ นเ่ี พราะความสาํ คญั มนั ผดิ กนั นน่ั เอง และจิตมันก็ ชอบ ขน้ึ เมรแุ ลว รา งนม้ี นั ไปกวา นหาใหม ๆ เอาไปขน้ึ เมรเุ รอ่ื ยๆ ที่ไหนก็ไมรูละ ถา ธรรม ชาตนิ ้ีไมไ ดห ลุดพนจากกิเลสอยางเต็มใจแลว ความขึ้นเมรุไมตองสงสัย ความจบั จองปา ชา ก็ไมตองสงสัย ภพใดก็ตามก็คือภพอันเปนปาชานี้เอง ปาชาเปน วาระสุดทา ยแหง กอง ทกุ ขใ นชาตนิ น้ั เราขยนั นกั หรอื ในการเกดิ การตายโดยหาหลกั ฐานไมไ ด หากฎเกณฑไมได หา ความแนนอนไมได ถา เรามคี วามแนน อนในการเกดิ จะเกิดเปน นั้นเปนนก้ี ็ยงั พอทาํ เนา เพราะภพทเ่ี ราตอ งการนน้ั เปน ความสขุ แตน จ่ี ะปรารถนาอะไรไดส มหวงั ถา เราไมเ รง สรา งเหตใุ หเ ปน ความสมหวงั เสยี แตบ ดั น้ี คือ สรา งจติ สรา งใจ สรา งคณุ งามความดี ของเราไวเ สยี แตบ ดั น!้ี นค่ี อื สรา งความ สมหวงั ไวส าํ หรบั ตน แลว จะเปน ผสู มหวงั เรอ่ื ยๆ ไป จนกระทง่ั ถงึ แดนสมหวงั ในวาระสดุ ทา ยอนั เปน ทพ่ี งึ พอใจ ไดแก “วิมุตต”ิ หลดุ พน คอื พระนพิ พาน ในอวสาน กเ็ หน็ วา สมควร เอาละ ยุติ ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๑๕
๒๑๖ เทศนโปรดคุณเพาพงา วรรธนะกลุ ณ วดั ปา บา นตาด เมอ่ื วนั ท่ี ๑๑ กมุ ภาพนั ธ พุทธศักราช ๒๕๑๙ กายวิเวก จิตวิเวก อุปธิวิเวก ธรรมทานกลาวไววา “กายวิเวก จิตวิเวก อุปธิวิเวก” คือ ความสงัด ๓ อยาง เปน ๓ ขั้น การปฏิบัติเพื่อความสงัดทั้งสามประการนี้ก็มี กายวิเวก ถาเปนนักบวชทานก็สอนดังที่ปรากฏในอนุศาสน ซึ่งเปนเทศน มหัศจรรยสําหรับพระผูเปนนักรบอยางพรอมแลวเทานั้น เรื่องกายวิเวกทานหยิบยก เอารูป เสียง กลิ่น รส เครื่องสัมผัส ธรรมารมณ ซึ่งเกี่ยวกับประสาทที่ผานเขามาทาง ตา ทางหู ทางจมูก ทางล้ิน ทางกาย แลวเขาไปสัมผัสหรือฟองใจ ใจเปนผูรับเรื่องของ ส่ิงเหลาน้ันข้ึนมาไมหยุดหยอน ตอกันเปนลูกโซตามลําดับ เมื่อกายวิเวกไดดําเนินไป ดวยความสะดวกสบายในสถานที่เหมาะสม ไมมีสิ่งดังกลาวรบกวนประสาท ก็ยอมเปน บาทฐานของ “จิตวิเวก” การเขาไปเพื่อกายวิเวก ก็เพื่อจิตวิเวก และเพื่ออุปธิวิเวก ใน ขณะเดียวกันกายไดรับความสะดวกในการบําเพ็ญ ไมมีอะไรรบกวนประสาทสวนตางๆ ยอมตัดอารมณทางตา ทางหู ทางจมกู ทางลิ้น ทางกายเสียได ใจก็ไมวุนวาย ตั้งหนาตั้ง ตาบําเพ็ญจิตตภาวนาเพ่ือความสงัดทางใจ ใจไมคิดไมปรุงกอความวุนวายแกตนเอง เพราะไมมีอารมณกับทางตา ทางหู ทางจมูก ทางล้ิน ทางกาย เขาไปฟองที่ใจใหยุงไป ตาม การบําเพ็ญอยูอยางน้ีโดยสม่ําเสมอ และหาสถานที่เหมาะสมเพื่อกายวิเวกได โดยสม่ําเสมอ คือสงัดจากสิ่งรบกวน นักปฏิบัติหรือนักบวชซึ่งมีหนาที่อันเดียว บําเพ็ญ ไมขาดวรรคขาดตอน ยอมเปนเคร่ืองสงเสริมงานของตนใหกาวหนา ตลอดถึงผลท่ีพึง ไดรับยอมมีความกาวหนาขึ้นไปโดยลําดับ เม่ือกายวิเวกกับสถานท่ีเปลาเปลี่ยววิเวก วังเวงเปนที่บําเพ็ญ ยอมเปนความเหมาะสมที่จะยังธรรมใหเกิดไดโดยสะดวก จิตวิเวก คือความสงัดจิตดวยอํานาจแหงจิตตภาวนา เพราะไดสถานที่เหมาะ สมเปนที่บําเพ็ญ ก็ยอมมีความสงัดภายในจิตใจ สงัดจากอารมณกอกวนตัวเอง ใจเปน สมาธิ มีความละเอียดเขาไปเปนลําดับ ปกติจิตสรางความวุนวายใหแกตนเองอยูตลอด เวลา ไมไดมีอิริยาบถหรือมีส่ิงใดเปนเครื่องกีดขวาง หรือหามปรามงานของจิตที่ส่ังสม อารมณเพราะการคิดปรุงได นอกจากจิตตภาวนาเทาน้ันที่เปนเคร่ืองหามปรามจิต ให งานของจิตท่ีสรางเร่ืองวุนวาย หรือความวุนวายใหแกตนนั้นเบาบางลงได เพราะฉะน้ัน จิตวิเวกจึงมีความจําดวยจิตตภาวนาในขั้นที่ควรบังคับ เชนเดียวกับเราจับสัตวมาฝกหัด ใสค ราด ใสไ ถ ใสเ กวยี นอะไรตามแตเ จาของตอ งการ ธรรมชดุ เตรยี มพรอ ม ๒๑๖
๒๑๗ ขณะที่ฝกหัดเบื้องตน สัตวมันตองผาดโผนโลดเตน ดีไมดีชนจนกระท่ังเจาของ เพราะเขาใจวาเจาของจะทําลายมัน หรืออะไรทํานองนั้น แลวเจาของตองฝกอยางหนัก มือประมาทไมไดในขณะนั้น แมแตสัตวเลี้ยงในบานมาดั้งเดิมก็เปนขาศึกตอเจาของได เพราะเขาเขาใจวาเราเปนขาศึกตอเขา จะทํารายเขา มันตองมีความรุนแรงตอกันไม นอ ยในเวลานน้ั สุดทายก็สูคนไมได เพราะคนมีความฉลาดเหนือสัตว สัตวก็คอยรูเร่ืองรูราวไป เองวา คนไมไดทําไม ไมไดทําอันตรายเขาแตอยางใด เปนแตเพียงฝกหัดใหทํางานท่ี สัตวนั้นจะพึงทําไดตามวิสัยหรือความสามารถของตนเทาน้ัน ตอไปเขาก็คอยรูเรื่องของ คนและงานของคนของตน แลวก็คอยทํางานตามคนไปเรื่อยๆ ไมตื่นตกใจและผาดโผน โลดเตนดังแตกอน เชน ใสลอใสเกวียน ก็ดันไปตามเรื่อง พอชํานิชํานาญแลวเจาของก็ ไมทําแบบฝกหรือทรมาน เมื่อถึงคราวจะใชการใชงาน ก็จับมาใสลอใสเกวียนและไลไป ธรรมดา จะลากเข็นอะไรก็ไดทั้งน้ัน ไมฝาฝนดื้อดึงเหมือนแตกอนที่ยังไมเคยไดฝกหัด ใหร หู นา ทก่ี ารงาน จิตใจในเบื้องตนซึ่งยังไมเคยรับการฝกหัด ฝกฝนทรมาน หรือหามปรามดวยวิธี ที่ถูกที่ดีใดๆ ทั้งสิ้น ตั้งแตวันเกิดมาจนถึงขณะที่เราเริ่มฝกหัดภาวนา จึงเปนจิตทึ่ดื้อดึง ฝาฝนและผาดโผนอยูไมนอย เพราะความเคยชนิ ของจิตกับอารมณตางๆ ที่เคยคิดเคย สั่งสมมานาน เราจะแยกแยะหรือบังคับบัญชาไมใหเขาคิดเขาปรุงนั้น จึงเปนการยาก และตองฝกทรมานหรือสูกันอยางหนัก ระหวางความคิดปรุงกับควรระงับดวยธรรม บทใด หรอื ดว ยวธิ กี ารใดกต็ าม จงึ เปน ความรนุ แรงตอ กนั ไมน อ ย น่ีแหละการภาวนาเกิดความทุกขก็เพราะเหตุนี้ แตจะทุกขอยางไรก็ตาม พึง เทียบกันกับระหวางสัตวพาหนะกับเจาของที่เขาฝกเพื่องานตางๆ ของเขา สุดทายก็เปน การเปน งานขน้ึ มาได จิตใจในเวลาท่ีถูกฝกฝนทรมาน ถึงจะลําบากลําบนแคไหนก็ตาม สุดทายก็เปน การเปนงานข้ึนมาภายในจิต จิตไดเห็นผลประโยชนจากการฝกทรมานตน จึงมีความ สงบขึ้นมา จิตวิเวก คือจิตมีความสงบสงัดจากอารมณเคร่ืองกอกวน ไมฟุงซาน รําคาญไปตามอารมณของตนโดยถายเดียว เวลาคิดก็มีความยับยั้ง มีความใครครวญวา ควรหรือไมควร การคิดนั้นจะคิดเร่ืองใดประเภทใดบาง ท่ีจะกอใหเกิดกิเลสอาสวะ หรือจะใหเปนศีลเปนธรรมซ่ึงเปนเครื่องแกกิเลสข้ึนมา จิตก็เปนผูใครครวญพิจารณา เอง คือสติปญญาเปนเครื่องใครครวญ จิตเม่ือไดรับการอารักขาพยายามปองกันสิ่งท่ี เปนภัยไมใหเกิดข้ึนจากจิต และพยายามสงเสริมส่ิงท่ีเปนคุณแกจิตใจใหเกิดใหมีข้ึน เร่ือยๆ จิตก็ไดรับความสงบเย็นใจข้ึนมาเปนจิตวิเวก นั่นคือจิตที่สงบ และมีความ ธรรมชดุ เตรยี มพรอ ม ๒๑๗
๒๑๘ สงบเปนพ้ืนฐานมั่นคงไปโดยลําดับ ไมวอกแวกคลอนแคลนเหมือนกอนท่ีไมเคยไดรับ การฝกฝนอบรม คาํ วา “จิตวเิ วก” กม็ คี วามละเอยี ดขน้ึ ไปโดยลาํ ดบั จนเปนความละเอียดสุขุมของ จิตในอิริยาบถตางๆ เนื่องมาจาก “กายวิเวก” ที่ควรแกการงานเปนเครื่องอุดหนุน แม จติ วเิ วกกจ็ าํ ตอ งใชป ญ ญาคน คดิ ตามกาลเวลาทเ่ี หน็ วา เหมาะสมหรอื โอกาสอนั ควร เมื่อจิตมีความสงบเย็นใจพอสมควร พอจะทําหนาท่ีทางปญญาไดแลว ก็ตอง ฝกหัดคิดตางๆ ดวยปญญา โดยถือธาตุขันธซ่ึงเคยเปนขาศึกกันนั้น ใหกลับมาเปน ธรรมเปนเคร่ืองแก ใหเขาใจความเปนจริงของเขา น่ันเรียกวา “ปญญาขุดคุยสิ่งที่ยัง นอนจมอยูภายในจิตใจซ่ึงมีมากมายเต็มหัวใจ” พูดงายๆ ท่ีใจมีความสงบก็เพราะสิ่ง เหลาน้ีออ นกําลัง ไมสามารถแสดงตัวอยางผาดโผนดังที่เคยเปนมาเทานั้น นอกจากน้ัน “สัจธรรม” คือสติปญญายังกดขี่บังคับเอาไว เราจึงพอมีทางไดรับความสุขความสบาย และมโี อกาสทจ่ี ะพจิ ารณาทางดา นปญ ญาตอ ไปไดด ว ยความสะดวก ตอไปพอจิตไดรับความวิเวกสงัด จิตควรมีสติปญญาประกอบดวยการฝกหัดคิด คนเพื่อความแยบคายตางๆ คือทราบความผิดถูกดีชั่วของตน และทราบความติดของ ภายในใจวาใจติดของเพราะเหตุใด จะตองพิจารณาอยางไรจิตจึงจะผานพนไป และ ปลอยวางส่ิงนั้นได นําปญญาเขามาพิจารณาทบทวนไปมา เหมือนเขาคราดนา คราด กลับไปกลับมาจนกระทั่งมูลคราดมูลไถแหลกละเอียดพอแกความตองการแลว เขาก็ หยดุ สวนสัตวพาหนะท่ีรับภาระในการคราดการไถ จะชาหรือเร็วไมสําคัญ สําคัญท่ี มูลคราดมูลไถตองแหลกละเอียดเปนที่พอใจ เหมาะแกการเพาะปลูกนั่นแหละ เขาจึง หยดุ เรื่องปญญาของเรา จะชาหรือเร็วไมสําคัญ จะพิจารณากี่ครั้งกี่หน โดยถือธาตุ ขันธของเราน้ีเปนเหมือนกับพื้นที่ทํางานคราดไถของชาวนา สติปญญาเปนเหมือนกับ เราคราดเราไถ คนควาทบทวนไปมาอยูน่ันแหละ ครั้งแลวคร้ังเลาจนเปนท่ีเขาใจ อยางแนชัดแลวก็หยุด จะขืนพิจารณาไปไดอยางไรเมื่อทราบวาเขาใจดวยปญญาจน พอแลว เชนเดียวกับการรับประทาน หิวเราก็ทราบวาหิว หิวมากหิวนอยเราก็ทราบ เวลารับประทานพอแกความตองการแลว จะฝนใหรับประทานไดอีกอยางไร การ พิจารณาจนเปนที่เขาใจในสิ่งนั้นอยางชัดเจนดวยปญญาก็เชนเดียวกัน คําวา “ฝน” เจาของก็ทราบ เพราะคําวา “พอแกธาตุขันธแลว” เจาของก็ทราบอยู แลว ยังจะฝนไปไดอยางไรอีก การพิจารณาเมื่อถึงขั้นที่ควรปลอยวาง หรือหยุดกันได ในขันธใด มีรูปขันธเปนตน มันก็รูและหยุดอยางนั้นเชนกัน เราไมไดคาดฝนหรือหมาย ธรรมชดุ เตรยี มพรอ ม ๒๑๘
๒๑๙ ไวกอนก็ตาม การพิจารณานี้เปน “ปจฺจตฺตํ” คือการเขาใจดวยตนเอง เรื่องธาตุเรื่องขันธ เปนสําคัญก็เขาใจดวย ปจฺจตฺตํ เม่ือถึงข้ันพอตัวในธรรมขั้นใดในขันธใดจิตยอมปลอย วางได ปลอ ยวางดว ยการพจิ ารณานน้ั ได เชนเดียวกับเขาหยุดคราดนา การชาการเร็วของสติปญญา เราอยาไปตําหนิติเตียน หนาท่ีของสติปญญาจะ เปนผูทําหนาที่เอง หนาท่ีใดเปนการแกกิเลสอาสวะที่ควรเขาใจในเรื่องตางๆ ของ กิเลส เปนหนาของสติปญญาจะกลั่นกรองไปตามสติกําลังความสามารถของตน เราเปน ผบู งั คบั บญั ชาหรอื เปนนายงาน หวั หนา งาน คอยสอดสองดูแล สตเิ ปน สําคัญใหความรูนน้ั จดจออยูกบั งาน แลว ปญ ญาเปนผูคลี่คลายดูสิ่งนั้นๆ ที่ความรูกําลังจับกําลังจดจองดูสิ่งที่กําลังสัมผัสสัมพันธกันอยูนั้นจนเปนที่เขาใจ โดยไม ตองบอกจะปลอยเอง ไมมีใครบรรดาผูบําเพ็ญธรรมจะกลายเปนบาเปนบอไปถึงกับ กอดธรรมนน้ั อยทู ง้ั ๆ ที่พจิ ารณารอบแลว พอตัวแลว คิดดูซิที่โลกเขาข้ึนบันได พอถึงที่แลวเขายังปลอยวางบันไดเอง โดยไมตองมี เจตนาอะไรวาจะปลอยวาง มาถึงที่แลว แมสายทางที่เราเดินมามันก็ปลอยวาง หมด ปญหากันไปเอง การพิจารณานี้ก็เชนเดียวกัน เม่ือพอแกความตองการแลวมันก็หมด ปญ หากนั ไปเอง โดยไมตองมีเจตนาอะไรจะใหหมดปญหาและใหปลอยวางใดๆ ทั้งสิ้น นเ่ี รยี กวา จติ นเ่ี ปน “จิตวิเวก” แลว กําลังกาวเดินเพื่อบรรลุถึง “อปุ ธวิ เิ วก” คือ ความสงัดจากกิเลสไปโดยลําดับ กิเลสจะเปนประเภทใดก็ตาม ตองเปนขาศึกตอใจอยู โดยดี ไมว า จะเปน สว นหยาบ สว นกลาง หรอื สว นละเอยี ด เปนขาศกึ ทั้งนนั้ พระพุทธเจาจึงไมทรงชมเชยวากิเลสอันใดเปนของดี มีคาควรแกการสงเสริม เทิดทูน ทานสอนใหละโดยสิ้นเชิงไมใหเหลืออยูเลย สมกับวาส่ิงน้ันเปนขาศึกจริง เหมือนกับเสือ พอมันก็เปนเสือ แมมันก็เปนเสือ ลูกเกิดมามันก็ตองเปนเสือ เสือมัน กินอะไรมันกัดอะไร มันเปนอันตรายตอสิ่งใดบางทราบไหม? เรื่องของกิเลสก็เปน ทํานองเดียวกัน มันเปนอันตรายตอจิตใจและขยายไปถึงทั้งแกผูเกี่ยวของและหนาที่ การงาน เปนพิษเปนภัยระบาดออกไปไมมีท่ีส้ินสุด เร่ืองของกิเลสไมใชเปนของดี จึง ตองชาํ ระจงึ ตองกําจัดโดยลําดับดว ยสติปญญาศรทั ธาความเพยี รไมล ดละ นี่เราหมายถึงการพิจารณาโดยธรรมดาของการภาวนาเพื่อ “อุปธิวิเวก” หากถึง คราวจําเปนขึ้นมาท่ีจะตองนํามาใชแบบผาดโผน แบบเอาเปนเอาตาย ตองสูกันจริงๆ เวลาจนตรอกจนมุม เชนในเวลาที่เจ็บปวยขึ้นมาอยางเต็มที่อยางนี้ หรือทุกขเวทนาเกิด ขึ้น จะเกิดขึ้นดวยการนั่งสมาธิภาวนานาน หรือสาเหตุใดก็ตาม มันเปน “สัจธรรม” ดวย กนั ถาเราไมแกไมพิจารณาในตอนนี้ใหเปนเหตุเปนผลอยางเต็มเม็ดเต็มหนวย เต็มภูมิ ธรรมชดุ เตรยี มพรอ ม ๒๑๙
๒๒๐ ของสติปญญาแลว จะไมมีทางไดผลและจะเปนความเสียหายแกเราไมนอย น่ีคือเหตุ ผลทบ่ี อกขน้ึ มาภายในตวั เอง เพราะฉะนั้นมีอะไรเราตองทุมลงใหหมด เมื่อจิตไดปลงใจลงอยางนั้นแลว อะไร ก็เถอะจะไมมีถอยเลย ทุกขเวทนาจะยกเมฆกันมาก็ตาม เมฆก็เทากับชิ้นสวนในรางกาย ในขันธหาเทานั้น เทศนากัณฑใหญก็คือ “เมฆธาตุ เมฆขันธ” น้เี อง ปญญาเทานั้นจะเปน “สจั ธรรม” หรือทํานบปดกั้นได พิจารณาใหเหน็ ตามความจริงของทุกขเวทนาทุกขกวานี้ ทุกแงทุกมุมที่ทุกขเวทนาปรากฏขึ้นมา เฉพาะอยางย่ิงเราคือเรา เอาตรงความจริงนี้ แหละ กองธาตุน้ีแลคือกองทุกข เอาตรงนี้! ความหลงนี้แหละท่ีพาเราใหตกอยูในกอง ทุกข ความหลงน้ีเทานั้นเปนผูสงเสริมทุกขดวย ส่ังสมทุกขดวย ท้ังสงเสริมทุกขใหมาก ขึ้นดวย และมีสติปญญาน้ีเทาน้ันที่จะแกความหลงทั้งหลาย เก่ียวกับทุกขเวทนาท่ีเกิด ข้ึนในธาตุในขันธในรางกายของเราน่ีใหเส่ือมไปส้ินไป เราตองพิจารณาใหเห็นชัดเจน ดังที่ไดเคยอธิบายใหฟงแลว ในขณะที่ทุกขเกิดขึ้นมากนอย เราถือเอาจุดสําคัญของทุกขที่มีมากกวาเพื่อนนั้น แลเปนจุดพิจารณาเปนสนามรบ จดจอสติ หรือตั้งสติปญญาลงที่จุดนั้น เราไมตองมุง หมายวาจะใหทุกขเวทนาน้ีดับไป เพราะไมไดพิจารณาเพื่อใหทุกขเวทนานี้ดับไป เรา พิจารณาเพื่อจะเห็นจริงตามสัจธรรมท่ีเปนของจริงเทาน้ัน อยางน้ีเราจะสะดวกมากใน การพิจารณา เปนก็เปน ตายก็ตาย อันนี้มันอยูในกรอบแหง “อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา” ซึ่ง มีอยูประจําธาตุประจําขันธ เราตองการแตความจริงในขันธอันนี้ดวยสติปญญาเทา นั้น สวนทุกขเวทนาจะดับหรือไมนั้น เปนความจริงของเขาแตละอยางๆ จะเปนไปตาม เหตุการณโดยไมตองบังคับ ทุกขเวทนาที่เกิดขึ้นโดยอาศัยรูปขันธอันเปนสถานท่ีอยู ท่ีอาศัย ท่ีเกิดข้ึน และ รูปขันธอันไดแกรางกายของเราน้ี คืออันใดเปนภาชนะในเวลาน้ันท่ีเดนมากท่ีสุด คือ เปนทุกขอยูในอวัยวะสวนใดซึ่งมากที่สุด เรากําหนดแยกแยะดูใหละเอียด สมมุติวาเจ็บ อยูในกระดูก คนลงไปในกระดูกใหเห็นชัดเจน กระดูกทอนอ่ืนๆ ทําไมไมเปนทุกข? ทําไมจึงมาเปนเฉพาะทอนนี้? ถา กระดูกนี้เปนตัวทุกขจริง ทุกทอนทุกชิ้นของกระดูกท่ี มีอยูในรางกายของเราน้ี ตองเปนตัวทุกขท้ังหมดในขณะเดียวกัน แตแลวทําไมจึงมา เปนเฉพาะจุดซึ่งไมใชความเสมอภาคเลย นี่แสดงวาความสําคัญความเขาใจของเรานี้ไม ถกู ไปหาวากระดูกทอ นน้ชี นิ้ นี้เปน ทกุ ข ความจริงไมไดเปนทุกข กระดูกตองเปนกระดูกอยูรอยเปอรเซ็นต ต้ังแตวันที่เราอุบัติขึ้นมาจนถึงวัน สลายกลายเปนดินไป เปนอยูอยางนี้ ทุกขเวทนาท่ีเกิดข้ึนจะเกิดข้ึนในจุดใดก็ตามก็คือ ธรรมชดุ เตรยี มพรอ ม ๒๒๐
๒๒๑ “ทุกขเวทนา\"”เรียกวา “เวทนาขันธ” กองทัพแหงทุกขเวทนา เอา พูดอยางน้ีใหถึงใจท้ัง ผูเทศนผูฟง! นี่แหละ “ขันธ” แปลวากอง แปลวากลุมวากอน แปลวาหมวดอะไรก็แลวแต น่ีก็ กองทุกข ท่ีมันเกิดข้ึนมาก็เปนเร่ืองความทุกขอันหนึ่ง ที่มันเกิดข้ึนมาในจุดน้ัน แตมัน ไมใชจุดนั้นเปนตัวทุกข “เวทนา” คือ “ทุกขเวทนา” ตางหากเปนเรื่องทุกข เพราะเปน หลักธรรมชาติของมัน มันไมไดมีความมุงหมาย ไมไดมีเจตนา ไมไดมีความสําคัญอัน ใดท่ีจะใหผ หู นงึ่ ผูใ ดไดร บั ความทุกขความลําบาก เพราะมนั เกดิ ขึ้นมามากนอย จิตถาไมมีเจาของ ไมมีเคร่ืองปองกัน ไมมีผูรักษา คือสติปญญา ก็หลวมตัวเขา ไปสจู ุดน้ันวา ทุกขน เ้ี ปนตน วา ตนเปน ทกุ ข วา กายของตนเปน ทกุ ข เพราะตนถอื วา กายน้ี เปนตนเปนของตน มันจึงคละเคลากันไป ดวยเหตุนี้เองเพียงความรูเทาน้ันไมรักษา ตนได ดังที่ไดเคยอธิบายใหฟงแลว เชน คนเปนบา เขามีความรูอยูเหมือนกันกับ มนุษยท่ัวๆ ไป เปนแตสติ ปญญา ความรับผิดชอบในผิดถูกดีช่ัวใดๆ ของเขาไมมีเทา น้ัน สวนความรูนั้นมีอยู เดินไปตามประสีประสาของคนไมมีสติอยูกับตัว แมที่สุดกลาง ถนนเขาก็น่ังก็นอนไดอยางสบาย ไมไดคํานึงวาบานใครเรือนใคร หนาบานหลังเรือน ใคร เขาไมไ ดส าํ คัญวาน่นั เปน ของใคร มีแตรูๆ อยเู ทา นน้ั น่ีแหละจิตท่ีมีแตเพียง “รูๆ ๆ” น่ีแหละ เราดูแตคนที่เปนบาเพียงเทานี้ก็รู ทีน้ี จิตของเราขณะที่เจอะกับทุกขเวทนา เจอกับสภาพเชนนั้น ถามีแตความรูลวนๆ เพียง เทานั้น ไมมีสติปญญาเปนเจาของคอยปองกันคอยรักษาแลว มันจะตองยึดตุมยึดไหจน สง่ิ นน้ั ๆ ทับมันจนได กลายเปน ความทกุ ขข น้ึ มา ถามีสติปญญาเราพอทราบไดวาอันนั้นเปนทุกข อันน้ีเปนทุกข เวลานี้เราทุกข มากทุกขนอย แตเรายังไมมีความสามารถทราบดวยอุบายตางๆ ในการพิจารณาเรื่อง ของทุกขใหเห็นตามความจริงของทุกข เห็นตามความจริงของกาย เห็นตามความจริง ของจิต ปญญาขั้นนี้ยังไมมี จิตจึงตองไดรับทุกข เพราะทุกขเวทนาทั้งหลายเหลานั้น ครอบจิต เพื่อการปลดเปลื้องทุกข ใหเปนความทุกขตามความจริงของตน อวัยวะสวน ตางๆ จะเปนเนื้อเปนหนังเปนกระดูกก็ตาม ใหเปน ความจริงอยตู ามสภาพของตน ดวย อาศัยปญญาซ่ึงเปนความแหลมคม เขาแยกแยะออกสูความจริงของแตละช้ินแตละอัน ไมใหคละเคลากัน จนถึงจิตใหทราบความจริงตามสวนแหงความจริงทั้งหลาย ทั้ง เวทนา ทั้งกาย ทั้งจิต ดวยปญญาอันเห็นแจงชัดเจนแลว ไมสักแตวาเดาเอาดวยความ สาํ คญั เปลา ๆ ธรรมชดุ เตรยี มพรอ ม ๒๒๑
๒๒๒ ความเห็นแจงชัดนี้ไมตองบอก แยกเองทีเดียว ขอใหเห็นแจงชัดเถอะ ถาชัด ดวยปญญาไมมีอะไรติดคาง ปญญาสามารถแทงทะลุฟนขาดกระจายไปได ตามกําลัง ของสตปิ ญ ญาทเ่ี ราฝก ขน้ึ มาใหม กี าํ ลงั มากนอ ย เมื่อถึงวาระสําคัญเชนน้ี เราจะตองทุมเทกําลังสติปญญาลงใหถึงเหตุถึงผลถึง อรรถถึงธรรม ถึงความจริงเต็มเม็ดเต็มหนวย โดยไมคํานึงถึงเรื่องการเปนการตาย เพราะอันน้ันเปนเรื่องสมมุติอันหน่ึง อยูที่ไหนก็ไมทราบ เปนโนน ตายนี้ หลอกกันอยู ภายนอกเทานั้น สวนความจริงไมมองกันนะซิ โลกถึงไดมีทุกข ถึงมีความลําบากมาก มายจนหาท่ปี ลงวางไมได ตางคนตางมีเต็มกายเต็มใจดวยกัน ถาพิจารณาความจริงตามที่พระพุทธเจาทรงสอนแลว ใครจะไปกลัวตาย ใครจะ กลัวทุกขทําไม มันเปนความจริงดวยกันทั้งนั้น ไมมีใครกลัว ถาตามหลักธรรมแลวเปน อยางนี้ พระพุทธเจาเมื่อทรงทราบความจริงนี้แลว ไมทรงกลัวเรื่องความตายเลย สาวก อรหัตอรหันตท้ังหลาย ซ่ึงเคยกลัวมาดวยกันทั้งนั้นในเรื่องความตาย แมแตสัตวมันยัง กลัว พอทานเรียนเขาถึงความจริงเต็มสวนแลว ทานไมไดกลัวกันเลย ทานถือเปนคติ ธรรมดาไปหมด เพราะเปนเรื่องธรรมดาแทๆ โดยหลักธรรมชาตขิ องมันเปนอยา งนนั้ การพิจารณาใหถึงความจริงเชนนี้ จึงเขาใจไดอยางอาจหาญ เม่ือไมนําความ ตายซ่ึงเปนสมมุติหลอกลวงน้ันเขามาปดกั้นตัวเองใหเกิดความขยะแขยง ใหเกิดความ ทอแท และความกลัวก็สงเสริมกิเลส ใหเกิดความทุกขความลําบากขึ้นอีกมากมาย เราก็ ไมเห็นโทษแหงความกลัวนั้นวา เปนตัวสั่งสมกิเลสขึ้นมาใหเกิดความทุกข เราจึงได ทุกขๆ เร่ือยไป กลัวเรื่อยไป ไมเห็นใครจะพนไดสักคนเดียว ความตายกลัวก็ตายไม กลวั ก็ตายมันไปไมพน เพราะเปนความจริง แตถามีปญญาพินิจพิจารณาดังที่วามานี้แลว ถึงจะไมพนในชาตินี้ก็ตาม กพ็ นอยู ภายในจิตใหเห็นอยางชัดเจน ไมมีอะไรเขาไปเก่ียวของพัวพันอยูภายในจิต ใหไดรับ ความทุกขความลําบากเลย เพราะปญญามีความเฉลียวฉลาดเฉียบขาดแหลมคม ฟาด ฟนส่ิงเหลานั้นใหแตกกระจายออกไปหมด คือเจาจอมปลอม ความยึดความถือดวย ความรูเทาไมถึงการณ ก็ขาดสะบั้นออกจากกัน เหลือแตความจริงลวนๆ แลวกลัวตาย ไปหาอะไร นั่น! คําวา “ตาย” น่ีก็โกหกกัน เราจะพูดอยางน้ีก็ได ถาเราไมไดพูดเพื่อทํา รายปายสีผูหนึ่งผูใด เพราะตางคนมักพูดวา “กลัวตาย” กันท้ังน้ัน จึงเหมือนโกหกกัน โดยไมมีเจตนา ทีนี้เราอยากเรียนความจริงใหถึงเหตุถึงผลดวยกัน จงทุมสติปญญาลงไปโดยไม ตองกลัวตายเลย กลัวหาอะไร กลวั แบบผดิ ๆ กลวั ลมกลวั แลง ไปทาํ ไม ความจริงมีอยาง ไรใหรูใหเห็นใหถึงท่ีสุดของความจริง เอา อะไรจะตายกอนตายหลัง ถาเราคือใจจะ ธรรมชดุ เตรยี มพรอ ม ๒๒๒
๒๒๓ ตายจริงๆ ก็ใหมันรูไปในขณะที่เขาถึงธรรมของจริงเต็มสวน ดวยใจที่บริสุทธ์ิลวนๆ แลว ! ขันธคือกองธาตุ รูปขันธของเรามันก็เปนรูปอยูอยางน้ีต้ังแตวันเกิดมา จะให มันเปนอะไรอีก มันไมไดแปรสภาพจากนี่ไปเปนอื่นเปนไหนเลย ก็เปนสภาพอยูอยางนี้ จนกวาจะถึงกาลอวสาน จึงสลายลงไปเปนดินธรรมดา สวนนํ้าก็เปนนํ้าธรรมดา ลมก็ เปนลม ไฟก็เปนไฟธรรมดา เวทนาก็เกิดดับ ไปตามธรรมดาของเขาเทาน้ัน อะไรๆ ก็ดับไปตามธรรมชาติ ของมันท่ีเกิดข้ึนแลวดับไป ซ่ึงเปนของคูกันมาแตด้ังเดิม เราจะไปยึดเอาเงาๆ มาเปน ตัวเปนตนแลวกลัวเงากันไปทําไม มีแตเรื่องเงาๆ กันท้ังน้ัน เรากลัวเงา! ตัวมันจริงๆ ทําไมไมกลัวกัน? ตัวจริงๆ ก็คือ “ความหลง” นั่นแหละ เราไมกลัวตัวนี้เราก็ตองได แบกหามทุกขอยูเรื่อยไป หลงธาตุหลงขันธอยูเรื่อยไป เวลาจะเปนจะตายก็ไมไดอะไร จะไดแตความทุกขความรอน ความลําบากลําบน ความกลัวเปนกลัวตาย ผลสุดทายก็ ตายไปท้ังๆ ที่กลัวๆ แลวหอบทุกขไปดวยมีอยางเหรอ! น่ัน! ดูเอาโทษแหงความหลง ของจิตเปนอยางนี้แล เพื่อใหเขาใจสิ่งนี้อยางชัดเจน จึงตองตั้งหลัก คือนามรูปลงในระหวางขันธ กับจิต ขันธเปนขันธ จิตเปนจิต เอาต้ังกันลงที่ตรงน้ี ปาชาไมมี เม่ือถึงที่สุดกันแลว ปาชาของขันธก็ไมมี ปาชาของจิตก็ไมมี ขันธสลายตัวลงไปตามธรรมชาติของมัน มี ปาชาที่ตรงไหน? ดินเปนดิน นํ้าเปนนํ้า ลมเปนลม ไฟเปนไฟ มีปาชาที่ไหน ถาเราเปน ปาชา ปาชาก็เต็มไปหมดท้ังแผนดิน ท่ีเรานั่งอยูนี้ก็เปนปาชา เพาะมันเปนธาตุดินธาตุ นา้ํ ธาตลุ มธาตไุ ฟที่ควรสมมตุ เิ ปนปา ชา ไดดวยกนั เวทนา เกิดข้ึนดับไป ๆ เวทนามีปาชาที่ไหน มันเกิดขึ้นจากจิตดับไปที่จิต แนะ! เปนอาการของจิตเทานั้นเอง ไมใชตัวจริงของจิต เปนอาการของจิตตางหาก เพราะ ฉะน้ันจิตจึงรูเทาได ถาลงเปนตัวจิตจริงๆ แลว มันแกกันไมออก มันแยกกันไมได ระหวางเวทนากับจิต แตนี่เปนของที่แยกกันไดโดยไมตองสงสัย เพราะเปนอาการอัน หนึ่งๆ แสดงข้ึนทางกาย ทุกขเวทนาแสดงขึ้นทางกายก็รู แสดงข้ึนทางใจก็รู ทีนี้เวลา แยกกันไดอยางเด็ดขาดแลว แสดงข้ึนทางกายนั้นมีและรูเทาดวย แตที่แสดงข้ึนทางใจ นั้นไมมี เพราะหมดเช้ือแหงสมมุติท้ังปวง ซึ่งจะใหเปนทุกขเวทนา สุขเวทนา หรือ อุเบกขาเวทนา เพราะไมมีเช้ือใหสมมุติเหลานี้เกิดขึ้นมาได น่ีแหละจงพากันเขาใจตาม น้ี สัญญา สังขาร วิญญาณ เหลานี้มีปาชาที่ไหน มันแสดงอาการเกิดดับของมัน โดยอาศัยจิตเปนตนเหตุหรือรากฐาน แลวแสดงอาการขึ้นมา มาทางตาก็ตาเปนเครื่อง ธรรมชดุ เตรยี มพรอ ม ๒๒๓
๒๒๔ มือ แลวเปนส่ือเขามาทางใจ ใจถาเปนผูฉลาดก็เพียงรับทราบ ๆ วินิจฉัยตามหลัก ธรรมชาติที่เก่ียวขอ งกบั ตน รูเรื่องตามความเปนจริงโดยลําดับแลวปลอยวางไป โดยไม ตองไปบังคับใหปลอยวาง รูเทา ๆ รูเทาทัน รูตามเปนจริง ๆ อันนั้นก็เปนเพียง “สัก แตว า ผา นไปผา นมาธรรมดาเทา นน้ั เราก็ไมมีอะไร คนเขาไปซิมันอยูที่ไหน? มันไมมีอะไรหลอกใหกลัวใหกลา ก็ เหลือแตความรูลวนๆ แลวกลัวที่ไหน กลัวตายกลัวอะไร กลัวลมกลัวแลงไปทําไมกัน! ใหกลัวตัวจริงของมัน คือความหลงเปนตัวของสําคัญ ความหลงทําใหสําคัญ คือ สาํ คญั วา นเ่ี ปน เรา นั่นเปนของเรา อะไรปรากฏขึ้นมาก็วาเรา อะไรผิดปกตินิดหนึ่งก็เกิด ความเดือดรอนวุนวายข้ึนมา เพราะความสําคัญน้ันแหละเปนเหตุอันสําคัญ ซ่ึงออกมา จาก “โมหะอวิชชา” ที่เปนเคามูลหรือเปนรากเหงาสําคัญฝงอยูภายในจิต แสดงออกมา ในทาตางๆ เชน ความสําคัญมั่นหมาย ส่ิงน้ันเปนเราเปนของเรา นี่แหละมีเยอะ ตาม แตผ ูปฏิบตั ิจะพจิ ารณาใหร อบคอบดว ยปญญา เพื่อความปลอ ยวางไปโดยลาํ ดับๆ เถิด ถาเราหาความจริงดวยสติปญญาอยางจริงจังแลว เราจะไปหลงความจอมปลอม ที่ไหนกัน ตองรูความปลอมนี้เรื่อยไป ปญญามีไวเพื่ออะไร ถาไมมีไวเพื่อแกของปลอม ซึ่งมีเต็มหัวใจดวยกันทุกคน นี่เวลาจําเปนควรจะไดทุมเทสติปญญาลงตรงนี้ ตองเอาให เต็มเม็ดเต็มหนวย เต็มเหตุเต็มผล ถึงข้ันไห ก็ใหมันทราบกันกับจิตของเราน่ี ตาย จริงๆ ก็ใหทราบกัน ไมตายก็ใหทราบกัน จึงสมนามวาเราหาของจริง ตองทําใหรูความ จรงิ ในตวั ของเราเอง เราอยาไปเชื่อคนอื่นย่ิงกวาเชื่อธรรม พระพุทธเจาทานตรัสวา “อยาเช่ือตาม ตํารับตําราจนขาดสติปญญาไตรตรอง” ในกาลามสูตรทานแสดงไว ใหเช่ือตามท่ีเห็นวา ควรคิด ควรเชื่อได นั่นทานหมายถึงธรรมขั้นที่ควรเชื่อตัวเองไดแลว ไมควรจะไปเชื่อ แบบแผนซึ่งเปนการหยิบยืม แตทานก็ไมไดปฏิเสธดวยประการท้ังปวงวา ไมใหเชื่อ ครูเชื่ออาจารย! เช่ือตํารับตํารา แตก็ตองเช่ือตามข้ัน จะไมเช่ือเลยไมได เม่ือถึงข้ันซ่ึง ควรจะเชื่อตัวเองไดอยางเต็มเม็ดเต็มหนวย เตม็ อรรถเตม็ ธรรม เต็มภูมิของใจที่รูอยาง เต็มตัวจริงๆ แลว แตยังไปหาลูบคลํา เช่ืออันน้ันสิ่งน้ันอยู ตองแสดงวาเรายังบกพรอง อยูมาก ยังชวยตัวเองไมได ท้ังไมเปน “สนฺทิฏฐิโก” ดังทานตรัสไว ธรรมขอนั้นจึง สรุปลงในจุดนี้เหมาะสมอยางยิ่งวาไมเชื่อใคร เชื่อปญญาที่พิจารณารูเห็นตามความจริง ที่มีอยูภายในใจ ในธาตุในขันธของเรานี้เทานั้น เมื่อรูชัดเจนแลวยอมหายสงสัยไปหมด อะไรจริงอะไรปลอมรูหมดทั้งสิ้น (ในกาลามสูตร มุงรูธรรมภาคปฏิบัติดวย “สนฺทิฏฐิ โก” จึงปฏิเสธการเชือ่ ภายนอก มเี ชอ่ื ครอู าจารยเ ปน ตน ) ธรรมชดุ เตรยี มพรอ ม ๒๒๔
๒๒๕ ผลสุดทายสิ่งท่ีเรากลัวเรื่องความเปนความตาย มันก็หมดปญหาไปตามกัน เพราะความกลัวมันเปนกิเลสนี่ เมื่อกิเลสประเภทนี้หมดไปแลว จะเอาอะไรมากลัว! ถึง คราวจะพิจารณาเอาใหเต็มท่ีเต็มฐาน ตองพิจารณาอยางน้ัน ไมเสียดายอะไรทั้งหมด ไมตองกลัวเร่ืองเปนเร่ืองตาย เปนคติธรรมดาของโลกท่ีสมมุติกันมา เราพิจารณาให เห็นความจริงของสมมุติซึ่งมีอยูภายในตัวเราเอง เมอื่ ประจักษแลวกห็ ายสงสยั น้ีแลการสงครามระหวางเรากับขันธและจิต ระหวางจิตกับกิเลสที่มีอยูในจิต ซึ่ง เปนข้ันละเอียด เปนขั้นสุดยอดของกิเลสที่ไดอธิบายไปแลว ยอดของปญญาก็เนนหนัก กันลงที่ตรงนั้น ฟาดฟนกันลงที่ตรงนั้น จนกิเลสกระจายไปหมดไมม อี ะไรเหลอื อยเู ลย คําท่ีวา “สมมุติ” หรือจุดที่วา “สมมุติ” ไมมีเหลือ คําวา “อนิจฺจํ” ก็ดี ทุกฺขํ ก็ดี อนตฺตา ก็ดี” ขางนอก คือรูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ก็ดี ท่ีมีอยูภายในใจก็ดี ยอมหมดปญหาไปโดยประการทั้งปวง ไมไดไปตําหนิและไมไดไปชมวา “อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา” เปน อะไร หมดการตําหนิติชม เพราะเชื้อแหงความตําหนิติชมไดหมดไปแลว จะหาความตําหนิติชมมาจากไหน นอกจากมีแตหลักความจริงลวนๆ ตามหลักธรรม ชาติเทานั้น การเอาชยั ชนะ เอากนั ทต่ี รงน้ี ชนะตัวเอง ชนะอยา งน้ี มนั แสนสขุ และชนะอยา ง ประเสริฐสุด ไมต อ งกลวั ตาย จงพิจารณาอยางนี้ ท่ีกลาวมาท้ังมวล รวมลงยอดของกิเลสตัณหาอาสวะซ่ึงมีอยูภายในใจ และได พิจารณากันดวยยอดแหงสติปญญาจนสิ้นสุดลงไป น่ันแหละท่ีวา “ลบลางสมมุติ” “ลบ ลา งปา ชา ” ลบลางกันทต่ี รงนั้น ตรงทท่ี าํ ใหเ กดิ ตายภายในใจน้ี ความเกิดจะเกิดท่ีจุดน้ัน เกิดเปนอะไรก็ตาม จะเกิดที่จุดน้ัน ความดับก็ดับท่ี ตรงนั้น ที่อื่นไมมี ตามที่ทานวา “ทุกฺขํ นตฺถิ อชาตสฺส ทุกขยอมไมมีแกผูไมเกิด” ก็อยู ทจ่ี ดุ นน้ั แหละ เมื่อลบลางปาชาไดหมดดวยปญญาอันแหลมคมแลว ทุกขยอมไมมีแกผูไมเกิด ก็อยูตรงน้นั จิตจะเกิดเรื่องอะไรขึ้นมาอีกเลา เมื่อไมมีกิเลสเปนตัวเหตุใหเกิด พูดถึงเรื่องจิตท่ีบริสุทธ์ิแลว แมจะมีความคิดความปรุงแตงตางๆ ตามหนาท่ี ของขันธ ก็เปนขันธลวนๆ ไมมีกิเลสเปนผูผลักดันใหคิดใหปรุงอะไรทั้งสิ้น ทานจึงไม เรียกวา “เกิด” เมื่อธาตุขันธสลายไปแลว ลางธาตุลางขันธไปดวยความตายโดยทาง สมมุติแลว ก็เปนอันวาลางปาชาโดยส้ินเชิง ปาชาท่ีจะเอาธาตุขันธมาต้ังเปนปาชาขึ้น ภายในตัวเองอยางที่เคยเปนมา เปนอันวาหมดปญหากันไป ปาชาในจิตมีท่ีไหนกัน นอกจาก “นพิ พฺ านํ ปรมํ สขุ ํ” เทานั้น ไมมีความเปนอื่นเลย ธรรมชดุ เตรยี มพรอ ม ๒๒๕
๒๒๖ ฉะน้ันขอใหเราท้ังหลายพินิจพิจารณาคนควาและปลอยวางท่ีจุดนี้ เรื่องชัยชนะ เรื่องความจริง จะรูเห็นกันท่ีจุดนี้เอง ไมมีที่อื่นใดเปนที่รับรองความบริสุทธ์ิหลุดพน มี นเ่ี ทา นน้ั จงึ ขอยุติ เพียงเทานี้ ธรรมชดุ เตรยี มพรอ ม ๒๒๖
๒๒๗ เทศนโปรดคุณเพาพงา วรรธนะกลุ ณ วดั ปา บา นตาด เมื่อวันที่ ๑๓ มกราคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๙ สรา งธรรมใหจิตใหพ อกอ นตาย พระวัชชีบุตร ทานเปนบุตรแหงชาว “วัชช”ี สกุลนั้นมีลูกชายคนเดียวของพอแม บวชแลวไปบําเพ็ญสมณธรรมอยูท่ีปาชา ทานเคยมีเพื่อนฝูงที่เปนชาววัชชีมากมายใน คราวท่ีทานเปนฆราวาส คืนน้ันทานกําลังเดินจงกรมอยูในปาชาคนเดียว คืนวันนั้นมี งานนักษัตร ประชาชนและหนุมสาวชาววัชชีพากันเดินมาที่ขางปาชาที่ทานพักอยู เขาสง เสียงเอ็ดตะโรไดยินไปถึงในปาชา ขณะนั้นทานกําลังเดินจงกรมอยู จึงเกิดความวิตกและนอยใจวาโลกเขามีความ สุขรื่นเริงกัน แตเรามาอยูในปาชาซึ่งมีแตผีตายทั้งนั้น จึงเปนผูที่ไรคาหาราคามิได เรา อยูในปาชาคนเดียวราวกับผีดิบอยูกับผีที่ตายแลว เรามาอยูกับคนที่ตายแลวทั้งนั้น โลก เขามีความสุขรื่นเริงกัน แตเรามาอยูกับคนตาย หาความสุขความรื่นเริงมิได ราวกับคน ตายทั้งเปนในปาชา ซ่ึงเปนสถานที่อยูของคนที่หมดความหมายแลวทั้งนั้น เราเปนคน หาคาหาราคามิได ทานตําหนิตัวเองดวยความโศกเศราเหงาหงอย และนอยใจในขณะ นน้ั ขณะท่ีกําลังถูกกิเลส คือความนอยเน้ือต่ําใจครอบงําอยู ก็ปรากฏเสียงเทวดาที่ ชาติปางกอนเคยเปนสหายกันมา ประกาศเตือนทานอยูบนอากาศวา “เราไมเห็นมี บุคคลใดซ่ึงมีคุณคามากยิ่งกวาทาน ที่กําลังบําเพ็ญสมณธรรมอยูในปาชาเวลาน้ีเลย พวกเหลาน้ันเขาสงเสียงเปนทารื่นเริงบันเทิงไปตามความโงเขลาเบาปญญา เพราะ กิเลสครอบงําเขาตางหาก เขาไมไดไปดว ยอรรถดวยธรรม ดวยความรูความฉลาด ที่จะ ยงั ตนใหพ น จากทกุ ขเ หมอื นทา น ซง่ึ กาํ ลงั จะเปน ปราชญอ ยแู ลว ดว ยการสน้ิ กเิ ลส เพราะ ความพากเพียรตามธรรมของพระพุทธเจา ขอทานจงภาคภูมิใจในความเปนอยู และ ความพากเพียรของทานเถิด เราอนุโมทนากับทานเปนอยางยิ่งท่ีเปนมนุษยฉลาด สามารถปลีกตนออกจากโลกอันเต็มไปดวยความเกลื่อนกลนวุนวาย มาบําเพ็ญสมณ ธรรม เพือ่ เอาตัวรอดเปน ยอดคน พนทุกขไปแตผูเดียว การส่ังสม “วัฏฏะ ความหมุนเวียนเปลี่ยนแปลง เก่ียวกับเร่ืองความเกิด ความ ตาย ซ้ําๆ ซากๆ ไมมีวันเลิกแลวน้ัน เปนทางเดินของคนโงซ่ึงหาทางไปไมได เดินกัน ตางหาก ซึ่งมิใชทางอันประเสริฐเลิศเลออะไรเลย สวนทานกําลังดําเนินตามเสนทาง ของทานผูเห็นภัยในความทุกข ทําไมทานจึงไปชมเชยผูกําลังหลงอยูในความทุกขอยาง ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๒๗
๒๒๘ นั้นเลา” “การทําความเพียร เพื่อสมณธรรมใหจิตใจไดรับความสงบ เห็นโทษเห็นภัยใน ความเกิด แก เจ็บ ตาย เปนความชอบธรรมแลว ท่ีทานกําลังดําเนินอยูเวลานี้ จะมีใคร เลาเปนผูมีจิตใจสูงสง เสาะแสวงหาความหลุดพนอยางทานน้ี ทานควรจะยินดีในการ บําเพ็ญของทาน เพราะทาํ ใหท า นเปน ผมู คี ณุ คา มากในการทท่ี า นบาํ เพญ็ อยเู ชน น้ี” พระวัชชีบุตร กลับไดสติทันที เม่ือถูกเทวดาเตือนเชนนั้น แลวบําเพ็ญธรรมตอ ไปดว ยความหา วหาญตลอดคนื ปรากฏวา ทา นไดบ รรลถุ งึ ทส่ี ดุ แหง ธรรมในคนื วนั นน้ั นก่ี แ็ สดงวา จิตของทานเปนไปอยางรวดเร็ว เรื่องทานเปนอยางนี้เอง ที่กิเลสมัน มากระซิบหลอกทานวา การทําอยางนั้นดี การทําอยางน้ีไมดี แตฝายธรรมท่ีเปนวาสนา บารมีของทาน หากชวยบันดาลใหมีเทวดามาเตือนสติใหรูสึกตัว กลับบําเพ็ญเพียร อยา งกลา หาญ จนไดบรรลุธรรมในคืนนั้น นี่เรื่องของพระวัชชีบุตร เปนลูกชายคนเดียวของเศรษฐีสกุลน้ัน ซึ่งมีสมบัติเงิน ทองมากมาย เวลากิเลสมันกลอม มันก็กลอมไดอยางสนิท ดังที่รูๆ กันอยูน่ันแล เรื่อง ของกิเลสตองเปนเชนน้ันเร่ือยมาไมเคยเปนอื่น คือ เซอๆ ซาๆ เหมือนพวกเราเลยมัน ฉลาดแหลมคมมาก ทานตองอาศัยคติธรรมที่เทวดามาชวยช้ีแจงใหเห็นโทษเห็นภัย เห็นคุณเห็นประโยชนท้ังสองดานดวยความเขาใจซาบซ้ึง และบําเพ็ญธรรมตอไปจนได บรรลุถึงธรรมสุดยอด รูสึกวาทานเปนประเภท “ขิปปาภิญญา รูไดอยางรวดเร็ว” น่ีถาจิตของทานมี ภูมิธรรมสูงละเอียดมากอนเหตุการณนี้อยูแลว และสมควรจะไดบรรลุธรรมในคืนวัน นั้นโดยลําพัง ทานก็ไมควรจะวิตกวิจารณไปในทางต่ําอยางนั้น จึงแนใจวา ภูมิธรรมใน จติ ตภาวนาทา นยงั ไมม ใี นเวลานน้ั มแี ตภ มู วิ าสนาบารมที ี่เคยบําเพ็ญมาแตอดีตชาติ ความวิตกวิจารณอยางน้ัน หมายถึงจิตที่ยังไมมีภูมิรู ยังไมพนจากส่ิงเหลาน้ีไป ทานจึงตองตําหนิตนซ่ึงกําลังบําเพ็ญในทางท่ีชอบ แตเม่ือไดสติแลว ทานก็จะพิจารณา เห็นโทษแหงความเปนไปไดอยางรวดเร็ว จึงคิดวาทานมีนิสัยวาสนามาดั้งเดิมที่ควรแก การบรรลุธรรม ยังไมใชภูมิธรรมท่ีทานบําเพ็ญไดในขณะท่ีเปนเพศสมณะ จึงมีวิตกใน ทางโลกๆ ไดเปนธรรมดา การอยใู นสถานทอ่ี นั เหมาะสมแกก ารบาํ เพญ็ ธรรมนน้ั เปน ความชอบยง่ิ พระพุทธเจาจึงทรงสอนใหไปอยูในปาชา เพื่อเปนเครื่องเตือนสติ และเทียบกัน ระหวางคนที่ตายแลวกับคนที่กําลังเปนอยูไดดี เชนเทียบวาเราท่ียังไมตายกับเขาที่ตาย แลว เปน อยา งไร เปนตน จิตเมื่อไดอยูในสถานท่ีเชนน้ัน ยอมไมเกิดความเพลิดเพลิน ทั้งจะเปนความ สลดสงั เวชในความ เกิด แก เจ็บ ตาย ของเขาของเราไดดี จติ จะมที างออกจากกองทกุ ข ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๒๘
๒๒๙ ไดเร็วผิดกับที่ธรรมดาท่ัวไป และมีความยับยั้งชั่งตวง และใครครวญในธรรมทั้งหลาย โดยสมํ่าเสมอ ซึ่งเปนทางออกโดยชอบธรรม ทานจึงสอนใหอยูในปาชา เน่ืองจากจิต เวลาไปอยูสถานท่ีหน่ึงเปนอยางหน่ึง ไปอยูอีกท่ีหน่ึงเปนอีกอยางหน่ึง เก่ียวกับส่ิงท่ี เกย่ี วขอ งหรอื สง่ิ แวดลอ มตา งกนั การไปอยูในสถานท่ีเปล่ียวๆ ก็ไมทราบจะไปคิดหากิเลสตัณหาอาสวะ ซึ่ง เปรียบเหมือนยักษเหมือนผีกันทําไม ในปาเปลี่ยวๆ มีสิ่งบังคับใหระมัดระวังตัวหลาย ดานอยูตลอดเวลา แลวใครจะไปมีโอกาสคิดส่ังสมกิเลสขึ้นมาเลา นอกจากจะพิจารณา โดยธรรมเพื่อถอดถอนกิเลสของตัวออกไปโดยลําดับเทานั้น ทานจึงสอนใหไปอยูที่เชน นั้นเพ่ือเปนความไมประมาทนอนใจ ประคองความเพียรดี จิตใจกาวหนา ท้ังนี้จะเห็น ไดดวยตัวเราเองที่บําเพ็ญสมณธรรมอยูกับหมูเพ่ือน ในที่ที่มีเพื่อนฝูงหรือในที่ที่ไมนา กลัว ถึงจะมีความเพียรดีจิตมีพื้นฐานอยูแลวก็ตาม ความเพียรก็ไมคืบหนาไปอยางรวด เร็ว ไมเ หมอื นไปอยใู นสถานทเ่ี ปลย่ี วๆ ใจรสู กึ มคี วามอดื อาดเนอื ยนายพกิ ล ขณะท่ีอยูกับเพ่ือนฝูงมากๆ ในสถานที่ท่ีไมตองระมัดระวังอะไร เปนสถานท่ี ปลอดภัยจากสัตวรายตางๆ มีเสือ เปนตน การบําเพ็ญก็เปนไปอยางเช่ืองชา แตพอ กาวเขาไปอยูในสถานท่ีท่ีตองระมัดระวังท้ังวันท้ังคืน ใจเปนความเพียรประจําอยู ตลอดเวลา แมกลางวันก็มีสติระมัดระวังอยูเสมอ ยิ่งกลางคืนดวยแลว จิตย่ิงต้ังทาต้ัง ทางระมัดระวังมาก คือระวังอยูภายในตัวในใจ ไมใหจิตเผลอไปคิดเร่ืองอะไรๆ แมคิด เรื่องเสือ ทั้งๆ ที่เสือไมมีในเวลานั้น ความคิดเชนนี้ก็เปนภัยแกตัวแลว คือความคิดนั้น เขยาเราใหสะดุงหวาดกลัวข้ึนมาใหเปนทุกข และเปนการสั่งสมกิเลส คือความกลัวข้ึน มา แลวก็เปนผลใหเกิดความทุกขอันเน่ืองมาจากความกลัวน้ัน เพราะฉะนั้นความคิด ในแงตางๆ ท่ีเปนภัยแกตัว จึงตองรีบแกไขในขณะนั้นๆ ไมปลอยใหใจเรรอนไปตาม ความคิดที่เห็นวาเปนภัย ซึ่งเปนเหตุใหกอความวุนวายใหแกใจตัวเองจนหาทางสงบสุข ไมได สวนมากผูไปอยูในปาในเขาเชนนั้นได ตองเปนผูที่ไดพิจารณาตัวเองพอสมควร วาจะไมถอยหลัง ถายังมีความขยาดครั่นครามตอภัยอยูก็ไมกลาไป ตองเปนผูตัดสินใจ ตัวเองอยางเด็ดเดี่ยวแลววา “เปนก็เปน ตายก็ตาย” แลวตัดสินใจลงไปอยางเด็ดขาดไม ลังเลสงสัย เมอ่ื ไปแลวเจตนาเดมิ กับการท่อี ยูน ้นั ตองเปนอนั เดียวกนั คือคงเสนคงวาไม หวั่นไหว โดยทําความเขาใจกับตัวเองวา “ก็เรามาแลวดวยความเสียสละ ทําไมไมอยู ดวยความเสียสละ จะหวงอะไร ? จะเสียดายอะไร เวลาอยูโนนก็ไดพิจารณาแลววาราง กายอันน้ี ชีวิตอันน้ี เปนของไมมีคาสาระแกนสารใดๆ กลาเสียสละได จนถึงเขามาอยู ในสถานท่ีน้ี เมื่อกาวเขามาอยูในสถานที่นี้แลวรางกายจิตใจนี้กลับมีคุณคามากเชียว ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๒๙
๒๓๐ หรือ ถึงตองรักตองสงวนไมยอมเสียสละเลา ความจริงคือรางกายและจิตใจอันเกานี้แล เหตุใดจึงเสียสละไมได อยูโนนก็มีความตาย อยูน้ีก็มีความตาย ไปอยูในสถานที่ใดๆ ก็ มีความตายเทากัน จะคิดกลัวตายเพื่ออะไรอีก นี่คืออุบายสอนตัวเอง “อะไรอยากกิน ก็ กินไปซี เพราะเขากินก็อ่ิมทองเขาไปวันหนึ่ง แลวก็ตายในวันตอไป เราตายในวันนี้ เขา ก็จะตายในวันหนา ความตายมีเสมอกัน ขอใหตายอยูในสนามรบ คือสงครามระหวาง กิเลสกับธรรมเถิด ใหไดชัยชนะ อยาไดพลั้งพลาดทอถอยเลย ตายก็ตายอยางนักรบ คอื ตายในสงครามไมห วน่ั ไหว” เม่ือไดพร่ําสอนจิตเราอยูทุกระยะท่ีจะคิดออกไปนอกลูนอกทาง ใหเกิดความ กลัวข้ึนมาอยูแลว จิตก็ไมกลาจะคิด เพราะสติคอยบังคับบัญชาอยูเสมอ นั่นแลคือ ความเพยี ร เมื่อความเพียรเปนอยูดวยสติ ดวยปญญา ระมัดระวังตัวอยู จิตของผูนั้นยอม กาวไปสูความสงบไดทั้งๆ ที่ไมเคยสงบก็สงบไดอยางประจักษใจ ซ่ึงไมตองไปถามใคร เลย เพราะขณะจิตสงบน้ันเปนความไมกอกวนตัวเอง เร่ืองอะไรก็หายหมด เรื่องกลัวก็ หาย มีแตความรูลวนๆ ที่เดนอยูดวยความเที่ยงตรงของจิต ขณะนั้นเปนความสุขความ สบายปราศจากความวุนวาย และส่ิงกอกวนตางๆ โดยสิ้นเชิง เหลือแตความรูลวนๆ ที่ เดนอยูดวยความเที่ยงตรงของจิต ขณะน้ันเปนความสุขความสบาย ปราศจากความวุน วายและสิ่งกอกวนตาง ๆ โดยสิ้นเชิง เหลือแตความรูลวน ๆ กับความสบาย น่ีคือ ผล แหงความระมัดระวังความคิดปรุงท่ีออกไปนอกลูนอกทาง ดวยสติปญญาท่ีคิดอาน ไตรตรองหักหามใจ ทําความรูสึกนึกคิดตางๆ ดวยสติ คิดออกมาประเภทใด สติคอย รับรู ปญญาก็คอยตัดฟนคอยหักหามดวยเหตุผล จิตจะเหนือเหตุผลไปไมได ยอมจะ กา วเขา สคู วามสงบไดอ ยา งสบายๆ หายหว ง เม่ือจิตไดกาวเขาสูความสงบดวยเหตุผลอันเหมาะสมแลว จะอยูในท่ีเชนไร ก็ อยูไดทั้งนั้น ไมไดถือวาที่นี่เปนภัย ที่นี่มีเสือมีชาง ที่วามีอะไรหรือสัตวรายตางๆ นั้น ก็ คือความคิดปรุงของตัวที่คอยหลอกตัวเทาน้ัน แมจะเปนความจริงที่จะมีอันตรายก็ตาย ไปซี อยูเฉยๆ เราก็จะตายอยูแลวเม่ือถึงกาลเวลา มันจะตายเวลานี้ก็ถึงกาลของมันท่ี เหมาะสมกันอยูแลว เราจะไปก้ันกางหักหามมันทําไม เรื่องความตายเปนคติธรรมดา จะตายในทางจงกรมนี้ก็ตายซิเมื่อถึงกาลแลว เมื่อยังไมถึงกาลมันก็ยังไมตาย จะตายอยู ในรมไมชายเขาที่ไหนก็ตายเถิด เมื่อถึงกาลแลวไมตองกลัว จะไปคัดคานคติธรรมดาที่ เคยมีมาดั้งเดิมอยางไรอีก จะรอตายวันพรุงนี้ เมื่อถึงวันพรุงนี้ขึ้นมาแลว จะเอาอะไรมา คัดคานก็คานไมได มันก็ตองตายอยูนั่นเอง เพราะตัวเรามันเปน “กอนตาย” นี่เปน อุบายวิธีหักหาม ปราบปรามใจของตน ไมใหออกนอกลูนอกทาง เพื่อสั่งสมกิเลสขึ้นมา ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๓๐
๒๓๑ เวลาไปเดินจงกรมนั่งสมาธิภาวนาในปา เราก็ไปเพื่อถอดถอนกิเลส ไมใชไปสั่งสมกิเลส คอื ความหวาดกลวั เปน ตน ขึ้นมาเผาลนจิตใจ ซึ่งผิดความหมายของธรรมที่สอนเพื่อแก กเิ ลส พระธุดงคกรรมฐานท่ีมุงตอแดนพนทุกข ทานปฏิบัติเพ่ือเห็นคุณคาแหงการ ชําระแหงการดัดแปลง แหงการฝกฝนทรมานตนจริงๆ ทานจึงไมสะทกสะทานในการที่ จะไปอยูในสถานที่ใดก็ตาม ขอใหเปนท่ีเหมาะสมตอการประกอบความเพียรเทานั้น เปนท่ีพอใจทาน ความสุข ความอดอยาก ขาดแคลนทางรางกาย ทานไมถือเปนส่ิงจํา เปนย่ิงกวาการบําเพ็ญสมณธรรมดวยความสะดวกสบายใจ ธรรมจึงมีความเจริญข้ึน ภายในใจเรอ่ื ยๆ คําวา “ธรรม” สวนผล ก็คือความสงบรมเย็น เปนตน สวนเหตุ คืออุบายแยบ คายตางๆ ที่เปนเครื่องประหัตประหารกิเลส ไดแก สติ ปญญา นี้แล ซึ่งทํางานแกกิเลส ฆากิเลสไปเร่ือยๆ ทําใหรูเห็นสิ่งตางๆ ภายในใจทไี่ มเ คยรเู คยเหน็ มาแตก อ น การภาวนาอยูในสถานที่ธรรมดาเปนอยางหนึ่ง จิตใจมักเฉื่อยชา ไมคอยมีความ ต่ืนเตนและกระตือรือรนในธรรมท้ังหลาย พอกาวเขาไปอยูในที่เชนนั้น ความรูความ เห็นท่ีแปลกประหลาดมักปรากฏขึ้นเรื่อยๆ อุบายตางๆ ของปญญาท่ีจะเกิดขึ้นมาสง เสริมใหทันกับกลมายาของกิเลสก็เกิดขึ้นเรื่อยๆ สติก็ตอเนื่องกันเปนลําดับลําดา กิเลส คอยๆ หมอบลงไปเปนลําดับ พอกิเลสหมอบเทาน้ันใจก็เย็น พอกิเลสออกพลุกพลาน ใจตองรุมรอน เพราะพลกุ พลา นหาเหตเุ พอ่ื ทาํ ลายใจนแ่ี ล คําวา “กิเลส” กิเลสมันตองหาเหตุ นําความทุกขรอนเขามาใสใจเสมอ ถาปลอย ใหกิเลสพลุกพลานมากเพียงใด ก็แสดงวาปลอยใหกิเลสออกไปกอบโกยเอาความทุกข เขามาเผาลนตนเองใหรอนมากขึ้นเพียงนั้น ทั้งๆ ที่ไมมีกองไฟอยูในหัวใจ แตใจก็รอน ยง่ิ กวา ไฟ เพราะไฟของกเิ ลสรอ นยง่ิ กวา ไฟใดๆ ทง้ั สน้ิ ฉะนั้นจึงตองระมัดระวังไมใหมีไฟ คือกิเลสลุกลามข้ึนมา เม่ือฝกฝนทรมานใจ ไมลดละทอถอยโดยสม่ําเสมอ ใจกก็ ลายเปน ความเคยชนิ ขน้ึ มา สติสตังก็มีขึ้น ไปอยูใน ที่เชนไรสติก็มีไปเรื่อยๆ ความเยน็ ใจนน้ั ไมม อี ะไรทจ่ี ะเยน็ ยง่ิ กวา ใจสงบ ใจสงบในขณะใด ยอมแสดงความเย็นใหเห็นประจักษ ใจที่เย็นตามฐานะของ ตนที่มีพื้นเพอันดีอยูแลว เพราะอํานาจแหงสมาธิที่สงบหลายครั้งหลายหน จนกลาย เปนการสรางฐานมั่นคงขึ้นมานั้น ยอมเปนความสุขอันละเอียดออนอยูประจําใจ ทั้งที่ ใจไมไดรวมลงเปนสมาธดิ ว ยการภาวนาเหมอื นข้นั เริม่ แรก เมื่อถอยออกพิจารณาทางดานปญญา กส็ ามารถแยกแยะสว นตา งๆ ของรางกาย ลงในกอง อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา ได ตลอดส่ิงภายนอก เชน ตนไม ภูเขา ก็แยกแยะออก ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๓๑
๒๓๒ ใหเห็นเปน “ไตรลักษณ” ไดเชนเดียวกับสวนภายใน พิจารณาประสานกันไปทั้งภาย ในภายนอก เชน จําพวกสัตว พวกเสือ เปนตน ก็เปนธาตุเปนขันธ เปนสภาวธรรมอัน หนึ่งๆ เชนเดียวกับธาตุขันธของเราจะไปกลัวไปเกรงกันหาอะไรไมเขาเรื่อง หาเหตุหา ผลไมได ไรสารคุณของผูแสวงธรรมเพ่ือความพนทุกข นาอับอายสัตวปาเขาที่อยูกันได ไมกลัวแบบพระกรรมฐานปลอม เหลาน้ีคืออุบายสติปญญาของผูแสวงธรรมฆากิเลส ไมใชอุบายกิเลสสังหาร ธรรม สังหารพระธุดงคกรรมฐานปลอม เพราะหลงกลมายาของกิเลส เชน ความกลัว เสือ กลวั ตาย เปนตน พระพุทธองคทรงสอนพระผูเริ่มบวชวา “รุกฺขมูลเสนาสนํ” เปนตน ทานไลเขา ไปอยูบําเพ็ญธรรมในปาในเขา อยูตามรมไม ชายปา ชายเขา ท่ีไหนก็ได ที่เปนความ สะดวกในการบําเพ็ญสมณธรรม อันเปนสถานท่ีฆากิเลสภายในใจ กระทั่งไมมีกิเลสตัว ใดเหลอื หลออยภู ายในใจเลย เพราะสถานที่เชนนั้น แตระวัง! แตอยาไปอยูแบบผูข้ึนเขียงใหกิเลส คือความสะดุงกลัวตัวส่ัน ไม เปนอันภาวนาสับยําแหลกก็แลวกัน! อุบายแหงธรรมตางๆ ท่ีทานสอนสอนเพื่อฆา กิเลสทําลายกิเลสภายในใจใหสิ้นไปทั้งน้ัน ไมไดสอนเพื่อใหกิเลสฆาคน ฆาพระ ใน สถานที่และอิริยาบถตางๆ ไวเลย แตพวกเรามักจะเปนกันทํานองนี้ โดยที่เจาตัวก็ไมรู วาเปน “ธรรม” แทนที่จะเปนเครื่องแกกิเลส จึงมักกลายมาเปนเครื่องมือของกิเลสและ สั่งสมกิเลสไปเสีย เพราะหัวใจมีกิเลส กิเลสจึงมีอํานาจที่จะฉุดลากธรรมเขามาเปน กเิ ลสได ฉะน้นั จงึ ขอเนน ความจรงิ ใหท านผฟู งทงั้ หลายทราบไวอยา งถึงใจวา ไมว า สมยั โนน สมยั น้ี “ธรรม” คอื “ธรรมรอ ยเปอรเ ซน็ ต” อยเู รอ่ื ยมาและเรอ่ื ยไป ผูปฏิบัติ ตามหลักธรรมจึงสามารถแกกิเลสไดโดยลําดับๆ ไมสงสัย นับตั้งแตครั้งพุทธกาลมา จนกระทง่ั ปจ จบุ นั ไมเ ปน อน่ื กเิ ลสทกุ ประเภทยอมหรอื กลวั แตธ รรมเทา นน้ั นอก จากธรรมแลว กเิ ลสไมก ลวั อะไร กเิ ลสครอบโลกธาตอุ ยา งสงา ผา เผย ไมก ลวั อะไร! กลวั แตธรรมอยางเดียว “ธรรม” คืออะไร? คือ วิริยธรรม ขันติธรรม วิริยะ คือความเพียร ขันติ คือ ความอดทน สติธรรม ปญญาธรรมหนุนกันเขาไป กิเลสอยูที่ตรงไหน จงนําเครื่องมือ เหลาน้ี หรือธรรมเหลานี้หมุนตัวเขาไปตรงน้ัน กิเลสขยับขยายออกไป ธรรมไลสงออก ไปเรื่อยๆ จนกระทั่งไมมีกิเลสตัวใดเหลืออยู แมพอแม ปูยา ตายายของกิเลส ท่ีเคยเขา ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๓๒
๒๓๓ มาต้ังรากตั้งฐาน ตั้งโคตรต้ังแซ อยูในหัวใจเรามากมายเพียงไร ก็สูวิริยธรรม ขันติ ธรรม สติธรรม ปญญาธรรมไปไมได ธรรมเหลานี้กวาดลางไปหมด คือกวาดลางผูกอ การรา ยซง่ึ มอี ยภู ายในใจ และกอ กวนความสงบอยตู ลอดเวลา ผูกอการราย ยุน้ัน ยั่วนี้ แหยน้ัน หลอกหลอนเราใหหลงกลของมันอยูตลอด เวลา ถาธรรมชาติน้ีมีอยูในหัวใจใด หัวใจนั้นจะหาความสงบรมเย็นไมไดเลย เหมือน เชื้อโรคที่ชอนไชรางกายใหหาความปกติสุขไมไดนั่นเอง ปราชญท า นจงึ ถอื วา กิเลสทุก ประเภทเปน ภยั ตอ จติ ใจมาแตไ หนแตไ ร นักปราชญที่กลาหาญไมรูเรื่องรูราว ไมเขาทาเขาที ไมรูจักเปนจักตาย ก็คือพวก เรา จึงตองแบกหามโทษทุกขอยูตลอดเวลา แลวยังพากันอาจหาญตอกิเลส สงเสริม กเิ ลสอยา งออกหนา ออกตาไมล ะอายปราชญท า นบา งเลย ไปอยูที่ไหนก็บนวาทุกข จะไม บนยังไง ก็เราเปนผูเสาะแสวงหาทุกขกันท้ังวันทั้งคืน ยืน เดิน น่ัง นอน ดวยการส่ังสม กเิ ลส อันเปนตัวเหตุตนเพลิงกันทั้งนั้น เม่ือกิเลสเกิดข้ึน เพ่ิมขึ้น และสรางบานเรือนบนหัวใจเรา จนเกิดความทุกขขึ้น มาอยางเดนชัดแทบยกไมไหวแลว ก็บนกันวาเปนทุกขเปนรอน แมบนมันก็ไมกลัวถา ไมทําลายมัน ถากิเลสเปนเหมือนดานวัตถุแลว โลกนี้โลกไหนก็ไมมีที่เหยียบยางไปได เลย เพราะมนั อดั แนน ไปดว ยกเิ ลสของคนและสตั ว พระอรหันตทานบําเพ็ญเพียรเพื่อความเปนพระอรหันตนะ ทานมีความเพียร แกกลาสามารถขนาดไหน ทานจึงเอ้ือมถึงภูมิน้ันได ท้ังนี้ทานตองเปนนักรบจริง ๆ เหนือคนธรรมดาอยูมาก ตางองคก็มีความเพียรสมเหตุสมผล ความเพียรมีมาก กิเลส ก็ตายไปเร่ือยๆ ตามทางจงกรม สถานที่นั่งที่นอนมีแตปาชาของกิเลส ท่ีทานฟาดฟน หั่นแหลกกันอยูเปนลําดับไมลดละความเพียร เพราะสติอันเปนความพากเพียรน้ี ทํางานอยูตลอดเวลา ยืนอยูทานก็ทํา เดินอยูทานก็ทํา นั่งอยูทานก็ทํา เขาไปเดินจงกรม อยูทานก็ฆากิเลส นอนอยูทานก็ฆากิเลส เวนแตเวลาหลับเทานั้น แมแตเวลาขบฉันอยู ทานก็ฆากิเลสดวยสติปญญาซึ่งทํางานอยูตลอดเวลา ในอิริยาบถตาง ๆ เปนอิริยาบถ ของนักรบเพ่ือฆาแตกิเลสอาสวะท้ังนั้น ไมไดน่ังสั่งสมกิเลส ยืนส่ังสมกิเลส นอนส่ังสม กิเลส แมขณะกําลังเดินจงกรมอยู ก็สั่งสมกิเลสเหมือนอยางพวกเรา เพราะความไมมี สตมิ นั ผดิ กนั อยา งน้!ี เดินจงกรม แย็บๆ สามสก่ี า วเพลยี แลว งว งนอนแลว น่ี นอนเสียดกี วา มันดีกวา ยังไง? ก็เคยดีกวาดวยการนอนแบบตายแตหัวค่ํา ตลอดตะวันโผลเปนเวลานานแลวถึง ฟนตัวขึ้นมา ก็ไมเห็นเปนทาเปนทาง น่ีแหละ “ดีกวา” ไมเปนทาเปนทาง คือพวกเราน่ี แล น่ังภาวนาไมกี่นาที “โอย เหนื่อยแลวนอนดีกวา” มันดีกวาอะไร ? แปลไมออก ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๓๓
๒๓๔ มันศัพทลึกลับ น่ีคือ “พวกดีกวา” แตไมเห็นดีอะไรพอไดชมเชยบางเลย นี้ไดแกพวก เรามันดีแตช่ือ ดีแตเร่ืองของกิเลส เรื่องของธรรมไมดี แลวจะเอาไปเทียบกับคร้ัง พทุ ธกาล วา “ทา น...น้ัน บรรลุที่นี่ที่นั่น ฟงเทศนฟงธรรม ก็ไดบรรลุมรรคผลนิพพาน เรา ฟงแทบลมแทบตาย เรียนแทบลมแทบตาย ปฏิบัติแทบลมแทบตายไมเห็นไดอะไร!” มันขนาดไหนก็ไมรู คําวา “แทบลมแทบตาย” นะ เอะอะก็ “แทบลม” นอกจากลมลง บนหมอน “แทบตาย” ก็ตายลงบนหมอนเทาน้ันเอง มันยังมองไมเห็นความที่วา “ลาํ บากลาํ บน” จรงิ ๆ อยา งทว่ี า ดงั พระพทุ ธเจา และสาวกทา นดําเนินมา ถาหากทํา “แบบแทบลมแทบตาย” ดวยความถูกตองดีงามจริงๆ ชอบธรรม จริงๆ อยางทานนั้น กิเลสมันจะทนอยูไดหรือ เพราะกิเลสก็เปนประเภทเดียวกันกับ ครั้งพุทธกาล ธรรมที่นํามาประหัตประหารกิเลส ก็คือสติ ปญญา ศรัทธา ความเพียร เหมือนกัน หากธรรมเหลานี้มีกําลังเพียงพอ กิเลสจะตานทานไดอยางไร มันจะตองลม จมฉบิ หายไปเชน เดยี วกบั ในครง้ั พทุ ธกาล แตน่ีเราเพียงแตเหยาะแหยะ เพียงแตแหยๆ มัน พอมันตื่นขึ้นมาตวาดเอา “เหน่ือยแลวนะ ไมเปนทานแลวนี่!” “ เราพักผอนเสียหนอยเถอะพอใหสบาย นอนดี กวา!\" นี่มันตวาดเราใหเผนออกจากความเพียรเสีย เหลือแตเรื่องกิเลสตัณหาอาสวะอยู รอบตวั และรอบเขตจกั รวาล จนไมอ าจคํานึงคาํ นวณได พอไดสติข้ึนมา “โอย ! นี่ นั่งภาวนามานานแสนนานไมเห็นไดเร่ืองอะไร คร้ัง พุทธกาลทานภาวนาไดอรรถไดธรรมจนบรรลุมรรคผลนิพพาน เรานี้ภาวนาแทบตาย มันไมเห็นไดอะไร” ก็คิดยุงจนแทบตาย ปลอยจิตสงไปโนนไปนี่จนจะเปนบา ไมเคยได ยินวาเราฆากิเลสจนแทบตาย แลวมันจะไดอะไรเลา เพราะเหตุไมตรงกับความจริง ผล จะตรงกับความจริงไดอยางไร เหตุตรงกับความจริง ก็ดังที่ทานพาดําเนินมา สติก็มี ดังทาน ปญญาก็ขุดคนกิเลสประเภทตางๆ มีความแยกคายทันกับมายาของกิเลส กเิ ลส จะตองหลุดลอยไปโดยไมตองสงสัย การทําท่ีควรแกเหตุเปนอยางน้ี ผลก็เปนที่พึงพอใจเกิดข้ึนโดยลําดับ อะไรท่ีจะ แกย ากยง่ิ กวา แกก เิ ลสไมม ี ฆา ยากทส่ี ดุ กค็ อื ฆา กเิ ลส มันไมไดตายงายๆ มันเหนียวแนน แกนกิเลส จริงๆ ! เพราะฉะนั้นจึงตองใชประโยค “พยายามอยางถึงที่ถึงฐานใหทันและ เหนือกิเลส ไมออนขอตอรองกับมันพอใหมันไดใจ และปนขึ้นบนหัวใจเราอีก” การทํา ความเพยี รนน้ั ตอ งทมุ เทกนั จนบางครง้ั ตอ งมอบชวี ติ จติ ใจลงไปเพอ่ื แลกกบั ธรรม ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๓๔
๒๓๕ จะตายก็ตายเถอะ ถึงเวลาท่ีจะสูกันแลว เอา ตายเปนตาย ไมตายก็ใหรู ไมตาย ใหชนะ ใหทราบกันในแนวรบน้ี จิตเม่ือไดทุมเทลงถึงขนาดนั้นแลว กิเลสมันออนขอ อยางเห็นไดชัด ส่ิงท่ีไมเคยรูก็รูข้ึนมา ส่ิงที่อัศจรรยซ่ึงไมเคยรูเคยเห็น ก็ปรากฏข้ึนมา เรื่อยๆ ในขณะนน้ั ธรรมอัศจรรยตามนั้นก็ปรากฏขึ้นเรื่อยๆ บนเวทีการตอสู เพราะสติปญญาทัน กับเหตุการณควรแกการฆากิเลสไดโดยชอบธรรม กิเลสคอยหลุดลอยไป ๆ ความสวาง กระจางแจงปรากฏข้ึนมา ใจมีความผาสุก ร่ืนเริงตามข้ันของธรรมที่ปรากฏเปนพักๆ ไมขาดสาย จนกลายเปนความอัศจรรยขึ้นมาในตน ความอัศจรรยจะไมเกิดขึ้นไดอยา ง ไร เม่ือถึงกาลเวลาและเหตุผลที่ควรเกิด ตองเกิดใหไดชมไมสงสัย เพราะความเพียร กลา สติปญ ญาทนั กับเหตุการณท กี่ ิเลสแสดงขน้ึ มา ธรรมประเภทตางๆ ตองปรากฏเมื่อเหตุผลเพียงพอกันแลว ไมวาครั้งพุทธกาล ไมวาคร้ังน้ีไมวาครั้งไหน ธรรมก็คือธรรมอันเดียวกัน จากพระพุทธเจาพระองคเดียว กนั ตรัสไวแลวดวยความชอบธรรมอยางเดียวกัน กิเลสที่เปนตัวตานทานธรรมทั้งหลาย ก็มีประเภทเดียวกัน เม่ือนําธรรมเขามาแกหรือถอดถอน ใหพอแกเหตุแกผลกันแลว ทําไมกิเลสจะ ไมตาย จะไมสลายเพราะถูกทําลาย ตองฉิบหายไปอยางแนนอนไมสงสัย ไมเชนน้ัน ความแมนยําแหง “สวากขาตธรรม” ที่ตรัสไวชอบแลวก็ไมมีความหมาย และไมเรียกวา “นิยยานิกธรรม” เคร่ืองนําผูปฏิบัติใหถึงความพนทุกขไปไดโดยลําดับ จนพนทุกขไป โดยสิ้นเชิงได จะมีความสงสัยอะไรอีกในพระธรรมของพระพุทธเจา เพราะธรรมเปนธรรมแท ทป่ี ราศจากความสงสยั ! พวกเราจะสงสัยอรรถสงสัยธรรม สงสัยมรรคผลนิพพาน ใหลา ชาฆาตัวเองไปทําไมกัน! น่ันมันเปนเรื่องของกิเลสยุแหยหลอกลวงตางหาก เพื่อไมให เราปฏิบัติตามน่ี เชน “อยาทําดีอยางนั้น อยาทําภาวนาอยางนี้ มรรค ผล นิพพานหมด แลว ส้ินแลว ทําไปเทาไรก็ไมเกิดผล เสียเวลาและกําลังวังชาไปเปลาๆ “น่ัน ! ฟงซิ เสนหเลหก ลของกเิ ลสนะแหลมคมขนาดไหน ตามทันไหม? เราตองคิดยอนกลับวา “เวลาผลิตกิเลส สรางกิเลส” มันทําไมเกิดผล สราง ความโลภก็เกิดความโลภขึ้นมา สรางความโกรธก็เกิดความโกรธข้ึนมา สรางความหลง ก็เกิดความหลงข้ึนมา ความโลภ ความโกรธ ความหลง มันเจริญเติบโตข้ึนมาเร่ือยๆ ดวยการสรางการผลิต ไมเห็นเลือกกาลเลือกสมัยเลา จนเต็มหัวใจสัตวโลกแทบหาที่ เก็บไมไดอยูแลว ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๓๕
๒๓๖ บทเวลาจะสรางอรรถสรางธรรม ส่ังสมอรรถส่ังสมธรรม ทําไมจะไมเกิดผล ทาํ ไมหากาลหาเวลา ทั้งที่ธรรมก็มีอยูในคนเดียวกัน ? พึงทราบวา อะไรก็ตามไมวาบุญหรือบาป กิเลสอาสวะ มรรค ผล นิพพานเปน ธรรมชาติที่มีอยูด้ังเดิมแลวตามหลัก “สวากขาตธรรม” สรางอะไรตองไดสิ่งนั้น ถาไม สรางไมทําก็ไมได ไมมี เพราะข้ึนอยูกับเราผูสรางผูทํา อยาเปดทางใหกิเลสจอมมายา มาหลอกลวงได ส่ิงเหลาน้ีไมข้ึนอยูกับ วัน เดือน ป แตข้ึนอยูกับการสรางการทําอยาง เดียว เราผูรับผิดชอบเราเองตองระวังรักษาตัวเอง อยาปลอยใหกิเลสและสถานที่เวลา มารับรอง ความรับผิดชอบเรามีเต็มตัว และรับผิดชอบกันอยูตลอดเวลา ไมใชถึงป น้ันๆ จึงจะรับผิดชอบตัว ใครๆ ก็ตองรับผิดชอบตัวมาตั้งแตวันรูเดียงสาภาวะจน ตลอดวันตาย ไมเคยลดละปลอยวาง ฉะนั้นการจะทําดีหรือทําชั่ว ตองใชความพิจารณา ใหรอบคอบทุกกรณี ไมหลวมตัวทําไปอยางงายๆ ในฐานะท่ีเราเปนผูรับผิดชอบเรา เชน เวลาหิวก็รับประทาน หิวน้ําก็ดื่ม หิวขาวก็รับประทานขาว หิวนอนกน็ อน เจ็บไขได ปว ยกต็ อ งหาหยกู หายามารกั ษา เราตองรับผิดชอบเราอยูตลอดเวลาอยางนี้เอง การประพฤติปฏิบัติธรรม เราจะหาเวล่ําเวลาใหกิเลสกดถวงลวงใจทําไม ตลอด มรรคผลนิพพาน เปนหนาท่ีของเราจะถือเปนความหนักแนน พยายามบําเพ็ญใหเกิด ใหมีข้ึนกับตัว และรูเห็นประจักษใจ เปนที่อบอุน สมกับความรับผิดชอบตน เพราะจิต หวงั ความสขุ อยตู ลอดเวลาไมเ คยจดื จางเลย ความหวังน้ีมีประจําอยูภายในใจ ไมมีใครจะไมหวังนอกจากคนตายเทานั้น คน มี คนจน คนโง คนฉลาด ใครอยูในฐานะใด ยอมหวังความสุขความเจริญใหสมใจ หมายดวยกันทั้งสิ้น ฉะน้ันความสุขความเจริญ จึงไมเปนแตเพียงความหวังแบบลมๆ แลงๆ วา “นั่นเปนไปไมได” แตเปนสิ่งที่ไมเคยลาสมัยสําหรับโลกทั่วไป เปนแตเปนไป ไดบางไมไดบาง เพราะความเหมาะสมแหงธรรมท้ังมวลมีแหงเดียวคือใจ แตเพียง ความหวังแบบลมๆ แลงๆ วา “นั่นเปนไปไมได” แตเปนสิ่งที่ไมเคยลาสมัยสําหรับโลก ทั่วไป เปนแตเปนไปไดบางไมไดบาง ตามกําลังสติปญญาหรือบุญวาสนาสรางมาตางๆ กัน ดีบางช่ัวบาง บางคนเกียจครานแทบรางกายผุพัง ยังอยากเปนเศรษฐีกับเขา บาง คนสรางแตบาปหาบแตความช่ัวจนทวมหัว ยังหวังความสุขความเจริญ และอยากไป สวรรคนิพพานกับเขา ท้ังที่ตนเองทําลายความหวังดวยการทําบาปหาบนรกอยูตลอด เวลา การสรางความดีงามประเภทตางๆ สําหรับตนอยูเสมอไมประมาทนั้น ช่ือวา “สรางความหวังใหแกตนโดยลําดับๆ” ความหวังเมื่อบรรจุเขาในใจของผูสรางผูบําเพ็ญ ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๓๖
๒๓๗ ยอมมีหวังและเปนผูสมหวังไปเรื่อยๆ จนบรรลุความสมหวังอยางพึงใจ ดังพระพุทธ เจาและพระสาวกทั้งหลาย ทานเปนผูหวังอยางพึงพอใจ สมกับทานรับผิดชอบตนจนถึง ทส่ี ดุ จดุ หมายปลายทาง เราตองพยายามสรางความดีใหพอ สรางข้ึนท่ีใจน่ีแหละ ใจนี้แลคือภาชนะอัน เหมาะสมกบั ธรรมทง้ั หลาย ธรรมทั้งหลายบรรจุที่ใจแหงเดียว เพราะความเหมาะสม แหง ธรรมทงั้ มวลมแี หง เดียว คือใจ แตกอนกิเลสเคยบรรจุที่ใจมากมาย ใจจึงกลายเปนของสกปรก เปนภาชนะที่ สกปรกดวยสิ่งสกปรกทั้งหลายคือกิเลส จงพยายามชะลางสิ่งที่สกปรกภายในภาชนะคือ จิต ใหสะอาดโดยลําดับๆ นําเอาธรรมะ ปฏิบัติธรรมะ ฝกฝนใจดวยธรรมใหเกิดใหมี ขึ้นภายในใจ จนกลายเปนภาชนะแหงธรรมข้ึนมาแทนท่ี ใจจะมีแตความเกษมสําราญ ท้ังปจจุบันและอนาคตตลอดกาลไหนๆ ผูมีธรรมคือความดีงามภายในใจ ไปไหนก็ไม จนตรอกจนมุม เพราะความสุขความสบายมีอยูกับใจนั้นแล ไมวาจะไปเกิดในสถานท่ี ใดๆ ไมสําคัญ สําคัญท่ีใหมีธรรมคือความดีอยูภายในใจ เม่ือใจมีธรรมแลว ใจนี้แลจะ เปนผูมีความสุข ไปอยูสถานที่ใดก็ไมปราศจากสุข เพราะสุขอยูที่ธรรม ธรรมอยูที่ใจ ใจ เปนผูรูผูเห็น เปนผูเสวยผลธรรมนั้นๆ ไมมีอะไรเปนผูเสวย นอกจากใจเพียงดวงเดียว ที่เปนสารธรรมหรือสารจิต จะเปนเจาของธรรมสมบัติแตผูเดียว ขอย้ําตอนสุดทายใหเปนท่ีมั่นใจวา ศาสนธรรมเทานั้นเปนอาวุธยอดเย่ียม ทัน การปราบปรามกิเลสที่เปนเชื้อแหง “วัฏจักร” ความเกิดตายใหขาดสะบ้ันลงไป กลาย เปน \"ววิ ฏั จกั ร” “วิวัฏจิต” ขึ้นมาประจักษใจ ดังธรรมทานวา “สนฺทิฏฐิโก” รูเองเห็นเอง ไมจาํ ตอ งไปถามใครใหเสียเวลา เอาละสมควรยตุ ิ ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๓๗
๒๓๗ เทศนโปรดคุณเพาพงา วรรธนะกลุ ณ วดั ปา บา นตาด เมอ่ื วนั ท่ี ๘ กมุ ภาพนั ธ พุทธศักราช ๒๕๑๙ จงสรา งวาสนาทใ่ี จ จงพยายามทําใจใหเปนหลัก เพื่อเปนเครื่องยึด ทําอะไรตองใหมีหลักเกณฑ ให มีเหตุผล ถาไมมีเหตุมีผลก็หาความแนนอนไมได การอยูดวยความไมแนนอน ไปดวย ความไมแนนอน ทําอะไรดวยความไมแนนอน เปนส่ิงที่เส่ียงตอความผิดพลาดท้ังน้ัน ผลแหงความผิดพลาดก็คือความทุกขความผิดหวัง ตองยอนเขามาหาตัวเหตุคือผูทํา อยูเสมอ อยามองขามไป ใจมีความสําคัญท่ีจะสรางความแนนอนใหแกตัวเอง คนท่ีมี จิตเปนหลักมีธรรมเปนหลัก มีธรรมเปนเครื่องหลอเลี้ยง ไมวาจะทําหนาที่การงานอะไร ยอ มเปน ไปดว ยหลกั ดว ยเกณฑด ว ยเหตดุ ว ยผล เปน ความแนใ จและแนน อน การอบรมจิตใจดวยศีลดวยธรรม ก็เพ่ือใหใจมีหลัก ใจน้ันมีอยูแลว รูอยูแลว แตชอบเอนเอียงไปตามสิ่งตางๆ ไมมีประมาณ อะไรมาผานก็เอนเอียงไปตาม ถูกอะไร พัดผันนิดๆ หนอยๆ ก็เอนเอียงไปตาม นั่นคือจิตไมมีหลักเกณฑ ตั้งตัวไมได ถูกฟด ถูกเหว่ียงไปมาอยูเสมอ ความเอนเอียงไปมาเพราะการถูกสัมผัสตางๆ น้ัน ยังมีผล สะทอนกลับมาถึงตัวเราใหเดือดรอนดวย ฉะน้ันจึงตองสรางความแนนอนใหแกจิตใจ โดยทางเหตุผลอรรถธรรมเปนเครื่องดําเนิน ท่ีพึ่งพิงของใจก็คือ “ธรรม” ธรรมมีทั้งเหตุทั้งผล เหตุคือการกระทําท่ีชอบ ดวยเหตุผล ที่เห็นวาถูกตองดีงามตามท่ีทานสอนไวแลว อยานําความยากความลําบาก เขามาเปนอุปสรรคกีดขวางทางเดินที่ถูกตองดีงามโดยเหตุโดยผลของเรา เพ่ือจะผลิต ผลอนั ดีใหเกิดขึ้นแกตัวเราเอง เราอยาตําหนิตนวา “อํานาจวาสนานอย” ซึ่งไมเขาทาเขาทาง และตัดกําลังใจให ดอยลง ทั้งเปนลักษณะของคนออนแอ ขี้บน อยูที่ไหนก็บน เห็นอะไรก็บน เกี่ยวของกับ ใครก็บน ทําหนาที่การงานก็บนใหคน บนไมหยุดไมถอย บนใหลูกใหหลาน บนใหสามี ภรรยา สวนมากมักเปนผูหญิงท่ีชางบน เพราะงานจุกจิกสวนมากมารวมอยูกับผูหญิง จึงตองขออภัยที่พูดเปนลักษณะตําหนิ และเอารัดเอาเปรียบผูหญิงมากไป ทั้งที่ผูชาย ทั้งหลายยิ่งไมเปนทานาเบื่อเสียจริงๆ ยง่ิ กวา ผหู ญงิ หลายเทา ตวั การบนใหตนเอง โดยไมเสาะแสวงหาเครื่องสงเสริมในสิ่งที่บกพรองใหสมบูรณ ขึ้นนั้น ก็ไมเกิดประโยชนอะไร ใครไมไดหาบ “อํานาจวาสนา” มาออกรานใหเห็นได อยางชัดเจน ดงั เขาหาบส่งิ ของตางๆ ไปขายที่ตลาด ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๓๗
๒๓๘ “วาสนาบารมี” ก็มีอยูภายในใจดวยกันท้ังนั้น หากไมมีวาสนาแลวไหนจะมา สนใจกับอรรถกับธรรม เบื้องตนก็ไดเกิดมาเปนมนุษยสมบูรณไมเสียจริตจิตวิกลวิการ ตางๆ ยังมีความเชื่อความเล่ือมใสในพระพุทธศาสนาซึ่งเปนของเลิศประเสริฐ ไมมีส่ิง ใดประเสริฐยิ่งกวาศาสนธรรม ซึ่งเปนธรรมรื้อขนสัตวโลกใหพนจากทุกขโดยลําดับ ดัง ที่เคยกลาววา “นิยยานิกธรรม” ผูปฏิบัติศาสนธรรม นําธรรมเหลานี้ไปบํารุงซอมแซม จิตใจของตนท่ีเห็นวาบกพรอง ใหสมบูรณขึ้นโดยลําดับ ก็เทากับขนทุกขออกจากใจ เร่ือยๆ ใจมีความบกพรองท่ีตรงไหน นั้นแลคือความอาภัพของจิตที่ตรงน้ัน ความ เปน อยแู ละการกระทาํ ของจติ กบ็ กพรอ งไปดว ย ควรมองดจู ติ น้ใี หมากย่งิ กวา การมองสงิ่ อน่ื แบบลมๆ แลงๆ และตําหนิ “อาํ นาจ วาสนาของตน” วานอย คนอื่นเขาดีกันหมด แตตัวไมดี ทั้งๆ ที่ตัวก็ทําดีอยูแตตําหนิวา ตัวไมดี เราไปทําความเสียหายอะไรถึงวาไมดี การทําดีอยู จะไมเรียกวาดีจะเรียกอะไร? ความทําดีน้ันแลเปนเครื่องรับรองผูน้ันวาดี ไมใชการกระทําชั่วแลวกลับเปนเครื่องรับ รองคนวาดี นี้ไมมีตามหลักธรรม นอกจากเสกสรรปนยอขึ้นมาดวยอํานาจของกิเลสพา ใหชมเชยอยางนั้น กิเลสชอบชมเชยในสิ่งที่ไมดีวาเปนของดี ตําหนิส่ิงท่ีดีวาเปนของไม ดี เพราะฉะนั้นกิเลสกับธรรมจึงเปนขาศึกกันเสมอ อันใดที่ธรรมชอบกิเลสไมชอบ ทั้งที่ กเิ ลสกอ็ ยกู บั ใจ ธรรมกอ็ ยกู บั ใจของพวกเราเอง ถากิเลสมีมาก ก็คอยแตจะตําหนิติเตียนธรรม เหยียบย่ําทําลายธรรมภายในจิต ใจ การที่เราจะบําเพ็ญตนใหเปนไปเพ่ือความดีงาม ใหไดมรรคไดผลตามความมุงมาด ปรารถนา จึงมีการคัดคานตนอยูเสมอ เฉพาะอยางย่ิงก็คือการตําหนิติเตียนตนวา “มี อํานาจวาสนานอย” “เกิดมาอาภัพวาสนา ใครๆ เขารูเขาเห็น ไอเราไมรูไมเห็นอะไร ใครๆ เขาเปนใหญเปนโตภายในใจ แตเราเปนเด็กเล็กๆ ตามพรรษา ก็เทากับเณรนอย องคหนึ่งภายในใจ” นี่คือการตําหนิติเตียนตัวเอง และเกิดความเดือดรอนขึ้นมาดวย ทาํ ใหน อ ยอกนอ ยใจตวั เอง! การนอยใจน้ี ไมใชจะทําใหเรามีความขยันหมั่นเพียร มีแกจิตแกใจเพื่อบําเพ็ญ ตนใหมีระดับสูงขึ้นไป แตเ ปน การเหยยี บยาํ่ ทาํ ลายตน ทาํ ใหเ กดิ ความทอ แทอ อ นใจ ซึ่ง ไมใชของดีเลย ทั้งน้ีเปนกลอุบายของกิเลสทั้งนั้น พรํ่าสอนคนใหดอยวาสนาบารมีลง ไป เพราะความไมมีแกใจบําเพ็ญเพื่อสงเสริม พวกเราจงทราบไววา นี้คืออุบายของกิเลสหลอกคน มันบกพรองที่ตรงไหน ให พยายามแกไขดัดแปลงที่ตรงน้ัน ซึ่งเปนความถกู ตองกับหลักธรรมของพระพุทธเจาแท ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๓๘
๒๓๙ ไมผิด วาสนาบารมีจะตองสมบูรณข้ึนมาวันหน่ึงแนนอนเม่ือไดรับการบํารุงอยูเสมอ นี่ คอื ทางทถ่ี กู ตอ ง ใครไมไดไปที่ไหน ไมไ ดร ทู ไ่ี หน รูที่จิต วาสนากร็ วมอยทู จ่ี ติ รางกายแตกสลายไปแลว อํานาจวาสนาท่ีสรางไวในจิตนั้น ตองติดแนบกับ จิตไป จนกระทั่งถึงวาระสุดทายที่จะผานพนโลกที่สับสนวุนวายนี้ไป เรื่อง “อํานาจ วาสนา” ซึ่งเปนสมมุติและเปนเครื่องสนับสนุนเราในเวลาที่ยังทองเที่ยววกเวียนอยูใน “วัฏสงสาร” ก็ตองผานไปหมด เม่ือถึงขั้นท่ีพนจากโลกสมมุติโดยประการท้ังปวงแลว จะตําหนิท่ีตรงไหน มีทางตําหนิตนไดที่ตรงไหน ตอนี้ไปไมมีเลย เพราะสมบูรณเต็ม ทแ่ี ลว ฉะนั้นใหพยายามเรงบําเพ็ญตนดวยความพากเพียร อยาไปคิดทางอ่ืนเร่ืองอ่ืน นอกจากเร่อื งของตัว ใหเ สยี เวลาและทาํ ใหจ ิตทอ ถอยออ นแอไปดว ย การสรางวาสนาใหสมบูรณขึ้นมา ใหมีอํานาจวาสนามาก ก็สรางท่ีตัวเราเอง สรางทีละเล็กละนอย สรางไมหยุดไมถอยก็สมบูรณไปเอง เชนเดียวกับปลวกมันสราง “จอมปลวก” ไดใหญโตขนาดไหน ขุดเปนเดือนๆ ก็ไมราบ เมื่อจะขุดใหมันราบเหมือน ที่ดินทั้งหลาย ฟนมันสองซ่ีเทาน้ันแหละ มันสามารถสรางจอมปลวกไดเกือบเทาภูเขา น่ีแหละความพากเพียรของมัน เรามีความสามารถฉลาดในอุบายวิธีตางๆ ยิ่งกวาปลวก ฟนเราก็หลายซ่ี กําลังของเราก็มากย่ิงกวาปลวก ทําไมเราจะสรางตัวเราใหมีความสูง เดนขึ้นไมได ถา เรามีความเพยี รเหมือนกบั ปลวกนะ ! นอกจากไมเพียรเทานั้นจึงจะสูมัน ไมได ตอ งสรา งใหส งู ไดด ว ยอาํ นาจแหง ความเพยี ร จะหนคี วามเพยี รไปไมพ น พระพุทธเจาไดตรัสรูดวยความเพียร เราทําไมจะกลายเปนคนอาภัพไปจาก ความเพียร ทั้ง ๆ ที่กําลังและความฉลาดมีมากกวาสัตว และทําไดมากกวาสัตว ตอง เพียรไดเต็มภูมิมนุษยเราไมสงสัย ถาลงไดเพียรตามหลักธรรมที่ทานสอนไวแลวไมมี ทางอ่ืน นอกจากจะทําใหผูน้ันมีความเจริญรุงเรืองขึ้นภายในใจ จนกลายเปนจิตที่มี หลกั ฐานมน่ั คงโดยถา ยเดยี ว เราเห็นไดชัดๆ ในเวลาที่เราไมเคยประพฤติปฏิบัติเลย เชน ภาวนา “พุทโธ ธัม โม สังโฆ” จิตไมเคยรวมไมเคยสงบใหเห็นปรากฏบางเลยแมแตนอย เวลาเราฟงธรรม ที่ทานแสดงทางภาคการปฏิบัติ พูดถึงเรื่องสมาธิก็ไดยินแตช่ือ ยังไมรูเรื่องรูราว ทาน แสดงถึงวิถีจิตที่ดําเนินไปดวยความจริงวา “เวลาภาวนาจิตที่มีสมาธิจะมีความสงบอยาง น้ัน อาการของจิตเปนอยางน้ัน ๆ ตามจริตนิสัยตางๆ กัน สุดทายจิตไดลงสูความสงบ อยางแนบแนน มีความสุขความสบายอยางน้ัน ๆ” เราก็ไมเขาใจ พูดถึงเรื่องปญญา การพิจารณาคลี่คลายดูเรื่องธาตุเรื่องขันธ และพิจารณากระจายท่ัวโลกธาตุ ซึ่งเปน ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๓๙
๒๔๐ สภาวธรรมทั่วๆ ไป อันควรแกปญญาซึ่งจะพิจารณาใหรูแจงเห็นจริง เราก็เพียงแตเขา ใจในคําพูดเฉยๆ แตความหมายอันแทจริงนั้นเรายังไมทราบ หรือบางทีอาจไมเขาใจ เลยก็ได ทีนี้เมื่อเราไดรับการอบรมดวยจิตตภาวนาอยูโดยสม่ําเสมอ จิตคอยมีความสงบ เย็นใจบาง อันเปนผลเกิดขึ้นจากการภาวนา พอทานแสดงธรรมถึงภาคปฏิบัติ จิตของ เรากับกระแสแหงธรรมจะเขากันได เริ่มเขากันไดเปนลําดับๆ กระแสแหงธรรมเลย กลายเปนเหมือน “เพลง” ที่แมกลอมลูกใหหลับสนิท จิตใจของเรามีความสงบไดดวย กระแสแหงธรรมที่ทานแสดง เม่ือสงบได ใจก็เย็นสบาย เห็นผลในขณะที่ฟงธรรม แลวคอยเห็นคุณคาของ การฟงธรรมเปนลําดับๆ ไป และเห็นคุณคาของการปฏิบัติโดยลําดับ จนกระท่ังจิตมี ความสงบเยน็ จรงิ ๆ แทบทกุ วันทกุ ครั้งทฟ่ี ง เทศนภ าคปฏิบัตินน้ั แล จติ ยง่ิ มคี วามดดู ดม่ื และซาบซ้ึงขึ้นเปนลําดับ เพียงขั้นนี้จิตก็ยอมรับและพอใจในการฟงธรรมทางภาค ปฏิบัติ ยิ่งจิตมีความละเอียดมากเพียงไร สมาธิก็ดี ปญญาก็ดี ยอมมีความละเอียดไป ตามขั้น เชน สมาธิมีความละเอียดขึ้นโดยลําดับ ผูพิจารณาทางดานปญญาก็มีความ ละเอียดทางดานปญญาไปโดยลําดับเชนกัน การฟงธรรมที่ทานแสดงทางภาคปฏิบัติ เชน แสดงเรื่องสมาธิ และปญญาขั้นใด ก็ตาม จิตรูสึกวาคลอยตามไปโดยลําดับ เคลิบเคล้ิมเพลิดเพลินอะไรพูดไมถูก ซึ้งจน ลืมเวล่ําเวลา มีแตความรูสึกกับธรรมที่สัมผัสกัน เกิดความเขาใจทุกขณะๆ ที่ทานแสดง ไป ซง่ึ เปนการซกั ฟอกจิตใจไปในตัวและกลอมจิตใหส งบเย็นไปดว ย ถาจิตกําลังอยูในข้ันจะควรสงบ ธรรมก็กลอมใหมีความสงบ จิตกําลังกาวทาง ดานปญญา ก็เหมือนกับธรรมนั้นขัดเกลาซักฟอก บุกเบิกทางเดินใหจิตกาวไปตามดวย ความสะดวก เวลาฟงเทศนจึงเหมือนกับเอาน้ําที่สะอาดมาชะลางสิ่งสกปรกที่อยูภายใน จิตใจใหผองใสข้นึ โดยลําดับ เห็นผลประจักษในขณะฟง จิตยิ่งมีความรักความชอบใน การฟง และมีความจดจอตอเนื่องกันไปไมขาดวรรคขาดตอน กระทั่งฟงเทศนจบลง จิต ยังอยากไดยินไดฟงอยูโดยสมํ่าเสมอทุกวันเสียดวย นอกจากน้ันยังอยากจะฟงคํา อธบิ ายธรรมในแงต า งๆ ไปตามโอกาสทท่ี า นวา งอกี ดว ย กรุณาคิดดูจิตดวงเดียวนี่แหละ ขนาดที่ฟงไมรูเรื่องก็มี นี่เคยเปนมาแลว จึงขอ เรียนเร่ืองความโงของตนใหทานท้ังหลายฟง ขณะที่ไปหาทานอาจารยมั่นทีแรก ไดฟง ทานเทศนเรื่องสมาธิเรื่องปญญา ไมวาขั้นไหนไมรูเรื่องเลย เหมือนกับรองเพลงให ควายฟงนั่นแล แตดีอยางหน่ึงท่ีไมเคยตําหนิติเตียนทานวา ทานเทศนไมรูเรื่องรูราว แตยอนกลับมาตําหนิเจาของวา “น่ีเห็นไหม ทานอาจารยมั่นชื่อเสียงทานโดงดัง ธรรมชุดเตรียมพรอม ๒๔๐
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- 380
- 381
- 382
- 383
- 384
- 385
- 386
- 387
- 388
- 389
- 390
- 391
- 392
- 393
- 394
- 395
- 396
- 397
- 398
- 399
- 400
- 401
- 402
- 403
- 404
- 405
- 406
- 407
- 408
- 409
- 410
- 411
- 412
- 413
- 414
- 415
- 416
- 417
- 418
- 419
- 420
- 421
- 422
- 423
- 424
- 425
- 426
- 427
- 428
- 429
- 430
- 431
- 432
- 433
- 434
- 435
- 436
- 437
- 438
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- 446
- 447
- 448
- 449
- 450
- 451
- 452
- 453
- 454
- 455
- 456
- 457
- 458
- 459
- 460
- 461
- 462
- 463
- 464
- 465
- 466
- 467
- 468
- 469
- 470
- 471
- 472
- 473
- 474
- 475
- 476
- 477
- 478
- 479
- 480
- 481
- 482
- 483
- 484
- 485
- 486
- 487
- 488
- 489
- 490
- 491
- 492
- 493
- 494
- 495
- 496
- 497
- 498
- 499
- 500
- 501
- 502
- 503
- 504
- 505
- 506
- 507
- 508
- 509
- 510
- 511
- 512
- 513
- 514
- 515
- 516
- 517
- 518
- 519
- 520
- 521
- 522
- 523
- 524
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 500
- 501 - 524
Pages:
