แนวทางเวชปฏิบัติภาวะสมองเสื่อม 2563

แนวทางเวชปฏิิบััติภิ าวะสมองเสื่อ�่ ม 281 แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

282 แนวทางเวชปฏิิบัตั ิิภาวะสมองเสื่อ�่ ม แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบััติภิ าวะสมองเสื่อ�่ ม 283 แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

284 แนวทางเวชปฏิิบัตั ิภิ าวะสมองเสื่�อ่ ม ● บวกเพิ่่�ม 1 คะแนน ถ้า้ จำำ�นวนปีีการศึึกษา < 4 ปีี ค่า่ ปกติิ > 25 ● บวกเพิ่่�ม 1 คะแนน ถ้้าอ่่านไม่่ออกเขียี นไม่่ได้้ เอกสารอ้้างอิิง Julayanont P, Tangwongchai S, Hemrungrojn S, et al. The Montreal Cognitive Assessment- Basic: a screening tool for mild cognitive impairment in illiterate and low-educated elderly adults. J Am Geriatr Soc. 2015;63(12):2550-2554. แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบััติภิ าวะสมองเสื่อ�่ ม 285 แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

286 แนวทางเวชปฏิิบัตั ิิภาวะสมองเสื่อ�่ ม แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบััติภิ าวะสมองเสื่อ�่ ม 287 แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

288 แนวทางเวชปฏิิบัตั ิิภาวะสมองเสื่อ�่ ม แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิบิ ััติภิ าวะสมองเสื่่�อม 289 การแปลผล คะแนนเต็็ม 30 Interpretation Sensitivity(%) Specificity(%) > 25 คะแนน Normal 100 87 ชุดุ ทดสอบ < 25 คะแนน 80 80 MoCA > 25 คะแนน Abnormal* 86 72 < 25 คะแนน Normal 81 86 ประถมศึึกษาที่่� 6 หรืือต่ำ�ำ�กว่า่ Abnormal* (บวกเพิ่่ม� 1 คะแนน) MoCA-B ประถมศึกึ ษาที่่� 4 หรืือต่ำำ��กว่่า (บวกเพิ่่�ม 1 คะแนน) * MCI แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

290 แนวทางเวชปฏิบิ ััติิภาวะสมองเสื่�่อม RUDAS- Thai version (Rowland Universal Dementia Assessment Scale) ชื่อ� ……………………………………อายุ…ุ ….….ปีี HN…………….การศึกึ ษา……………วันั ที่่…� ……………….ผู้ท�้ ดสอบ……………… หัวั ข้้อ คะแนน คะแนน 1. Memory ดิิฉััน/ผม อยากให้้คุณุ นึกึ ว่่าเรากำำ�ลังั จะไปจ่า่ ยตลาด โดยจะซื้�อของ ที่่�ได้้ สููงสุดุ 4 อย่า่ ง ดิิฉััน/ผมอยากให้ค้ ุุณจำำ� เมื่อ� เราเดินิ ไปถึึงตลาดอีีกประมาณ 5 นาทีี ดิฉิ ันั /ผมจะถามคุณุ ของที่่ต� ้อ้ งซื้อ� คือื ใบชา น้ำ�ำ� มันั พืชื ไข่ ่ สบู่่� ให้ค้ ุณุ พููดทวน (3 ครั้้ง� ) ………...... …....…./5 ถ้า้ ไม่ส่ ามารถพููดทวนได้ท้ั้้ง� 4 คำ�ำ ให้บ้ อกซ้ำ�ำ� ใหม่จ่ นกว่า่ จะจำ�ำ ได้ห้ มด (ไม่เ่ กินิ 5 ครั้้ง� ) ………...... 2. Visuospatial ดิฉิ ััน/ผมจะบอกให้้คุณุ ทำำ�ตามคำำ�สั่่�งต่่อไปนี้้� ………...... (ข้อ้ ละ 1 คะแนน ถ้้าตอบถููก 5 ข้อ้ ไม่ต่ ้อ้ งทำำ�ต่่อ) ………...... 2.1 ยกเท้้าขวาของคุณุ ขึ้�น ………...... 2.2 ยกมืือซ้า้ ยของคุุณ ………...... 2.3 ใช้้มือื ขวาของคุุณไปจับั ไหล่ซ่ ้้ายของคุุณ ………...... 2.4 ใช้้มืือซ้้ายของคุณุ ไปจัับที่่ใ� บหููขวาของคุุณ ………...... 2.5 ชี้�มาที่่�หัวั เข่า่ ด้า้ นซ้า้ ยของดิฉิ ััน/ผม 2.6 ชี้ม� าที่่ข� ้อ้ ศอกขวาของดิิฉััน/ผม …....…./2 2.7 ใช้้มืือขวาคุุณชี้�มาที่่�ตาด้้านซ้า้ ยของดิฉิ ันั /ผม 2.8 ใช้ม้ ืือซ้า้ ยของคุุณชี้ม� าที่่�เท้า้ ซ้้ายของดิิฉััน/ผม ………...... 3. Praxis ดิิฉััน/ผมจะทำ�ำ ท่่าบริิหารมืือ ตอนแรกให้้คุณุ ดููก่่อนจากนั้้น� ให้้ทำำ�เลีียนแบบ ………...... (มือื ข้้างหนึ่่ง� กำ�ำ อีกี ข้้างแบวางบนตักั ตัวั เอง ทำำ�สลับั กันั ไปมาเป็็นจัังหวะ ปล่่อยให้้ ………...... …....…./3 ผู้�้ถูกทดสอบทำ�ำ เองประมาณ 10 วิินาที)ี แนวทางให้ค้ ะแนน ● ทำ�ำ ได้ป้ กติิ = 2 คะแนน (ทำำ�ผิิดเล็ก็ น้้อย สามารถแก้้ไขได้ด้ ้ว้ ยตนเอง และทำำ�ได้้ดีีขึ้�นเรื่�อย ๆ เป็น็ จังั หวะต่่อเนื่่อ� ง) ● ทำำ�ได้้บางส่ว่ น = 1 คะแนน (ทำำ�ผิิดเห็น็ ได้้ชััด พยายามแก้้ไขแต่ย่ ังั ทำำ�ผิดิ ไม่เ่ ป็็นจัังหวะ) ● ทำำ�ไม่ไ่ ด้เ้ ลย = 0 คะแนน (ไม่่สามารถทำ�ำ ได้เ้ ลย ทำำ�ต่่อเนื่่�องไม่่ได้้ ไม่พ่ ยายามแก้ไ้ ข) 4. Visuoconstruction drawing กรุุณาวาดรููปตามที่่�เห็น็ นี้้� (ให้ด้ ููรููปกล่อ่ งสี่เ� หลี่�ยม ที่่อ� ยู่�ด้้านหลัังกระดาษนี้้)� (ข้้อละ 1 คะแนน) 4.1 ผู้้�ถูกทดสอบได้ว้ าดรููปโดยมีีพื้้น� ฐานจาก รููปสี่เ� หลี่ย� มหรืือไม่่ 4.2 ผู้้�ถูกทดสอบได้ว้ าดเส้้นภายในครบหรืือไม่่ 4.3 ผู้้�ถูกทดสอบได้ว้ าดเส้น้ ภายนอกครบหรืือไม่่ แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบััติภิ าวะสมองเสื่่อ� ม 291 หััวข้้อ คะแนน คะแนน ที่่�ได้้ สููงสุดุ 5. Judgment ถ้้าคุุณยืนื อยู่�ริิมถนนที่่ม� ีีรถวิ่ง� ไปมาพลุกุ พล่่าน …....…./4 ไม่่มีที างม้้าลายให้ข้ ้า้ มถนน ไม่่มีสี ัญั ญาณไฟจราจรเลย บอกดิิฉันั /ผมว่่าคุุณจะเดิินข้้ามถนนนี้้ไ� ปฝั่�งตรงข้า้ มอย่า่ งปลอดภััย …....…./8 ได้้อย่า่ งไร (หากผู้้�ถูกทดสอบไม่่สามารถตอบได้ค้ รบ ให้้ถามว่่า …....…./8 “มีอี ะไรที่่ค� ุณุ อยากทำำ�อีีกหรืือไม่่”) ................................................................................................................................................... 30 ................................................................................................................................................... เกณฑ์์การให้ค้ ะแนน ● ผู้้�ถูกทดสอบได้บ้ อกให้ม้ องรถซ้้ายขวาหรือื ไม่่ (ใช่่ (2), ต้้องถามซ้ำ��ำ (1), ไม่่ตอบ(0)) ………...... ● ผู้้�ถูกทดสอบได้้บอกประเด็็นอื่�นที่่บ� ่่งถึงึ ความปลอดภัยั หรืือไม่่ (ใช่่ (2), ต้้องถามซ้ำ��ำ (1), ไม่ต่ อบ (0)) ………...... 6. Memory recall ใบชา ………...... (Recall) ตอนนี้้เ� รามาถึึงตลาด คุณุ จำ�ำ ได้้ไหมว่่าเราจะต้้องซื้�อของอะไรบ้้าง น้ำำ��มันั พืชื ………...... ถ้า้ ผู้้�ถูกทดสอบไม่ส่ ามารถจำำ�ได้้ ให้้ผู้้�ทดสอบพููดว่า่ “อย่่างแรกคืือ ใบชา แล้ว้ มีีอะไรอีีก” ไข่่ ………...... (ถ้้าตอบได้เ้ องโดยไม่ต่ ้้องแนะได้้ 2 คะแนน ถ้า้ ต้อ้ งแนะก่อ่ นได้้ 1 คะแนน สบู่่� ………...... ไม่่ได้เ้ ลยได้้ 0 คะแนน) 7. Language ดิิฉันั /ผม จะจับั เวลาเป็น็ เวลา 1 นาทีี โดยในหนึ่่ง� นาทีนี ั้้น� ฉัันอยากให้ค้ ุุณบอกชื่�อ ของสัตั ว์ต์ ่า่ ง ๆ ให้ม้ ากที่่�สุุด เราจะดููว่า่ คุณุ สามารถบอกชื่อ� สัตั ว์ท์ ี่่ม� ีีความหลากหลายได้ม้ ากน้อ้ ย แค่ไ่ หนใน 1 นาทีี (บอกคำำ�สั่่ง� ซ้ำ�ำ� หากจำำ�เป็็น) ค่า่ คะแนนสููงสุุดสำำ�หรับั ข้้อนี้้ค� ืือ 8 หากผู้้�ทดสอบบอกชื่�อสัตั ว์ต์ ่า่ ง ๆ ได้้ 8 ชนิดิ ก่่อนเวลาหนึ่่�งนาทีีก็็ให้้หยุุดทดสอบ 1……………...........……. 2……………...........……. 3……………............……. 4……………..........……... 5……………...........……. 6……………...........……. 7……………............……. 8……………..........……... คะแนนรวม แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

292 แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ิภิ าวะสมองเสื่่�อม การแปลผล ระดัับ คะแนน AUC Sensitivity Specificity PPV NPV Positive การศึกึ ษา เต็็ม 30 LR ประถมศึกึ ษาที่่� 6 <23 0.79 71.43 76.92 83.33 62.50 3.1 หรืือต่ำ��ำ กว่่า มากกว่่า <24 0.8 77 70 57.14 85.37 0.39 ประถมศึกึ ษาที่่� 6 หมายเหตุุ ● ผู้้�ที่�ทำำ�แบบทดสอบสมองนี้้� สามารถเป็็นบุุคคลทั่่�วไปที่่�ผ่่านการอบรมวิิธีีใช้้ ซึ่่�งไม่่ซัับซ้้อน และใช้้เวลา ไม่น่ าน ● AUC: area under ROC curve, PPV; positive preictive values, NPV; negative predictive values, LR; likelihood ratios เอกสารอ้้างอิงิ 1. Limpawattana P, Tiamkao S, Sawanyawisuth K. The Performance of the Rowland Universal Dementia Assessment Scale (RUDAS) for Cognitive Screening in a Geriatric Outpatient Setting. Aging Clin Exp Res 2012; 24(5): 495-500. 2. Limpawattana P, Tiamkao S, Sawanyawisuth K, Thinkhamrop B. Can Rowland Universal Dementia Assessment Scale (RUDAS) Replace Mini-Mental State Examination (MMSE) for Dementia Screening in a Thai Geriatric Outpatient Setting? Am J Alzheimers Dis Other Demen. 2012; 27(4): 254-9. แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ิภิ าวะสมองเสื่อ่� ม 293 IQCODE ฉบับั สั้้�น ขอให้ท้ ่่านนึกึ ถึึงสภาพของผู้้�สูงู อายุุนี้้เ� มื่�อ 10 ปีีก่่อนเทีียบกัับปััจจุบุ ัันคำำ�ถามต่่อไปนี้้� จะถามเกี่�ยวกัับการใช้้ ความจำำ�และสติปิ ัญั ญาการทำำ�งานของผู้้�สููงอายุใุ น 10 ปีีก่่อน เทีียบกัับปััจจุบุ ันั ว่่าท่่านสามารถใช้้ความจำ�ำ ได้้ - ดีีขึ้�น - เท่่าเดิมิ หรือื - เลวลง ทั้้�งนี้้�ถ้้าท่่านผู้้�สููงอายุุชอบลืืมวางของทิ้้�งบ่่อย ๆ มาตั้�งแต่่หนุ่่�มสาวแล้้ว และก็็ยัังลืืมวางของทิ้้�งไว้้บ่่อย ๆ จนถึึงปัจั จุุบัันโดยที่่�ไม่่ได้เ้ ปลี่�ยนแปลงไปในทางที่่�เลวร้้ายลงก็็ให้ถ้ ืือว่่า “เท่่าเดิมิ ” ให้้สังั เกตดููอาการต่่าง ๆ เหล่่านี้้� ในปัจั จุุบัันโดยเปรียี บเทีียบกัับเมื่อ� 10 ปีกี ่อ่ น 1. ความจำ�ำ เกี่ย� วกัับเพื่่อ� นฝููงและครอบครัวั เช่่น 1 2345 อาชีีพ, วัันเกิิด, บ้้านที่่�อยู่�อาศัยั ดีีขึ้ น� ดีขีึ้น� ไม่เ่ ปลี่ย� น เลวลง เลวลง 2. ความจำำ�เกี่ย� วกับั สิ่�งที่่เ� พิ่่�งเกิิดขึ้้น� เมื่อ� เร็ว็ ๆ นี้้� มาก บ้้าง แปลง เล็ก็ น้้อย มาก 3. ความสามารถในการจำำ�คำำ�สนทนาที่่พ� ููดกััน 1 2345 เมื่ �อ 2-3 วัันก่่อน 4. ความจำำ�เลขที่่บ� ้า้ น หรืือเบอร์์โทรศัพั ท์์ 1 2345 5. ความจำ�ำ เรื่�องวันั เดืือน ปีี ปััจจุุบันั 1 2345 6. ความจำำ�เกี่ย� วกัับที่่�เก็บ็ ของต่่าง ๆ ในบ้้าน หรือื ที่่ท� ำ�ำ งาน 1 2345 7. ความจำ�ำ ว่่าได้ว้ างของไว้้ที่่ใ� ดเมื่�อมีีการเปลี่ย� นที่่� 1 2345 ไปจากที่่เ� ก่่า 1 2345 8. ความสามารถในการใช้้อุุปกรณ์เ์ ครื่่อ� งใช้้ต่่าง ๆ ในบ้้าน เช่่น เปิดิ ทีีวี,ี เสีียบปลั๊ก� ไฟ 1 2345 9. ความสามารถในการใช้อ้ ุุปกรณ์์ใหม่่ ๆ หรือื ใช้ว้ ััสดุุใหม่่ ๆ ที่่น� ำ�ำ มาใช้้ในบ้า้ น 1 2345 10. ความสามารถในการเรียี นรู้้�สิ่ง� ใหม่่ ๆ 11. ความสามารถในการติิดตามเรื่�องราวเนื้้อ� หา 1 2345 ในหนังั สืือพิมิ พ์์ หรือื โทรทัศั น์์ได้้รู้้เ� รื่อ� ง 1 2345 1 2345 แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

294 แนวทางเวชปฏิบิ ััติภิ าวะสมองเสื่อ�่ ม 12. ความสามารถในการตััดสิินใจต่่าง ๆ 1 2345 ในชีวี ิติ ประจำำ�วันั ดีขี ึ้ �น ดีขีึ้�น ไม่่เปลี่�ยน เลวลง เลวลง 13. การจัับจ่า่ ยใช้้เงิินในการซื้้�อของ มาก บ้้าง แปลง เล็็กน้้อย มาก ในชีวี ิิตประจำ�ำ วันั 1 2345 14. การวางแผนการใช้จ้ ่่ายเงินิ เช่่น ใช้เ้ งิินเดืือน 1 2345 หรือื เงิินในเดืือนหนึ่่�ง ๆ การจ่า่ ยค่่าน้ำำ��/ไฟ/ 1 2345 โทรศัพั ท์ ์ 15. การวางแผนด้า้ นการคิิดคำำ�นวณ ตลอดจน 1 2345 การคาดการณ์ต์ ่า่ ง ๆ เช่น่ รู้้�ว่่าควรซื้้อ� อาหารมาก หรืือน้้อยเพีียงใด รู้�้ ว่่าลููกหลาน 1 2345 หรือื ญาติไิ ปมาหาสู่่�กัันบ่อ่ ยเพีียงใด หรืือ ห่่างเหิินนานแล้ว้ เพียี งใด 16. ความสามารถในการเข้้าใจเหตุกุ ารณ์์สิ่ง� ต่่าง ๆ ที่่เ� กิดิ ขึ้้�นรอบตัวั หรือื อธิบิ ายให้้เหตุผุ ลกับั สิ่�งต่า่ ง ๆ หรือื เหตุุการณ์์ต่่าง ๆ ที่่เ� กิิดขึ้้�น รอบตัวั ได้้ เอกสารอ้้างอิิง 1. Short Form of the Informant Questionnaire on Cognitive Decline in the Elderly (Short IQCODE) by A. F. Jorm, Centre for Mental Health Research, The Australian National University, Canberra, Australia. 2. Jorm AF; A short form of the Informant Questionnaire on Cognitive Decline in the Elderly (IQCODE): development and cross-validation. Psychol Med. 1994 Feb 24(1):145-53 3. Senanarong V, Assavisaraporn S, Sivasiriyanonds N, et al the IQCODE : An Alternative Screening Test for Dementia for Low Educated Thai Elderly J Med Assoc Thai 2001; 84: 648-655. แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ิภิ าวะสมองเสื่่�อม 295 แบบทดสอบทางปริชิ านเฉพาะส่่วน (Specific cognitive tests) Clock drawing test ตรวจโดยให้ผ้ ู้�้ ป่ว่ ยวาดหน้า้ ปัดั นาฬิกิ า แสดงตัวั เลขและเข็ม็ นาฬิกิ าบอกเวลาตามที่่ก� ำ�ำ หนด (อาจเป็น็ 11:10 น. 1:45 น. หรืือ 2:45 น. เป็็นต้น้ ) โดยอาจจะให้ผ้ ู้้�ป่ว่ ยวาดกรอบของหน้า้ ปัดั นาฬิิกาเอง หรือื ผู้้�ตรวจวาดกรอบเป็น็ วงกลมขนาดเส้้นผ่่านศููนย์์กลาง 8 เซนติิเมตรให้ผ้ ู้้�ป่่วยเขียี นเลขและเข็ม็ นาฬิิกาเลยก็ไ็ ด้้ การให้ค้ ะแนนและรายละเอียี ดการตรวจมีหี ลายวิธิ ีี สามารถศึกึ ษาได้ด้ ังั ตััวอย่า่ งตามเอกสารอ้า้ งอิงิ ต่่อไปนี้้� 1. Royall DR, Cordes JA, Polk M. CLOX: an executive clock drawing task. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1998; 64: 588-94. 2. Sunderland T, Hill JL, Mellow AM, Lawlor BA, Gundersheimer J, Newhouse PA, et al. Clock drawing in Alzheimer’s disease: a novel measure of dementia severity. J Am Geriatr Soc 1989; 37: 725-9. 3. Wolf-Klein GP, Silverstone FA, Levy AP, Brod MS. Screening for Alzheimer’s disease by clock drawing. J Am Geriatr Soc 1989;37(8):730-4. 4. Brodaty H, Pond D, Kemp NM, et al. The GPCOG: A new screening test for dementia designed for general practice. J Am Geriatr Soc 2002; 50(3): 530-4. 5. Kanchanatawan B, Jitapunkul S, Supapitiporn S, Chansirikarnjana S. Validity of clock drawing test (CDT), scoring by Chula clock-drawing scoring system (CCSS) in screening dementia among Thai elderly in community. J Med Assoc Thai 2006; 89(8): 1150-6. 6. Satukijchai C, Senanarong V. Clock drawing test (CDT) and activities of daily living (ADL) questionnaire as a short screening test for dementia in Thai population. J Med Assoc Thai 2013; 96 Suppl 2:S39-46. Verbal fluency (Letters/categories) เป็็นการตรวจโดยให้้ผู้้�ป่่วยพยายามนึึกจิินตนาการและพููดคำำ�ศััพท์์ออกมาให้้ได้้มากที่่�สุุดในช่่วงเวลาจำำ�กััด (นิยิ มให้เ้ วลา 1 นาที)ี โดยหััวข้้อคำำ�ศัพั ท์ท์ ี่่ใ� ห้พ้ ููดออกมา สามารถใช้้เป็็น - Letter verbal fluency: ให้พ้ ููดคำ�ำ ศัพั ท์ท์ี่่ข�ึ้น� ต้น้ ด้ว้ ยตัวั อักั ษรตามที่่ก� ำ�ำ หนด โดยต้อ้ งเป็น็ คำ�ำ ที่่ม� ีคี วามหมาย ยกตััวอย่่างเช่่น อัักษร ก. เช่่นคำำ�ว่่า ไก่่ กา กระเป๋๋า กางเกง กลัับ เป็็นต้้น ให้้ได้้จำำ�นวนมากที่่�สุดุ โดยไม่่ซ้ำำ��กััน ในเวลา 1 นาทีี หลังั จากนั้้�นเปลี่�ยนตัวั อัักษร เช่่น อักั ษร ส. เป็น็ ต้น้ หากเป็น็ ผู้�้ ป่่วยต่่างชาติิ อาจใช้้เป็็นตััวอักั ษร F, A หรือื S - Category verbal fluency: ให้้พููดคำำ�ศััพท์์ที่่�อยู่�ในหมวดหมู่�เดีียวกัันตามที่่�กำำ�หนด ให้ไ้ ด้้หลายชนิิดมากที่่�สุดุ ใน 1 นาทีี ยกตัวั อย่่างเช่น่ คำำ�ในหมวดหมู่่�สััตว์์ เช่น่ นก ไก่่ สุนุ ััข แมว วัวั ควาย เป็็นต้น้ หลังั จากนั้้�นลองใช้้หมวดหมู่�อื่น� ๆ เช่น่ ผลไม้ ้ ชื่่�อจังั หวัดั เป็็นต้้น ให้้ผู้้�ตรวจจดบัันทึึกคำำ�ที่่�พููดออกมาไว้้และนัับจำำ�นวนคำำ�ที่่�ไม่่ซ้ำำ��กััน เพื่่�อใช้้ในการประเมิินและตรวจติิดตาม การรัักษาต่่อไป แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

296 แนวทางเวชปฏิิบััติิภาวะสมองเสื่อ่� ม ตัวั อย่่างการใช้้ verbal fluency test ในการศึึกษาผู้�้ ป่ว่ ยในประเทศไทย ดังั ต่่อไปนี้้� 1. Senanarong V, Poungvarin N, Jamjumras P, Sriboonroung A, Danchaivijit C, Udomphanthuruk S, Cummings JL. Neuropsychiatric symptoms, functional impairment and executive ability in Thai patients with Alzheimer’s disease. Int Psychogeriatr 2005 Mar;17(1):81-90. 2. Muangpaisan W, Intalapaporn S, Assantachai P. Digit span and verbal fluency tests in patients with mild cognitive impairment and normal subjects in Thai-community. J Med Assoc Thai 2010;93(2):224-30.   แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบัตั ิภิ าวะสมองเสื่อ�่ ม 297 ภาคผนวกที่�่ 11 Cognitive training หลัักการทั่่�วไป Cognitive training คือื กระบวนการที่่ไ� ม่่ใช้้ยามีจี ุุดมุ่่�งหมายเพื่่�อปรัับความสามารถของปริิชาน ด้ว้ ยวิิธีกี าร ต่่าง ๆ มุ่่�งเน้น้ cognitive domains จำำ�เพาะด้้าน เช่น่ ความจำำ� ภาษา สมาธิกิ ารจดจ่อ่ ความจำำ�เชิงิ ทำ�ำ งาน หรือื เน้้นปริชิ านที่่�เกี่ย� วข้้องกัับการทำำ�งาน เช่่นกิจิ วััตรประจำ�ำ วัันขั้น� พื้้�นฐานและขั้�นสูงู หลักั การคือื การปฏิบิ ัตั ิซิ ้ำ��ำ ๆ เป็น็ ประจำ�ำ ตามวิธิ ีกี ารที่่ม� ีแี บบแผนตามมาตรฐานชัดั เจน ในการฝึกึ การทำ�ำ งาน ของปริิชานเฉพาะด้า้ นหรือื หลายด้้าน จุุดเด่น่ ของการทำ�ำ cognitive training คือื การ restoring ความสามารถ ของปริชิ านแต่่ละแบบการทดสอบ มีีระดับั ความยากแตกต่า่ งกััน เลือื กใช้้ตามความสามารถของปริชิ านแต่ล่ ะคน ได้้ผลดีี ในกลุ่่�มที่่�มีีอาการสมองเสื่อ� มระยะแรกและปานกลาง ผลการฝึึกจะมีปี ริชิ านด้า้ นจำำ�เพาะหรืือหลายด้้านที่่� ทำำ�งานร่่วมกันั ดีีขึ้�น เพิ่่�มทักั ษะการเข้้าสังั คม ลดปััญหาพฤติิกรรม และเพิ่่ม� ความรู้้�สึกึ มีีคุณุ ค่่าของตัวั เอง Cognitive training ได้แ้ ก่ก่ ารทำำ� reality orientation, memory training, computerized cognitive training และ reminiscence therapy ● การบำำ�บัดั ด้ว้ ยการรัับรู้้�ตามความเป็น็ จริิง (Reality orientation therapy) เป็็นเทคนิิคที่่�ช่่วยเพิ่่�มคุุณภาพชีีวิิตให้้ผู้้�สููงอายุุที่่�มีีอาการสัับสนความจำำ�เสื่�อม ทำำ�ให้้เข้้าใจสิ่�งแวดล้้อม รอบตััว เพิ่่ม� ความรู้้�สึกึ ว่่าสามารถคุุมสิ่่ง� รอบตัวั ได้ม้ ากขึ้�นและเพิ่่�มความนัับถือื ตัวั เอง มีีวััตถุุประสงค์์คืือ re-orientate จากการกระตุ้�นให้้มีีการสนใจเข้้าใจสิ่�งแวดล้้อมได้้แก่่ เวลา สถานที่่� และบุคุ คล เพิ่่ม� แรงจููงใจให้ส้ นใจสุขุ อนามัยั สนใจสังั คมรอบตัวั การบำ�ำ บัดั อาจทำ�ำ อย่า่ งเป็น็ รููปแบบชัดั เจน ในชั่ว� โมง กิจิ กรรมกลุ่่�มประจำำ�วันั ในห้้องซึ่�งผู้้�สููงอายุมุ าเข้้าร่ว่ มกิิจกรรมประจำำ� หรืือไม่ม่ ีรี ููปแบบชัดั เจน ใช้ก้ ารสนทนาแบบ ตััวต่่อตััว ทำ�ำ เรื่อ� ย ๆ ทั้้ง� วันั ผู้�เ้ ข้า้ ร่ว่ มในลักั ษณะกลุ่่�มควรเข้้าอย่่างน้อ้ ย 4 คน ใช้้เวลานาน 30-60 นาทีี ต่่อครั้้ง� 1-2 ครั้้�งต่อ่ วันั เป็น็ เวลาอย่่างน้อ้ ย 3 สััปดาห์์ อุุปกรณ์์ที่่�มีีความสำำ�คััญคืือ “กระดานนำำ�เสนอ” ที่่�ใช้้แสดงข้้อมููล เช่่น วััน วัันที่่� สภาพอากาศ ที่่�ตั้�ง รวมถึึงรายละเอีียดรอบตััวในสถานที่่�นั้้�นให้้ทุุกคนเห็็นอย่่างชััดเจน มีีการพููดคุุย เอ่่ยชื่�อคนที่่�อยู่�ในเหตุุการณ์์หรืือ นั่่�งอยู่�ด้ว้ ย โดยตลอดการบำำ�บััด เน้้นที่่ก� ารให้ข้ ้อ้ มููล “ซ้ำ��ำ ๆ อย่่างต่่อเนื่่�อง” เนื้้�อหาที่่�นำำ�มาใช้้ร่่วมพููดคุุยในการทำำ�บำำ�บััดคืือ ข้้อมููลรอบ ๆ ตััวที่่�เกิิดขึ้้�นในขณะนั้้�น รวมถึึงข้้อมููล พื้้�นฐานส่่วนบุุคคล จะถููกนำำ�มาใช้้ ร่่วมกัับอุุปกรณ์์ เช่่น ปฏิิทิิน เกมส์์ทายคำำ� ตััวต่่อจิ๊�กซอขนาดใหญ่่ อ้้างอิิง การสนทนาจากการดููนาฬิิกา ปฏิิทิิน มีีการติิดป้้าย สััญลัักษณ์์ บนประตูู กระดานหน้้าห้้อง สิ่่�งของต่่าง ๆ ตั้�งคำำ�ถามจากเรื่�องในรููปถ่่ายและบัันทึึกต่่าง ๆ ที่่�ประทัับใจ สิ่่�งสำำ�คััญคืือผู้้�ให้้การบำำ�บััด ซึ่่�งอาจเป็็นผู้้�ดูแล ญาติิ หรือื นักั บำ�ำ บััดอาชีพี ควรได้ร้ ัับการอบรมหลักั การทำ�ำ สามารถสร้้างบรรยากาศที่่ส� ่่งเสริิมให้ผ้ ู้้�รับั การบำ�ำ บัดั และทีมี มีีความสนใจเข้้าร่่วมการทำำ�กิิจกรรมอย่่างต่่อเนื่่�อง ทำำ�อย่่างมีีขั้�นตอน ด้้วยท่่าทีีที่่�ให้้ความหวัังและให้้เกีียรติิ ซึ่�งกันั และกันั มีกี ารศึึกษาพบว่า่ การบำำ�บััดด้้วยการรัับรู้้�ตามความเป็็นจริิง ในระยะเวลา 3-6 เดือื น เพิ่่�มความสามารถ ของปริชิ าน เมื่�อใช้้ร่ว่ มกับั การรักั ษาด้้วยยาบรรเทาสมองเสื่อ� ม แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

298 แนวทางเวชปฏิิบััติภิ าวะสมองเสื่อ�่ ม ● การฝึกึ ความจำำ� (memory training) โปรแกรมการฟื้้�นฟููหรืือการกระตุ้�นความจำำ�หลายโปรแกรมได้้รัับการพััฒนาขึ้�นเพื่่�อชดเชยความ บกพร่อ่ งของทักั ษะที่่จ� ำ�ำ เป็น็ กับั กระบวนการเรียี นรู้�้ เช่น่ การนำ�ำ ข้อ้ มููลเข้า้ และการดึงึ ข้อ้ มููลออกมาใช้ ้ ความสามารถ เหล่า่ นี้้�จะลดลงจากอาการความจำำ�เสื่�อม เช่่นจากโรคอััลซ์ไ์ ฮเมอร์์ เป้้าหมายเชิิงกลยุุทธ์์ของกลวิธิ ีีกระตุ้�นความจำำ� คืือการปรัับปรุุงในส่่วนหน้้าที่่�ที่่�เสีียหายเพื่่�อกระตุ้�นให้้เกิิดการเรีียนรู้้�ใหม่่ ใช้้วิิธีีการกระตุ้�นความจำำ�อื่่�น ๆ เช่่น เทคนิคิ การสร้า้ งจินิ ตภาพทางสายตา เพิ่่ม� ความสามารถในการเข้า้ รหััสข้อ้ มููล การดึึงข้อ้ มููลออกมา ความจำ�ำ อาศัยั เหตุกุ ารณ์ใ์ นการฝึกึ ซ้อ้ ม (rehearsal) ถ้า้ มีกี ารใช้ก้ ลยุทุ ธ์ท์ี่่เ� หมาะสม ในการเข้า้ รหัสั ความจำ�ำ จะส่่งผลต่อ่ การเรียี กคืนื ความจำำ�ได้้ง่่ายขึ้�น การฝึึกความจำ�ำ ที่่�ดีีนั้้น� ควรตั้้�งเป้้าหมายข้้อมููลที่่�จะฝึึก ให้้สอดคล้้องกัับ การดำ�ำ รงชีวี ิติ ในแต่ล่ ะวันั เช่น่ กิจิ วัตั รประจำ�ำ วันั การกระตุ้�นความจำ�ำ เพื่่อ� พยายามให้ด้ ำ�ำ รงชีวี ิติ ตามเดิมิ ได้น้ านที่่ส� ุดุ 1. ระดัับการฝึึกขั้น� แรกเริ่ม� จากการฝึึก ความจำ�ำ ชัดั แจ้้ง (explicit memory) โดยเน้้นที่่ก� ารนำ�ำ รหััสเข้า้ และดึงึ ข้อ้ มููลที่่เ� ก็บ็ ไว้อ้ อกมา การฝึกึ เน้น้ การนำ�ำ รหัสั เข้า้ ทำ�ำ ได้โ้ ดยใช้้ multimodal ใช้ข้ ้อ้ มููลหลายรููปแบบ ใช้อ้ ารมณ์์ เข้้ามามีสี ่ว่ นขณะจำำ� ผููกข้อ้ มููลที่่�ต้อ้ งจำำ�เข้า้ กับั ความรู้้ห� รืือข้้อมููลเดิมิ ที่่�มีกี ารเข้า้ รหัสั ความจำำ�ด้้วยความหมาย ● กระบวนการฝึึกทำำ�ได้้โดย ใช้้เวลา 30 นาทีี 2 ครั้้�งต่่อสััปดาห์์ ร่่วมกัับญาติิหรืือผู้้�ดููแล มีีอุุปกรณ์์ของใช้้ในชีีวิิตจริิงมาช่่วยให้้การเข้้ารหััสข้้อมููลทำำ�ได้้ดีีขึ้�น จากการนำำ�ความจำำ�เชิิง ความหมาย (semantic memory) ความจำำ�ข้้อมููลอััตชีวี ประวัตั ิิ (autobiographic memory) ความจำำ�ชั่่�วคราว (episodic memory) มาช่่วยเก็็บเข้้าข้้อมููล แล้้วญาติิหรืือผู้้�ดู แลให้้ตััวเลืือก คำำ�ตอบช่ว่ ยในขณะให้ฝ้ ึกึ ดึึงข้้อมููลออกมา 2. ฝึึกความจำำ�เน้้นกลยุุทธ์์ที่่�กระตุ้�นความจำำ�โดยปริิยาย (implicit memory) เพื่่�อให้้นำำ�มาใช้้ปฏิิบััติิ ในชีวี ิิตได้จ้ ริงิ ความจำำ�ของข้้อมููลที่่ใ� ห้ซ้ ้ำ�ำ� ๆ เคยรัับรู้�้ มาแล้ว้ ข้อ้ มููลที่่ม� ีกี ารพรางเห็็นไม่ช่ ัดั การฝึึกจะทำำ�ให้ด้ ึงึ ข้อ้ มููล ที่่ม� ีกี ารเตรียี มการรับั รู้เ�้ หล่า่ นี้้อ� อกมาได้เ้ ร็ว็ และถููกต้อ้ งมากขึ้น� และอีกี ด้า้ นที่่ย� ังั คงเหลือื อยู่�คือื ความจำ�ำ เชิงิ กระบวน คำำ�สั่่ง� (procedural memory) ซึ่่�งเมื่อ� ลองทำำ�ซ้ำ��ำ ๆ จะทำำ�ได้เ้ ร็ว็ และคล่อ่ งมากขึ้�น ● เทคนิิคการฝึึกซ้้อมความจำำ�แบบขยาย (expanding rehearsal technique) คืือการฝึึกจำำ� ข้้อมููลซ้ำ�ำ� ๆ โดยค่่อย ๆ ให้เ้ วลานานขึ้น� จากให้้จำ�ำ 5 วิินาทีี เป็็น 10 วินิ าทีี 20 วิินาที ี ค่อ่ ย ๆ นานขึ้�น ถ้้ายิ่�งนานขึ้�นแล้้วจำำ�ไม่่ได้้ให้้กลัับไปที่่�เวลาเดิิมก่่อนหน้้าที่่�ดึึงความจำำ�มาได้้ ถ้้าฝึึกจน หลัังให้้ท่อ่ งแล้้ว 1 ช.ม. ยัังจำำ�ออกมาได้้แสดงว่า่ การเก็บ็ ความจำ�ำ ให้เ้ ป็น็ ความจำ�ำ ระยะยาว (long term memory) นั้้น� ทำ�ำ ได้้ดีขีึ้น� แล้ว้ ข้อ้ มููลที่่�ให้ฝ้ ึึกจำำ� อาจเป็น็ หน้้า-ชื่�อคน ของ-ตำ�ำ แหน่่งที่่�วาง เพื่่อ� นำ�ำ ไปใช้ใ้ นชีวี ิติ ประจำำ�วัันต่อ่ ไปได้้ ● หลัักการของการใช้้ตััวช่่วยเตืือนความจำำ� (method of vanishing cues) คืือลองให้้นึึกสิ่�งที่่� ให้จ้ ำ�ำ เองก่อ่ น ถ้า้ นึกึ ไม่อ่ อกจะใบ้ต้ ัวั อักั ษรให้ท้ ีลี ะตัวั จนกว่า่ จะนึกึ ออก ครั้้ง� ต่อ่ มาจะให้ค้ ำ�ำ เดิมิ ที่่จ� ำ�ำ ได้้ แต่่ลบตัวั อักั ษรออกไป วิิธีนี ี้้�ใช้ก้ ับั การฝึึกจำ�ำ ข้อ้ มููล เช่่น ที่่�อยู่� เบอร์โ์ ทรศััพท์์ ● การเรีียนรู้จ�้ ากการไม่่คาดเดา (errorless learning) เป็็นการลดการตอบคำ�ำ ตอบที่่ไ� ม่ถ่ ููกขณะฝึกึ ความจำำ� โดยให้้คำำ�แนะนำำ�ว่่าตอบไม่่รู้้�ได้้ ดีีกว่่าเดาตอบมา เพื่่�อให้้กระบวนการฝึึกจำำ�ทำำ�ได้้ง่่าย ไม่่สับั สน แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบััติิภาวะสมองเสื่อ่� ม 299 ● Computerized cognitive training การฝึึกความสามารถของปริิชานด้้วยโปรแกรมคอมพิิวเตอร์์อาจใช้้เป็็นอุุปกรณ์์ต่่อเข้้ากัับโทรทััศน์์หรืือ เป็น็ คอมพิวิ เตอร์ ์ซึ่่ง� ไม่เ่ พียี งแต่ม่ ีปี ระโยชน์ส์ ำ�ำ หรับั การชะลอความเสื่อ� มถอยลงของปริชิ าน กระตุ้�นความจำ�ำ และสมาธิิ แต่่ยัังมีีอิิทธิิพลในเชิิงบวกด้้านจิิตสัังคมและอารมณ์์ของผู้้�สููงอายุุที่่�มีีสมองเสื่�อม โดยได้้ประโยชน์์ทั้้�งในระยะสั้�น และระยะยาว การฝึกึ ด้ว้ ยโปรแกรมคอมพิวิ เตอร์ม์ ีขี ้อ้ ดีมี ากกว่า่ เทคนิคิ แบบดั้ง� เดิมิ หลายประการ คือื สามารถออกแบบ เพื่่อ� การฝึกึ ได้้เฉพาะด้า้ น เช่่น ความจำำ�เชิงิ ทำ�ำ งาน สมาธิจิ ดจ่่อ หรือื ออกแบบจัดั กลุ่่�มลัักษณะที่่�ต้้องการฝึกึ ได้ต้ าม ปััญหาของผู้้�สููงอายุุแต่่ละคน สามารถปรัับเปลี่ �ยนระดัับตามความสามารถของผู้�้สููงอายุุได้้ สามารถออกแบบให้้ เข้้ากัับความสนใจเพื่่�อให้้เกิิดความร่่วมมืือในการฝึึกได้ร้ วมถึึงปรัับเป้้าหมายการฝึึกตามแผนการที่่�วางไว้้ได้้ชััดเจน ให้้ข้้อมููลของผลการฝึึกเพื่่�อนำำ�ไปวิิเคราะห์์ได้้ทัันทีี คุ้้�มทุุนเมื่ �อมีีผู้้�รัับการฝึึกหลายคนสามารถใช้้อุุปกรณ์์ร่่วมกัันได้้ ตัวั อย่า่ งของ โปรแกรมคอมพิิวเตอร์์ที่่ม� ีีการศึึกษา เช่่น เกมส์์ฝึึกสมาธิิด้้วยการทำ�ำ ตามเป้้าหมาย 2 อย่า่ งพร้้อมกััน เกมส์จ์ิ๊�กซอว์ฝ์ ึึกมิติ ิิสัมั พัันธ์์ ฝึึกความจำำ�รููปทรงสีคี ล้้ายกันั ตามลำ�ำ ดับั ● การบำำ�บััดด้ว้ ยการรำ��ลึึกความทรงจำำ� (reminiscence therapy: RT) มีีแนวคิิด ที่่�ให้้ความสำำ�คััญกัับการมองชีีวิิตอย่่างมีีความสำำ�คััญและความหมายของผู้้�สููงอายุุ ทำำ�ให้้เกิิด ความภาคภููมิิใจและความพึึงพอใจในชีีวิิต มีีขั้�นตอนคืือ สร้้างสััมพัันธภาพระหว่่างผู้้�บำำ�บััดซึ่่�งอาจเป็็นผู้้�ดู แลกัับ ผู้้�สููงอายุุสมองเสื่�อม ให้้เลืือกเหตุุการณ์์รำำ�ลึึกความทรงจำำ�ในอดีีตผ่่านการกระตุ้�นประสาทสััมผััส สิ่่�งที่่�เกี่�ยวข้้อง กัับเหตุุการณ์์นั้้�น การรำำ�ลึึกความทรงจำำ� เป็็นการใช้้กิิจกรรมที่่�ย้้อนคิิดความหลัังที่่�เกิิดขึ้้�นในอดีีต ประกอบด้้วย การทบทวนชีีวิิต เป็็นลัักษณะของการทบทวนประสบการณ์์ชีีวิิตที่่�ผ่่านและได้้กระทำำ�มาโดยมองหลายด้้าน หลายมุุม เพื่่�อให้้ผู้้�สููงอายุุดึึงความรู้้�สึึกความผููกพัันพร้้อมยอมรัับชีีวิิตที่่�ผ่่านมาอาจมีีการนำำ�เสนอด้้วยรููปถ่่าย สมัยั ก่อ่ น เสียี งเพลง ของใช้ท้ ี่่ร� ะลึกึ ถึงึ หรือื ใช้ว้ ิธิ ีพี ููดเล่า่ ถึงึ เรื่อ� งประทับั ใจที่่เ� ป็น็ ความทรงจำ�ำ มีกี ารเล่า่ ถึงึ รายละเอียี ด ต่า่ ง ๆ กระบวนการนี้้�เน้น้ ที่่�ปฏิิสััมพัันธ์์ระหว่่างผู้�้ บำ�ำ บัดั และผู้ส�้ ููงอายุุที่่�มีสี มองเสื่�อม หลังั จากนั้้น� จะมีกี ารพููดคุยุ ถึึง รายละเอีียดชีีวิิตในปััจจุุบััน มีีรููปภาพ คลิิปวิิดีีโอลููกหลาน ข่่าวสำำ�คััญจากหนัังสืือพิิมพ์์สิ่�งรอบตััวที่่�เป็็นปััจจุุบััน ใช้้เวลา 30-60 นาทีี 1-2 ครั้้ง� ต่อ่ สัปั ดาห์์ อาจทำำ�เป็น็ การบำ�ำ บัดั เดี่ย� วหรืือเป็็นกลุ่่�มก็ไ็ ด้้ ในปัจั จุุบันั มีีการพััฒนาเป็น็ digital RT โดยให้้ผู้้�สููงอายุุหลายคนเข้้ารัับการบำำ�บััดพร้้อมกัันผ่่านโปรแกรมในแอพลิิเคชััน มีีการแบ่่งปัันรููป และเรื่ �องราวชีีวิิตในอดีีต ซึ่่�งได้้ผลดีีเช่่นกััน ทั้้�งนี้้�เมื่ �อบุุคคลแบ่่งปัันเรื่ �องราวในอดีีตของพวกเขาและอีีกคนหนึ่่�ง แสดงความสนใจในการรัับฟััง จะรู้้�สึึกว่่าตััวเองมีีคุุณค่่า มีีความพยายามที่่�จะรวบรวมความทรงจำำ� ได้้ใช้้ทัักษะ ต่่าง ๆ ทั้้�งทางสมาธิิ ความจำำ�เชิิงทำำ�งาน ภาษา ซึ่่�งเป็็นการฝึึกการทำำ�งานของปริิชาน นอกจากนั้้�นมีีการศึึกษา พบว่่าผู้�้เล่่ามีีความสุขุ ลดความรู้้�สึึกเศร้้า เหงา ได้้อย่า่ งชััดเจน แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

300 แนวทางเวชปฏิิบัตั ิภิ าวะสมองเสื่อ�่ ม ภาคผนวกที่�่ 12 การรักั ษาโดยสหวิิธีกี าร (multidisciplinary intervention) เพื่อ�่ ป้อ้ งกัันโรคสมองเสื่อ�่ ม การป้้องกัันการเกิิดโรคสมองเสื่�อมมีีความสำำ�คััญอย่่างยิ่�ง แพทย์์ผู้้�ดูแลพึึงระลึึกว่่า การเกิิดโรคสมองเสื่�อม มีสี าเหตุแุ ละปััจจัยั ที่่เ� กี่ย� วข้อ้ งหลายประการซึ่่ง� มีีความสลับั ซับั ซ้อ้ น ตัวั อย่า่ งปัจั จัยั เสี่ย� ง เช่น่ ปัจั จัยั ทางพันั ธุกุ รรม ที่่ม� ีมี าแต่ก่ ำ�ำ เนิดิ อายุทุ ี่่เ� พิ่่ม� มากขึ้น� ระดับั การศึกึ ษาต่ำ�ำ� การได้ย้ ินิ ที่่ผ� ิดิ ปกติิ การไม่อ่ อกกำ�ำ ลังั กายหรือื การเคลื่่อ� นไหว ร่่างกายที่่�น้้อยในแต่่ละวััน การขาดหรืือปฏิิสััมพัันธ์์ทางสัังคมน้้อย โรคซึึมเศร้้า การมีีโรคหรืือภาวะที่่�มีีผลต่่อ การทำ�ำ งานของสมอง เช่น่ โรคเบาหวาน โรคความดันั โลหิติ สูงู โรคไขมันั ในเลือื ดสูงู โรคอ้ว้ น เป็น็ ต้น้ การนอนหลับั ที่่ผ� ิดิ ปกติหิ รืือไม่่มีคี ุณุ ภาพ การที่่�ผู้้ห� ญิงิ มีีระดัับฮอร์โ์ มนเพศหญิิงต่ำ�ำ� เป็น็ ระยะเวลานาน รวมทั้้�งการมีปี ระวัตั ิญิ าติิ ใกล้้ชิิดมีีภาวะสมองเสื่�อม จะเห็็นได้้ว่่า มีีปััจจััยเสี่�ยงหลายอย่่าง สามารถปรัับปรุุงแก้้ไขหรืือเปลี่�ยนแปลง เพื่่�อ ป้้องกัันการเกิิดโรคสมองเสื่�อมได้้ การควบคุุมปััจจััยเสี่�ยงหรืือการสร้้างเสริิมปััจจััยที่่�ดีีต่่อการทำำ�งานของสมอง ต้อ้ งอาศััยหลาย ๆ กระบวนการร่ว่ มกันั ที่่เ� รียี กว่า่ การรักั ษาโดยสหวิิธีีการ (multidisciplinary intervention) รวมถึงึ อาศัยั บุคุ ลากรในหลายสาขาวิิชาชีพี ร่่วมกันั (multidisciplinary team) ด้้วย การป้อ้ งกันั โรคสมองเสื่อ� ม ควรเริ่ม� ทำ�ำ ตั้้ง� แต่ช่ ่ว่ งแรกของชีวี ิติ หรือื ภายในช่ว่ งวัยั กลางคนจึงึ จะได้ผ้ ลต่อ่ การลด ความเสี่ย� งในการเกิดิ โรคสมองเสื่อ� ม โดยเฉพาะการควบคุมุ โรคหรือื ปัจั จัยั ต่า่ ง ๆ ที่่ม� ีผี ลต่อ่ การทำ�ำ งานของหลอดเลือื ด (vascular factor) นอกจากนี้้ย� ังั คงควรเริ่ม� ปรับั พฤติิกรรมการใช้้ชีวี ิติ ที่่อ� าจจะช่ว่ ยส่่งเสริมิ การทำำ�งานของปริชิ าน ให้้ดีีขึ้น� อีกี ซึ่่�งสามารถเริ่�มทำ�ำ ได้้ในทุุก ๆ ช่ว่ งของชีวี ิิตอีีกด้้วย การป้้องกัันโรคสมองเสื่�อมควรจะเริ่�มตั้้�งแต่่ระยะก่่อนที่่�จะเป็็นหรืือที่่�เรีียกกัันว่่าปริิชานบกพร่่องเล็็กน้้อย (Mild Cognitive Impairment, MCI) เนื่่�องจากภาวะสมองเสื่�อมมีสี าเหตุุที่่เ� กี่�ยวข้อ้ งหลายประการ และมีีความ ซัับซ้้อนในเรื่อ� งของกลไกการเกิิดโรค การควบคุุมปััจจัยั เสี่�ยงจึงึ มีคี วามสำ�ำ คัญั มากที่่�สุดุ การปรัับเปลี่�ยนปััจจััยเสี่�ยงโรคหลอดเลืือดสมอง (risk factor modification): การป้้องกัันและ ควบคุุมโรคหรืือภาวะที่่�เป็็นปััจจััยเสี่�ยงต่่อการทำำ�งานของสมอง มีีผลทั้้�งทางตรงและทางอ้้อมที่่�จะช่่วยลดโอกาส การเกิิดโรคสมองเสื่�อม โดยเฉพาะโรคความดัันโลหิิตสููง โรคเบาหวาน โรคไขมัันในเลืือดสููง และโรคอ้้วน ที่่�มีผี ลต่่อการเกิิดโรคหลอดเลืือด โดยเฉพาะโรคหลอดเลืือดสมอง การปรัับเปลี่�ยนวิิถีีชีีวิติ (life style modification): การปรับั เปลี่�ยนวิิถีชี ีีวิิตเพื่่�อป้้องกัันโรคสมองเสื่�อม ควรเริ่�มตั้้�งแต่่วััยกลางคนหรืือช่่วงต้้น ๆ ของชีีวิิต โดยแนะนำำ�ให้้ปรัับเปลี่�ยนวิิถีีชีีวิิตในหลาย ๆ รููปแบบ (multi-domain lifestyle intervention) ซึ่่ง� จะให้ผ้ ลดีกี ว่า่ การเลือื กปฏิบิ ัตั ิเิ พียี งรููปแบบใดรููปแบบหนึ่่ง� ดังั ต่อ่ ไปนี้้� อาหาร: การรัับประทานอาหารให้้ได้้สมดุุลและมีีสััดส่่วนที่่�เหมาะสมครบถ้้วน โดยควรมีีทั้้�งโปรตีีน คาร์์โบไฮเดรต ไขมััน และผัักผลไม้้ในอาหารแต่่ละมื้�อ นอกจากนี้้�การรัับประทานอาหารในบางรููปแบบยัังอาจมีี ส่ว่ นช่ว่ ยป้อ้ งกันั โรคสมองเสื่อ� มได้้ เช่่น - การรัับประทานอาหารที่่�มีีสารต้้านอนุุมููลอิิสระ เช่่น วิิตามิินเอ วิิตามิินซีี วิิตามิินอีี ซึ่่�งพบมากในองุ่�น แอปเปิิล หม่อ่ น ลููกพรุนุ ผัักสีีเขีียว ผักั สีีแดง ผักั สีีเหลืือง ชาเขีียว ชาใบหม่อ่ น เป็็นต้้น - การรับั ประทานอาหารที่่ป� ระกอบด้ว้ ยกรดไขมันั ไม่อ่ิ่ม� ตัวั เชิงิ ซ้อ้ นชนิดิ โอเมก้า้ 3 ซึ่่ง� มีมี ากในน้ำ�ำ� มันั มะกอก ปลาทะเล และปลาที่่ม� ีีไขมัันสููง แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบัตั ิภิ าวะสมองเสื่่�อม 301 - การรับั ประทานถั่ว� และธัญั พืชื รวมทั้้ง� ผักั ผลไม้ต้ ่า่ ง ๆ ซึ่่ง� เป็น็ รููปแบบการรับั ประทานอาหารของประเทศ ในแถบเมดิเิ ตอร์เ์ รเนียี น Exercise and Physical activity interventions: การออกกำ�ำ ลังั กายมีหี ลักั ฐานหลายประการว่า่ ช่ว่ ยเพิ่่ม� ประสิทิ ธิภิ าพของสมอง สามารถช่ว่ ยเพิ่่ม� ระดับั สารสื่่อ� ประสาทในร่่างกาย (neurotransmitter) ทำ�ำ ให้้เกิดิ การเชื่อ� มต่อ่ ของเซลล์ป์ ระสาท (synapse) และเพิ่่�มความเร็็ว ของการส่่งข้้อมููลในระบบประสาท ส่่งผลให้้มีีการเปลี่ �ยนแปลงในเนื้้�อสมองและช่่วยการไหลเวีียนของเลืือด ผู้้�ออกกำำ�ลัังกายเป็็นประจำำ�จะมีีความจำำ�เชิิงทำำ�งาน (working memory) ดีีกว่่าผู้้�ไม่่ออกกำำ�ลัังกาย ทั้้�งนี้้�หมาย รวมถึึงการมีกี ารเคลื่่อ� นไหวหรืือมีีกิจิ กรรมทางร่า่ งกายในระหว่่างวันั อีกี ด้ว้ ย ข้้อแนะนำำ�ในการออกกำำ�ลัังกายมีีหลายประการ สามารถปรัับปรุุงใช้้ได้้ให้้เหมาะกัับแต่่ละบุุคคล โดยมีี หลัักการคืือ ยิ่่�งออกกำำ�ลัังกายมาก ยิ่่�งส่ง่ ผลดีีมากเท่า่ นั้้น� ตัวั อย่่างการออกกำ�ำ ลังั กายที่่แ� นะนำำ� เช่น่ - การออกกำำ�ลัังกายอย่่างน้้อย 2 ครั้้�งต่่อสััปดาห์์ ครั้้�งละ 30 นาทีีเป็็นอย่่างต่ำ�ำ� โดยกีีฬาบางชนิิด เช่่น การเดิินเร็็ว วิ่่�ง เหยาะ รำ�ำ มวยจีีน หรืือกีฬี าประเภทอื่น� ๆ ที่่�เหมาะสม ปริิมาณการออกกำ�ำ ลังั กายสามารถเพิ่่�มได้้ ทั้้�งระยะเวลาและความเข้้มข้น้ (intense) - สำ�ำ หรับั ผู้�้ที่ไ� ม่ส่ ามารถออกกำ�ำ ลังั กายในรููปแบบทั่่ว� ไปได้้ อาจใช้ว้ ิธิ ีกี ารออกกำ�ำ ลังั กายแบบเหยียี ดกล้า้ มเนื้้อ� อย่่างน้้อยครั้้ง� ละ 10 นาทีี อย่่างน้้อยสัปั ดาห์ล์ ะ 2 ครั้้�ง การเริ่�มออกกำำ�ลัังกายอย่่างสม่ำ�ำ�เสมอสามารถเริ่�มตั้้�งแต่่เนิ่่�น ๆ ทุุกช่่วงอายุุ หรืืออย่่างน้้อยควรเริ่�มก่่อน วัยั กลางคน โดยมีขี ้อ้ มููลว่า่ การออกกำ�ำ ลังั กายแบบความเข้ม้ ข้น้ สูงู (high intense exercise) เป็น็ ประจำ�ำ สม่ำ�ำ� เสมอ ส่่งผลดีีกว่่าการออกกำำ�ลัังกายแบบเข้้มข้น้ ต่ำ�ำ� ถึึงปานกลาง (low to moderate intense exercise) และให้ผ้ ล ที่่�ดีีกว่่าการมาเริ่�มออกกำำ�ลัังกายเมื่�ออายุุมากแล้้ว โดยต้้องคำำ�นึึงถึึงความเสี่�ยงโดยเฉพาะผู้้�สููงอายุุที่่�มีีปััญหาโรค ร่่วมหลายอย่่าง นอกจากนี้้�การเคลื่่�อนไหวร่่างกายสม่ำำ��เสมอตลอดทั้้�งวัันยัังมีีผลช่่วยเพิ่่�มสมรรถภาพของสมอง และมีีผลดีีต่่อระดัับปริิชานอีีกด้้วย สุุขลัักษณะการนอนหลัับ (sleep hygiene) การนอนหลัับที่่�มีีคุุณภาพส่่งผลต่่อการทำำ�งานของสมอง ควรหลีีกเลี่ย� งการอดนอน การนอนดึกึ การนอนไม่เ่ ป็น็ เวลา และควรแก้ไ้ ขภาวะบางอย่า่ งที่่ท� ำำ�ให้้การนอนหลับั ไม่่มีคี ุุณภาพ เช่่น กลุ่่�มอาการปวดเรื้�อรังั ภาวะวิิตกกัังวล โรคหยุุดหายใจขณะหลับั จากการอุดุ กั้้น� (obstructive sleep apnea: OSA) เป็็นต้้น เพราะอาจจะส่่งผลต่่อปริิชานได้้ นอกจากนี้้�ควรหลีีกเลี่�ยงการใช้้ยานอนหลัับ ที่่ไ� ม่ม่ ีคี วามจำำ�เป็น็ อีีกด้้วย การรัักษาทางปริิชาน (cognitive intervention) การฝึกึ ออกกำ�ำ ลังั สมอง สามารถใช้้ได้้หลาย ๆ รููปแบบ ซึ่่�งสามารถแบ่่งออกเป็น็ 3 กลุ่่�มดัังนี้้� - การกระตุ้�นปริิชาน (cognitive stimulation) - การฝึึกปริชิ าน (cognitive training) - การฟื้�น้ ฟููปริิชาน (cognitive rehabilitation) การใช้้สมองในการคิิดและฝึึกฝนเป็็นประจำำ�จะช่่วยป้้องกัันการเสื่�อมถอยของการรู้้�คิิด และทำำ�ให้้การรู้้�คิิด ที่่ซ� ับั ซ้้อน เช่่น การบริิหารจััดการ การกระตุ้�นประสาทสัมั ผััส ความจำ�ำ การมีเี หตุผุ ล มีีศัักยภาพเพิ่่�มขึ้้�นได้้ การ กระตุ้�นอย่่างสม่ำำ��เสมอจะช่่วยลดและป้้องกัันการเกิิดโรคสมองเสื่�อมได้้ โดยสามารถเลืือกพิิจารณารููปแบบให้้ เหมาะสมกัับแต่่ละบุคุ คล แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

302 แนวทางเวชปฏิบิ ััติิภาวะสมองเสื่่�อม การออกกำ�ำ ลังั สมองเป็น็ วิธิ ีกี ารรักั ษาความจำ�ำ และเพิ่่ม� ความสามารถในการเรียี นรู้�้ ช่ว่ ยกระตุ้�นให้เ้ ซลล์ส์ มอง (neuron) ทำ�ำ งานในการเรียี นรู้�้สิ่ง� ใหม่ท่ ี่่แ� ตกต่า่ งไปจากสิ่ง� ที่่ท� ำ�ำ เป็น็ ประจำ�ำ เดิมิ ปัจั จุบุ ันั มีศี าสตร์ท์ ี่่จ� ะฝึกึ การทำ�ำ งาน ของสมองให้้เลือื กได้้ความต้้องการเป็็นจำำ�นวนมาก เช่่น การฝึกึ ความจำำ� การทำ�ำ สมาธิิ การวางแผน การแก้้ปััญหา การตัดั สิินใจ และนอกจากนี้้� เราอาจฝึึกสมองด้้วยวิิธีงี ่า่ ย ๆ เช่น่ การอ่่านหนังั สือื การเล่น่ เกมปริศิ นาอักั ษรไขว้้ การเล่่นหมากรุุก การเล่่นเกมไพ่่บางชนิิด เป็็นต้้น รวมทั้้�งเกมพััฒนาสมองต่่าง ๆ ทางแอพพลิิเคชั่่�น หรืือ ทางคอมพิิวเตอร์์ แต่่ต้อ้ งฝึึกอย่า่ งสมดุุล และพัักผ่อ่ นให้้เพีียงพอ Social engagement การส่ง่ เสริมิ การเข้า้ สังั คมและการมีปี ฏิสิ ัมั พันั ธ์ก์ ับั คนรอบข้า้ ง ปัจั จุบุ ันั มีกี ารสร้า้ งสังั คมกลุ่่�มย่อ่ ย ๆ มากมาย ที่่�สามารถเลืือกกลุ่่�มสัังคมให้้เหมาะสมกัับความชอบและรสนิิยม และนำำ�ไปใช้้ให้้เกิิดประโยชน์์ โดยอาจเลืือกใช้้ แนวทางดัังต่อ่ ไปนี้้� - การรวมกลุ่่�มเพื่่�อทำำ�กิิจกรรมทั่่�ว ๆ ไป เช่่น การรวมกลุ่่�มออกกำำ�ลัังกาย การรวมกลุ่่�มเป็็นอาสาสมััคร ทำำ�กิิจกรรมในสัังคม กิิจกรรมประชุุมเชิิงปฏิิบััติิการ (workshop) หรืือกิิจกรรมสัันทนาการต่่าง ๆ ตามความ สนใจ การรวมกลุ่่�มทำำ�กิิจกรรมตามวัันสำำ�คััญทางศาสนาโดยนำำ�ชุุมชนเข้้ามามีีส่่วนร่่วมช่่วยในการดููแลป้้องกััน โรคสมองเสื่�อมในชุมุ ชนของตนเอง - การรวมกลุ่่�มกันั ทำำ�กิจิ กรรมของผู้้ส� ููงอายุุ เช่น่ การจัดั ตั้้ง� ชมรมผู้�้สููงอายุุ และส่ง่ เสริมิ ให้ม้ ีกี ารจัดั กิจิ กรรม ใกล้้ ๆ บ้้าน เช่่น วััด โรงเรียี น โรงพยาบาลส่ง่ เสริมิ สุขุ ภาพตำำ�บล (รพ.สต.) และสนัับสนุุนการทำำ�กิิจกรรมให้ก้ ลุ่่�ม รวมตััวกัันอย่า่ งเข้ม้ แข็็งและต่่อเนื่่�อง - การจััดบริิการครบวงจรในชุุมชน เช่่น คลิินิิกป้้องกัันโรคสมองเสื่�อม การส่่งเสริิมสุุขภาพและป้้องกััน โรคที่่�จะนำำ�ไปสู่�การเกิิดโรคสมองเสื่�อมในอนาคต การจััดคลิินิิกกระตุ้�นความจำำ�ในสถานดููแลผู้้�สููงอายุุกลางวััน (day care) การฝึึกสมาธิิ (meditation) การฝึึกสมาธิิ ไม่่ว่่าจะเป็็นการนั่่�งสมาธิิหรืือโยคะ ช่่วยให้้สมองผ่่อนคลาย ลดความเครีียด รวมถึึงผู้้�ที่ม� องโลกในแง่่บวกจะมีีสุุขภาวะกายและใจที่่�ดีี มีีอายุยุ ืืนยาวกว่่าผู้้�ที่�มีีความเครีียดหรืือ ซึึมเศร้้าและมองโลกในแง่่ลบ มีีการศึึกษาพบว่่า การทำำ�สมาธิิสามารถช่่วยลดสภาวะการเสื่�อมถอยของสมองได้้ ภายในระยะเวลาเป็น็ สััปดาห์์เลยทีเี ดีียว การหลีีกเลี่�ยงสารที่่�ฤทธิ์�ทำำ�ลายสมอง เช่่น การดื่่�มแอลกอฮอล์์ปริิมาณมากเกิินไป การสููบบุุหรี่� การใช้้ สารเสพติิด และป้้องกันั อุบุ ัตั ิเิ หตุุที่่�อาจทำ�ำ ให้้เกิดิ การบาดเจ็็บต่อ่ สมองได้้ กล่่าวโดยสรุุป การแทรกแซงโดยสหวิิธีีการเพื่่�อป้้องกัันโรคสมองเสื่�อม มีีกรอบความคิิด คืือ กลไกของ การเกิิดโรคสมองเสื่ �อมมีีความซัับซ้้อนและมีีปััจจััยหลายอย่่างเกิิดขึ้้�นร่่วมกััน ดัังนั้้�นการป้้องกัันจึึงจำำ�เป็็นจะต้้อง ใช้้วิิธีีผสมผสานจึึงจะได้้ผลดีีกว่่าทำำ�อย่่างใดอย่่างหนึ่่�ง และต้้องดำำ�เนิินการให้้เร็็วที่่�สุุดจึึงจะป้้องกัันการเกิิด สมองเสื่�อมได้อ้ ย่่างมีีประสิิทธิภิ าพ การป้้องกัันการเกิิดโรคสมองเสื่่�อมโดยไม่่ใช้้ยา ในประเทศไทย ส่่วนใหญ่่แล้้วจะแบ่่งออกเป็็น 3 กลุ่่�ม กล่า่ วคือื - Cognitive-based intervention - Behavioural and psychological modification - Physical activity therapy แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิบิ ััติิภาวะสมองเสื่�่อม 303 การผสมผสานของการรัักษาทั้้ง� 3 รููปแบบนี้้� จะเป็น็ กลไกสำ�ำ คััญในการป้อ้ งกัันโรคสมองเสื่อ� ม เริ่ม� ต้น้ ด้้วย การต้้องมีีทีีมที่่เ� ป็็นแบบผสมผสาน เริ่ม� ต้น้ ตั้ง� แต่ ่ หัวั หน้้าทีีมคือื แพทย์์ พยาบาล นัักจิิตวิิทยา นัักกายภาพบำ�ำ บัดั ผู้้�เกี่�ยวข้้องในครอบครัวั และชุุมชน และที่่ส� ำำ�คัญั ที่่ส� ุุดก็็คืือผู้�้ดูแลที่่ไ� ด้ร้ ัับการฝึึกอบรมอย่่างถููกต้้อง ทั้้ง� นี้้ร�ููปแบบการดููแลอาจปรับั เปลี่ย� นให้เ้ หมาะสมตามภููมิสิ ังั คมได้้ แต่ก่ ารรักั ษาติดิ ตามต่อ่ เนื่่อ� ง (adherence) ในการรักั ษานี้้� เป็น็ สิ่�งสำ�ำ คััญที่่จ� ะส่่งผลให้ส้ ำ�ำ เร็จ็ ได้อ้ ย่่างมีปี ระสิทิ ธิผิ ล เอกสารอ้้างอิิง 1. Imtiaz B., Tolppanen A-M., Kivipelto M. & Soininen H. Future directions in Alzheime’s disease from risk factors to prevention. Biochem Pharmacol 2014; 88 (4): 661-70. 2. Muangpaisan W., Risk factor of dementia and prevention. [database on the Internet] 2017, [cited 2018 Jul 1]. Available from:http://www.si.mahidol.ac.th/sidoctor/e-pl/ articledetail.asp?id=415. 3. Kivipelto M., et al. The Finnish geriatric intervention study to prevent cognitive impairment and disability (FINGER): study design and progress. Alzheimer Dement 2013; 9: 657-665. 4. Livingston G., Sommerlad A., Orgeta V., Costafreda SG., Huntley J., Ames D., et al. Dementia prevention, intervention and care. [Internet ] 2017. Available from URL: http://www. thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(17)31363-6/full text 5. Miia K., Francesca M, Tiia N., Lifestyle interventions to prevent cognitive impairment, dementia and Alzheimer’s disease. Nat Rev Neurology 2018; 14: 653-666. 6. Qiu C. & Fratiglioni L. A major role for cardiovascular burden in age – related cognitive decline. Na. Rev. Cardiol. 2015; 12: 267-277. 7. Deckers K., et al. Target risk factors for dementia prevention: a systematic review and Delphi consensus study on the evidence from observational studies. Int. J. Geriatr. Psychiatry 2014; 30(3); 234-246. 8. Solomon A. & Soininen H. Dementia: risk prediction models on dementia prevention. Nat.Rev. Neurol 2015; 11: 375-377. 9. Moll Van Charante E P., et al. Effectiveness of a 6-year multidomain vascular care intervention to prevent dementia (preDIVA): a cluster – randomised controlled trial. Lancet 2016; 388: 797-805. 10. Smith P J., et al. Effects of the dietary approaches to stop hypertension diet, exercise, and caloric restriction on neurocognition in overweight adults with high blood pressure. Hypertension 2010; 55: 1331-1338. 11. Vorapun S. & Vilasinee M. Factors predicting mortality of vascular dementia in Thai cohort at the memory clinic at Siriraj Hospital. Thai J Neurol 2019; 35(2): 1-7. 12. Ngandu T., et al. A 2 years multidomain interventions of diet, exercise, cognitive training and vascular risk monitoring versus control to prevent cognitive decline in at risk elderly people (FINGER): a randomised controlled trial. Lancet 2015; 358: 2255-2263. แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

304 แนวทางเวชปฏิบิ ััติภิ าวะสมองเสื่่�อม 13. Suthisri T. Prevention of dementia in older persons. J Nursing and Health care 2018; 36(4): 6-14. 14. Coley N., Vaurs Ch., Andrieu S., Nutrition and cognition in aging adults. Clin. Geriatr. Med 2015;31:453-464. 15. Martinez-Lapiscina E H., Clavero P., et al. Mediterranean diet improves iognition: the PREDIMED-NAVARRA randomised trial. J Neurol. Psychiatry 2013; 84: 1318-1325. 16. Kelly M., Loughrey D., Lawlor B A., Robertson I H., Walsh C., Brenan S. The Impact of exercise on the cognitive functioning of healthy older adults: A systematic review and meta-analysis. Ageing Res Rev 2014; 16: 12-31. 17. Sofi F., Valecchi D., Bacci D., Abbate R., Gensini GF., et al. Physical activity and risk of cognitive decline:a metaanalysis of prospective studies. J Intern Med 2011; 269: 107-17. 18. Andriea A., Omonigho M.Bubu., Andrew W. Varga, Ricardo S. Osorio, The relationship between Obstructive Apnea in Alzheimer’s disease , J Alzheimers Dis 2018; 64 (Suppl1) : S225-S270. 19. Daochompu N., Sirinthorn Ch., Patsri S., et al. Group-based training of executive function, attention, memory and visuospatial function (Team-V) in patients with mild neurocognitive disorder. วารสารสมาคมจิติ แพทย์์แห่ง่ ประเทศไทย 2560; 62(4): 337-348. 20. Weena L., Burin A., Punyanuch K. Cognitive stimulation with mild cognitive impairment in people. วารสารวิิชาการแพทย์์เขต 11 2018; 32: 1143-1154 21. วีีรศัักดิ์� เมืืองไพศาล. ปััจจััยเสี่�ยงของภาวะสมองเสื่�อมและการป้้องกััน (ตอนที่่� 2). [Internet] 2556. Available from URL: http://www.mahidol.ac.th/sidoctor/e-pl/admin/article_file/416_1.pdf 22. ศิวิ าพร จันั ทร์์กระจ่า่ ง. การทำำ�สมาธิิ สามารถรัักษาโรคได้้หรืือไม่่. หมอชาวบ้้าน 2559; 446 (มิถิ ุนุ ายน) : 40-41. 23. Antilla T., et al. Alcohol drinking middle age and subsequent risk of mild cognitive impairment and dementia in old age : a prospective population based study. BMJ 2004; 329:539. 24. Cataldo J., Prochaska J. J. & Glantz S. A., A cigarette smoking is a risk for Alzheimer’s disease: An analysis controlling for tobacco industry affiliation. J. Alzheimer Dis 2010; 19:465-480. 25. Muangpaisan W. Know the truth and understand the elderly health and dementia. Bangkok:SE-Education; 2016. 26. Phattawan P. & Solaphat H. The effect of music therapy on activity to reduce anxiety in mild cognitive impairment. Chula Med Bull 2019; 1(4)(Jul-Aug); 349-357. 27. สิิทธิิกร ปรีีชาวุุฒิิเดช, โสฬพััทธ์์ เหมรััญช์์โรจน์์, ภััชชพร ชาญวิิเศษ. การใช้้ดนตรีีบำำ�บััดเชิิงปฏิิบััติิการ ในผู้�้ ป่ว่ ยที่่�มีภี าวะพุุทธิิปัญั ญาบกพร่่องเล็ก็ น้้อย. Thai J Neurol 2018; 34(4): 57.   แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบััติิภาวะสมองเสื่�อ่ ม 305 ภาคผนวกที่�่ 13 การประเมินิ ระยะของภาวะสมองเสื่่อ� ม Global Deterioration Scale (GDS) วิินิิจฉััย ระยะโรค อาการและการแสดง ไม่ม่ ีีภาวะ สมองเสื่อ� ม ระยะที่่� 1: บุุคคลทำ�ำ งานได้้อย่า่ งปกติิ ไม่่มีคี วามจำำ�บกพร่อ่ ง สมองและจิิตใจสุุขภาพ ไม่ม่ ีีภาวะ ไม่ม่ ีีปริิชานทรุดุ ลง แข็็งแรง สมองเสื่อ� ม ไม่ม่ ีภี าวะ ระยะที่่� 2: ปริชิ าน ภาวะขี้ล� ืืมตามวัยั ที่่�พบในคนสูงู วัยั ปกติิทั่่ว� ไป ตัวั อย่่างเช่น่ ลืมื ชื่่�อคน สมองเสื่ �อม ทรุดุ ลงไม่่รุุนแรง วางของไว้้แล้ว้ จำำ�ไม่่ได้ว้ ่า่ อยู่�ที่ไ� หน แพทย์์และญาติิใกล้ช้ ิดิ ไม่่คิดิ ว่า่ เป็น็ ภาวะสมองเสื่ �อม อย่่างมาก อาการของสมองเสื่ �อม ระยะต้น้ ระยะที่่� 3: เริ่ม� มีีอาการขี้้�ลืมื มากขึ้น� เริ่ม� มีสี มาธิลิ ำำ�บากขึ้�น สมรรถนะการทำ�ำ งานลดลง ภาวะสมองเสื่อ� ม ปริชิ านทรุดุ ลง อาจมีอี าการตามคำ�ำ พููดในวงสนทนาไม่ท่ ััน มีปี ัญั หาหาคำำ�พููดไม่่ได้้หรืือใช้้คำ�ำ พููด ระยะกลาง ไม่ร่ ุนุ แรง ไม่ถ่ ููกต้อ้ ง คนใกล้ช้ ิดิ สังั เกตเห็น็ ความผิดิ ปกติวิ ่า่ สงสัยั ความจำ�ำ และปริชิ านทรุดุ ลง ภาวะสมองเสื่อ� ม ระยะที่่� 4: มีสี มาธิลิ ำำ�บากยากขึ้น� ลืมื เรื่�องหรืือเหตุกุ ารณ์์ที่่เ� พิ่่�งเกิิดขึ้้�น เกิดิ ความผิิดพลาด ระยะกลาง ปริชิ านทรุุดลง ในการจัดั การการเงินิ มีคี วามยุ่่�งยากเมื่อ� จะเดิินทางไปสถานที่่�ไม่คุ่้�นเคย ปานกลาง มีีปัญั หาในการดำำ�เนินิ งานที่่�ซับั ซ้้อนจะทำำ�ได้อ้ ย่า่ งไม่ม่ ีีประสิทิ ธิิภาพ เริ่�มมีปี ัญั หา ในการอยู่�ร่วมชุมุ นุมุ ทางสัังคมจึึงทำ�ำ ตัวั ออกห่่างจากเพื่่�อนและครอบครััว แพทย์ส์ ามารถตรวจพบปัญั หาของปริชิ านบกพร่่องด้ว้ ยการสััมภาษณ์์ ตรวจประเมินิ ทางคลิินิิกได้้ ระยะที่่� 5: มีีปัญั หาความจำำ�บกพร่่องเป็น็ หลักั การประกอบกิิจวััตรประจำำ�วััน เช่น่ ปริชิ านทรุุดลง แต่ง่ ตัวั อาบน้ำ��ำ ทำ�ำ อาหาร สามารถทำ�ำ ได้้แต่่ต้อ้ งมีีการเกื้อ� กููลหรืือช่่วยเหลืือ รุุนแรงปานกลาง ปััญหาหลงลืืมสัังเกตเห็น็ ได้้เด่น่ ชัดั และส่่งผลต่่อการดำำ�เนินิ ชีวี ิติ ปัจั จุบุ ันั มัักจำ�ำ บ้้านเลขที่่�ที่่อ� ยู่�ไม่่ได้้ จำำ�เบอร์์โทรศัพั ท์์ตัวั เองไม่่ได้้ ไม่ร่ ู้�้ ว่่าตนเองอยู่�ที่ไ� หน ในขณะนั้้น� ไม่ร่ ู้�้ วัันเดือื นปีี ระยะที่่� 6: ไม่ส่ ามารถประกอบกิจิ วัตั รประจำำ�วัันได้้ด้้วยตนเอง ต้้องการการเกื้อ� กููลหรืือ ปริชิ านทรุดุ ลง ช่่วยเหลืืออย่า่ งมากในการประกอบกิจิ วััตรประจำำ�วััน ลืมื ชื่่�อคนใกล้ช้ ิิดหรือื รุุนแรง ชื่�อญาติใิ กล้้ชิดิ จำำ�เหตุกุ ารณ์ท์ ี่่เ� พิ่่ง� เกิิดไม่ไ่ ด้้ แต่ย่ ัังจำ�ำ รายละเอียี ดของ ชีวี ิิตวัยั กลางคนและวัยั เยาว์์ได้้ดีี เมื่อ� ให้น้ ัับเลขถอยหลัังจาก 10 ไป 1 จะทำ�ำ ไม่่ได้้ เริ่�มมีีอาการกลั้�นปััสสาวะหรืืออุุจจาระไม่อ่ ยู่่� ทัักษะการพููดทรุดุ ลง บุุคลิิกและอารมณ์เ์ ปลี่ย� นแปลงง่า่ ย อาจมีอี าการคิดิ ผิิดหลงผิิด (delusion) มีกี ารย้ำ�ำ� ทำ�ำ (compulsion) เช่่น มีีพฤติกิ รรมซ้ำำ�� ๆ มีีอาการวิิตกกังั วล (anxiety) มีีภาวะกายใจไม่ส่ งบ (agitation) แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

306 แนวทางเวชปฏิิบััติภิ าวะสมองเสื่่�อม วิินิิจฉัยั ระยะโรค อาการและการแสดง ภาวะสมองเสื่ �อม ระยะที่่� 7: ไม่ส่ ามารถพููดสื่่อ� สารได้ ้ ต้อ้ งช่่วยเหลือื ในการทำ�ำ กิจิ วัตั รทุุก ๆ อย่่าง เช่่น ระยะช่ว่ งปลาย ปริิชานทรุดุ ลง เข้้าห้อ้ งน้ำ��ำ รับั ประทานอาหาร สูญู เสีียทักั ษะด้้านจิิตประสาทสั่ง� การ รุุนแรงอย่า่ งมาก (psychomotor skills) เช่่น ไม่ส่ ามารถเดิินได้้ GDS ระยะที่่� 3 = ไม่่มีภี าวะสมองเสื่�อม แต่่มีภี าวะปริิชานบกพร่อ่ งไม่ร่ ุุนแรง (mild cognitive impairment) GDS ระยะที่่� 4 = สมองเสื่อ� ม ระยะไม่ร่ ุุนแรง (mild) GDS ระยะที่่� 5 = สมองเสื่�อม ระยะปานกลาง (moderate) GDS ระยะที่่� 6 = สมองเสื่อ� ม ระยะรุุนแรง (severe) GDS ระยะที่่� 7 = สมองเสื่อ� ม ระยะรุนุ แรงอย่่างมาก (very severe) เอกสารอ้้างอิิง Reisberg, B., Ferris, S.H., de Leon, M.J., and Crook, T. The global deterioration scale for assessment of primary - degenerative dementia. American Journal of Psychiatry, 1982, 139: 1136-1139. Functional Assessment Staging Test (FAST) ระยะโรค สภาพผู้�้ ป่่วย ระดัับการทรุดุ ลงของการทำ�ำ หน้า้ ที่่� (Level of Functional Decline) ระยะที่่� 1 ผู้�ใ้ หญ่ป่ กติิ ไม่ม่ ีกี ารทรุดุ ลงของการทำำ�หน้า้ ที่่� ระยะที่่� 2 ผู้�ส้ ููงอายุปุ กติิ บุคุ คลจะตระหนัักถึงึ การทำำ�หน้้าที่่�ทรุุดลงกว่่าแต่่ก่่อนบ้้าง ระยะที่่� 3 ภาวะปริิชานบกพร่่อง การทำ�ำ หน้า้ ที่่�เชิงิ วััตถุุพิิสััยบกพร่่องเฉพาะที่่�เกี่ย� วข้อ้ งภารกิิจที่่ซ� ัับซ้อ้ น ไม่ร่ ุนุ แรง ระยะที่่� 4 สมองเสื่�อม ระยะไม่ร่ ุนุ แรง การประกอบกิิจวััตรประจำำ�วันั ชั้�นสูงู บกพร่่องหรือื ทำำ�ไม่ไ่ ด้้ เช่่น จ่า่ ยค่า่ บริกิ ารเอง ไม่่ได้ ้ ทำำ�อาหาร ทำ�ำ ความสะอาดบ้า้ นเรืือน เดินิ ทาง วางแผนการทำ�ำ งาน เป็็นต้น้ ระยะที่่� 5 สมองเสื่�อม ระยะปานกลาง ต้อ้ งมีีผู้้�ช่ว่ ยเหลือื เลือื กเสื้�อผ้า้ แต่่งตััวให้้เหมาะสม ระยะที่่� 6 สมองเสื่อ� ม ระยะรุุนแรง ต้้องช่่วยเหลืือเมื่�อแต่่งตััว (6a) ต้อ้ งช่่วยเหลืือเมื่อ� อาบน้ำ��ำ (6b) ต้อ้ งช่่วยเหลือื เมื่�อ ปานกลาง จะเข้า้ ห้อ้ งส้้วม (6c) กลั้น� ปัสั สาวะไม่่อยู่� (6d) กลั้น� อุจุ จาระไม่่ได้้ (6e) ระยะที่่� 7 สมองเสื่�อม ระยะรุุนแรง ทักั ษะการพููดทรุดุ ลงชัดั เจน สามารถพููดได้้ 5-6 คำ�ำ ต่อ่ วันั (7a) สามารถพููดได้เ้ ป็น็ คำำ�ที่่�ชััดเจนเพีียงวัันละคำ�ำ (7b) ไม่่สามารถเดิินได้้ (7c) ไม่ส่ ามารถลุุกนั่่�งได้้ (7d) ไม่ส่ ามารถยิ้�มได้้ (7e) ไม่ส่ ามารถยกศีรี ษะตั้�งได้้ (7f) แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ิิภาวะสมองเสื่�่อม 307 FAST ระยะที่่� 3 = ภาวะปริิชานบกพร่่องไม่่รุุนแรง (mild cognitive impairment) FAST ระยะที่่� 4 = สมองเสื่�อม ระยะไม่ร่ ุนุ แรง (mild) FAST ระยะที่่� 5 = สมองเสื่�อม ระยะปานกลาง (moderate) GDS ระยะที่่� 6 = สมองเสื่อ� ม ระยะรุุนแรงปานกลาง (moderately severe) GDS ระยะที่่� 7 = สมองเสื่�อม ระยะรุุนแรง (severe) เอกสารอ้้างอิงิ 1. Reisberg, B. Functional Assessment Staging (FAST). Psychopharmacology Bulletin, 1988; 24:653-659 2. Auer S, Reisberg B. The GDS/FAST staging system. Int Psychogeriatr 1997(9) Suppl 1: 167-71. Clinical Dementia Rating (CDR) ความบกพร่อ่ ง 0 0.5 1 2 3 ความจำำ� ไม่ม่ ีีการสูญู เสีีย การหลงลืืมอย่่าง สููญเสียี ความ สููญเสียี ความ สูญู เสีียความ การรัับรู้้� ความทรงจำำ�หรืือ สม่ำำ��เสมอเล็็กน้อ้ ย ทรงจำำ�ปานกลาง ทรงจำ�ำ อย่า่ งรุนุ แรง ทรงจำ�ำ อย่า่ งรุนุ แรง (Orientation) การหลงลืืม หลงลืมื ความทรงจำ�ำ โดยเฉพาะลืมื แต่่ยัังจำ�ำ สิ่่�งที่่� จำ�ำ ได้เ้ พียี งบางส่ว่ น เล็็กน้้อยที่่�ไม่บ่ ่่อย บางส่ว่ นของ เหตุุการณ์ท์ ี่่เ� พิ่่ง� เรียี นรู้้เ� ก่า่ ๆ ได้้ เท่า่ นั้้น� เหตุุการณ์ ์ เกิิดล่า่ สุดุ และ ลืมื สิ่่�งที่่เ� รีียนรู้ใ้� หม่่ รบกวนกิิจกรรม อย่่างรวดเร็็ว ในชีวี ิิตประจำำ�วันั หายไปอย่่าง รวดเร็ว็ การรับั รู้�้อย่า่ งปกติิ การรัับรู้้�ปกติิ มีปี ัญั หารัับรู้�้ มีปี ัญั หาอย่า่ งมาก สามารถรัับรู้�้ ถึงึ สมบููรณ์์ มีีปััญหาเล็็กน้้อย ปานกลางกับั ในการรับั รู้�้ ความ บุคุ คลเท่า่ นั้้�น เรื่อ� งการรัับรู้�้ ความสััมพันั ธ์์ สัมั พันั ธ์์ของเวลา ความสััมพันั ธ์์ ของเวลา เมื่�อ มัักจะสัับสนอยู่� ของเวลา ทดสอบยังั รับั รู้้� ตลอดเวลาในเรื่�อง ถึึงสถานที่่แ� ละ สถานที่่� บุคุ คลได้้ แต่่อาจมีี ความสับั สนทาง ภููมิศิ าสตร์์ แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

308 แนวทางเวชปฏิิบัตั ิภิ าวะสมองเสื่อ�่ ม ความบกพร่อ่ ง 0 0.5 1 2 3 การตัดั สินิ ใจ และ แก้้ปัญั หาใน มีีความบกพร่่อง มีคี วามบกพร่อ่ ง มีีความบกพร่อ่ ง ไม่่สามารถตัดั สินิ การแก้้ปััญหา ชีีวิติ ประจำำ�วัันได้้ดีี เล็ก็ น้้อยในการ ปานกลางในการ อย่่างมากในการ หรืือแก้้ปัญั หาได้้ มีีวิจิ ารณญาณที่่ด� ีี แก้ป้ ัญั หา ในเรื่อ� ง จัดั การปััญหา จััดการปััญหา ในการดำ�ำ เนินิ งาน ของความเหมือื น ที่่�ซัับซ้้อน แต่ก่ าร ความเหมืือนและ ในอดีตี และความแตกต่า่ ง ตััดสินิ ทางสัังคม ความแตกต่า่ ง การตััดสินิ ทาง ยัังสามารถทำำ�ได้้ สัังคมมักั จะ บกพร่อ่ ง การเข้้าชุุมชน ประกอบกิิจกรรม มีคี วามบกพร่่อง ไม่่สามารถทำำ�งาน ไม่่สามารถทำ�ำ ไม่่มิิจกรรม (Community อย่า่ งอิสิ ระในระดับั เล็ก็ น้อ้ ยในกิจิ กรรม ได้้อย่่างอิสิ ระใน กิจิ กรรมนอกบ้า้ น นอกบ้า้ นที่่ส� ามารถ affairs) ปกติิ ในการทำ�ำ งาน ดัังกล่่าวเหล่า่ นี้้� กิิจกรรมเหล่า่ นี้้� อย่า่ งอิสิ ระโดย ทำำ�ได้้อย่า่ งอิิสระ การทำ�ำ ธุุระ การ แม้ว้ ่่าอาจจะยังั ไม่พ่ ึ่่�งพิิง แม้จ้ ะยังั ดููเหมือื นป่่วย จัับจ่า่ ยใช้ส้ อย สามารถมีสี ่่วนร่่วม ดููเหมือื นว่่ายังั เกิินกว่า่ จะถููกพา และในกิิจกรรม ได้อ้ ยู่่�บ้า้ งก็็ตาม แข็็งแรงดีพี อ ไปทำำ�กิิจกรรมของ อาสา สมััครและ ดููเหมืือนเป็น็ ที่่�จะไปทำำ�หน้า้ ที่่� ครอบครัวั นอกบ้า้ น ในการเข้า้ กลุ่่�ม คนปกติใิ นสังั คม นอกบ้้านของ ทางสัังคม จากการมองเผิิน ๆ ครอบครััวได้เ้ อง การใช้ช้ ีวี ิิตในบ้้าน การใช้้ชีีวิิตที่่�บ้้าน มีคี วามบกพร่อ่ งใน มีกี ารบกพร่อ่ งใน สามารถทำ�ำ ไม่ม่ ีกี ิจิ กรรมสำ�ำ คัญั และงานอดิเิ รก ปกติิ มีงี านอดิิเรก การใช้้ชีีวิิตที่่บ� ้า้ น การใช้ช้ ีวี ิิตในบ้า้ น กิจิ กรรมง่่าย ๆ ในบ้า้ น และความสนใจ มีงี านอดิิเรก ชััดเจน ละทิ้้�งงาน พื้้�นฐานในบ้้าน มีีสติปิ ััญญารอบรู้�้ และความสนใจ ที่่ย� ากขึ้�น ไม่่มีี เท่่านั้้�น แทบไม่่ ยังั สามารถทำ�ำ ได้้ มีีสติปิ ัญั ญารอบรู้้� งานอดิเิ รก ไม่่มีี สนใจทำ�ำ กิจิ กรรม อย่่างดีี ความสนใจใน อื่�น กิิจกรรมที่่ซ� ัับซ้อ้ น การดููแลส่ว่ นบุคุ คล สามารถดููแลตนเองได้อ้ ย่า่ งเต็ม็ ที่่ � ต้้องเตืือน ต้้องการความ ต้อ้ งการความ (Personal cares) ช่่วยเหลืือในการ ช่่วยเหลืือมากใน แต่ง่ กาย ในเรื่�อง การดููแลส่ว่ นบุคุ คล สุขุ อนามัยั การเก็บ็ มัักกลั้น� ปััสสาวะ รักั ษาของใช้ส้ ่ว่ นตัวั หรืืออุจุ จาระไม่ไ่ ด้้ แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบัตั ิภิ าวะสมองเสื่่�อม 309 ค่่าการประเมิินที่่�ประกอบขึ้้�น (Composite Rating) อาการ (Symptoms) 0 = ปกติ 0.5 = รนุ แรงนอ้ ยมาก 1 = รุนแรงน้อย 2 = ปานกลาง 3 = รนุ แรง เอกสารอ้้างอิงิ Morris, J. C. The Clinical Dementia Rating (CDR): Current version and scoring rules. Neurology 1993; 43(11), 2412–2412. แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

310 แนวทางเวชปฏิบิ ััติิภาวะสมองเสื่่�อม ภาคผนวกที่่� 14 แบบประเมิินความสามารถในการทำ�ำ กิจิ กรรมประจำ�ำ วัันของผู้้�สููงอายุุ ความสามารถในการท�ำกจิ กรรมประจ�ำวนั รายการกิิจกรรม ทำำ�ได้้ด้้วยตนเอง ทำ�ำ ด้ว้ ยตนเองได้บ้ ้า้ ง ทำ�ำ ด้ว้ ย คะแนน (รวมใช้อ้ ุุปกรณ์์ ต้้องมีคี นช่่วยจึงึ ทำ�ำ ได้้ ตนเอง กิิจกรรม 1. ตักั /หยิิบอาหารรับั ประทาน ไม่่ได้เ้ ลย พื้้�นฐาน 2. ล้า้ งหน้า้ แปรงฟันั หวีีผม ช่่วย) สำำ�เร็จ็ 3. สวมใส่่เสื้�อผ้้า 123 4. อาบน้ำ��ำ 5. การใช้ห้ ้อ้ งส้ว้ ม และ 123 ทำำ�ความสะอาดหลัังขับั ถ่่าย 6. ลุุกจากที่่น� อนหรืือเตียี ง 123 7. เดินิ หรือื เคลื่่�อนที่่�ภายในบ้้าน 8. ขึ้�นลงบัันได 1 ชั้้�น 123 9. กลั้�นปัสั สาวะ 123 10. กลั้น� อุจุ จาระ 1 2 3 1 2 3 1 2 3 กลั้น� ได้้ปกติิ กลั้�นไม่ไ่ ด้้บางครั้้ง� กลั้น� ไม่่ได้้เลย (รวมสวน/ 1 2 ใส่ส่ ายสวน) 1 2 3 3 แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบััติภิ าวะสมองเสื่อ�่ ม 311 ความสามารถในการทำ�ำ กิิจกรรมประจำ�ำ วััน รายการกิิจกรรม ทำ�ำ ได้้ด้้วยตนเอง ทำำ�ด้้วยตนเองได้บ้ ้า้ ง ทำ�ำ ด้้วย คะแนน (รวมใช้อ้ ุปุ กรณ์์ ต้้องมีคี นช่ว่ ยจึึงทำำ�ได้้ ตนเอง ไม่ไ่ ด้เ้ ลย ช่่วย) สำำ�เร็็จ กิจิ กรรม 11. เดินิ หรืือเคลื่่อ� นที่่�นอกบ้้าน 1 2 3 ซัับซ้อ้ น 12. ทำำ�หรือื เตรีียมอาหาร 1 2 3 13. กวาด/ถููบ้้านหรืือซัักรีีดผ้้า 1 2 3 14. การซื้้�อของ/จ่่ายตลาด 1 2 3 15. ใช้้บริกิ ารระบบขนส่่งสาธารณะ 1 2 3 เช่่น รถโดยสาร รถเมล์แ์ ท็็กซี่� รถไฟ 16. การรับั ประทานยาตามแพทย์ส์ั่ง� 1 2 3 คะแนนรวม การแปลผล ■ 16-20 คะแนน เป็น็ กลุ่่�ม 1 ช่ว่ ยเหลือื ตัวั เองได้้ดีี ไม่่ต้อ้ งการความช่่วยเหลือื จากผู้้�อื่น� ■ 21-35 คะแนน เป็น็ กลุ่่�ม 2 ช่่วยเหลือื ตัวั เองได้ป้ านกลาง ต้อ้ งการความช่่วยเหลือื จากผู้้�อื่�นบางส่่วน ■ 36-48 คะแนน เป็น็ กลุ่่�ม 3 ช่่วยเหลือื ตัวั เองได้้น้อ้ ยหรืือไม่ไ่ ด้เ้ ลย ต้อ้ งการความช่ว่ ยเหลืือจากผู้้�อื่น� มากหรืือทั้้�งหมด เอกสารอ้้างอิิง สถาบัันเวชศาสตร์ส์ มเด็็จพระสังั ฆราชญาณสัังวรเพื่่�อผู้้ส� ูงู อายุุ กรมการแพทย์์ กระทรวงสาธารณสุุข. คู่่�มืือ มาตรฐานและการดำ�ำ เนิินงานคลิินิกิ ผู้ส�้ ููงอายุุคุณุ ภาพ. นนทบุรุ ีี: ชุมุ นุมุ สหกรณ์ก์ ารเกษตรแห่่งประเทศไทย; 2556. การประเมิินความสามารถประกอบกิิจวััตรประจำ�ำ วันั ในภาวะสมองเสื่�อ่ ม การประเมินิ ว่่าผู้�้ ป่่วยอยู่�ในระยะใดของภาวะสมองเสื่�อม โดยใช้้ GDS, FAST, CDR ส่ว่ นใหญ่่ขึ้น� กับั ความ สามารถในการประกอบกิิจวััตรประจำำ�วัันขั้ �นพื้้�นฐานและขั้ �นสููงว่่าต้้องการความพึ่่�งพิิงอัันเนื่่�องจากความบกพร่่อง ของปริชิ าน (cognition) มิใิ ช่เ่ นื่่อ� งจากความพิกิ ารทางกาย มีแี บบประเมินิ ความสามารถประกอบกิจิ วัตั รประจำ�ำ วันั ที่่ส� ร้้างเพื่่�อประเมินิ ภาวะสมองเสื่อ� มที่่ม� ีใี ช้้ในประเทศไทย 3 แบบประเมิิน คืือ Chula ADL index, Thai ADL scale, Thai version Disability Assessment for Dementia scale (DAD-T) แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

312 แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ิภิ าวะสมองเสื่่�อม จากรายงานการศึึกษาในประชากรไทย พบว่่า การประเมิินโดยใช้้ Thai ADL scale มีีค่่าคะแนนเฉลี่่�ย (มาตรฐานค่า่ เบี่่ย� งเบน คะแนนต่ำ��ำ สุดุ และสูงู สุดุ ) ของ ADL ไทย และคะแนน CDR 0, 0.5, 1, 2 และ 3 เท่า่ กับั 0.29 (SD = 0.76, คะแนนต่ำ�ำ�สุุด = 0, คะแนนสููงสุุด = 2), 3.37 (SD = 3.33, คะแนนต่ำ�ำ�สุดุ = 0, คะแนนสููงสุุด = 11), 10.69 (SD = 6.83, คะแนนต่ำ�ำ� สุุด = 2, คะแนนสูงู สุุด = 25), 19.56 (SD = 5.08, คะแนนต่ำ��ำ สุุด = 9, สูงู สุุด = 26) และ 22.71 (SD = 3.73, คะแนนต่ำำ��สุดุ = 15, คะแนนสููงสุุด = 26) ตามลำ�ำ ดัับ และพบว่่ามีีความแตกต่่างอย่า่ ง มีนี ัยั สำ�ำ คัญั ในค่า่ ผลประเมินิ ADL ของไทยและค่า่ การประเมินิ ที่่ป� ระกอบขึ้น� ของ CDR (การวิเิ คราะห์ค์ วามแปรปรวน, f = 54.47, p <.OO1) จากการศึึกษาในประชากรไทย พบว่่าการใช้้ Thai version Disability Assessment for Dementia scale มีีค่่าคะแนนเฉลี่่�ย (SD) ของ Disability Assessment for Dementia scale ฉบัับไทย (DAD-T) ของกลุ่่�มคนปกติิ เท่า่ กัับ 95.2 (SD=6.0) คะแนนเฉลี่่ย� 59.9 (SD=15.6) สำำ�หรับั กลุ่่�มสมองเสื่อ� มระดับั รุุนแรง เล็ก็ น้้อย และคะแนนเฉลี่่ย� 20.6 (SD=17.1) สำ�ำ หรับั ภาวะสมองเสื่�อมระดัับปานกลางถึึงรุุนแรง การประเมินิ ความสามารถเชิงิ ปฏิิบััติดิ ัชั นีีจุุฬาเอดีีแอล (Chula ADL Index) คำ�ำ ชี้แ�้ จง ใน 1 เดืือนที่่�ผ่า่ นมาผู้้ส� ูงู อายุมุ ีีกิจิ กรรมเหล่่านี้้ม� ากน้อ้ ยเพียี งใด 1. walking outdoor (เดิินหรืือเคลื่่�อนที่่�นอกบ้า้ น) 0 เดินิ ไม่ไ่ ด้้ 1 ใช้ร้ ถเข็น็ และช่่วยตััวเอง หรืือต้อ้ งการคนประคอง 2 ข้้าง 2 ต้อ้ งการคนช่ว่ ยพยุุง หรืือไปด้้วยตลอด 3 เดิินได้เ้ อง (รวมทั้้ง� ใช้เ้ ครื่่�องช่ว่ ยเดิินหรืือ walker) 2. Cooking (ทำำ�หรืือเตรียี มอาหาร/หุงุ ข้า้ ว) 0 ทำำ�ไม่ไ่ ด้้ 1 ต้้องการคนช่ว่ ยในการทำำ� หรืือจััดเตรีียมบางอย่่างไว้ล้ ่่วงหน้้า จึงึ จะทำำ�ได้้ 2 ทำำ�เองได้้ 3. Heavy housework (ทำำ�ความสะอาดถููบ้้าน/ซักั รีีดเสื้อ� ผ้้า) 0 ทำำ�ไม่่ได้้/ต้้องมีคี นช่่วย 1 ทำำ�ได้เ้ อง 4. Money exchange (ทอนเงิิน/แลกเงินิ ) 0 ทำำ�ไม่ไ่ ด้/้ ต้อ้ งมีีคนช่ว่ ย 1 ทำำ�ได้้เอง 5. Public transport (เช่่น บริกิ ารใช้ร้ ถเมล์์ รถสองแถว) 0 ไม่ส่ ามารถทำ�ำ ได้้ 1 ทำ�ำ ได้้แต่่ต้อ้ งมีคี นช่่วยดููแลไปด้ว้ ย 2 ไปมาได้้เอง แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิบิ ััติภิ าวะสมองเสื่อ่� ม 313 แบบประเมินิ ความสามารถในการประกอบกิจิ วััตรประจำ�ำ วัันของผู้้�ป่ว่ ยไทย วัันที่่.� ..................................... ชื่อ� ........................................... นามสกุุล .................................... อายุุ ............. ปี ี เพศ 1) ชาย 2) หญิิง DIAGNOSIS…………………..………………โรคประจำ�ำ ตััว ............................................................................................. การศึึกษา ............................................................................................................................................................... ผู้ใ�้ ห้้ประวัตั ิิ ■ 1. ผู้้�ป่ว่ ย ■ 2. ผู้�้ดูแล ■ 3. บุคุ คลอื่่�นที่่�ไม่่ใช่ผ่ ู้้�ดูแล ผู้้�ดูแล ■ 1. ญาติ ิ ■ 2. บุุคคลอื่่น� CLINICAL DEMENTIA RATING SCALE (CDR) ………………………………… การประเมิินกิิจวััตรประจำำ�วันั ประเมินิ ความสามารถในการประกอบกิจิ วัตั รประจำ�ำ วันั ขั้น� พื้้น� ฐาน 6 กิจิ กรรม ขั้้น� สูงู 7 กิจิ กรรม ในห้ว้ งเวลา 1 เดืือนที่่�ผ่า่ นมา พิจิ ารณาว่า่ มีกี ารพึ่่ง� พิิงเกิิดขึ้้น� อัันเนื่่อ� งจากการสูญู เสีียการทำ�ำ งานของสมองด้้านการรู้้�คิดิ ACTIVITIES OF DAILY LIVING 0 1 2 ทำำ�ได้เ้ อง ต้อ้ งช่่วยทำำ� ต้อ้ งช่ว่ ยมาก เล็ก็ น้อ้ ย ทำำ�ไม่่ได้้ 1. การอาบน้ำำ�� 2. การแต่่งตััว 3. การใช้้ห้อ้ งสุขุ า 4. การเคลื่่�อนย้้าย 5. การควบคุุมอุุจจาระ/ปััสสาวะ (0=กลั้�นปััสสาวะหรืืออุุจจาระได้้, 1=กลั้�นปััสสาวะหรืืออุุจจาระไม่่อยู่�บางครั้้�ง [0-1/สััปดาห์์], 2=กลั้น� ปัสั สาวะหรือื อุจุ จาระไม่อ่ ยู่�อย่า่ งน้อ้ ยสัปั ดาห์ล์ ะ 3-5 ครั้้ง� ) 6. การกิินอาหาร 7. การใช้โ้ ทรศัพั ท์์ 8. การเดิินทาง 9. การจ่่ายตลาด 10. การประกอบอาหาร 11. การทำำ�งานบ้า้ น 12. หยิิบยากินิ 13. การใช้้เงินิ แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

314 แนวทางเวชปฏิิบััติภิ าวะสมองเสื่่�อม หากผู้้�ป่่วยไม่่ได้้ทำำ�กิิจกรรมในช่่วงเดืือนที่่�ผ่่านมาให้้ถามผู้้�ดููแลว่่า คิิดว่่าผู้้�ป่่วยสามารถทำำ�งานนั้้�นแต่่ด้้วยความ ยากลำ�ำ บาก หรือื ผู้�้ ป่ว่ ยต้อ้ งการความช่ว่ ยเหลือื บางอย่า่ งในการทำ�ำ กิจิ กรรม หรือื ผู้�้ ป่ว่ ยไม่ส่ ามารถทำ�ำ กิจิ กรรมนั้้น� ได้้ 0 = ไม่ม่ ีีภาวะพึ่่�งพา, 1 = ต้้องให้้ความช่่วยเหลืือหรือื กำ�ำ กัับดููแล, 2 = ต้อ้ งให้้ความช่่วยเหลือื อย่า่ งมากหรืือมีภี าวะ พึ่่ง� พาอย่า่ งสมบููรณ์์ เอกสารอ้้างอิิง 1. สุุทธิิชัยั จิติ ะพันั ธ์์กุุล และคณะ, การวิเิ คราะห์์ผู้�ส้ ููงอายุุใน: หลัักสำำ�คััญทางเวชศาสตร์์ผู้�ส้ ููงอายุุ, กรุุงเทพฯ: โรงพิิมพ์แ์ ห่ง่ จุฬุ าลงกรณ์์มหาวิิทยาลัยั ; 2541, หน้้า 87. 2. Senanarong V, Harnphadungkit K, Prayoonwiwat N, et al. A New Measurement of Activities of Daily Living for Thai Elderly With Dementia. International Psychogeriatrics 2003;15(2): 135-48. 3. Charernboon T and Lerthattasilp T. Functional disability in dementia: A validation study of the Thai version of Disability Assessment for Dementia scale. Journal of Clinical Gerontology & Geriatrics xxx (2015) 1-4.   แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบััติิภาวะสมองเสื่�อ่ ม 315 ภาคผนวกที่่� 15 การทดสอบสมดุลุ ร่า่ งกายด้ว้ ยการนั่่ง� ลุุก ยืืน เดินิ (Timed Up and Go test) อุปุ กรณ์์ 1. เก้า้ อี้ท� ี่่�มั่�นคง ความสูงู พอดีี สามารถวางเท้้าถึงึ พื้้�น วิธิ ีที ดสอบ 2. พื้้�นที่่�ว่่าง ไม่่มีสีิ่�งกีีดขวาง ยาวอย่่างน้้อย 3 เมตร 3. นาฬิกิ าจับั เวลา การแปลผล 1. วางวััตถุสุ ำ�ำ หรับั เดิินอ้้อมไว้้ทางด้า้ นหน้้า ของเก้า้ อี้� ห่า่ งจากเก้า้ อี้� 3 เมตร 2. ให้้ผู้�ส้ ููงวัยั นั่่�งที่่เ� ก้้าอี้� เท้้าทั้้ง� สองวางบนพื้้�น จากนั้้น� ให้้ลุกุ ขึ้�น โดยพยายามไม่ใ่ ช้้มืือ พยุงุ แล้้วออกเดิินไปข้้างหน้า้ เป็น็ ระยะทาง 3 เมตร อ้้อมวััตถุทุ ี่่�วางไว้้แล้ว้ เดิินวก กลัับมา นั่่ง� เก้้าอี้�ตัวั เดิิมอีีกครั้้�ง โดยให้ผ้ ู้�ส้ ููงวััยเดินิ ด้ว้ ยความเร็็วที่่ม� ากที่่�สุดุ เท่า่ ที่่� จะทำ�ำ ได้้ 3. ผู้�ต้ รวจประเมิินจับั เวลาที่่ใ� ช้้ในการเดิิน ตั้้ง� แต่เ่ ริ่�มลุกุ ขึ้น� ยืนื จนกระทั่่ง� กลับั มานั่่�ง เก้้าอี้อ� ีกี ครั้้�ง 4. ระหว่่างการทดสอบ ผู้้ต� รวจประเมินิ เดิินตามไปข้้าง ๆ เพื่่�อป้้องกัันอัันตรายจาก การล้ม้ (โดยไม่ร่ บกวนจังั หวะการเดิิน) หากผู้้ส� ููงวัยั ใช้้เครื่่อ� งมือื ช่่วยเดิิน ให้ท้ ำำ� การบัันทึึก ชนิดิ ของเครื่่�องช่ว่ ยนั้้�นไว้้ด้้วย หากใช้้เวลาเดินิ มากกว่า่ 20 วิินาทีี แปลว่่า มีคี วามเสี่�ยงต่่อการล้ม้ เอกสารอ้้างอิิง อารีีรััตน์์ สุุพุุทธิิธาดา. คู่่�มืือการดููแลผู้้�สููงวััย: เดิินดีีไม่่มีีล้้ม.-- นนทบุุรีี : สถาบัันวิิจััยระบบสาธารณสุุข (สวรส.), 2559. 55 หน้้า. -- (คู่่�มืือการดููแลผู้ส้� ููงวััย).   แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

316 แนวทางเวชปฏิิบัตั ิิภาวะสมองเสื่�่อม ภาคผนวกที่�่ 16 ตััวอย่า่ งแบบประเมินิ สภาพแวดล้้อมในบ้า้ น ชื่�อ ................................................................................. ชื่่�อผู้�้ดูแล .......................................... หัวข้อ ความเสี่ยง สิ่�งที่่ต� ้อ้ งดำำ�เนิินการต่่อ วันั ที่่ป� ระเมิิน มี ไม่มี ความปลอดภััยทั่่�วไป - อัันตรายทั่่ว� ไป: อุปุ กรณ์์มีคี ม สารเคมีี - อัันตรายจากไฟ: เครื่่�องใช้ไ้ ฟฟ้้า - อันั ตรายจากการหกล้้ม: ติดิ ตั้้ง� ราวจับั แสงสว่า่ ง - ไม่่เพีียงพอ: มืืดหรือื จ้้าเกิินไป พื้้น� - สิ่�งกีดี ขวาง: สิ่่ง� ของบริิเวณทางเดินิ - พื้้�นผิวิ : พื้้น� ต่่างระดับั ลื่่น� เป็น็ มััน ลายมากเกิินไป ประตูู - ลักั ษณะประตูู: การพรางประตูู - การล็็อค: ล็อ็ คจากด้้านใน ตำำ�แหน่ง่ ที่่�ล็อ็ ค - ความกว้า้ งของประตููที่่�รถเข็น็ ผ่า่ นได้้ บัันได - ขั้�นบันั ได: สม่ำำ��เสมอ เห็็นชััดเจน - ราวจับั บัันได: ขนาดเหมาะสม มีตี ลอดทาง เฟอร์์นิิเจอร์์ - ลัักษณะ: มั่่�นคง เห็็นชััดเจน - เหลี่ย� มมุมุ ที่่�เกิิดอุุบัตั ิิเหตุุ ห้อ้ งรัับแขก - มีีนาฬิิกา ปฏิิทินิ ให้้เห็็นชัดั เจน - สิ่ง� กระตุ้�น แสงหรือื เสียี ง ไม่ม่ ากเกิินไป แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิบิ ััติภิ าวะสมองเสื่�่อม 317 หััวข้อ้ ความเสี่ �ยง สิ่ง� ที่่ต� ้้องดำำ�เนินิ การต่่อ วัันที่่ป� ระเมิิน มีี ไม่ม่ ีี ห้อ้ งครัวั - การเก็็บของมีีคม และวััตถุอุ ันั ตราย - ปััญหาจากไฟ เช่่น ติิดเครื่่�องตััดแก๊ส๊ อัตั โนมััติิ ห้้องน้ำ��ำ - เสี่ย� งต่่อการหกล้้ม: ลื่่น� แยกส่่วน เปีียก/แห้้ง - เอื้อ� ต่่อการใช้:้ เห็น็ ชััดเจน การจััดเรียี ง ของใช้้ ห้อ้ งนอน - เสี่�ยงต่่อการล้้ม: ไม่ม่ ีโี คมไฟหััวเตีียง - ระบบเตืือนเมื่�อออกจากห้อ้ งกลางคืนื นอกบ้้าน - ทางเดินิ มีีสิ่ง� กีดี ขวาง พืืชที่่�มีพี ิษิ - รั้ว� บ้้านที่่�ออกนอกบ้้านง่่าย อื่�น ๆ - ปุ่่�มแจ้้งสัญั ญาณฉุกุ เฉินิ - CCTV ผู้้�ประเมิิน ................................................................................................................................ เอกสารอ้้างอิิง พััฒน์์ศรีี ศรีสี ุวุ รรณ. สภาพแวดล้้อมในบ้า้ นที่่เ� ป็็นมิติ รสำ�ำ หรัับผู้�้ที่ม� ีีภาวะสมองเสื่�อม. วารสารระบบบริิการ ปฐมภููมิแิ ละเวชศาสตร์ค์ รอบครััว 2563;3(3):11-20.  แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

318 แนวทางเวชปฏิิบััติิภาวะสมองเสื่�อ่ ม ภาคผนวกที่่� 17 แบบสอบถามภาระการดููแล Zarit Burden Interview (ZBI) เป็็นแบบสอบถามที่่�ออกแบบมาเพื่่�อวััดภาระของผู้้�ดู แลผู้้�ป่่วยโรคสมองเสื่�อม ของ Zarit (Zarit Burden Interview : ZBI) ซึ่่�งแบบสอบถามประกอบด้้วยข้้อคำำ�ถามมีีทั้้�งหมด 12 ข้้อ การให้้คะแนนแต่่ละข้้อคำำ�ถาม แบ่่งเป็็นมาตราส่ว่ นประมาณค่่า 5 ระดับั คือื ไม่่เคยเลย = 0 คะแนน นาน ๆ ครั้้ง� = 1 คะแนน เป็น็ ครั้้�งคราว = 2 คะแนน บ่อ่ ย ๆ = 3 คะแนน ประจำ�ำ = 4 คะแนน ขอ้ ค�ำถาม ประจำ�ำ บ่อ่ ย ๆ เป็น็ ครั้ง� นาน ๆ ไม่่เคยเลย คราว ครั้ ง� 1. คุุณรู้�้ สึกึ ว่า่ ไม่่มีเี วลาสำำ�หรับั ตัวั คุณุ เองเลยเพราะ ต้้องใช้เ้ วลาดููแลญาติิของคุุณหรืือไม่่? 2. คุุณรู้�้ สึกึ เครีียดเพราะต้้องดููแลญาติิของคุุณในขณะที่่� ยัังต้อ้ งรัับผิิดชอบครอบครัวั และงานด้ว้ ยหรืือไม่?่ 3. คุุณรู้�้ สึกึ โกรธเมื่�ออยู่่�กัับญาติขิ องคุณุ หรืือไม่?่ 4. คุณุ รู้�้ สึกึ ว่่าญาติขิ องคุณุ ทำำ�ให้ค้ วามสััมพัันธ์์ ระหว่่างคุุณกับั สมาชิกิ คนอื่�น ๆ ในครอบครัวั และเพื่่�อน ๆ ขณะนี้้เ� ป็็นไปในทางลบหรืือไม่่? 5. คุุณรู้้�สึกึ เหนื่่อ� ยล้า้ เมื่อ� ต้อ้ งอยู่�ใกล้ก้ ับั ญาติิของคุณุ หรืือไม่่? 6. คุณุ รู้้�สึกึ เป็็นทุุกข์ก์ ับั สุุขภาพเพราะการดููแลญาติิ ของคุุณหรือื ไม่่? 7. คุุณรู้�้ สึึกว่่าคุณุ ไม่่มีคี วามเป็็นส่่วนตััวอย่า่ งที่่ค� ุณุ อยากได้เ้ พราะญาติิของคุุณหรือื ไม่?่ 8. คุณุ รู้�้ สึกึ ว่า่ การดููแลญาติทิ ำ�ำ ให้ช้ ีวี ิติ ทางสังั คมมีปี ัญั หา? 9. คุณุ รู้้�สึกึ ว่า่ คุุณสููญเสีียการควบคุุมชีวี ิติ ของคุุณเอง ตั้ง� แต่ญ่ าติิของคุุณป่่วยหรืือไม่่? แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบัตั ิภิ าวะสมองเสื่�อ่ ม 319 ข้้อคำ�ำ ถาม ประจำำ� บ่อ่ ย ๆ เป็น็ ครั้ง� นาน ๆ ไม่เ่ คยเลย คราว ครั้ ง� 10. คุุณรู้�้ สึกึ ไม่แ่ น่ใ่ จว่่าจะทำำ�อย่า่ งไรกับั ผู้้�ป่ว่ ยหรือื ไม่่? 11. คุุณรู้�้ สึกึ ว่า่ คุณุ ควรจะทำำ�อะไรมากยิ่ง� ขึ้�นเพื่่อ� ญาติิ ของคุณุ หรืือไม่?่ 12. คุุณรู้�้ สึกึ ว่่าคุุณควรจะทำำ�หน้้าที่่�ดููแลญาติิของคุณุ ได้ด้ ีีกว่า่ นี้้ห� รืือไม่่? การแปลผล แบบวัดั ภาระในการดููแล (Zarit caregiver burden score) ฉบับั ภาษาไทย ฉบับั 12 ข้้อ โดยแบ่ง่ ภาระ ที่่�เกิิดขึ้้�นในการดููแลผู้้�ป่่วยสมองเสื่�อม ออกเป็็น 3 ด้้าน ได้้แก่่ ผลกระทบ ความเครีียดและความรู้้�สึึกเอาใส่่ใจ (คะแนน 0 – 48 คะแนน) ซึ่่�งค่า่ คะแนนเฉลี่่ย� ที่่�มากบ่่งชี้�ถึึงภาระการดููแลที่่ม� ากขึ้น� ตามลำำ�ดัับ มิติ ิิที่่� 1 ผลกระทบ มิิติทิ ี่่� 2 ความเครีียด มิติ ิิที่่� 3 ความรู้้�สึกเอาใส่ใ่ จ เอกสารอ้้างอิิง อรวรรณ ศิิลปกิิจ, ชััชวาลย์์ ศิิลปกิิจ, รสสุุคนธ์์ ชมชื่่�น. คุุณสมบััติิทางจิิตวิิทยาของแบบประเมิินภาระ การดููแล Zarit ในผู้�้ ป่่วยจิิตเวช. วารสารสุุขภาพจิิตแห่ง่ ประเทศไทย 2558; 23 (1): 12-24.   แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

320 แนวทางเวชปฏิิบััติภิ าวะสมองเสื่�่อม ภาคผนวกที่�่ 18 เอกสารรัับรองความพิกิ าร ราชกิิจจานุเุ บกษา เล่่ม ๑๒๖ ตอนพิิเศษ ๗๗ ง ๒๙ พฤษภาคม ๒๕๕๒ ประกาศกระทรวงการพััฒนาสังั คมและความมั่่น� คงของมนุษุ ย์์ เรื่�อง ประเภทและหลักั เกณฑ์ค์ วามพิกิ าร ข้อ้ ๙ หลัักเกณฑ์์กํําหนดความพิิการทางการเรีียนรู้้� ได้้แก่่ การที่่�บุุคคลมีีข้้อจํํากััดในการปฏิิบััติิกิิจกรรม ในชีีวิิตประจํําวััน หรืือการเข้้าไปมีีส่่วนร่่วมในกิิจกรรมทางสัังคมโดยเฉพาะ ด้้านการเรีียนรู้้� ซึ่่�งเป็็นผลมาจาก ความบกพร่อ่ งทางสมอง ทํําให้เ้ กิดิ ความบกพร่อ่ งในด้า้ นการอ่า่ น การเขียี น การคิดิ คํํานวณ หรือื กระบวนการเรียี นรู้�้ พื้้น� ฐานอื่น� ในระดัับความสามารถที่่�ต่ำ��ำ กว่า่ เกณฑ์์ มาตรฐานตามช่ว่ งอายุุและระดัับสติปิ ัญั ญา ราชกิจิ จานุเุ บกษา เล่ม่ ๑๒๙ ตอนพิเิ ศษ ๑๑๙ ง ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๕๕ ประกาศกระทรวงการพัฒั นาสังั คมและความมั่่น� คงของมนุษุ ย์์ เรื่อ� ง ประเภทและหลักั เกณฑ์ค์ วามพิกิ าร (ฉบับั ที่่� ๒) ข้อ้ ๗ หลักั เกณฑ์ก์ ํําหนดความพิกิ ารทางจิติ ใจหรือื พฤติกิ รรม ได้แ้ ก่่ การที่่บ� ุคุ คลมีขี ้อ้ จํํากัดั ในการปฏิบิ ัตั ิกิ ิจิ กรรม ในชีวี ิติ ประจํําวันั หรือื การเข้า้ ไปมีสี ่ว่ นร่ว่ มในกิจิ กรรมทางสังั คมซึ่่ง� เป็น็ ผลมาจากความบกพร่อ่ งหรือื ความผิดิ ปกติิ ทางจิิตใจหรืือสมองในส่่วนของการรัับรู้้�อารมณ์์หรืือความคิิด แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบััติภิ าวะสมองเสื่อ�่ ม 321 แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

322 แนวทางเวชปฏิิบัตั ิิภาวะสมองเสื่�อ่ ม ภาคผนวกที่�่ 19 แบบวัดั ความซึึมเศร้้าในผู้�้สูงอายุุของไทย (Thai Geriatric Depression Scale 30 , TGDS 30) คำำ�ชี้�แ้ จง โปรดอ่่านข้้อความในแต่่ละข้้ออย่่างละเอีียด และประเมิินความรู้้�สึึกของท่่านในช่่วงเวลาหนึ่่�งสััปดาห์์ ที่่ผ� ่า่ นมา ให้ใ้ ส่เ่ ครื่่อ� งหมาย √ ลงใน ❏ ที่่ต� รงกับั “ใช่”่ ถ้า้ ข้อ้ ความในข้อ้ นั้้น� ตรงกับั ความรู้�้ สึกึ ของท่า่ น และให้ข้ ีดี √ ลงใน ❏ ที่่�ตรงกัับ “ไม่ใ่ ช่”่ ถ้้าข้อ้ ความในข้้อนั้้�นไม่่ตรงกับั ความรู้้�สึกึ ของท่่าน (30 ข้้อ) 1. คุณุ พอใจกัับชีีวิิตความเป็น็ อยู่�ตอนนี้้� ใช่ ่ ❏ ไม่ใ่ ช่่ ❏ 2. คุณุ ไม่่อยากทำ�ำ ในสิ่ง� ที่่เ� คยสนใจหรืือเคยทำำ�เป็น็ ประจำ�ำ ใช่ ่ ❏ ไม่่ใช่ ่ ❏ 3. คุณุ รู้้�สึกึ ชีีวิติ ของคุณุ ช่่วงนี้้�ว่า่ งเปล่า่ ไม่่รู้จ�้ ะทำำ�อะไร ใช่่ ❏ ไม่ใ่ ช่ ่ ❏ 4. คุณุ รู้้�สึกึ เบื่่อ� หน่า่ ยบ่อ่ ย ๆ ใช่่ ❏ ไม่่ใช่่ ❏ 5. คุณุ หวัังว่า่ จะมีีสิ่ง� ที่่ด� ีีเกิิดขึ้้�นในวัันหน้้า ใช่่ ❏ ไม่่ใช่ ่ ❏ 6. คุุณมีเี รื่�องกังั วลตลอดเวลา และเลิกิ คิิดไม่ไ่ ด้้ ใช่ ่ ❏ ไม่ใ่ ช่ ่ ❏ 7. ส่่วนใหญ่่แล้ว้ คุุณรู้�้ สึึกอารมณ์์ดีี ใช่่ ❏ ไม่่ใช่ ่ ❏ 8. คุณุ รู้้�สึึกกลัวั ว่่าจะมีเี รื่อ� งไม่ด่ ีเี กิิดขึ้้�นกับั คุุณ ใช่ ่ ❏ ไม่ใ่ ช่่ ❏ 9. ส่่วนใหญ่่คุุณรู้�้ สึึกมีีความสุุข ใช่ ่ ❏ ไม่่ใช่ ่ ❏ 10. บ่่อยครั้้ง� ที่่ค� ุุณรู้้�สึกึ ไม่่มีีที่่พ� ึ่่�ง ใช่่ ❏ ไม่่ใช่่ ❏ 11. คุุณรู้้�สึึกกระวนกระวาย กระสัับกระส่า่ ยบ่่อย ๆ ใช่ ่ ❏ ไม่ใ่ ช่่ ❏ 12. คุุณชอบอยู่่�กัับบ้้านมากกว่า่ ที่่จ� ะออกนอกบ้้าน ใช่ ่ ❏ ไม่่ใช่ ่ ❏ 13. บ่่อยครั้้ง� ที่่�คุุณรู้้�สึกึ วิติ กกังั วลเกี่�ยวกับั ชีีวิติ ข้า้ งหน้า้ ใช่่ ❏ ไม่่ใช่ ่ ❏ 14. คุุณคิดิ ว่า่ ความจำำ�คุณุ ไม่่ดีีเท่่ากับั คนอื่น� ใช่่ ❏ ไม่ใ่ ช่ ่ ❏ 15. การที่่ม� ีีชีวี ิิตอยู่่�ถึึงปัจั จุุบัันนี้้�เป็็นเรื่�องที่่น� ่า่ ยินิ ดีีหรือื ไม่่ ใช่ ่ ❏ ไม่่ใช่ ่ ❏ 16. คุุณรู้้�สึึกหมดกำำ�ลังั ใจหรือื เศร้า้ ใจบ่่อย ๆ ใช่ ่ ❏ ไม่่ใช่ ่ ❏ 17. คุุณรู้้�สึกึ ว่า่ ชีวี ิติ คุุณค่่อนข้้างไม่่มีคี ุณุ ค่า่ ใช่่ ❏ ไม่ใ่ ช่ ่ ❏ 18. คุณุ รู้้�สึึกกัังวลมากกัับชีีวิิตที่่ผ� ่่านมา ใช่่ ❏ ไม่ใ่ ช่ ่ ❏ 19. คุณุ รู้้�สึึกว่า่ ชีวี ิิตนี้้ย� ัังมีีเรื่�องน่่าสนุุกอีีกมาก ใช่่ ❏ ไม่ใ่ ช่่ ❏ 20. คุุณรู้้�สึกึ ลำ�ำ บากที่่จ� ะเริ่�มต้น้ ทำำ�อะไรใหม่ ่ ใช่่ ❏ ไม่่ใช่่ ❏ แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

แนวทางเวชปฏิิบัตั ิภิ าวะสมองเสื่อ่� ม 323 21. คุณุ รู้้�สึึกกระตืือรืือร้น้ ใช่่ ❏ ไม่่ใช่ ่ ❏ 22. คุุณรู้�้ สึึกสิ้�นหวังั ใช่่ ❏ ไม่ใ่ ช่่ ❏ 23. คุุณคิิดว่า่ คนอื่น� ดีีกว่า่ คุุณ ใช่่ ❏ ไม่่ใช่ ่ ❏ 24. คุณุ อารมณ์เ์ สียี ง่่ายกับั เรื่�องเล็็ก ๆ น้้อย ๆ อยู่�เสมอ ใช่่ ❏ ไม่่ใช่่ ❏ 25. คุณุ รู้้�สึกึ อยากร้อ้ งไห้้บ่อ่ ย ๆ ใช่่ ❏ ไม่ใ่ ช่่ ❏ 26. คุุณมีีความตั้้�งใจทำ�ำ สิ่่�งใดสิ่่�งหนึ่่ง� ได้้ไม่่นาน ใช่ ่ ❏ ไม่่ใช่ ่ ❏ 27. คุุณรู้้�สึึกสดชื่่�นในเวลาตื่น� นอนตอนเช้า้ ใช่่ ❏ ไม่ใ่ ช่่ ❏ 28. คุุณไม่่อยากพบปะพููดคุุยกัับคนอื่น� ใช่่ ❏ ไม่ใ่ ช่ ่ ❏ 29. คุณุ ตััดสิินใจอะไรได้เ้ ร็็ว ใช่่ ❏ ไม่ใ่ ช่่ ❏ 30. คุุณมีีจิิตใจสบาย แจ่ม่ ใสเหมืือนก่่อน ใช่ ่ ❏ ไม่่ใช่ ่ ❏ การนํําไปใช้้ : แบบคััดกรองผู้ส้� ูงู อายุทุ ี่่�มีีมีภี าวะซึมึ เศร้้าในชุุมชนหรืือในคลิินิกิ ผู้้ส� ูงู อายุุ ผู้้�พัฒั นา : กลุ่่�มฟื้้�นฟููสมรรถภาพสมอง (Train The Brain Forum Thailand) Source : สารศิริ ิิราช ปีที ี่่� 46 ฉบับั ที่่� 1 มกราคม 2537 ; 1-9. ลักั ษณะเครื่่อ� งมือื : มาตรประเมิินแบบถููกผิิด (0,1) จํํานวน : 30 ข้้อ จุดุ ประสงค์์ : แบบประเมินิ ภาวะซึึมเศร้้าในประชากรผู้้�สููงอายุุ ผู้้�รับั การทดสอบ : ทํําการประเมินิ ตนเองหรืือทํําการสััมภาษณ์์ ระยะเวลา : 10 นาทีี การคิิดคะแนน : ข้้อ 1, 5, 7, 9, 15, 19, 21, 27, 29, 30 ถ้า้ ตอบว่า่ “ ไม่่ใช่่ ” ได้้ 1 คะแนน ข้อ้ ที่่เ� หลืือถ้้า ตอบว่า่ “ ใช่่ ” ได้้ 1 คะแนน การแปลผล : ปกติไิ ม่่ซึึมเศร้า้ 0-12 คะแนน เศร้า้ เล็็กน้้อย (Mild depression) 13-18 คะแนน เศร้า้ ปานกลาง (Moderate depression) 19-24 คะแนน เศร้้ารุุนแรง (Severe depression) 25-30 คะแนน แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

ชื �่อ_________________________ 324 แนวทางเวชปฏิิบัตั ิิภาวะสมองเสื่อ�่ ม ว ัันที่ �่ ช ่่วงเวลาที่่�ท ำำ�__________________ เที่ �่ยงว ััน บ ัันท ึึก_______________________แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ A.M. และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ เที่ �่ยงค ืืน ตอนเช ้้า สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม 5 6 7 8 9 10 11 ค ุุณภาพ การนอน ภาคผนวกที่่� 20 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 ข ้้อเสนอแนะ SLEEP DIARY แบบบัันทึึกการนอนประจ ำำ�ว ััน ตอนเย ็็น-ค่ ำ�ำ� ใช ้้ส ััญล ัักษณ ์์ด ัังต ่่อไปนี้้�แสดงการนอนในแต ่่ละว ััน เข ้้านอน ตื่่�นนอน เวลาที่่�นอนหล ัับจร ิิง P.M. ให ้้คะแนนค ุุณภาพการนอนในแต ่่ละค ืืน คะแนน 0 – 10 (0=แย ่่มาก 10=ด ีีมาก) ตอนบ ่่าย จ อ พ พฤ ศ ส อา จ อ พ พฤ ศ ส อา

แนวทางเวชปฏิิบััติภิ าวะสมองเสื่อ�่ ม 325 ภาคผนวกที �่่ 21 แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ�่ งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้้�ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม

326 แนวทางเวชปฏิบิ ััติิภาวะสมองเสื่่�อม แนวทางเวชปฏิบิ ัตั ินิ ี้�้ เป็น็ เครื่อ่� งมือื ส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพในการบริกิ ารด้า้ นสุขุ ภาพที่่เ� หมาะสมกับั ทรัพั ยากรและเงื่อ�่ นไขในสังั คมไทย โดยหวังั ผลในการสร้า้ งเสริมิ และแก้้ไขปััญหาสุุขภาพของคนไทยอย่่างมีีประสิิทธิิภาพและคุ้้�มค่่า ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ ในแนวทางเวชปฏิิบััติินี้�้ไม่่ใช่่ข้้อบัังคัับของการปฏิิบััติิ ผู้้�ใช้้ สามารถปฏิิบััติิแตกต่่างไปจากข้้อแนะนำำ�ได้้ในกรณีีที่่�สถานการณ์์แตกต่่างออกไปหรืือมีีเหตุุผลที่่�สมควรโดยใช้้วิิจารณญาณที่่�เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม