တရားသူကြီးများ၊ ရှေ့နေများနှင့်အစိုးရရှေ့နေများ၏လွတ်လပ်မှုနှင့်တာဝန်ယူမှုဆိုင်ရာနိုင်ငံတကာစည်းမျဉ်းများ

တရားသႀူ ကးီ မ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏငွ ့္ အစိုးရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတ္လပမ္ ႏႈ ငွ ့္ .... i တရားသူႀကးီ မ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစိးု ရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတ္လပ္မႈႏွင့္ တာ၀န္ယူမႈဆိငု ္ရာ ႏငို င္ ံတကာ စည္းမ်ဥ္းမ်ား က်င့္သံုးလုပေ္ ဆာင္သူမ်ားအတြက္ လမ္းညႊန္လကစ္ ြဲ - ၁

ii က်င့သ္ ုးံ လပု ္ေဆာငသ္ မူ ်ားအတြက္ လမး္ ညႊနလ္ က္စြဲ - ၁ အျပညျ္ ပည္ဆိုငရ္ ာ ဥပေဒပညာရငွ ္မ်ား ေကာမ္ ရွင္ အျပည္ျပညဆ္ ုိင္ရာ ဥပေဒပညာရငွ မ္ ်ား ေကာ္မရငွ (္ ICJ)သည္ ကမၻာႏငွ ့္ အ၀ွမး္ တြင္ တရားဥပေဒ စိုးမုိးေရးႏွင့္ လအ႔ူ ခြင့္အေရးကို ဥပေဒအရ အကာအကြယေ္ ပးျခင္းအေပၚ နားလည္သေဘာ ေပါကမ္ ႈႏငွ ့္ လုကိ န္ ာျခင္းကုျိ မငွ ့တ္ င္ေပးသည့္ အစုးိ ရမဟတု ေ္ သာ အဖြဲ႕အစည္းျဖစသ္ ည္။ ဆြစ္ ဇာလနႏ္ ုိငင္ ၊ံ ဂ်ာနဗီ ာၿမိဳ႕တြင္ ႐းုံ ခ်ဳပ္တည္ရွၿိ ပးီ အမ်ဳိးသားဌာနႏွင့္ မတိ ္ဖက္အဖြဲ႕ေပါင္း ၈၅ ခုရွိပါသည္။ (ICJ) သည္ ကုလသမဂၢ စီးပြားေရးႏငွ ့္ လူမေႈ ရးေကာငစ္ ီ (UNESCO)၊ ဥေရာပ ေကာငစ္ ီႏငွ ့္ အာဖရကိ ေပါင္းစညး္ ေရးအဖြဲ႔တ႔ုတိ ြင္ အၾကံေပးအျဖစ္ ေဆာင္ရြကလ္ ်က္ရပိွ ါသည။္ အေမရိကန္ျပည္နယမ္ ်ား အဖြဲ႔အစည္း၏ သကဆ္ ိုင္ရာအဖြဲအ႔ မ်ဳးိ မ်ဳိးႏွင့္လညး္ ပူးေပါငး္ ေဆာင္ရြက္ လ်က္ရွပိ ါသည။္ P.O. Box 91 33 Rue des Bains CH-1211 Geneva 8 Switzerland E-mail: [email protected] www.icj.org

တရားသႀူ ကီးမ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏငွ ့္ အစုးိ ရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတ္လပမ္ ႏႈ ငွ ့္ .... iii တရားသူႀကးီ မ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏငွ ့္ အစုိးရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတ္လပမ္ ႏႈ ငွ ့္ တာ၀န္ယူမႈဆိငု ရ္ ာ ႏိငု င္ တံ ကာ စညး္ မ်ဥး္ မ်ား က်င္သ့ ံုးလုပေ္ ဆာငသ္ ူမ်ားအတြက္ လမး္ ညနႊ ္လက္စြဲ - ၁

iv က်င့သ္ ံးု လုပ္ေဆာငသ္ ူမ်ားအတြက္ လမ္းညနႊ လ္ ကစ္ ြဲ - ၁ © Copyright International Commission of Jurists, 2007 ICJ သည္ ၎ထုတ္ေ၀ထားေသာ စာအုပမ္ ်ားမွ ထုတႏ္ တႈ က္ ာ အခမဲ့ျပနလ္ ည္ထတု ္ လုပ္ျခငး္ ကုိ လက္ခေံ ပးထားၿပးီ မညသ္ ည့္စာအုပမ္ ွ ထတု ႏ္ ႈတ္သညက္ ို ေဖာျ္ ပကာ ျပန္ လညထ္ ုတ္ေ၀ထားေသာ စာအပု က္ ို ေအာကေ္ ဖာျ္ ပပါ ႐ံးု ခ်ဳပလ္ ပိ စ္ ာသ႔ို ပေ႔ို ပးရပါမည။္ International Commission Of Jurists P.O. Box 91 33 Rue des Bains CH-1211 Geneva 8 Switzerland E-mail: [email protected] www.icj.org ® International Principles on the Independence and Accountability of Judges, Lawyers and Prosecutors – A Practitioners Guide (Second edition) ISBN: 978-92-9037-118-8 Geneva, 2007

တရားသႀူ ကီးမ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစိုးရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတ္လပ္မႈႏငွ ့္ .... v ဤလမ္းညနႊ စ္ ာအုပ္ကို José Zeitune က သေု တသနျပဳေရးသားၿပီး Federico Andreu- Guzmán က ဥပေဒဆိုငရ္ ာ သးုံ သပ္မႈျပဳလုပ္ကာ Priyamvada Yarnell က ထတု ္လပု ္မတႈ ြင္ ပါ၀င္ကညူ ီခဲပ့ ါသည။္ က်ငသ့္ းံု လုပ္ေဆာငသ္ မူ ်ားအတြက္ လမ္းညႊနလ္ က္စြဲ - ၁

vi က်င့္သုးံ လပု ေ္ ဆာငသ္ မူ ်ားအတြက္ လမး္ ညနႊ လ္ က္စြဲ - ၁

တရားသႀူ ကးီ မ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစုးိ ရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပမ္ ႈႏွင့္ .... vii မာတကိ ာ အမွာစာ ၉ အပုိငး္ - ၁ ၁၁ နိဒါနး္ ၁၃ ႏုိင္ငတံ ကာ ဥပေဒအရ တရားမ်ွ တေသာ စရီ ငခ္ ြငရ့္ ရိွေရး - ကမာၻသးုံ ႏွင့္ ေဒသဆုိင္ရာ သေဘာတူညီခ်က္မ်ား ၁၅ သဘာ၀တရားသႀူ ကးီ ၏ နိယာမ ၁၉ စစ္ဘက္ခု႐ံ းံု မ်ား ၂၃ က။ တရားသူႀကီးမ်ား ၃၀ ၃၀ ၁။ အမွီအခကို င္းမ ႈ ၃၀ ၃၀ အက်ဥ္းခ်ဳပ္ ၃၂ ၃၅ ႏငုိ ္ငတံ ကာစညံ နႊ း္ မ်ား ၃၉ ၄၂ အာဏာခြဲေ၀က်င့သ္ းုံ ေရးဆငုိ ္ရာ ဥပေဒသ ၄၂ ၄၃ အဖြဲအ႔ စညး္ ဆိုငရ္ ာအမွီအခကုိ င္းမ ႈ ၄၆ ၄၈ ပုဂဳိၢ လ္ေရးအမွီအခုိကင္းမႈ ၄၈ ၄၉ ၂။ သမာသမတက္ ်ျခငး္ ၅၁ ၅၁ အက်ဥး္ ခ်ဳပ ္ ၅၂ ၅၃ အမနွ ္တကယ္ႏွင့္ ထငေ္ ယာင္ထင္မာွ း သမာသမတ္ရျွိ ခငး္ တရားစီရင္ေရးတာ၀န္ ၀တရၱ ားမ်ားမွ ကင္းလြတခ္ ြင့္ျပဳရန ္ ၃။ ဘ႑ာေရးအာဏာႏွင့္ အရငး္ အျမစ္အလုံအေလာကရ္ ျိွ ခငး္ အက်ဥး္ ခ်ဳပ္ ဘ႑ာေရးအာဏာဆိုင္ရာ ႏငုိ င္ တံ ကာ စံခ်ိနစ္ ံညႊန္းမ်ား ၄။ အေျခခလံ ြတ္လပခ္ ြင ့္ အက်ဥ္းခ်ဳပ္ အသငး္ အဖြဲ႔လြတလ္ ပ္ခြင ့္ လြတ္လပ္စြာေဖာ္ထုတခ္ ြင့္

viii က်င့သ္ းံု လပု ေ္ ဆာင္သမူ ်ားအတြက္ လမး္ ညႊန္လကစ္ ြဲ - ၁ ၅။ ခနအ္႔ ပျ္ ခငး္ ၅၅ ၅၅ အက်ဥ္းခ်ဳပ္ ၅၅ ၆၁ ခန္႔အပျ္ ခင္းဆိုငရ္ ာ စံခ်နိ ္စႏံ နႈ း္ မ်ား ၆၅ ၆၇ ခန္ ့အပ္ျခငး္ ဆုငိ ရ္ ာ က်ငထ့္ ံးု ဥပေဒ ၆၇ ၆၇ လႀူ ကဳိ က္မ်ားသညမ့္ ဲျဖင့္ ေရြးခ်ယျ္ ခင္း ၆၉ ၇၁ ၆။ ရာထးူ သကတ္ မ္းႏွင့္ ရာထူးတးို ျမွင့္ျခငး္ ၇၂ ၇၂ အက်ဥ္းခ်ဳပ ္ ၇၃ ၇၈ ရာထးူ သက္တမ္းႏငွ ့္စပ္လ်ဥး္ သည့္ ႏိငု င္ တံ ကာစနံ နႈ း္ မ်ား ရာထးူ သကတ္ မ္းကုိ ထခိ ိကု သ္ ည့္ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား ရာထူးတးုိ ျမငွ ျ့္ ခငး္ ၇။ တာ၀န္ခံမႈရျိွ ခင္း အက်ဥး္ ခ်ဳပ ္ တာ၀နခ္ ံမရႈ ိျွ ခင္းႏငွ စ့္ ပ္လ်ဥး္ သည့္ ႏငုိ ္ငံတကာစံႏႈနး္ မ်ား ႏုိင္ငံတကာဥပေဒ ခ။ ေရ႕ွ ေနမ်ား၏ အခနး္ က႑ ၈၁ မိတ္ဆက္ ၈၁ ေရ႕ွ ေနမ်ား၏အမွအီ ခုိကင္းမႈ ၈၃ ဥပေဒပညာရငွ မ္ ်ား၏ လုပင္ န္းေဆာငရ္ ြက္မတႈ ြင္မရွမိ ျဖစေ္ သာအာမခခံ ်ကမ္ ်ား ၈၃ ပညာရငွ ္၏တာ၀န္၀တၱရားမ်ား ၈၆ လြတ္လပ္စြာေဖာ္ထတု ္ခြင္ႏ့ ွင့္ အသင္းအဖြဲ႔ ဖြဲစ႔ ည္းခြင့္ ၈၇ တာ၀န္ခံမရႈ ွျိ ခငး္ ၈၉ ဂ။ အစုးိ ရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ အခန္းက႑ ၉၁ ၉၁ မတိ ္ဆက္ ၉၂ ၉၃ သမာသမတ္က်မႏႈ ွင့္ မနွ က္ နစ္ ြာတရားစရီ င္မႈ အရညအ္ ခ်ငး္ ၊ ေရြးခ်ယ္မႏႈ ငွ ႔္ သင္တနး္ ေပးျခငး္

တရားသူႀကီးမ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏငွ ့္ အစုးိ ရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတ္လပမ္ ႏႈ ငွ ့္ .... ix စစုံ မ္းစစ္ေဆးေရးအရာရမိွ ်ား၏လပု ္ငနး္ ေဆာင္တာမ်ားအတြက္ ၉၄ အာမခခံ ်က္မ်ား ၉၅ လြတလ္ ပ္စြာေဖာ္ထုတ္ခြငႏ့္ ွင့္ အသင္းအဖြဲ႔ ဖြဲစ႔ ညး္ ခြင့္ ၉၉ အစးုိ ရေရ႕ွ ေန၏လုပင္ န္းတာ၀နမ္ ်ား စညး္ ကမး္ ထနိ ္းသမိ း္ ရန္ ၾကားနာစစေ္ ဆးျခငး္ အပုိငး္ ၂ ၁၀၀ တရားသႀူ ကီး၊ ေရွ႕ေနႏွင့္ အစးို ရေရွ႕ေနမ်ား၏ ၁၀၀ လြတလ္ ပမ္ ႏႈ ငွ ္႔ တာ၀န္ခံမဆႈ ိငု ္ရာႏငုိ င္ တံ ကာ သေဘာတစူ ာခ်ဳပ္မ်ား ၁။ ကလု သမဂအၢ ဖဲြ႕ခ်ဳပ္ ၁၀၁ ၁၀၂ က။ တရားသႀူ ကီး၊ ေရ႕ွ ေနႏွင့္ အစိုးရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပစ္ ြာ ၁၀၃ တရားစရီ ငမ္ ဆႈ ငုိ ရ္ ာ သတ္မတွ စ္ ခံ ်ိန္စံညႊနး္ မ်ား ၁၀၆ လြတလ္ ပစ္ ြာ တရားစရီ င္ေရးဆိငု ္ရာ အေျခခံမမူ ်ား ၁၁၄ ေရွ႕ေနမ်ား၏ အခနး္ က႑အေပၚမွ အေျခခံမူမ်ား ၁၂၁ ၁၂၆ အစးို ရေရ႕ွ ေနမ်ား (သု႔ိ) တရား႐းံု ေရ႕ွ ေနမ်ား၏ ၁၄၃ အခနက္ ႑ဆငို ရ္ ာ လမး္ ၫနႊ ခ္ ်က္မ်ား ၁၄၃ တရားစရီ င္ေရးလြတလ္ ပမ္ ႈဆိုင္ရာ အေျခခမံ ၀ူ ါဒမ်ားကို ၁၄၄ ထိေရာကစ္ ြာ အေကာငအ္ ထညေ္ ဖာ္ သည့္ လပု င္ နး္ စဥ္မ်ား ၁၄၅ တရားစီရငေ္ ရး လြတလ္ ပမ္ အႈ တြက္ ကမာၻ လုးံ ဆိုင္ရာေၾကညာခ်က္မၾူ ကမး္ ခ။ ႏငုိ ္ငမံ ်ားၾကား ခ်ဳပဆ္ သို ည့္ စာခ်ဳပမ္ ်ား၏ စံႏႈန္းမ်ား အရပ္သားႏွင့္ ႏိုင္ငေံ ရးအခြင့အ္ ေရးဆိုငရ္ ာ ႏငုိ င္ ံတကာ သေဘာတညူ ီခ်က္ ေျပာင္းေရ႕ႊ အလုပသ္ မားမ်ားအားလံုးႏငွ ့္ ၄ငး္ တ႔ိ၏ု မသိ ားစု၀င္မ်ားအားလးုံ ၏ အခြင့္အေရးႏငွ ရ့္ ပိငု ခ္ ြငက့္ ို အကာအကြယ္ေပးသည့္ ႏငို င္ ံတကာ သေဘာ တညူ ီခ်က္ ကေလးသူငယအ္ ခြငအ့္ ေရး သေဘာတူညခီ ်က္

x က်င္သ့ ံးု လပု ေ္ ဆာငသ္ ူမ်ားအတြက္ လမ္းညနႊ ္လက္စြဲ - ၁ လသူ ားအားလံးု ကို အတင္းအၾကပ္ေပ်ာကက္ ြယမ္ မႈ ွ ကာကြယ္ျခငး္ ၁၄၆ ႏုိငင္ တံ ကာ သေဘာတညူ ခီ ်က္ ဂ။ ေၾကညာခ်ကစ္ ႏံ ႈနး္ မ်ား ၁၄၇ ကမာၻလံုးဆုိငရ္ ာ လအ႔ူ ခြငအ့္ ေရး ေၾကညာစာတမ္း ၁၄၇ တစ္ကမာလၻ ုံးက အသအိ မွတျ္ ပဳထားေသာ လ႔ူအခြင့္အေရးႏငွ ့္ ၁၄၈ အေျခခံ လြတလ္ ပ္ခြငမ့္ ်ားကုိ တိးု ျမငႇ က့္ ာကြယ္ရန္ လူတစ္ဦးခ်င္း၊ လူအပု ္စမု ်ားႏွင့္ လအ႔ူ ဖြဲ႕ အစည္းမ်ား၏ အခြင့အ္ ေရးႏွင့္ တာ၀နရ္ မွိ ႈမ်ားဆငို ္ရာ ေၾကညာခ်က္ ဃ။ အျခားစခံ ်နိ ္စႏံ ႈနး္ မ်ား ၁၄၉ လအူ႔ ခြင့္အေရးေကာ္မရငွ ဆ္ ံုးျဖတခ္ ်က္ ၂၀၀၄/၃၃ ၁၄၉ လအ႔ူ ခြင့္အေရးေကာမ္ ရွင္ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ ၂၀၀၃/၃၉ ၁၅၀ ႏိငု င္ ံတကာ ျပစ္မႈဆုိငရ္ ာ တရား႐ုံးေရ႕ွ ေမွာကတ္ ြင္ အမလႈ ကို ္ေရွ႕ေန၏ ပညာသည္ ဆန္ေသာ က်င၀့္ တ္ဆိုင္ရာစညး္ မ်ဥ္း ၁၅၁ စစ္ဘက္ခု႐ံ ံုးမ်ားမွ တရားစရီ င္ေရးကို စီမံေသာ စညး္ မ်ဥး္ မၾူ ကမ္း ၁၇၄ ၂။ အျခားကမၻာလံးု ဆငုိ ရ္ ာ စႏံ ႈန္းမ်ား ၁၇၇ တရားေရးအမအူ က်ငမ့္ ်ားဆုငိ ္ရာ Bangalore မူမ်ား ၁၇၇ တရားသႀူ ကီးမ်ား၏ ကမာလၻ ုံးဆိုင္ရာ ပဋညိ ာဥ္ ၁၈၆ အျပညျ္ ပညဆ္ ငို ္ရာ တရားစီရင္ေရးက႑ အမအွီ ခိုကင္းေရးဆိုငရ္ ာ ၁၉၀ Burgh House ဥပေဒသမ်ား ၃။ ဥေရာပေကာင္စီ ၁၉၉ က။ တရားသႀူ ကးီ မ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစုိးရေရ႕ွ ေနမ်ား ၁၉၉ အမအီွ ခုကိ ငး္ ေရးဆငို ရ္ ာ အထးူ စခံ ်နိ ္ စညံ နႊ း္ မ်ား ေရ႕ွ ေနပညာရပအ္ ား လြတလ္ ပစ္ ြာအသံုးခ်ခြငႏ့္ ွငစ့္ ပ္လ်ဥး္ သည့္ အဖြဲ၀႔ ငႏ္ ုငိ ္ငံ မ်ား၏ ၀နႀ္ ကီးအဆင့္ ေကာ္မတီမွ ၂၀၇ အၾကျံ ပဳခ်က္ R(2000) 21. ျပစမ္ ႈဆုငိ ္ရာ တရားစရီ င္ေရးစနစ္၌အစးို ရေရွ႕ေနမ်ား၏ ၂၁၄ အခန္းက႑အား အဖြဲ႔၀င္ ႏိုင္ငံမ်ား၏ ၀န္ႀကီးအဆငေ့္ ကာ္မတမီ ွ အၾကျံ ပဳခ်က္ R(2000) 19.

တရားသႀူ ကးီ မ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏငွ ့္ အစုးိ ရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတ္လပမ္ ႏႈ ွင့္ .... xi တရားသႀူ ကီးမ်ားအတြက္ ျပဌာနး္ ခ်က္ႏငွ ့္ ရွငး္ လင္းေဖာ္ျပခ်က္ ၂၂၆ စာခႊၽနလ္ ႊာဆိုင္ရာ ဥေရာပဋညိ ာဥစ္ ာခ်ဳပ္ ရငွ း္ လငး္ ေဖာျ္ ပခ်က္ စာခၽြနလ္ ႊာ ၂၃၃ ခ။ ႏငို ္ငမံ ်ားၾကားခ်ဳပဆ္ သုိ ည့္ စာခ်ဳပမ္ ်ား၏ စံႏႈနး္ မ်ား ၂၄၉ လအ႔ူ ခြင့္အေရးႏငွ ့္ အေျခခံလြတလ္ ပခ္ ြင့္မ်ား ကာကြယေ္ ရး ၂၄၉ ဥေရာပ သေဘာ တူညီခ်က္ ဂ။ အျခားစံႏနႈ း္ မ်ား ၂၅၀ လအ႔ူ ခြင့္အေရးႏငွ အ့္ ၾကမ္းဖက္မႈဆန္႔က်င္ေရး ဥေရာပေကာကစ္ ီ ၂၅၀ ၀န္ႀကီးမ်ား ေကာမ္ တီ၏ လမး္ ၫနႊ ခ္ ်က္မ်ား ၄။ Inter – American စနစ္ ၂၅၁ က။ ႏုိင္ငံမ်ားၾကားခ်ဳပ္ဆသို ည့္ စာခ်ဳပ္မ်ား၏ စႏံ နႈ း္ မ်ား ၂၅၁ လူ႔အခြင႔အ္ ေရးဆငုိ ္ရာ အေမရိကန္ သေဘာတူညီခ်က္ ၂၅၁ ခ။ ေၾကညာခ်က္စံႏနႈ း္ မ်ား ၂၅၂ လသူ ားမ်ား၏အခြငအ့္ ေရးမ်ားႏွင့တ္ ာ၀နမ္ ်ားဆိငု ရ္ ာ ၂၅၂ အေမရိကနေ္ ၾကညာခ်က္ ၂၅၃ Inter – American ဒီမုကိ ရကတ္ စ္ သေဘာတူညခီ ်က္ ၅။ အာဖရကိ စနစ္ ၂၅၄ က။ တရားသႀူ ကီးမ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစုးိ ရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ ၂၅၄ လြတလ္ ပ္မအႈ တြက္ စႏံ နႈ း္ မ်ား အာဖရိက၏ မ်ွ တေသာတရားစရီ င္ေရးႏငွ ့္ ဥပေဒအေထာကအ္ ကူ ၂၅၄ အခြင္အ့ ေရး ဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥး္ မ်ားႏငွ ့္ လမ္းၫႊနခ္ ်က္မ်ား ခ။ ႏငုိ ္ငမံ ်ားၾကားခ်ဳပ္ဆိသု ည့္ စာခ်ဳပမ္ ်ား၏ စံႏနႈ ္းမ်ား ၂၆၇ လသူ ားႏငွ ့္ ျပည္သအ႔ူ ခြင့အ္ ေရးဆုိငရ္ ာ အာဖရိက သေဘာတူညခီ ်က္ ၂၆၇ ကေလးသငူ ယ္မ်ား အခြင့္အေရးႏငွ ့္ ဖြ႕ံ ၿဖဳိ းစညပ္ ငေ္ ရး အာဖရိက ၂၆၈ သေဘာတညူ ီခ်က္ ၆။ ဥေရာပသမဂၢ ၂၆၉ ဥေရာပသမဂၢ အေျခခအံ ခြငအ့္ ေရး သေဘာတညူ ီခ်က္ ၂၆၉

xii က်င္သ့ းံု လုပ္ေဆာငသ္ မူ ်ားအတြက္ လမး္ ညႊန္လက္စြဲ - ၁ ၇။ အာရပွ စဖိ ိတ္ ၂၇၀ LAWASIA ေဒသတြငး္ တရားစရီ ငေ္ ရးအဖြဲ႕၏ ၂၇၀ လြတလ္ ပ္မႈဆငုိ ္ရာ ေဘဂ်င္း ေဖာ္ျပခ်က္ ၈။ ဓနသဟာယႏိငု ္ငမံ ်ား ၂၇၇ ဓနသဟာယႏိုင္ငမံ ်ားအတြက္ ပါလီမနဆ္ ုငိ ရ္ ာ ႀကးီ စိးု မႈႏွင့္ ၂၇၇ တရားေရး လြတလ္ ပမ္ ကႈ ုိ ေဖာ္ၫႊနး္ သည့္ Latimer House ၏ လမး္ ၫႊနခ္ ်ကမ္ ်ား အစးို ရ၏ဌာနႀကးီ သံးု ခၾု ကားရိွ တာ၀န္ခံမႈႏငွ ့္ ဆကဆ္ ံေရး တု႔ိႏငွ စ့္ ပ္လ်ဥး္ သည့္ ဓနသဟာယစည္းမ်ဥ္းမ်ား ၉။ ႏုငိ င္ တံ ကာ လသူ ားခ်င္း စာနာေထာကထ္ ားမႈ ဥပေဒ ၂၈၅ ၁၉၄၉ ၾသဂတု ္ ၁၂ ဂ်နဗီ ာ သေဘာတူညခီ ်ကမ္ ်ားသ႔ို ၂၈၆ ထပ္တုးိ ညိွႏႈငိ း္ မွတတ္ မး္ ႏွင့္ ႏငုိ င္ ံတကာ လကန္ ကက္ ုိင္ ပဋပိ ကၡမ်ားေၾကာင့္ ထခိ ုကိ န္ စန္ ာသမူ ်ားအား အကာ အကြယ္ေပးျခင္း (ညွိႏငႈိ း္ မွတ္တမ္း ၁) ၁၉၄၉ ၾသဂတု ္ ၁၂ ဂ်နီဗာ သေဘာတညူ ခီ ်က္မ်ားသို႔ ထပ္တိးု ညိွႏိငႈ း္ ၂၈၇ မတွ တ္ မး္ ႏငွ ့္ ႏုိငင္ တံ ကာ လကန္ က္ကိငု ္ ပဋိပကေၡ ၾကာင့္ မဟတု ္ဘဲ ထခိ ကုိ န္ စ္နာသမူ ်ားအား အကာအကြယ္ေပးျခင္း (ညိွႏိငႈ ္း မတွ ္တမး္ ၂)

တရားသႀူ ကးီ မ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစးုိ ရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပမ္ ႈႏငွ ့္ .... xiii အမွာစာ အျပညျ္ ပည္ဆိငု ရ္ ာ ဥပေဒပညာရွင္မ်ား ေကာ္မရငွ ္ (ICJ) သည္ လြနခ္ ဲ့သည့္ ႏွစ္ေပါင္း ငါး ဆယေ္ က်ာ္ တည္ေထာင္ခဲ့ခ်ိန္မစွ ၍ ကမာႏၻ ငွ အ့္ ၀မွ ္းတြင္ ဘကမ္ လကုိ ္ေသာ မွ်တထိေရာက္ေသာ တရား စရီ ငမ္ ႈ က်ငသ့္ းံု ေရးကို တိးု ျမွင့္ရန္ တကၾ္ ကြစြာ ေဆာငရ္ ြကလ္ ်က္ရိပွ ါသည။္ ထသုိ ႔ုိ ေဆာငရ္ ြကမ္ ကႈ ို လ႔ူ အခြင့္အေရးအတြက္ မရမိွ ျဖစ္ ကာကြယ္ေစာငေ့္ ရာွ က္မအႈ ျဖစ္ မွတယ္ ူထားပါသည။္ ဥပေဒပညာရငွ ္ မ်ားကြန္ယကလ္ ည္းျဖစသ္ ည့္ (ICJ) သည္ တရားစရီ င္မစႈ နစ္မ်ား၏ အေရးပါေသာ အခနး္ က႑ကို အစဥ္အၿမဲ အေလးထားၿပီး အဆိပု ါစနစ္မ်ားတြင္ လ႔အူ ခြငအ့္ ေရး ခ်ဳးိ ေဖာကခ္ ံရသူ (သ႔)ို ထိုသို႔ျဖစ္ရန္ အလားအလာရွသိ ူမ်ားအတြက္ ထေိ ရာက္ေသာ ကထု ုးံ မ်ားႏငွ ့္ ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာကမ္ ႈမ်ား ပါရရိွ န္၊ လူ႔ အခြင့္အေရး ခ်ဳးိ ေဖာက္သမူ ်ားကို တရားစရီ ငႏ္ ုိငရ္ န္ စသညတ္ ိ႔ု ပါ၀ငရ္ ပါမည္။ ထ႔ုျိ ပင္ တရားစရီ င္မႈ စနစမ္ ်ားတြင္ ျပစမ္ အႈ တြက္ သံသယရသိွ ကူ ုိလညး္ ႏငုိ ္ငံတကာ စံႏႈန္းမ်ားအရ မွ်တေသာ စစေ္ ဆး စီရင္မႈ ေပးရမည္။ အစုိးရ၏ စမီ ံအုပခ္ ်ဳပေ္ ရးႏငွ ့္ ဥပေဒျပဳေရးက႑သညလ္ ည္း ႏိငု ္ငတံ ကာ လအူ႔ ခြင့္ အေရးစႏံ ႈနး္ မ်ားႏွင့္ တရားဥပေဒ စုးိ မုးိ ေရးတ႔ႏုိ ငွ ့္ ကကုိ ္ညမီ ရႈ ွိရမည္။ လြတလ္ ပၿ္ ပီး အမအီွ ခုကိ ငး္ ေသာ၊ ဘက္လိုက္မႈကငး္ ေသာ ခ႐ံု းုံ က မွ်တေသာ စစေ္ ဆးစီရငမ္ ႈ မွတဆင့္ လူပုဂိၢဳလ္တစ္ဦးခ်င္း၏ အခြင့္အေရးႏငွ ့္ ရပုငိ ္ခြင့္မ်ားကို ဖန္တးီ ယူေဆာငေ္ ပးႏိုငရ္ မည္။ ထိသု ႔ုိ အာမခံႏုငိ ္ေသာ တရားစရီ င္မစႈ နစႏ္ ငွ ့္ စံႏႈနး္ မ်ားကုိ ခ်မွတရ္ နႏ္ ွင့္ အေကာငအ္ ထညေ္ ဖာရ္ န္ ICJ က ေဒသ အမ်ဳးိ မ်ဳးိ ႏငွ ့္ ေဆြးေႏြးပြဲအမ်ဳိးမ်ဳိးတြင္ နည္းလမး္ အမ်ဳးိ မ်ဳိး ရွာေဖြလ်ကရ္ သိွ ည္။ ICJ သည္ တရားစီရင္ေရးစနစမ္ ်ားႏငွ ့္ အတတူ ူ တြဲဖက္ကာ လြတလ္ ပ္ၿပီး အမီွအခကို ငး္ ေရးႏွင့္ လအ႔ူ ခြငအ့္ ေရးကို တက္တက္ၾကြၾကြ အကာအကြယေ္ ပးေရးတိတု႔ ြင္ ပါ၀င္ေဆာငရ္ ြကခ္ ဲသ့ ညမ္ ာွ ႏွစ္ဆယ့္ ငါးႏစွ ခ္ နရ္႔ ိၿွ ပီ ျဖစ္ပါသည။္ ICJ အေနျဖင့္ တရားသႀူ ကီးမ်ားႏငွ ့္ ေရွ႕ေနမ်ားလြတ္လပ္မစႈ င္တာ (CIJL) မတွ ဆင့္ တရားစီရင္ေရးႏငွ ့္ ဥပေဒေရးရာ လြတ္လပ္ အမွီအခုကိ င္းမကႈ ုိ ျမွငတ့္ ငက္ ာကြယေ္ ပးမည့္ လကေ္ တြက႔ ်ေသာ ကိရယိ ာမ်ားကုိ တညေ္ ဆာကေ္ ပးလ်ကရ္ ွိပါသည။္ အဆပုိ ါ ကရိ ယိ ာမ်ားတြင္ လြတ္ လပ္သည့္ တရားစရီ ငမ္ ဆႈ ုငိ ရ္ ာ ကုလသမဂၢအေျခခံစည္းမ်ဥး္ ႏွင့္ ေရွ႕ေနမ်ား၏ အခနး္ က႑ စသည္တု႔ိ လည္း ပါ၀ငပ္ ါသည္။ က်င္သ့ ံုးလုပေ္ ဆာင္သူမ်ားအတြက္ လမး္ ညႊန္လက္စြဲ - ၁ လက္စြဲစာအုပ္ကုိ လကရ္ အိွ ေျခအေန ႏငွ ့္ ကုကိ ္ညမီ ႈရွိေစရန္ ဒုတယိ အႀကမိ ္ တည္းျဖတထ္ ားၿပီး ၄ငး္ က တရားသႀူ ကးီ မ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏငွ ့္ အစးုိ ရ ေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပ္မႈႏွင့္ တာ၀နယ္ ူမဆႈ ိုင္ရာ ႏိငု ္ငံတကာ စည္းမ်ဥး္ မ်ားကို လကေ္ တြ႔က်င္သ့ ံးု ႏိုငမ္ ႈ အေျခအေနကုိ ေဖာျ္ ပထားပါသည္။ သကဆ္ ုငိ ရ္ ာ စခံ ်နိ စ္ ညံ ႊနး္ မ်ားႏွင့္ ဥပေဒအတတပ္ ညာတုိက႔ ို စစီ စ္သးံု သပျ္ ခင္းမွ တဆင့္ ႏိုင္ငံေတာ္အဆင့္ ဆုံးျဖတခ္ ်က္ ခ်မ်တ္သူမ်ားကုိ တရားစရီ ငေ္ ရးဆုိငရ္ ာ စမီ ခံ န္ခ႔ ြဲမႈအတြက္ မ၀ူ ါဒမ်ား ခ်မွတ္ႏုငိ ္ရန္၊ ႏငုိ ္ငံ၏ တရားေရးမ႑ဳိ ငက္ ို တနဖ္ းို ျဖတ္ခ်င့္တြက္ႏုိင္ရန္ႏငွ ့္ ႏငို င္ ံတကာ စခံ ်ိနစ္ ညံ ႊနး္ မ်ားကို အေကာငအ္ ထည္ေဖာ္ႏငို မ္ ည့္ ခိငု မ္ ာေကာင္းမြန္သည့္ အဆိုျပဳလႊာမ်ား ျပဳစရု န္ ဤလကဆ္ ြဲစာအုပက္ ေထာက္ကေူ ပးမညျ္ ဖစပ္ ါသည။္ ဤလကစ္ ြဲစာအုပ္သည္ ေဖာ္ျပပါ ေခါင္းစဥ္ ႏွင္သ့ က္ဆငို သ္ ည့္ စံခ်ိနစ္ ံညနႊ ္းမ်ားအားလံုးကုိ ထည္သ့ ြငး္ ထားၿပးီ ၁၉၉၀ ျပည့ႏ္ စွ တ္ ြင္ ICJ က ထုတေ္ ၀ခဲ့ သည့္ စာမႏူ ငွ ့္ ယခငလ္ ကစ္ ြဲစာအပု ္ကို ျပနလ္ ညျ္ ပငဆ္ င္ သုးံ သပထ္ ားပါသည။္

xiv က်င့္သးံု လုပေ္ ဆာင္သမူ ်ားအတြက္ လမ္းညနႊ ္လက္စြဲ - ၁ ဤလကစ္ ြဲစာအပု သ္ ည္ တရားသူႀကီးမ်ား၊ ဥပေဒကို လကေ္ တြ႔က်င့သ္ းုံ ေနသမူ ်ား၊ မ၀ူ ါဒခ် မ်တသ္ မူ ်ား၊ ေလက့ ်ငသ့္ ငတ္ န္းေပးသည့္ အဖြဲအ႔ စညး္ မ်ားႏွင့္ လူ႔အခြင့္အေရး အဖြဲ႔အစညး္ မ်ားအတြက္ လူ႔အခြင့္အေရးမ၀ူ ါဒႏွင့္ အၾကံေပး အေထာက္အကအူ ျဖစ္ ေဆာင္ရြကသ္ ြားမညျ္ ဖစ္သည။္ ၄ငး္ တ႔ုိအေနျဖင့္ တရားေရးဆိုင္ရာ ေလ့က်ငသ့္ င္တန္းေပးျခငး္ မသွ ည္ ဥပေဒျပ႒ာနး္ ျခငး္ ႏငွ ့္ မူ၀ါဒခ်မတွ ္ျခင္းကုိ စခံ ်ိန္ စညံ နႊ း္ မ်ားအတုငိ း္ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ရန္ ဤလကစ္ ြဲစာအုပက္ ကူညီေပးပါသည္။ Nicholas Howen အေထြေထြအတြင္းေရးမဴွ း

တရားသႀူ ကးီ မ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစုးိ ရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပမ္ ႏႈ ွင့္ .... 1 အပုငိ း္ - ၁ တရားသူႀကီးမ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစိုးရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ အခန္းက႑

2 က်င့္သုးံ လုပေ္ ဆာင္သမူ ်ားအတြက္ လမး္ ညႊနလ္ က္စြဲ - ၁

တရားသူႀကးီ မ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏငွ ့္ အစးုိ ရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတ္လပ္မႏႈ ငွ ့္ .... 3 ႏိငု င္ ံတကာ လ႔အူ ခြင့္အေရးဆုငိ ္ရာ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားတြင္ ပါရသိွ ည့္ သက္ ဆငို ္ရာ စံႏႈနး္ မ်ားကုိ အျပည့္အ၀လိုကန္ ာသည့္ တရားဥပေဒ ျပ႒ာန္းျခငး္ ႏွင့္ တရားစြဲဆုိမဆႈ ိငု ရ္ ာ ေအဂ်င္စမီ ်ား၊ အထးူ သျဖင့္ လြတလ္ ပသ္ ည့္ တရားစီရင္ေရး ကုိ အျပည့အ္ ၀ေပးအပ္ၿပီး ခြဲျခားဆက္ဆျံ ခငး္ မျပဳရန္ အလြန္ အေရးႀကးီ ပါသည။္ ထ႔ိအု ျပင္ ဒမီ ိုကေရစီႏငွ ့္ ေရရညွ ္ဖြ႕ံ ၿဖိဳးေရး လုပ္ငနး္ စဥ္အတြကလ္ ည္း မရမိွ ျဖစ္ အေရးပါပါသည။္ ” 1 နိဒါန္း ႏငို ္ငံတစ္ႏုိငင္ ံ၏ တရားစရီ င္ေရးစနစသ္ ည္ လ႔ူအခြင့အ္ ေရးႏွင့္ လြတလ္ ပခ္ ြင့က္ ုိ အကာအကြယ္ ေပးရန္ အဓကိ ျဖစသ္ ည္။ တရားရ႐းုံ မ်ားသည္ လူ႔အခြင့အ္ ေရး ခ်ဳိးေဖာက္ခံရသူမ်ားႏွင့္ ခ်ဳးိ ေဖာက္ခံရရန္ အလားအလာရွိသူမ်ားအတြက္ ထိေရာက္ေသာ ကသု မႈမ်ားႏငွ ့္ ကာကြယမ္ မႈ ်ားရႏငုိ ရ္ န္ လုပ္ေဆာင္ေပးရာ တြင္ အေရးပါသည့က္ ႑မွ ပါ၀င္သည္။ ႏငုိ ္ငတံ ကာ စံႏနႈ း္ မ်ားအတုငိ း္ လူ႔အခြငအ့္ ေရး ခ်ဳိးေဖာက္သူမ်ားကုိ တရားစရီ င္ရမညျ္ ဖစ္ကာ ျပစ္မကႈ ်ဴးလြနသ္ ည္ဟု သသံ ယရိသွ ူမ်ား အေနျဖင့္လညး္ တရားမွ်တေသာ စီရငမ္ ႈရရိွရမည္။ တရားစီရင္ေရးစနစသ္ ည္ အျခားေသာ အစးုိ ရဌာနမ်ားအေပၚ အျပန္အလနွ ္ စုစံ မ္းစစ္ ေဆးရန္အတြက္ အေရးပါၿပီး ဥပေဒျပဳေရးႏငွ ့္ စီမအံ ပု ္ခ်ဳပေ္ ရး ေဆာငရ္ ြကခ္ ်ကမ္ ်ားသည္ ႏငို င္ ံတကာ လ႔ူ အခြင့အ္ ေရးႏငွ ့္ တရားဥပေဒစုးိ မုိးေရးတုႏိ႔ ွင့္ ကိုကည္ မီ ရႈ ိရွ မည။္ အဆုိပါ အေရးပါေသာက႑ကို အစးုိ ရအခ်င္းခ်ငး္ ၾကားရိွ လူ႔အခြငအ့္ ေရးစနစမ္ ်ားက အသား ေပး ေဖာ္ျပလ်က္ ရွပိ ါသည။္ ကုလသမဂၢ အေထြေထြညလီ ာခံက ဖန္ခါတလဲလဲ ေျပာလ်ကရ္ ွိသည္မွာ ”တရားဥပေဒစးို မးို ေရးႏွင့္ သင့ေ္ လ်ာ္ေသာ တရားစီရငေ္ ရးဆုငိ ္ရာ စီမံခန႔ခ္ ြဲမႈသည္ လူအ႔ ခြငအ့္ ေရး ကာ ကြယ္ေရးႏငွ ့္ ျမငွ တ့္ င္ေရးတအို႔ တြက္ ပဓာနက်သည။္ ”2 “ႏငို ္ငတံ ကာ လအူ႔ ခြင္အ့ ေရးဆုိငရ္ ာ သေဘာ တူညခီ ်က္မ်ားတြင္ ပါရိွသည့္ သကဆ္ ိငု ရ္ ာစႏံ နႈ ္းမ်ားကုိ အျပည့္အ၀လကုိ န္ ာသည့္ တရားဥပေဒျပ႒ာန္း ျခင္းႏွင့္ တရားစြဲဆိမု ဆႈ ိငု ္ရာ ေအဂ်င္စီမ်ား၊ အထူးသျဖင့္ လြတလ္ ပသ္ ည့္ တရားစီရင္ေရးႏွင့္ ဥပေဒပညာ သည္မ်ား ပါ၀င္သည့္ တရားစရီ င္ေရးဆငို ္ရာ စီမံခန္ခ႔ ြဲမသႈ ည္ လ႔အူ ခြင့္အေရးကုိ အျပညအ့္ ၀ေပးအပၿ္ ပီး ခြဲျခားဆကဆ္ ံျခင္း မျပဳရန္ အလြနအ္ ေရးႀကးီ ပါသည။္ ထု႔အိ ျပင္ ဒမီ ိကု ေရစႏီ ငွ ့္ ေရရညွ ဖ္ ြံ႕ၿဖဳိ းေရး လုပင္ နး္ စဥအ္ တြကလ္ ညး္ မရမွိ ျဖစ္ အေရးပါပါသည။္ 3 “တရားဥပေဒစးုိ မိုးေရး၏ အေရးပါမသႈ ည္ လအ႔ူ ခြင့္အေရးကို ေလးစားရန္ျဖစၿ္ ပးီ တရားသႀူ ကးီ မ်ားႏငွ ့္ ေရ႕ွ ေနမ်ား၏က႑သည္လညး္ လအူ႔ ခြင့္အေရးကုိ ကာကြယ္ရနျ္ ဖစ္သည္ကုိ သတျိ ပဳမိရနလ္ ို ေၾကာငး္ ” ကလု သမဂၢ အေထြေထြအတြငး္ ေရးမဴွ းခ်ဳပက္ အေလးထားေျပာၾကားခဲ့ပါသည။္ 4 1 Vienna Declaration and Programme of Action, adopted by the World Conference on Human Rights in Vienna on 25 June 1993, para. 27 2 See, for example, resolutions 50/181 of 22 December 1995 and 48/137 of 20 December 1993, entitled “Human rights in the administration of justice”. 3 Ibid. 4 Strengthening of the rule of law - Report of the Secretary General to the United Nations General Assem-

4 က်င့သ္ ုးံ လပု ေ္ ဆာင္သမူ ်ားအတြက္ လမး္ ညနႊ ္လက္စြဲ - ၁ “အာမခံအခြင့အ္ ေရးတြင္ သင့္ေလ်ာ္ေသာ ဥပေဒအေထာကအ္ ကူကို အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆုရိ န္ႏငွ ့္ အဆပုိ ါ အခြငအ့္ ေရးကုိ ကာကြယရ္ န္လိသု ည္။ ထိုသုိ႔ ျပဳလုပ္ရာတြင္ အရညအ္ ခ်င္းျပည့္၀ေသာ လြတ္လပ္ ေသာ ဘက္မလုိကသ္ ည့္ တရားေရးအဖြဲ႔လညး္ ပါ၀ငရ္ မညျ္ ဖစ္ကာ အဆိုပါ အဖြဲ႔အေနျဖင့္ ဥပေဒအတုိင္း တေသြမတိမ္း လိုက္နာရမည္။ စညး္ ကမ္းထနိ း္ သိမး္ ေရး အာဏာပိငု အ္ ဖြဲ႔၏ လိုအပသ္ ညအ့္ တိုငး္ လပု ္ေပး ႏုိင္ေသာ အခြင္အ့ ာဏာကို အခြင့္အလမ္း၊ တရား၀ငျ္ ဖစမ္ ႏႈ ွင့္ ဆင္ျခငတ္ တုံ ရား စသည့္ စံႏႈနး္ မ်ားအတငုိ း္ သတမ္ ွတ္ရမည္”ဟု လူ႔အခြင့္အေရးဆုိငရ္ ာ Inter-American တရား႐ုးံ ကလည္း ဆိသု ည္။ 5 အလားတူ လအ႔ူ ခြင္အ့ ေရးဆငုိ ္ရာ Inter-American ေကာ္မရငွ ္ကလည္း “တရားစီရင္ေရး က႑၏ လြတ္လပ္ၿပးီ အမီအွ ခကုိ င္းမႈသည္ လူအ႔ ခြင့္အေရးကို လကေ္ တြေ႔ စာင့္ထိနး္ လကုိ ္နာျခင္းအတြက္ မရိမွ ျဖစ္ အေရးပါေသာ လိုအပခ္ ်ကျ္ ဖစ္သည္”ဟု ေထာကျ္ ပထားပါသည။္ 6 “တရားမ်ွ တေသာ စီရင္မႈ ဆငုိ ရ္ ာ ရပုငိ ခ္ ြင့သ္ ည္ ဒမီ ကုိ ရကတ္ စ္ လူ႔အဖြဲ႔အစညး္ အတြက္ အေျခခကံ ်ေသာ ေဒါကတ္ ုငိ ္ တစခ္ ျု ဖစ္ သည္ဟု ေကာ္မရငွ က္ သံုးသပထ္ ားပါသည။္ ဤရပုငိ ခ္ ြင့္ အျခားေသာ ရပငို ္ခြင့္ အခြငအ့္ ေရးမ်ားအတြက္ ေလးစားမႈကုိ အာမခံေပးသည့္ အေျခခလံ ညး္ ျဖစသ္ ည္ဟု သေဘာတူညခီ ်က္တြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုေိ သာ္ ဤရပုိင္ခြင့္ အခြငအ့္ ေရးသည္ ႏုငိ ္ငအံ ာဏာပုငိ မ္ ်ား၏ အာဏာအလြဲသံုးမႈကို ကနသ႔္ တ္ထားေသာေၾကာငျ့္ ဖစ္သည။္ ” 7 လြတလ္ ပၿ္ ပးီ အမအီွ ခုိကင္းမႈႏငွ ့္ သမာသမတ္က်မႈ လြတ္လပၿ္ ပီး အမွီအခိကု ငး္ ေသာ သမာသမတက္ ်ေသာ ခ႐ုံ ံုး၏တညရ္ မွိ သႈ ည္ တရားစရီ ငေ္ ရး စနစ္၏ ဗဟိုခ်ကျ္ ဖစ္ၿပးီ ယင္းက ႏိုင္ငတံ ကာ လအ႔ူ ခြင္အ့ ေရးဥပေဒႏငွ ့္ အျပညအ့္ ၀ကကုိ ္ညီမရႈ ိသွ ည့္ လ႔ူအခြငအ့္ ေရးကို အာမခေံ ပးပါသည။္ ႏုငိ ္ငတံ စႏ္ ငုိ ္ငံ၏ ဖြဲစ႔ ညး္ ပအုံ ေျခခဥံ ပေဒ၊ ဥပေဒမ်ားႏငွ ့္ မ၀ူ ါဒ မ်ားသည္ မိမႏိ ိုင္ငံ၏ တရားစီရင္ေရးစနစက္ ုိ အမနွ ္တကယ္ လြတလ္ ပ္မႈ ရွေိ စရမညျ္ ဖစ္ၿပးီ အျခားေသာ ဌာနမ်ား၏ စြတ္ဖက္မႈမွ ကငး္ ေ၀းရမည္။ တရားစီရင္ေရးစနစအ္ တြငး္ မမိ ိတ၏႔ုိ ပညာရပဆ္ ုိငရ္ ာ တာ၀န္ မ်ားကုိ ထမ္းရြက္ေနေသာ တရားသူႀကးီ မ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏငွ ့္ အစးို ရေရွ႕ေနမ်ားအေပၚတြင္ ႏိုင္ငေံ ရးအရ ၾကား၀င္လႊမး္ မးို မႈ မရိေွ စရ။ ဥပေဒအရေသာ္လညး္ ေကာငး္ ၊ လကေ္ တြ႔ေသာလ္ ည္းေကာငး္ လူ႔အခြင့္ အေရးကို မမိ တိ ုိ႔ ကၽြမး္ က်င္သညပ့္ ညာျဖင့္ ခုခကံ ာကြယ္ေနၾကသည့္ တရားသႀူ ကးီ မ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏငွ ့္ အစးို ရေရ႕ွ ေနမ်ားကုိ တိုက္ခုိကျ္ ခင္း၊ အေႏာွ ကအ္ ယကွ ေ္ ပးျခင္း (သ)ိ႔ု တရားစြဲဆုိျခငး္ တိုမ႔ ွ အကာအကြယ္ ေပးရပါမည။္ ထိုအ႔ တူ ၄ငး္ တုိက႔ လညး္ ျပညသ္ ူကုိ အက်ဳးိ ျပဳသည့္ လ႔ူအခြင့္အေရးကုိ တကတ္ က္ၾကြၾကြ ကာကြယသ္ ူမ်ားအျဖစ္ ကိယု ္စားျပဳကာ ႏငုိ ္ငံဥ့ ပေဒ၊ ႏငုိ ္ငတံ ကာ ဥပေဒမ်ားႏွင့္ က်င္၀့ တ္ႏငွ ့္ဆုိငေ္ သာ စံသတမ္ တွ ္ခ်က္မ်ားအတုိငး္ အျမင္ျ့ မတ္ဆးုံ ေသာ ဂဏု ္သကိ ၡာကုိ တတ္ႏငို ္သမွ် ထနိ း္ သိမး္ ရမည။္ သုေ႔ိ သာ္ မၾကာခဏဆိသု လိုပင္ တရားသူႀကီးမ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏွင့္ အစးုိ ရေရ႕ွ ေနမ်ားသည္ လူ႔ bly, UN document A/57/275, para. 41 5 Legal status and human rights of the child, Advisory Opinion of the Inter-American Court of Human Rights (IACtHR) OC-17/2002, 28 August 2002, para. 120. 6 The Situation of Human Rights in Cuba: Seventh Report, OAS document OEA/Ser.L/V/II.61, doc. 29, rev.1, 1983, Chapter IV, para. 2. 7 Report Nº 78/02, Case 11.335, Guy Malary v. Haiti, 27 December 2002, para 53

တရားသူႀကီးမ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏငွ ့္ အစုိးရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတ္လပ္မႈႏငွ ့္ .... 5 အခြငအ့္ ေရး ကာကြယသ္ မူ ်ားအျဖစ္ ရပ္တည္ေသာ ၄င္းတိ႔ု၏ အခန္းက႑ကို မထမ္းေဆာင္ႏုိငပ္ ါ။ ထသုိ ႔ိုျဖစျ္ ခငး္ သည္ လုံေလာက္ေသာ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ အရည္အေသြး၊ သင္တနး္ ေပးျခငး္ ႏွင့္ ရငး္ ျမစ္မ်ား မရျိွ ခငး္ တ႔ုိေၾကာင့္ ျဖစသ္ ည။္ ရင္းျမစ္ဟဆု ိုရာတြင္ ႏုိင္ငံတကာ လအူ႔ ခြငအ့္ ေရးဥပေဒကုိ နားလည္ သေဘာေပါကျ္ ခင္းႏွင့္ ယငး္ ကို ျပညတ္ ြင္းတြင္ မည္သ႔ုမိ ည္ပုံ အသုံးခ်မည္ တတသ္ ိနားလည္ျခင္းတ႔ုိ လည္း ပါ၀င္ပါသည။္ တရားသူႀကီးမ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏွင့္ အစိုးရေရ႕ွ ေနမ်ားသည္ တူညီေသာ လအူ႔ ခြငအ့္ ေရးကုိ အျခားသမူ ်ားနည္းတူရရိွခစံ ားခ်ိန္တြင္၄ငး္ တုိ႔ကုိအထးူ အကာအကြယ္ေပးရမည္။အဘယ္ေၾကာင့္ဆုေိ သာ္ ၄င္းတို႔ သည္ လထူ ုကို လ႔အူ ခြင့အ္ ေရး ရရွေိ စရန္ အာမခေံ ဆာငရ္ ြက္ေပးမည့္သမူ ်ား ျဖစေ္ သာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည။္ အကယ္၍ တရားသႀူ ကးီ မ်ားသည္ အခ်ကအ္ လကမ္ ်ားကုိ အကဲမျဖတႏ္ ုိင၊္ ျပညတ္ ြင္းဥပေဒႏငွ ့္ ႏိငု ္ငံတကာဥပေဒကို မက်င့သ္ းုံ ႏငုိ လ္ ်ွ င္ တရားစရီ င္မႈစနစ္သည္ တစ္ဖကသ္ တဆ္ ုံးျဖတ္ခ်ကသ္ ာ ျဖစလ္ မိ ့္ မည။္ အကယ၍္ ေရ႕ွ ေနမ်ားသည္ မိမအိ မႈသညမ္ ်ားႏွင့္ လြတ္လြတလ္ ပ္လပ္ မဆကသ္ ြယ္ႏုိငလ္ ွ်င္ ႏစွ ဖ္ ကစ္ လုးံ က ျပစမ္ ေႈ ၾကာင္းအရ တရားစြဲဆရုိ ာတြင္ အခြင့္အေရးညီမွ်စြာ ရရွရိ မည္ျဖစေ္ သာ္လညး္ ခုခံ ကာကြယခ္ ြင့္ႏငွ ့္ လက္နက္ညတီ ူညမီ ွ်ရိွေရး စည္းမ်ဥး္ ကို အတည္ျပဳႏငုိ ္မည္ မဟတု ္ပါ။ အကယ၍္ အစိးု ရ ေရွ႕ေနမ်ားသည္ မမိ တိ ု၏ိ႔ လပု ေ္ ဆာင္မေႈ ၾကာင့္ အသက္အႏရၱ ာယ္ႏွင့္ ၾကံဳေတြ႔ေနရၿပးီ ရုပပ္ ုငိ း္ ဆငို ရ္ ာ ကာကြယ္မႈမေပးႏငုိ ္လွ်င္ ၄င္းတို၏႔ တရားစြဲဆိုမတႈ ာ၀န္ကို ထိခကို ေ္ စမည္ျဖစသ္ ည္။ သေို႔ သာ္ အထးူ ကာကြယ္ေပးေရးႏငွ အ့္ တူ အထးူ တာ၀န္ယမူ ႈလညး္ ပါ၀ငလ္ ာသည္။ တရားသူ ႀကီးမ်ားအတြက္ လြတ္လပ္ၿပးီ အမွအီ ခကုိ င္းေရး သေဘာတရားသည္ ၄ငး္ တုိ႔၏ ပုဂလၢ ိက အက်ဳိးစီးပြား အတြက္ ရညရ္ ြယ္ျခင္း မဟုတ္ပါ။ လူပုဂဳိၢ လတ္ စ္ဥးီ ခ်ငး္ အေပၚ အာဏာအလြဲသုံးစားမႈျပဳျခင္းကုိ အကာ အကြယ္ ေပးရန္ျဖစ္ပါသည္။ ထ႔ုအိ ျပင္ တရားသူႀကီးမ်ားအေနျဖင့္ မိမတိ ၏ိ႔ု ပဂု လၢ ိက ဦးစားေပးမႈျဖင့္ အမႈမ်ားကို တစဖ္ က္သတ္ မဆံးု ျဖတရ္ ပါ။ ရရိသွ ည့္ သကေ္ သအခ်ကအ္ လကမ္ ်ားကို ဥပေဒအရ သးုံ သပ္ ရမည။္ အစးုိ ရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ တာ၀န္သည္ မညသ္ ကူ ျပစမ္ ႈက်ဴးလြန္သည္ျဖစေ္ စ လအူ႔ ခြင့္အေရး ခ်ဳိး ေဖာက္မႈမ်ားအားလံုးကုိ စံစု မး္ စစ္ေဆးတရားစြဲဆရုိ မည။္ ေရ႕ွ ေနမ်ားအေနျဖင့္ အမသႈ ည္၏ အက်ဳးိ စီးပြား ကုိ ေရွးရႈၿပးီ မိမိတ၏ုိ႔ လပု င္ န္းတာ၀န္မ်ားကို အခ်ိနတ္ ငုိ း္ လုပေ္ ဆာင္ရမည္။ ထု႔ေိ ၾကာင့္ တရားသႀူ ကီးမ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏွင့္ အစးုိ ရေရွ႕ေနမ်ားသည္ တရားမ်ွ တေသာ စရီ င္ခြင့္ ရရရိွ န္ အထးူ အေရးပါသူမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ အကယ၍္ ၄င္းတိ႔ုအားလုးံ သည္ မိမိအလုပ္ကုိ သင့္တငေ့္ လ်ာက္ ပတ္စြာ မလုပ္ေဆာင္ႏငုိ လ္ ွ်င္ တရားဥပေဒစးုိ မးုိ ေရးႏွင့္ တရားမ်ွ တေသာ စရီ ငပ္ ငုိ ခ္ ြင္ရ့ ရွိေရးကုိ ဆးုိ ဆးို ရြားရြား ထခိ ုိကႏ္ ုိင္ပါသည။္ ႏငုိ ္ငတံ ကာ ဥပေဒအရ တရားမ်ွ တေသာ စီရငခ္ ြင့္ရရိွေရး - အျပညျ္ ပညဆ္ ုငိ ရ္ ာ၊ ေဒသ ဆိုငရ္ ာ သေဘာတညူ ခီ ်က္မ်ား အျပညျ္ ပညဆ္ ငို ရ္ ာ၊ ေဒသဆိုငရ္ ာ လအ႔ူ ခြင့္အေရး သေဘာတူညီခ်က္ အားလုးံ က (ျပစမ္ ႈ၊ တရားမမႈ၊ စည္းကမ္းထနိ ္းသိမ္းေရးႏွင့္ စမီ ံခန႔ခ္ ြဲေရးစသည့္ ပစုံ မံ ်ဳိးစံုျဖင)့္ တရားစြဲဆိရု ာတြင္ လြတလ္ ပၿ္ ပးီ သမာသမတက္ ်သည့္ တရား႐ုးံ (သု႔ိ)ခ႐ုံ ံုးေရွ႕တြင္ တရားမွ်တေသာ ၾကားနာစစ္ေဆးခြငရ့္ ွိသညဟ္ ု အာမခံ ထားပါသည္။

6 က်င့္သးံု လပု ္ေဆာင္သမူ ်ားအတြက္ လမ္းညနႊ ္လက္စြဲ - ၁ ႏငုိ င္ အံ ခ်ငး္ ခ်ငး္ သေဘာတူစာခ်ဳပ္ (Treaties) ႏငုိ င္ ံအခ်င္းခ်င္း သေဘာတစူ ာခ်ဳပ္ဆသုိ ညမ္ ွာ ႏိုင္ငံမ်ားႏွင္(့ သိ႔)ု အစးို ရအခ်င္းခ်ငး္ ၾကား ပတ္ သက္ဆက္ႏြယေ္ နေသာ အဖြဲအ႔ စည္းမ်ားက ႏငုိ င္ တံ ကာ ဥပေဒကုိ လကို န္ ာၿပးီ ခ်ဳပ္ဆထို ားေသာ သေဘာ တူညခီ ်က္ျဖစသ္ ည။္ 8 သေဘာတူညီခ်က္ကို လက္မတွ ေ္ ရးထးို သည့္ ႏငို ္ငံမ်ားက ယငး္ သေဘာ တညူ ီခ်က္ အေပၚ (Covenant, Convention, Treaty, Protocol စသည္ျဖင္)့ မ်ဳိးစေံု ပးႏငုိ ္ၿပးီ ယင္းအမည္သည္ မာတကိ ာပါ အေၾကာငး္ အရာ၊ သေဘာတညူ ီခ်က္ပါ ဘာသာစကား၊ လက္မွတေ္ ရးထိုးသည့္ ႏုိငင္ မံ ်ား၏ လိုက္နာလုမိ ႈ ရညရ္ ြယခ္ ်ကသ္ ေဘာထားတႏု႔ိ ွင့္ မညသ္ ုမ႔ိ ွ်သက္ဆုငိ ္ျခငး္ မရိွပါ။ ႏငုိ င္ အံ ခ်င္းခ်ငး္ သေဘာ တူစာခ်ဳပ္တြင္ လကမ္ တွ ္ေရးထိးု သည့္ ႏုိငင္ ံမ်ားက ဥပေဒအေၾကာငး္ အရ ႏုငိ ္ငံအခ်င္းခ်ငး္ သေဘာတူ စာခ်ဳပ္ကို လကမ္ တွ ေ္ ရးထုိးသည့္ ႏငို ္ငမံ ်ားသည္ ႏိငု ္ငံတကာဥပေဒကုိ လကို န္ ာၿပီး စာခ်ဳပ္ပါ အခ်က္မ်ားကုိ သေဘာ႐ုိးျဖင့္ အေကာင္အထည္ေဖာရ္ မည္။ သေဘာတူညီခ်က္ကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ရန္ ပ်က္ ကြက္မႈကုိ ျပည္တြငး္ ဥပေဒျဖင့္ အေၾကာင္းျပ၍ မရပါ။9 ႏိုင္ငံေပါငး္ ၁၆၀ က အတည္ျပဳ လက္မတွ ေ္ ရးထးုိ ခဲ့သည့္ ႏိငု င္ သံ ားႏငွ ့္ ႏုငိ ္ငေံ ရး အခြင့္အေရး ဆိုငရ္ ာ ႏငို င္ တံ ကာ သေဘာတူစာခ်ဳပ္ (ICCPR) ၏ အပိဒု ္ခြဲ ၁၄ (၁) တြင္ “တရား႐ုံးႏငွ ့္ ခ႐ံု ုံးေရ႕ွ ေမာွ ကတ္ ြင္ အားလံုးသာတူညီမ်ွ ရွိရမည။္ ” “ျပစ္မေႈ ၾကာင္းအရ တရားစြဲဆုိ ဆုးံ ျဖတ္ရာတြင္ ဥပေဒေၾကာင္းအရ ဖြဲစ႔ ညး္ ထားေသာ စြမ္းရည္ျပည၀့္ ေသာ၊ လြတလ္ ပ၍္ ဘက္မလကုိ သ္ ည့္ ခံ႐ု ုံးေရ႕ွ ေမာွ က္တြင္ လူတုငိ ္းအတြက္ မ်ွ တေသာ လူထုၾကားနာခြငရ့္ ွသိ ည”္ ဟု ပါရွိပါသည။္ ပဋိဉာဏပ္ ါ ႏုိငင္ ံမ်ားကို ေစာင့ၾ္ ကည့္သည့္ တာ၀နခ္ ံ ျဖစ္ေသာ လအူ႔ ခြင္အ့ ေရး ေကာ္မတီကလည္း လြတလ္ ပၿ္ ပးီ သမာသမတက္ ်ေသာ ခ႐ံု းုံ ေရ႕ွ ေမာွ က္တြင္ တရားစီရငျ္ ခင္းသည္ “အားလံးု အတြက္ အၾကြင္းမဲ့အခြငအ့္ ေရးျဖစ္ၿပးီ မည္သူတစဥ္ းီ တစေ္ ယာက္အေပၚမ်ွ ျခြင္းခ်ကမ္ ရွေိ စရ” ဟု ျပတ္ျပတ္သားသား ေဖာျ္ ပထားပါသည။္ 10 “စစျ္ ဖစသ္ ည့္အခ်ိန္ (သု႔ိ) အေရးေပၚအေျခအေနတြငမ္ ွ တရား႐ုးံ ကသာလ်ွ င္ လူထုပုဂဳိၢ လ္တစ္ဦး တစ္ေယာက္ကုိ ျပစ္မႈက်ဴးလြနမ္ ႈအတြက္ အေရးယႏူ ုငိ ္သည”္ 11 ဟု ေကာ္မတကီ အေသးစတိ ေ္ ဖာျ္ ပ ထားသည။္ အေျခအေနအမ်ဳိးမ်ဳိးႏငွ ့္ သာမန၊္ အထးူ စသည့္ တရား႐းံု အားလုံးတိ႔ုတြင္ အဆုိပါ ရပိငု ္ခြင့္ကုိ အသံုးခ်ႏိုင္သည။္ အလားတပူ င္ ေရႊ႕ေျပာင္းလပု သ္ ားမ်ားႏငွ ့္ ၄ငး္ တု႔၏ိ မိသားစု၀ငမ္ ်ား၏ အခြင့္အေရး အကာ အကြယ္ေပးေရး ႏုိငင္ ံတကာ သေဘာတူညီခ်က္၏ အပုိဒ္ခြဲ ၁၈ (၁) တင္ “ေရ႕ႊ ေျပာငး္ လပု ္သားမ်ားႏွင့္ ၄င္းတ၏႔ို မသိ ားစ၀ု ငမ္ ်ားသည္ စြမ္းရည္ျပည့္၀ေသာ၊ လြတလ္ ပ၍္ ဘကမ္ လကုိ သ္ ည့္ ခုံ႐းံု ေရွ႕ေမာွ ကတ္ ြင္ မ်ွ တေသာ လထူ ုၾကားနာခြငရ့္ ိသွ ည္” ဟု ေဖာျ္ ပထားပါသည္။ ေဒသဆိငု ္ရာ သေဘာတညူ ီခ်က္တစခ္ ုျဖစ္သည့္ လ႔ူအခြငအ့္ ေရးဆိုငရ္ ာ အေမရိကန္ သေဘာ တညူ ခီ ်က၏္ အပဒို ခ္ ြဲ ၁၈ (၁) တြင္ “ေရႊ႕ေျပာင္းလုပသ္ ားမ်ားႏငွ ့္ ၄င္းတုိ၏႔ မိသားစ၀ု င္မ်ားသည္ စြမး္ ရည္ 8 See Article 1 of the Vienna Convention on the Law of Treaties and Article 2 of the Vienna Convention on theLaw of Treaties between States and International Organisations or between International Organisations. 9 Articles 26 and 27 of the Vienna Convention on the Law of Treaties 10 Communication No. 263/1987, M. Gonzalez del Río v. Peru (Views adopted on 28 October 1992), UN document CCPR/C/46/D/263/1987 (Jurisprudence), para. 5.2. 11 Human Rights Committee, General Comment No. 29 - States of Emergency (article 4), CCPR/C/21/Rev.1/ Add.11, 31 August 2001, para 16.

တရားသူႀကးီ မ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏွင့္ အစိးု ရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတ္လပမ္ ႈႏငွ ့္ .... 7 ျပည့၀္ ေသာ၊ လြတလ္ ပ္၍ ဘက္မလုိက္သည့္ ခ႐ံု ုးံ ေရွ႕ေမာွ က္တြင္ မွ်တေသာ လူထု ၾကားနာခြင္ရ့ ိွသည”္ ဟု ေဖာျ္ ပထားပါသည။္ ေဒသဆိငု ရ္ ာ သေဘာတညူ ီခ်ကတ္ စ္ခုျဖစသ္ ည့္ လအ႔ူ ခြင္အ့ ေရးဆုငိ ရ္ ာ အေမရကိ န္ သေဘာ တူညခီ ်က၏္ အပိဒု ခ္ ြဲ ၈ (၁) တြင္ “လ႔ူအခြင္အ့ ေရးဆုငိ ္ရာ အေမရိကန္သေဘာတူညီခ်က္” ၏ အပိဒု ္ခြဲ ၈(၁) တြင္ ေအာက္ပါအတငို ္း ေဖာ္ျပထားပါသည။္ “လတူ ိငု ္းတြင္ ျပစမ္ ျႈ ဖင့္ စြပ္စြဲခံရျခငး္ (သ)႔ို အရပ္သားျဖစ္ ျခင္း၊ အလုပလ္ ပု ္ကိုင္မ၊ႈ ဘ႑ာေရး (သ႔)ုိ အျခားေသာ အေၾကာင္းအရာႏငွ ္သ့ ကဆ္ ုငိ ္သည့္ ရပငုိ ္ခြင္မ့ ်ားႏငွ ့္ တာ၀နယ္ ူမမႈ ်ားကို ဆံုးျဖတ္ျခငး္ တတ႔ို ြင္ ဥပေဒအရ ကနဥးီ ကတညး္ က ဖြဲ႕စည္းထားေသာ ကၽြမ္းက်င္မႈ ရေွိ သာ၊ လြတလ္ ပေ္ သာ၊ သမာသမတ္က်ေသာ ခံု႐းံု ေရ႕ွ ေမာွ က္တြင္ အာမခခံ ်က္ရရွိ ွိျဖင့္ သငေ့္ လ်ာသ္ ည့္ အခ်နိ အ္ တိုငး္ အတာ တစ္ခအု တြင္း ၾကားနာခြင့္ အခြင့အ္ ေရးရွိသည္။” စကားလုးံ ကြာျခားမရႈ ေိွ သာ္လညး္ အလားတူ အဓပိ ာၸ ယ္မ်ဳးိ ကုိ “လသူ ားႏငွ ့္ ျပညသ္ ူ႔ အခြင့္ အေရးဆငို ရ္ ာ အာဖရကိ သေဘာတစူ ာခ်ဳပ္” အပုိဒခ္ ြဲ ၇ (၁) တြင္ ေဖာျ္ ပထားပါသည္။ “လသူ ားတိငု း္ တြင္ သႏူ ငွ ့သ္ က္ဆုငိ ္ေသာ အေၾကာငး္ တရားကို ၾကားနာပငို ခ္ ြင့္ရိသွ ည။္ ” “ကၽြမ္း က်င္၍ အရညအ္ ေသြးျပည့၀္ ေသာ တရား႐းံု (သ႔ု)ိ ခု႐ံ ုးံ မွ အျပစ္ရသွိ ည္ဟု သကေ္ သမျပခင္အခ်ိန္အထိ အျပစ္မဲ့သူအျဖစ္ ယဆူ ခြင”့္ ႏွင့္ “သမာသမတက္ ်ေသာ တရား႐းံု (သု)ိ႔ ခ႐ုံ ံုးမွသငတ့္ င့ေ္ လ်ာက္ပတ္သည့္ အခ်ိနက္ ာလအတြငး္ ေဆာငရ္ ြကခ္ ြင့္” စသည့္ ရပုိင္ခြငလ့္ ည္းရွသိ ည္။ ဤအပဒို ခ္ ြဲကုိ သေဘာ တူညခီ ်က္၏ အပဒို ္ခြဲ ၂၆ ႏွင့္ တြဲဖက္၍ ဖတ႐္ ႏႈ ိငု ္သည။္ ယင္းတြင္ သက္ဆိငု ရ္ ာႏုိငင္ မံ ်ားတြင္ “တရား႐ုံးမ်ား၏ လြတလ္ ပခ္ ြင့္ကို အာမခံေပးရမည့္ တာ၀နရ္ ွိရမည။္ ”ဟုဆိထု ား သည္။ လသူ ားႏငွ ့္ ျပညသ္ ႔အူ ခြင့အ္ ေရးဆိငု ္ရာ အာဖရကိ ေကာ္မရငွ ္ကလညး္ အပိုဒခ္ ြဲ ၇ ကုိ “ႏိုင္ငံသားမ်ား အတြက္ အနိမဆ့္ ံုးအေနျဖင့္ အကာအကြယ”္ ေပးထားျခငး္ ေၾကာင့္ “နမိ ့က္ ်သညဟ္ ု မသတမ္ ွတပ္ ါ။” 12 လူ႔အခြင့္အေရးဆငုိ ရ္ ာ ဥေရာပသေဘာတူညခီ ်က၏္ အပဒို ္ခြဲ ၆ (၁) ကလည္း “အရပ္ဘက္ ဆုိငရ္ ာ ျပညသ္ ူအ႔ ခြငအ့္ ေရးႏငွ ့္ တာ၀န၀္ တရၱ ားမ်ားကို ဆးုံ ျဖတ္ရာတြင္ (သ)႔ို ျပစမ္ တႈ စခ္ ခု ျု ဖင့္ စြဲခ်ကတ္ င္ ခံရလွ်င္၊ လူတငို း္ တြင္ ဥပေဒအရတည္ေထာငထ္ ားေသာ လြတလ္ ပ္၍ ဘကမ္ လုကိ ေ္ သာ ခု႐ံ ုးံ ေရ႕ွ တြင္ သင့တ္ င့္မွ်တသည့္ အခ်ိန္အတုိင္းအတာအတြင္း မွ်တသည့္ လထူ ုၾကားနာခြငရ့္ ွိသည္။” တရားမွ်တေသာ စစေ္ ဆးစရီ ငခ္ ြင့္ ရရျိွ ခင္းကုိ ႏုငိ င္ ံတကာ လူအ႔ ခြင့္အေရးဥပေဒတြင္ အသိ အမတွ ျ္ ပဳ ေဖာျ္ ပထားပါသည္။ ဂ်နဗီ ာ သေဘာတူညီခ်က္မ်ား၏ ပထမၫိႏွ ိႈင္းခ်ကမ္ တွ တ္ မ္း အပုိဒ္ခြဲ ၇၅ (၄) တြင္လည္း ေအာက္ပါအတုငိ း္ ေဖာျပ္ ထားပါသည္။ လက္နက္ကငို ပ္ ဋပိ ကႏၡ ငွ ့္ ပတသ္ တ္ၿပးီ အျပစ္ရိွ သည့သ္ ူကို ပမုံ နွ ္တရားေရး လပု ထ္ ံးု လုပန္ ညး္ မ်ားကို ေလးစားလကုိ ္နာၿပးီ သမာသမတက္ ်သည့္ တရား ႐ုးံ က ျပစဒ္ ဏ္ခ်မွတ္ျခင္းမလွ ြဲ၍ ျပစ္ဒဏ္ မခ်မွတႏ္ ငုိ ပ္ ါ။” 13 12 African Commission on Human and Peoples’ Rights, Civil Liberties Organisation, Legal Defence Centre, Legal Defence and Assistance Project v. Nigeria, Communication No. 218/98, decision adopted during the 29th Ordinary Session, 23 April – 7 May 2001, para. 7. 13 These principles include the following: “(a) the procedure shall provide for an accused to be informed with- out delay of the particulars of the offence alleged against him and shall afford the accused before and during his trial all necessary rights and means of defence; (b) no one shall be convicted of an offence except on the basis of individual penal responsibility; [...] (d) anyone charged with an offence is presumed innocent until proved guilty according to law; and (e) anyone charged with an offence shall have the right to be tried in his presence”.

8 က်င္သ့ ံးု လပု ေ္ ဆာငသ္ ူမ်ားအတြက္ လမး္ ညႊနလ္ ကစ္ ြဲ - ၁ တရား၀ငေ္ ၾကညာေသာ သေဘာတူညီခ်က္မ်ား တရား၀ငေ္ ၾကညာထားေသာ သေဘာတူညီခ်ကမ္ ်ားသည္ ဥပေဒအရ စည္းေႏွာငထ္ ားျခငး္ မဟတု ပ္ ါ။ သုေိ႔ သာ္ လူ႔အခြင့အ္ ေရးေခါငး္ စဥ္မ်ားျဖင့္ က်ယ္က်ယ္ျပန႔္ျပန္႔ အသအိ မွတ္ျပဳထားေသာ စံခ်ိန္ စၫံ ႊနး္ မ်ားကို ေဖာေ္ ဆာငေ္ ပးသည္။ ေယဘယု ်အားျဖင့္ အဆုိပါ သေဘာတညူ ီခ်ကမ္ ်ား အထူးသျဖင့္ ကလု သမဂမၢ ေူ ဘာငအ္ တြင္း ျပ႒ာနး္ ထားၿပီး ႏုိင္ငတံ ကာ ဥပေဒကုိ ထင္ဟပေ္ စသည္။ ထကို ဲ့သ႔ေုိ သာ သေဘာတညူ ီခ်ကအ္ မ်ားစတု ြင္ ႏိငု င္ ံအခ်င္းခ်ငး္ သေဘာတစူ ာခ်ဳပမ္ ်ားတြင္ ပါ ၀ငေ္ သာ ေဖာ္ျပခ်က္မ်ားကုိသာ ျပန္လည္ေဖာ္ျပျခငး္ ျဖစၿ္ ပီး အခ်ဳ႕ိ ကိစၥရပ္မ်ားတြင္ ထုးံ တမ္းစဥ္လာ ႏိုငင္ ံတကာ ဥပေဒမ်ားမွ ျပ႒ာန္းခ်ကမ္ ်ားကို ျပနလ္ ည္ကးူ ယူထားျခင္းျဖစ္သည။္ ဥပမာ - ေရွ႕ေနမ်ား၏ အခနး္ က႑ႏငွ ့္ စပ္လ်ဥ္းသည့္ ကုလသမဂၢအေျခခံ စည္းမ်ဥ္းမ်ား၏ နယိ ာမ - ၁ သည္ (ဥပေဒ ကယုိ ္စားျပဳမႈ အခြင့္အေရး) ICCPR ၏ အပိဒု ္ခြဲ ၁၄၊ စာပုိဒ္ ၃(ဃ) ပါ အခြင့္ အေရးကုိ ျပန္လည္ေဖာ္ျပျခငး္ ျဖစ္သည္။ တရား၀င္ ေၾကညာေသာ သေဘာတညူ ခီ ်ကမ္ ်ားတြင္ လြတ္လပၿ္ ပီး သမာသမတ္ရေိွ သာ ခံု႐းံု ေရွ႕တြင္ မ်ွ တေသာ တရားစီရငခ္ ြင့္ ရရိွေရးျပ႒န္းခ်က္မ်ား ပါ၀င္သည။္ ကုလသမဂအၢ ေထြေထြညီလာခကံ ၁၉၄၈ ခုႏွစ္က ျပ႒နး္ ထားသည့္ ကမာၻလးုံ ဆိငု ္ရာ လအ႔ူ ခြင့္အေရးေၾကညာခ်က္တြင္ “လတူ ုငိ း္ ၌ ၄င္း၏ အခြင့္အေရးႏငွ ့္ တာ၀န၀္ တၱရားမ်ားကို ဆံုးျဖတရ္ ာတြင၊္ ျပစ္မႈျဖင့္ စြဲခ်က္တငခ္ ံရလွ်င္ လြတလ္ ပ၍္ သမာ သမတ္က်ေသာ ခံ႐ု းံု ေရ႕ွ တြင္ မွ်တေသာ လထူ ုၾကားနာခြင့္ အခြငအ့္ ေရးညတီ မူ ွ်တူရွိသည္။”ဟု ေဖာ္ျပထား ပါသည္။ လ႔အူ ခြငအ့္ ေရးႏငွ ့္ အၾကမး္ ဖက္မတႈ ုကိ ္ဖ်က္ေရး ဥေရာပေကာငစ္ ၀ီ နႀ္ ကးီ မ်ား ေကာမ္ တီ၏ လမ္းညနႊ ခ္ ်က္မ်ားအနက္ လမ္းညနႊ ္ခ်က္ ၉ တြင္ “အၾကမး္ ဖကမ္ ႈ လပု ္ေဆာင္မမႈ ်ား အတြက္ စြပ္စြဲခရံ ေသာ ပုဂဳိၢ လ္သညပ္ င္လ်ွ င္ ဥပေဒက ျပ႒နး္ ထားေသာ လြတလ္ ပ၍္ ဘက္မလကို ္ သည့္ တရား႐ုးံ ေရွ႕ေမာွ က္တြင္ ၾကားနာခြင္ရ့ ိသွ ည”္ ဟဆု ိသု ည။္ ဥေရာပသမဂၢ အေျခခံအခြင့အ္ ေရးမ်ား သေဘာတညူ ီခ်က၏္ အပဒို ္ခြဲ ၄၇ တြင္ “လူတငုိ ္း၌ ဥပေဒအရ တညေ္ ထာင္ထားေသာ လြတလ္ ပသ္ ည့္ သမာသမတက္ ်ေသာ ခ႐ုံ ံုးေရွ႕၌ ၾကားနာခြင့္ရိွသည”္ ဟု ဖြင့ဆ္ ုထိ ားသည္။ လသူ ား၏ အခြင့္အေရးႏွင့္ တာ၀နမ္ ်ားဆငို ္ရာ အေမရိကန္ ေၾကညာခ်က္၏အပုဒိ ခ္ ြဲ ၂၆ တြင္ “ျပစမ္ ျႈ ဖင့္ စြပစ္ ြဲ ခရံ သူတိငု ္းတြင္ ယခင္တညဆ္ ဲဥပေဒမ်ားအရ တည္ ေထာငထ္ ားေသာ တရား႐ုံးမ်ားတြင္ ႀကဳိ းစားခြင္ရ့ ွသိ ည္” ေဖာျ္ ပထားသည္။ လြတလ္ ပ္၍ သမာသမတက္ ်ေသာ ခ႐ုံ ံုးေရွ႕တြင္ မ်ွ တေသာ တရားစီရငခ္ ြငရ့္ ိၿွ ပီး ယငး္ အခ်က္ကို ႏိုင္ငအံ ခ်ငး္ ခ်င္း သေဘာတူညီခ်က္မ်ားတြင္ အသအိ မွတျ္ ပဳၿပးီ ထးုံ တမး္ စဥ္လာ ႏုိင္ငတံ ကာ ဥပေဒ၏ တစတိ ္တပိုငး္ လညး္ ျဖစ္သည္။ ထု႔ေိ ၾကာင့္ ဤႏငုိ င္ ံအခ်ငး္ ခ်ငး္ သေဘာတူညီ ခ်က္မ်ားကုိ အတညျ္ ပဳ လကမ္ ွတေ္ ရးထုးိ ျခငး္ မရေွိ သာ (သ႔)ုိ သေဘာမတေူ သာ ႏုငိ ္ငမံ ်ား ေသာမ္ ွ အဆပို ါ အခြင့္အေရးကို ေလးစားၿပးီ ၄င္းတုိ႔၏ တရားစရီ င္ေရးစနစမ္ ်ားကုိ လုအိ ပသ္ လို ေျပာငး္ လဲရန္ ဤႏငုိ င္ ံတကာ စာခ်ဳပ္မ်ားက စညး္ ေႏွာငထ္ ားသည္။14 14 Guidelines of the committee of Ministers of the Council of Europe on human rights and the fight against terrorism, adopted by the Committee of Ministres on 11 July 2002 at the 804th Session of the Council of Europe Ministers' Deputies.

တရားသႀူ ကးီ မ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏငွ ့္ အစးုိ ရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတ္လပ္မႈႏငွ ့္ .... 9 သဘာ၀တရားသႀူ ကးီ ၏ နိယာမ “သဘာ၀တရားသူႀကီး” သေဘာတရားသည္ တရားမွ်တေသာ စစေ္ ဆးစရီ ငခ္ ြငက့္ ုိ ေဖာျ္ ပေသာ အေျခခံ အာမခတံ စ္ခုျဖစသ္ ည္။ ဤဥပေဒသက သာမနျ္ ဖစ္ေသာ ႀကဳိ တငတ္ ညေ္ ထာငထ္ ားေသာ အရည္ အခ်ငး္ ရွသိ ည့္ ခံ႐ု းုံ (သ႔ိ)ု တရားသူႀကီးေရွ႕မလွ ြဲ၍ မည္သတူ စဥ္ းီ တစ္ေယာကက္ မုိ ွ် စစ္ေဆးရန္ မလဟို ု ဆိုလုိသည္။ ဤသေဘာတရားႏွင့္ ေၾကာင္းက်ဳိးဆကစ္ ပ၍္ ေျပာရလွ်င္ “အေရးေပၚ” “ျဖစရ္ ိုး ျဖစစ္ ဥ္ မဟတု ေ္ သာ” ထူးျခားေသာ တရား႐ံးု မ်ားကို တားျမစထ္ ားပါသည။္ ဤတားျမစ္မကႈ ုိ အထူး တရားစီရင္ပငို ္ ခြင့္ႏွင့္ ေရာေထြးရနမ္ လေို ပ။ “သဘာ၀တရားသူႀကးီ ” နိယာမသည္ တရားဥပေဒႏငွ ့္ တရားေရွ႕ေမာွ က္ရွိ တရားမ်ွ တမႈဟူသည့္ ႏစွ ္မ်ဳးိ ကအုိ ေျခခံေသာ သေဘာတရားေပၚတြင္ အေၾကာင္းရင္းခၿံ ပးီ တရားသႀူ ကးီ မ်ားသည္ ဥပေဒကုိ အသးုံ ျပဳရာတြင္ ခြဲျခားဆကဆ္ ၍ံ မလပု ္ေဆာင္သင့္ေပ။ လအူ႔ ခြင္အ့ ေရးေကာမ္ တီ “ဥပေဒေရ႕ွ ေမာွ ကတ္ ငြ ္ တရားမ်ွ တခငြ ႏ့္ ငွ ့္ ချဲြခားဆကဆ္ မံ ႈ မပါ၀ငပ္ ဲ တရားဥပေဒ၏ မ်ွ တေသာ အကာအကယြ ္ ရယူခြငတ့္ ု႔သိ ည္ ခြဲျခားဆကဆ္ ျံ ခင္းမရွိဘဲ ဆက္ဆံျခင္းႏွင့္ ကြာျခားမႈ မရိွပါ။”15 ဟု ေထာကျ္ ပခဲသ့ ည။္ သုေိ႔ သာလ္ ညး္ ေၾကာင္းက်ဳးိ ဆီေလ်ာေ္ သာ ဓမဓၼ ိ႒ာနက္ ်ေသာ အေၾကာငး္ ရငး္ ရလွိ ွ်င္ ထုိသ႔ို ဆကဆ္ မံ ႈ ပုံစကံ ြဲျပားျခင္းကုိ ခႏံ ငုိ ္သည္ဟု ေကာ္မတကီ ထပခ္ ါတလဲလဲ ေဖာျ္ ပထားပါသည။္ 16 လ႔ူအခြင္အ့ ေရး ေကာ္မရွင္ကလညး္ ၄ငး္ ၏ ဆံးု ျဖတ္ခ်က္မ်ားတြင္ “သဘာ၀ တရားသႀူ ကးီ နိယာမကုိ အႀကိမ္ႀကမိ ္အခါခါ ေဖာ္ျပခဲပ့ ါသည္။ ဥပမာ-ဆးံု ျဖတခ္ ်က္ အမွတ္ ၁၉၈၉ / ၃၂ တြင္ ႏုိင္ငမံ ်ား အေနျဖင့္ Singhvi ေၾကညာစာတမ္းဟု အမညတ္ ြင္ေသာ ကမာလၻ ုံးဆုိငရ္ ာ လြတလ္ ပ္ေသာ တရားစီရင္မႈ ေၾကညာခ်ကမ္ ႀူ ကးီ တြင္ ပါ၀ငေ္ သာ သေဘာတရားမ်ားကို ထည္သ့ ြင္းစဥး္ စားရမည္ဟု ေကာမ္ ရငွ ္က အၾကံျပဳထားသည။္ 17 ေၾကညာစာတမး္ ၏ အပဒုိ ခ္ ြဲ ၅ တြင္ ေအာကပ္ ါအတုိင္း ေဖာျ္ ပထားပါသည္။ (ခ) တရား႐ံးု တြင္ သငတ့္ ငေ့္ လွ်ာက္ပတစ္ ြာ တရား၀ငအ္ ပႏ္ ငွ း္ ထားေသာ တရားစရီ ငပ္ ိုင္ခြင့္ကို ဖယရ္ ာွ းရန္ အထူးကိစၥအတြက္ ဖြဲ႕စညး္ ထားေသာ ခုံ႐ံုးကုိ မဖြဲ႕စညး္ ရပါ။ (ဂ) တရား႐ံုးမ်ား၏ ျပနလ္ ညသ္ ုံးသပမ္ ည္ ဟသူ ည့္ ေခါင္းစဥေ္ အာက္တြင္ လူသားအားလံုးတြင္ သာမနတ္ ရား႐ံးု မ်ား (သ)ို႔ တရားစရီ င္ေရးခံ႐ု းုံ တြင္ အေဆာတလ်င္ တရားစရီ ငစ္ စ္ေဆးခြငရ့္ ွၿိ ပးီ မသငေ့္ လ်ာေ္ သာ ေႏာွ င္ေ့ ႏးွ မႈမ်ား မရိွေစရပါ။ (င) အေရးေပၚ အေျခအေနတြင္ ျပစ္မႈျဖင့္ တရားစြဲဆိုခရံ ေသာ အရပ္သားမ်ားကုိ သာမနအ္ ရပသ္ ား တရားရဳံ းမ်ားက စစေ္ ဆးစီရငခ္ ြင္က့ ို အစုိးရက ခြင့ျ္ ပဳေပးရမည္။” “တရားစရီ ငမ္ ႈစနစ္၏ တည္ၾကညမ္ ”ႈ ကုိ ဆံုးျဖတခ္ ်က္ ႏွစ္ခတု ြင္ မီးေမာငး္ ထိးု ျပထားရာ ေကာ္မရွင္က ဤသဆို႔ ုပိ ါသည္။ “လတူ ငုိ း္ တြင္ မနွ မ္ နွ ္ကန္ကန္ ဖြဲစ႔ ညး္ တညေ္ ထာငထ္ ားေသာ ဥပေဒလပု ္ထးုံ လပု ္နည္းမ်ားကုိ အသုးံ ျပဳသည့္ သာမန္ တရား႐ုံးမ်ားတြင္ တရားစီ ရငစ္ စေ္ ဆးပိငု ္ခြင့္ရိပွ ါသည။္ အဆုပိ ါ လပု ထ္ ံးု လုပ္နညး္ မ်ားကုိ အသံးု မျပဳထားေသာ ခံု႐ုံးမ်ားကို သာမန္ တရားရးံု မ်ား (သု႔)ိ တရားစီရငေ္ ရး ခ႐ုံ ံုးမ်ားက က်င့သ္ ံုးေသာ တရားစီရင္ပငို ခ္ ြငက့္ ို ဖယရ္ ာွ းကာ အစား၀င္ 15 Communication 172/1984, S. W. M. Brooks v. the Netherlands, (Views adopted on 9 April 1987), uN doc- ument Supp. 40 (A/42/40) at 139, annex VIII.B, para. 13. See also, among others: Communication No. 182/1984, Zwaan-de-Vries v. The Netherlands, (Views adopted on 9 April 1987), uN document Supp. No. 40 (A/42/40) at 160, annex VIII.B; Communication 196/1985,Ibrahima Gueye and others v. France(Views adopted on 3 April 1989), uN document CCPR/C/35/d/196/1985; and Communication 516/1992, Alina Simunek v. The Czech Republic(Views adopted on 19 July 1995), uN document CCPR/C/54/d/516/1992. 16 Ibid. 17 The Singhvi Declarationformed the basis for the united Nations’ Basic Principles on the Independence of the Judiciary.

10 က်ငသ့္ ံုးလပု ေ္ ဆာင္သူမ်ားအတြက္ လမး္ ညႊနလ္ က္စြဲ - ၁ ယူရန္ မဖနတ္ းီ သငပ့္ ါ”18 အထူးတရားရံးု မ်ား (သုိ)႔ တရားစရီ ငပ္ ငုိ ္ခြင့္တညရ္ ွျိ ခငး္ သေဘာကုိ အေၾကာင္းအရာ၏ အေပၚ မတူ ညၿ္ ပးီ က်ယက္ ်ယ္ျပနျ္႔ ပန္႔ လက္ခံကာ ေဖာည္ နႊ ္းသည။္ ဥပမာ - ဥပေဒစနစ္ အမ်ားစတု ြင္ အလပု ္သမား ေရးရာ၊ စီမံအပု ခ္ ်ဳပေ္ ရး၊ မသိ ားစုႏငွ ့္ စီးပြားေရးတုကိ႔ ို ကိငု တ္ ြယ္မည့္ အထးူ တရားစီရင္ပိငု ္ခြင္ရ့ ွိသည္။ ထုိအ႔ ျပင္ ျခြငး္ ခ်က္အေနျဖင့္ ျပစမ္ ႈမ်ားတြင္ အခ်ဳ႕ိ ေသာ တရားယဥွ ၿ္ ပိဳငဘ္ ကမ္ ်ားျဖစသ္ ည့္ တိုငး္ ရငး္ သား မ်ားႏွင့္ လငူ ယမ္ ်ားအတြက္ အထူးတရားစရီ င္ပငုိ ္ခြငက့္ ုိ ႏုိင္ငတံ ကာ ဥပေဒတြင္ အသိအမတွ ျ္ ပဳထားၿပီး တရားစြဲဆိခု ရံ သည့္ အေၾကာင္းအရာေပၚ မူတည္ၿပးီ ေဖာ္ညနႊ း္ သည။္ လူအ႔ ခြငအ့္ ေရးေကာမ္ တသီ ည္ “သဘာ၀တရားသူႀကးီ ” နယိ ာမအတြက္ သသိ ာထငရ္ ွားေသာ ဥပေဒအတတ္ပညာကုိ ေဖာျ္ ပမထားပါ။သိုေ႔ သာ္“သာမန္ထကထ္ ူးျခားေသာ”(သို)႔ အထးူ တရား႐ုးံ မ်ားကိမု ူ ရငွ ္းျပထားသည္ သေဘာသဘာ၀အရ အထူးတရား႐ုးံ မ်ားသည္ သေဘာတူညီခ်က၏္ အပုဒိ ္ခြဲ ၁၄ (၁)  ၁၉၈၄ ခုႏွစတ္ ြင္ ျပ႒ာန္းထားေသာ အေထြေထြမွတ္ခ်က္ အမတွ ္ ၁၃ တြင္ ေကာမ္ တီက ေအာကပ္ ါအတငုိ း္ ႐ႈျမငထ္ ားပါသည။္ “အပိုဒ္ခြဲ၁၄ပါျပ႒ာန္းခ်က္ကုိ၄ငး္ ႏွင့္သကဆ္ ုိင္ေသာ သာမန္ (သုိ)႔ အထးူ တရား႐ံုး၊ ခုံ႐ုးံ မ်ားအားလုံးအတြက္ အသးုံ ျပဳႏိငု ္သည္။ ႏငုိ ္ငေံ တာ္ ေတာ္မ်ားမ်ားရွိ အရပသ္ ားမ်ားကုိ စစေ္ ဆးေသာ စစ္ဘက္ (သ)႔ုိ အထးူ တရား႐းံု မ်ား၏ တညရ္ ွိမကႈ ုိလည္း ေကာ္မတကီ သရိ ပိွ ါသည္။ ယင္းသည္ တရားမ်ွ တေသာ၊ ဘက္ မလိကု ေ္ သာ၊ လြတ္လပ္ေသာ တရားစီရငေ္ ရးအေပၚတြင္ ဆးို ရြားေသာ ျပႆနာမ်ားကုိ ဖန္တီးေစႏိငု ္ပါသည္။ ရံဖန္ရံခါတြင္ ထကုိ ဲ့သုေ႔ိ သာ တရား႐းံု ကို တည္ရေိွ စျခငး္ သည္ ပံမု ွနတ္ ရားေရး စံႏနႈ ္းမ်ားႏငွ ့္ ကိုက္ညီမႈမရိွသည့္ ျခြငး္ ခ်က္လုပထ္ းုံ လုပန္ ညး္ မ်ားကုိ လုပေ္ ဆာင္ရနျ္ ဖစပ္ ါသည္။ သေဘာတူညခီ ်က္ အေနျဖင့္ ထိုကဲ့သိ႔ုေသာ တရား႐ံးု မ်ဳိး ဖြဲ႕စညး္ တညေ္ ထာငမ္ ႈကို မတားျမစႏ္ ိငု ္ပဲ အရပ္သားမ်ားကို အဆိုပါ တရား႐းုံ မ်ား၌ စစ္ေဆးစရီ င္ျခင္းသည္ အလြန္ထးူ ျခားေသာ အေျခအေန အေနအထားမ်ဳးိ ကုိ ေဖာ္ျပေနပါ သည။္ အပုိဒခ္ ြဲ ၁၄ တြင္ ေဖာျ္ ပထားသည့္ အာမခံ အျပည့္အ၀ေပးရမည့္ အေျခအေနမ်ဳးိ တြငသ္ ာ ျဖစရ္ ပါ မည္။ အကယ္၍ သက္ဆိုငရ္ ာႏိုငင္ မံ ်ားသည္ အပိဒု ခ္ ြဲ ၄ တြင္ ေဖာျ္ ပထားေသာ အေရးေပၚ အေျခ အေနမ်ဳိးတြင္ အပုိဒ္ခြဲ ၁၄ တြင္ ေတာငး္ ဆိထု ားသည။္ ပမံု ွန္ လပု ထ္ ံုးလုပ္နညး္ မ်ားမွ ေသြဖညရ္ န္ ဆးံု ျဖတ္ ေလ့ရပိွ ါသည္။ ထိုကဲသ့ ႔ိုေသာ အေျခအေနမ်ဳိးတြင္ အမွနတ္ ကယျ္ ဖစေ္ နေသာ အေနအထား၏ အေရးေပၚ လိအု ပခ္ ်ကထ္ က္ မေက်ာလ္ ြန္ေစပဲ အပဒုိ ခ္ ြဲ ၁၄ အပုဒိ ္ ၁ ပါ အျခားေသာ အေျခအေနမ်ားကိလု ည္း ေလး စားလိုကန္ ာရမည္။”19 18 Operative paragraph N° 2 of Resolutions N° 2002/37 of 22 April 2002 and N°2003/39 of 23 April 2003. 19 Human Rights Committee, General Comment N° 13: Equality before the courts and tribunals and the right to a fair and public hearing by a competent, independent and impartial tribunal established by law (article 14 of the Covenant), para. 4, uN document HR1/GEN/1/Rev.3, p.17.

တရားသူႀကးီ မ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစိးု ရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပမ္ ႈႏွင့္ .... 11 ေကာမ္ တီသည္ အထူးတရား႐ံုးမ်ား အသးံု ျပဳမႈအေပၚ စိုးရိမ္ပပူ န္ေၾကာငး္ 20 မၾကာေသးမီ ႏစွ ္မ်ားအတြငး္ ႀကမိ ဖ္ န္တလဲလဲ ေျပာကာ ထကုိ ဲသ့ ႔ိေု သာ တရား႐ုးံ မ်ားကုိ ဖ်ကသ္ မိ ္းရမညျ္ ဖစ္ေၾကာင္း ေထာက္ခံအၾကျံ ပဳတငျ္ ပခဲပ့ ါသည။္ 21 အထူးတရား႐ုံးမ်ားဖ်ကသ္ ိမး္ မႈကုိ၊ ICCPR ၏ ႏိငု ္ငေံ တာ္ အဆင့္ အေကာငအ္ ထညေ္ ဖာမ္ ႈအတြက္ အျပဳသေဘာေဆာငေ္ သာ အခ်က္အျဖစ္ ႐ျႈ မင္ခဲ့ပါသည္။22  ေကာ္မတီသည္ ႏိုငဂ္ ်ီးရီးယားႏိုငင္ ံအား “အထူးခုံ႐ံုး ဖြဲ႕စညး္ တည္ေထာင္ျခင္း(သ႔ို) အေျခခံ အခြင့အ္ ေရးကုိ သာမန္ဖြဲ႕စည္းပံအု ရ အာမခေံ ပးျခင္း (သ႔ိ)ု သာမနတ္ ရား႐ံးု မ်ား၏ တရား စီရငမ္ ကႈ ို ပယ္ဖ်က္ျခင္းတိႏု႔ ငွ ့္ သကဆ္ ိငု ္ေသာ ဒဂီ ရမီ ်ားအားလံုးကုိ ဖယရ္ ာွ းရန္ အၾကံျပဳခဲ့ ပါသည္။”23  နီကာရာဂြါကစိ ၥတြင္ သီးသနရ႔္ ည္ရြက္ခ်ကအ္ တြက္ ဖြဲ႕စညး္ ေသာ အထးူ ခ႐ံု ံုးမ်ားတြင္ စစ္ ေဆးျခင္းသည္ သေဘာတညူ ခီ ်က္၏ အပုိဒခ္ ြဲ ၁၄ တြင္ ေဖာျ္ ပထားေသာ တရားမွ်တေသာ တရား စရီ ငမ္ ႈကို အာမခႏံ ိုငျ္ ခငး္ မရသိွ ည”္ ကို ေကာ္မတီက ေလလ့ ာေတြ႕ရိွခဲ့ပါသည္။24  ေကာမ္ တသီ ည္ မ်ွ တေသာ တရားစရီ င္ခြင့္ ခ်ဳးိ ေဖာက္မကႈ ုိ အမႈတစ္ခတု ြင္ ေတြ႕ျမငခ္ ဲ့ ပါသည္။ ယင္းအမတႈ ြင္ စြပ္စြဲခံရသူကုိ ပထမအႀကမိ ္ စစေ္ ဆးမတႈ ြငပ္ င္ အျပစ္ရွသိ ညဟ္ ု ေကာကခ္ ်က္ခ်ခဲ့ၿပီး အယခူ ံ၀ငရ္ ာ မည္သမူ ည၀္ ါမနွ း္ မသေိ သာ တရားသူႀကီးမ်ားက လူထု ၾကားနာစစ္ေဆးမႈႏငွ ့္ adversarial proceeding ကို မေဆာငရ္ ြကခ္ ဲပ့ ါ။ စစေ္ ဆးစဥအ္ တြငး္ စြပစ္ ြဲခရံ သဘူ က္မွ ကုယိ ္တုငိ ္ေသာ္လညး္ ေကာငး္ ၊ ၄ငး္ ၏ ကိုယစ္ ားလယွ က္ လို ညး္ ေကာငး္ ရွိခြင့္၊ မိမကိ ယုိ ္ကယို ္ အျပစ္ခခု ံကာကြယ္ခြင့္တိုက႔ ို ေပးမထားပါ။ ထိအု႔ ျပင္ စြဲခ်က္အတြက္ မ်ကျ္ မငသ္ က္ေသကိလု ည္း ေမးခြန္းေမးခြင့္ မေပးပါ။25  ပ႐ီ ူးႏငွ ့္ သက္ဆငုိ ္သည့္ အလားတူ အမႈကိစၥတြငလ္ ညး္ ေကာ္မတီက ေအာက္ပါအတိုင္း ေတြ႕ရိခွ ဲပ့ ါသည္။ “မညသ္ မူ ည၀္ ါမွန္းမသိေသာ တရားသူႀကီးမ်ားသည္ ေ၀းလံေခါင္သီ ေသာ အက်ဥး္ ေထာင္တစခ္ ုတြင္ စစေ္ ဆးစရီ င္သည့္ စနစ္၏ သေဘာသဘာ၀သည္ လူထု 20 Communication No. 328/1988, Roberto Zelaya Blanco v. Nicaragua (Views adopted on 20 July 1994), uN document CCPR/C/51/d/328/1988. See also the Concluding Observations of the Human Rights Commit- tee on Nigeria, uN documents CCPR/C/79/Add.65 and CCPR/C/79/Add.64; Concluding Observations of the Human Rights Committee on Morocco, uN documents A/47/40, paras. 48-79 and CCPR/C/79/ Add.113, para. 18; Concluding Observations of the Human Rights Committee on France, uN document CCPR/C/79/Add.80, para. 23; Concluding Observations of the Human Rights Committee on Iraq, uN document CCPR/C/79/ Add.84, para. 15; and Concluding Observations of the Human Rights Committee on Egypt, uN document A/48/40, para. 706. 21 See, for example, the Concluding Observations of the Human Rights Committee on Gabon, uN document CCPR/CO/70/GAB, para. 11. 22 See, for example, the Concluding Observations of the Human Rights Committee on Guinea, uN document CCPR/C/79/Add.20, para 3, and the Concluding Observations of the Human Rights Committee on Sene- gal, uN document CCPR/C/79/Add.10, para 3. 23 Preliminary Concluding Observations of the Human Rights Committee on Nigeria, uN document CCPR/C/79/ Add.64, para. 11. 24 Communication No. 328/1988, Roberto Zelaya Blanco v. Nicaragua, doc. cit.,para. 10.4. 25 Communication No. 1298/2004, Manuel Francisco Becerra Barney v. Colombia (Views adopted on 11 July 2006), UN document CCPR/C/87/D/1298/2004, para. 7.2

12 က်ငသ့္ ံးု လုပ္ေဆာငသ္ မူ ်ားအတြက္ လမး္ ညနႊ ္လက္စြဲ - ၁ ပါ၀ငလ္ ာမႈ ေရာွ ငလ္ ြဲလ၍ုိ ျဖစသ္ ည္ဟု ခန႔မ္ ွနး္ ပါသည။္ ဤကဲသ့ ေ႔ို သာ အေျခအေနမ်ဳိးတြင္ စြပ္စြဲခံရသူမ်ား အေနျဖင့္ မမိ ကိ စုိ စေ္ ဆးေနေသာ တရားသႀူ ကီးမည္သမူ ည၀္ ါျဖစသ္ ည္ကို မသိသလို ခုခကံ ာကြယ္ေရးအတြက္ ၄င္းတ႔၏ို ေရ႕ွ ေနမ်ားႏငွ ့္ ေတြ႕ဆျံု ပငဆ္ ငမ္ ႈအတြက္ လက္ခႏံ ုိငစ္ ရာ မရိေွ သာ ေႏာွ ငေ့္ ႏွးမႈမ်ားကုိ ဖန္တးီ ပါသည္။ ထ႔ုအိ ျပင္ အဆိပု ါစနစသ္ ည္ တရားမ်ွ တေသာ တရားစီရင္မ၏ႈ အေရးပါမကႈ ုိလည္း အာမမခံႏိုငပ္ ါ။ ခုံ႐ုံးသည္ လြတလ္ ပ္ ေသာ သမာသမတ္ရိွေသာ ခံ႐ု ံးု ျဖစ္ရမည္။ ထိုကဲ့သေိ႔ု သာ ခုံ႐းံု အျဖစ္ ရျႈ မငရ္ မည။္ “မည္သူ မည၀္ ါမနွ ္းမသိေသာ တရားသႀူ ကးီ မ်ား” က စစေ္ ဆးစရီ င္ေသာ စစ္ေဆးမတႈ ြင္ လြတ္လပ္မႈ မရိႏွ ုငိ ္သလို သမာသမတရ္ မိွ ႈကိုလည္း အာမခံႏိုငမ္ ည္ မဟုတပ္ ါ။ အဘယေ္ ၾကာငဆ့္ ိုေသာ္ သးီ ျခားဖြဲ႕စညး္ ထားေသာ ခံု႐ုံးတြင္ လက္နက္ကိငု ္အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ တာ၀န္ထမး္ ေဆာငေ္ န သမူ ်ား ပါ၀ငေ္ ကာငး္ ပါ၀ငႏ္ ငုိ ္သည္။26 အထးူ ခ႐ုံ းုံ မ်ားသည္၊ CCPR ၏ အပုိဒ္ခြဲ ၁၄ ပါ ျပ႒ာနး္ ခ်ကမ္ ်ားႏငွ ့္ ကကို ္ညရီ မည္ဟု လ႔အူ ခြင့္ အေရးေကာမ္ တီက သတ္မတွ ထ္ ားပါသည။္ ထကုိ ဲသ့ ေိ႔ု သာ တရား႐းံု မ်ဳိးကုိ ဖြဲ႕စညး္ ျခင္းသည္ တရား စရီ င္မႈ၏ ပံမု ွနစ္ ံႏနႈ း္ မ်ားႏွင့္ ကကုိ ည္ မီ ႈမရေိွ သာ ထူးျခားေသာ လုပထ္ ုးံ လပု န္ ည္းမ်ားကုိ လပု ေ္ ဆာင္လို၍ ျဖစ္သည္။27 ဥပေဒအရ ျပ႒နး္ ထားေသာ ခုံ႐ံးု စစ္ေဆးခြင့က္ ို လ႔ူအခြငအ့္ ေရးဆငုိ ္ရာ ဥပေရာပ တရား႐ံးု ႏွင့္ လအ႔ူ ခြငအ့္ ေရးဆငုိ ္ရာ ဥေရာပေကာမ္ ရငွ တ္ ုက႔ိ ျပ႒ာန္းထားပါသည။္ သိုေ႔ သာ္လညး္ “သဘာ၀ တရား သူႀကးီ ” နိယာမကိမု ူ အတအိ က် ရည္ညနႊ ္းျခငး္ မရိွပါ။  Zand ႏွင့္ ၾသစေၾတးလ်အမကႈ ိစႏၥ ငွ ့္ စပ္လ်ဥ္းသည့္ ဥေရာပေကာမ္ ရငွ ၏္ အစရီ င္ခစံ ာတြင္ လ႔ူအခြငအ့္ ေရးဆငို ရ္ ာဥေရာပသေဘာတူညခီ ်က၏္ အပဒုိ ခ္ ြဲ၆(၁)၏ရည္ရြယခ္ ်ကအ္ တုိင္း ႐ႈျမင္သံုးသပပ္ ါသည္။ ဥပေဒအရ ခု႐ံ းုံ မ်ားတည္ေထာငမ္ ႈတြင္ ဒီမိကု ရကတ္ စ္ လအ႔ူ ဖြဲ႕ အစညး္ ၌ တရားစီရငမ္ ကႈ ုိ စီမအံ ုပခ္ ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႕သ႔ို မေပးအပ္သင့္ပဲ ပါလမီ န္၏ ဥပေဒ တစရ္ ပျ္ ဖင့္ ျပ႒ာနး္ ေဆာင္ရြကသ္ ငသ့္ ညဟ္ ု ဆိပု ါသည။္ သေုိ႔ သာ္လည္း အာဏာလဲႊအပ္ ျခငး္ သည္ တရားစီရင္ ေရးအဖြဲ႕ ဖြဲ႕စည္းျခငး္ ကဲသ့ ေိ႔ု သာ ကစိ မၥ ်ဳးိ တြင္ လကသ္ င့္မခႏံ ုငိ ဟ္ ု ဆုိလိုျခငး္ မဟုတပ္ ါ။ အပဒုိ ခ္ ြဲ ၆(၁)တြင္ ဥပေဒျပဳလႊတေ္ တာသ္ ည္ ဥပေဒအရ အရာ အားလံးု ကုိ သတ္မတွ ျ္ ပ႒ာန္း မညျ္ ဖစၿ္ ပးီ တရားစီရင္ေရးအဖြဲ႕၏ မေူ ဘာင္တစခ္ လု ုးံ ကုိ ေရးဆြဲေပးမညျ္ ဖစ္သည္။ 28 လအူ႔ ခြင့္ အေရးဆုိင္ရာ Inter-American ေကာမ္ ရွင္လည္း သဘာ၀တရားသူႀကီးနယိ ာမကုိ ညႊန္းဆေို ဖာျ္ ပပါသည္။ ေကာ္မရွင္၏ ရပတ္ ညခ္ ်က္ကို အဖြဲ႕၀င္ႏိုငင္ ံမ်ားသုိ႔ အေထြေထြ အၾကံျပဳခ်က္ ၁၉၉၇ တြင္ ရငွ ္းလင္းစြာ အက်ဥး္ ခ်ဳပ္ေဖာ္ျပထားပါသည။္ “တရားစရီ င္ပုငိ ခ္ ြငႏ့္ ွင့္ စပ္လ်ဥး္ ၍ အဖြဲ႕၀င္ 26 Communication No. 577/1994, Víctor Alfredo Polay Campos v. Peru(Views adopted on 6 November 1997), uN document CCPR/C/61/d/577/1994, para. 8.8. See also Communication No. 1126/2002, Marlem Carranza Alegre v. Peru(Views adopted on 28 October 2005), uN document CCPR/C/85/d/1126/2002, para. 7.5. 27 Human Rights Committee, General Comment No. 29 - States of Emergency (article 4), doc. cit.,para 4. 28 Report of 12 October 1978, Case of Primncv Zand v. Austria, Request N° 7360/76, para. 70.

တရားသူႀကီးမ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏွင့္ အစးုိ ရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတ္လပ္မႏႈ ွင့္ .... 13 ႏိငု ္ငမံ ်ားအေနျဖင့္ မိမတိ ၏ို႔ ႏငို ္ငသံ ားမ်ားကုိ သာမနဥ္ ပေဒႏွင့္ တရားဥပေဒအရႏငွ ့္ ၄ငး္ တ၏႔ုိ သဘာ၀ တရားသူႀကီးမ်ားျဖငသ့္ ာ တရားစီရင္မညဟ္ ု ေကာ္မရွငက္ သတေိ ပးထားပါသည။္ ”29 စစ္ဘကခ္ ုံ႐ုးံ မ်ား စစဘ္ က္ဆိငု ရ္ ာ ျပစမ္ ခႈ ု႐ံ းံု မ်ား၏ တညရ္ ွမိ သႈ ည္ တရားမ်ွ တေသာ တရားစီရင္ခြင္ႏ့ ငွ ့္ ပတ္ သက၍္ ဆိုးရြားေသာ ျပႆနာမ်ားကုိ ဖန္တီးေပးသည။္ လ႔ူအခြင့္အေရးေကာ္မတအီ ေနျဖင့္ ၄င္း၏ႏိုင္ငံ အလိုက္ ေလ့လာေတြ႕ရခွိ ်က္မ်ားတြင္ ဥပေဒျပ႒ာန္းျခင္းကုိ စနစတ္ က် စစီ ဥ္ေပါင္းစညး္ ရန္ လုအိ ပ္ၿပးီ သိုမ႔ ွသာ ႏိုငင္ သံ ားမ်ားအေနျဖင့္ စစဘ္ ကခ္ ံ႐ု းံု မ်ား မဟတု ္ဘဲ အရပ္ဘက္ တရား႐ုံးမ်ား၏ စရီ ငျ္ ခငး္ ခရံ မညျ္ ဖစေ္ ၾကာင္း မၾကာခဏဆသို လို ေထာကခ္ ံေျပာဆိလု ်ကရ္ ပိွ ါသည။္ 30  “လကဘ္ ႏြန္ရိွ စစ္ဘက္တရား႐ုးံ မ်ား၏ က်ယျ္ ပန႔္ေသာ တရားစရီ င္ပုိင္ခြင့္ အထးူ သျဖင့္ စည္းကမး္ ထိနး္ သမိ ္းေရးပငို ္းထက္ ေက်ာလ္ ြနက္ ာ အရပ္သားမ်ားကုိ တရားစီရငျ္ ခင္းႏငွ ့္ ပတသ္ က္၍ လ႔အူ ခြငအ့္ ေရးေကာ္မတကီ ၄ငး္ ၏ ပပူ နေ္ သာကကုိ ေဖာ္ျပခဲပ့ ါသည။္ ထု႔ိ အျပင္ အဆပုိ ါ စစ္ဘကတ္ ရား႐ံုးမ်ား၏ လုပထ္ းံု လုပန္ ည္းမ်ား၊ စစ္ဘက္တရား႐းုံ မ်ား၏ လပု ္ထးံု လုပ္ နညး္ မ်ားအေပၚ စမီ ံကြပက္ ဲမမႈ ရွိျခငး္ ႏွင့္ သာမန္တရား႐းံု မ်ား၏ ဆံးု ျဖတ္ခ်က္ အေပၚ စီမကံ ြပက္ ဲမႈ မရွိျခင္းတ႔ုိ ကလည္း ပပူ န္စရာျဖစ္ေၾကာငး္ လ႔ူအခြင့္အေရးေကာ္မတီက ေဖာျ္ ပခဲသ့ ည။္ ႏုိင္ငမံ ်ားသည္ စစ္ဘက္တရား႐ုံးမ်ား၏ တရားစရီ ငပ္ ငုိ ခ္ ြင့္ကို ျပနလ္ ည္သုံး သပ္ၿပးီ စစ္ဘက္အဖြဲ႕၀င္မ်ား၏ လအူ႔ ခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မႏႈ ွင့္သကဆ္ ငို ေ္ သာ အမႈမ်ား အားလံုးႏွင့္ အရပသ္ ား မ်ားႏငွ ့ဆ္ ငုိ ေ္ သာ စစေ္ ဆးစီရငမ္ အႈ ားလုးံ ကုိ သာမနတ္ ရား႐ံုးမ်ားသုိ႔ စစ္ဘက္တရား႐ုးံ မ်ားက လဲႊေျပာငး္ ေပးရမည္။”ဟု ေကာမ္ တီက အၾကျံ ပဳတငျ္ ပထား ပါသည္။31 29 Annual Report of the Inter-American Commission on Human Rights - 1997, OAS document OEA/ Ser.L/V/ II.98, doc. 6, Chapter VII, Recommendation I, para. 4. 30 See, for example, the Concluding Observations of the Human Rights Committee on Peru, uN document CCPR/C/79/Add.67, para. 12; Concluding Observations of the Human Rights Committee on Uzbekistan, uN document CCPR/CO/71/uZB, para. 15; Concluding Observations of the Human Rights Committee on the Syrian Arab Republic, uN document CCPR/CO/71/SYR, para. 17; Concluding Observations of the Human Rights Committee on Kuwait, uN document CCPR/CO/69/KwT, para. 10; Concluding Observa- tions of the Human Rights Committee on Egypt CCPR/C/79/Add.23, para. 9; uN document CCPR/CO/76/ EGY, para.16; Concluding Observations of the Human Rights Committee on the Russian Federation, uN document CCPR/C/79/Add.54, para. 25; Concluding Observations of the Human Rights Committee on Slovakia, uN document CCPR/C/79/Add.79, para. 20; Concluding Observations of the Human Rights Committee on Venezuela, uN document CCPR/C/79/Add.13, para. 8; Concluding Observations of the Human Rights Committee on Cameroon, uN document CCPR/C/79/Add.116, para. 21; Concluding Obser- vations of the Human Rights Committee on Algeria, uN document CCPR/C/79/Add.1, para. 5; Conclud- ing Observations of the Human Rights Committee on Poland, uN document CCPR/C/79/Add.110, para. 21; and Concluding Observations of the Human Rights Committee on Chile, uN document CCPR/C/79/ Add.104, para. 9 31 Concluding Observations of the Human Rights Committee on Lebanon, uN document CCPR/C/79/ Add.78, para. 14.

14 က်င့္သံးု လပု ေ္ ဆာငသ္ ူမ်ားအတြက္ လမ္းညႊန္လက္စြဲ - ၁  ပီရးူ အေရးကိစၥတြင္ အရပ္သားမ်ားအား တရားစြဲဆမုိ အႈ ေပၚ စစဘ္ ကခ္ ုံ႐ံုးက ကိုငတ္ ြယ္ ျခင္းသည၊္ CCPR ၏ အပိဒု ခ္ ြဲ ၁၄ ႏွင့္ ကုိက္ညမီ ႈ မရိွေၾကာင္း၊ အဘယေ္ ၾကာင့ဆ္ ိုေသာ္ “တရားမ်ွ တေသာ၊ ဘကလ္ ုကိ မ္ ကႈ ငး္ ေသာ၊ လြတလ္ ပ္ေသာ တရားစရီ င္မဟႈ သူ ည္အ့ ခ်က္ ႏွင့္ ညညီ ြတမ္ ႈ မရိေွ သာေၾကာင့္ ျဖစေ္ ၾကာင္း ေကာမ္ တကီ သုံးသပသ္ ည္။”32  တာဂ်စ္ကစ္စတနအ္ ေရးကစိ ၥတြင္ “ျပစ္ဒဏ္မ်ား၌ စစဘ္ က္တရား႐းံု မ်ားသည္ စစဘ္ က္ႏွင့္ အရပဘ္ က္ဆငုိ ္ရာ ျပည္သမူ ်ားကို စစေ္ ဆးစီရငေ္ နသည္ဟု ေဖာ္ျပခဲၿ့ ပီး” “အဆပုိ ါ လုပ္ ေဆာင္မႈပုစံ ကံ ို တားျမစရ္ န္ စစ္ဘက္တရား႐ုံးမ်ားကုိ စစ္ဘကမ္ ွသမူ ်ားကိုသာ တရားစရီ င္ ရန္ တငး္ တငး္ ၾကပၾ္ ကပ္ ကနသ႔္ တ္သင့္ေၾကာင္း”၊ ျပစမ္ လႈ ုပ္ထံးု လပု ္နည္းဥပေဒကို ျပင္ ဆငသ္ င့ေ္ ၾကာင္း ေကာမ္ တကီ အၾကျံ ပဳခဲ့သည္။33 တရားသူႀကီးမ်ားႏွင့္ ေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပ္မအႈ ေပၚ အထးူ စုစံ မး္ စစ္ေဆး အစရီ ငခ္ သံ ူက လညး္ ၄င္း၏အျမငက္ ို ေဖာ္ျပထားပါသည္။ “အရပ္ဘက္ ျပည္သူမ်ားကုိ စစ္ဘက္ခ႐ုံ းုံ မ်ား အသးံု ျပဳ စစ္ ေဆးမႏႈ ငွ ပ့္ တသ္ က၍္ ထကုိ ဲသ့ ုေ႔ိ သာ လုပ္ထံးု လုပ္နညး္ ကို ထိထေိ ရာက္ေရာက္ တားျမစ္ရန္ လိုအပ္ခ်က္ ကုိ ႏုိငင္ တံ ကာဥပေဒက ဆထို ားသည္။”34 ေနာကထ္ ပ္ ျပႆနာတစခ္ သု ည္ စစ္ဘကတ္ ရား႐ံးု မ်ား တညရ္ ိွျခငး္ ေၾကာင့္ ၄ငး္ တ႔၏ုိ တရားစီ ရင္မႈ နယပ္ ယ္အက်ယအ္ ၀န္းျဖစ္သည္။ အထးူ သျဖင့္ ထိကု ဲသ့ ုိေ႔ သာ တရား႐းုံ မ်ဳးိ တြင္ စစေ္ ဆးစရီ ငမ္ ည့္ ျပစမ္ မႈ ်ား၏ သေဘာသဘာ၀ျဖစသ္ ည။္ လ႔ူအခြငအ့္ ေရးေကာမ္ တီႏငွ ့္ ညငႇ း္ ပမး္ ႏပိွ ္စကမ္ ႈ ဆနက္႔ ်င္ေရး ေကာ္မတီသည္ အခ်ဳ႕ိ ေသာႏိုင္ငမံ ်ားတြင္ စစ္ဘကခ္ ႐ုံ ံးု မ်ားကုိ က်ယ္ျပန႔ေ္ သာ တရားစရီ ငခ္ ြငေ့္ ပးမမႈ ်ားကို ခဏခဏ ရည္ညနႊ း္ ေျပာဆလို ်က္ ရွပိ ါသည။္ ထုသိ ု႔ေိ သာ အမႈမ်ားတြင္ လကန္ ကက္ ငုိ အ္ ဖြဲ႕အစညး္ မ်ားက က်ဴးလြန္သည့္ လအ႔ူ ခြင္အ့ ေရး ခ်ဳးိ ေဖာက္မမႈ ်ားလည္းပါ၀ငၿ္ ပးီ အဆိုပါေကာ္မတမီ ်ားက လူအ႔ ခြင့္အေရးခ်ဳိးေဖာက္မမႈ ်ားလည္း ပါ၀င္ၿပးီ အဆပုိ ါေကာမ္ တမီ ်ားက လအ႔ူ ခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာကမ္ မႈ လွ ြဲ၍ အျခားျပစမ္ ႈမ်ားကို တင္းက်ပ္ေသာ စစ္ဘက္ စညး္ ကမ္းမ်ားျဖင့္ စရီ ငျ္ ခင္းကို ကန္သ႔ တ္တားျမစ္ရန္ အၾကျံ ပဳ ခဲပ့ ါသည။္  ၁၉၉၂ ခုႏွစ္တြင္ လ႔ူအခြင့္အေရးေကာမ္ တီက “သေဘာတူညခီ ်ကက္ ခြင့္ျပဳအာမခံထား ေသာ အခြငအ့္ ေရးမ်ားကုိ ခ်ဳိးေဖာကသ္ ည့္ လကန္ က္ကုိင္ အဖြဲ႕၀င္မ်ား (သုိ)႔ ရဲမ်ားကို အရပဘ္ က္ တရား႐းံု မ်ားတြင္ စစေ္ ဆးစရီ င္၊ အျပစေ္ ပးရမညဟ္ ု” ဗနီ ီဇြဲလားသ႔ုိ အၾကျံ ပဳ ခဲ့ပါသည။္ ”35 32 Concluding Observations of the Human Rights Committee on Peru, uN document CCPR/CO/70/PER, para. 11 33 Concluding Observations of the Human Rights Committee on Tajikistan, uN document CCPR/CO/84/ TJK, para. 18. See also the Concluding Observations of the Human Rights Committee on Serbia, uN doc- ument CCPR/CO/81/SEMO, para. 20, where the Committee expressed its concern at “the possibility of civilians being tried by military courts for crimes such as disclosure of State secrets” and stated that Serbia “should give effect to its aspiration to secure that civilians are not tried by military courts”. See also, for example, Concluding Observations of the Human Rights Committee on Equatorial Guinea, uN document CCPR/CO/79/GNQ, para. 7 34 Report of the Special Rapporteur on the independence of judges and lawyers on his mission to Peru, uN document E/CN.4/1998/39/Add.1, para. 78 35 Concluding Observations of the Human Rights Committee on Venezuela, uN document CCPR/C/79/ Add.13., para. 10.

တရားသႀူ ကးီ မ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏွင့္ အစုးိ ရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတ္လပမ္ ႏႈ ွင့္ .... 15  ဘရာဇးီ အေရးကိစၥတြင္ “လအ႔ူ ခြငအ့္ ေရး ခ်ဳိးေဖာကမ္ ႈမ်ားျဖင့္ စြပစ္ ြဲခရံ ေသာ စစရ္ ဲမ်ားကို စစ္ဘက္တရား႐ံုးတြင္ စစေ္ ဆးျခငး္ ”ႏငွ ့ပ္ တသ္ က္၍ စးို ရမိ ပ္ ူပန္ေၾကာင္းႏငွ ့္ “အဆိပု ါ အမႈ မ်ား၏ တရားစီရငခ္ ြငက့္ ို အရပဘ္ က္တရား႐ုးံ မ်ားသ႔ုိ လဲႊေျပာင္းျခင္းမရမွိ ႈ” အတြက္ ၀မး္ နည္းမိေၾကာင္း ေကာမ္ တကီ ေျပာၾကားခဲ့သည္။36  ကုိလဘံ ီယာက တငျ္ ပခဲ့သည့္ ၁၉၉၂ အစရီ င္ခစံ ာကုိ သုးံ သပ္လွ်င္ “ရဲလံျု ခံဳေရး၀နထ္ မ္းႏွင့္ စစဘ္ က၀္ နထ္ မး္ မ်ား ျပစဒ္ ဏမ္ ခံရမည္က”ုိ ေကာမ္ တီက စုးိ ရမိ ပ္ ူပန္ေနသည္။ “ထ႔ိေု ၾကာင့္ အာဏာကုိ အလြဲသးုံ စားျပဳၿပးီ ျပညသ္ ူအ႔ ခြင့္အေရးကို ခ်ဳိးေဖာကေ္ နေသာ လကန္ က္ ကငို အ္ ဖြဲ႕ ၀င္မ်ားအားလးံု အတြက္ တရားစီရငၿ္ ပီး အျပစေ္ ပးႏိငု ရ္ န္ မည္မွ်ပင္ စစီ ဥ္ေဆာင္ ရြက္သည္ျဖစ္ေစ လုေံ လာက္မရႈ ိမွ ည္ မဟတု ပ္ ါ။ စစဘ္ က္တရား႐ံုးမ်ားသည္ ျပည္သူ ျပညသ္ ားမ်ား၏ အခြင့္အေရးႏငွ ့္ ရပိုငခ္ ြင့မ္ ်ားကို ခ်ဳးိ ေဖာကထ္ ားေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ သည္။”37  ဂြါတီမာလာကြန္ဂရကသ္ ု႔ိ တငျ္ ပလာေသာ စစ္ဘကဆ္ ုငိ ္ရာ တရားစီရငမ္ ႈ ဥပေဒမၾူ ကမး္ အရ စစဘ္ ကတ္ ရား႐းံု မ်ားသည္ သာမန္ျပစ္မမႈ ်ားျဖင့္ စြပစ္ ြဲခရံ ေသာ စစ္ဘက္၀န္ထမ္းမ်ားကုိ စစ္ေဆးစရီ င္ႏိုငသ္ ည။္ ညငွ း္ ပန္းႏိပွ ္စက္မႈ ဆန္က႔ ်ငေ္ ရးေကာမ္ တီက အဆပုိ ါ ဥပေဒ မူၾကမး္ ကိုျပငဆ္ ငရ္ နႏ္ ငွ ့္ “စစဘ္ က္သေဘာသဘာ၀ႏွင့္ သးီ ျခားျဖစေ္ သာ ျပစ္မႈမ်ားျဖင့္ စြပ္စြဲခံရေသာ စစ္ဘက၀္ နထ္ မး္ မ်ားကို စစ္ဘက္တရား႐ုးံ မ်ားတြင္ တရားစီရငျ္ ခင္းကို ကန႔္ သတရ္ မညဟ္ ု အၾကျံ ပဳခဲသ့ ည။္ ”38  ၂၀၀၆ ခုႏွစတ္ ြင္ လအ႔ူ ခြင့္အေရးေကာမ္ တကီ ကြနဂ္ ို ဒီမကုိ ရက္သမတၼ ႏိုင္ငရံ ိွ “စစ္ဘက္ တရား႐ံုးမ်ား ဆကလ္ ကတ္ ညရ္ ေိွ နမႏႈ ွင့္ အဆပို ါတရား႐ံုးမ်ားတြင္ မွ်တေသာ တရားစရီ င္မႈ ကို အာမခံႏုိင္မႈ မရျိွ ခင္း”အေပၚ စိးု ရိမပ္ ူပန္လ်က္ရွိၿပးီ သာမနျ္ ပစ္မႈမ်ားအတြက္ စစ္ဘက္ တရား႐ံုးမ်ားကို သကဆ္ ိငု ရ္ ာ ႏိုငင္ ကံ ဖ်ကသ္ ိမး္ သင့္သည္ဟု အၾကျံ ပဳထားပါသည္။39  “လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳးိ ေဖာကသ္ ည့္အမမႈ ်ား အထူးသျဖင့္ စစဘ္ က္၀န္ထမး္ မ်ားက အရပ္ ဘက္ ျပညသ္ ူမ်ားအား ညွင္းပမ္းႏပိွ ္စက္မႏႈ ွင့္ ရကစ္ ကေ္ သာ၊ လူမဆန္ေသာ၊ သကိ ၡာခ် ေသာ ဆကဆ္ မံ ႈတက႔ို ို ၀နထ္ မး္ ႏငွ ့္သကဆ္ ုငိ ္ေသာ ခ်ဳိးေဖာကမ္ ႈမ်ားျဖစေ္ သာေၾကာင့္ အရပ္ဘက္ တရား႐ံုးမ်ားတြငသ္ ာ အၿမဲၾကားနာစစ္ေဆးရမည”္ ဟု ညငွ း္ ပမး္ ႏပိွ ္စက္မႈ 36 Concluding Observations of the Human Rights Committee on Brazil (1996), uN document CCPR/C/79/ Add.66, para. 315. In 2005, the Committee reiterated its concern in the following terms: “[…] The ordinary courts should have criminal jurisdiction over all serious human rights violations committed by the military police, including excessive use of force and manslaughter, as well as intentional murder.” Concluding Ob- servations of the Human Rights Committee on Brazil, uN document CCPR/C/BRA/CO/2, para. 9. 37 Concluding Observations of the Human Rights Committee on Colombia, uN document CCPR/C/79/Add.2., para. 393. 38 Conclusions and Recommendations of the Committee against Torture on Guatemala, uN document CAT/C/ GTM/CO/4, para. 14. See also the ICJ’s press release of 31 May 2006 “Guatemala - draft Laws on Military Justice Incompatible with Human Rights” and the legal memorandum, in Spanish, submitted to Congress. 39 Concluding Observations of the Human Rights Committee on the Democratic Republic of the Congo, uN document CCPR/C/COd/CO/3, para. 21.

16 က်ငသ့္ ံးု လပု ေ္ ဆာင္သမူ ်ားအတြက္ လမ္းညနႊ လ္ က္စြဲ - ၁ ဆနက႔္ ်ငေ္ ရးေကာ္ မတီက သကဆ္ ုငိ ္ရာ ႏိုငင္ ံမ်ားအား အၾကျံ ပဳထားပါသည္။40 “အကယ၍္ စစဘ္ က္တရားစရီ ငမ္ ႈ ဆက္လကတ္ ညရ္ ေိွ နမညဆ္ လုိ ွ်င္ ေအာကပ္ ါဥပေဒသ ေလးခ်ကက္ ို အသအိ မွတ္ျပဳ လိုကန္ ာရမည္”ဟု အဓမၼဖမ္းဆးီ ထနိ ္းသမိ ္းျခငး္ ဆုိငရ္ ာ ကုလသမဂၢ လုပင္ န္း အဖြဲ႕က စစဘ္ ကခ္ ံ႐ု ံးု မ်ားႏွင့္ ပတ္သက၍္ စညး္ မ်ဥး္ မ်ား ရငွ ္းရွင္းလငး္ လင္း ခ်မတွ ္ထားသည။္  အရပ္ဘက္ျပည္သမူ ်ားကုိ စစေ္ ဆးရန္ အရညအ္ ခ်ငး္ မျပည့္မီပါ။  အကယ္၍ နစန္ ာသသူ ည္ အရပဘ္ က္ ျပည္သမူ ်ားျဖစခ္ ဲ့လ်ွ င္ စစ္ဘက္၀နထ္ မ္းမ်ားကုိ စစ္ ေဆးရန္ အရည္အခ်ငး္ မျပည္မ့ ပီ ါ။  ထၾကြပနု က္ န္ျခင္း၊ ႏိုငင္ ေံ တာအ္ ား အၾကညည္ ဳိ ပ်ကေ္ အာငျ္ ပဳျခငး္ (သု)႔ိ ဒမီ ိကု ရကတ္ စ္ အစုိးရကို ထခိ ကုိ ္ေစေသာ၊ ထခိ ိုက္ေစမည့္ အႏရၱ ာယရ္ ွေိ သာ က်ဴးလြန္မႈမ်ဳးိ ႏငွ ့္ ပတသ္ က္ ဆကႏ္ ြယ္ေနသည့္ အရပဘ္ က္ျပည္သမူ ်ားႏငွ ့္ စစဘ္ က္၀နထ္ မး္ မ်ားကုိ စစ္ေဆးစရီ ငရ္ န္ အရည္အခ်င္း မျပည့မ္ ီပါ။  မည္သည့္ အေျခအေနမ်ဳိးတြင္မဆုိ ေသဒဏ္အျပစ္ေပးျခင္းကုိ တားျမစ္ထားပါသည္။41 လအ႔ူ ခြငအ့္ ေရးဆိငု ရ္ ာ ဥပေရာပ တရား႐းုံ ကလည္း စစ္ဘက္တရားသႀူ ကီးမ်ားႏွင့္ စစဘ္ က္ ခ႐ုံ ုးံ မ်ားအေၾကာင္းကုိ အခါအားေလ်ာစ္ ြာ ရညည္ နႊ း္ ေျပာဆေုိ လ့ရိပွ ါသည္။ တရား႐ံုး၏ အဆအို ရ စစဘ္ က္ တရားသႀူ ကးီ မ်ားသည္ ၄င္းတို႔ အဖြဲ႕အစည္း၏ သေဘာသဘာ၀အရ လြတ္လပ၍္ သမာသမတ္က်ရန္ မျဖစႏ္ ငို ္ပါ။  Findlay ႏွင့္ ယူေက အမႈတြင္ ဥေရာပတရား႐းံု က ေလွ်ာကထ္ ားသူ၏ စစဘ္ ကတ္ ရား ႐ုံးသည္ လြတ္လပ္မႈ မရသွိ လုိ သမာသမတရ္ ွမိ ညလ္ ညး္ မဟတု ္ဆုသိ ည္။ အေၾကာငး္ မွာ အဖြဲ႕၀င္မ်ားသည္ ရာထးူ အရ တရား႐ံုးလူႀကးီ ၏ ေအာက္လက္ငယသ္ ားမ်ားျဖစၿ္ ပးီ အဆိပု ါ လူႀကီးအေနျဖင့္ “အတည္ျပဳႏငို ေ္ သာ အရာရိွလညး္ ျဖစၿ္ ပးီ ခ်မွတ္သည့္ ျပစ္ဒဏ္ မ်ားကို ေျပာင္းလဲႏုငိ ္သလူ ည္း ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ျဖစပ္ ါသည။္ 42 ေယဘယု ်ေျပာရလွ်င္ လူသားႏွင့္ျပညသ္ အူ႔ ခြင့အ္ ေရး အာဖရကိ ေကာ္မရွင္ (ACHPR)၏ အဆို အရ “စစဘ္ က္ခ႐ုံ းံု သည္ သေဘာတညူ ခီ ်ကတ္ ြင္ ေဖာျ္ ပထားေသာ အခြင့္အေရးမ်ားကို ဆန႔္က်င္ျခငး္ မရသွိ လုိ မမ်ွ တေသာ လုပေ္ ဆာငမ္ ကႈ လုိ ညး္ က်င့သ္ းုံ မည္ မဟုတပ္ ါ။” သို႔ေသာ္ ေကာ္မရငွ ္က အခ်က္ တစ္ခ်က္ကို ေထာက္ျပထားသည။္ “စစဘ္ က္ခ႐ံု းုံ မ်ားသည္ အျခားေသာ လုပင္ နး္ စဥမ္ ်ားကဲသ့ ိ႔ု ေလ်ာ္ကန္ ထိကု သ္ ငေ့္ သာ လပု ္ငန္းစဥ၊္ မွ်တမ၊ႈ ပြင့္လငး္ မႈ၊ တရားမ်ွ တမႈႏွင့္ လြတလ္ ပ္မႈ စသည့္ လအို ပခ္ ်က္မ်ား 40 Conclusions and Recommendations of the Committee against Torture on Mexico, uN document CAT/C/ MEX/ CO/4, para. 14. See also the Conclusions and Recommendations of the Committee against Torture on Peru, uN document CAT/C/PER/CO/4, para. 16: “The State party should: (a) Guarantee the prompt, impartial and thorough investigation of all reports of acts of torture and ill-treatment and forced disap- pearances perpetrated by agents of the State. Such investigations should not be carried out by the military criminal justice system.” 41 Report of the Working Group on Arbitrary Detention, uN document E/CN.4/1999/63, para. 80. 42 Findlay v. The United Kingdom, judgment of the European Court of Human Rights (ECtHR) of 25 Feb- ruary 1997, Series 1997-I, paras. 74-77. In Incal v. Turkey, the Court found that the presence of a military judge on the State Security Court was contrary to the principles of independence and impartiality, which are essential prerequisites for a fair trial. Incal v. Turkey, ECtHR judgment of 9 June 1998, Series 1998-IV, paras 67-73.

တရားသူႀကးီ မ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏငွ ့္ အစးုိ ရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတ္လပမ္ ႏႈ ွင့္ .... 17 အားလးုံ တူညီရမည္။” 43 ACHPR သည္ အေျခခေံ မးခြန္းျဖစ္သည့္ အဆုိပါ စစဘ္ ကတ္ ရား႐ုံးမ်ားသည္ အျခားေသာ တရား႐းုံ မ်ား ကဲသ့ ုိပ႔ င္ လြတလ္ ပမ္ ႏႈ ငွ ့္ သမာသမတရ္ ွမိ ႈ စံႏနႈ း္ မ်ားႏငွ ့္ ကကုိ ည္ ီမရႈ ရွိ မည။္ 44 “စစ္ဘက္တရား႐ံးု မ်ား၏ ရညရ္ ြယခ္ ်ကသ္ ည္ စစ္ဘက္၀န္ထမး္ မ်ား က်ဴးလြနသ္ ည့္ စစ္ဘက္ သေဘာသဘာ၀စစ္စစျ္ ဖစသ္ ည့္ ျပစမ္ မႈ ်ားကို စစီ ဥ္ဆးုံ ျဖတရ္ န္ျဖစသ္ ည္။ အဆိုပါတာ၀နက္ ို ထမ္းေဆာင္ စဥ္အတြငး္ စစဘ္ ကတ္ ရား႐ံးု မ်ားသည္ မွ်တေသာ တရားစရီ င္သည့္ စႏံ ႈန္းမ်ားကို ေလးစားရန္ လိအု ပ္သည္။ မည္သည္အ့ ေျခအေနမ်ဳိးတြငမ္ ွ အရပသ္ ားျပညသ္ မူ ်ားကုိ တရားစီရင္မႈ မျပဳရပါ။ အလားတူ ပင္ အထူးခုံ႐ုးံ မ်ားသည္ သာမန္တရား႐ုံးမ်ား၏ တရားစရီ ငေ္ ရး နယ္ပယ္တြင္ရေိွ သာ ျပစမ္ ႈမ်ားကုိ စစေ္ ဆး စီရင္ျခငး္ မျပဳရပါ။” 45 ဟု ACHPA က ေဖာ္ျပထားပါသည။္ ႏကုိ ္ဂ်ီးရးီ ယားႏွင့္ပတ္သက္၍ အာဖရိကေကာမ္ ရငွ သ္ ည္ အရပ္သားဆူပူလပႈ ရ္ ွားမအႈ ကအ္ ရ ဖြဲ႕စညး္ ထားေသာ အထူးစစဘ္ က္ခု႐ံ ံုးမ်ားက ကုငိ တ္ ြယသ္ ည့္ အရပ္သားမ်ားအားစစေ္ ဆး ျပစဒ္ ဏ္ ခ်မႈ မ်ားကို ဆန္းစစပ္ ါသည္။ ထိုခု႐ံ းုံ မ်ားမွ အဖြဲ႕၀ငမ္ ်ားကုိ စမီ ံအပု ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႕က ခန႔အ္ ပ္ပါသည္။ အဆိုပါ ခုံ႐ုးံ မ်ားမွ ဆံုးျဖတ္သည့္ စရီ င္ခ်က္မ်ားႏငွ ပ့္ တ္သက္၍ သာမန္တရား႐းုံ မ်ားတြင္ အယူခ၀ံ ငရ္ န္ မျဖစႏ္ ုငိ ပ္ ါ။ ျပစဒ္ ဏမ္ ်ားကို အတည္ျပဳရန္တာ၀နရ္ ိွေသာ အဖြဲ႕အစည္းသည္ အခိုက္အတန္႔အားျဖင့္ ဖြဲ႕စညး္ ထားေသာ အာဏာရေကာငစ္ ီ (PRG)ျဖစၿ္ ပီး ၄ငး္ အဖြဲ႕ကုိ စစတ္ ပမ္ ွ ပုဂၢိဳလ္မ်ားျဖင္သ့ ာ ဖြဲ႕စည္းထားျခင္းျဖစသ္ ည္။ သာမန္တရား႐ံုးမ်ားမွ အမႈမ်ားကို စမီ ံအပု ္ခ်ဳပ္ေရးဌာနခြဲသိ႔ု လဲႊေျပာငး္ ၿပးီ ယင္းဌာနခြဲက အာဖရိက သေဘာတူညီခ်က္ပါ အခ်က္အလကမ္ ်ားအရ ဖြဲ႕စည္းထားေသာ တရား႐ုးံ အတြက္ သမာ သမတ္က်မႈကို ထိနး္ ညိေႇ ပးသညဆ္ ိသု ည့္အခ်က္ကုလိ ည္း ACHPR က ထည္သ့ ြင္း စဥး္ စားပါသည္။ PRG ကဲ့သုိ႔ေသာ အာဏာပုငိ အ္ ဖြဲ႕ကုိ အရည္အခ်ငး္ ျပညမ့္ ီသည့္ တရားစရီ င္ေရးအဖြဲ႕အျဖစ္ သမတွ ျ္ ခင္းသည္ လုျံ ခံဳမႈမရေွိ ၾကာငး္ ယင္းအဖြဲ႕သည္ လြတ္လပမ္ ႈ မရသွိ လုိ သမာသမတလ္ ည္းမရွိေၾကာင္း ACHPR က ယူဆထားပါသည။္ ယငး္ ကုိ အေျခခံ၍ အထူးခု႐ံ းုံ ႏငွ ့္ PRG ႏစွ ္ခစု လံုးသည္ လြတ္လပ္မႈမရွေိ ၾကာင္း ထေ႔ို ၾကာင့္ တရား႐ံုးမ်ား၏ လြတ္လပမ္ ကႈ ို အာမခသံ ည့္ အာဖရိက သေဘာတညူ ီခ်ကပ္ ုဒ္မခြဲ ၂၆ အရ ႏုိက္ဂ်ီးရီးယားသည္ ၄င္း၏တာ၀နက္ ို ေဖာက္ဖ်ကေ္ နသညဟ္ ု ACHPR က သးံု သပ္ထားပါသည။္ ထု႔ိအျပင္ သမာသမတ္ ရွိေသာ ခ႐ုံ ံုးေရွ႕ေမွာကတ္ ြင္ စစေ္ ဆးစီရင္ခြငက့္ လုိ ညး္ ခ်ဳးိ ေဖာက္ထားသည္ဟု ACHPR က သုးံ သပထ္ ားပါသည္။46 43 decision of May 2001, Communication 218/98 (Nigeria), para. 44 44 See the decision of November 2000, Communication N° 223/98 (Sierra Leone); decision of April 1997, Communication N° 39/90 (Cameroon); decision of November 1999, Communication N° 151/96 (Nigeria); decision of November 1999, Communication N° 206/97 (Nigeria); decision of 1995, Communication N° 60/91 (Nigeria) para. 15; and decision of 1995, Communication N° 87/93 (Nigeria). 45 Declaration and Recommendations on the Right to a Fair Trial in Africa, approved by the dakar Seminar on the Right to a Fair Trial in Africa, para. 3. See also Principle L of the Principles and Guidelines on the Right to a Fair Trial and Legal Assistance in Africa, adopted as part of the African Commission’s activity report at 2nd Summit and Meeting of Heads of State of African union, Maputo, 4 -12 July 2003.: “a) The only purpose of Military Courts shall be to determine offences of a purely military nature committed by military person-nel; c) Military courts should not in any circumstances whatsoever have jurisdiction over civilians. Similarly, Special Tribunals should not try offences which fall within the jurisdiction of regular courts”. 46 Decision of 31 October 1998, Communication N° 137/94, 139/94, 154/96 and 161/97 (Nigeria), paras. 86, 93 and 95.

18 က်င့္သံုးလပု ္ေဆာင္သူမ်ားအတြက္ လမး္ ညနႊ ္လက္စြဲ - ၁ သဘာ၀တရားသႀူ ကးီ နိယာမကုိ ျပနလ္ ည္အတည္ျပဳၿပးီ ေနာက္ အရပသ္ ားမ်ားသည္ စစဘ္ က္ ခုံ႐ံုးမ်ားႏငွ ့္ မသကဆ္ ုငိ ္ေၾကာင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆုငိ ္ရာ အေမရကိ နႏ္ ိုင္ငမံ ်ားဆိငု ရ္ ာ ေကာမ္ ရငွ က္ ေဖာ္ျပခဲ့သည့္ “စစ္ဘက္တရားစီရင္မႈသည္ တာ၀နထ္ မး္ ေဆာငဆ္ ဲ စစဘ္ က၀္ နထ္ မ္းမ်ား၏ တာ၀နႏ္ ွင့္ ဆကစ္ ပ္ေနေသာ အေသးအဖြဲအျပစ္မ်ား (သု)႔ိ ျပစ္မကႈ ်ဴးလြနျ္ ခငး္ မ်ားအတြက္ စညး္ ကမး္ ပငုိ း္ အရ လုပ္ ေဆာငမ္ ႈ သေဘာမ်ွ သာျဖစသ္ ည။္ မည္သည့အ္ မႈတြငျ္ ဖစ္ေစ ဤသ႔ေို သာ အထးူ တရားစရီ င္ပိငု ္ ခြငသ့္ ည္ လသူ ားခ်င္းစာနာမႈႏွင့္ လ႔အူ ခြငအ့္ ေရး ခ်ဳိးေဖာကမ္ ႈဆိငု ရ္ ာ ျပစ္မႈ မ်ားကို ခ်န္လပွ ္ထားရမည္ . . .” 47 အၾကမ္းဖက္မႏႈ ငွ ့္လ႔အူ ခြင့အ္ ေရးဆုိငရ္ ာေလလ့ ာမႈတြင္ေကာမ္ ရငွ ္ကဤသ႔ေုိ ဖာျ္ ပထားပါသည္။ အေမရိကန္ႏငုိ ္ငမံ ်ားဆုငိ ရ္ ာ ဥပေဒသိပၸံပညာသည္ သာမန္တရား႐ုံးမ်ားသ႔ို တရားစရီ ငေ္ ရးခံ႐ု ံုးမ်ားကုိ ဖယ္ရွားၿပးီ ဥပေဒလပု ထ္ းုံ လုပန္ ညး္ မ်ားအတုငိ း္ လကုိ န္ ာမမႈ ရေွိ သာ အထးူ တရား႐းံု မ်ား (သ)႔ို ခ႐ုံ ုံးမ်ားဖြဲ႕ စည္းျခငး္ ကို ႐ႈတခ္ ်ထားပါသည။္ အေရးေပၚအေျခအေနတြင္ သီးသန႔္ရည္ရြယ္ခ်ကရ္ ေိွ သာ (သုိ႔) အထူး တရား႐ံးု မ်ား (သ)ို႔ စစ္ဘက္ခံု႐းံု မ်ားကုိ အသးုံ ျပဳၿပီး လုံျခံဳေရးဆိငု ရ္ ာ က်ဴးလြန္သည့္ အရပသ္ ားမ်ားကုိ တရားစြဲဆုိျခငး္ ကုလိ ညး္ ေကာမ္ ရွင္၊ အေမရကိ န္ ႏိငု ္ငမံ ်ားဆုငိ ရ္ ာ တရား႐ံးု ႏငွ ့္ အျခား ႏိငု င္ တံ ကာ အာဏာပိုငမ္ ်ားက စြပ္စြဲ႐ႈတခ္ ်ထားပါသည။္ ယင္းခ႐ံု ံုးမ်ားသည္ လြတလ္ ပ္မႈမရဘွိ ဲ အပု ခ္ ်ဳပေ္ ရးပုငိ ္း၏ လႊမ္းမးို မရႈ ွိေနျခင္း၊ သငေ့္ လ်ာမ္ နွ ္ကနေ္ သာ လုပ္နည္းလပု ဟ္ န္မ်ား မရျွိ ခင္း၊ အဆိုပါ လပု က္ ိငု ေ္ ဆာင္ရြကပ္ ံု နည္းလမး္ မ်ားတြင္ မ်ွ တေသာတရားစီရငမ္ ကႈ ို အာမခံႏုငိ ္မႈမရိျွ ခင္းတုိ႔ေၾကာင့္ ထသုိ ႔ို ေ၀ဖန္႐ႈတ္ခ်ျခင္း ျဖစ္သည။္ ” 48 Castillo Petruzzi et al ႏငွ ့္ ပီ႐းူ အမတႈ ြင္ အရပ္သားမ်ားကို စစ္ဘကတ္ ရား႐ံးု မ်ားတြင္ စစေ္ ဆးစီရင္ ျခင္းအေပၚ တကိ ်ရငွ ္းလငး္ ျပတ္သားေသာ ရပ္တညခ္ ်က္ကုိ ခ်မွတျ္ ပ႒ာနး္ ခဲသ့ ည္။ ၁၉၉၉ ေမ ၃၀ ဆးုံ ျဖတခ္ ်က္တြင္ “တရားစီရင္ေရး လြတလ္ ပ္မႈ အေျခခသံ ေဘာတရားသည္ လတူ ုိင္းတြင္ ဥပေဒ အရ ဖြဲ႕စညး္ ထားေသာ သာမနတ္ ရား႐ုံးတြင္ ၾကားနာစစေ္ ဆးခြင္ရ့ ျွိ ခင္းျဖစသ္ ညဟ္ ု”တရား႐ံးု က သးံု သပ္ ထားပါသည။္ 49 အထူးတရား႐းုံ (သ႔)ို ခု႐ံ ုံး၏ တရားစီရင္ဆးံု ျဖတမ္ သႈ ည္ လြတ္လပ္၍ သမာသမတ္က်ေသာ ခုံ႐ံုးထံမွ တရားမ်ွ တေသာ စရီ င္မရႈ ရွေိ ရးကုိ ခ်ဳးိ ေဖာက္သညဟ္ ု မဆသုိ ာေသာ္လည္း သဘာ၀ တရား စရီ င္ပငို ခ္ ြင့္ ဖယရ္ ွားျခငး္ ႏွင့္ ေဖာ္ျပပါလုပ္ေဆာင္မႈတ႔ု၏ိ တရားမ်ွ တမႈမရိွျခငး္ တိၾ႔ု ကားရွိ ခြဲျခား၍မရႏငို ္ေသာ ဆကႏ္ ြယ္မကႈ ို ေဖာ္ျပပါသည္။ ႏငို ္ငံတကာ ဥပေဒအရ စစ္ဘကခ္ ႐ုံ းုံ မ်ား သည္ အရပ္သားမ်ားကုိ မည္သည့္ အေျခအေနမ်ဳိးတြငမ္ ွ စီရင္ခြင္မ့ ရိွပါ။ ၄င္းတ၏ုိ႔ တရား စီရငခ္ ြငန့္ ယ္ပယက္ ုိ စစဘ္ ကႏ္ ွင့္ဆိငု ္ေသာ ျပစမ္ ႈမ်ားအတြက္သာ တငး္ တငး္ ၾကပ္ၾကပ္ သတ္ မတွ ္ေပးသငၿ့္ ပီး လအ႔ူ ခြငအ့္ ေရး ခ်ဳိးေဖာကမ္ မႈ ်ားကိုမူခ်နလ္ ွပထ္ ားရမည္။ 47 Annual Report of the Inter-American Commission on Human Rights - 1997, doc. cit., Chapter VII, Recom- mendation 1, para. 4: “The Commission recommends that the member States adopt measures to improve the administration of justice within their respective jurisdictions.” with regard to the principle of the ‘natural judge’, see also: Report Nº 50/00 of 13 April 2000, Case 11,298 Reinaldo Figueredo Planchart v. Bolivar- ian Republic of Venezuela and Report on the Situation of Human Rights in Chile,OAS document OEA/ Ser.L/V/II.77.rev.1, doc. 18. 48 Report on Terrorism and Human Rights, OAS document OEA/Ser.L/V/ll.116, doc. 5 rev. 1 corr., 22 October 2002, para. 230 49 Case of Castillo Petruzzi et al. v. Peru, IACtHR judgment of 30 May 1999, Series C No. 52, para. 128. See also Case of Cantoral Benavides v. Peru, IACtHR judgment of 18 August 2000, Series C No. 69, para. 112.

တရားသႀူ ကီးမ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏငွ ့္ အစးုိ ရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပ္မႈႏငွ ့္ .... 19 က။ တရားသႀူ ကးီ မ်ား ၁။ အမအွီ ခကို င္းမႈ အက်ဥး္ ခ်ဳပ္ မ်ွ တေသာ တရားစီရငမ္ ႈ ျဖစ္ေစရန္ အမႈကတို ာ၀နယ္ ူတားေသာ တရားသူႀကးီ မ်ား အမအီွ ခုိ ကင္းရမည္။ အျပည္ျပညဆ္ ိငု ရ္ ာလ႔ူအခြင့္အေရးစာတမ္းကလည္း ‘အမွီအခိကု င္း၍ သမာသမတက္ ်ေသာ သမာဓခိ ံုအဖြဲ’႔ ၏ မွ်တစြာ တရားစီရင္မႈဟု ဆထို ားသည္။ အမအီွ ခကုိ င္း၍ သမာသမတက္ ်ေသာ သမာဓခိ ုံ အဖြဲ၏႔ လုပ္ပုငိ ္ခြငဆ့္ ုသိ ည္မာွ ‘မည္သည့္ ျခြင္းခ်ကမ္ ွ်မရိေွ သာ အျပည့္အ၀လုပပ္ ိုငခ္ ြင့္’ 50 ဟု လ႔အူ ခြင့္ အေရးေကာ္မတမီ ွ ထပမ္ ဖံ ြငဆ့္ ုထိ ားသည္။ တရားသူႀကးီ မ်ား အမွီအခုိကင္းသညအ့္ မႈ၌ လတူ စ္ဥးီ တစ္ေယာက၏္ မ်ွ တစြာတရားစရီ ငခ္ ြင္က့ ုိ ေလးစား လိကု ္နာမရႈ ွိေသာလ္ ညး္ တရားစရီ င္ေရးက႑သည္ အမွအီ ခုိကငး္ သည့္ အာဏာခကမ္ တစ္ရပ္ မျဖစပ္ ါက ႏုိင္ငေံ တာသ္ ည္ အျပည္ျပညဆ္ ငို ္ရာစာခ်ဳပ္၌ တာ၀န္ခထံ ားမႈမ်ားကို ေဖာကဖ္ ်က္က်ဴးလြန္ရာ ေရာက္သည္။ ဤအပုငိ း္ ၌ အမအွီ ခကို ငး္ မႈသည္ တရားသႀူ ကီးတစဥ္ ီးခ်င္းအလုိကႏ္ ွင့္ တရားစီရင္ေရး က႑၏ အမအွီ ခုိ ကင္းမကႈ ို ရညည္ နႊ း္ သည။္ ႏုိငင္ ံတကာစံညနႊ ္းမ်ား တရားစရီ င္ေရးက႑ အမီအွ ခကို ငး္ ေရးဆိုငရ္ ာ ကမၻာ့ကလု သမဂၢ အေျခခံဥပေဒမ်ားအနက္ ပထမဥပေဒတြင္ အမီွအခုကိ ငး္ ေရးလိုအပ္ခ်ကမ္ ်ားကို ခ်မတွ ္ထားသည္မာွ - “တရားစရီ ငေ္ ရးက႑ အမီွအခုကိ င္းေရးအတြက္ ႏငုိ ္ငံေတာမ္ ွ တာ၀န္ခရံ မညအ့္ ျပင္ ဖြဲစ႔ ညး္ ပုံ အေျခခံဥပေဒ သ႔မုိ ဟတု ္ တည္ဆဲဥပေဒတြင္ ထည့္သြင္းျပ႒ာန္းရမည္။ တရားစီရင္ေရးက႑ အမွအီ ခကို င္းေရးကုိ ေလးစားလကုိ ္နာရနႏ္ ငွ ့္ စူးစမ္းေလ့လာရန္မာွ အစိုးရအဖြဲ႔အစည္းမ်ားႏငွ ့္ အျခားအဖြဲအ႔ စည္းမ်ားအားလုံး၏ တာ၀န္ပငျ္ ဖစ္သည”္ 51ဟျု ဖစ္သည။္ ဥေရာပေကာငစ္ ီ၏ သေဘာထားမတွ ္ခ်ကတ္ ြင္ တရားသူႀကီးမ်ား အမအွီ ခိကု င္းေရးအတြက္ ဖြဲစ႔ ည္းပုံ အေျခခံဥပေဒႏွင့္ အျခားဥပေဒမ်ားတြင္ အထူးဥပေဒမ်ားထည့သ္ ြင္း၍ တာ၀န္ခရံ မည္ဟု ေဖာျ္ ပထားၿပးီ ‘အုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏငွ ့္ ဥပေဒျပဳေရးအာဏာပိုင္မ်ားသည္ တရားသူႀကးီ မ်ားအမွီအခုကိ ငး္ ေစရန္ တာ၀နခ္ ရံ မည့္ အျပင္ တရားသူႀကးီ မ်ား အမအီွ ခိုကငး္ မႈကုိ ျခိမး္ ေျခာက္ႏုိင္သည့္ ေဆာင္ရြက္ခ်ကမ္ ်ား မျပဳလပု ္ရ။’52 50 Communication N° 263/1987, Case of Miguel González del Río v. Peru, doc. cit., para. 5.2. 51 Uunited Nations Basic Principles on the Independence of the Judiciary, adopted by the Seventh united Na- tions Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders held at Milan from 26 August to 6 September 1985 and endorsed by General Assembly resolutions 40/32 of 29 November 1985 and 40/146 of 13 december 1985. Hereinafter, UN Basic Principles. 52 Council of Europe, Recommendation No. R (94) 12 of the Committee of Ministers to Member States on the Independence, Efficiency and Role of Judges, 13 October 1994, Principle 2 (b)

20 က်ငသ့္ းုံ လုပေ္ ဆာင္သူမ်ားအတြက္ လမ္းညနႊ လ္ ကစ္ ြဲ - ၁ တရားစီရင္ေရးက႑ အမအီွ ခုကိ ငး္ မႈကို အာဖရကိ ႏွင့္ အာရွပစဖိ တိ ္ေဒသ ဥပေဒမ်ား၌လည္း အထူး လကခ္ ထံ ားသည။္ အာဖရကိ ကစိ ၥတြင္ ၁၉၉၉ ခုႏစွ ၌္ အာဖရိက လ႔အူ ခြင့္အေရးေကာမ္ ရငွ ္မွ ျပ႒န္းခဲေ့ သာ တရားစရီ င္ေရးက႑ အမွအီ ခိုကင္းမႈမ်ား အားေကာင္းလာေစေရးႏွင့္ ေလးစားလုကိ န္ ာမႈ ရေိွ စေရး ဆးုံ ျဖတ္ခ်က္အား မီးေမာင္းထုးိ ျပသငသ့္ ည။္ 53 LAWASIA ေဒသတြငး္ တရားစီရငေ္ ရးက႑ အမအွီ ခို ကင္းေရးဆိုင္ရာ ေပက်ငး္ ဥပေဒသမ်ားတြင္ ေဖာ္ျပထားသညမ္ ွာ ‘တရားစရီ င္ေရးက႑ အမီွ အခုကိ င္းေစရန္ လအို ပသ္ ည္မာွ မညသ္ ူမဆုိ တကုိ ္ရုကိ ္ သုိ႔မဟတု ္ သြယ၀္ ကုိ ေ္ သာ လႊမး္ မးုိ မႈမရွိပဲ ဥပေဒ ကို နားလညသ္ ေဘာေပါကသ္ ည့္အေလ်ွ ာက္ မေလ်ာက္ နေ္ သာ အခ်က္မ်ားကို သမာသမတက္ ်က် သးံု သပ၍္ တင္ျပလာေသာအမကႈ ိစမၥ ်ားကုိ ဆံုးျဖတ္ရနျ္ ဖစ္သည။္ ’ 54 ကမာၻ ့ေဒသအားလးုံ မွ တရားသႀူ ကးီ မ်ားကယုိ တ္ ုငိ ္ အသအိ မတွ ္ျပဳထားသည့္ ကမာၻ လံးု ဆငို ္ရာ ပဋိညာဥ္စာတမ္းတြင္ ေဖာ္ျပထားသညမ္ ွာ ‘တရားသႀူ ကီး၏ အမအွီ ခကုိ င္းမကႈ ို တည္ဆဲဥပေဒႏငွ အ့္ ညီ သမာသမတ္က်က် တရားစရီ ငမ္ ႈမွ ခြဲျခားဖယထ္ ုတ္၍မရပါ။ ႏုိင္ငတံ ြင္း သိမု႔ ဟုတ္ အျပညျ္ ပည္ဆိုငရ္ ာ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားႏငွ ့္ အာဏာပိုင္မ်ားအားလုံးသည္ ထိအု မီွအခိကု ငး္ မႈကုိ ေလးစား ကာကြယေ္ စာင့ေ္ ရွာက္ ရမည္။’ 55 အာဏာခြဲေ၀က်င့္သံုးေရးဆုိင္ရာ ဥပေဒသ တရားစရီ ငေ္ ရးက႑ အမအီွ ခကုိ ငး္ ေရးနယိ ာမသည္ တရားဥပေဒအေျခခစံ ညး္ မ်ဥး္ အထးူ သျဖင့္ အာဏာ ခြဲေ၀က်င္သ့ းံု ေရးနယိ ာမမွ ေပါကဖ္ ြားလာသည။္ ဥပေဒ ေလးစားလကုိ န္ ာေရး နိယာမႏွင့္ တရား ဥပေဒ စုိးမုိးေရးတိသ႔ု ည္ ICCPR ၏ ေမြးရာပါမ်ားျဖစ္သညဟ္ ု လအူ႔ ခြငအ့္ ေရးေကာ္မရွင္မွ ဆုိထားသည။္ 56 ‘ဥပေဒေလးစားလုိကန္ ာေရးနိယာမ၊ ဒီမိုကေရစအီ ဖြဲ႔အစညး္ မ်ားႏငွ ့္ တရားဥပေဒစုိးမုိးေရးတို႔အၾကားတြင္ ခြဲျခားမရေသာ ေစးကပ္မႈမ်ားရွေိ နသည္’57ဟု အေမရကိ န္ျပည္နယမ္ ်ားဆငုိ ရ္ ာ လ႔ူအခြငအ့္ ေရး ေကာ္မရငွ ္ မွ ဆထုိ ားသည္။ ဤနိယာမအရ အပု ခ္ ်ဳပ္ေရး၊ ဥပေဒျပဳေရးႏွင့္ တရားစရီ င္ေရးက႑မ်ားသည္ အမွီအခုိ ကင္း၍ သီးသန္စ႔ ရီ ေိွ နေသာ အာဏာခက္မသုးံ ျဖာျဖစသ္ ည္။ အဆိပု ါခကမ္ မ်ားသည္ မတကူ ြဲျပားေသာ သီးသန႔္တာ၀န္မ်ားရိွၾကသည္။ ဤကြဲျပားမအႈ ရ မည္သညခ့္ ကမ္ ကမွ် အျခားအာဏာခက္မ၏ ကစိ ၥတြင္ ၀ငေ္ ရာကစ္ ြက္ဖက္ျခင္းကို ခြင္မ့ ျပဳႏငို ္ပါ။58 53 Adopted in April 1996 at the 19th Session of the African Commission on Human and People’s Rights. 54 Beijing Statement of Principles of the Independence of the Judiciary in the LAwASIA Region, adopted by the Chief Justices of the LAwASIA region and other judges from Asia and the Pacific in 1995 and adopted by the LAwASIA Council in 2001, operative para. 3.a. 55 The universal Charter of the Judge, approved by the International Association of Judges (IAJ) on 17 November 1999, article 1. The IAJ was founded in 1953 as a professional, non-political, international organisation, grouping not individual judges, but national associations of judges. The main aim of the Association, which encompasses 67 such national associations or representative groups, is to safeguard the independence of the judiciary, as an essential requirement of the judicial function and guarantee of human rights and freedom 56 Human Rights Committee, General Comment No. 29 - States of Emergency (article 4), doc. cit., para 16. 57 Habeas Corpus in Emergency Situations (articles 27.2, 25.1 and 7.6 American Convention on Human Rights), IACtHR Advisory Opinion OC-8/87, Series A No. 8, paras. 24 and 26. 58 See Inter-American democratic Charter, adopted by the OAS General Assembly on 11 September 2001, Articles 3 and 4.

တရားသႀူ ကးီ မ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစိုးရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပမ္ ႏႈ ွင့္ .... 21 အာဏာခြဲေ၀က်ငသ့္ းံု ေရးသည္ တရားစရီ င္ေရးစနစ္ အမအီွ ခုိကငး္ ရန္ႏွင့္ သမာသမတက္ ်ရန္ အုတျ္ မစ္ပငျ္ ဖစ္သည။္  ဥပေဒျပင္ပကစိ ၥမ်ား၊ အတငး္ အၾကပ္ဖမး္ ဆီးျခငး္ ၊ ရာဇ၀တေ္ ၾကာင္းအရ တစဖ္ က္သတ္ စြဲခ်က္တင္ သတျ္ ဖတျ္ ခငး္ တုႏ႔ိ ွင့္စပ္လ်ဥ္းသည့္အထးူ ကယို ္စားလွယ၏္ သုးံ သပခ္ ်ကမ္ ်ားအရႏွင့္ တရားသႀူ ကီးမ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ား အမီအွ ခကုိ င္းေရးႏငွ ္စ့ ပ္လ်ဥ္းသည့္ အထးူ ကယုိ ္စားလယွ ၏္ သံုးသပ္ခ်ကမ္ ်ားအရ ‘အာဏာခြဲေ၀ က်ငသ့္ းုံ ျခင္းႏငွ ့္ အပု ခ္ ်ဳပေ္ ရးအာဏာပုငိ မ္ ွ ဤခြဲေ၀က်ငသ့္ ံုး ျခငး္ အေပၚ ေလးစားလိုက္နာမရႈ ွိျခင္းတု႔သိ ည္ တရားစရီ င္ေရးလပု ္ငန္းတာ၀န္မ်ားကို အမီွအခို ကင္း၍ သမာသမတ္က်က် ထေိ ရာကစ္ ြာ ေဆာငရ္ ြက္ႏုငိ ္ေရးအတြက္ မရမိွ ျဖစ္ေသာ အေျခ အေနမ်ားပင္ ျဖစသ္ ည။္ ’ 59  တရားသူႀကးီ မ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားအမအီွ ခိုကငး္ ေရးႏွင့္စပလ္ ်ဥ္း၍ အထူးကုိယစ္ ားလယွ မ္ ွ ေထာက္ ျပရာတြင္ ‘အာဏာခြဲေ၀က်ငသ့္ ံုးေရးနယိ ာမ […] သည္ တရားစရီ ငေ္ ရးက႑ အမွီအခကုိ င္း၍ သမာသမတ္က်ေစေရး လုိအပ္ခ်က္၏ အေျခခအံ ုတျ္ မစျ္ ဖစ္သည။္ ဒီမုကိ ေရစီႏငုိ ္ငတံ စခ္ ု [….] တြင္ အာဏာခြဲေ၀က်င့္သံုးေရးနယိ ာမကို နားလည္ရန္ႏွင့္ ေလးစားလိုကန္ ာရန္ မရွိမျဖစလ္ ုိအပ္ သည။္ ’ 60 အလားတကူ စိ တၥ ြင္ ေျပာဆုသိ ညမ္ ာွ ‘တရားစီရငေ္ ရးက႑ အမီွအခကို ငး္ ေရးႏငွ ့္ သမာ သမတ္က်ေရးလိုအပ္ခ်က္သည္ လသူ ားအားလးံု ႏွင္သ့ ကဆ္ ိုင္ၿပီး သဘာ၀နယိ ာမ တရား ႏငွ ့္ အျပဳသေဘာေဆာင္ေသာ ဥပေဒမ်ားတြင္ အျမစ္တြယ္ေနသည္။ ႏငုိ င္ ံတကာအဆငတ့္ ြင္ သမားရးုိ က်ျပဳမူေဆာင္ရြက္ခ်ကမ္ ်ား၊ ဓေလ့ထံုးစအံ ရ လုိကန္ ာရနမ္ ်ား၊ အေထြေထြျပ႒ာနး္ ခ်က္မ်ားနွင့္ [….] ၌ ဤဥပေဒ၏ ပငရ္ ငး္ မ်ားကို ေတြ႔ရသည္။ အျပညျ္ ပည္ဆငုိ ္ရာတရား႐းုံ ၏ ျပ႒ာနး္ ခ်က္ ပဒု မ္ 38(i)(c) အရ ယဥေ္ က်းမႈျမင့္မားေသာ ႏငုိ င္ ံမ်ား၌ တရားစီရင္ေရးက႑ အမွီ အခုိကင္းမႈႏွင့္ သမာသမတ္က်မ၊ႈ [….] စသည့္ သေဘာတရားမ်ားကုိ အေထြေထြဥပေဒျပ႒ာနး္ ခ်က္မ်ားအျဖစ္ မွတယ္ ူထားသည္။’ 61 အေမရိကႏငုိ ္ငမံ ်ားဆငို ္ရာ လအူ႔ ခြင့အ္ ေရးေကာမ္ တီမွ ဖြဲ႔စည္းပံု အေျခခဥံ ပေဒ႐ုံး၏ ဆုံးျဖတ္ ခ်က္ (ပရီ းူ ႏိုင္ငအံ မႈ)တြင္ ‘အာဏာခြဲေ၀က်င္သ့ ံုးျခငး္ ၏ အဓိကရညရ္ ြယ္ခ်က္တစခ္ ုမာွ တရားသူႀကီးမ်ား အမွအီ ခုကိ ငး္ ေရးကို အာမခံရနပ္ ငျ္ ဖစသ္ ည္’ 62 ဟဆု ုထိ ားသည္။ ထေုိ႔ ၾကာငတ့္ ရား႐ုံးမွ စဥ္းစားခဲသ့ ည္မာွ ‘တရားသူႀကးီ အားလးံု ၏ အမအွီ ခုကိ င္းမကႈ ို ဥပေဒေၾကာင္းအရ အာမခံ [….] ရမည။္ ’ 63 ‘အပု ္ခ်ဳပေ္ ရးအာဏာ၊ ဥပေဒျပဳေရးအာဏာႏငွ ့္ တရားစရီ ငေ္ ရးအာဏာတိ႔၏ု လုပပ္ ုိင္ခြငမ့္ ်ား ခြဲေ၀သတမ္ တွ ရ္ ာတငြ ္ရငွ း္ လငး္ ျပတသ္ ားမမႈ ရပိွ ါကတရားဥပေဒစုးိ မိုးေရးအေကာငအ္ ထညေ္ ဖာရ္ ာတငြ ္ႏငွ ့္ လအူ႔ ခြင့္အေရးမ၀ူ ါဒအား ဆက္လကက္ ်ငသ့္ ံုးရာတြင္ ျခမိ း္ ေျခာကမ္ မႈ ်ား ရလွိ ာႏုငိ ္သည္။’64 ဟု လအ႔ူ ခြင့္ 59 Report of Special Rapporteurs on the situation of human rights in Nigeria, uN document E/CN.4/1997/62/ Add.1, para. 71 60 Report of the Special Rapporteur on the independence of judges and lawyers, uN document E/ CN.4/1995/39, para. 55. 61 Ibid., paras. 32 and 34 62 Constitutional Court Case (Aguirre Roca, Rey Terry and Revoredo Marsano v. Peru), IACtHR judgment of 31 January 2001, Series C No. 55, para. 73. 63 Ibid., para. 75. 64 Concluding Observations of the Human Rights Committee on Slovakia, CCPR/C/79/Add.79, para. 3.

22 က်ငသ့္ ံးု လုပ္ေဆာငသ္ ူမ်ားအတြက္ လမ္းညနႊ ္လက္စြဲ - ၁ အေရးေကာမ္ တ၏ီ အာဏာခြဲေ၀က်ငသ့္ ုးံ ရန္ ရည္ညႊနး္ ေဖာျ္ ပမႈမ်ားကို မွတသ္ ားခဲရ့ သည။္ ေကာမ္ တမီ ွ အၾကျံ ပဳထားသည္မွာ ‘ႏုငိ ္ငံေတာသ္ ည္ အုပခ္ ်ဳပ္ေရးအာဏာႏွင့္ တရားစရီ ငေ္ ရးအာဏာခက္မတိ႔အု ၾကား လုပပ္ ိုင္ခြငမ့္ ်ား ရွငး္ လငး္ စြာ ခြဲျခားထားသည့္ ဥပေဒမ်ား အတညျ္ ပဳျခငး္ ၊ အစအီ မံမ်ားခ်မွတထ္ ားျခငး္ တ႔ုိ ေဆာင္ရြက္ထားမွသာ အပု ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာခက္မမွ တရားစီရငေ္ ရးအာဏာခကမ္ တာ၀န္ယူထားေသာ ကိစရၥ ပ္မ်ားတြင္ ၾကား၀ငေ္ ႏွာကယ္ ကွ ္မႈ မျပဳႏိုင္မာွ ျဖစသ္ ည’္ 65 ဟု ျဖစ္သည္။  ေျမာကက္ ိုးရီးယားကစိ တၥ ြင္ ေကာမ္ တီမွ စုိးရိမပ္ ူပန္စြာျဖင့္ ‘ဖြဲ႔စညး္ ပံုအေျခခဥံ ပေဒႏွင့္ တညဆ္ ဲ ဥပေဒမ်ားသည္ တရားစရီ ငေ္ ရးက႑၏ အမွီအခကု္ိ င္းမႈႏငွ ့္ သမာသမတ္က်မကႈ ုိ အလြနအ္ မငး္ အႏၱရာယျ္ ပဳေနသည္။ ဗဟုတိ ရား႐းံု သည္ အဆငျ့္ မင္ျ့ ပည့္သည႔ူ လီ ာခံအား တာ၀နခ္ ေံ နသညက္ ို မတွ သ္ ားရသည္။’66 ထအို ပငုိ း္ ႏွင့္စပ္လ်ဥး္ ၍ ဥေရာပလူအ႔ ခြငအ့္ ေရးေကာမ္ ရွင္မွ ထပမ္ အံ တညျ္ ပဳထားသည္မာွ အာဏာခြဲေ၀က်င္သ့ ံးု ေရးဥပေဒကုိ ေလးစားလကို ္နာျခင္းသည္ ဒီမုကိ ေရစီလပု င္ နး္ စဥ၏္ အေျခခံအႏစွ ္ သာရျဖစၿ္ ပးီ ထုကိ ိစအၥ ား သသံ ယမရိေွ စရ။ 67 ဟု ျဖစ္သည။္ အျပညျ္ ပည္ဆငုိ ္ရာဥပေဒအရ ႏုိငင္ ံေတာ္သည္ ယင္း၏အာဏာခကမ္ မ်ားကို ဖြဲ႔စညး္ တည္ ေထာငရ္ ာတြင္ ႏငုိ ္ငံတကာ၌ ကာကြယ္ေစာငထ့္ ိနး္ လ်ွ ကရ္ ိွေသာ အခြငအ့္ ေရးမ်ား၊ လြတလ္ ပခ္ ြငမ့္ ်ားအား တာ၀န္ခံရမည့္အျပင္ ထအုိ ခြငအ့္ ေရးမ်ားႏငွ ့္ လြတ္လပ္ခြငမ့္ ်ား ခစံ ားရရွိေစရန္ အာမခရံ မည။္ အေမရိက ႏုငိ ္ငံမ်ားဆိငု ္ရာ လူ႔အခြငအ့္ ေရးေကာ္မရွင္မွ ေဖာျ္ ပထားသညမ္ ာွ ‘လ႔ူအခြင္အ့ ေရး ကာကြယ္ေစာငေ့္ ရွာက္ ျခင္းအား ႏုငိ ္ငံေတာ္အာဏာက်င့သ္ းုံ မႈကုိ ကန႔သ္ တ္ထားသည့္ အယအူ ဆမ်ားတြင္ လုအိ ပ္ခ်က္တစ္ရပ္ အျဖစ္ ပါ၀ငေ္ စရမည္’ 68 ဟျု ဖစ္သည။္ ႏိုင္ငံေတာ္၏အခ်ဳပ္အျခာအာဏာခက္မမ်ားအား ဖြဲစ႔ ညး္ တည္ေထာငရ္ ာတြင္ ထိခု ကမ္ မ်ားသည္ ႏုိင္ငံမလွ ိုက္နာရန္ ကတျိ ပဳထားသည့္ အျပညျ္ ပညဆ္ ုိငရ္ ာစာခ်ဳပမ္ ်ားႏွင့္ အက်ံဳး၀ငသ္ ညျ္ ဖစ္ေစ၊ မ၀င္ သညျ္ ဖစ္ေစ ထိုစာခ်ဳပ္မ်ားႏွင့္ လိုက္ေလ်ာညီေထြျဖစရ္ မည။္ ဤကိစႏၥ ွင့္စပ္လ်ဥး္ ၍ အေမရိကနျ္ ပညန္ ယ္ မ်ား လ႔အူ ခြငအ့္ ေရးေကာ္မရွင္မွ ေဖာ္ျပထားသညမ္ ာွ ‘အေမရကိ ျပညန္ ယမ္ ်ားဆိငု ရ္ ာ လူ႔အခြင့္အေရး ေကာ္မရငွ ္၏ ပဒု မ္ ၁(၁)တြင္ ႏုိင္ငေံ တာအ္ စုးိ ရမ်ားအား ဤအခြင့္အေရးမ်ားကို ေလးစားလကုိ ္နာ တာ၀န္ ခံရန္ ျပ႒ာန္းထားသည္။ ႏိုင္ငံေတာအ္ စုိးရမ်ား၏တာ၀နမ္ ာွ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ ခက္မမ်ားကို ဖြဲစ႔ ည္း တည္ေထာင္ရနျ္ ဖစ္ၿပးီ သာမနအ္ ားျဖင့္ ထုိခက္မမ်ားကုိ ျပည္သမူ ွ ေပးအပထ္ ားေသာ အခြင္အ့ ာဏာအရ က်င့္သံုးမွသာ လ႔အူ ခြင္အ့ ေရးကုိ အျပည့္အ၀ လြတလ္ ပစ္ ြာခံစားႏိုင္မည့္ တရားစရီ ငေ္ ရးမ်ားျဖစ္ထြနး္ 65 Concluding Observations of the Human Rights Committee on Romania, CCPR/C/79/Add.111, para. 10. See also the Committee’sConcluding Observations on Peru, CCPR/CO/70/PER, para. 10; the Concluding Observations on El Salvador, CCPR/C/79/Add.34, para. 15; the Concluding Observations on Tunisia, CCPR/ C/79/Add.43, para. 14; and the Concluding Observations on Nepal, CCPR/C/79/Add.42, para. 18. 66 Concluding Observations of the Human Rights Committee on the Democratic People’s Republic of Korea, CCPR/CO/72/PRK, para. 8. The Supreme People’s Assembly is the North Korean legislature. 67 Chevrol v. France, ECtHR judgment of 13 February 2003, Series 2003-III, para. 74. 68 The word “laws” in article 30 of the American Convention on Human Rights, Advisory Opinion of the IACtHR of 9 May 1986, OC-6/86, Series A No. 6, para. 21. See also Velásquez Rodríguez Case, IACtHR judgment of 29 July 1988, Series C No. 4, para. 165; and Godínez Cruz Case, IACtHR judgment of 20 January 1989, Series C No. 5 , para. 174.

တရားသူႀကီးမ်ား၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏွင့္ အစုးိ ရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပမ္ ႏႈ ငွ ့္ .... 23 ေပမည။္ 69 ႏငို င္ တံ ညေ္ ဆာကေ္ ရးနညး္ လမး္ မ်ားစြာရိွသည့အ္ နက္ ႏိုင္ငံေတာ္၏အခ်ဳပ္အျခာအာဏာကုိ ဖြဲ႔စညး္ တညေ္ ထာင္ျခငး္ ႏငွ ့္ က်င့္သုးံ ျခငး္ မ်ားသည္ အုပခ္ ်ဳပ္ေရး၊ ဥပေဒျပဳေရးႏွင့္ တရားစရီ င္ေရးခက္မ မ်ားအား အမနွ ္တကယ္ ပိုငး္ ျခားခြဲေ၀က်ငသ့္ ုံးျခင္း၊ တရားစရီ င္ေရးဆုငိ ္ရာ သမာသမတ္က်မႏႈ ငွ ့္ အမီွအခို ကငး္ မမႈ ်ားရွိျခင္း၊ တရားဥပေဒစိုးမးုိ ေရးႏွင့္ ဥပေဒေလးစားလုိက္နာမႈရွေိ ရးအတြက္ အာဏာပငုိ မ္ ်ားမွ အ ေကာငအ္ ထည္ေဖာ္ ေဆာငရ္ ြကျ္ ခင္းမ်ားအေပၚ အေျခတညရ္ မညဟ္ သူ ည့္ နည္းလမ္းႏငွ ္အ့ ညီ ႏငုိ င္ ံ ေတာက္ ုိ ဖြဲစ႔ ညး္ တညေ္ ထာငျ္ ခင္းသည္ လအ႔ူ ခြင္အ့ ေရးကို ေလးစားလိုကန္ ာတာ၀နခ္ ေံ ရး အေျခခံသေဘာ တူညခီ ်ကက္ ို ေလးစားလုိကန္ ာျခင္းပင္ျဖစသ္ ည။္ အာဏာခြဲေ၀က်င္သ့ းုံ ျခင္းနယိ ာမသည္ ေကာင္းမြန္ေသာ တရားစရီ င္ေရးဆငုိ ရ္ ာ စမီ ံခနခ္႔ ြဲမႈမ်ား အတြက္ မရိွမျဖစလ္ ုအိ ပသ္ ည။္ တရားစီရငေ္ ရးက႑အား အျခားေသာအခ်ဳပအ္ ျခာအာဏာခက္မမ်ားႏွင့္ အမွအီ ခကို ငး္ ေစေရးသည္ တရားစရီ င္ေရးဆငုိ ရ္ ာစမီ ံခန႔္ခြဲမမႈ ်ား မွ်တရန္အတြက္ မရိမွ ျဖစအ္ ေျခအေန ျဖစၿ္ ပးီ တရားဥပေဒ စုးိ မိးု ေရးအေျခခလံ ညး္ ျဖစသ္ ည္။ အဖြဲအ႔ စည္းဆိုင္ရာ အမီွအခုိကင္းမႈ အမအွီ ခုိကငး္ မႏႈ ငွ ့သ္ မာသမတ္က်မတႈ သိ႔ု ည္ မ်ားစြာဆကစ္ ပေ္ နၾကၿပီး အမႈကစိ ၥမ်ားစြာ၌ သမာဓခိ ံအု ဖြဲ႔ သည္ ထုိႏွစခ္ လု ံုးႏွင့္ညီညြတရ္ န္ ေဆာငရ္ ြကရ္ မည္။70 သရ႔ို ာတြင္ သေဘာတရားတစ္ခစု ီ၌ ကိုယပ္ ငုိ ္ အဓိပၸာယ္မ်ားရသိွ ည္။ သာမနအ္ ားျဖင့္ ‘အမီွအခုိ’ကငး္ မသႈ ည္ သက္ဆငုိ ္ရာတရားသႀူ ကးီ သုိ႔မဟတု ္ ခအုံ ဖြဲ၏႔ အခ်ကအ္ လကမ္ ်ားအေျခခ၍ံ ဥပေဒေၾကာင္းအရ အမကႈ ိစၥစီရငဆ္ ုံးျဖတပ္ ိုင္ခြငက့္ ို ရညည္ နႊ ္းသည္။ တရားစီရငေ္ ရးက႑ အမီွအခုကိ ငး္ မဟႈ ူသည္ အဖြဲအ႔ စညး္ ဆုငိ ရ္ ာ အမွီအခိကု ငး္ မႈႏွင့္ (အျခားေသာ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာခက္မမ်ားႏငွ ့္ အမီွအခကုိ ငး္ ျခင္းကုိ အဖြဲ႔အစည္းဆုငိ ္ရာ အမီွအခုိ ကငး္ ျခင္းဟဆု ုသိ ည။္ ) တရားသႀူ ကးီ ကယုိ တ္ ုိင္၏ အမအီွ ခုကိ ငး္ မႈ (တရားစရီ ငေ္ ရးက႑၏ အျခားေသာ အဖြဲ႔၀င္ တရားသူႀကးီ မ်ားႏငွ ့္ အမွအီ ခုိကငး္ ျခင္း သမ႔ုိ ဟုတ္ ပဂု ဳၢိ လ္ေရးအမီအွ ခုိကင္းျခငး္ ) ပငျ္ ဖစ္သည။္ ‘အမွီအခိ’ု ကငး္ ရန္ လအုိ ပခ္ ်က္တြင္ တရားစီရင္ေရးက႑ သ႔မုိ ဟတု ္ တရားသႀူ ကးီ မ်ားသည္ အျခားေသာ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာခက္မမ်ား၏ ေနာကလ္ ကုိ ္မျဖစ္ေစေရးပါ၀ငသ္ ည္။ အျခားတစဖ္ က္တြင္ ‘သမာ သမတ’္ က်မႈသည္ တရားသႀူ ကးီ ၏ အတြင္းစိတ္ေနစတိ ထ္ ား သ႔ုမိ ဟတု ္ ခံုအဖြဲ၏႔ အမစႈ ရီ ငဆ္ ုံးျဖတ္ပႏုံ ွင့္ အမသႈ ည္ မ်ားအား ဆက္ဆပံ ုကံ ုိ ရညည္ ႊနး္ သည။္ လူ႔အခြင္အ့ ေရးေကာမ္ တမီ ွ ICCPR ပုဒ္မ ၁၄.၁ တြင္ ဆုထိ ားသညမ္ ွာ ‘ တရားသႀူ ကးီ မ်ားအေနျဖင့္ ယင္းတိစု႔ ရီ င္ဆံးု ျဖတရ္ ေသာ အမကႈ ိစၥမ်ားႏငွ ့စ္ ပလ္ ်ဥ္းသည့္ ႀကဳိ တင္မနွ း္ ဆခ်ကမ္ ်ားကုိ လက္သင့မ္ ခံရ။ အျခားအမသႈ ည္ တစ္ဖကဖ္ က္ကို အေလးသာေစသည့္ နည္း 69 Exceptions to the Exhaustion of Domestic Remedies (Art. 46.1, 46.2.a and 46.2.b American Convention on Human Rights), Advisory Opinion of the IACtHR of 10 August 1990, OC-11/90, Series A No. 11, para. 23. See also Velásquez Rodríguez Case, doc. cit., para. 166; and,Godínez Cruz Case, doc. cit., para. 175. 70 See, for instance, the Conclusions and Recommendations of the Committee against Torture on Burundi, uN document CAT/C/BdI/CO/1, para. 12: “The Committee is concerned at the judiciary’s de facto depen- dence on the executive, which poses a major obstacle to the immediate institution of an impartial inquiry when there are substantial grounds for believing that an act of torture has been committed in any territory under its jurisdiction.”

24 က်င့သ္ ံုးလုပ္ေဆာင္သမူ ်ားအတြက္ လမး္ ညႊနလ္ ကစ္ ြဲ - ၁ လမ္းမ်ား အသံးု မျပဳရဟု တရား႐ုးံ ၏ သမာသမတ္က်မႈကို ျပ႒ာနး္ ထားသည’္ 71 ဟုျဖစ္သည္။ အဖြဲအ႔ စည္းဆုိင္ရာ အမွအီ ခကို င္းမႈသေဘာတရားကုိ ကမၻာ့ကလု သမဂၢ အေျခခံဥပေဒသ အမတွ ္(၁)၊ ဒုတယိ စာေၾကာငး္ တြင္ ေဖာ္ျပထားရာ၌ အဖြဲအ႔ စညး္ အားလံုးသည္ အမီွအခကုိ င္းမႈ အာမခံ ခ်ကက္ ို ေလးစားလုကိ ္နာရမည့္ တာ၀နရ္ သိွ ညဟ္ ျု ဖစသ္ ည။္ ဤသေဘာတရားက တရားစီရငေ္ ရးက႑ သည္ အျခားေသာ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာခက္မမ်ားျဖစ္ၾကသည့္ အုပ္ခ်ဳပေ္ ရး၊ ဥပေဒျပဳေရးတိႏု႔ ငွ ့္ အမွီအခို ကငး္ ရမည္ဟဆု ိုလသုိ ည။္ အျခားေသာအစုိးရအဖြဲအ႔ စညး္ မ်ားသည္ တရားစရီ င္ေရးက႑၏ ဆးုံ ျဖတ္ခ်က္ မ်ားကို ေလးစားလိုကန္ ာရမည့္ တာ၀န္ရိသွ ည္ဟုလညး္ အဓိပာၸ ယရ္ သည္။ ဤအခ်က္က အျခားအစိုးရ အဖြဲအ႔ စညး္ မ်ား၏ လႊမး္ မးို အပု ခ္ ်ဳပ္မမႈ ခံျခငး္ ႏငွ ့္ ထုအိ ဖြဲအ႔ စညး္ မ်ားအား လုကိ ေ္ လ်ာရန္ ျငငး္ ဆုိျခငး္ မ်ား အား ဖအိ ားေပးခ်ိဳးေဖာက္မႈ မရေွိ စေရးလုံျခဳံ မႈ အစအီ မမံ ်ားကို ျပ႒ာနး္ ထားသည။္ ဤကဲ့သို႔ဆံးု ျဖတခ္ ်က္ အမီွအခုိကင္းမႈသည္ တရားဥပေဒစိုးမးို ေရးႏငွ ့္ လအူ႔ ခြင့္အေရးျမငွ ္တ့ င္ရာတြင္ မရွိမျဖစပ္ ငျ္ ဖစသ္ ည။္ ေရာပလူအ႔ ခြင့္အေရးတရား႐ံးု ကဆိထု ားသည္မာွ တရား႐ံုးတစ႐္ းုံ သည္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာႏွင့္ အမီွအခုကိ င္းရမည့အ္ ျပင္ ၾကားနာစစေ္ ဆးမႈတြငပ္ ါ၀င္သည့္ အမသႈ ည္မ်ားႏငွ ့္လည္း အမအွီ ခုိကငး္ ရမည္ ဟုျဖစ္သည္။ 72 အဖြဲ႔အစည္းဆိုင္ရာ အမွအီ ခိုကငး္ မသႈ ေဘာတရားသည္ ကစိ မၥ ်ားစြာႏငွ ့္ ဆကစ္ ပ္ေနသည္။ ဤေနရာတြင္ အေမရကိ န္ႏိငု င္ ံမ်ားဆိငု ရ္ ာ လ႔ူအခြင့္အေရးေကာ္မရွင္မွ ဆုထိ ားသညမ္ ွာ-  ‘အမွီအခကို ငး္ ေရး [….] လိအု ပခ္ ်ကတ္ ြင္ တရား႐းံု မ်ားသည္ အျခားေသာ အခ်ဳပ္အာဏာခကမ္ မ်ားႏွင့္ အမွအီ ခုကိ င္း၍ ကုိယပ္ ိငု စ္ ရီ င္ဆံုးျဖတ္ခြင့္ရရွိျခငး္ ၊ မညသ္ ညအ့္ ဖြဲအ႔ စည္း၊ ပဂု ိၢဳလမ္ ဆုိ မည္သည့အ္ ေၾကာင္းႏွင့္မ်ွ လႊမ္းမိးု ခ်ဳပက္ ိုင္ျခင္း၊ ျခိမး္ ေျခာကျ္ ခငး္ သိ႔မု ဟတု ္ ၾကား၀င္ေႏွာငယ့္ ွက္ ျခငး္ မခရံ ျခင္း၊ တရားစီရင္ေရးလပု ္ငနး္ တာ၀နမ္ ်ားကို မွန္ကနစ္ ြာႏငွ ့္ အမအီွ ခိုကငး္ စြာ ေဆာင္ ရြက္ႏိငု ေ္ ရး လုအိ ပ္ေသာ အျခား၀ေိ သသလကဏၡ ာမ်ား (ရာထးူ သက္တမး္ ႏငွ ့္ သငေ့္ လ်ာ္ေသာ ပညာရပ္ဆငုိ ္ရာသငတ္ န္းမ်ားအပါအ၀င)္ ထမံ ွ ေက်းဇးူ ခံစားရျခငး္ မ်ားပါ၀င္သည။္ ’ 73 အဖြဲအ႔ စည္းမ်ားဆိငု ္ရာ အမအွီ ခိကု ငး္ မကႈ ိျု ဖစ္ေစသည့္ လအုိ ပခ္ ်ကမ္ ်ားကလုိ ညး္ လ႔အူ ခြင့အ္ ေရးေကာမ္ တမီ ွ ေဖာျ္ ပခဲသ့ ည။္ ဥပမာ- တရားသူႀကးီ မ်ားအား လစာေပးမႈ ေနာက္က်ျခင္းႏွင့္ ရာထူး သက္ တမ္း လုံျခဳံ စိတ္ခ်ရမမႈ ရိွျခငး္ တသ႔ုိ ည္ တရားစီရင္ေရးက႑ အမအီွ ခိုကင္းမႈအေပၚ ဆိုးရြားစြာ ထိခုိကေ္ စ သည္။ 74 တရားသူႀကးီ မ်ား ေရြးခ်ယခ္ န္ထ႔ ားေရးႏငွ ့္ စည္းမ်ဥး္ စညး္ ကမး္ သတ္မွတ္ေရးတိအ႔ု တြက္ အမီွ အခိုကင္းေသာ လုပ္ငနး္ စဥ္မရိျွ ခင္းသည္ တရားစီရင္ေရးက႑ အမွီအခုိကငး္ မႈကို ဟနတ႔္ ားႏိငု ္သည။္ 75 အျပညျ္ ပည္ဆငို ရ္ ာဥပေဒတြင္ ပါ၀ငေ္ သာ ပုဒမ္ မ်ားစြာသည္ တရားစရီ င္ေရးက႑၏ အဖြဲ႔ အစညး္ ဆိုင္ရာ အမီွအခိုကငး္ ေရးအတြက္ မရမွိ ျဖစေ္ သာ အခ်ိဳ႕အခ်ကမ္ ်ားႏွင့္ ဆကစ္ ပေ္ နသည္။ အခ်ိဳ႕ 71 Communication 387/1989, Arvo. O Karttunen v. Finland (Views adopted on 23 October 1992), uN docu- ment CCPR/C/46/d/387/1989 (Jurisprudence), para. 7.2 72 Ringeisen v. Austria, ECtHR judgment of 16 July 1971, Series A13, para. 95. 73 Report on Terrorism and Human Rights, doc. cit., para. 229. 74 Concluding Observations of the Human Rights Committee on Georgia, uN document CCPR/CO/74/GEO, para. 12. 75 Concluding Observations of the Human Rights Committee on the Congo, uN document CCPR/C/79/ Add.118, para. 14

တရားသႀူ ကးီ မ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစိးု ရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတ္လပ္မႏႈ ွင့္ .... 25 ေသာအမကႈ ိစမၥ ်ား၏ ရလဒ္ကိုထိန္းခ်ဳပ္ႏငို သ္ ည့္ ျဖစ္ႏိငု ္ေျခအရွဆိ ံုး နညး္ လမ္းမ်ားအနက္ တစခ္ ုမာွ ဘက္ လုိက္ဆးံု ျဖတေ္ လ့ရသိွ ည့္ တရားသူႀကးီ မ်ားအား ထအုိ မကႈ ို တာ၀နေ္ ပးျခင္းျဖစသ္ ည။္ ဤမလုိလား အပ္ေသာ ၾကား၀ငေ္ ႏာွ ငယ့္ ကွ ္မႈကို တားဆးီ ရနအ္ လင႔ုိ ာွ ကမာၻ ့ကလု သမဂၢ အေျခခဥံ ပေဒသမ်ားတြင္ ‘တရား႐းုံ တရားသႀူ ကးီ မ်ားအား အမမႈ ်ားသတ္မွတ္ခ်ထားေပးျခင္းသည္ တရားေရးဆိုငရ္ ာစီမံခန႔္ခြဲေရး၏ အတြငး္ ေရးကစိ ၥ ျဖစသ္ ည္ ’ 76 ဟု ေဖာျ္ ပထားသည။္  ရုေိ မးနးီ ယားႏုိငင္ ံအမတႈ ြင္ အယူခေံ ရးလပု င္ နး္ စဥမ္ ်ားအပါအ၀င္ တရားစရီ င္ေရးကစိ မၥ ်ားႏွင့္ တရား႐ံုးမ်ားအား စစ္ေဆးျခငး္ ကိစၥရပမ္ ်ားတြင္ တရားေရး၀န္ႀကးီ ဌာနမွ လပု ္ပိငု ခ္ ြင့္အာဏာ က်င့္သုံးရာ၌ အပု ခ္ ်ဳပေ္ ရးအာဏာပုိင္မွ ၾကား၀ငေ္ ႏွာကယ္ ွက္ျခငး္ သည္ တရားစရီ င္ေရးက႑ အမအီွ ခိုကငး္ မႈကို ျခိမ္းေျခာကရ္ ာက်သည္ဟု လူအ႔ ခြငအ့္ ေရးေကာ္မတီမွ ထင္ျမငခ္ ဲသ့ ည။္ 77 ထုအိ႔ ျပင္ တရားစရီ င္ေရးက႑ အမွီအခုကိ င္းေစရန္ တရားစရီ ငဆ္ ုံးျဖတ္ရသည့္ သဘာ၀ရေိွ သာ ကစိ ၥရပမ္ ်ားအားလုးံ အေပၚ (တရား႐ုးံ သု႔မိ တငျ္ ပလ်ွ င္လည္း) တရားစရီ င္ဆးုံ ျဖတျ္ ခင္းႏွင့္ တရားစရီ င္ဆုံး ျဖတရ္ မည့္ သဘာ၀ရိေွ သာ အမကႈ စိ မၥ ်ားအား တရား႐ံးု ေရ႕ွ ေမွာက္သုိ႔ တင္သြငး္ လွ်င္ ျပစဒ္ ဏေ္ လ်ာ့ေပါ့ျခငး္ သုိ႔မဟုတ္ ေရြ႕လ်ားျခင္းႏွင့္ လြတျ္ ငမိ း္ ခ်မး္ သာ၊ ခြင့္ေပးေသာကိစမၥ ်ားမတွ ပါး တရားစရီ ငဆ္ ုးံ ျဖတခ္ ်ကမ္ ်ား ျပဳလပု ရ္ နလ္ အုိ ပသ္ ည္။ တရားသူႀကီး၏ တရားစီရင္ဆးုံ ျဖတခ္ ်က္မ်ားကို တရားေရးအာဏာပိုင္ မဟုတ္ သကူ ေျပာင္းလဲျခင္းမျပဳႏိငု ္ပါ။ 78 တရားစီရင္ေရးႏွင့ဥ္ ပေဒျပဳေရးက႑တုိ၏႔ ပကသ္ ကဆ္ က္ႏြယ္မမႈ ်ားကုိ ဥေရာပလ႔ူအခြင့အ္ ေရး တရား႐ံုးက စဥဆ္ က္မျပတေ္ လလ့ ာစိစစ္၍ ေကာကခ္ ်ကခ္ ်ရာ၌ တရား႐ံးု မ်ား၏ အမွအီ ခိုကငး္ မကႈ ုိ ဥပေဒ ျပဳေရးက႑မွ ေလးစားလိကု ္နာ ေစာင့္ထိနး္ ရမညဟ္ ု ျဖစသ္ ည္။  အစးို ရထံမွ နစန္ ာဆုးံ ရံးႈ မအႈ တြက္ ေလ်ာေ္ ၾကးရလုိေၾကာင္း တငျ္ ပလာသည့္ အမကႈ စိ ၌ၥ တရား ႐ုးံ ၏ ၾကားနာစစ္ေဆးရန္ ဆံုးျဖတ္ခ်ကက္ ုိ တားျမစပ္ တိ ပ္ င္ရနအ္ လင႔ုိ ွာ ပါလီမန္မွ ဥပေဒတစရ္ ပ္ ျပ႒ာနး္ ၍ ထုနိ စန္ ာဆုံးရးႈံ မမႈ ်ားအား ပလပရ္ နႏ္ ငွ ့္ ဟာကြကအ္ ျဖစ္ထားရန္ တရား၀င္ အမိနထ္႔ တု ္ ျပနေ္ ၾကျငာျခငး္ သည္ တရား႐းံု မ်ား၏ အမီအွ ခကုိ ငး္ မကႈ ို ခ်ဳိ းေဖာက္ခဲ့ျခင္းျဖစေ္ ၾကာငး္ ဥေရာပ လူ႔အခြင္အ့ ေရးတရား႐းံု မွ ေဖာထ္ တု ္ခဲသ့ ည။္ ‘ပဒု မ္ ၆ တြင္ ေဖာျ္ ပထားသည့္ တရားဥပေဒ စုးိ မးို ေရးႏွင့္ မွ်တေသာ တရားစရီ င္ဆုံးျဖတခ္ ်ကမ္ ်ားသည္ တရားဆုငိ ္ရာ စီမခံ န္႔ခြဲသူမ်ားအား တရားေရးဆငုိ ္ရာ အျငင္းပြားမႈမ်ားကုိ ၀ငေ္ ရာကစ္ ရီ င္ ဆးုံ ျဖတ္ခြင္ေ့ ပးထားၿပီး ဥပေဒျပဳေရး အာဏာပငို ္မ်ားမွ ၀ငေ္ ရာက္ေႏွာက္ယကွ ္ျခငး္ ကို တားျမစ္ထားသည။္ ’ 79 76 UN Basic Principles on the Independence of the Judiciary, doc. cit., Principle 14. 77 Concluding Observations of the Human Rights Committee on Romania, CCPR/C/7 9/Add.111, para. 10. 78 UN Basic Principles on the Independence of the Judiciary, doc. cit., Principles 3 and 4. Principle 3 states: “The judiciary shall have jurisdiction over all issues of a judicial nature and shall have exclusive authority to decide whether an issue submitted for its decision is within its competence as defined by law.” Principle 4 says: “There shall not be any inappropriate or unwarranted interference with the judicial process, nor shall judicial decisions by the courts be subject to revision. This principle is without prejudice to judicial review or to mitigation or commutation by competent authorities of sentences imposed by the judiciary, in accord-ance with the law. 79 Stran Greek Refineries and Stratis Andreadis v. Greece, ECtHR judgment of 9 december 1994, Series A301-B, para. 49.

26 က်င့္သုံးလုပေ္ ဆာငသ္ ူမ်ားအတြက္ လမး္ ညႊန္လကစ္ ြဲ - ၁  Papageorgiou ႏွင့္ ဂရႏိ ငုိ င္ ံအမတႈ ြင္ သကဆ္ ိငု ္ရာ ဥပေဒျပဳေရးအာဏာပငို ္မွ ဥပေဒထတု ျ္ ပန္ ၍ အခ်ိဳ႕ေသာအမကႈ ိစၥမ်ား၌ တရား႐ံုးမွ စစေ္ ဆးျခငး္ မျပဳႏငို ရ္ နႏ္ ွင့္ စစေ္ ဆးဆဲအမအႈ ား ရပဆ္ ုငိ ္းရန္ အမိနေ႔္ ပးျခငး္ သည္ တရားစီရင္ေရးက႑၏ အမီအွ ခိကု ငး္ မကႈ ို ခ်ဳိ းေဖာကရ္ ာက် ေၾကာငး္ ဥေရာပတရား႐ုးံ မွ ဆးံု ျဖတခ္ ဲ့သည္။ 80  Findlay ႏငွ ့ျ္ ဗိတနိ ႏ္ ိငု ္ငအံ မတႈ ြင္ တရားစရီ ငဆ္ ံးု ျဖတ္ခ်က္မ်ားကုိ တရားစရီ ငေ္ ရးက႑၏ အစိတအ္ ပုိငး္ တစ္ရပ္မဟုတ္ေသာ အျခားအာဏာပုိင္မ်ားက မေျပာငး္ လဲႏိငု ဟ္ ု လအူ မ်ား က်ယ္က်ယ္ျပနျ္႔ ပန႔္ အသိအမွတ္ျပဳထားေသာ ဥပေဒသကို (ဥပေဒ တရား႐ုံးက) ျပန္လည္ ရညည္ နႊ း္ ခဲ့သည။္ တရား႐ုံးမွ အၿပးီ သတ္ဆံုးျဖတခ္ ်က္ခ်ၿပီးေသာအမကႈ ို အခ်ဳပအ္ ျခာအာဏာ၏ အျခားခက္မမ်ားက အဆပို ါ တရားစီရင္ဆုံးျဖတ္ခ်ကမ္ ်ား ဥပေဒေၾကာင္းအရ က်ိဳးေၾကာင္း ညီညြတခ္ ိငု ္လေုံ စေရးအတြက္ ေျပာင္းလဲျပငဆ္ ငျ္ ခင္းမွာ မျဖစ္သင္ပ့ ါ။ တရား႐ံုးမွ အၿပီးသတ္ ဆံးု ျဖတ္ခ်က္ခ်ထားေသာ အမႈမ်ားကို အုပခ္ ်ဳပ္ေရးအရာရွိ သို႔မဟုတ္ အာဏာပိုငမ္ ်ားက ျပန္ လညျ္ ပင္ဆင္ေျပာငး္ လဲ ဆးံု ျဖတ၍္ ထအုိ ာဏာပငို ္မ်ား၏ ျပင္ဆငမ္ ႈကိုသာ ေနာကဆ္ ုးံ ဆုံးျဖတ္ ခ်က္အျဖစ္ အတည္ျပဳခဲလ့ ်ွ င္ ဤျဖစ္ရပသ္ ည္ တရား႐းံု ၏ အမအီွ ခကို ငး္ မႈကို က်ဴးလြနေ္ ဖာက္ ဖ်ကရ္ ာက်ေၾကာင္း ဥေရာပတရား႐းုံ က ေတြ႔ရွခိ ဲ့သည။္ 81 တရားစီရင္ဆးံု ျဖတခ္ ်က္မ်ားကုိ ေျပာင္းျပနလ္ ွနမ္ ႏႈ ငွ စ့္ ပ္လ်ဥး္ ၍ တရားစီရငဆ္ ံးု ျဖတ္ခ်က္မ်ားကုိ တရားစီရငေ္ ရးက႑မွ မဟတု ္ သမူ ်ားက ျပန္လညျ္ ပငဆ္ ငေ္ ျပာင္းလဲျခငး္ သုမ႔ိ ဟတု ္ အတညျ္ ပဳျခငး္ မျပဳလပု ႏ္ ငုိ ္ဟု ဥေရာပ တရား႐ံးု မွ ဆးံု ျဖတ္ျခင္းမာွ ေကာင္းစြာျပ႒ာနး္ သတ္မတွ ထ္ ားေသာ ဥပေဒတစ္ရပ၌္ [….] ‘အမွီအိ ခိုကင္းေရး’ အစိတအ္ ပိငု း္ တစ္ရပျ္ ဖစ္ၿပးီ သမာဓခိ ုံအဖြဲႏ႔ ွင့္ [….] တ၏ု႔ိ ေမြးရာပါ အခြင့္ အေရးဟု ေကာငး္ စြာနားလည္သေဘာေပါက္ထားသည့အ္ ားေလ်ာ္စြာ’82 ဟု ပါရွေိ သာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ပုဂိၢဳလ္ေရးအမအီွ ခုိကင္းမႈ အဖြဲ႔အစည္းဆုိင္ရာ အမအီွ ခုကိ ငး္ မႈတြင္ အေရးပါေသာ လျုံ ခဳံ ေရးအစအီ မံမ်ား ပါရွေိ သာ္လည္း မွ်တစြာ တရားစီရငဆ္ ုးံ ျဖတ္ခြငက့္ ို အမႈကစိ တၥ ိုငး္ ၌ ေလးစားလုိက္နာၾကေစေရးအတြက္ မလုံေလာက္ပါ။ တရားသူႀကီးမ်ားသည္ ယင္းတစို႔ ရီ င္ဆံးု ျဖတရ္ သည့္ အမကႈ ိစၥတစခ္ ုတြင္ မလလုိ ားအပ္ေသာ ၾကား၀င္ ေႏွင့္ယွက္မမႈ ်ားခရံ ပါကလူပုဂၢဳိ လတ္ စဥ္ ီးတစေ္ ယာက၏္ မွ်တစြာတရားစီရင္ခြင့္ကိုက်ဴးလြန္ေဖာကဖ္ ်က္ရာ က်ေပမည္။ ခုသံ မာဓအိ ဖြဲ႔ အမွီအခကုိ င္းမႈ ရိွ/မရိွ ဆံုးျဖတႏ္ ုိင္သည့္ အခ်က္မ်ားစြာရွိၿပးီ အခ်ိဳ႕ကေုိ အာက္တြင္ ေဖာျ္ ပထားသည။္ အေထြေထြသတမ္ တွ ္ခ်ကအ္ ေနျဖင့္ ဥေရာပလူ႔အခြင့္အေရးတရား႐ံုးမွ ေဖာ္ျပထား သညမ္ ွာ ခုသံ မာဓိအဖြဲ႔၏ အမွီအခိကု င္းမကႈ ို သးံု သပ္သညအ့္ ခါ ‘တရားသူႀကးီ အဖြဲ၀႔ ငမ္ ်ား ခနထ္႔ ားျခငး္ ႏွင့္ ရာထးူ သကတ္ မး္ ကစိ ရၥ ပ္မ်ားတြင္ အမွအီ ခကို င္းေသာ အသြင္သ႑ာနအ္ ား ေမးခြနး္ ထုတ္စရာ ရွိ/မရိွ ႏငွ ့္ 80 Papageorgiou v. Greece, ECtHR judgment of 22 October 1997, Series 1997-VI. 81 Findlay v. The United Kingdom, doc. cit., para. 77. See also Campbell and Fell v. The United Kingdom, ECtHR judgment of 28 June 1984, Series A80, para. 79. 82 Ibid

တရားသႀူ ကီးမ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏငွ ့္ အစုးိ ရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပမ္ ႈႏငွ ့္ .... 27 ျပငပ္ ဖိအားမ်ားမွ အကာအကြယေ္ ပးႏိုငမ္ ည့္ လံုျခံဳေရးအစအီ မမံ ်ား ထားရိပွ ံကု ို အထးူ အေလးထား ေလ့ လာၾကည့္ရႈရမည္။’83 ‘အပု ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာပငုိ မ္ ွ တရားသူႀကးီ မ်ားအား ရာထးူ မွဖယရ္ ွားႏိုငျ္ ခင္းကို တရား သႀူ ကီးမ်ား၏ အမွီအခုိကင္းမကႈ ို သကေ္ သျပဳႏုငိ ္သည့္ သာမန္အခ်က္အျဖစ္ ယဆူ ရမည္’ 84ဟု တရား႐ံုးမွ ထပမ္ ေံ ဖာျ္ ပထားသည္။ တရား႐ံုး သို႔မဟတု ္ တရားသူႀကးီ သည္ ဤစသံ တ္မွတ္ခ်က္မ်ားကုိ ျပည့္မီရသံု ာ မကပဲ အမီွအခုိကငး္ မပႈ ါ ေပၚလြငေ္ နရမညဟ္ ုလညး္ လမး္ ညႊန္ထားသည။္ 85 ဤအမွအီ ခုိကငး္ မသႈ ည္ အမႈမ်ားကုိ တရားသူႀကီးမ်ားႏစွ ္သက္သလို ဆံုးျဖတ္ႏိုငသ္ ည္ဟု ဆုိလိုျခငး္ မဟုတပ္ ါ။ အျခားတစ္ဖက္တြင္ တရားသူႀကးီ မ်ားသည္ မည္သည္လ့ ကတ္ ုန္ျ႔ ပန္မႈမွ် မခရံ ဘဲ အမႈမ်ားကုိ တည္ဆဲဥပေဒႏွင့္အညီ စီရင္ဆုးံ ျဖတရ္ မည့္ တာ၀န္ႏငွ ့္ လုပပ္ ငို ္ခြင့မ္ ်ားရွိသည္။ ကမၻာ့ကုလ သမဂၢ အေျခခံဥပေဒသ အမတွ (္ ၂)တြင္ ‘တရားသူႀကီးမ်ားသည္ ယငး္ တ႔ုေိ ရ႕ွ ေမွာကသ္ ိုေ႔ ရာကရ္ လိွ ာေသာ အမႈကိစၥမ်ားကုိ အခ်က္အလက္အေျခခံ၍ တည္ဆဲဥပေဒအရ သမာသမတ္က်က် စရီ င္ဆုံးျဖတ္ရာတြင္ မည္သည့အ္ ေၾကာငး္ ျပခ်က္နွင္မ့ ်ွ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာခကမ္ အစတိ အ္ ပငုိ း္ ကမွ် တုကိ ္ရကုိ ္ သမ႔ုိ ဟတု ္ သြယ္၀ကုိ ၍္ ပိတ္ပင္တားဆးီ မမႈ ်ား၊ မေလ်ွ ာ္ကနေ္ သာ လမႊ ္းမိးု ခ်ဳပက္ ငုိ မ္ မႈ ်ား၊ လာဘစ္ ားမႈမ်ား၊ ဖိအား ေပးမႈမ်ား၊ ျခမိ ္းေျခာကမ္ မႈ ်ား သုမ႔ိ ဟုတ္ ၾကား၀ငေ္ ႏာွ ကယ္ ွကမ္ ႈမ်ား မရိေွ စရ။’ဟု ေဖာ္ျပထားသည။္ ၀မ္း နညး္ စရာေကာင္းသညမ္ ာွ ကမာၻ ေ့ ပၚရတွိ ရားသႀူ ကီးမ်ားစြာသည္ သိမ္ေမြ႔ေသာဖအိ ားေပးမႏႈ ွင့္ မသမိ မ္ ေမြ႔ ေသာ ဖိအားေပးမမႈ ်ား၊ ႏိွပစ္ ကည္ ွဥ္းပမး္ သတျ္ ဖတ္မႈမသွ ည္ ျခိမ္းေျခာကေ္ ငြညွစျ္ ခင္း၊ ျခမိ း္ ေျခာကသ္ တင္း အခ်ကအ္ လက္ရယျူ ခငး္ ၊ ရာထူးေနရာ ေရ႕ႊ ေျပာငး္ တာ၀န္ခ်ထားခရံ ျခင္း၊ တာ၀န္ထမး္ ေဆာင္မႈႏွင့္ စပ္ လ်ဥ္း၍ ၾကားနာစစေ္ ဆးခရံ ျခငး္ ႏွင့္ ဥပေဒႏွင့မ္ ညီေသာ ရာထူးမဖွ ယရ္ ာွ းခရံ ျခင္းမ်ားကို ခစံ ားေနရ သည။္ 86 တရားသႀူ ကီးမ်ား ယငး္ တု႔လိ ုပင္ န္းတာ၀န္မ်ားကို လြတလ္ ပ္စြာေဆာင္ရြကႏ္ ငို ေ္ ရး လအုိ ပသ္ ည့္ အစအီ မံအားလံုးကုိ ေဆာငရ္ ြကၾ္ ကရန္ ႏိငု ္ငအံ စိုးရမ်ားအား ကမၻာ့ကုလသမဂၢအဖြဲက႔ အၾကိမၾ္ ကမိ ္ တိုက္ တြနး္ ခဲသ့ ည။္  ကမၻာ့ကလု သမဂၢလူ႔အခြင္အ့ ေရးေကာ္မရငွ ္မွ အစုးိ ရမ်ားအား ‘တရားသႀူ ကီးမ်ားႏငွ ့္ေရ႕ွ ေနမ်ား ယင္းတိ႔ုလပု င္ န္းတာ၀န္မ်ားကို ေဆာင္ရြကရ္ ာတြင္ မညသ္ ည့္ႏိပွ ္စက္ ညွဥ္းပမ္းေစာ္ကားမႈ သို႔ မဟတု ္ ျခိမး္ ေျခာကမ္ မႈ ်ွ မခရံ ေစေရးအတြက္ တရားသူႀကီးမ်ားႏွင့္ ေရ႕ွ ေနမ်ား၏ အမအီွ ခုိကင္းမႈ ကို ေလးစားျမငွ တ့္ ငၾ္ ကရန္၊ ဥပေဒျပဳမႈ ထိထိေရာကေ္ ရာက္ ေဆာငရ္ ြက္ရန္ႏွင့္ အျခားသင့ေ္ လ်ာ္ ရာ အစအီ မမံ ်ား ေဆာင္ရြက္ၾကရန’္ 87 တကုိ တ္ ြနး္ ထားသည။္  ကုလိ ံဘယီ ာႏငုိ ္ငကံ စိ ၥတြင္ ကမာၻ က့ လု သမဂၢလူအ႔ ခြင္အ့ ေရးဆငုိ ္ရာ မဟာမငး္ ႀကီး႐ံုးမွ ကုလိ ံဘီ ယာႏိုင္ငအံ ား တိုက္တြနး္ ထားသညမ္ ွာ ‘စြပ္စြဲခံရသ၏ူ အေျခခအံ ခြင့္အေရးမ်ားကို မထခိ ုိက္ေစ ဘဲ အစုိးရေရ႕ွ ေနမ်ား၊ တရားသႀူ ကီးမ်ား၊ တရား႐ံုးရဲအရာရွိမ်ား၊ တရားခမံ ်ားႏွင့္ ေရ႕ွ ေနမ်ား၏ 83 Incal v. Turkey, doc. cit., para. 65. See also, among others, Findlay v the United Kingdom, doc. cit., para. 73 and Bryan v. the United Kingdom, ECtHR judgment of 22 November 1995, Series A no. 335-A, para. 37. 84 Campbell and Fell v. United Kingdom, doc. cit., para. 80. 85 See, inter alia, Incal v. Turkey, doc. cit., para. 65 and Findlay v. United Kingdom, doc. cit., para. 73. 86 See “Attacks on Justice: A Global Report on the Independence of Judges and Lawyers”, 11th edition, International Commission of Jurists, Geneva 2002. Available online at www.icj.org. 87 Commission on Human Rights Resolution 2004/33, operative paragraph 7.

28 က်င့္သးံု လပု ္ေဆာငသ္ ူမ်ားအတြက္ လမ္းညနႊ လ္ ကစ္ ြဲ - ၁ အသက္အႏၱရာယမ္ ်ားႏငွ ့္ ဂုဏ္သိကာၡ မ်ားအား ကာကြယေ္ စာင့ေ္ ရာွ က္ရန္ တာ၀နယ္ ရူ မည္’ ဟျု ဖစ္သည္။88 ပုဂၢိဳလေ္ ရးအမအွီ ခိကု င္းမႈရႈ႕ေထာင့မ္ ၾွ ကည့လ္ ွ်င္ တရားသူႀကးီ မ်ားအား အုပခ္ ်ဳပေ္ ရးႏွင့္ ဥပေဒ ျပဳေရး အာဏာပုငိ မ္ ်ား၏ ေနာကလ္ ကုိ ္အျဖစ္ သ႔ိမု ဟတု ္ ယငး္ တိ၏႔ု လက္ေအာကခ္ ံ အစုးိ ရ၀နထ္ မး္ အျဖစ္ မျပဳလုပ္ေစရန္ အဓိကက်သည။္ တရားစီရငေ္ ရးအမွီအခကုိ ငး္ ေစသည့္ အေျခခလံ အို ပခ္ ်ကတ္ စခ္ မု ွာ တရားသူႀကးီ ရာထူးအဆင္ဆ့ င္သ့ ည္ တရားစရီ ငေ္ ရးက႑၏ အရာထမ္းမ်ားသာျဖစရ္ မည္။ အျခား အာဏာခက္မ အထးူ သျဖင့္ အပု ္ခ်ဳပေ္ ရးအာဏာခက္မ၏ လကေ္ အာကခ္ အံ ျဖစ္ ေဆာငရ္ ြက္ျခင္း သုိမ႔ ဟတု ္ ထုိခကမ္ အား တာ၀နခ္ ေံ စျခင္းမ်ား မရွေိ စရ။  Findlay ႏငွ ့္ ျဗတိ နႏ္ ိငု ္ငံအမတႈ ြင္ လူအ႔ ခြငအ့္ ေရးဆငုိ ရ္ ာ ဥေရာပတရား႐းံု မွ စဥး္ စားသည္မာွ စစတ္ ပတ္ ရား႐ုံးမွ အယခူ ံကိစကၥ ုိ စီရငဆ္ ံုးျဖတ္ျခင္းမွာ အမအွီ ခုကိ င္းမႈႏွင့္ သမာသမတက္ ်မကႈ ုိ က်ဴးလြန္ေဖာကဖ္ ်က္ရာက်သည။္ အဘယေ္ ၾကာင့္ဆိေု သာ္ စစ္တပ္တရား႐းံု အဖြဲ႕၀ငမ္ ်ားသည္ ရာထူးအဆင့္အရ အမမႈ ်ားစုစညး္ တင္ျပရသည့္ တာ၀နက္ ိုထမ္းေဆာင္ရသည့္ အရာရမိွ ်ားႏွင့္ ဆံးု ျဖတခ္ ်က္ျပဳရေသာ အစုးိ ရေရွ႕ေနအရာရိွမ်ားအေပၚတာ၀နယ္ ရူ သညျ္ ဖစ္ရာ အရာရမိွ ်ား ခ်မွတထ္ ားသည့ျ္ ပစ္ဒဏက္ ုိ ျပနလ္ ညျ္ ပငဆ္ ငႏ္ ိငု ္သည့္ အာဏာလညး္ ရေွိ န၍ျဖစသ္ ည။္ 89  အဓမၼဖမ္းဆးီ ထနိ ္းသိမး္ ျခငး္ ႏငွ ့စ္ ပလ္ ်ဥ္း၍ ကမာၻ က့ ုလသမဂလၢ ပု င္ နး္ အဖြဲ႔မွ ေတြ႔ရွိသည္မွာ Djibouti ႏိငု ္ငံလံုျခဳံ မဆႈ ိုငရ္ ာ တရား႐ုးံ တြင္ တာ၀နက္ ်သည့္ တရားသူႀကီးအမ်ားစသု ည္ အစုးိ ရ ၀န္ထမး္ မ်ားျဖစသ္ ျဖင့္ ICCPR ပုဒမ္ ၁၄ တြင္ ျပ႒ာန္းထားေသာ တရား႐ုးံ မ်ား အမွအီ ခကုိ ငး္ ရန္ လိုအပခ္ ်က္ကုိ ဆနက႔္ ်ငေ္ ဖာက္ဖ်ကရ္ ာက်သည္။90  အေမရိကန္ႏုငိ ္ငံမ်ားဆုိငရ္ ာ လ႔ူအခြင့္အေရးေကာ္မရငွ ္မွ ေတြ႕ရသွိ ညမ္ ွာ တရား႐ံုးတစ႐္ ံးု အား အုပခ္ ်ဳပေ္ ရးက႑မွ အရာရိွမ်ားျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းထားၿပီး ထုအိ ရာရွိမ်ားသည္ စစ္တပအ္ ရာရွိမ်ားအား တာ၀န္ခေံ နျခင္းသည္ အမွအီ ခိကု င္းေသာ သမာဓခိ အုံ ဖြဲ႔၏ စရီ ငဆ္ ံုးျဖတ္မကႈ ို ခံယူပိငု ခ္ ြင့္အား ခ်ိဳးေဖာကရ္ ာက်သည္။91 ႏုငိ ္ငတံ ုိငး္ သည္ တရားသႀူ ကးီ မ်ား ယင္းတိ၏ု႔ အမကႈ ိစမၥ ်ားကုိ အမအီွ ခိုကင္းစြာ စီရင္ဆးံု ျဖတႏ္ ိုင္ ေရးအတြက္ လိုအပ္ေသာ လံျု ခဳံ ေရးအစအီ မမံ ်ားကုိ ခ်မတွ ထ္ ားရမညတ့္ ာ၀နရ္ သွိ ည္။ တရား စရီ င္ေရး က႑အမွီအခုကိ ငး္ မကႈ ုိ ျမငွ ္တ့ င္ရန္ တရားသူႀကးီ မ်ား၏ လပု င္ နး္ မ်ားကို ၀ငေ္ ရာက္ ေႏွာင္ယ့ ွက္ျခင္းမွ ေရာွ င္ၾကဥ္ရမည့အ္ ျပင္ တရားသႀူ ကီးမ်ား၏ စီရငဆ္ ုးံ ျဖတ္မႈမ်ားကို သေဘာ 88 Report of the United Nations High Commissioner for Human Rights on the Office in Colombia, uN docu-ment E/CN.4/2000/11, para. 189 See also the Report by the United Nations High Commissioner for Human Rights to the Commission on Human Rights, uN document E/CN.4/1998/16, para. 200, where the High Commissioner invited the Colombian Government to “take immediate steps to guarantee the full operation of the justice system, particularly through the effective protection of members of the judiciary […]”. 89 Findlay v. The United Kingdom, doc. cit., paras. 74 to 77. See also Coyne v. The United KingdomECtHR judgment of 24 September 1997, Series 1997-V, paras. 56-58. 90 decision Nº 40/1993 (djibouti), 29 September 1993, uN document E/CN.4/1994/27. 91 Report Nº 78/02, Case 11.335, doc. cit., para. 76

တရားသႀူ ကးီ မ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစိးု ရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပမ္ ႏႈ ွင့္ .... 29 တူလကခ္ ရံ မည္။ တရားစရီ င္ ေရးက႑သည္ အဖြဲ႔အစည္းအေနျဖင့္ အမွအီ ခိကု ငး္ ရမညအ့္ ျပင္ တရားသႀူ ကးီ တစ္ဦးခ်ငး္ စီအေနျဖင့လ္ ည္း တရားစီရင္ေရးက႑အတြငး္ ႏွင့္ အျခားအဖြဲ႔ အစည္းမ်ားႏွင့္ ဆက္ဆံေရးတြင္ အမီွအခုိကင္းရမည။္

30 က်င့္သုးံ လပု ္ေဆာငသ္ မူ ်ားအတြက္ လမး္ ညနႊ ္လကစ္ ြဲ - ၁ တရားသႀူ ကးီ မ်ား

း၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစုိးရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပမ္ ႏႈ ွင့္ .... 31 ၂။ သမာသမတ္က်ျခငး္ အက်ဥး္ ခ်ဳပ္ မ်ွ တေသာ တရားစရီ ငမ္ ႈ ျဖစ္ေစရန္ တရားသႀူ ကးီ မ်ား သမာသမတက္ ်ရပါမည။္ သမာသမတ္ က်ေသာ တရားသူႀကးီ (သမ႔ုိ ဟတု ္ သမာဓိခံုအဖြဲ႔၀င)္ သည္ သီးျခားအမမႈ ်ားအေပၚ စိတ္မ၀င္စားျခင္း သ႔ို မဟုတ္ မစြန္စ႔ ားလုိျခငး္ ႏငွ ့္ အမႈမွ သိ႔မု ဟုတ္ အမႈသည္မ်ားမွ ႀကဳိ တငပ္ ံုသြငး္ ထားေသာ သေဘာထား မွတ္ခ်က္မ်ားကုိ ရယူမထားမသွ ာ မ်ွ တေသာ တရားစရီ င္ဆုးံ ျဖတမ္ ႈ ျဖစလ္ ာမည္။ အမႈမ်ားကို `အခ်က္ အလကမ္ ်ားကို အေျခခ၍ံ ဥပေဒႏွင္အ့ ညီ လြတလ္ ပ္စြာပင္´92 ဆုံးျဖတ္ရမည္။ ထုသိ ု႔ိျဖစလ္ ာရန္ နငို ္ငံ ေတာ္၊ အစးို ရအဖြဲ႕အစညး္ မ်ားႏွင့္ ပုဂလၢ ိကမ်ားက တရားသႀူ ကီးမ်ားအား အတင္းအက်ပ္ ဖိႏပိွ ္၍ သို႔မ ဟတု ္ ဆြဲေဆာင၍္ ဆးံု ျဖတေ္ စျခငး္ မ်ဳိ းမွ ေရာွ ငၾ္ ကဥရ္ မည့္အျပင္ တရားသူႀကီးမ်ားအေနျဖငလ့္ ညး္ သမာ သမတ္က်စြာ မနွ ္မွန္ကန္ကန္ ဆံုးျဖတ္ရန္ တာ၀နရ္ ွသိ ည။္ ကမာၻ ့ကုသမဂၢအဖြဲႀ႔ ကးီ ၏ အေျခခံ စည္းမ်ဥ္းမ်ား တြင္ အဆုပိ ါအခ်က္ႏွင့စ္ ပလ္ ်ဥး္ ၍ `[….] တရားသႀူ ကီးမ်ားသည္ မိမိတုိဌ႔ ာန၏ ဂုဏသ္ ကိ ာၡ ႏငွ ့္ သမာ သမတ္က်ၿပးီ လြတလ္ ပ္ေသာ တရားစီရငေ္ ရးကုိ အၿမဲအျပတ္ ထနိ ္းသမိ ္းထားႏငုိ ရ္ န္ မိမတိ ႔ိုကုိယတ္ ငို ္ ေကာငး္ မြနစ္ ြာ ျပဳမေူ ဆာငရ္ ြက္ရမည္။´93 ဟု ေဖာျ္ ပထားပါသည။္ ဥေရာပေကာငဆ္ ယမ္ ွ ထိုစညး္ မ်ဥ္းအား `တရားသူႀကီးမ်ားသည္ အမႈမ်ားကို သမာသမတ္က်စြာ ဆုံးျဖတႏ္ ငုိ ရ္ န္ အခ်ဳပ္အေႏွာငက္ ငး္ ေသာ လြတ္ လပ္ခြငမ့္ ်ား ရရရိွ မည။္ အခ်ကအ္ လက္ အေျခခ၍ံ သာ က်င္ဝ့ တႏ္ ငွ ့္အညီအမမႈ ်ားကုိ စီရင္ဆံုးျဖတရ္ မည္´94 ဟု ထပ္မံ အဓပိ ာၸ ယ္ဖြင့္ဆုခိ ဲပ့ ါသည္။ တရား႐ုံးမ်ား သမာသမတက္ ်ေရးႏငွ ့္ တရားစီရငမ္ အႈ ား ျပညသ္ ူသ႔ခုိ ်ျပေရးတုမိ႔ ွာ မ်ွ တေသာ တရားစရီ င္ခခံ ြငအ့္ တြက္ အေရးႀကီးေသာ အခ်က္မ်ားျဖစေ္ ၾကာင္း လအူ႔ ခြင္အ့ ေရးဆငို ရ္ ာ သေဘာတူ ညီခ်က္ ပဒု မ္ (၁၄)၊ အပုိဒ္ (၁) တြင္ လူ႔အခြငအ့္ ေရးေကာမ္ တ၏ီ အျမင္ကို ေအာကပ္ ါအတိုငး္ ေဖာျ္ ပထား ပါသည။္  `တရား႐ုးံ မ်ား သမာသမတက္ ်ေစရနအ္ လ႔ငို ာွ - တရားသူႀကးီ မ်ားသည္ ယင္းတိ႔ကု ို တင္ျပလာ ေသာအမႈမ်ားတြင္ ႀကိဳတင္မွန္းဆခ်ကမ္ ်ားကုိ လက္သင့မ္ ခရံ ။ အမသႈ ည္တစ္ဖကဖ္ ကက္ ို မ်ကႏ္ ာွ သာေပးသည့္ အျပဳအမူမ်ဳိ း မျပဳလုပ္ရ။ တရားသူႀကးီ တစဥ္ းီ တြင္ရွရိ မည့္ အေျခခံ အရည္ အခ်င္းမ်ားကုိ ဥပေဒႏငွ ့အ္ ညီ ျပဌာနး္ ထားရမည့္အျပင္ အဆုိပါ အရညအ္ ခ်ငး္ မ်ားႏငွ ့္ ည/ီ မညီ ကို ရာထူးအဆငအ့္ လိကု ္ စဥး္ စားဆုံးျဖတ္၍ အရည္အခ်ငး္ မျပညမ့္ ီသမူ ်ားကို ရာထူးမွ ဖယ္ရာွ း 92 UN Basic Principles on the Independence of the Judiciary, doc. cit., Principle 2. 93 Ibid., Principle 8. 94 Council of Europe, Recommendation No. R (94), doc. cit, Principle I.2.d. See also Principle V.3.b: “Judges should in particular have the following responsibilities: to conduct cases in an impartial manner in accord-ance with their assessment of the facts and their understanding of the law, to ensure that a fair hearing is given to all parties and that the procedural rights of the parties are respected pursuant to the provisions of the Convention”.

32 က်င့္သုံးလုပ္ေဆာငသ္ မူ ်ားအတြက္ လမတ္းညရာႊနး္လသကႀူ ကစ္ းီ မြဲ -်ာ၁း ရန္ တရား႐ုးံ မွ ေဆာင္ရြကရ္ မည္။´95  သမာဓခိ ုအံ ဖြဲ၏႔ လုပပ္ ုိင္ခြင္သ့ ည္ ခုခံေလ်ွ ာွ ကလ္ ဲခြငဆ့္ ုိငရ္ ာ လုပထ္ းံု လုပ္နညး္ အာမခခံ ်က္မ်ား ႏငွ ့္ အလြန္ဆက္စပ္ေနေၾကာင္းလညး္ လူ့အခြင္အ့ ေရးေကာမ္ တမီ ွ ညႊနျ္ ပခဲပ့ ါသည။္ အမတႈ စ္ခု တြင္ လအူ႔ ခြင္အ့ ေရးေကာမ္ တီမွ ဤသိုဆ႔ ုိထားသည္။ `ဤအခြင့အ္ ေရး၏ အဓကိ အခ်က္ [သမာဓိ ခံုအဖြဲ႔၏လပု ပ္ ငို ခ္ ြင္]့ မွာ စြပ္စြဲခရံ သအူ ား ခခု ေံ လွ်ာက္လဲရန္ လံေု လာက္ေသာ အခ်နိ ္ႏွင့္ အေထာကအ္ ပ့ေံ ပးရန္ျဖစသ္ ည္´96 မအူ ပငို ္းႏငွ စ့္ ပလ္ ်ဥး္ ၍ အေမရိကႏုိငင္ မံ ်ားဆိငု ရ္ ာ လ႔အူ ခြင့အ္ ေရးေကာမ္ ရငွ မ္ ွ “ သမာသမတ္ က်ေသာ တရားခြငသ္ ည္ တရားေရးစရီ င္ဆးံု ျဖတမ္ မႈ ်ား၏ အနမိ ဆ့္ ုးံ အဆင့္ အာမခံခ်က္မ်ားအနက္ အဓိက အခ်ကတ္ စ္ချု ဖစ္သည”္ 97 ဟု ဆုိထားပါသည။္ အမနွ တ္ ကယႏ္ ွင့္ ျမင္သာေသာ သမာသမတရ္ ိျွ ခငး္ တရား႐ံးု တစ႐္ ုံး၏ သမာသမတက္ ်မႈကို အမႈသည္မ်ားအေပၚ ဘက္လိုက္မႈကင္းျခင္း၊ မလုိမုန္း ထားမကႈ ငး္ ျခင္း သမ႔ို ဟုတ္ ဆႏၵစြဲကင္းျခငး္ ဟု အဓိပာၸ ယ္ဖြင့္ႏိငု ္သည္။ သ႔ိုရာတြင္ ထုိကဲသ့ ုိ႔ ဘကလ္ ိကု ္မႈ မ်ဳိ းကုိ သကေ္ သမျပႏုိငေ္ သာ္လညး္ ဘဲ ျမငသ္ ာေသာအမႈမ်ားလည္း ရိွပါသည္။ ထေ႔ို ၾကာင့္ တရား႐းုံ ၏ သမာသမတ္က်မကႈ ို ပုဂၢဳိ လအ္ ရျဖစ္ေစ၊ ရညရ္ ြယခ္ ်ကျ္ ဖင္ျ့ ဖစ္ေစ စစေ္ ဆးရမည္။ ဥေရာပလူအ႔ ခြင့အ္ ေရးဆိုငရ္ ာ တရား႐ံးု မွ “ပုဂိဳၢ လေ္ ရးအရ ကုငိ ္တြယ္ေျဖရွငး္ ျခင္းဆိသု ညမ္ ွာ အမႈတစ္ခုတြင္ သက္ဆုငိ ရ္ ာတရားသႀူ ကီး၏ ပုဂိၢဳလ္ေရး ထင္ျမင္ယူဆ ဆံးု ျဖတခ္ ်က္အား ေသခ်ာမႈရရိွ န္ စစိ စျ္ ခင္းပင္ျဖစ္ၿပးီ ၊ ရညရ္ ြယ္ခ်က္ျဖင့္ ကုိင္တြယေ္ ျဖရွင္းျခင္းသည္ ဥပေဒေၾကာငး္ အရ သံသယျဖစဖ္ ြယ္ ရွသိ ညမ္ ်ားကုိ ခ်န္လွပ္ထားရာ၌ တရားသႀူ ကီးမွ အာမခံခ်က္ အလအံု ေလာက္ေပးျခငး္ ရ/ိွ မရွိကို ဆံးု ျဖတ္ ျခင္းပင္ျဖစသ္ ည”္ 98 ဟခု ြဲျခားထားသည။္ ပထမအယူအဆကုိ ပဂု ိဳၢ လေ္ ရးသမာသမတ္က်မႈ ဟုေခၚၿပီး၊ ဒုတယိ အယအူ ဆကို ရည္ရြယခ္ ်က္ရိွရွိ သမာသမတက္ ်မႈဟုဆိႏု ုငိ ္သည။္ တရားသူႀကီး၏ သမာသမတ္ မက်မႈေၾကာင့္ျဖစေ္ စ၊ သမာသမတက္ ်စြာ လုပ္ေဆာငရ္ န္ မေလလ့ ာထားလ်ွ ငျ္ ဖစ္ေစ မွ်တေသာ တရား စီရငဆ္ ံုးျဖတမ္ ႈ ျဖစလ္ ာမည္ မဟတု ပ္ ါ။ ဥေရာပ လအ႔ူ ခြင့္အေရးဆုိငရ္ ာ တရား႐းုံ ၏ သကတ္ မး္ ရညွ ္ၾကာေနေသာ ဥပေဒပညာရပ၌္ သမာသမတက္ ်ရန္ လိအု ပ္ခ်က္(၂)ရပ္အား ေဖာျ္ ပထားသည။္ ပုဂၢိဳလ္ေရးႏငွ ့္ ရည္ရြယ္ခ်က္ရွိရိွ စစေ္ ဆးမႈ တ႔ုိ ေအာငျ္ မင္မွသာ တရားသူႀကးီ သ႔မုိ ဟတု ္ တရားေရးအဖြဲ႔သည္ သမာသမတက္ ်ပါမည။္ ပဂု ဳိၢ လ္ေရး စစေ္ ဆးမမႈ ာွ “သက္ဆိငု ္ရာ တရားသူႀကးီ ၏ အမတႈ စခ္ အု ေပၚ ပုဂၢိဳလ္ေရး စရီ င္ဆံးု ျဖတခ္ ်က္မ်ားကုိ သံုး 95 Communication 387/1989, Arvo O. Karttunen v. Finland, doc. cit., para. 7.2 96 Communication No. 451/1991, Barry Stephen Harward v. Norway(Views adopted on 15 July 1994), uN document CCPR/C/51/d/451/1991, para. 9.4. See also Communication Nº 577/1994, Víctor Alfredo Polay Campos v. Peru(Views adopted on 6 November 1997), uN document CCPR/C/61/d/577/1994, para. 8.8, where the Committee took the view that “a cardinal aspect of a fair trial within the meaning of article 14 of the Covenant [is] that the tribunal must be, and be seen to be, independent and impartial”. 97 Report Nº 78/02, Case 11.335, doc. cit., para. 74 98 For this distinction see, among others, Piersack v. Belgium, ECtHR judgment of 1 October 1982, Series A53, para. 30.

၁း၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏွင့္ အစိးု ရေရ႕ွ ေနမ်ား၏ လြတလ္ ပ္မႏႈ ငွ ့္ .... 33 သပရ္ န္ ႀကိဳးပမး္ ျခင္းမ်ားပါ၀ငသ္ ည္“99 “တရားေရးအဖြဲ႕၀ငမ္ ်ားသည္ ပဂု ဳၢိ လ္ေရး ထငျ္ မငယ္ ဆူ ခ်က္ သုိ႔မ ဟုတ္ ဘက္လိကု ္မႈကင္းရမည္။ သက္ေသမျပႏငုိ ္ပါက ပုဂဳိၢ လ္ေရးသမာသမတ္က်မႈ ရွသိ ည္ဟပု င္ မတွ ္ယူ ရမည”္ 100 ဟုဆုိထားသည္။ ရည္ရြယခ္ ်ကရ္ ရိွ ွိ သမာသမတ္က်မႈတြင“္ ဥပေဒေၾကာင္းအရ သံသယျဖစဖ္ ြယ္ ရိွေသာ ကိစရၥ ပ္မ်ားကုိ ခ်နလ္ ပွ ထ္ ားခဲ႔ရန္ တရားသႀူ ကီးမွ အာမခံခ်က္ အလအံု ေလာက္ ေပးခဲျ႔ ခငး္ ရ/ွိ မရိွ ေသခ်ာေအာင္ စိစစျ္ ခငး္ မ်ားပါ၀ငသ္ ည္။” 101 တရားစရီ င္ေရး ဥပေဒမ်ားအရ ဤစစ္ေဆးမႈ မေအာင္ျမငလ္ ွ်င္ မ်ွ တမႈမရွိေသာ စီရငဆ္ ံုးျဖတ္မႈဟု မွတယ္ ူရမည္။  De Cubber ႏငွ ့္ ဘယ္လဂ္ ်ီယမအ္ မတႈ ြင္ တရား႐ုံးမွ စဥ္းစားမိသည္မွာ စစေ္ ဆးသူႏွင့္ စီရင္ ဆုံးျဖတသ္ သူ ည္ တရားသူႀကးီ တစ္ဥးီ တည္းသာျဖစပ္ ါက တရား႐ုံး၏ သမာသမတ္က်မႈအေပၚ သသံ ယျဖစ္ဖြယ္ ကစိ ၥရပ္မ်ား ေပၚေပါကလ္ ာႏုိင္သည့အ္ ျပင္ သမာသမတ္က်ေသာ တရား႐းံု အား ဥပေဒခ်ဳိ းေဖာကမ္ ႈကုိ ျမညး္ စမး္ ၾကညရ့္ န္ အခြင့္အာဏာ အပႏ္ ွင္းေပးမိေပမည္။102 ကနဥးီ ၾကားနာစစ္ေဆးမႈ ျပဳလုပခ္ ဲ႔ေသာခအုံ ဖြဲ႔၀ငမ္ ်ား၏ သမာသမတက္ ်မအႈ ေပၚ သံသယျဖစ္စရာ တစစ္ တုံ စ္ရာကို တရား႐ုံးမွ မေတြရ႔ ေသာလ္ ညး္ တရားစရီ င္ေရးခုတံ ြင္ ခအံု ဖြဲ၀႔ င္ရွိေနျခငး္ ကပင္ အမႈသညအ္ တြက္ စိုးရမိ ္ပပူ နစ္ ရာ အေျခအေနျဖစႏ္ ငို ္သည္ကို တရား႐ံုးမွ လက္ခံထားသည္။  Castillo Algar ႏွင့္ စပိနႏ္ ိုင္ငံအမႈတြင္ စြပစ္ ြဲခံရသူႏငွ ့္စပ္လ်ဥ္းသည့္ သကေ္ သအလအုံ ေလာက္ ရွသိ ည္ဆိုသည့္ အခ်က္အေပၚအေျခခံ၍ အမႈစြဲခ်ကတ္ င္ရန္ တရားသူႀကီးမွ အတညျ္ ပဳေပးခဲျ့ ခင္း မာွ အမႈအတြက္ ေကာင္းက်ိဳးမ်ား ျဖစ္လာေစႏုငိ သ္ လုိ ခုအံ ဖြဲ႔၏ သမာသမတက္ ်မအႈ ေပၚ သသံ ယျဖစစ္ ရာမ်ား ေပၚေပါကလ္ ာႏုိင္ေၾကာင္း၊ ထမို တွ ဆင့္ စြပ္စြဲခရံ သူ၏ အခြငအ့္ ေရးမ်ား ခ်ဳိ းေဖာက္ရန္ သမာဓခိ အုံ ဖဲြမ႔ ွ ႀကိဳးပမ္းလာႏုိငေ္ ၾကာငး္ တရား႐ံးု မွ ေတြရ႔ ခွိ ဲသ့ ည။္ 103  Svetlana Naumenko ႏွင့္ ယကူ ရနိ း္ ႏိုင္ငအံ မႈတြင္တရားသူႀကးီ တစဥ္ ီးအေနျဖင့္ သကူ ုယိ ္တငုိ ္ ခအံု ဖြဲ႔၀ငအ္ ျဖစ္ ပါ၀ငေ္ ဆာငရ္ ြက္ရေသာအမႈ တစခ္ ုအား ‘ဆႏျၵ ပ’ရာတြငပ္ ါ၀ငခ္ ဲသ့ ည့အ္ ခ်ကက္ ထိုတရားသူႀကီး၏ သမာသမတက္ ်မကႈ ုိ ထခိ ုိက္ႏိငု ဖ္ ြယရ္ ိ/ွ မရွိကုိ ဥေရာပတရား႐ံုးမွ ဆံုးျဖတ္ ေပးခဲရ့ သည္။ တရား႐ုံး၏ အဆုံးအျဖတ္မာွ အမႈတစ္ခုတြင္ လတူ စ္ဦးတည္းက တရားလျို ဖစ္ လုိက္ တရားသူႀကီးျဖစလ္ ုိက္ ျပဳလုပ္၍မရသျဖင့္ ပဂု ဳိၢ လ္ေရး သမာသမတက္ ်မႈႏွင့္ လုကိ ေ္ လ်ာ ညီေထြမမႈ ရွပိ ါ။ ထ႔ေို ၾကာင့္ ခအံု ဖြဲ႔အေနျဖင့္ တရားလုိ၏ မ်ွ တစြာတရားရငဆ္ ုိငခ္ ြငက့္ ို ခ်ဳိ းေဖာက္ ရာ က်ခဲသ့ ည။္ 104  လအ႔ူ ခြင္အ့ ေရးႏွင့္ အၾကမး္ ဖကမ္ ႈအစရီ ငခ္ ံစာတြင္ တရားသူႀကီး သိမု႔ ဟတု ္ သမာဓိခုအံ ဖြဲ႔ဘကမ္ ွ အမွန္တကယ္ ဘကလ္ ုိက္မကႈ င္းရန္ႏငွ ့္ ဥပေဒေၾကာငး္ အရ သံသယျဖစ္ဖြယ္ရွိသည္မ်ား ခ်န္လွပခ္ ဲ့လွ်ငလ္ ည္း အာမခခံ ်က္ အလုအံ ေလာကေ္ ပးရန္ သမာဓခိ အုံ ဖြဲ၏႔ သမာသမတ္က်မကႈ ို ပုဂိဳၢ လေ္ ရးအရႏငွ ့္ ရညရ္ ြယခ္ ်ကရ္ ရိွ စွိ စိ စ္ရမည္။ ထအို ခ်က္မ်ားအရ တရားသႀူ ကးီ သုိ႔မဟတု ္ 99 Tierce and Others v. San Marino, ECtHR judgment of 25 July 2000, Series 2000-IX, para. 75. 100 Daktaras v. Lithuania, ECtHR judgment of 10 October 2000, Series 2000-X, para. 30. 101 Padovani v. Italy, ECtHR judgment of 26 February 1993, Series A257-B, para. 25. 102 De Cubber v. Belgium, ECtHR judgment of 26 October 1984, Series A86, paras 27 et seq. 103 Case of Castillo Algar v. Spain, ECtHR judgment of 28 October 1998, Series 1998-VIII, paras 47 to 51. 104 Case of Svetlana Naumenko v. Ukraine, ECtHR judgement of 9 November 2004, Application 41984/98, para. 97.

34 က်ငသ့္ ံးု လုပေ္ ဆာငသ္ ူမ်ားအတြက္ လမတ္းညရာႊနး္လသကႀူ ကစ္ းီ မြဲ -်ာ၁း သမာဓိခံုအဖြဲ႔ အေနျဖင့္ မညသ္ ည့္ အမနွ ္တကယ္ ဘကလ္ ုိက္မႈကုိမွ် မျပဳလပု ္ရနလ္ အို ပ္သကဲ့သိ႔ု ဘက္လကို ္မမႈ ်ားျဖင့္ ယဥပ္ ါးရန္ မေလ့လာပဲေနျခငး္ ကလည္း အက်ိဳးအေၾကာင္း မညညီ ြတဟ္ ု ဆႏုိ ငုိ သ္ ည။္ 105  အာဖရကိ လူ႔အခြင္အ့ ေရးေကာ္မရွငက္ လညး္ အမွနတ္ ကယ္ႏငွ ့္ ထငေ္ ယာငထ္ င္မာွ း သမာ သမတက္ ်မမႈ ်ားကုိ စဥး္ စားခဲ႔ပါသည။္ ဖြဲ႔စညး္ ပုံအေျခခံဥပေဒ အခြင့အ္ ေရးႏငွ ့္ဆုိငေ္ သာ အမႈ တြင္ တရားသူႀကးီ တစဥ္ ီးႏွင့္ လကန္ က္ကုိငတ္ ပဖ္ ြဲ႔၀င္မ်ား ပါ၀ငဖ္ ြဲ႔စည္းထားေသာ ခုံအဖြဲက႔ ို သမာသမတက္ ်သည္ဟု မဆိုႏိငု ္။ အဘယ္ေၾကာင့ဆ္ ေုိ သာ္ ‘ခံအု ဖြဲ၀႔ င္ တစ္ဥးီ ခ်ငး္ စ၏ီ စရုိက္ လကဏၡ ာ မညသ္ ု႔ပိ ငျ္ ဖစ္ေစကာမူ အမနွ တ္ ကယ္ သမာသမတမ္ က်မႈ မရေိွ သာလ္ ညး္ ခုအံ ဖြဲ႔၏ အသြငသ္ ႑န္မာွ ခဖုံ ဲြစ႔ ညး္ ပုံတြင္ ေပၚလြငေ္ န၍ျဖစ္သည္။’ 106 တရားစရီ ငေ္ ရးတာ၀န္ ၀တရၱ ားမ်ားမွ ကငး္ လြတခ္ ြင္ျ့ ပဳရန္  သမာသမတက္ ်က် တရားမစရီ င္ႏိငု ္ေသာအခါ သ႔မုိ ဟုတ္ ႏစွ ္ဘကည္ ႏိွ ငႈိ ္းျခငး္ ျဖင့္ အမနွ တ္ ကယ္ သမာသမတက္ ်မႈကို မရရိႏွ ုိင္ေသာအခါ စီရငဆ္ ံုးျဖတမ္ ႈ ရပ္နားျခင္းကုိ တရားသႀူ ကီးမ်ားမွ တာ၀န္တစ္ရပ္အျဖစ္ ျပဳလပု ္ၾကေစျခငး္ ကုိ သမာသမတ္က်မႈဟဆု သုိ ည။္ အမႈသညမ္ ်ားက တရားသူႀကီး၏ သမာသမတက္ ်မႈကုိ စိန္ေခၚႏိငု ္မည့အ္ မမႈ ်ိဳးကို ေမွ်ာလ္ ငမ့္ ထားသင့္ဘဲ ထို အမႈမ်ိဳးမွ ကငး္ ကငး္ ေနရန္ အေၾကာင္းျပခ်ကရ္ ွာသင္သ့ ည။္  ေျဖာင့မ္ တ္မွန္ကနေ္ သာ တရားစရီ င္မမႈ ်ား အားေကာငး္ ေစရန္ တရားစရီ င္ေရးအဖြဲ႔မွ ခ်မွတခ္ ဲ့ၿပးီ ကမာၻ ကုလသမဂၢ လအူ႔ ခြငအ့္ ေရးေကာမ္ ရငွ ္မွ အသိအမွတ္ျပဳထားေသာ ဘဂၤလားတရားစရီ င္ ေရး ဥပေဒသမ်ား 107 တြင္ သမာသမတက္ ်မသႈ ည္ တရားစရီ င္ေရး၏ ေမြးရာပါ အေျခခံတန္ဖုိး အျဖစ္ပါ၀င္သည္။ ဥပေဒသ ၂.၅ တြင္ တရားသူႀကီးမ်ား ေရာွ ငၾ္ ကဥ္ရမည့္ အေျခအေနမ်ားႏွင့္ စပ္လ်ဥး္ ၍ အေသးစတိ ္ညနႊ ၾ္ ကားခ်ကမ္ ်ား ပါရွိသည္။ ၂.၅ သမာသမတ္က်စြာ မဆုးံ ျဖတႏ္ ငို ေ္ သာကစိ ၥရပ္မ်ား သုိမ႔ ဟုတ္ ေလလ့ ာသူတစဥ္ ီးမွ အဆပုိ ါ တရားသူႀကီးသည္ သမာသမတ္က်စြာ မဆးုံ ျဖတႏ္ ိုငဟ္ ု က်ဳိ းေၾကာင္းခုိငလ္ ံုစြာျဖင့္ ထင္ ျမငေ္ သာကစိ ၥရပမ္ ်ား၌ တရားသူႀကီးသည္ ဆကလ္ က္ပါ၀င္ ေဆာငရ္ ြကျ္ ခင္းမျပဳရ။ ထို ကစိ ၥရပ္မ်ားတြင္ ေအာက္ပါျဖစစ္ ဥမ္ ်ား ပါ၀င္ေသာ္လညး္ ထိုျဖစစ္ ဥ္မ်ားႏွငသ့္ ာ ကနသ္႔ တ္ မထားပါ။ ၂.၅.၁ သက္ဆုငိ ္ရာအမသႈ ည္ႏွင္စ့ ပ္လ်ဥ္း၍ သမို႔ ဟုတ္ အျငင္းပြားမႈ အေျခခံ အခ်က္ မ်ားအေပၚ ပုဂိၢဳလ္ေရး အျမငအ္ ရ တရားသႀူ ကီးသည္ အမနွ တ္ ကယ္ဘကလ္ ိုကမ္ ႈ သ႔မို ဟတု ္ ႀကဳိ တင္တရားစီရင္မႈရျွိ ခငး္ ။ 105 Inter-American Commission on Human Rights, Report on Terrorism and Human Rights, doc. cit., para. 229. 106 The Constitutional Rights Project v. Nigeria, African Commission on Human and Peoples’ Rights, Com- munication No. 87/93 (1995), paras. 13-14 107 Commission on Human Rights, Resolution 2003/43.

၁း၊ ေရ႕ွ ေနမ်ားႏွင့္ အစုိးရေရွ႕ေနမ်ား၏ လြတ္လပ္မႈႏွင့္ .... 35 ၂.၅.၂ တရားသူႀကးီ သည္ အျငငး္ ပြားမႈကစိ တၥ ြင္ ယခငက္ ေရ႕ွ ေနအျဖစ္ ေဆာငရ္ ြကခ္ ဲ့ ၂.၅.၃ ျခင္း သ႔မုိ ဟုတ္ တရားသႀူ ကးီ သို႔မဟုတ္ တရားသႀူ ကးီ ၏ မသိ ား၀ငတ္ စဥ္ းီ ဥးီ သည္ အျငင္းပြားမႈ ကိစၥ၌ စီးပြားေရးအရ ပတ္သက္ဆက္ႏြယမ္ ႈရွိေနျခင္း။ အကယ၍္ ထုကိ စိ ၥအား စရီ င္ဆုံးျဖတရ္ န္ အျခားခအုံ ဖြဲ႔ကုိ ဖြဲစ႔ ညး္ ၍ မရေသာအခါ သမိ႔ု ဟတု ္ အေရးေပၚ အေျခအေနမ်ားေၾကာင့္ မွားယြင္းစရီ င္မိပါက တရားမ်ွ တမႈ ဆုးိ ရြားစြာ ပ်ကစ္ းီ ျခင္းသု႔ိ ဦးတည္ သြားေသာအခါ အဆုိပါတရားသႀူ ကီးအား အမကႈ စိ ၥ ဆကလ္ က္ ေဆာငရ္ ြက္ေစရမည္။ 108 အာဖရကိ ေဒသတြငး္ မွ်တစြာတရားရငဆ္ ငုိ ္ခြငႏ့္ ွင့္ ဥပေဒဆိုငရ္ ာ အကူအညီမ်ား ရယခူ ြင့္ဆိငု ္ရာ ဥပေဒသမ်ားႏွင့္လမ္းညႊန္ခ်ကမ္ ်ားတြင္ ခံုအဖြဲတ႔ စ္ဖြဲ၏႔ သမာသမတက္ ်မႈကို ဆးံု ျဖတန္ ိငု သ္ ည့္ အေသး စိတစ္ ံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ သမာသမတ္က်မကႈ ို အေလးမထားရမည့္ အထူးကစိ ရၥ ပ္မ်ား ပါ၀င္သည။္ ယခငအ္ စုးိ ရ ေရ႕ွ ေန သိ႔မု ဟုတ္ ဥပေဒအက်ဳိ းေဆာင္တစ္ဦးမွ သူ သ႔မို ဟုတ္ သမူ ကိယု တ္ ိငု ္ ေရွ႕ေန လိကု ေ္ ပးခဲသ့ ည့္ သိမ႔ု ဟတု ္ အက်ဳိ းေဆာငေ္ ပးခဲသ့ ည့္ အမႈတြင္ တရားစရီ ငေ္ ရး အရာရအိွ ျဖစ္ ျပနလ္ ည္ေဆာင္ရြက္သည့္ အမႏႈ ငွ ့္ သူ သမု႔ိ ဟုတ္ သမူ ကုိယတ္ ငို ္ စရီ င္ဆုံးျဖတ္ခဲ့သည့္ သု႔ိမဟတု ္ အဆင့္နမိ ့္ တရားေရး၀န္ထမး္ အျဖစ္ ပါ၀ငေ္ ဆာင္ရြက္ခဲ့သည့္ အမႈတြင္ အယခူ ခံ အံု ဖြဲ႔၏ အဖြဲ၀႔ င္အျဖစ္ ျပန္လညေ္ ဆာင္ရြက္သည့အ္ မႈ စသည္ တကိ႔ု ုိ အာဖရကိ ေကာ္မရွငက္ အထူးကစိ ရၥ ပ္မ်ားတြင္ ထညသ့္ ြင္းထားသည။္ လမး္ ညႊနခ္ ်က္မ်ားတြင္ ေဖာ္ ျပထားသည့္ အေျခအေန တစ္ရပရ္ ပျ္ ဖစေ္ ပၚခဲလ့ ်ွ င္ တရားစီရင္ေရး အရာရွသိ ည္ အဆုပိ ါအမကႈ ို ရပ္နား ရမည္။ 109 ဥေရာပလ႔အူ ခြငအ့္ ေရးေကာမ္ ရငွ မ္ ျွ ပ႒ာန္းထားေသာ ဥပေဒသတြင္ “ သမာသမတက္ ်မႈ မရမွိ ွာ စိုးရမိ သ္ ည္ဟေူ သာ ဥပေဒဆိငု ရ္ ာ အေၾကာငး္ ျပခ်က္တစ္ခအု ေပၚ ေလးစားေသာ မည္သည့္ တရားသူႀကးီ မဆို အမႈမွ ေနာက္ဆတု ္ရမည။္ ” 110 ဟုေဖာျ္ ပထားသည္။ တရား႐ံုး၏ သမာသမတ္က်မကႈ ုိ အမသႈ ညန္ စွ ္ဘက္လံုးအေပၚ ဘက္လုကိ မ္ ႈ၊ မလမို နု ္းထားမႏႈ ငွ ့္ ဆႏစၵ ြဲကငး္ မဟႈ ု အဓိပၸာယဖ္ ြငဆ့္ ႏုိ ုငိ သ္ ည္။ တရား႐ံးု မ်ားသည္ သမာသမတက္ ်၍ သမာသမတ္ ရိွမႈ ေပၚလြင္ရမည။္ ထိ႔ေု ၾကာင့္ တရားသႀူ ကီးမ်ားအေနျဖင့္ ယငး္ တ႔ို၏ သမာသမတ္ က်မႈအေပၚ ေမးခြနး္ ထုတ္ေလာကစ္ ရာ လံုေလာကေ္ သာ လႈပ္ရာွ းမမႈ ်ား ရိွေနေသာအမႈကိစၥမ်ား၌ ထုအိ မႈ မ်ားကို စီရငဆ္ ုံးျဖတျ္ ခငး္ မွ ရပန္ ားရန္ တာ၀နရ္ ိွသည္။ 108 The Bangalore Principles of Judicial Conduct, adopted by the Judicial Group on Strengthening Judicial Integrity, as revised at the Round Table Meeting of Chief Justices at The Hague, 2002. 109 Principles and Guidelines on the Right to a Fair Trial and Legal Assistance in Africa, adopted as part of the African Commission’s activity report at 2nd Summit and Meeting of Heads of State of African union, Maputo, 4 -12 July 2003, Principle A, para. 5. 110 Case of Indra v. Slovakia, ECtHR judgment of 1 February 2005, Application 46845/99, para. 49.

36 က်င့္သုးံ လပု ္ေဆာငသ္ မူ ်ားအတြက္ လမတး္ ညရာနႊ းလ္သကႀူ က္စီးမြဲ -်ာ၁း