B3-09-64

๓๘ ตอมาในป ค.ศ. ๒๐๑๓ (พ.ศ. ๒๕๕๖) ไดมีการตรากฎหมายทั่วไปเกี่ยวกับการเขาถึงขอมูลขาวสาร ของราชการข้ึนเปนคร้ังแรกในประเทศสเปน คือ “พระราชบญั ญตั ิวา ดวยความโปรงใส การเขาถึงขอมูลขวสาร ของราชการ และการบริหารราชการอยางมีประสิทธิภาพ ค.ศ. ๒๐๑๓ (พ.ศ. ๒๕๕๖)” (Ley 19/2013, de 9 de diciembre, de Transparencia, Acceso a la Información Pública y Buen Gobierno) ซึ่งพระราชบัญญัติฉบับนี้ถือเปนหนึ่งในความกาวหนาในการพัฒนาหลักกฎหมายเรื่องสิทธิการเขาถึงขอมูล ขาวสารของราชการในราชอาณาจักรสเปน เพราะกอนที่จะมีการตราพระราชบัญญัติฉบับนี้ ขอความคิดเรื่อง สิทธิการเขาถึงขอมูลขาวสารทั่วไปของราชการ ปรากฏอยูในพระราชบัญญัติวิธีปฏิบัติราชการทางปกครอง ค.ศ. ๑๙๙๒ (พ.ศ. ๒๕๓๕) (Ley 30/1992, de 26 de noviembre, de Régimen Jurídico de las Administraciones Públicas y del Prodecimiento Administrativo Común) ซึ่งเปนกฎหมายทั่วไป เกี่ยวกับวิธีปฏิบัติราชการทางปกครองของประเทศสเปนในขณะน้ัน โดยที่มาตรา ๓๕h) แหงพระราชบัญญัติ ฉบับนี้ บัญญัติรับรองสิทธิของประชาชนในการเขาถึงขอมูลดานทะเบียนและเอกสารของทางราชการภายใต หลักเกณฑที่บัญญัติไวในรัฐธรรมนูญและกฎหมายอ่ืน และมาตรา ๓๗ แหงพระราชบัญญัติเดียวกัน ไดกำหนด เงื่อนไขของการเขาถึงขอมูลและประเภทของขอมูลขาวสารของราชการที่ไมสามารถเขาถึงได และในสวนของ ขั้นตอนการดำเนินการโตแยงการปฏิเสธมิใหเขาถึงขอมูลขาวสารของราชการ ก็นำหลักการเรื่องการอุทธรณ คำสั่งทางปกครองที่ไมชอบดวยกฎหมายตามหลักเกณฑที่บัญญัติไวในพระราชบัญญัติวิธีปฏิบัติราชการ ทางปกครอง ค.ศ. ๑๙๙๒ (พ.ศ. ๒๕๓๕) มาใชบังคับดวยเชนเดียวกัน แมวาในปจจุบันประเทศสเปนไดตรา กฎหมายทั่วไปเกี่ยวกับการเขาถึงขอมูลขาวสารของราชการ คือ พระราชบัญญัติวาดวยสิทธิการเขาถึงขอมูล การมีสวนรวมของประชาชน และการเขาถึงกระบวนการยุติธรรมดานสิ่งแวดลอม ค.ศ. ๒๐๐๖ (พ.ศ. ๒๕๔๙) แลวก็ตาม แตการนำหลักการในพระราชบัญญัติดังกลาวมาปรับใชกับการเขาถึงขอมูลขา วสารดานสิ่งแวดลอม จะทำไดเฉพาะในเรื่องที่มิไดมีการบัญญัติไวในพระราชบัญญัติวาดวยสิทธิการเขาถึงขอมูล การมีสวนรวมของ ประชาชน และการเขา ถงึ กระบวนการยุติธรรมดานสง่ิ แวดลอ ม ค.ศ. ๒๐๐๖ (พ.ศ.๒๕๔๙) เทา นน้ั ทั้งนี้ พระราชบัญญัติวาดวยสิทธิการเขาถึงขอมูลการมีสวนรวมของประชาชน และการเขาถึง กระบวนการยตุ ิธรรมดา นส่ิงแวดลอ ม ค.ศ. ๒๐๐๖ ไดมีการกำหนดเกีย่ วกับ (๑) หนาทข่ี ององคกรภาครฐั าท่ีเก่ียวขอ งกบั ขอมลู ขาวสารดานสง่ิ แวดลอ ม โดยแบงเปน (ก) หนาที่ทั่วไปของหนวยงานทางปกครองและองคกรภาครัฐในการดำเนินการที่เกี่ยวของกับขอมูล ขาวสารดานสิ่งแวดลอม และ (ข) หนาที่ขององคกรภาครัฐในการจัดใหมีขอมูลขาวสารดานสิ่งแวดลอม ที่ประชาชนสามารถตรวจดูไดดวยตนเอง ซึ่งจะกำหนดเกีย่ วกับขอปฏิบตั ิในการดำเนนิ การเพื่อจัดเตรียมขอมูล ขาวสารดานสิ่งแวดลอม และประเภทของขอมูลขาวสารทั่วไปดานสิ่งแวดลอมที่องคกรภาครัฐมีหนาที่ตอง จัดเตรียมใหประชาชนเขาตรวจดูไดดวยตนเอง รวมถึงขอมูลขาวสารดานสิ่งแวดลอมลักษณะพิเศษที่ตองทำ การเผยแพรอ ยา งเรง ดวน (๒) การยื่นคำรองขอตอองคกรภาครัฐใหเปดเผยขอมูลขาวสารดานสิ่งแวดลอม โดยแบงเปน (ก) ผูมี สิทธิรองขอใหองคกรภาครัฐเปดเผยขอมูลขาวสารดานสิ่งแวดลอม (ข) ลักษณะของขอมูลขาวสารดาน สิ่งแวดลอมที่ขอใหเปดเผยได รวมถึง (ค) การกำหนดขอยกเวน ซึ่งเปนกรณีตามกฎหมายที่กำหนดใหองคกร ภาครัฐสามารถปฏเิ สธคำรองขอใหเปดเผยขอมูลขาวสารดานสิง่ แวดลอม ซึ่งจะมีกรณีที่คำรองมีความบกพรอ ง และกรณีที่การเปดเผยขอมูลจะสงผลเสียตอสิทธิและผลประโยชนที่ไดรับการคุมครองตามกฎหมาย (ง) ขั้นตอนการดำเนินการยื่นคำรองขอใหเปดเผยขอมูลขาวสารดานสิ่งแวดลอม โดยมีขั้นตอนการยื่นคำรอง ระยะเวลาสูงสุดในการพจิ ารณาคำรอ ง รปู แบบของการเปด เผยขอ มลู ดา นส่ิงแวดลอ ม

๓๙ (๓) การโตแยงคำสั่งมิใหเปดเผยขอมูลขาวสารดานสิ่งแวดลอม โดยมีการกำหนดหลักการทั่วไป เก่ยี วกบั การอุทธรณค ำสง่ั ทางปกครองในช้นั การพจิ ารณาทางปกครอง การนำหลกั การโตแ ยงคำสง่ั มิใหเปดเผย ขอมูลขาวสารทั่วไปในชั้นการพิจารณาทางปกครอง ที่บัญญัติไวในพระราชบัญญัติวาดวยความโปรงใส การเขาถึงขอมูลขาวสารของราชการและการบริหารราชการอยางมีประสิทธิภาพ ค.ศ. ๒๐๑๓ (พ.ศ. ๒๕๕๖) มาปรับใชก บั เรอื่ งการเขา ถึงขอ มูลขาวสารดา นสิง่ แวดลอ ม

๔๐ บรรณานุกรม หนังสือ ภาษาไทย สำนกั งานศาลปกครอง, ศาลปกครอง แผนกคดีสง่ิ แวดลอ ม (พมิ พครั้งที่ ๒, บรษิ ทั ดิน ดีไซน ๒๕๕๔). สถาบันสิ่งแวดลอมไทย, จับสถานการณธรรมาภิบาลสิ่งแวดลอม (พิมพครั้งที่ ๒, โรงพิมพ ส เจริญการพิมพ, ๒๕๕๓). อ่นื ๆ โรม ทีปะปาล, “กฎหมายเรื่องการมีสวนรวมของประชาชนดานสิ่งแวดลอมและการประเมินผลกระทบ สิ่งแวดลอม : กรณีศึกษาของประเทศสเปน” (อินทราเน็ตของสำนักวิจยและวิชาการ สำนักงานศาล ปกครอง). โรม ทีปะปาล, “หลักกฎหมายเรื่องสิทธิในการเขาถึงขอมูลขาวสารดานสิ่งแวดลอมของประเทศสเปน” (อินทราเน็ตของสำนกั วจิ ย และวชิ าการ สำนักงานศาลปกครอง). วิทยานิพนธ ประภัสสร ปานปอมเพชร, ‘การคุมครองสิทธิเชิงกระบวนการในการมีสวนรวมของประชาชนในขั้นตอนการ ตัดสินใจของรัฐในการดำเนินโครงการที่มีผลกระทบตอสิ่งแวดลอมอยางรุนแรง’ (วิทยานิพนธนิติ ศาสตรมหาบณั ฑิต มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ๒๕๕๙)

บทที่ ๓ หลักการพฒั นาทีย่ ั่งยนื (Sustainable Development Principle) และหลักบรู ณาการทางสิง่ แวดลอ ม (Principles of Environmental Integration)* หลักการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Principle) และหลักบูรณาการทางสิ่งแวดลอม (Principles of Environmental Integration) เปนหลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอมหนึ่งที่มี ความสำคัญซึ่งประเทศตาง ๆ ไดตกลงรวมกันนำหลักการดังกลาวไปใชเปนกรอบการดำเนินงานดานการ พฒั นา ดงั ปรากฏในแผนปฏิบตั กิ าร ๒๑ (Agenda 21) และตอมาในเปาหมายการพัฒนาท่ีย่ังยนื (Sustainable Development Goals – SDGs) ซึ่งรบั รองโดยสหประชาชาติในป ค.ศ. ๒๐๑๕ (พ.ศ. ๒๕๕๘) เพ่อื เรยี กรอ งให มีการดำเนินการขจัดความยากจน ปกปองคุมครองโลกและทำใหมั่นใจวามนุษยจะอยูอยางสงบสุขและมั่งค่ัง ภายในป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) เปาหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนประกอบดวยเปาหมาย ๑๗ ดาน ซึ่งตอง นำมาบูรณาการในการดำเนินการตามเปา หมายและการพฒั นาจะตอ งทำใหเกดิ ความสมดุลระหวางความย่ังยืน ทางสังคม เศรษฐกิจและสง่ิ แวดลอม115๑ แนวคิดเกี่ยวกับการพัฒนาที่ยั่งยืนและหลักการบูรณาการทางสิ่งแวดลอมมีที่มาจากปฏิญญา สตอกโฮลม (Stockholm Declaration) ซึ่งไดรับการรับรองในการประชุมสหประชาชาติวาดวยเรื่อง สิ่งแวดลอมของมนุษย (UN Conference on Human Environment) ณ กรุงสตอกโฮลม ประเทศสวีเดน หรือที่เรียกวา “การประชุมสตอกโฮลม (Stockholm Conference)” ในป ค.ศ. ๑๙๗๒ (พ.ศ. ๒๕๑๕) ๒ 116 ปฏิญญาดังกลาวเปนเอกสารที่วางหลักการทั่วไปที่จะผลักดันและแนะแนวทางการคุมครองรักษาและสงเสริม สิ่งแวดลอมของมนุษย117๓ ในอารัมภบทของปฏิญญาสตอกโฮลมกลาวถึงการคุมครองและฟนฟูสิ่งแวดลอมของ มนุษยเพื่อคนรุนปจจุบันและอนาคตวาเปนเปาหมายสำคัญของมนุษยชาติ และการบรรลุเปาหมายดังกลาว จะตองดำเนินการไปพรอมกับเปาหมายในดานสันติภาพและการพัฒนาทางเศรษฐกิจและสังคมของโลก นอกจากน้ี หลักการที่ ๑๓ วางหลักวาเพื่อใหเปาหมายในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติที่เหมาะสมเพื่อฟนฟู สิ่งแวดลอมบรรลุผล รัฐตาง ๆ ควรนำวิธีการแบบบูรณาการและประสานมาใชกับการกำหนดแผนการพัฒนา วิธีดังกลาวจะทำใหมั่นใจไดวาการพัฒนาสอดคลองกับความจำเปนในการคุมครองและฟนฟูสิ่งแวดลอมเพื่อ ประโยชนข องประชากรในประเทศ และหลกั การท่ี ๑๔ วางหลกั วาการวางแผนท่ีเหมาะสมเปนเคร่ืองมือสำคัญ ในการขจัดความขัดแยงระหวางความตองการในการพัฒนาและการคุมครองและฟนฟูสิ่งแวดลอม118๔ ปฏิญญา * เนื้อหาบทที่ ๓ นี้ จัดทำโดยนางสาวกิติวรรณ ขันติไตรรัตน พนักงานคดีปกครองปฏิบัติการ กลุมศึกษากฎหมาย มหาชน ๓ สำนักวิจัยและวชิ าการ (คณะทำงานโครงการปรับปรุงและพฒั นาระบบบรหิ ารงานยตุ ิธรรมทางปกครอง : การศึกษา วิเคราะหกฎหมายทเี่ กี่ยวกับวธิ ีพิจารณาคดีปกครองส่ิงแวดลอมในระบบกฎหมายไทย) ๑ ‘What are the Sustainable Development Goals?’ (United Nations Development Programme) <https://www.undp.org/sustainable-development-goals> accessed 1 May 2021. ๒‘United Nations Conference on the Human Environment (Stockholm Conference)’ (United Nations) <https://sustainabledevelopment.un.org/milestones/humanenvironment> accessed 1 May 2021. ๓ Louis B Sohn, ‘THE STOCKHOLM DECLARATION ON THE HUMAN ENVIRONMENT’ (UN Environment Programme Document Repository) <https://wedocs.unep.org/handle/20.500.11822/28247> accessed 1 May 2021. ๔ Stockholm Declaration on the Human Environment, principle 14.

๔๒ สตอกโฮลมไมไดกลาวถึง “หลักการพัฒนาที่ยั่งยืน” ไวอยางชัดเจน แตอยางไรก็ตาม ปฏิญญาฉบับดังกลาวได สรางแนวคดิ เก่ยี วกับการพัฒนาทางเศรษฐกิจและสงั คมโดยคำนึงการคมุ ครองและฟน ฟสู ่ิงแวดลอมใหคนในยุค ปจจบุ ันและคนรนุ ตอ ไป โดยนำวธิ ีการแบบบรู ณาการและประสานมาใชใ นกระบวนการพัฒนา ตอมาแนวความคิดดังกลาวไดรับการพัฒนาเปนหลักการที่เรียกวา “หลักการพัฒนาที่ยั่งยืน” ดังปรากฎในรายงาน เรื่อง “Our Common Future” ที่จัดทำโดยคณะกรรมาธิการโลกวาดวยสิ่งแวดลอม และการพัฒนา (World Commission on Environment and Development – WCED) ซึง่ ไดรับมอบหมาย จากที่ประชุมสมัชชาสหประชาชาติในป ค.ศ. ๑๙๘๓ (พ.ศ. ๒๕๒๖) ใหจัดทำรายงานเกี่ยวกับสิ่งแวดลอมและ ปญหาระดับสากลและเสนอแนวทางการพัฒนาที่ยั่งยืน119๕ รายงานดังกลาวใหความหมายของคําวา “การพัฒนาที่ยั่งยืน” ไววา “การพัฒนาที่ตอบสนองความจําเปนในยุคปจจุบัน โดยไมลดทอนความสามารถ ของคนในรนุ ตอ ไปที่จะตอบสนองความจําเปน ของตน”120๖ ในป ค.ศ. ๑๙๙๒ (พ.ศ. ๒๕๓๕) สหประชาชาติไดจัดการประชุมสหประชาชาติวาดวยเรื่อง สิ่งแวดลอมและการพัฒนา (UN Conference on Environment and Development – UNCED) ณ นคร ริโอดิจาเนโร ประเทศบราซิลหรือที่เรียกวา “การประชุมสิ่งแวดลอมโลก (Earth Summit)” จากการประชุม ดังกลาว ประเทศตาง ๆ เห็นวาหลักการพัฒนาที่ยั่งยืนเปนเปาหมายที่คนในโลกสามารถบรรลุผลได ไมวาจะ ในระดับทองถิ่น ประเทศ ภูมิภาคหรือระหวางประเทศ และที่ประชุมไดรับรองการบูรณาการและการสราง ความสมดลุ ระหวางปญหาเศรษฐกจิ สังคมและสิ่งแวดลอม เพื่อตอบสนองความตองการทจี่ ำเปนตอชีวิตมนุษย วธิ ีการบูรณาการดังกลา วเปนวิธกี ารทส่ี ามารถดำเนินการไดจริง และในการบูรณาการและการสรางความสมดลุ ระหวางปญหาเศรษฐกิจ สังคมและสิ่งแวดลอมตองอาศัยความเขาใจใหม ๆ เกี่ยวกับแนวทางการผลิตและ บริโภค การดำรงชีวิตและการทำงาน และการตัดสินใจ121๗ นอกจากนี้ ที่ประชุมไดรับรองปฏิญญาริโอวาดวย สิ่งแวดลอมและการพัฒนา (Rio Declaration on Environment and Development) ซึ่งยืนยันหลักการ ตาง ๆ ในปฏิญญาสตอกโฮลมและวางหลักการทั่วไปซึ่งพัฒนามาจากหลักการที่วางไวในปฏิญญาสตอกโฮลม โดยปฏิญญาฉบับนี้ไดเนนย้ำใหประเทศตาง ๆ พัฒนาเศรษฐกิจและสังคมโดยคำนึงถึงสิ่งแวดลอมภายใต หลักการพฒั นาทย่ี งั่ ยนื ดังปรากฏในหลกั การขอตา ง ๆ ดังนี้ หลักการที่ ๑ วางหลักวามนุษยเปนศูนยกลางของความสำคัญในการพัฒนาที่ยั่งยืน มนุษยทุกคน มีสิทธใิ นชวี ติ ที่มีสขุ ภาวะที่ดแี ละกอใหเกดิ ประโยชนโ ดยสอดคลองกลมกลืนกับธรรมชาติ หลักการที่ ๓ วางหลักวาสิทธิในการพัฒนาตองเกิดขึ้นจริงเพื่อตอบสนองความจําเปนดานการพัฒนา และส่งิ แวดลอมของคนรนุ ปจจุบนั และอนาคตอยางเปน ธรรม หลักการที่ ๔ วางหลักวาเพื่อใหการพัฒนาที่ยั่งยืนบรรลุผล การคุมครองสิ่งแวดลอมตองเปน องคป ระกอบสวนหนึ่งของกระบวนการพฒั นาและไมส ามารถแยกพจิ ารณาจากกระบวนการพฒั นา ๕ ‘Report of the World Commission on Environment and Development - Our Common Future’ (United Nations) <https://sustainabledevelopment.un.org/milestones/wced> accessed 1 May 2021. ๖ World Commission on Environment and Development, Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future <https://sustainabledevelopment.un.org/content/ documents/5987our-common-future.pdf> accessed 1 May 2021. ๗ ‘United Nations Conference on Environment and Development, Rio de Janeiro, Brazil, 3-14 June 1992’ (United Nations) <https://www.un.org/en/conferences/environment/rio1992> accessed 1 May 2021.

๔๓ หลักการที่ ๕ ทุกรัฐและทุกคนจะตองรวมมือกันขจัดความยากจนซึ่งเปนสิ่งที่จำเปนขาดไมไดสำหรับ การพฒั นาที่ย่งั ยืน เพ่อื ลดความแตกตา งของมาตรฐานชวี ิตและตอบสนองความตองการของคนสวนใหญในโลก ไดม ากขึน้ หลักการที่ ๒๕ สันติภาพ การพัฒนาและการคุมครองสิ่งแวดลอมพึ่งพากันและกันและแยกจากกัน ไมได ปฏิญญาริโอกลาวถึง “หลกั การพัฒนาที่ยง่ั ยนื ” ไวอ ยา งชดั เจน โดยวางหลักการตาง ๆ ที่ประเทศตาง ๆ จะตองคำนึงถึงเพื่อบรรลุเปาหมายในการพัฒนาที่ยั่งยืน เชน การลดและขจัดการผลิตและการบริโภคที่ไม ยัง่ ยนื 122๘ การพัฒนาความรูทางวิทยาศาสตรผ า นการแลกเปลี่ยนความรูทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี และการ สงเสริมการพัฒนา การปรับใช การถายทอดและถายโอนเทคโนโลยีรวมถึงเทคโนโลยีใหม ๆ ๙123 หลักการพัฒนา ที่ยั่งยืนประกอบดวยแนวคิดสำคัญ ๒ ประการ ดังนี้ การใหความสำคัญเปนอันดับแรกกับความตองการ โดยเฉพาะอยางยิ่งความตองการที่จำเปนของคนยากจน124๑๐ เนื่องจากการตอบสนองความตองการและ ความปรารถนาของมนุษยเปนเปาหมายหลักของการพัฒนา ประชากรบางสวนยังไมไดรับการตอบสนอง ความตองการที่จำเปน เชน อาหาร เสื้อผา ที่อยูอาศัย การจางงาน และประชากรเหลานั้นมีสิทธิในการมี คุณภาพชวี ติ ท่ดี ขี นึ้ การพัฒนาท่ียงั่ ยนื จงึ ตองตอบสนองความตอ งการพ้นื ฐานและการใหโอกาสทุกคนที่จะเตมิ เต็ม ความปรารถนาในการมีชีวิตที่ดีขึ้น125๑๑ และความสามารถของสิ่งแวดลอมที่จะตอบสนองความตองการใน ปจจบุ ันและอนาคตนั้นมขี อ จำกดั จากสภาพของเทคโนโลยีและโครงสรางทางสงั คม126๑๒ หลักการพัฒนาที่ยั่งยืนมี วัตถุประสงคใ นการขจดั ความขดั แยงและรกั ษาสมดลุ ระหวางการพัฒนาทางเศรษฐกิจและสงั คมกบั สิ่งแวดลอม เพื่อคุมครองสิ่งแวดลอมไมใหเสื่อมโทรมลงจากการพัฒนาทางเศรษฐกิจและสังคม อันจะทำให คนรุนตอไปสามารถใชป ระโยชนจ ากสงิ่ แวดลอ มไดตอไป หลักการพัฒนาที่ยั่งยืนทำใหเกิดหลักการพื้นฐานซึ่งกำหนดใหบูรณาการสิ่งแวดลอมและเศรษฐกิจ ในกระบวนการตัดสินใจและการกำหนดวิธีการที่จะทำใหมั่นใจวานำตนทุนในการพัฒนามาคำนวณ ในการ พจิ ารณาเรอ่ื งใด ๆ ตองนำตนทนุ ทางส่ิงแวดลอมตองมาคำนวณดว ย จึงตองมกี ารแกไ ขกฎหมายเพื่อกำหนดให มีการพิจารณาผลกระทบทางสิ่งแวดลอมและสรางหลักเกณฑเกี่ยวกับการจัดการที่ปฏิบัติตามไดจริง เพ่ือ พิจารณาถึงความยั่งยืนของแตละโครงการ127๑๓ หลักการบูรณาการทางสิ่งแวดลอม (Principles of Environmental Integration) ปรากฏอยูในปฎิญญาสตอกโฮลม หลักการที่ ๑๓ ซึ่งวางหลักวา เพื่อให ๘ Rio Declaration on Environment and Development, principle 8. To achieve sustainable development and a higher quality of life for all people, States should reduce and eliminate unsustainable patterns of production and consumption and promote appropriate demographic policies. ๙ Rio Declaration on Environment and Development, principle 9. States should cooperate to strengthen endogenous capacity-building for sustainable development by improving scientific understanding through exchanges of scientific and technological knowledge, and by enhancing the development, adaptation, diffusion and transfer of technologies, including new and innovative technologies. ๑๐ World Commission on Environment and Development (เชิงอรรถ ๖). ๑๑ Ibid. ๑๒ Ibid. ๑๓ Mark Stallworthy, Sustainability Land Use and Environment: A Legal Analysis (Cavendish Publishing 2002) 8.

๔๔ เปาหมายในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติที่เหมาะสมเพื่อฟนฟูสิ่งแวดลอมบรรลุผล รัฐตาง ๆ ควรนำวิธีการ แบบบูรณาการและประสานมาใชกับกำหนดแผนการพัฒนา วิธีดังกลาวจะทำใหมั่นใจไดวาการพัฒนา สอดคลองกับความจำเปนในการคุมครองและฟนฟูสิ่งแวดลอมเพื่อประโยชนของประชากรในประเทศ และใน ปฏิญญาริโอวาดวยการพัฒนา หลักการที่ ๔ ซึ่งวางหลักวา เพื่อใหการพัฒนาที่ยั่งยืนบรรลุผล การคุมครอง สิ่งแวดลอมตองเปนองคประกอบสวนหนึ่งของกระบวนการพัฒนาและไมสามารถแยกพิจารณาจาก กระบวนการพัฒนา นอกจากนี้ สนธิสัญญาจัดตั้งประชาคมยุโรป (Treaty Establishing the European Community 1992) ไดนำหลักการบูรณาการทางสิ่งแวดลอมไปกำหนดในขอ ๖ วาหลักเกณฑเกี่ยวกับ การคุมครองสิ่งแวดลอมจะตองนำไปบูรณาการกับคำนิยามและการดำเนินการตามนโยบายของประชาคม เพอื่ สง เสรมิ การพัฒนาท่ยี งั่ ยืน128๑๔ หลักการบูรณาการทางสิ่งแวดลอม หมายถึง การนำเรื่องสิ่งแวดลอมไปพิจารณาในกระบวนการ พฒั นาทางเศรษฐกจิ และการพัฒนาในดานอน่ื ๆ เพอื่ ใหม่นั ใจวาประเด็นเกย่ี วกบั ส่ิงแวดลอ มไดร ับการพิจารณา ประกอบการตัดสินใจหรือการดำเนนิ กิจกรรมใด ๆ ที่เกี่ยวกับการพัฒนาเศรษฐกิจหรอื สังคม อยางเชนสหภาพ ยุโรปที่กำหนดยุทธศาสตรการพัฒนาที่ยั่งยืนของสหภาพยุโรปโดยกำหนดใหมีการประสานและบูรณาการ นโยบาย โดยพัฒนาระบบการประเมินผลกระทบที่เกิดจากการเสนอนโยบายที่สำคัญตาง ๆ การประเมินนี้จะ ทำใหผมู อี ำนาจตัดสนิ ใจไดข อมลู เก่ียวกับสถานการณไ ดอยางเสียอยา ง (Tradeoffs) ในมติ ิของเศรษฐกจิ สงั คม และสิ่งแวดลอมของการพฒั นาที่ยั่งยนื และทำใหสามารถประเมินตนทุนและกำไรทางสิ่งแวดลอมของขอเสนอ ที่สำคัญรวมถึงมาตรการทางสิ่งแวดลอม อันเปนการสงเสริมการบูรณาการทางสิ่งแวดลอม129๑๕ หลักการบูรณาการ สิ่งแวดลอมมีวัตถุประสงคที่จะทำใหมั่นใจวาการดำเนินการใด ๆ เกี่ยวกับการพัฒนา จะตองคำนึงถึง สงิ่ แวดลอ มดวย เพ่อื คุมครองสิง่ แวดลอมไมใหเส่ือมโทรม ดังน้นั ในการดำเนนิ โครงการพฒั นาใด ๆ เชน การพัฒนา โครงสรางพื้นฐานของประเทศ หนวยงานของรัฐที่มีอำนาจตัดสินใจดำเนินโครงการจะตองพิจารณาผลกระทบ ทางส่ิงแวดลอมกอนการดำเนนิ โครงการนน้ั การพัฒนาที่ยั่งยืนนั้นมีขอจำกัดบางประการจากโครงสรางทางเทคโนโลยีและสังคมที่เกี่ยวของกับ แหลงทรัพยากรในปจจุบันและความสามารถของชีวมณฑลในการรับผลกระทบของกิจกรรมของมนุษย แตอยางไรกต็ าม โครงสรา งทางเทคโนโลยแี ละสังคมสามารถถูกจัดการและพัฒนา เพื่อสรางยคุ ใหมของการเติบโต ของเศรษฐกิจได130๑๖ ดงั นน้ั ประเทศตาง ๆ จะตอ งวางแผนจัดการส่ิงแวดลอมและนำแรงจูงใจทางเศรษฐศาสตร มาใช เพอื่ บรู ณาการส่งิ แวดลอ มกบั กระบวนการพัฒนาซงึ่ จะทำใหมนั่ ใจไดว า การพฒั นาเปน ไปอยางย่งั ยนื ดังน้ี ๓.๑ หลกั การวางแผนจดั การส่ิงแวดลอ ม (Environmental Management) ประเทศตาง ๆ จะตองจัดการสิ่งแวดลอมโดยคำนึงถึงการพัฒนาที่ยั่งยืน โดยนำเรื่องการคุมครอง สิ่งแวดลอมมาพิจารณาในการจัดทำแผนพัฒนา และทุกคนตองไดรับประโยชนจากการพัฒนานั้นอยางเปนธรรม เพื่อใหการพัฒนาของประเทศเปนไปอยางยั่งยืน ประเทศตาง ๆ จะตองปรับเปลี่ยนนโยบายของประเทศ ๑๔ Treaty Establishing the European Community 1992 art 6. \"environmental protection requirements must be integrated into the definition and implementation of the Community policies [.] in particular with a view to promoting sustainable development\". ๑๕‘Environmental Integration’ (European Commission) <https://ec.europa.eu/environment/integration/ integration.htm> accessed 10 July 2021. ๑๖ World Commission on Environment and Development (เชิงอรรถ ๖).

๔๕ นโยบายดานสิ่งแวดลอมและการพัฒนาที่เปนไปตามหลักการพัฒนาที่ยั่งยืน โดยตองจะตองกำหนดใหมี เปาหมายสำคัญ ดงั น1้ี31๑๗ ๑) การฟนฟูการเติบโตและการพัฒนาจะเปนไปอยางยั่งยืน หากประเทศตาง ๆ แกไขปญหาความยากจนได ความยากจนทำใหคนไมสามารถตอบสนองความตองการพื้นฐานของตนเองและลดความสามารถของคน ในการใชทรัพยากรอยางยั่งยืนอันกอใหเกิดผลกระทบตอสิ่งแวดลอม132๑๘ ประเทศตาง ๆ จึงตองรวมมือกันขจัด ความยากจนโดยการฟน ฟูการเติบโต เพ่อื ลดความแตกตางของคุณภาพชีวิตและตอบสนองความตองการของคน ๒) การปรับเปลี่ยนคุณภาพของการเติบโตโดยการเปลี่ยนแปลงวิธีการพัฒนาโดยคำนึงถึงผลกระทบ ตาง ๆ ผลกระทบตอ สิ่งแวดลอม สภาพความเปนอยูของมนุษย เปนตน133๑๙ และปรับเปลี่ยนแนวทางการใชชวี ิต ภายใตร ะบบนเิ วศน เชน การใชพลังงาน134๒๐ ๓) ความตองการที่จำเปนของมนุษยตองไดรับการตอบสนอง การตอบสนองความตองการเปน เปาหมายสำคัญของแนวคิดเกี่ยวกับการพัฒนา เพราะทำใหมนุษยมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นและเปนปจจัยที่จะทำ ใหประเทศเกิดการพัฒนา การพัฒนาที่ยั่งยืนตองตอบสนองความตองการพื้นฐานและการใหโ อกาสทุกคนที่จะ เติมเตม็ ความปรารถนาในการมชี ีวติ ทดี่ ีข้ึน135๒๑ ๔) จำนวนประชากรที่ยั่งยืน จำนวนและการเติบโตของประชากรจะตองสอดคลองกับความสามารถ ในการผลิตของระบบนิเวศน เพราะการเพิ่มขึ้นของประชากรสงผลกระทบตอทรัพยากรและทำใหการยกระดับ คณุ ภาพชวี ติ เปนไปอยา งลาชา 136๒๒ ๕) การจัดการเทคโนโลยีใหมและการจัดการความเสี่ยงโดยการสงเสริมความสามารถดานนวัตกรรม ทางเทคโนโลยีในประเทศกำลังพัฒนา เพื่อใหประเทศกำลังพัฒนาตอบสนองตอความทาทายของการพัฒนา ที่ยั่งยืน การปรับเปลี่ยนแนวทางการพัฒนาเทคโนโลยีโดยใหคำนึงถึงปจจัยดานสิ่งแวดลอม ความเสี่ยงตอ สิ่งแวดลอมที่เกิดขึ้นจากการตัดสินใจเกี่ยวกับเทคโนโลยีและการพัฒนาสงผลกระทบตอบุคคลหรือภาคตาง ๆ ที่ไมมีสวนหรือมีสว นเพียงเล็กนอยกับการตดั สินนั้น ดังนั้น จะตองพิจารณาประโยชนไดเ สยี ของบคุ คลเหลานนั้ ดวย โดยการประเมินผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นจากเทคโนโลยีกอนนำไปใช เพื่อมั่นใจวาการผลิต การใชและ การทำลายจะไมสงผลกระทบรายแรงตอทรัพยากรธรรมชาติ นอกจากนี้ ตองเพิ่มประสิทธิภาพและบังคับใช ความรบั ผดิ ตอ ความเสยี หายที่เกิดจากผลทีไ่ มไดต้ังใจ ๖) การนำเรื่องสิ่งแวดลอมและเศรษฐกิจมาพิจารณาในกระบวนการตัดสินใจ การพัฒนาที่ยั่งยืน จะตองบูรณาการขอพิจารณาเกี่ยวกับสิ่งแวดลอมและเศรษฐกิจในกระบวนการตัดสินใจและตองใหโอกาส ในการมีสวนรวม การรับฟงความคิดเห็นเกี่ยวกับการพัฒนาและผลกระทบทางสิ่งแวดลอมจะทำใหไดรับ ความเห็นหลากหลายมุมมอง การเขาถึงขอมูลที่เกี่ยวของและผูเชี่ยวชาญทำใหเกิดการถกเถียงของประชาชน หากผลกระทบตอสิ่งแวดลอมจากโครงการที่เสนอรายแรง การตัดสินใจควรดำเนินการในรูปแบบการอนุญาต โดยประชาชนหรือการลงประชามติ137๒๓ กฎเกณฑเกี่ยวกับสิ่งแวดลอมนอกจากจะกำหนดหลักเกณฑเกี่ยวกับ ความปลอดภัย การวางผังเมืองและการควบคุมมลพิษ ควรกำหนดเปาหมายทางสิ่งแวดลอมดวยการจัดเก็บ ๑๗ เพงิ่ อาง. ๑๘ เพ่งิ อา ง. ๑๙ เพ่ิงอาง. ๒๐ เพง่ิ อาง. ๒๑ เพิ่งอาง. ๒๒ เพง่ิ อา ง. ๒๓ เพ่งิ อาง.

๔๖ ภาษี วิธีการอนุญาตลงทุนและการเลือกใชเทคโนโลยี แรงจูงใจในการลงทุนจากตางประเทศ และสวนตาง ๆ ของนโยบายพฒั นา138๒๔ เปน วธิ กี ารจัดการส่ิงแวดลอ มแบบบูรณาการ (Integrated Environmental Management) ซึ่งนำการพิจารณาเกี่ยวกับสิ่งแวดลอมไปบูรณาการในทุกขั้นตอนของกระบวนการพัฒนา ทั้งนี้ เพื่อสราง ความสมดุลระหวา งการคมุ ครองรักษาสิ่งแวดลอมและการพัฒนา139๒๕ ๓.๒ หลกั การใชแ รงจงู ใจทางเศรษฐศาสตรเ พอื่ การพฒั นาสงิ่ แวดลอ มที่ย่งั ยืน หลักการสรางแรงจูงใจทางเศรษฐศาสตรมีวัตถุประสงคใหหนวยงานรัฐนำเครื่องมือทางเศรษฐศาสตร มาใชในการจัดการสิ่งแวดลอมนอกจากการใชมาตรการกำกับและควบคุม เชน การกำหนดหลักเกณฑ การควบคุมมลพิษหรือการกำหนดโทษในการปลอยมลพิษที่เปนอันตรายตอสิ่งแวดลอมในกฎหมาย เครื่องมือ ทางเศรษฐศาสตรเพื่อการจัดการสิ่งแวดลอม หมายถึง มาตรการทางเศรษฐศาสตรท่ีมีวัตถุประสงคในการ เปลี่ยนแปลงพฤติกรรมหรือทำใหเกิดการปรับตัวของผูผลิตและผูบริโภคซึ่งเปนประโยชนตอการคุมครอง สิ่งแวดลอม140๒๖ และสรางแรงจูงใจในการลดการกอมลพิษ เชน การเก็บภาษีการปลอยมลพิษ ซึ่งจะทำใหผูกอ มลพิษดำเนินมาตรการหรือปรับปรุงกระบวนการผลิตเพื่อกอมลพิษใหนอยลง141๒๗ มาตรการอาจทำใหตนทุน ของผูผลิตและผูบริโภคซึ่งเปนผูทำใหสิ่งแวดลอมเสื่อมโทรมลงหรืออาจสนับสนุนหรือสรางแรงจูงใจในการ คุมครองสิ่งแวดลอมดวยการลดการกอมลพิษ142๒๘ มาตรการทางเศรษฐกิจมีหลายมาตรการ เชน ภาษี สิ่งแวดลอม คาธรรมเนียมการจัดการ ภาษีและคาธรรมเนียมผลิตภัณฑ การวางเงินประกันความเสี่ยงหรือ ความเสียหายตอสิ่งแวดลอม การซื้อขายสิทธิการใชทรัพยากรธรรมชาติหรือสิทธิการปลอยมลพิษ และการให เงินอุดหนุนมาตรการสนับสนุนหรือสิทธิพิเศษอื่น ๆ ซึ่งเปนมาตรการทางเศรษฐศาสตรที่กำหนดไวในราง พระราชบัญญัตเิ ครอ่ื งมือเศรษฐศาสตรเ พือ่ จดั การสิง่ แวดลอ ม ซ่งึ สำนกั งานเศรษฐกิจการคลงั กระทรวงการคลัง ไดจัดทำขึ้นในป พ.ศ. ๒๕๕๐143๒๙ แตยังไมมีผลบังคับใช144๓๐ การนำเครื่องมือทางเศรษฐกิจมาใชสะทอ นถึงตนทนุ ทางสังคม (Social Cost) ซึ่งรวมถึงผลกระทบภายนอก (Externality) จากการใชประโยชนและการกอมลพิษ อัน จะทำใหหนวยงานรัฐบริหารจัดการสิ่งแวดลอมไดอยางยั่งยืน145๓๑ และเปนการหลีกเลี่ยงหรือลดผลกระทบตอ สิ่งแวดลอมจากการพัฒนา ซึ่งจะคุมครองสิ่งแวดลอมไมใหเสื่อมโทรมลงไปจนสงผลกระทบตอความเปนอยู และ ความตอ งการของคนในยุคปจ จุบนั และคนรุนหลัง หลักการพัฒนาที่ยั่งยืนและหลักการบูรณาการซึ่งมีที่มาจากปฏิญญาระหวางประเทศเกี่ยวกับ สิ่งแวดลอมเปนหลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอมที่ไดรับการพัฒนามาเปนเวลายาวนานและไดรับ ๒๔ เพ่งิ อาง. ๒๕ ‘Integrated environmental management’ (UN Economic and Social Commission for Western Asia) <https://www.unescwa.org/integrated-environmental-management> accessed 20 June 2021. ๒๖ ‘เครื่องมือทางเศรษฐศาสตร (EconomicInstrument)’(มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมธิราช)<https://www.stou.ac.th/stouonline/ lom/data/sec/Lom21/05-01.html> สบื คนเมอ่ื ๑ กรกฎาคม ๒๕๖๔. ๒๗ จันทรจิรา พงษราย, ‘ภาษีสิ่งแวดลอม:พรอมหรือยังกับสังคมไทย?’ http://econ.tu.ac.th/archan/sakon/ เอกสาร %20ec%20449/นโยบายการคลังกบั การลงทนุ /ภาษสี งิ่ แวดลอ มไทย.pdf> สืบคน เมือ่ ๑ กรกฎาคม ๒๕๖๔. ๒๘ เชิงอรรถ ๒๖. ๒๙ จนั ทรจ ิรา พงษร าย (เชิงอรรถ ๒๗). ๓๐ ‘สศค.ปดฝุนกฎหมายมลพิษ-ดันใชเครื่องมือเศรษฐศาสตรแกปญหา’ มติชนออนไลน (๑๙ กุมภาพันธ ๒๕๖๒) <https://www.matichon.co.th/uncategorized/news_1369039> สืบคนเมือ่ ๑ กรกฎาคม ๒๕๖๔. ๓๑ เชงิ อรรถ ๒๖.

๔๗ การยอมรับจากนานาประเทศ ดังเห็นไดจากการที่ประเทศตาง ๆ ยึดถือและนำหลักการดังกลาวไปใชเปน แนวทางในการพัฒนาประเทศและการคุมครองและฟนฟูสิ่งแวดลอม ปรากฏอยูทั้งในอนุสัญญาระหวาง ประเทศดานสิ่งแวดลอม นโยบายและแผนของประเทศและกฎหมายภายใน การพัฒนาจะเปนไปอยางยั่งยืน หากหนวยงานรัฐบูรณาการเรื่องสิ่งแวดลอม เศรษฐกิจและสังคมในกระบวนการตัดสินใจและใหโอกาส ประชาชนเขา มามสี วนรวมในการตัดสินใจท่ีอาจกระทบตอสิ่งแวดลอม และหนวยงานรฐั ควรพฒั นามาตรการที่ จะสรางแรงจูงใจในการคุมครองและฟนฟูสิ่งแวดลอม นอกจากการกำกับและควบคุมกิจกรรมที่อาจสงผล กระทบตอสิ่งแวดลอมดวยหลักเกณฑตาง ๆ วิธีการจัดการสิ่งแวดลอมแบบบูรณาการดังกลาวจะทำใหเกิด ความสมดุลระหวางการคุมครองส่ิงแวดลอ มและการพฒั นาอันเปน วตั ถปุ ระสงคสำคัญของการพฒั นาที่ยั่งยืน

๔๘ บรรณานกุ รม หนังสือ ภาษาตางประเทศ Mark Stallworthy, Sustainability Land Use and Environment: A Legal Analysis (Cavendish Publishing 2002). อื่นๆ ภาษาไทย ‘เครอ่ื งมอื ทางเศรษฐศาสตร (Economic Instrument)’ (มหาวทิ ยาลยั สุโขทยั ธรรมธิราช) <https://www.stou.ac.th/ stouonline/lom/data/sec/Lom21/05-01.html> สบื คนเมอ่ื ๑ กรกฎาคม ๒๕๖๔. ‘สศค.ปด ฝุน กฎหมายมลพษิ -ดันใชเ คร่อื งมือเศรษฐศาสตรแกป ญหา’ มติชนออนไลน (๑๙ กมุ ภาพันธ ๒๕๖๒) <https://www.matichon.co.th/uncategorized/news_1369039> สืบคนเมื่อวันที่ ๑ กรกฎาคม ๒๕๖๔. จนั ทรจ ริ า พงษราย, ‘ภาษีส่งิ แวดลอม:พรอ มหรอื ยงั กับสงั คมไทย?’ <http://econ.tu.ac.th/archan/sakon/ เอกสาร %20ec%20449/นโยบายการคลังกับการลงทุน/ภาษีสิ่งแวดลอมไทย.pdf> สืบคนเมื่อ ๑ กรกฎาคม ๒๕๖๔. ภาษาตา งประเทศ ‘Environmental Integration’ (European Commission) <https://ec.europa.eu/environment/integration/ integration.htm> accessed 10 July 2021. ‘Integrated environmental management’ (UN Economic and Social Commission for Western Asia) <https://www.unescwa.org/integrated-environmental-management> accessed on 20 June 2021. ‘What are the Sustainable Development Goals?’ (United Nations Development Programme) <https://www.undp.org/sustainable-development-goals> accessed 1 May 2021. ‘Report of the World Commission on Environment and Development - Our Common Future’ (United Nations) <https://sustainabledevelopment.un.org/milestones/wced> accessed 1 May 2021. ‘United Nations Conference on Environment and Development, Rio de Janeiro, Brazil, 3-14 June 1992’ (United Nations) <https://www.un.org/en/conferences/environment/rio1992> accessed 1 May 2021. ‘United Nations Conference on the Human Environment (Stockholm Conference)’ (United Nations) <https://sustainabledevelopment.un.org/milestones/humanenvironment> accessed 1 May 2021. Louis B Sohn, ‘THE STOCKHOLM DECLARATION ON THE HUMAN ENVIRONMENT’ (UN Environment Programme Document Repository) <https://wedocs.unep.org/handle/20.500.11822/28247>

๔๙ accessed 1 May 2021. World Commission on Environment and Development, Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future <https://sustainabledevelopment.un.org/ content/documents/5987our-common-future.pdf> accessed 1 May 2021.

๕๐ บทท่ี ๔ หลกั การปอ งกนั ลว งหนา (Principle of Prevention) และหลกั การระวังไวกอน (Principle of Precautionary)∗ ในหัวขอนี้จะกลาวถึงหลักการปองกันลวงหนา (Principle of Prevention) และหลักการ ระวังไวกอน (Principle of Precautionary) ซึ่งเปนหลักการที่มีความใกลเคียงกัน แตมีความแตกตางกันอยู พอสมควร โดยหลักการปองกันลวงหนาจะนำมาใชในกรณีที่รูวาจะมีความเสียหายเกิดขึ้นอยางแนนอน จึงจำเปนตองมีมาตรการปองกันไวลวงหนาเพื่อไมใหเกิดความเสียหายขึ้น ในขณะที่หลักการระวังไวกอน จะนำมาใชในกรณีที่ยังไมแนวาอาจจะเกิดผลกระทบตอสิ่งแวดลอมขึ้นหรือไม แตรัฐควรมีมาตรการระวัง ไวกอนเพื่อไมใหมีความเสียหายเกิดขึ้นหรือเกิดผลกระทบนอยที่สุด147๓๒ เนื้อหาในบทนี้จึงขอแบงออกเปน สองหวั ขอ ตามหลกั การขา งตน ดงั นี้ ๔.๑ หลกั การปองกนั ลวงหนา (Principle of Prevention) จากการศึกษาหลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอมและหลักการที่สำคัญประการอื่น พบวา ไมมี การบัญญัติหลักการปองกันลวงหนาไวเปนลายลักษณอักษรโดยตรง แตมีการนำแนวคิดของหลักการดังกลาว มาปรับใชใหสอดคลองกับบริบทของแตละประเทศ ซึ่งในหัวขอนี้จะกลาวถึงคำจำกัดความ ความเปนมาของ หลกั การปอ งกนั ลว งหนา และการนำหลกั การปองกนั ลว งหนา มาปรับใช รายละเอียดดงั นี้ ๔.๑.๑ คำจำกัดความ ไมปรากฏคำจำกัดความที่ตายตัว แตหลักการปองกันลวงหนาเปนหลักการพื้นฐานดานสิ่งแวดลอม ที่วางกรอบกำหนดใหร ัฐดำเนินการปอ งกันลวงหนาและทนั เวลากับความเสยี หายหรอื ผลกระทบท่จี ะเกิดข้ึนกับ สิ่งแวดลอมในอนาคต หากรัฐไมกำหนดมาตรการปองกันลวงหนาที่เหมาะสมและมีความเสียหายอยางรายแรง ข้นึ ถอื เปน ความรบั ผิดของรัฐ ๔.๑.๒ ความเปนมาของหลกั การปองกนั ลว งหนา หลักการปองกันลวงหนาปรากฏอยูในหลักการขอที่ ๑๔ ของปฏิญญาริโอวาดวยสิ่งแวดลอมและ การพัฒนา ค.ศ. ๑๙๙๒ (พ.ศ. ๒๕๑๕) (The Rio Declaration on Environment and Development 1992) ซึ่งกำหนดวา “รัฐทั้งหลายควรจะรวมมือกันอยางมีประสิทธิภาพในการลดและปองกันการยายสถานที่หรือ เคลื่อนยายกิจกรรมหรือวัตถุที่กอใหเกิดความเสื่อมโทรมทางสิ่งแวดลอมอยางรุนแรง หรือพบวาเปนอันตราย ตอสุขภาพของมนุษย”๓๓ โดยการดำเนินโครงการหรือกิจกรรมที่อาจสงผลกระทบตอสิ่งแวดลอมระหวาง ∗ เนื้อหาบทที่ ๔ นี้ จัดทำโดยนางสาวพัชรณัฏฐ ไชยนุวัติ พนักงานคดีปกครองชำนาญการ กลุมศึกษากฎหมาย มหาชน ๓ สำนกั วิจยั และวชิ าการ (คณะทำงานโครงการปรับปรงุ และพัฒนาระบบบริหารงานยตุ ิธรรมทางปกครอง: การศึกษา วเิ คราะหก ฎหมายที่เก่ียวของกบั วิธพี จิ ารณาคดีส่งิ แวดลอ มในระบบกฎหมายไทย) ๓๒ ชูชีพ ปณฑะสิริและคณะ, “หลักความระมัดระวัง หลักการปองกัน และหลักผูกอมลพิษเปนผูจาย” (รายงานการ ฝกอบรมหลักสูตร “กฏหมายเกี่ยวกับคดีสิ่งแวดลอม” ณ สถาบัน SERDEAUT มหาวิทยาลัยปารีส ๑ สาธารณรัฐฝรั่งเศส ๒๕๖๒) ๘ - ๑๑. ๓๓ Declaration on Environment and Development, 14 June 1992, Principle 14 states that

๕๑ ประเทศอยางรุนแรง จะตองมีการหารือกับรัฐอื่นกอนดำเนินการ และหากมีภัยพิบัติหรือเหตุฉุกเฉินเกิดขึ้น จะตองรีบแจงใหรัฐอื่นทราบทันทีและพยายามหาทางใหความชวยเหลือในการแกไ ขปญหานั้น จึงเปนที่มาของ การกำหนดมาตรการที่เหมาะสมเพื่อปองกันผลกระทบทางสิ่งแวดลอม นอกจากนี้ หลักการปองกันลวงหนา ยังมีปรากฏอยูในเอกสารอีกหลายฉบับ เชน ปฏิญญาสตอกโฮลม (The Stockholm Declaration) รางหลักการของโครงการสิ่งแวดลอมแหงสหประชาชาติ (The UNEP Draft Principle) และกฎบัตรโลกเพ่ือ ธรรมชาติ ค.ศ. ๑๙๘๒ (พ.ศ. ๒๕๑๕) (The World Charter for Nature 1982) เปนตน ๔.๑.๓ การนำหลักการปอ งกนั ลว งหนา มาปรับใช149๓๔ หลักการปองกันลวงหนาจะนำมาใชในกรณีที่อาจเกิดความเสียหายหรือผลกระทบตอสิ่งแวดลอมที่ เปนอันตราย โดยเปนการประเมินจากหลักฐานทางวิทยาศาสตรที่มีอยูประกอบและคาดการณไดถึงความ เสียหายที่จะเกิดขึ้น จึงจำเปนตองมีมาตรการปองกันลวงหนาสำหรับความเสียหายหรือผลกระทบที่จะเกิดขึ้น ซึ่งจะแตกตางจากหลักการระวังไวกอนตรงที่เปนความไมแนนอนทางวิทยาศาสตรและไมอาจคาดการณ ลวงหนาได โดยเปนอำนาจหนาที่ของรัฐที่ตองวางกรอบแนวทางในการปฏิบัติ ยกตัวอยางเชน การกำหนดหลกั เกณฑใ นการขอรบั ใบอนญุ าต การกำหนดองคก รควบคมุ ดแู ลและบังคบั ใชก ฎหมายภายในของ รัฐการใหรัฐมนตรีหรือหนวยงานที่เกี่ยวของมีอำนาจเขาไปตรวจสอบดูแลกิจการของผูไดรับใบอนุญาตวา กระทำการถูกตองตามที่ไดรับอนุญาตหรือตามที่กำหนดไวในกฏกระทรวงหรือไม หรือทำใหเกิดสิทธิในการมี สว นรว มของประชาชนในดา นสิง่ แวดลอม เปนตน ๔.๒ หลักการระวงั ไวกอน (Principle of Precautionary) จากการศึกษาหลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอมและหลักการที่สำคัญประการอื่น พบวา ไมมี การบัญญตั หิ ลักการระวงั ไวก อ นเปน ลายลักษณอ กั ษรโดยตรงเชนเดียวกับหลกั การปอ งกันลว งหนา แตมกี ารนำ แนวคิดของหลักการระวังไวกอนมาปรับใช ซึ่งในหัวขอนี้จะกลาวถึงคำจำกัดความ ความเปนมาของหลักการ ระวังไวกอน และการนำหลักการระวงั ไวกอนมาปรับใช มีรายละเอียดดังตอไปน้ี ๔.๒.๑ คำจำกดั ความ ยังไมมกี ารจำกัดความหมายทช่ี ดั เจนของหลกั การระวังไวก อ น แตนกั วิชาการไดพ ยายามใหคำจำกัดความ เพื่อกำหนดขอบเขตและวัตถุประสงคของหลักการ เพื่อใหเกิดความเขาใจรวมกันและสามารถนำไปปรับใชได อยางเหมาะสม ซึ่งเมื่อพิจารณาความหมายโดยทั่วไปแลวจะเห็นไดวา รัฐจะนำหลักการระวังไวกอน หรือ หลัก The Precautionary Principle มาใชเมื่อมีกิจกรรมหรือการกระทำที่อาจเปนภัยคุกคามตอสุขภาพของ มนุษยหรือสิ่งแวดลอม เพื่อระมัดระวังมิใหเกิดความเสียหายตอสิ่งแวดลอม หรือเกิดผลกระทบนอยที่สุด โดยความเสียหายหรอื ผลกระทบดงั กลาว เปนความไมแนน อนทางวทิ ยาศาสตรแ ละไมอาจคาดการณล วงหนา ได “States should effectively cooperate to discourage or prevent the relocation and transfer to other States of any activities and substances that cause severe environmental degradation or are found to be harmful to human health.” ๓๔ Arie Trouwbors, ‘Prevention, Precaution, Logic and Law, the relationship between the precautionary principle and the preventative principle in international law and associated questions’ 2 Eramus Law Review 2 (2009) 110-113, ชูชีพ ปณ ฑะสริ ิและคณะ (เชิงอรรถ ๑๓๘) ๑๐-๑๑.

๕๒ ๔.๒.๒ ความเปน มาของหลกั การระวังไวก อน หลัก Principle of Precautionary มีที่มาจากการแปลคำวา “Vorsorgeprinzip” ในภาษาเยอรมัน เปน ภาษาองั กฤษ ในราวป ค.ศ. ๑๙๗๒ (พ.ศ. ๒๕๑๕) โดยมีกรอบแนวคิดวา สงั คมควรหลีกเลีย่ งความเสียหาย ทางสิ่งแวดลอมโดยสามารถกำหนดนโยบายไวลวงหนาเพื่อจะไดมีการดำเนินการอยางระมัดระวังมิใหเกิด ความเสียหายตอสิ่งแวดลอม150๓๕ ตอมา ไดมีการนำหลักการดังกลาวไปบัญญัติไวในกฎบัตรโลกเพื่อธรรมชาติ ค.ศ. ๑๙๘๒ (พ.ศ. ๒๕๒๕) (The World Charter for Nature 1982) แตไมมีผลบังคับทางกฎหมาย ดังนั้น ในการประชุมองคการสหประชาชาติวาดวยสิ่งแวดลอมและการพัฒนา (United Nations Conference on Environment and Development : UNCED หรือที่เรียกวา Earth Summit) เมื่อป ค.ศ. ๑๙๙๒ (พ.ศ. ๒๕๓๕) ท่ีนครริโอ เดอ จาเนโร ประเทศบราซิล ที่ประชุมไดยอมรับวา การพัฒนาเศรษฐกิจตองควบคู ไปกับการคุมครองสิ่งแวดลอมจึงจะถือเปนการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable development) และไดมีการ ลงนามรับรองเอกสารสำคัญจำนวน ๕ ฉบับ หนึ่งในนั้น คือ ปฏิญญาริโอวาดวยสิ่งแวดลอมและการพัฒนา ค.ศ. ๑๙๙๒ (พ.ศ. ๒๕๓๕) (The Rio Declaration on Environment and Development 1992)๓๖ โดยใน หลักการขอที่ ๑๕ ของปฏิญญาริโอไดกำหนดวา “เพื่อการคุมครองสิ่งแวดลอม รัฐจะตองใชวิธีการปองกัน ลวงหนาตามความสามารถของตน เมื่อปรากฏวามีสิ่งที่จะกอใหเกิดความเสียหายอยางรายแรงหรือไมสามารถ ทําใหกลับคืนสูสภาพเดิมได รัฐจะตองไมนําเหตุผลในการขาดความชัดเจนทางวิทยาศาสตรมาใชในการเลื่อน การใชมาตรการที่มีประสิทธิภาพและคุมทุนในการปองกันความเสื่อมโทรมของสิ่งแวดลอม”๓๗ ในปจจุบัน หลักการนี้ไดรับการยอมรับอยางแพรหลายในฐานะหลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอมระหวางประเทศ ยกตัวอยางเชน ในมาตรา ๒ (๒) แหงอนุสัญญาวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมทางทะเลในแอตแลนติก ตะวันออกเฉียงเหนือ (Convention for the Protection of Marine Environment of the North-East Atlantic)๓๘ ใหนำหลักการระวังไวกอนมาปรับใชในกรณีที่สารหรือพลังงานที่จะนำมาใชนั้น อาจมีผลกระทบ ไมวาจะทางตรงหรือทางออมตอ สิ่งแวดลอมทางทะเลและกอใหเกดิ ความเสยี หายตอสขุ ภาพมนุษย เปนอันตรายตอ ๓๕ Marco Martuzzi and Joel A. Tickner, ‘The precautionary principle: protecting public health, environment and the future of our children’ (World Health Organization 2004) 20. ๓๖ Arie Trouwbors (เชงิ อรรถ 2) 108. ๓๗ Declaration on Environment and Development, 14 June 1992, Principle 15 states that “In order to protect the environment, the precautionary approach shall be widely applied by States according to their capabilities. Where there are threats of serious or irreversible damage, lack of full scientific certainty shall be not used as a reason for postponing cost-effective measures to prevent environmental degradation.” ๓๘ Convention for the Protection of Marine Environment of the North-East Atlantic, 22 September 1992, Article 2 states that The Contracting Parties shall apply: (a) the precautionary principle, by virtue of which preventive measures are to be taken when there are reasonable grounds for concern that substances or energy introduced, directly or indirectly, into the marine environment may bring about hazards to human health, harm living resources and marine ecosystems, damage amenities or interfere with other legitimate uses of the sea, even when there is no conclusive evidence of a causal relationship between the inputs and the effects; (b) the polluter pays principle, by virtue of which the costs of pollution prevention, control and reduction measures are to be borne by the polluter.

๕๓ ทรัพยากรที่มีชีวิตและระบบนิเวศนทางทะเล หรือเปนอุปสรรคตอการใชประโยชนอื่นทางทะเลโดยชอบดวย กฎหมาย หรือมาตรา ๕.๗ แหงขอตกลงวาดวยการบังคับใชมาตรการสุขอนามัย และสุขอนามัยพืช (Agreement on the Application of Sanitary and Phytosanitary Measures: SPS)๓๙ มีการนำแนวความคิด เรื่องหลักการระวังไวกอนมาใช โดยอนุญาตใหประเทศสมาชิกสามารถกำหนดมาตรการขึ้นใชบังคับ เพื่อ ปกปอ งชวี ติ และสขุ ภาพของมนษุ ย สัตว และพืชทอ่ี ยูในอาณาเขตของประเทศสมาชิก155๔๐ ๔.๒.๓ การนำหลกั การระวงั ไวกอนมาปรบั ใช156๔๑ หลักการระวังไวกอนเปนหลักการพื้นฐานของสิ่งแวดลอมที่มีแนวคิดวา สิ่งแวดลอมเปนเรื่องท่ี เกี่ยวของกับทุกคน มนุษยเปนทั้งผูที่ทำใหเกิดผลกระทบตอสิ่งแวดลอมหรือเปนเหยื่อของผลกระทบตอ สิ่งแวดลอม ดังนั้น ทุกคนมีหนาที่ตองชวยกันระมัดระวังไมใหเกิดความเสียหายตอสิ่งแวดลอมขึ้น การนำ หลกั การระวงั ไวก อนมาปรับใช จงึ มหี ลกั ท่ีสำคญั ดังตอ ไปนี้ ๑) หลักการระวังไวกอนจะนำมาใชเมื่อเกิดกรณีที่มีความไมแนนอนชัดเจนทางวิทยาศาสตร ไมวาจะเปนในเรื่องของความเปนไปได สาเหตุของการเกิด หรือลักษณะของความเสียหายที่อาจจะเกิดข้ึน ทีอ่ าจเปนอนั ตรายตอ สุขภาพของมนุษยห รือส่งิ แวดลอ ม ๒) การนำหลักระวังไวกอนมาใชจะมีผลตอการเปลี่ยนภาระการพิสูจน (burden of proof) โดย เจาของโครงการที่กอใหเกิดความเสียหายมีหนาที่ตองพิสูจนและหาพยานหลักฐานมายืนยันวา โครงการหรือ กิจกรรมของตนมคี วามปลอดภัยและไมไ ดกอ ความเสยี หายขึ้น ๓) หลักระวังไวกอนจะนำมาใชในกรณีที่อาจเกิดความเสียหายอยางรายแรงหรือไมสามารถแกไขให กลับคนื มาดงั เดมิ ได โดยจะมกี ารสำรวจทางเลอื กทห่ี ลากหลายสำหรบั ความเสียหายทีอ่ าจเกิดขึน้ ๔) การกำหนดมาตรการตามหลักระวังไวกอนตองเปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมในกระบวนการ ตัดสนิ ใจ หลกั การพนื้ ฐานของกฎหมายสง่ิ แวดลอมในหลายประการ แสดงใหเห็นถงึ การตระหนักถึงความสำคัญ ของสิ่งแวดลอมที่มีอยู การใชทรัพยากร การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติใหคงอยูอยางยาวนาน โดยมีการนำ หลักการและแนวคิดตาง ๆ มาเปนปรัชญาพื้นฐานในการออกกฎหมายหรือการกระทำทางปกครองที่เกี่ยวกับ สิ่งแวดลอม โดยคำนึงถึงสภาพแวดลอมทางสังคมและวัฒนธรรมทางกฎหมาย เพื่อปองกันผลกระทบตอ สิ่งแวดลอมหรือเกิดผลกระทบนอยที่สุด ดังจะเห็นไดจากแนวคิดเรื่องหลักการปองกันไวลวงหนาและหลักการ ระวงั ไวก อนที่ไดอ ธิบายมาขางตน ๓๙ Agreement on the Application of Sanitary and Phytosanitary Measures, Article 5.7 states that “In cases where relevant scientific evidence is insufficient, a Member may provisionally adopt sanitary or phytosanitary measures on the basis of available pertinent information, including that from the relevant international organizations as well as from sanitary or phytosanitary measures applied by other Members. In such circumstances, Members shall seek to obtain the additional information necessary for a more objective assessment of risk and review the sanitary or phytosanitary measure accordingly within a reasonable period of time. ๔๐ วรวรรณ เชยชิด, “เงื่อนไขของการใชหลัก Precautionary Principle ภายใตความตกลงวาดวยการบังคับใช มาตรการสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (CONDITIONS FOR APPLYING PRECAUTIONARY PRINCIPLE UNDER THE AGREEMENT ON THE APPLICATION OF SANITARY AND PHYTOSANITARY MEASURES)”, (วารสารบัณฑิตศึกษา นติ ิศาสตร ๒๐๑๖) ๖๖๒. ๔๑ Marco Martuzzi and Joel A. Tickner (เชงิ อรรถ 1) 146, ชชู พี ปณ ฑะสิรแิ ละคณะ (เชงิ อรรถ ๑๓๘) ๘-๑๐.

๕๔ บรรณานุกรม ภาษาไทย ชูชีพ ปณฑะสิริและคณะ, “หลักความระมัดระวัง หลักการปองกัน และหลักผูกอมลพิษเปนผูจาย” (รายงาน การฝกอบรมหลักสตู ร “กฏหมายเก่ียวกบั คดีสง่ิ แวดลอ ม” ณ สถาบัน SERDEAUT มหาวทิ ยาลัยปารีส ๑ สาธารณรัฐฝรง่ั เศส ๒๕๖๒) วรวรรณ เชยชิด, “เงื่อนไขของการใชหลัก Precautionary Principle ภายใตความตกลงวาดวยการบังคับใช มาตรการสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (CONDITIONS FOR APPLYING PRECAUTIONARY PRINCIPLE UNDER THE AGREEMENT ON THE APPLICATION OF SANITARY AND PHYTOSANITARY MEASURES)” (วารสารบัณฑติ ศกึ ษานติ ศิ าสตร ๒๐๑๖) บทความ ภาษาตา งประเทศ Arie Trouwbors, “Prevention, Precaution, Logic and Law, the relationship between the precautionary principle and the preventative principle in international law and associated questions” 105 Eramus Law Review, Vol.2, Issue 2, 2009. Marco Martuzzi and Joel A. Tickner, “The precautionary principle: protecting public health, environment and the future of our children”, World Health Organization, 2004

บทท่ี ๕ หลักผูกอมลพษิ เปนผูจ า ย∗ (Principle of Polluter Pays) หลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอม เปนหลักการสากลที่มีแนวความคิดในการเรียกรองใหเกิด การปกปองและบำรุงรักษาสิ่งแวดลอมทรัพยากรธรรมชาติ ตอตานการกระทำที่กอใหเกิดผลกระทบและ ความเสียหายตอสิ่งแวดลอม รวมถึงสมบัติสาธารณะในทางวัฒนธรรม บทนี้จะเปนการศึกษาหลักการพื้นฐาน ของสิ่งแวดลอมที่นำแนวคิดพื้นฐานทางเศรษฐศาสตรมาประยุกตใชในการฟนฟูและรักษาสิ่งแวดลอม อันเกิด จากการกระทำของมนุษย และสรางหนาที่ใหผูกอ มลพิษตองรับผิดชอบในการกระทำดังกลาว น้ันคอื หลักผูกอ มลพิษเปนผูจาย (Principle of Polluter Pays - PPP) ถือเปนหลักการที่กระจายภาระใหผูกอมลพิษมีหนาท่ี ตองรับผิดชอบคาใชจายหรือคาเสียหายในการบำบัดฟนฟูสิ่งแวดลอมจากมลพิษ อันเกิดจากดำเนินกิจกรรมของ ตนเอง และบทนี้ไดศึกษาหลักความรับผิดจากเหตุเดือดรอนรำคาญ กำหนดใหผูที่ใชสิทธิของตนกอใหเกิด เหตุเดือดรอนรำคาญตอผูอื่น ตองรับผิดชดใชคาเสียหายใหแกผูไดรับความเสียหายจากเหตุเดือดรอนรำคาญนั้น ซง่ึ เปน หลักการพ้ืนฐานสำคญั ในการเรียกคา เสยี หายในคดีสิ่งแวดลอ ม โดยมีรายละเอียดตอ ไปนี้ ๕.๑ หลักผูกอ มลพิษเปนผูจา ย (Principle of Polluter Pays - PPP) หลกั ผกู อมลพษิ เปน ผูจายเปนหลกั การพ้ืนฐานของกฎหมายสิง่ แวดลอ ม ใหผ ูกอ มลพิษเปน ผรู บั ผิดชอบ ในการรบั ผิดชอบตอคา ใชจ ายเพ่ือปอ งกนั และควบคุมมลพษิ เพื่อกระตุนใหผ ูก อมลภาวะมีความระมัดระวังไมให ดำเนินการใดๆ อันกอใหเกิดความเสียหายตอสิ่งแวดลอมและชุมชน หรือใหใชความพยายามเพื่อใหเกิด ความเสียหายนอยที่สุดจากการดำเนนิ การดำเนินการดงั กลา ว ๕.๑.๑ แนวคิดและความเปนมา ชว งปลายศตวรรษท่ี ๑๙ หลงั จากสงครามโลก คร้งั ท่ี ๒ ไดสน้ิ สดุ ลง หลายประเทศเขาสชู วงการปฏิวัติ อุตสาหกรรม (Indrustrial Reverolution) เพื่อเรงฟนฟูเศรษฐกิจ ในยุคการปฏิบัติอุตสาหกรรม อำนาจในการ ใชทรัพยากรธรรมชาติไดเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมที่เปนของเจาของที่ดินและผูปกครองเขาสูระบบนายทุน ทรัพยากรธรรมชาติถูกใชประโยชนเพื่อพัฒนาเศรษฐกิจ ในฐานะปจจัยการผลิตเพื่อการคาและการบริโภค ที่เนนผลกำไรสูงสุด มีการใชประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติอยางไมจำกัด ใชสารเคมีในการสรางผลิตมากข้ึน มีการปลอยมลพิษที่เกิดจากการกระบวนการผลิตเขาสูสิ่งแวดลอม โดยขาดการคำนึงถึงความเสียหายที่จะเกิดขึ้น กับสิ่งแวดลอม รวมถึงการใชชีวิตโดยปกติสุขของมนุษยสงผลใหเกิดปญหาสิ่งแวดลอมดานตาง ๆ เชน อากาศ เปนพิษ น้ำเสีย ขยะมูลฝอย ซึ่งกระทบตอสิ่งแวดลอมรวมถึงสุขภาพของมนุษย ทั้งยังสรางภาระคาใชจาย ในการดูแลสิ่งแวดลอมของสังคมเพิ่มมากขึ้นอีกดวย จากปญหาดังกลาวทำใหสังคมมีเริ่มมีแนวความคิดในการ ใชทรัพยากรธรรมชาติมาใชเปลี่ยนแปลงจากเดมิ ที่ถือวาธรรมชาติเปนสิ่งที่ใชป ระโยชนไดอยางไมสิ้นสุด ไปสูแนวคดิ ในการสงวนรักษาทรัพยากรธรรมชาติ โดยมีการจัดการในการใชประโยชนทรัพยากรธรรมชาติอยางคุมคา รวมถึง ∗ เนื้อหาบทที่ ๕ นี้ จัดทำโดย นางสาวนิตา บุณยรัตน พนักงานคดีปกครองชำนาญการ กลุมเผยแพรขอมูลทางวิชาการ และวารสาร สำนักวิจัยและวิชาการ (คณะทำงานโครงการปรับปรุงและพัฒนาระบบบริหารงานยุติธรรมทางปกครอง : การศึกษา วเิ คราะหกฎหมายทีเ่ กย่ี วกับวิธีพจิ ารณาคดีปกครองสง่ิ แวดลอ มในระบบกฎหมายไทย)

๕๖ ไดนำเทคโนโลยีมาใชในบริหารจัดการการใชท รัพยากรธรรมชาติท่ีมีอยูอยา งจำกัดเพื่อใหมีการใชทรัพยากรธรรมชาติ อยา งมีประสิทธิภาพ ซง่ึ ตอมาแนวคิดนไ้ี ดนำไปสูแ นวความคิดเพอ่ื การพัฒนาท่ีย่ังยืน (Sustainable Development) ซึ่งหมายถึง การพัฒนาที่ตรงกบั ความตองการในปจจุบัน โดยไมขัดขวางความสามารถของคนรุนตอในอนาคต คือ การใชท รพั ยากรตา ง ๆ อยา งมเี หตผุ ลและมีการบำรุงรักษาใหดที ่สี ุดเพือ่ การใชท่ีมปี ระสิทธภิ าพ158๑ จากเดิมที่สังคมเปนผูรับภาระคาใชจายที่เกี่ยวกับการควบคุมมลพิษที่เกิดขึ้น เชน โรงงานอุตสาหกรรม ปลอ ยน้ำเสียลงในแมน้ำและกอใหเกิดมลพษิ ในแมน้ำ สังคมจะตอ งเปนผรู ับภาระในการบำบัดฟนฟมู ลภาวะดังกลาว ภายใตสภาวการณนท้ี ำใหเกิดคำถามทเ่ี ก่ียวกับความยุติธรรมทางส่ิงแวดลอม159๒ วา มคี วามถกู ตอ งและยุติธรรมเพียงใด ที่ผูกอมลพิษไดรับประโยชนทางธุรกิจของตนทามกลางความเสื่อมโทรมของสิ่งแวดลอมและสังคมตองแบกรับ ภาระในการบำบัดฟนฟูดังกลาว จากสภาพการณและคำถามสังคมที่ตั้งขึ้นเกี่ยวกับความยุติธรรมทางสิ่งแวดลอมนี้ จึงเปนสาเหตุเบอ้ื งหลังสำคัญทท่ี ำใหมีหลักผูก อมลพษิ เปนผจู าย160๓ แนวคิดนี้ไดปรากฏครั้งแรกเมื่อป ค.ศ. ๑๙๗๒ (พ.ศ. ๒๕๑๕) ตามขอเสนอแนะของที่ประชุมองคการ ระหวางประเทศเพือ่ ความรว มมอื ทางเศรษฐกิจและการพัฒนา (The international Oganization for Economic Cooperation and Development : OECD) ในที่ประชุมดังกลาวไดเสนอหลักการใหนำหลักการทางเศรษฐศาสตร ระหวางประเทศมาปรบั ใชในการสนบั สนนุ การแกไขปญ หาสงิ่ แวดลอม โดยในทปี่ ระชุม OECD ไดกำหนดไวด ังนี้161๔ “หลักการสำหรับการจัดสรรคาใชจายในการดำเนินมาตรการปองกันและควบคุมมลพิษเพื่อสงเสริม ใหมีการใชทรัพยากรสิ่งแวดลอมอยางมีเหตุผล และเพื่อหลีกเลี่ยงการบิดเบือนทางการคาระหวางประเทศ และการลงทุนก็คือ หลักการที่เรียกกันวา “หลักผูกอมลพิษเปนผูจาย” หลักการนี้หมายความวา ผูกอมลพิษ ควรเปนผูแบกรับคาใชจายในการดำเนินมาตรการดังกลาวขางตนตามที่หนวยงานของรัฐกำหนด เพื่อใหมั่นใจ ไดวาสิ่งแวดลอมจะอยูในสภาพที่ยอมรับได กลาวอีกนัยหนึ่งคือ คาใชจายในการดำเนินมาตรการเหลานี้ควรจะ สะทอนอยูในราคาสินคาและบริการซึ่งกอใหเกิดมลพิษในกระบวนการผลิต และ/หรือการบริโภค การใชมาตรการ ดังกลาวไมควรกระทำควบคูไปกับมาตรการใหเงินอุดหนุน ซึ่งจะกอใหเกิดการบิดเบือนในระดับสำคัญแกการคา ระหวางประเทศและการลงทนุ ” ตอมาในป ค.ศ. ๑๙๙๒ (พ.ศ. ๒๕๓๕) องคการสหประชาชาติไดจัดการประชุมสหประชาชาติวาดวย ส่งิ แวดลอมและการพฒั นา (United Nations Conference on Environment and Development : UNCED) หรอื การประชุมสิ่งแวดลอมโลก (Earth Summit) ซึ่งจัดขึ้นท่ีนครริโอ เดอจาเนโร สหพันธสาธารณรัฐบราซิล โดยมี การกลาวถึงหลักผูกอมลพิษเปนผูจายไวในแนวทางการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development) ซึ่งในการ ๑ พรชยั ดา นววิ ฒั น, กฎหมายการคา และส่งิ แวดลอ มระหวางประเทศ (พมิ พครง้ั ท่ี ๒, สำนกั พิมพวญิ ูชน ๒๕๕๐) ๙๒. ๒ “ความยุติธรรมทางสิ่งแวดลอม” หมายถึง ความเชื่อที่วาประชาชนทุกคนควรมีสวนรวมอยางเทาเทียมกันในการ ไดรับประโยชนจากสิ่งอำนวยความสะดวกทางสิ่งแวดลอม และในการตองรับภาระจากอันตรายสิ่งแวดลอม ทั้งนี้โดยไมคำนึงถึง ความแตกตางทางเชื้อชาติหรือระดับทางเศรษฐกิจและสังคม <คนึงนิจ ศรีบัวเอี่ยม, “ความยุติธรรมทางสิ่งแวดลอม (Environmental Justice and Citizenship) (รายงานผลการวจิ ยั เสนอสถาบันนโยบายศกึ ษา ๒๕๕๙) ๖.> ๓ รัชดา โรจนพร, ‘ปญหากฎหมายและอุปสรรคเกี่ยวกับการจัดการสิ่งแวดลอมภายในสถานพยาบาล ศึกษาเฉพาะการ บำบัดนำ้ เสีย’ (วทิ ยานิพนธ นิตศิ าสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยศรีปทุม วทิ ยาเขตชลบุรี ๒๕๕๒) ๑๗. ๔ OECD Document C (72) 128, 26 May 1972 <กอบกลุ รายะนาคร “เอกสารทางวิชาการ หมายเลข ๒๕ พัฒนาการของ หลกั กฎหมายสิ่งแวดลอมและสิทธิชุมชน” สถาบนั วิจยั สังคมมหาวิทยาลัยเชียงใหม ๒๕๔๙ ๑๗.>

๕๗ ประชุมดังกลาวไดแนะนำใหประเทศสมาชิกนำหลักผูกอมลพิษเปนผูรับผิดนี้ไปใช ดังที่ปรากฏในปฏิญญาริโอ วาดว ยสิ่งแวดลอ มและการพัฒนา (The Rio Declaration on Environment and Deveioment) ขอ ๑๖ 162๕ วา “หนวยงานของรัฐควรพยายามสงเสริมใหมีการคำนึงถึงตนทุนทางสิ่งแวดลอม และใชเครื่องมือ ทางเศรษฐศาสตรเพื่อทำใหผูกอมลพิษตองรับภาระตนทุนที่เกี่ยวกับความเสียหายทางสิ่งแวดลอมที่เกิดข้ึน โดยคำนึงถึงผลประโยชนสาธารณะ และตองไมเปนการบิดเบือนหลักการที่เก่ียวกับการคาและการลงทุน ระหวา งประเทศ” ตอมา แนวคิดนี้ไดขยายขอบเขตไปสูการจัดการทรัพยากรและสิ่งแวดลอมวา ผูที่มีสวนทำใหเกิด ผลกระทบตอสิ่งแวดลอมก็สมควรมีหนาที่รับผิดชอบตอคาใชจายที่เกิดขึ้นดวย เชน ผูที่ใชสินคาเหลานี้ไมวาจะ เปนการใชน้ำ การใชถุงพลาสติก ยิ่งใชมากยิ่งกอใหเกิดผลกระทบใหสิ้นเปลืองและตองกำจัดของเสีย จึงเกิดหลัก ผูใชเปนผูจาย (Use Pays Principle : UPP) และจากฐานความคิดเดียวกันนี้ หลักการนี้ไดขยายไปรวมถึงผูที่ ไดร บั ประโยชนจากสิ่งแวดลอมท่ีดี เชน คณุ ภาพอากาศท่ดี ี แหลงนำ้ ทีส่ ะอาด อันมีคา ใชจายในการบำบัดส่ิงแวดลอม เหลา น้ี รวมไปถงึ การมสี วนสาธารณะใหไดพกั ผอ นหยอ นใจและผทู ่ีไดรับประโยชนก ค็ วรมสี วนรว มในการรับผิดชอบ ตอคา ใชจายจึงเกิดเปนหลกั ผูไ ดประโยชนเ ปนผจู า ย (Beneficiary Pays Principle : BPP)163๖ ๕.๑.๒ สาระสำคญั ของหลกั ผกู อ มลพิษเปน ผูจาย คำวา “ผูกอมลพิษ” (Polluter) ตามความหมายของหลักการนี้ นอกจากผูกอมลพิษจากอุตสาหกรรม ยังรวมถึงกิจกรรมใด ๆ ที่มีสวนทำใหสิ่งแวดลอมเสื่อมโทรม ผูกอมลพิษจึงไมจำกัดอยูเฉพาะโรงงานอุตสาหกรรม ที่ปลอยของเสียเทา นั้น ยังรวมถึงผูบริโภคทีใ่ ชผลิตภัณฑที่สงผลเสียหายตอ สิ่งแวดลอ มดวย และผูเ สียหายจะเปน เอกชนหรือรัฐก็ได ทั้งนี้หลักผูกอมลพิษเปนผูจายเปนนิติเศรษฐศาสตรที่มุงสรางเครื่องมือทางเศรษฐศาสตร เพ่ือ ใชในการปกปองและคุมครองสิ่งแวดลอมใหเกิดความสมดุลและยั่งยนื ซึ่งมีการอธิบายความหมายของหลักผูกอมลพิษ เปนผูจา ยไว ๒ ความหมาย ดังนี้164๗ ความหมายแรก เปนความหมายในฐานะเครื่องมือทางเศรษฐศาสตรในการจัดการมลพิษและสิ่งแวดลอม ที่กำหนดใหผลักภาระใหผูกอมลพิษตองเอาตนทุนในการใชสิ่งแวดลอมมาอยูในบัญชีตนทุนการกอมลพิษ หมายความวา สินคาที่อาจกอมลพิษจะตอ งถูกคำนวณคา การบำบัดเยียวยาไวในตนทนุ เชน การเก็บคาธรรมเนยี ม ผลิตภัณฑประเภทยางรถยนต น้ำมันเคร่ือง คอมพิวเตอร หลอดไฟ ฯลฯ (Product Surcharges) ในการกำจดั ของเสยี อยางปลอดภัย (Safe Disposal) และตอมาหลักการน้ีไดพัฒนาเปนหลักผูใชเปนผูจาย (User Pays Principle) ซึ่งมีความหมายกวา งมากขน้ึ ๕ องคกรนี้ เดมิ ไดกอ ตงั้ ขึ้นในนามองคก ารความรวมมอื ทางเศรษฐกจิ ของยุโรป (Organization for European Economic Co - operation : OEEC) ในชวงสมัยสงครามเย็น โดยมีวัตถุประสงคเพื่อรวมมือกันฟนฟูภาวะเศรษฐกิจของประเทศยุโรป หลังจาก สงครามโลกครัง้ ที่ ๒ ทีเ่ ศรษฐกจิ อยใู นภาวะตกต่ำเพ่ือใหกลบั คนื มาและมัน่ คงตามแนวทางเศรษฐกิจทุนนยิ ม โดยขณะน้ันมีสมาชิก ประเทศยุโรปตะวันตก จำนวน ๑๙ ประเทศเปนผูลงนาม ไดแก ออสเตรีย, เบลเยี่ยม, เดนมารก, ฝรั่งเศส, กรีซ, ไอซแลนด, ไอรแลนด,อิตาลี, ลักเซมเบิรก, นอรเวย, เนเธอรแลนด, โปรตุเกส, อังกฤษ, สวีเดน, สวิตเซอรแลนด, ตุรกี, สหรัฐอเมริกา,เยอรมนี ตะวันตก และแควนอิสระของตรีเยสเต <https://th.wikipedia.org/wiki/องคการเพื่อความรวมมือและการพัฒนาทางเศรษฐกิจ> สืบคนเมื่อ ๒๑ กรกฎาคม ๒๕๖๔. ๖ พรชัย ดา นววิ ฒั น (เชงิ อรรถที่ ๑) ๑๓. ๗ บุญชู ณ ปอมเพชร, “เอกสารประกอบการเรียน ๑๗๗๔๔๖ กฎหมายสิ่งแวดลอม : การฟองคดีสิ่งแวดลอมและทรัพยากร” คณะ นิติศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม<https://www.law.cmu.ac.th/law2011/goto.php?action=document&id=4097> สืบคนเมื่อ ๕ กรกฎาคม ๒๕๖๔.

๕๘ ความหมายที่สอง เปนความหมายในทางกฎหมาย ผูกอมลพิษจะตองเปนผูรับผิดชอบความเสียหาย ที่เกิดขึน้ เชน คาสินไหมทดแทนหรือคาเสียหายสำหรบั ความเสียหายทีผ่ ูเสียหายไดเรียกรองใหมีการชดใชแ ละ สำหรับการฟน ฟูสิง่ แวดลอ มทีเ่ สียไป เมื่อไดนำหลักผูกอมลพิษเปนผูจายมาเทียบเคียงกับบทบัญญัติมาตรา ๙๖ แหงพระราชบัญญัติสงเสริม และรักษาคุณภาพส่ิงแวดลอมแหงชาติ พ.ศ. ๒๕๓๕ แลว จะเห็นไดวา บทบัญญัติดังกลาวทั้งในวรรคหนึ่งและ วรรคสองไดบัญญัติรับรองหลักการนี้ไว โดยกำหนดใหผูกอมลพิษตองรับผิดชอบชดใชคาเสียหาย นอกจากนี้ หากเทียบเคียงบทบัญญัติมาตรา ๙๖ ในเรื่องคาเสียหายกับกฎหมายของประเทศอื่น ๆ จะเห็นไดวาในกฎหมาย ของประเทศอื่น เชน ในประเทศแคนาดาไดกำหนดหลักการน้ีไวในรัฐบัญญัติคุมครองสิ่งแวดลอม ค.ศ. ๑๙๘๓ (พ.ศ. ๒๕๒๖) (Environmental Protection Act 1983) โดยใหผูกอมลพิษตองรับผิดในความเสียหาย ที่เกิดขนึ้ ทง้ั ทีเ่ กดิ ขน้ึ แกผเู สียหายและท่ีเกิดขนึ้ แกร ัฐ อนั เน่ืองมาจากการทีส่ ิ่งแวดลอมที่ไดถูกทำลายลง ทั้งนี้โดยให รวมถงึ คา เสียหายในการฟน ฟสู ภาพแวดลอมทีเ่ สยี ไปดว ย165๘ หลักผูกอมลพิษเปนผูจายหรือหลักผูกอมลพิษเปนผูรับผิด (Principle of Polluter Pays - PPP) เปน หลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอม ที่นำหลักการทางเศรษฐศาสตรมาใชในการคุมครองสิ่งแวดลอม โดย เปนเรื่องที่รัฐพึงดำเนินมาตรการเพื่อใหแนใจวาผูกอมลพิษจะตองรับผิดชอบในความเสียหายตอสิ่งแวดลอม รวมทั้งตนทุนทางสงั คมท่ีเสียไปจากกิจกรรมท่ีไดสรางความเสยี หาย สำหรับความรับผดิ ชอบของผูกอมลพิษนี้ ไดมี กำหนดไว ๒ แนวทาง166๙ คือ (๑) หลกั การมาตรฐาน (Standard Interpretation of PPP) ผูกอมลพิษจะตองจายคาใชจายเพื่อควบคุมมลพิษใหลดปริมาณลงอยูในระดับที่สังคมยอมรับได แตหาก ผูกอมลพิษกอมลพิษต่ำกวาระดับดังกลาว กลาวคือ อนุญาตใหผูกอมลพิษมีสิทธิปลอยมลพิษสูสิ่งแวดลอม ไดเรื่อย ๆ จนกวาจะถึงระดับที่สังคมยอมรับได โดยไมตองชดเชยความเสียหายแตถามลพิษเกินกวาระดับที่ สังคมยอมรบั ไดผ ูกอ มลพิษจะตองจา ยคา ชดเชยหรอื จะตองนำเทคโนโลยที ไี่ มก อใหมลพิษมาใช (๒) หลักการแบบขยายมาตรฐาน (Extended Interpretation of PPP) ผูกอมลพิษจะตองจายคาเสียหายทั้งหมด ประกอบดวยคาเสียหายทางสังคมและคาใชจายในการควบคุม มลพิษ กลาวคือ ผูกอมลพิษตองจายภาษีสิ่งแวดลอมตั้งแตเริ่มของการกอมลพิษ แมระดับของมลพิษจะยังไมมาก เกินระดับที่สังคมยอมรับไดก็ตาม ซึ่งหลักการนี้เปนหลักการที่เชื่อมโยงกับมาตรการขยายความรับผิดชอบผูผลิต (Extended Producer Responsibility - EPR) ที่มีแนวคิดวาผูผลิตจะตองแสดงออกเพิ่มจากเดิมใหครอบคลุม ตลอดวงจรผลติ ภัณฑ ทง้ั ในลำดับท่ีเกยี่ วกับการผลิตและลำดบั ที่เก่ียวกับการจัดการของเสยี ดวย โดยมาตรการ EPR นั้น ผูผลิตยังมีภาระผูกพันที่ตองแสดงความรับผิดชอบตอผลกระทบดานสิ่งแวดลอมทั้งหลาย ซึ่งเกิดจาก ผลิตภัณฑที่ตนผลิต ไมวาผลิตภัณฑนั้นจะอยูในลำดับการบริโภคหรือกลายเปนซากที่สิ้นอายุการใชงานไปแลว ก็ตาม มาตรการ EPR นั้น จะเปนลักษณะการรับคืนผลิตภัณฑและของเสียที่เกิดจากการใชผลิตภัณฑที่มีการ นำกลบั มาใชซ ้ำและนำมารไี ซเคิล เปน ตน สำหรับมาตรการทางเศรษฐศาสตรที่หนวยงานกำกับดูแลสิ่งแวดลอมไดกำหนดขึ้นเพื่อใชเปนเครื่องมือ ใหพฤติกรรมของผูผลิตและผูบริโภคมีการเปลีย่ นแปลงหรือปรับตัวอันจะเปนประโยชนต อการอนุรกั ษสิ่งแวดลอมน้ัน อาจเปนมาตรการท่ีเพิ่มตนทุนแกผูผลิตและผูบริโภค ที่ทำใหสิ่งแวดลอมเสื่อมโทรมลง หรือเปนมาตรการ ๘ กนกพรรณ ตันวิมลรัตน, ‘ภาระการพิสูจนเร่ืองความสัมพันธระหวางการกระทำและผลในคดสี ิง่ แวดลอม’ (วิทยานิพนธ นติ ิศาสตรมหาบณั ฑิต มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร ๒๕๕๓) ๑๓. ๙ อำนาจ วงศบ ัณฑติ , กฎหมายส่ิงแวดลอม (สำนักพมิ พวญิ ูชน ๒๕๕๐), ๘๒.

๕๙ ที่สนับสนุน หรือสรางแรงจูงใจเพื่อใหมีการอนุรักษสิ่งแวดลอม โดยเครื่องมือทางเศรษฐศาสตร (Economic Incentives) เปนทางเลือกในการจัดการสง่ิ แวดลอม นอกจากการเขามาควบคุมโดยหนวยงานของรัฐ ซึ่งเครื่องมอื ที่นำมาใชควรมีความเหมาะสมในการนำมาใชในชั้นของการปองกันการเกิดความเสื่อมโทรมของสิ่งแวดลอม ทัง้ น้ี เครื่องมือทางเศรษฐศาสตรท น่ี ำมาใชม ีหลายประเภท ดงั นี้167๑๐ (๑) คาธรรมเนียมการอนุญาต (Administrative Fees) คือ เงินที่จะเรียกเก็บจากผูประกอบการ โดยเรียกเก็บเมื่อยื่นขอใบอนุญาตดำเนนิ การ สวนใหญจะใชเม่ือมีการขออนุญาตประกอบกิจการหรือประกอบ วิชาชีพที่ตองมีระบบการอนุญาตการประกอบกิจการที่เกี่ยวของกับดานสิ่งแวดลอม เชน การขอใบอนุญาต ประกอบกิจการรับทำการเก็บขนหรือกำจัดสิ่งปฏิกูลมูลฝอยโดยทำเปนธุรกิจการขอใบอนุญาตเปนผูมีสิทธิ ทำรายงานการวิเคราะหผลกระทบสิ่งแวดลอม ซึ่งจะเปนการสรางระบบการควบคุมการดำเนินกิจการเหลาน้ี ใหเปน ไปตามมาตรฐานหรือระเบยี บทีก่ ำหนด (๒) คาธรรมเนียมการใช (User Fees) คือ เงินที่จายสำหรับตนทุนการบำบัด กำจัดของเสียหรือการใช ทรัพยากรธรรมชาติหรอื แรธ าตุ (๓) คาปรับ (Fines) คอื เงนิ ท่ีผูกอมลพษิ ตองจา ยเมอื่ ไมปฏิบัติตามกฎระเบียบทีม่ ีอยู (๔) คาภาษีการปลอยมลพิษ (Pollution Tax) คือ เงินที่เรียกเก็บจากผูประกอบการที่ปลอยมลพิษ ออกสสู ิง่ แวดลอม (๕) การซือ้ ขายหรือโอนใบอนญุ าตการปลอยมลพษิ (Marketable or Tradable Permits) คือ ระบบ ท่ียอมใหมีการซื้อ ขาย สิทธิความเปนเจาของใบอนุญาตปลอยมลพิษออกสูสิ่งแวดลอมไดและสรางตลาด ใหผูกอมลพิษสามารถปลอยมลพิษที่บำบัดไดมาตรฐานแลว ออกสูสิ่งแวดลอมไดอยางถูกกฎหมายซึ่งเหมาะ สำหรับใชในการควบคุมปริมาณมลพิษโดยรวมในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งและสามารถประยุกตใชกับการควบคุม ทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยูจำกัด เชน การซื้อขายคารบอนเครดิต การกำหนดสิทธิ การใชน้ำและอนุญาตให ซอื้ ขาย สิทธกิ ารใชน ้ำระหวางผใู ชน ้ำหรอื กลุมผูใชนำ้ ในภาคสว นตา ง ๆ (๖) คาธรรมเนียมผลิตภัณฑ (Product Surcharge) คือ การเก็บเงินจากผลิตภัณฑที่ทำใหเกิดมลพิษ ในขน้ั ตอนการผลิต การบริโภค หรือการกำจดั เชน การเก็บคาธรรมเนียมจากแบตเตอร่ี สารที่ทำลายชั้นโอโซน บรรจภุ ณั ฑ และผลติ ภณั ฑต าง ๆ ทกี่ อ ใหเ กิดของเสียอนั ตรายหลังจากการใช (๗) ระบบมัดจำคืนเงิน (Deposit-Refund System) เปนการคนื เงินมัดจำหรือเงิน คา ประกันใหกับผูบริโภค ในกรณที ่ซี อ้ื สินคา ไปแลว นำภาชนะบรรจภุ ัณฑมาคืน เชน บรรจุภณั ฑประเภทขวดแกว บรรจนุ ำ้ อดั ลมประเภท ฝาจีบ แบตเตอรีรถยนต โดยระบบมัดจำคืนเงินจะนำหลักการขยายความรับผิดชอบตอผูผลิต (Extended Producer Responsibility - EPR) มาใชประกอบกันเพื่อใหผูผลิตและผูนำเขาผลิตภัณฑตองรับผิดชอบคาใชจาย ในการจดั การผลิตภัณฑท ี่ใชแลวตลอดกระบวนการต้ังแตการรับคนื เก็บรวบรวม ขนสง นำกลับมาใชใหม ตลอดจน การบำบดั และกำจัด เชน ซากเครอ่ื งใชไฟฟาและอิเล็กทรอนกิ ส (๘) การใชอัตราภาษีที่แตกตางกัน (Tax Differentiation) เปนการเก็บเงินจากผูบริโภคเพื่อจูงใจให เลือกซื้อผลิตภัณฑหรือสินคาที่กอใหเกิดผลกระทบตอสิ่งแวดลอมนอยเพราะมีราคาต่ำกวา เชน การเก็บภาษี สรรพสามิตจากน้ำมันไรสารตะกั่วในอัตราต่ำกวาน้ำมันที่มีสารตะกั่ว การเก็บภาษีจากแบตเตอรี่ที่ใชตะกั่วรีไซเคิล ในอัตราต่ำกวาแบตเตอรี่ที่ใชตะกั่วจากแหลงธรรมชาติ การเก็บภาษีรถจักรยานยนต ๔ จังหวะในอัตราที่ต่ำกวา รถจกั รยานยนต ๒ จงั หวะ การเกบ็ ภาษีผลิตภณั ฑท ีป่ ลอ ยคารบ อนต่ำ การเกบ็ ภาษสี รรพสามติ รถยนตคารบ อนตำ่ ๑๐ สว นเศรษฐศาสตรส่งิ แวดลอ ม กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอ ม, มารูจกั ... มาตรการ ทางเศรษฐศาสตรใ นการจดั การมลพษิ ๒๕๕๘ ๒-๗ <https://www.pcd.go.th/> สืบคน เมือ่ ๗ กรกฎาคม ๒๕๖๔.

๖๐ (๙) การวางประกันความเสี่ยงหรือความเสยี หายตอสิ่งแวดลอม (Performance Bonds) คือ การเก็บ คาประกันความเสี่ยงจากผูกอใหเกิดความเสียหายตอส่ิงแวดลอม โดยการวางเงินประกันจะตองมากพอสำหรับ ใชในการเยียวยาความเสียหายที่จะเกิดขึ้น ซึ่งเหมาะสมกับกิจการที่มีความเสี่ยงกอใหเกิดผลกระทบ ตอสิง่ แวดลอมหรืออาจเกดิ การรัว่ ไหลหรือแพรก ระจายของมลพิษ (๑๐) มาตรการอุดหนุน (Subsidy) คือ มาตรการที่สนับสนุนการลดมลพิษหรือชวยรักษาสิ่งแวดลอม โดยเฉพาะกิจการที่มีการลงทุนสูงใหผลตอบแทนต่ำไมคุมทุน แตรัฐตองการสงเสริมกิจการดังกลาวเพราะ เปนประโยชนตอ สง่ิ แวดลอม เชน การใหเ งินชวยเหลอื การใหเ งินกดู อกเบ้ียตำ่ การยกเวน หรอื ลดภาษี อยา งไรก็ตาม การนำเครอื่ งมอื ทางเศรษฐศาสตรมาใชในจดั การสง่ิ แวดลอม เพ่ือใหเ กดิ ประโยชนส ูงสุด จำตองพิจารณาใชเครื่องมือทางเศรษฐศาสตรแตละประเภทตองใหเหมาะสม โดยมีเกณฑการพิจารณา ๔ ๑๑168 ประการดังนี้ ประการแรก คือ ประสิทธิผล ไดแก ระดับความสำเร็จในการบรรลุเปาหมายดานสิ่งแวดลอม เชน การลดการปลอยมลพษิ ไดต ามระดับเปาหมายท่กี ำหนด ประการทส่ี อง คอื ประสทิ ธิภาพ ไดแก ระดบั ความสำเร็จ ในการบรรลุเปาหมายที่เกี่ยวของกับยอดขาย รายได การจางงาน โอกาสทางเศรษฐกิจและการดำเนินการบริหาร จัดการโดยมีตนทุนที่ต่ำที่สุด ประการที่สาม คือ ความเสมอภาค ไดแก ระดับความสำเร็จในการบรรลุเปาหมาย ที่เกิดการกระจายตนทุนอยางเปนธรรมและมีจริยธรรม ในกลุมคนปจจุบันและระหวางคนในปจจุบันและอนาคต และ ประการสุดทาย คือ การใชเครื่องมือใหสอดคลองกับสภาวการณทางเศรษฐกิจเทคโนโลยีการเมืองและ สงิ่ แวดลอ มทเี่ ปล่ยี นไป ตารางเครื่องมอื ทางเศรษฐศาสตรท เี่ หมาะสมกบั การจดั การมลพิษแตล ะประเภท* ประเภทเครอ่ื งมอื มลพิษทางน้ำ มลพษิ ขยะมลู ฝอย ของเสีย อน่ื ๆ ทางอากาศ อันตราย คา ธรรมเนยี ม √ √ √ √ ทรัพยากรนำ้ การอนญุ าต คาธรรมเนยี มการใช - ทรัพยากร √ - - แรธ าต/ุ คาเขา อทุ ยาน คา ปรับ √ √ √ √ - คาภาษี √ √ - -- การปลอ ยมลพษิ การซ้อื ขายหรอื โอน √ √ - - คารบอน ใบอนุญาตการปลอยมลพษิ เครดิต คาธรรมเนยี มผลติ ภัณฑ - -√- ๑๑ ทองโรจน ออนจันทร และดารารัตน อานันทะสุวงค, ‘การประยุกตใชเครื่องมือเศรษฐศาสตรในการจดั การสิ่งแวดลอม ความเปน ไปไดและแผนการดำเนนิ งาน’ (กรงุ เทพ ม.ป.ท, ม.ป.ป.) ๑๔.

๖๑ ระบบมัดจำคืนเงิน - √√- การใชอัตราภาษี √ √ √√- ที่แตกตางกัน การวางประกันความเสย่ี ง หรือความเสยี หาย - - - √- ตอ สิ่งแวดลอ ม มาตรการอุดหนนุ √ √ √√- * ทีม่ า : กองแผนงานและประเมินผล, กรมควบคมุ มลพษิ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอ ม หลักผูกอมลพิษเปนผูจาย แมจะไมไดมีการนิยามความหมายไวอยางชัดเจนก็ตาม แตหลักการนี้ได บัญญัติรับรองไวของกฎหมายที่เกี่ยวกับทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ประเทศไทยไดนำหลักผูกอมลพิษ เปนผูจาย มาบรรจุไวในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับที่ ๗ ที่มีผลใชบังคับในชวงป พ.ศ. ๒๕๓๕ - ๒๕๓๙ โดยระบุวาจะทำการพัฒนาคุณภาพสิ่งแวดลอมควบคูไปกับการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม โดยเนน การปรับปรุงกลไกการพัฒนาและบริหารจัดการมลพิษทางน้ำ ทางอากาศ กากของเสียและสารอันตรายใหมี ประสิทธภิ าพ ตามหลักผกู อ ปญหาผลพิษเปน ผจู าย ตองเปนผรู ับภาระในการบำบัดและกำจัดมลพิษ169๑๒ นอกจากนี้ หลักการนี้ยังปรากฏอยูในบทบัญญัติกฎหมายเกี่ยวกับสิ่งแวดลอมของไทยอีกหลายฉบับ เชน พระราชบัญญัติ สงเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมแหงชาติ พ.ศ. ๒๕๓๕ พระราชบัญญัติการเดินเรือในนานน้ำไทย พ.ศ. ๒๔๕๖ และพระราชบญั ญัติปโ ตรเลียม พ.ศ. ๒๕๑๔ ซึง่ จะไดศึกษาในรายละเอียดในภาคสองของรายงานฉบับน้ี ตอ ไป จากการศึกษาหลักผูกอมลพิษเปนผูจายเห็นวา หลักการนี้มีมาตรการคุมครองสิ่งแวดลอม ในลักษณะของการแกไขหรือฟนฟู หลังจากเกิดความเสียหายตอสิ่งแวดลอมแลว ซึ่งเปนการแกปญหาที่ปลายเหตุ บางครงั้ กรณีท่ีความเสียหายตอสง่ิ แวดลอมมีความรุนแรง มาตรการทางกฎหมายในการเยียวยาหรือแกไขฟนฟู สิ่งแวดลอมตามแนวคิดของหลักการนี้ อาจไมสามารถชดเชยกับความเสียหายที่เกิดขึ้นได และบางกรณีที่ไมอาจ พิสูจนความสัมพันธระหวางการกระทำและผลของการกระทำสงผลใหเกิดมลพิษเพื่อหาผูกอมลพิษได การเยียวยาความเสียหายก็ไมอาจเกิดผลสัมฤทธิ์ในทางปฏิบัติ จึงกลาวไดวาการคุมครองสิ่งแวดลอมตาม หลักผูกอมลพิษซึง่ กำหนดใหผูกอมลพิษจะตองเปนผูรับผิดชอบความเสียหายทีเ่ กิดขึ้น เชน คาสินไหมทดแทน หรือคาเสียหายสำหรับความเสียหายที่ผูเสียหายไดเรียกรองมีการชดใชและสำหรับการฟนฟูสิ่งแวดลอมที่เสียไป อาจไมประสบผลสำเรจ็ ไดอ ยา งชัดเจนในการคุมครองสิ่งแวดลอ ม สำหรับหลักกฎหมายสิ่งแวดลอมจะศึกษาตอไปน้ี ถือเปนหลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอม ที่เกี่ยวกับการปองกันมลพิษอันเปนสวนหนึ่งของการพิจารณาหลักผูกอมลพิษเปนผูจาย คือ หลักความรับผิด จากเหตุเดือดรอนรำคาญ เพราะการกอใหเกิดความเดือดรอนรำคาญเกี่ยวพันกับปญหามลพิษของสิ่งแวดลอม ในทกุ ดา น ไมว า ทางดา นพ้นื ดิน พน้ื นำ้ หรอื อากาศ จงึ จำเปน ตองศกึ ษาถึงลกั ษณะของเหตุเดือดรอนรำคาญ อันเปน การกอ มลพษิ และความรบั ผิดจากเหตเุ ดอื ดรอนรำคาญ ๑๒ ประพจน คลายสุบรรณ, “แนวคิด ทฤษฎี และหลักกฎหมายที่เกี่ยวของในคดีสิ่งแวดลอม” วารสารวิชาการศาลปกครอง ปท ี่ ๗ ฉบบั ที่ ๒ (พิมพค ร้ังที่ ๑ ๒๕๕๐) ๓๑.

๖๒ ๕.๒ หลักความรบั ผดิ จากเหตเุ ดือดรอ นรำคาญ (Nuisance) เหตุเดือดรอนรำคาญ (Nuisance) ตามความหมายใน Black' s law Dictionary หมายความถึง วิสัย กิจกรรม หรือสถานการณใด ๆ (เชน เสียงดัง หรือกลิ่นเหม็น อันเปนการแทรกแซงการใชสอยทรัพยสินอยาง ปกติสุข) โดยเฉพาะอยางยิ่งในวิสัยที่มีลักษณะไมเปนการชั่วคราวหรือกิจกรรมที่มีอยูตลอดเวลา ซึ่งกอใหเกิด อันตรายในทางกายภาพหรือการแทรกแซงการใชสอยทรัพยสินอยางปกติสุขนี้ อาจจะเกิดขึ้นติดกับที่ดินหรือ ทางสาธารณะก็ได170๑๓ เหตุเดือดรอนรำคาญ เปนมูลเหตุที่กอใหเกิดหลักการความรับผิดทางแพงในคดีสิ่งแวดลอม เพื่อให ผูกอความเสยี หายตองรับผิด ซึ่งถือวาหากเกิดความเสียหายแกเจาของทรัพยสิน ผูกอเหตุเดอื ดรอนรำคาญ จะตอง รับผิดชดใชคา เสียหายทางแพงแกผ ทู ไี่ ดรับความเสียหายจากการกระทำนนั้ ๕.๒.๑ แนวคดิ และความเปนมา เหตุเดือดรอนรำคาญ ตรงกับภาษาฝรั่งเศสวา นิวแซนซ (Nuisance) ซึ่งแปลวา การกอภัยอันตราย หรือการกอความเสียหาย เปนหลักที่พัฒนามานักกฎหมายที่ใชกฎหมายจารีตประเพณี (Common Law) เชน ประเทศอังกฤษ และสหรัฐอเมริกา โดยหลักการนี้ ถือวาหากมีการกระทำที่กอใหเกิดเหตุเดือดรอนรำคาญแลว ไมวาเกิดตอเอกชนหรือตอสาธารณชน ผูที่ไดรับผลของการกระทำนั้นยอมมีสิทธิที่จะไดรับชดใชความเสียหาย ที่เกดิ ข้ึน หลกั เหตุเดือดรอ นรำคาญ มีการแบง ลักษณะของการกอ เหตเุ ดือดรอนรำคาญไว ๒171๑๔ ลักษณะ ดงั นี้ (๑) เหตเุ ดือดรอนรำคาญตอสวนตัว (Private Nuisance) การกอเหตุเดือดรอนรำคาญตอสวนตัว เปนกรณีที่ผูกระทำความผิดไปรบกวน (Interfere) ตอผูไดรับ ความเสยี หายโดยตรงหรือตอ บรวิ ารของผูไดรับความเสียหายหรือตอทรัพยส ินของผูเ สียหาย ซึ่งการรบกวนที่จะถือวา เปนการกอเหตุเดือดรอนรำคาญตอสวนตัวนั้นจะตองเปนการรบกวนในระดับที่สมเหตุสมผล การรบกวนระดับใด จึงเปน การรบกวนในระดับที่ไมส มเหตผุ ลข้นึ อยูกบั สภาพแวดลอมและขอเทจ็ จริงของแตล ะคดี การรบกวนในระดบั ที่ไมสมเหตุผลขึ้นอยูกับสภาพแวดลอมและขอเท็จจริงของแตละคดี การรบกวนในระดับหน่ึงอาจถือวาเปนการ สมเหตผุ ล ณ เวลาและสถานท่หี นงึ่ แตการรบกวนในระดับดงั กลาวอาจไมสมเหตสุ มผล ณ เวลาและสถานทอ่ี นื่ (๒) การกอเหตุเดือดรอ นรำคาญตอสาธารณชน (Public Nuisance) การกอเหตุเดือดรอนรำคาญตอสาธารณชน ในสมัยเริ่มแรกนั้นหมายถึง การกระทำความผิดอาญาเล็ก ๆ นอย ๆ อันเกี่ยวกับการกีดกั้น การรบกวนหรือการทำลายความสะดวก ความสบายสาธารณะหรือคนโดยสวนรวม ดังนัน้ ความเดือดรอนรำคาญตอสาธารณชนจึงมีความแตกตางกับเหตเุ ดือดรอนรำคาญตอสวนตัว ซึ่งในสมัยกอนนั้น ผูที่มีหนาที่ในการฟองรองอันอาศัยเหตุเดือดรอนรำคาญตอสาธารณชน คือ เจาหนาที่ของรัฐเทานั้น แตตอมา ไดมีการอนุญาตใหผูเสียหายที่เปนบุคคลธรรมดามีสิทธิฟองเรียกคาเสียหายโดยอาศัยเหตุเดือดรอนรำคาญ ตอสาธารณชนได โดยบุคคลเชนวานั้นจะตองไดรับความเดือดรอนเสียหายเปนพิเศษ (Special Damage) มากกวาคนโดยทั่วไป ซึ่งความหมายของคำวา “ความเสียหายเปนพิเศษ” มีตัวอยางปรากฏในศาลประเทศแคนาดา ใหความหมายวาความเสียหายเปนพิเศษยอมไมรวมถึงความสูญเสียในทางเศรษฐกิจ (Financial Lose) เชน การขาดรายไดของชาวประมง เปนตน ดังนั้น ความเสียหายพิเศษจึงหมายถึง ความเสียหายตอรางกายหรือ ๑๓ Garner, Bryan A; Black and Henry Campbell, Black’s law dictionary, 9thed, (St. Paul,Minn : West Thomson Reuters, 2009), s.v. “Nuisance” ๑๔ สิบเอก วรากร ชวาลา, ‘พยานหลักฐานคดสี ิง่ แวดลอมในศาลยุติธรรม’ (นิติศาสตรม หาบณั ฑติ จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ๒๕๔๘) ๑๓ - ๑๔.

๖๓ ทรัพยสินของผูไดรับความเสียโดยตรงเทานั้น แตอยางไรก็ตาม ระดับของการกระทำที่จะถือไดวาเปนการกอเหตุ เดือดรอนรำราญตอสาธารณชนไดนั้น จะตองถึงระดับเหตุเดือดรอนรำคาญที่เรียกวาความเจ็บปวดเดือดรอน เปนพิเศษเปนระยะเวลานานสามารถคาดถึงความเสียหายลวงหนาและเปนความเสียหายที่ตอเนื่องยาวนาน จากการกระทำทม่ี ีตอ สาธารณะหรือชมุ ชนน้ัน จะเห็นไดวา เหตุเดือดรอนรำคาญตอสวนตวั และเหตุเดือดรอนรำคาญตอ สาธารณะ มีขอเหมอื นกันคอื การกระทำนั้นเปนการกอการรบกวนโดยปราศจากเหตุผลอันสมควรตอสิทธิที่ไดรับการคุมครอง และความ เสียหายนั้นตองมีน้ำหนักเพียงพอ ซึ่งระดับความเสียหายจะตองวัดในเชิงวัตถุวิสัย (Objectively Measured) เครือ่ งบง ช้ที ่ีสำคญั ทจ่ี ะบอกวาความเสียหายที่ไดรับมเี พียงพอหรือไมประการหนึ่ง คือ การกระทำน้ันเกิดขึ้นบอย ๆ และตอเนื่องหรือเปนการกระทำที่ไดรับความทรมานระยะเวลาที่ยาวนานหรือไม อยางไร ซึ่งการพิจารณาเหตุ เดือดรอนรำคาญ เปนเรื่องเกี่ยวกับการช่ังน้ำหนัก (Weighing Process) กลาวคือ การพิจารณาวาโดยปราศจาก เหตุผลอันสมควรตองไดความวา “น้ำหนักของความเสียหายมีมากกวาประโยชนที่ไดจ ากการกระทำของผูกอเหตุ เดือดรอนรำคาญ” เชน โรงงานอุตสาหกรรมที่วาจางคนงานนับพันคน อาจไดรับการพิจารณาวาเปนการกระทำ ที่ดีอยางมาก คือ ชวยใหคนมีงาน ชวยทางดานเศรษฐกิจของชุมชนและประเทศชาติ แตถาการประกอบการ ของโรงงานอุตสาหกรรมนั้น กอใหเกิดปญหามลภาวะ คุณธรรมทางกฎหมายของการกระทำน้ันจะลดลงมาก ถา พิสูจนไดวาโรงงานนั้นมิไดใชเทคโนโลยีที่เหมาะสมหรือที่ดีที่สุดในการปองกันปญหามลภาวะที่เกิดขึ้นแตอยางใด ซึง่ กระบวนการชงั่ น้ำหนักตามหลักการน้ีเหมอื นการใชดุลพินจิ ทางหลกั การอ่นื ๆ ซึ่งเกย่ี วกับการประเมนิ ความสมั พันธ ตามสดั สว นที่เหมาะสม172๑๕ ทั้งมาตรฐานทจ่ี ะนำมาพิจารณาวา อนั ตรายหรือความเสยี หายที่ไดรบั มีเพียงพอหรือไม เปนการวนิ ิจฉยั ในเชงิ วัตถวุ ิสัยโดยเทยี งเคียงกบั ความรูส กึ ของบุคคลปกติธรรมดาโดยท่วั ไป ๕.๒.๒ สาระสำคัญของหลกั เหตุเดอื ดรอ นรำคาญ หลักความรับผิดจากเหตุเดือดรอนรำคาญ ใชกับการกอใหเกิดความเดือดรอนรำคาญไดในหลายดาน ไมวาจะเปนดานเสียง กลิ่น ความสั่นสะเทือน ซึ่งเหตุใดจะถือเปนการกอเหตุเดือดรอนรำคาญที่เปนความผิด หรือไมนั้น ตองพิจารณาขอเท็จจริงที่เกิดขึ้นแตละรายกรณีไป โดยพิจารณาจากปจจัยแวดลอมการกระทำนั้น ๆ เชน ๑๖ 173 (๑) สถานท่ี (Location) วาสถานที่เกิดเหตุนัน้ มีสภาพเชนใด กลาวคือ แตละสังคมหรือประชาคม ยอมมี วัฒนธรรมที่แตกตางกัน การพิจารณาถึงเหตุเดือดรอนรำคาญจึงจะตองพิจารณาถึงแตละสถานที่ดวยวามีความ แตกตางกันอยางไร ดังนั้น การที่ผูกระทำไดกระทำการอยางหนึ่งในสถานทีแ่ รกอาจถือเปนเหตุเดือดรอนรำคาญ แตในทางกลับกันผูกระทำการอยางเดียวกันแตตางสถานที่กัน การกระทำนั้นอาจจะไมถือเปนเหตุเดือดรอนรำคาญ สำหรับพื้นทีน่ ัน้ ก็ได (๒) เวลา (Time) การกระทำอยางเดียวกัน ถากระทำชวงเวลาที่ตางกัน การกระทำนั้นอาจจะเปนเหตุรำคาญ ในเวลาอนั ไมสมควรก็ได (๓) ความตอเนื่อง (Duration) เหตุท่ีกระทำน้ันมีความตอเนื่องยาวนานเพียงใด หากกระทำการนั้น เพียงชั่วครูยอมไมเปนเหตุเดือดรอนรำคาญ แตหากเหตุที่กระทำไดเกิดขึ้นตอเนื่องเปนเวลานานในระดับหน่ึง ยอ มถอื เปนเหตเุ ดอื ดรอนรำคาญได ๑๕ เพิ่งอา ง ๑๕. ๑๖ รัฐธีร เจริญวุฒิลักษณ, ‘ความผิดเกี่ยวกับการกอใหเกิดเสียงเดือดรอนรำคาญ’ (วิทยานิพนธ นิติศาสตร มหาบัณฑิต คณะนิตศิ าสตร มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร ๒๕๕๙) ๑๖-๑๗.

๖๔ (๔) ความถี่ (Frequency) หรือจำนวนครั้งทกี่ อเหตุนนั้ (๕) ความแตกตางของขนบธรรมเนียมประเพณี (Convention) ในแตละพื้นที่ แตละสังคมยอมมี ธรรมเนยี มปฏิบัติหรอื แบบแผนทแ่ี ตกตา งกนั ออกไป (๖) การชั่งน้ำหนักระหวางความสำคัญและคุณคาตอกิจกรรมในชุมชน (Importance and Value to the Community of Activity) กลาวคือ เมื่อมีเหตุเดือดรอนรำคาญขึ้น ตองช่ังน้ำหนักระหวางเหตุและผล ของกระทำวาในกรณนี ้ัน จะใหค วามสำคัญในเรือ่ งใดมากกวากัน (๗) ความยากลำบากในการหลีกเลี่ยงไมใหเกิดผลกระทบจากกิจกรรมนั้น (Difficulty in Avoiding External Effect of Activity) เปน การพิจารณาจากฝา ยผูกระทำ กลาวคอื เมือ่ พิจารณาถึงกิจกรรม (Activity) ที่บุคคลใดไดกระทำการหรืองดเวนกระทำการอยางใดอยางหนึ่ง บุคคลนั้นสามารถที่จะหลีกเลี่ยงเพื่อไมให เกิดผลกระทบดังกลา วไดมากนอยเพยี งใด หลักความรับผิดจากเหตุเดือดรอนรำคาญ ปรากฏบัญญัติรับรองไวในประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา ๑๓๓๗ วา “บคุ คลใดใชสิทธขิ องตนเปนเหตุใหเ จา ของอสงั หารมิ ทรพั ยไ ดรับความเสียหายหรือเดอื ดรอ น เกินที่ควรคิดหรือคาดหมายไดวาจะเปนไปตามปกติและเหตุอันควร ในเมื่อเอาสภาพและตำแหนงที่อยูแหง ทรัพยสินมาคำนึงประกอบไซร ทานวาเจาของอสังหาริมทรัพยมีสิทธิจะปฏิบัติการเพื่อยังความเสียหายหรือ เดอื ดรอนใหส น้ิ ไป ทัง้ น้ีไมลบลา งสทิ ธิทจี่ ะเรียกเอาคา ทดแทน” ผูที่ไดรับสิทธิในการเรียกรองตามมาตรานต้ี องเปน เจา ของกรรรมสิทธิ์ในอสงั หารมิ ทรัพย และตองเปน การกอใหเกิดความเสียหายหรือเดือดรอนเกินที่ควรคิดหรือคาดหมายไววาจะเปนไปตามปกติและเหตุอันสมควร โดยจะตองคำนึงถึงสภาพและตำแหนงท่ีอยแู หงทรัพยนนั้ ดว ย จะเหน็ ไดวา บทบญั ญัตมิ าตรานี้มีขอจำกัดในการ นำไปใช กลาวคือ ผูเสียหายจะตองเปนเจาของอสังหาริมทรัพยเทานั้น ดังนั้น ผูท่ีมีเพียงสิทธิครอบครอง เชน ผูเ ชา หรอื บคุ คลอ่ืนทแ่ี มจะไดร บั ความเสยี หายจากเหตุเดือดรอนรำคาญ ก็ไมม ีสทิ ธเิ รียกรองตามบทบัญญัติมาตราน้ี เชน ชาวบา นทไ่ี ดรบั ความเดือดรอนจากการต้งั โรงงานอุตสาหกรรมทำใหเกดิ นำ้ เสยี แตห ากมลพิษน้ันมไิ ดกอ ใหเกิด ความเดือดรอนรำคาญหรือกอใหเกิดความเดือดรอนรำคาญแตชาวบานมิใชเจาของที่ดิน ยอมไมอาจใชสิทธิฟอง คดแี พง ตามมาตรานไ้ี ด สำหรบั การฟอ งคดตี ามมาตรา ๑๓๓๗ นนั้ มลี กั ษณะสำคญั หลายประการที่แตกตา งไปจากการฟอ งคดี ละเมิด กลาวคือ บุคคลที่จะใชสิทธิฟองรองตามมาตรา ๑๓๓๗ ไดนั้น จะตองเปนเจาของอสังหาริมทรัพยเทานั้น และความเดือดรอ นหรือความเสยี หายทบ่ี ุคคลดังกลาวไดร ับนั้น ก็จะตอ งเปน ความเดือดรอ นหรือความเสียหาย เกินที่ควรคิดหรือคาดหมายไดวาจะเปนไปตามปกติและเหตุอันควร โดยจะตองคำนึงถึงสภาพและตำแหนงที่อยู แหงทรพั ยน น้ั ดว ย และในการพิจารณาความรบั ผดิ ของจำเลยนัน้ กไ็ มตองพจิ ารณาถงึ การจงใจหรือประมาทเลินเลอ ของจำเลย คงพิจารณาเพียงวาการใชสิทธิของบุคคลนั้น ๆ กอใหเกิดความเสียหายหรือเดือดรอนเกินสมควร หรือไม แมวาบุคคลท่ีใชสทิ ธิจะไดใชความระมดั ระวังอยางดีแลวในการปองกันมิใหเ กิดความเดือดรอนแกเจาของ อสังหาริมทรัพย แตหากยังเกิดความเดือดรอนเกินสมควรอยูบุคคลผูใชสิทธินั้นยังคงตองรับผิดตามมาตรา ๑๓๓๗ สวนในเรื่องการเยียวยาความเสียหายนั้น ก็อาจขอใหผูที่กอความเดือดรอนเสียหายนั้น หยุดการกระทำที่เปนการ กอ ใหเ กดิ ความเดอื ดรอนเสยี หายดังกลา วหรอื เรยี กคา ทดแทนความเสยี หายกไ็ ด174๑๗ ประเด็นเกี่ยวกับความรบั ผดิ จากเหตุเดือดรอนรำคาญนี้ กอนมีการประกาศใชพระราชบัญญัติสงเสรมิ และรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมแหงชาติ พ.ศ. ๒๕๓๕ เมื่อมีการกอใหเกิดความเสียหายตอสิ่งแวดลอมและ เกิดความเสียหายตอ บุคคลหน่งึ บุคคลใดในทางแพง กฎหมายท่ีจะเขามาเก่ียวขอ งในการวินิจฉัยความรับผิดทางแพง ๑๗ ประพจน คลา ยสบุ รรณ (เชิงอรรถท่ี ๑๔) ๑๖ - ๑๗.

๖๕ คือ ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย โดยเฉพาะบทบัญญัติวาดวยละเมิดและทรัพยสิน ในมาตรา ๔๒๐ มาตรา ๔๓๗ และมาตรา ๑๗๓๓ ๑๘ ในภายหลัง เมื่อมีการตราพระราชบัญญัติดังกลาวขึ้นจึงมีการบัญญัติ 175 หลักในเรื่องความรับผิดของผูกอมลพิษตามหลักผูกอมลพิษเปนผูจายไวเปนการเฉพาะ ในหมวดวาดวยความรับผิด ทางแพง มาตรา ๙๖ และมาตรา ๙๗ ซึ่งกำหนดวาหากมีการเกิดมลพิษไมวาจะมาจากแหลงใด เมื่อเกิดการแพร กระจายมลพิษดังกลาว โดยเปนเหตุใหผูอื่นนั้นไดรับความเสียหายไดรับอันตรายแกชีวิต รางกาย หรือสุขภาพ อนามัย เจาของ หรือผูครอบครองมีหนาที่ในการรับผิดชดใชคาสินไหมทดแทน ไมวาจะเกิดจากการกระทำโดย จงใจหรือประมาทเลินเลอก็ตาม และคาสินไหมทดแทนหรือคาเสียหาย ซึ่งเจาของหรือผูครอบครองแหลงกำเนิด มลพิษมีหนาที่ตองรับผิดนั้น หมายความรวมถึงคาใชจายทั้งหมดที่ทางราชการตองรับภาระจายจริงในการขจัด มลพษิ ท่เี กดิ ข้นึ ดวย ๕.๓ มาตรการบงั คบั ใชห ลกั ผกู อมลพษิ เปนผจู า ยและความรับผิดจากเหตุเดอื ดรอ นรำคาญ หลักผูกอมลพิษเปนผูจายและความรับผิดจากเหตุเดือดรอนรำคาญ เปนกลไกหนึ่งที่เปนเครื่องมือ สำคัญท่ีใชในการปองกนั แกไ ขและควบคุมปญ หาสิง่ แวดลอมไดอยา งมีประสิทธิผล รวมถึงการคมุ ครองสงเสริม และการรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมเพื่อใหเกิดความยั่งยืนในการใชประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดลอมเพื่อใหมนุษยสามารถดำรงชีวิตอยูไดอยางปกติไมกอใหเกิดอันตรายตอสุขภาพอนามัยและสวัสดิภาพ หรือคุณภาพชีวิต โดยการจัดทำคามาตรฐานกำหนดมาตรการควบคุมมลพิษจากแหลงกำเนิด การอนุมัติ การกำหนดนโยบาย และการจดั ทำแผนหรือการสงเสริมใหท ุกภาคสวนเขามามีสวนรวมในการจัดการ การบำรุงรักษา และการใชป ระโยชนจ ากส่งิ แวดลอม176๑๙ สวนการบังคับใชหลักผูกอมลพิษเปนผูจายและความรับผดิ จากเหตุเดือดรอน เปนเรื่องปญหาสิ่งแวดลอม ที่สงผลกระทบและสรางความเสียหายแกสิ่งแวดลอมรวมถึงประชาชน โดยผูไดรับความเสียหายตองไดรับ การชดใชคาเสียหายเพื่อเยียวยาความเสียหายที่เกิดขึ้น โดยมีมาตรการทางกฎหมายในการบังคับใชใหเปนไปตาม กฎหมาย เชน มาตรการทางปกครอง มาตรการทางอาญา และมาตรการทางแพง ๕.๓.๑ มาตรการทางปกครอง มาตรการทางปกครองเปนสภาพบังคับที่เกิดจากการกระทำทางปกครองของเจาหนาที่ของรัฐ เปนมาตรการ ทเ่ี จา หนาทขี่ องรัฐใชวธิ ีการออกคำสัง่ ใหปฏบิ ัติหรือไมใ หปฏิบัติ หากมีการฝาฝนคำสั่งที่ชอบดวยกฎหมายดังกลาว เจาหนาที่ที่มีอำนาจอาจสั่งเพิกถอนใบอนุญาตหรือสั่งปรับผูกระทำความผิดไดตามที่กฎหมายบัญญัติ ซึ่งจะมีผล ตอผลประกอบการของผูก ระทำความผิด การปรบั ในทางปกครองน้ีตางจากการปรับในทางอาญาเพราะเปนการปรับ ที่เกิดจากการฝา ฝนคำสงั่ ทางปกครอง การนำมาตรการบังคับทางปกครองมาใชกับคดีสิ่งแวดลอมนั้น เปนมาตรการที่ถูกนำมาใชมากที่สุด ไมวาจะเปน ในสวนของการประกาศการกำหนดคามาตรฐานตาง ๆ การออกคำสงั่ ใหต องปฏิบัติหรือหามปฏิบัติ การออกใบอนุญาต การระงับใบอนุญาตหรือการเพิกถอนใบอนุญาต มาตรการตาง ๆ ที่ไดกลาวมาแลวนั้น โดยมากจะเปนมาตรการที่นำมาใชเปนอันดับตน ๆ ในการคุมครองสิ่งแวดลอม แตหากมีผูประกอบการรายใด ๑๘ นฤมล เสกธีระ, เอกสารประกอบการสอนวิชา ๒๓๐๔๕๒ กฎหมายอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดลอมและ ศิลปวฒั นธรรม (คณะนติ ิศาสตร มหาวิทยาลยั นเรศวร ๒๕๕๕) ๒๔๔ - ๒๕๓. ๑๙ สุนีย มัลลิกะมาลย, การบังคับใชกฎหมายสงิ่ แวดลอ ม (สำนักพิมพนิติธรรม ๒๕๔๒) ๖.

๖๖ ฝาฝนไมปฏิบัติตาม คำสั่งหรือประกาศที่กำหนดไว ก็ชอบที่ใดมาตรการทางอาญามาบังคับใชเปนลำตอไป โดยถือวาการกระทำความผดิ ตอ สิ่งแวดลอมน้ัน เปนการกระทำความผดิ ทางอาญาจงึ ตอ งลงโทษทางอาญาตอ ไป177๒๐ ๕.๓.๒ มาตรการทางอาญา มาตรการทางอาญาเปนมาตรการที่กำหนดบทลงโทษ สำหรับผูฝาฝนหรือไมปฏิบัติตามมาตรการในการ คุมครองสิ่งแวดลอมหรือกำหนดหามกระทำการ เพื่อวัตถุประสงคในการคุมครองสิ่งแวดลอมไมใหถูกทำลาย โดยวิธีการใด ๆ โดยกฎหมายอาจกำหนดขอยกเวนไวดวยก็ได สำหรับบทลงโทษ ซึ่งนอกจากจะเปนโทษจำคุก และโทษปรบั แลว ยังมีบทลงโทษโดยการริบทรัพยส ินท่ีบุคคลนั้นไดก ระทำความผิดอีกตา งหากดวยกไ็ ด มาตรการลงโทษทางอาญาแกผูกระทำผิดในคดีสิ่งแวดลอมนั้นจะมีวัตถุประสงคที่แตกตางกันออกไป ตามลักษณะของโทษ กลาวคือ โทษประหารชีวิตและจำคุกมีวัตถุประสงคที่จะตัดโอกาสผูกระทำความผิด ออกจากสังคม มิใหมีโอกาสไดกระทำผิดเชนนั้นอีก รวมทั้งเพื่อปองปรามและยับยั้งบุคคลอื่นมิใหกลาที่จะ กระทำความผิดเชนเดียวกันนั้น สวนการริบทรัพยสินนั้นจะมีวัตถุประสงคเปนการปองกันและตัดโอกาส ผูกระทำผิดที่จะใชอุปกรณและเคร่ืองมือเหลานั้นในการกระทำความผิด กลาวโดยรวมแลวจะเห็นไดวา วัตถุประสงคของการลงโทษผูกระทำความผิดในคดีส่ิงแวดลอมนั้น จะมีลักษณะเปนการปองกันยับยั้งผูกระทำ ความผิดใหเกิดความเกรงกลัวและตัดโอกาสมิใหไดรับความสะดวกที่จะกระทำความผิด เนื่องจากสิ่งแวดลอม หากถูกทำลายไปแลวอาจไมส ามารถฟน ฟูใหก ลบั คนื สูสภาพทดี่ ีดงั เดมิ ได ดงั นนั้ การปองกนั ปญ หาจงึ เปนมาตรการ ที่เหมาะสมและมีประสทิ ธภิ าพมากท่ีสุด178๒๑ เหตุที่กฎหมายกำหนดใหการกระทำตอสิ่งแวดลอมบางกรณีเปนความผิดทางอาญานั้น เนื่องมาจาก ในปจจุบนั นี้ปญ หาการทำลายทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอมและปญหาการกอใหเ กิดมลพษิ แกส่ิงแวดลอมน้ัน เกิดขึ้นเปนจำนวนมากและแพรขยายเปนวงกวาง เปนปญหาที่สรางความเสียหายใหแกสภาพแวดลอม เปนอยางยิ่ง จึงตองบัญญัติกฎหมายขึ้นเพื่อควบคุมและปองกันมิใหประชาชนกระทำการที่เปนการทำลาย ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ ม อันเปนสมบัติรวมกันของทุกคน โดยกำหนดใหเปนความผิดอาญามีสภาพ บังคบั คอื การลงโทษแกบ ุคคลที่ฝาฝน ตอกฎหมายเพ่ือเปนการขมขยู ับยั้งมใิ หบ ุคคลกระทำความผิดขึ้น โดยใช มาตรการทางอาญา คือ ลงโทษจำคุก ปรับ และริบทรัพย ซึ่งโทษที่กำหนดไวนั้นจะแปรผันตามความรายแรง ของความผิดที่กอใหเกิดปญหาสิ่งแวดลอมขึ้น แตทั้งนี้จะไมมีโทษถึงขึ้นจำคุกตลอดชีวิตหรือประหารชีวิต ซึ่งในการบังคับใชโทษนั้นจะนิยมใชโทษปรับเปนสำคัญ เพราะตองการลงโทษเพื่อยับยั้งมิใหกระทำความผิดอีก ดวยการลงโทษปรับที่จำนวนคาปรับสูง แตถาหากเปนกรณีที่เปนการทำลายทรัพยากรธรรมชาติที่รายแรง จึงนำโทษจำคุกมาใชบังคับ179๒๒ ทั้งนี้ มาตรการทางอาญาที่นำมาใชกับความผิดอาญาทางสิ่งแวดลอมนั้น มีดวยกัน ๒ มาตรการ180๒๓ คอื ๒๐ ปาริชาติ สายจันดี, “วิธีการเพื่อความปลอดภัยในคดีสิ่งแวดลอม The application of safety measures in environmental cases” (รายงานสืบเนื่องมาจากการวิจัยระดับชาติ ครั้งที่ ๕ สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยราชภัฏ กำแพงแสน) ๑๙๔. ๒๑ อดุ มศักดิ์ สินธพิ งษ, กฎหมายเกี่ยวกบั ส่งิ แวดลอ ม (สำนกั พมิ พว ิญูชน ๒๕๔๗) ๔๕๑. ๒๒ ณรงค ใจหาญ, สภาพบังคับในกฎหมายสิ่งแวดลอม, รพี ๔๗ “มองกฎหมายหลากมุม” , คณะกรรมการเนติบัณฑิต สมัยที่ ๕๖ (สำนกั อบรมศึกษากฎหมายแหง เนติบณั ฑิตยสภา, ๒๕๔๗, หนา ๘๑-๘๒. ๒๓ เดือนเดน นาคสีหราช, บทบาทขององคกรพัฒนาเอกชนในการดำเนินคดีอาญาทางสิ่งแวดลอมของประเทศไทย, บทบัณฑติ ย ๖๖, ๓ (กันยายน ๒๕๕๓) ๑๑๘.

๖๗ (๑) นำมาใชเปนมาตรการโดยตรง หมายถึง การกำหนดโทษสำหรับผูที่กระทำความผิดเกี่ยวกับสิ่งแวดลอม เอาไวในประมวลกฎหมายอาญาเพื่อแสดงใหเห็นวาการกระทำนั้นเปนความผิดอยางชัดเจน เชน มาตรา ๒๒๘ เปนการทำใหเกิดอุทกภัยหรือเกิดขัดของแกการใชน้ำ ซึ่งเปนประโยชนตอการสาธารณูปโภค โดยลักษณะ ของการกระทำนั้นนาจะเปนบทเพิ่มโทษ หากการกระทำนั้นไดเปนเหตุใหเกิดอันตรายตอบุคคลอื่นหรือทรัพยสิน ของบุคคลอื่น ตองระวางโทษจำคุกไมเกิดหาป หรือปรับไมเกินหนึ่งหมื่นบาทหรือทั้งจำทั้งปรับ มาตรา ๒๓๗ การเอาของที่มีพิษหรือสิ่งอื่นที่นาจะเปนอันตรายแกสุขภาพเจือลงในอาหาร หรือแหลงน้ำที่ประชาชนบริโภค ตอ งระวางโทษจำคุกตง้ั แตห กเดือนถึงสบิ ปและปรับตัง้ แตห นึ่งหมืน่ บาทถงึ สองหมนื่ บาท (๒) นำมาใชเปนมาตรการประกอบ หมายถึง กำหนดโทษสำหรับผูที่กระทำผิดเกี่ยวกับสิ่งแวดลอม เอาไปไวในกฎหมายสิ่งแวดลอมฉบับอื่น ๆ ที่ไมใชประมวลกฎหมายอาญา เชน พระราชบัญญัติสงเสริมและ รักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมแหงชาติ พ.ศ. ๒๕๓๕ มาตรา ๙๘ การกระทำอันเปนการฝาฝนคำสั่งของนายกรัฐมนตรี ที่สั่งใหกระทำการควบคุม ระงับ หรือบรรเทาผลรายจากอันตรายที่เกิดขึ้น เมื่อมีเหตุฉุกเฉินอันเนื่องมาจาก ภาวะมลพิษ หรือขัดขวางการกระทำตามคำสั่งซึ่งจะเปนอันตรายตอชีวิต รางกาย หรือสุขภาพของประชาชน มีความผิดตองระวางโทษจำคุกไมเกิน ๑ ป หรือปรับไมเกิน ๑๐๐,๐๐๐ บาท หรือท้ังจำและปรับ และถาผูที่ ฝาฝนไมปฏิบัติตามหรือขัดขวางเปนผูกอใหเกิดมลพิษ จะตองระวางโทษจำคุกไมเกิน ๕ ปหรือปรับไมเกิน ๕๐๐,๐๐๐ บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ มาตรา ๑๐๔ ผูครอบครองแหลงกำเนิดมลพิษ ไมปฏิบัติตามกฎหมาย ในการจัดทำบันทึกแสดงผลการทำงานของระบบอุปกรณ และเครื่องมือบำบัดหรือลดหรือขจัดมลพิษ มีความผิด ตองระวางโทษจำคกุ ไมเ กิน ๑ ป หรอื ปรับไมเกนิ ๑๐๐,๐๐๐ บาท หรือท้งั จำทง้ั ปรับ พระราชบัญญัติแร พ.ศ. ๒๕๑๐ เชน มาตรา ๑๓๕ การทำเหมือแรโดยไมไดรับอนุญาตประทานบัตร ชั่วคราวหรือประทานบัตร มีความผิดตองระวางโทษจำคุกไมเกนิ ๓ ป หรือปรับไมเกิน ๓๐,๐๐๐ บาท หรือทั้งจำ ทั้งปรับ และการฝาฝนทำเหมืองแรโดยไมไดรับอนุญาตประทานบัตรชั่วคราวหรือประทานบัตรในเขตควบคุมแร ตองระวางโทษจำคกุ ตงั้ แต ๒ ปถึง ๗ ป หรอื ปรับต้ังแต ๓๐๐,๐๐๐ บาทถึง ๕๐๐,๐๐๐ บาท พระราชบัญญัติการสาธารณสุข พ.ศ. ๒๕๓๕ เชน มาตรา ๖๘ การกระทำที่เปนการฝาฝนขอกำหนด แหงกฎหมายในเรื่องที่เกี่ยวกับหลักเกณฑและมาตรการในการควบคุมหรือกำกับดูแล หรือดำเนินกิจการ ในเรื่องตาง ๆ หรือเรื่องเกี่ยวกับมาตรฐานสภาวะความเปนอยูที่เหมาะสมกับการดำรงชีพของประชาชน มีความผิด ตองระวางโทษปรับไมเ กนิ ๑๐,๐๐๐ บาท ๕.๓.๓ มาตรการทางแพง มาตรการทางแพงเปน การท่ีรัฐใหส ิทธทิ างกฎหมายแกประชาชนเพอื่ ใหมสี วนรวมในการอนุรักษทรัพยากร และสิ่งแวดลอม รวมถึงการใหสิทธิผูไดรับความเดือดรอนเสียหายไดรับการทดแทนชดใชคาเสียหายที่เกิดขึ้นจาก การไดร บั ผลกระทบจากมลพิษทางส่ิงแวดลอม โดยการเรียกรอ งคา เสยี หายจากผกู ระทำละเมดิ มาตรการทางแพงท่ี เขามารองรับสิทธิของผูเสียหายที่จะไดรับการชดเชยความเสียหายทเ่ี กิดข้ึน เชน กรณีความเสียหายจากการกระทำ ละเมดิ ตามมาตรา ๔๒๐ แหง ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย ที่กำหนดวา ผใู ดจงใจหรอื ประมาทเลินเลอ ทำตอ บุคคลอื่นโดยผิดกฎหมายใหเขาเสียหายถึงแกชีวิตก็ดี แกรางกายก็ดี อนามัยก็ดี เสรีภาพก็ดี ทรัพยสินหรือสิทธิ อยางหนึ่งอยางใดก็ดี ผูนั้นทำละเมิดจะตองใชคาสินไหมทดแทน เชน การเผาทำลายขยะของโรงงานที่ไมไดขอ อนุญาตตามกฎหมาย ถาทำใหผูอยูอาศัยใกลเคียงเจ็บปวยจากควันพิษ ผูที่ไดรับความเสียหายมีสิทธิเรียกรอง คาเสียหายโดยอาศัยหลักละเมิดนี้ได และกรณีความเสียหายจากเหตุเดือดรอนรำคาญ ตามมาตรา ๑๓๓๗ ซึ่งเปน กรณีที่บุคคลอืน่ ไดกระทำการใด ๆ ตามสิทธิของตนเอง เปนเหตุใหเจาของอสังหาริมทรัพยไดรับความเสียหายหรือ

๖๘ เดือดรอนเกินสมควร ผูที่ไดรับความเสียหายตามมาตรานี้ นอกจากมีสิทธิขจัดความเดือดรอนรำคาญแลว ยังมีสิทธิ ฟองเรียกรอ งคา เสียหายจากผกู อ เหตเุ ดอื ดรอ นรำคาญได

๖๙ บรรณานกุ รม หนังสอื ภาษาไทย พรชัย ดานวิวัฒน, “กฎหมายการคา และส่ิงแวดลอ มระหวา งประเทศ” (พมิ พค ร้งั ท่ี ๒, สำนักพิมพว ญิ ชู น ๒๕๕๐) กอบกุล รายะนาคร “เอกสารทางวิชาการ หมายเลข ๒๕ พัฒนาการของหลักกฎหมายสิ่งแวดลอมและสิทธิ ชุมชน” สถาบนั วจิ ัยสังคมมหาวทิ ยาลยั เชียงใหม ๒๕๔๙ อำนาจ วงศบ ัณฑิต, กฎหมายสง่ิ แวดลอม (สำนกั พมิ พว ิญชู น ๒๕๕๐) ทองโรจน ออ นจนั ทร และดารารัตน อานันทะสุวงค, “การประยกุ ตใชเ ครอื่ งมอื เศรษฐศาสตรในการจดั การส่งิ แวดลอ ม ความเปน ไปไดและแผนการดำเนนิ งาน” (กรุงเทพ ม.ป.ท, ม.ป.ป.) นฤมล เสกธีระ, เอกสารประกอบการสอนวิชา ๒๓๐๔๕๒ กฎหมายอนรุ กั ษทรพั ยากรธรรมชาติ สิง่ แวดลอมและ ศิลปวัฒนธรรม (คณะนิตศิ าสตร มหาวิทยาลยั นเรศวร ๒๕๕๕) สนุ ีย มลั ลิกะมาลย, การบงั คบั ใชก ฎหมายสิ่งแวดลอ ม, (สำนกั พิมพน ติ ธิ รรม ๒๕๔๒) อดุ มศกั ดิ์ สินธิพงษ, กฎหมายเกยี่ วกับสิง่ แวดลอม, (สำนักพิมพวญิ ชู น ๒๕๔๗) บทความ ภาษาไทย ประพจน คลายสุบรรณ, “แนวคิด ทฤษฎี และหลักกฎหมายที่เกี่ยวของในคดีสิ่งแวดลอม” วารสารวิชาการ ศาลปกครอง ปท่ี ๗ ฉบับท่ี ๒ (พิมพค ร้งั ที่ ๑ ๒๕๕๐) ณรงค ใจหาญ, สภาพบังคับในกฎหมายสิ่งแวดลอม, รพี ๔๗ “มองกฎหมายหลากมุม” , คณะกรรมการเนติบัณฑิต สมยั ที่ ๕๖ (สำนกั อบรมศึกษากฎหมายแหงเนตบิ ัณฑิตยสภา, ๒๕๔๗ เดอื นเดน นาคสหี ราช, บทบาทขององคกรพฒั นาเอกชนในการดำเนนิ คดอี าญาทางสิง่ แวดลอมของประเทศไทย, บทบณั ฑิตย ๖๖, ๓ (กนั ยายน ๒๕๕๓) ๑๑๘. รายงานผลการวิจยั ภาษาไทย คนึงนิจ ศรีบัวเอี่ยม, “ความยุติธรรมทางส่ิงแวดลอม (Environmental Justice and Citizenship) (รายงานผลการวิจยั เสนอสถาบันนโยบายศึกษา ๒๕๕๙) ปาริชาติ สายจันดี, “วิธีการเพื่อความปลอดภัยในคดีสิ่งแวดลอม The application of safety measures in environmental cases” (รายงานสืบเนื่องมาจากการวิจัยระดับชาติ ครั้งที่ ๕ สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลยั ราชภัฏกำแพงแสน) บทความ (ออนไลน) บุญชู ณ ปอมเพชร, “เอกสารประกอบการเรียน ๑๗๗๔๔๖ กฎหมายสิ่งแวดลอม : การฟองคดีสิ่งแวดลอมและ ทรัพยากร” คณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม) <https://www.law.cmu.ac.th/law2011/Goto .ph p?action=document&id= 4097> สบื คน เม่อื ๕ กรกฎาคม ๒๕๖๔.

๗๐ สวนเศรษฐศาสตรสิ่งแวดลอม กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม, มารูจัก... มาตรการทางเศรษฐศาสตรในการจัดการมลพิษ ๒๕๕๘ <https://www.pcd.go.th/> สืบคนเมื่อ ๗ กรกฎาคม ๒๕๖๔. วทิ ยานพิ นธ ภาษาไทย กนกพรรณ ตันวิมลรัตน, ‘ภาระการพิสูจนเรื่องความสัมพันธระหวางการกระทำและผลในคดีสิ่งแวดลอม’ (วทิ ยานพิ นธ นติ ศิ าสตรมหาบัณฑิต มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร ๒๕๕๓) ๑๓. สิบเอก วรากร ชวาลา, ‘พยานหลักฐานคดีสิ่งแวดลอมในศาลยุติธรรม’ (นิติศาสตรมหาบัณฑิต จุฬาลงกรณ มหาวิทยาลยั ๒๕๔๘) รัฐธีร เจริญวุฒิลักษณ, ‘ความผิดเกี่ยวกับการกอใหเกิดเสียงเดือดรอนรำคาญ’ (วิทยานิพนธ นิติศาสตร มหาบัณฑิต คณะนติ ศิ าสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ๒๕๕๙) ๑๖-๑๗. ภาษาตา งประเทศ Garner, Bryan A; Black and Henry Campbell, Black’s law dictionary, 9thed, (St. Paul,Minn : West Thomson Reuters, 2009), s.v. “Nuisance”

บทที่ ๖ หลกั การวา ดวยการคุมครองสิ่งแวดลอ มตอ งไมมีลักษณะท่ถี ดถอยลง∗ (Principle of Non-Regression หรือ Principle of Standstill) หลกั การวา ดวยการคุม ครองสิ่งแวดลอมตอ งไมม ีลกั ษณะที่ถดถอยลง (Principle of Non-Regression หรือในภาษาฝรัง่ เศส Le principe de non régression du droit de l’environnement) นี้ อาจกลาวไดว า เปนหลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอม (สากล) หลักการใหมลาสุดที่ไดรับการพัฒนายอมรับเปนหลัก กฎหมายสิ่งแวดลอมอยางชัดเจนในคำอธิบายทางวิชาการ โดยที่หลักการนี้มีการบัญญัติรับรองไวในกฎหมาย ลายลักษณอักษร ทั้งระดับกฎหมายระหวางประเทศ กฎหมายของสหภาพยุโรป และกฎหมายภายในของ ประเทศตาง ๆ รวมทั้งจากการที่องคกรตุลาการทุกระดับและท่ัวโลกนำหลักการนี้มาใชพิพากษาคดีสิ่งแวดลอม สำหรับประเทศไทย จากการสำรวจวรรณกรรมกฎหมายสิ่งแวดลอมของไทย พบวายังไมมีคำอธิบายถึงหลักการนี้ อยางชัดเจน ทั้งปรากฏวามีการนำหลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลงนี้ไป อธิบายรวมอยูในหลักการพื้นฐานประการอื่น ๆ เชน หลักการพัฒนาอยางยั่งยืน หรือหลักการปองกันไว ลวงหนาและหลักการระมัดระวังไวกอน อยางไรก็ดี หลักกฎหมายสิ่งแวดลอมประการนี้มีวัตถุประสงค สาระสำคัญและวิธีการเพื่อบรรลุเปาหมายในการคุมครองสิ่งแวดลอมที่แตกตางไปจากหลักการพื้นฐานของ กฎหมายส่งิ แวดลอมประการอื่น ดังจะไดอธบิ ายในรายละเอียดตอไป ๖.๑ ความหมายและสาระสำคญั ของหลักการ หลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอมทุกหลักการมีความเชื่อมโยงสัมพันธและประสานเปนหนึ่ง เดียวกันเพื่อปกปองคุมครองสิ่งแวดลอม ไมวาจะเปนหลักความเปนสากลของสิ่งแวดลอม หลักการมีสวนรวม ของประชาชนเก่ียวกับส่ิงแวดลอม หลักการพัฒนาทีย่ ั่งยืนและหลักบูรณาการทางสิ่งแวดลอม หลักการปองกัน ลวงหนาและหลักการระวังไวกอน รวมทั้งหลักผูกอมลพิษเปนผูจาย อาจกลาวไดวาหลักการพื้นฐานของ กฎหมายสิ่งแวดลอมทั้ง ๕ หลักการดังกลาวจะบรรลุผลสำเร็จไดอยางตอเนื่อง ตองอาศัยหลักการวาดวย การคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะท่ีถดถอยลงชวยกำกับและกระตุนเตือนถึงพันธสัญญาเพื่อคุมครอง สงิ่ แวดลอมท่ีประชาคมโลกและรัฐตา ง ๆ ไดส รา งกฎเกณฑท ม่ี ีคาบงั คับทางกฎหมายขน้ึ ไว หัวขอ นี้จะไดอธิบาย ถึงที่มา ความหมายและสาระสำคัญของหลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลง ซ่ึงเปนหลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอมหลักการใหมลาสุด พรอมทั้งยกตัวอยางการพัฒนาและบังคับใช หลกั การพน้ื ฐานของกฎหมายสงิ่ แวดลอ มประการน้ใี นสาธารณรฐั ฝรั่งเศส ดังน้ี ๖.๑.๑ กำเนิดหลกั การ หลกั การพื้นฐานของกฎหมายสง่ิ แวดลอมทวี่ า ดวยการคุมครองส่ิงแวดลอมตอ งไมม ีลักษณะที่ถดถอยลงนี้ มีที่มาจากการประชุมสิ่งแวดลอมโลกขององคการสหประชาชาติ ครั้งที่ ๒๐ หรือที่เรียกวา Rio+20 จัดขึ้น ระหวางวันที่ ๒๐-๒๒ มิถุนายน ค.ศ. ๒๐๑๒ (พ.ศ. ๒๕๕๕) ท่ีนครริโอเดอจาเนโร ประเทศบราซิล ในธีมท่ี ∗ เนื้อหาบทที่ ๖ นี้ จัดทำโดยนางสาวอภิญญา แกวกำเหนิด พนักงานคดีปกครองชำนาญการพิเศษ กลุมสนับสนุน วิชาการคดีปกครอง สำนักวิจัยและวิชาการ (หัวหนาคณะทำงานโครงการปรับปรุงและพัฒนาระบบบริหารงานยุติธรรมทาง ปกครอง : การศึกษาวเิ คราะหกฎหมายทเ่ี ก่ียวกับวิธพี ิจารณาคดีปกครองสง่ิ แวดลอมในระบบกฎหมายไทย)

๗๒ วาดวย “การสรางเศรษฐกิจสีเขียวในบริบทของการพัฒนาที่ยั่งยืนและการขจัดความยากจน ดวยโครงสราง สถาบันเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน” (The Green Economy in the Context of Sustainable Development and Poverty Eradication and the Institutional Framework for Sustainable Development) ที่ ใ ห ความสำคัญกับการพัฒนาที่ยั่งยืน (The Sustainable Development) และสิทธิของคนรุนอนาคต (The Rights of Future Generations) โดยการประชุมครั้งนี้ มีการยืนยันหลักการสำคัญประการหนึ่ง คือ การดำเนินการตาง ๆ เพื่อการปกปองคุมครองสิ่งแวดลอมมีความจำเปนที่จะตองไมใหถดถอยกลับไปสู มาตรการตามพันธกรณีที่สรางกันไวเมื่อการประชุมครั้งแรก คือ การประชุม Rio 1992 ในการประชุม Rio+20 น้ี ที่ประชุมประสบผลสำเร็จในการกำหนดขอเรียกรองแกรัฐสมาชิกเพื่อใหหลักการวาดวยการคุมครอง สิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลง ไดรับการรับรองในบริบทของการคุมครองสิ่งแวดลอมและ สิทธิขั้นพื้นฐาน จึงถือวาเปนการรับรองหลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลง หรือรูจกั กนั ในช่อื หลัก Standstill๑ ทีเ่ ปรยี บเสมือนการขับเคลอ่ื นวงลอ ตอ งขบั เคลอ่ื นไปขางหนา โดยจะตอง ปองกันไมใหวงลอมีการหมุนยอนถอยหลัง (Anti-Return) หลังจากนั้น หลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอม ตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลงก็ไดเขาเปนสวนหนึ่งของกฎเกณฑตามกฎหมายสิ่งแวดลอมระหวางประเทศ โดยขอเสนอของกลุม ๗๗ ประเทศ ตามขอกำหนดเพิ่มเติมในการประชุมกรุงนิวยอรก (Un amendement des négociations de New York) เมื่อเดือนพฤษภาคม ค.ศ. ๒๐๑๒ (พ.ศ. ๒๕๕๕) และนำมาสูการท่ี หลายประเทศนำหลักการนี้มาบัญญัติไวในรัฐธรรมนูญ หลักการนี้ปรากฏชัดเจนในเวลาตอมาจากการประชุม COP 22 เมื่อป ค.ศ. ๒๐๑๖ (พ.ศ. ๒๕๕๙) ที่กรุงมาราเกซ โดยที่ประชุมไดรับรองยืนยันวาจะไมใหมี การกระทำอันเปนการลมลางหลักการตาง ๆ ที่ไดบัญญัติไวตามความตกลงปารีส และไดเพิ่มหลักการวาดวย การคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลงไวในรางความตกลงรวมระดับโลกเพื่อสิ่งแวดลอม (The Draft Global Pact for the Environment) สงผลใหประเทศภาคีสมาชิกตางรับหลักการมาบัญญัติเปน กฎหมายภายในของตน ๖.๑.๒ ตัวอยางการบัญญัติรับรองหลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลงไว ในกฎหมายภายในประเทศของสาธารณรัฐฝรั่งเศส ในสาธารณรัฐฝรงั่ เศส นอกจากจะมกี ารประกาศใชกฎบัตรสิ่งแวดลอ ม ค.ศ. ๒๐๐๔ (พ.ศ. ๒๕๔๗) ซ่ึง มีสถานะเปนสวนหนึ่งของรัฐธรรมนูญฝรั่งเศสแลว ยังมีประมวลกฎหมายสิ่งแวดลอม ซึ่งเปนกฎหมายกลาง ที่เกี่ยวกับการคุมครองสิ่งแวดลอม และตามมาตรา L.110-1 ของประมวลกฎหมายสิ่งแวดลอมฝรั่งเศสไดบัญญัติ รับรองสถานะทางกฎหมายของหลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอมหลายประการวาเปนหลักกฎหมาย ท่ีมีคุณคาในระดบั รัฐบัญญัติหรือกฎหมายที่ตราขึ้นโดยฝายนิติบัญญัติ หลักกฎหมายสิง่ แวดลอ มท้ังหลายดังกลา ว เหลานี้มีวัตถุประสงคเพื่อชี้นำการดำเนินงานของฝายนิติบัญญัติและฝายบริหารในการที่จะตรากฎหมายหรือ ออกกฎขอบังคับใหสอดคลองกับหลักกฎหมายสิ่งแวดลอมดังกลาว โดยหลักกฎหมายสิ่งแวดลอมเหลานี้ บางหลักการมีคุณคาในระดับรัฐธรรมนูญ นับตั้งแตกฎบัตรสิ่งแวดลอมของฝรั่งเศสไดรับการพิจารณาใหเปน สวนหนึ่งของรฐั ธรรมนูญในป ค.ศ. ๒๐๐๔ (พ.ศ. ๒๕๔๗) ๑ Clara Tulasne, Le principe de non-régression en droit chilien et en droit français, ส ื บ ค  น ขอมูลที่ https://blogs.parisnanterre.fr/article/le-principe-de-non-regression-en-droit-chilien-et-en- droit-francais-clara-tulasne

๗๓ นอกจากนี้ สาธารณรัฐฝรั่งเศสยังไดประกาศใชกฎหมายวาดวยการฟนฟูความหลากหลายทางชีวภาพ สิ่งแวดลอมทางธรรมชาติและภูมิทัศน183๒ เมื่อวันที่ ๙ สิงหาคม ค.ศ. ๒๐๑๖ (พ.ศ. ๒๕๕๙) กฎหมายฉบับนี้เปน การแกไขเพิม่ เตมิ ประมวลกฎหมายสิ่งแวดลอม โดยไดเ พ่มิ บทบญั ญตั ิมาตรา L. 110-1๓ แหง ประมวลกฎหมาย สิ่งแวดลอมที่กำหนดหลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลง ไววา “...(๙) หลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลง เปนหลักการพื้นฐานเพื่อการปกปอง คุมครองสิ่งแวดลอมท่ีไดรับการบัญญัติรับรองไวโดยบทบัญญัติทางกฎหมายและกฎขอบังคับที่เกี่ยวของกับ ส่งิ แวดลอ ม โดยท่ีกฎหมายและกฎขอ บังคบั ทัง้ หลายดังกลาวจะตอ งมีวตั ถปุ ระสงคเพื่อการปรับปรุงการปกปอง คุมครองสิ่งแวดลอมใหดีขึ้นอยางตอเน่ือง ทั้งนี้ โดยคำนึงถึงความรูทางวิทยาศาสตรและเทคนิควิทยาการใหม ทเ่ี กิดข้ึนในชวงเวลาน้นั ” อยางไรก็ดี กอนที่จะมีการบัญญัติอยางชัดเจนในกฎหมายวาดวยการฟนฟูความหลากหลาย ทางชีวภาพ สิ่งแวดลอมทางธรรมชาติและภูมิทัศน นักกฎหมายฝรั่งเศสบางทาน185๔ ก็มีการตีความบทบัญญัติ มาตรา ๑ และมาตรา ๒ ของกฎบตั รสง่ิ แวดลอมฝรงั่ เศส ค.ศ. ๒๐๐๔ (พ.ศ. ๒๕๔๗) (ในลักษณะทเี่ ปน หลกั การ วาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลง โดยมาตรา ๑ ๕186 ของกฎบัตรสิ่งแวดลอม บัญญัติ รับรองสิทธิในการที่จะดำรงชีวิตในสภาพแวดลอมที่สมดุลและปลอดภัยตอสุขภาพ และมาตรา ๒ ๖187 บัญญัติให เปนหนาที่ของทุกคนที่จะตองพัฒนาปรับปรุงสิ่งแวดลอม ซึ่งตอมาคณะตุลาการรัฐธรรมนูญของฝรั่งเศสก็ไดมี คำวินิจฉัยรับรองหลักการนี้ไวในคดีตรวจสอบความชอบดวยรัฐธรรมนูญของรางกฎหมาย วาดวยการฟนฟู ความหลากหลายทางชีวภาพ สภาพแวดลอมทางธรรมชาติและภูมิทัศน โดยมาตรา ๒ วรรคทาย188๗ ของ รางกฎหมายดังกลาว ไดบัญญัติหลักการของการดำเนินการอยางตอเนื่องเพื่อปรับปรุงและปกปองสิ่งแวดลอม โดยคำนึงถึงความรูทางวิทยาศาสตรที่พัฒนากาวหนาไปในหวงเวลานั้น ๆ (Un principe d’amélioration constante de la protection de l’environnement, compte tenu des connaissances scientifiques du moment) คณะตุลาการรัฐธรรมนูญวินิจฉัยวาหลักการดังกลาวนี้ เปนหลักการพื้นฐานประการหนึ่งของ กฎหมายสิ่งแวดลอม ที่เรียกวา “หลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมจะตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลง” (Principle of Non-Regression/Le principe de non-régression) ซ่ึงเปน หลักกฎหมายส่ิงแวดลอ มที่บังคับ ๒ La loi n°2016-1087 du 8 août 2016 pour la reconquête de la biodiversité, de la nature et des paysages. ๓ L'article L.110-1 du code de l'environnement ; « 9) Le principe de non-régression, selon lequel la protection de l’environnement, assurée par les dispositions législatives et réglementaires relatives à l’environnement, ne peut faire l’objet que d’une amélioration constante, compte tenu des connaissances scientifiques et techniques du moment. » ๔ไดแก Michel Prieur และ Laurent Vassallo อางใน Clara Tulasne, Le principe de non-régression en droit chilien et en droit français,อา งแลว ๕ La charte de l'environnement de 2004, l’article 1 er “Chacun a le droit de vivre dans un environnement équilibré et respectueux de la santé” ๖ La charte de l'environnement de 2004, l’article 2 “Toute personne a le devoir de prendre part à la préservation et à l'amélioration de l'environnement” ๗ La loi n° 2016-1087 du 8 août 2016 pour la reconquête de la biodiversité, de la nature et des paysages L’article 2 (9 ) Le principe de non-régression, selon lequel la protection de l'environnement, assurée par les dispositions législatives et réglementaires relatives à l'environnement, ne peut faire l'objet que d'une amélioration constante, compte tenu des connaissances scientifiques et techniques du moment.

๗๔ แกการใชอำนาจของฝายนติ ิบญั ญัติและฝายบรหิ ารในการทีจ่ ะตรากฎหมายหรอื ออกกฎเกณฑ (กฎหมายลำดับรอง) ภายใตกรอบของบทบัญญัติทางกฎหมายที่เฉพาะเจาะจงที่บัญญัติใหอำนาจไวแตละเรื่อง จะตองเคารพตอ หลักที่วาจะตองไมเปนการทำใหการคุมครองสิ่งแวดลอมตองลดนอยถอยลง แตอยางไรก็ดี หลักการพื้นฐาน ของกฎหมายสิ่งแวดลอมที่วาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลงนี้ ก็ไมไดรับการรับรอง วา เปนหลักการพืน้ ฐานตามรัฐธรรมนญู ฝรง่ั เศส โดยคณะตลุ าการรัฐธรรมนูญของฝรง่ั เศสไดวินิจฉยั วา หลกั การ วาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมจะตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลง เปนเพียงหลักกฎหมายสิ่งแวดลอมที่มีคุณคา ระดับกฎหมายของฝา ยนิติบญั ญัติ (Legislative Value /Une valeur législative)๘ ๖.๑.๓ เปาหมายของหลักการ หลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลงนี้ไมไดมีจุดมุงหมายที่จะแกไข เพิ่มเติมระบบความรับผิดของบุคคลเอกชนที่เกี่ยวของกับสิ่งแวดลอมที่มีอยูแลวในหลักผูกอมลพิษเปนผูจาย แตหลักการน้มี เี ปา หมายสำคัญเพ่อื กำหนดเปน หนาที่ของรัฐในการกำหนดแนวทางการพัฒนามาตรฐานสำหรับ การตรากฎหมายหรอื การออกกฎขอบงั คับในอนาคตเพ่อื การปกปองคมุ ครองสิ่งแวดลอมไมใหถดถอยลงไปจาก มาตรการคุมครองเดมิ แมวาโดยปกติแลว เวลาในการใชบังคับกฎหมายแตละฉบับยอมพิจารณาไปในอนาคต ไมไดพิจารณา ยอนหลังไปในอดีต แตสำหรับกฎหมายสิ่งแวดลอมการใชบังคับกฎหมายจะพิจารณาผสานทั้งอดีต ปจจุบัน และอนาคต กลาวคือ เปนการพิจารณาถึงสถานการณเกี่ยวกับสิ่งแวดลอม ณ เวลาปจจุบัน โดยตั้งคำถามกับ ปญ หาทเ่ี กิดกับสงิ่ แวดลอ มในชว งเวลาทผ่ี า นมา (อดตี ) พรอ มท้งั ตระหนักถงึ ผลตอสิง่ แวดลอมในอนาคต นั่นคือ คำนงึ ถึงการพฒั นาทยี่ ั่งยืนและสิทธิของคนรุนอนาคต ประกอบกับโดยหลักการทั่วไปแลว บทบัญญัติกฎหมาย เมื่อใชบังคับมาเปนระยะเวลาหนึ่งก็อาจถูกตั้งคำถามถึงความมีประสิทธิภาพและกฎหมายอาจถูกแกไข เปลี่ยนแปลงไดเสมอ ทั้งนี้ สอดคลองกับหลักอำนาจสูงสุดของรัฐสภา (La souveraineté du parlement) และหลักประชาธิปไตย (La démocratie) ดังคำกลาวที่วา “สิ่งใดที่กฎหมาย (ฉบับหนึ่ง) บัญญัติใหกระทำได สิ่งนั้นก็ยอมถูกยกเลิกโดยกฎหมาย (อีกฉบับหนึ่ง) ไดเชนกัน” ดวยเหตุนี้ จึงมีฝายที่โตแยงหลักการวาดวย การคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลง เปนหลักกฎหมายที่ขัดตอหลักอำนาจสูงสุดในการตรา กฎหมายของรฐั สภาและขัดตอหลักประชาธิปไตย เพราะหลักการน้ีเปนการสรา งขอจำกดั ในการตรากฎหมายใหม และยกเลิกกฎหมายเกา ซึ่งในประเด็น คณะตุลาการรัฐธรรมนูญของฝรั่งเศสไดวินิจฉัยวาหลักการวาดวย การคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลงที่ไดรับการบัญญัติรับรองไวในกฎหมายวาดวยการฟนฟู ความหลากหลายทางชีวภาพ ส่งิ แวดลอ มทางธรรมชาติและภูมิทศั นข องฝรัง่ เศส ไมขดั ตอหลกั อำนาจสงู สดุ ของ รฐั สภาในการตรากฎหมาย และไมข ัดตอหลักการประชาธปิ ไตย190๙ โดยที่ปจจุบันเปนที่ยอมรับจากประชาคมโลกอยางไมมีขอโตแยงวา ปญหาสิ่งแวดลอมของโลกเขาสู ภาวะวิกฤติ และเปนวาระเรงดวนที่ประชาคมโลกและประเทศตาง ๆ ตองรวมมือกนั ปกปองคุมครองและฟนฟู สภาพสิ่งแวดลอม ประกอบกับการพัฒนาแนวคิดเกี่ยวกับสิทธิในสิ่งแวดลอมที่ไดรับการพัฒนายอมรับวาเปน สิทธิมนุษยชนทั้งในระดับกฎหมายระหวางประเทศ และระดับกฎหมายภายในประเทศ โดยรัฐธรรมนูญของ ๘ คำวินิจฉัยของคณะตุลาการรัฐธรรมนูญฝรั่งเศส คดีเลขที่ 2016-735 DC ลงวันที่ ๔ สิงหาคม ค.ศ. ๒๐๑๖ (Décision n° 2016-735 DC du 4 août 2016) ๙ อภิญญา แกวกำเหนิด, “คณะตุลาการรัฐธรรมนูญฝรั่งเศสตรวจสอบความชอบดวยรัฐธรรมนูญของรางกฎหมาย วาดวยการฟนฟูความหลากหลายทางชีวภาพ สภาพแวดลอมทางธรรมชาติและภูมิทัศน”, หลักกฎหมายมหาชนเดือน กรกฎาคม ๒๕๖๔

๗๕ แตละประเทศก็มีการบัญญัติรับรองสิทธิในสิทธิแวดลอมเอาไว สิทธิในสิ่งแวดลอมจึงมีสถานะเปน สิทธิขั้นพื้นฐานตามรัฐธรรมนูญ พรอมทั้งการที่ประชาคมโลกตางเรียกรองใหการดำเนินการตาง ๆ เพื่อการพัฒนา โดยเฉพาะอยางยิ่งการพัฒนาทางเศรษฐกิจ จะตองเปนการพัฒนาที่ยั่งยืน โดยตระหนักถึงผลกระทบตอ สิ่งแวดลอมในอนาคต ดวยเหตุนี้ จึงจำเปนที่จะตองมีหลักการทางกฎหมายสิ่งแวดลอมซึ่งเปนขอผูกพันที่จะ ขัดขวางไมใหมีการออกกฎหมายหรือกฎระเบียบของรัฐในลักษณะที่ลดทอนมาตรการคุมครองสิ่งแวดลอมที่มี อยูเดิมอันจะทำใหการคุมครองสิ่งแวดลอมตองถดถอยลง และตระหนักวาการทำลายสิ่งแวดลอมในวันน้ี นอกจากจะสง ผลกระทบตอคนรนุ ปจจบุ นั แลว ยงั นำไปสหู ายนะตอสง่ิ แวดลอ มของคนรนุ อนาคต อยางไรก็ดี แมวาประชาคมโลกจะสรางหลักกฎหมายสิ่งแวดลอมหรือหลักการพื้นฐานของกฎหมาย สิ่งแวดลอมในประการตาง ๆ ขึ้นมา ไมวาจะเปนหลักความเปนสากลของส่ิงแวดลอม หลักการมีสวนรวมของ ประชาชนเกี่ยวกับสิ่งแวดลอม หลักการพัฒนาที่ยั่งยืนและหลักบูรณาการทางสิ่งแวดลอม หลักการปองกัน ลวงหนาและหลักการระวังไวกอน และหลักผูกอมลพิษเปนผูจาย โดยมีเปาหมายเพื่อลดการกอมลพิษและ รักษาไวซึ่งความหลากหลายทางชีวภาพ และรัฐธรรมนูญของประเทศทั้งหลายตางมุงที่จะรับรองใหสิทธิใน สิ่งแวดลอมเปนสิทธิมนุษยชนหรือสิทธิขั้นพื้นฐาน แตในความเปนจริง สิ่งที่เห็นประจักษทั่วโลกก็คือ สิ่งแวดลอมกลับยังคงถูกคุกคามและถูกทำลายอยางตอเนื่องตลอดมา ซึ่งเปนสิ่งที่ขัดแยงกับหลักการและ มาตรการที่ประชาคมโลกคาดหวังและตั้งใจ ซึ่งอาจนำไปสูการถดถอยในการคุมครองสิ่งแวดลอม สราง ความเสียหายตออนาคตของมนุษยชาติ และคุกคามตอการพัฒนาที่ยั่งยืน รวมทั้ง ขัดตอความยุติธรรม ทางสิ่งแวดลอมระหวางรุน ดังนั้น จึงสมควรที่จะตองกำหนดใหหลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอม ทั้ง ๕ หลักการดังกลาวขางตน และหลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอมที่อาจมีขึ้นใหมในอนาคต อยูใน ประเภทของหลักกฎหมายที่ไมอาจยกเลิกและไมอาจแกไขในทางทำลายได (Des règles juridiques non abrogeables et intangibles/Non-repealable and intangible legal rules) ทั้งนี้ เพื่อพิทักษรักษาประโยชน รว มกันของมวลมนุษยชาติ (L’intérêt commun de l’humanité) ๖.๑.๔ สาระสำคญั ของหลักการ สำหรับเนื้อหาสาระของหลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลงน้ี มีลักษณะเชนเดยี วกับหลกั การปองกันไวกอน กลาวคือ ไมไดกำหนดรายละเอียดไวมากนัก และมักถูกนำมาใช อธิบายผิด ๆ ทั้งจากฝายที่สนับสนุนและฝายที่ไมเห็นดวย สำหรับฝายที่ไมเห็นดวยกับหลักการวาดวย การคุมครองสิง่ แวดลอมตองไมม ลี ักษณะทีถ่ ดถอยลง มักจะยกเหตุผลสนับสนุนเพ่ืออธิบายใหเห็นวาหลักการนี้ นอกจากจะปราศจากคุณคาทางกฎหมายแลว ยังเปนภัยคุกคามตอการดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจ แตสำหรับผูสนับสนุนหลักการนี้ก็มักจะยกเหตุผลมาสนับสนุนวาหลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตอง ไมมีลักษณะที่ถดถอยลงนี้สามารถมีผลบังคับและสรางความสรางความกดดันใหเกิดผลในการคุมครอง สง่ิ แวดลอมได รวมทง้ั อธิบายถึงการเกดิ ขึ้นในระดบั กฎหมายระหวางประเทศ หลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลงนี้มีสาระสำคัญหรือหลักคิด พนื้ ฐาน ดงั น1ี้91๑๐ (๑) กฎหมายและกฎระเบียบเกี่ยวกับสิ่งแวดลอมจะตองมีลักษณะในเชิงปฏิบัติการและใชงานไดจริง (Un caractère fonctionnel et opérationnel) โดยมีจุดมุงหมายเพื่อปกปองคุมครองและพัฒนาปรับปรุง ๑๐ Michel Prieur, “La non-régression, condition du développement durable, ขอมูลจาก https://www.cairn.info/ revue-vraiment-durable-2013-1-page-179.htm

๗๖ สิ่งแวดลอมสำหรับคนรุนปจจุบันและอนาคต นั่นคือ ระบบกฎหมายสิ่งแวดลอมเปนระบบท่ีคอย ๆ สรางและ พัฒนาขึ้นตามลำดับ โดยอาศัยความกาวหนาทางวิทยาศาสตร และในประการสำคัญกฎหมายสิ่งแวดลอมเปน กฎหมายทส่ี ังคม (มนุษย) เรียกรอ งตอ งการเพม่ิ มากขึน้ แนวความคิดเกี่ยวกับความกาวหนา (การไมถดถอยลง) ในการปกปองคุมครองสิ่งแวดลอมจะสราง ความตอเนื่องใหกับนโยบายดานสิ่งแวดลอมของรัฐ ซึ่งแสดงใหเห็นวาเหตุผลของหลักการนี้เปนอันหนึ่ง อนั เดยี วกบั เจตจำนงของมนษุ ยชาติท่จี ะทำใหการคุมครองส่ิงแวดลอมอยูใ นระดับสูงทสี่ ดุ ดังเชนท่ีกำหนดไวใน มาตรา ๓ ของสนธสิ ญั ญาลสิ บอนวา ดว ยสหภาพยุโรป (๒) ลักษณะของความกาวหนา (การไมถดถอยลง) ในการปกปองคุมครองสิ่งแวดลอมยังมีหลักคิด พื้นฐานเชิงโครงสรางที่เชื่อมโยงหลักการวาดวยลำดับชั้นของกฎเกณฑทางกฎหมายในแตละระดับอีกดวย ไดแก กฎหมายระหวางประเทศ กฎหมายของกลุมประเทศในระดับภูมิภาค และกฎหมายภายในประเทศ กลาวคือ มาตรการทางกฎหมายระดับภูมิภาคยอมไมอาจขัดหรือแยงตอกฎหมายระหวางประเทศที่กำหนด มาตรฐานสากลอันเปนการปกปองคุมครองกับสิ่งแวดลอม กฎเกณฑทางกฎหมายระดับภูมิภาคจะตองกำหนด มาตรการท่คี ุมครองสิง่ แวดลอมท่มี ากขึ้นกวากฎเกณฑสากลระดับระหวา งประเทศเทานนั้ และในขณะเดียวกัน มาตรการทางกฎหมายสิง่ แวดลอ มในระดบั กฎหมายภายในประเทศของประเทศในสหภาพยโุ รปก็จะตองไมต่ำกวา มาตรฐานของกฎหมายแหง สหภาพยุโรป การท่ีกฎหมายภายในของประเทศสมาชิกสหภาพยุโรปจะยกเวนหรือ ขัดแยงตอกฎหมายของสหภาพยโุ รปได ก็เฉพาะเพ่ือการคุมครองประโยชนตอสิ่งแวดลอมที่มากกวา ทั้งนี้ ตาม มาตรา ๑๙๓ ของสนธิสญั ญาวา ดวยการดำเนนิ งานของสหภาพยโุ รปเทาน้ัน ดังนั้น จึงถือวาสำหรับประเทศสมาชิกสหภาพยุโรป กฎเกณฑทางกฎหมายระดับกฎหมายระหวาง ประเทศและกฎหมายระดบั ภมู ิภาคยุโรปถือเปน เกณฑม าตรฐานข้นั ต่ำสำหรับการปกปองคมุ ครองส่งิ แวดลอมที่ รัฐสมาชิกตองยึดถือปฏิบัติ แตทั้งนี้ แตละประเทศในยุโรปมีอิสระในการที่จะกำหนดกฎเกณฑทางกฎหมาย ภายในประเทศเพื่อกำหนดมาตรการปกปองคุมครองสิ่งแวดลอมที่สูงกวามาตรฐานขั้นต่ำ และหามตรา กฎหมายหรือออกกฎระเบียบที่มีลักษณะที่ทำใหการปกปองคุมครองสิ่งแวดลอมลดนอยถดถอยลงไปกวา มาตรการเดมิ (๓) นอกจากนี้ หลักการคุมครองสิง่ แวดลอมตองกาวไปขางหนา ยังมีหลักพ้ืนฐานท่ีสำคัญในเชิงเนื้อหา (Un fondement matériel) หมายความวา กฎเกณฑทางกฎหมายที่บญั ญตั ิข้ึนโดยมีวัตถุประสงคเพ่ือปกปอง คุมครองสิ่งแวดลอมนั้น เปนไปเพื่อผลประโยชนรวมกันประชาคมโลก กฎหมายสิ่งแวดลอมจึงเปนกฎหมายท่ี กอใหเกิดหนาที่บังคับที่ไมอาจหลีกเลี่ยง และมีผลบังคับเปนการทั่วไปตอทุกคนทุกฝาย (erga omnes) ซึ่ง หลักการปกปองคุมครองสิ่งแวดลอมเพื่อคนรุนปจจุบันและคนรุนอนาคตถือเปนสาระสำคัญของการพัฒนา ที่ยั่งยืนท่ีไดรับการยอมรับอยางชัดแจง จากประชาคมโลกวาเปนสวนหนึ่งของความสงบเรียบรอยของประชาคมโลก (L’ordre public mondial) (๔) การไมถดถอยในการปกปองคุมครองสิ่งแวดลอมหรือหลักการคุมครองสิ่งแวดลอมตองมี ความกาวหนานี้ ถือเปนรากฐานทางการเมืองและทางเศรษฐกิจที่มีแนวคิดสำคัญเพ่ือปองกันการบิดเบือน การแขงขันเสรีในตลาดโลก ดังที่ไดมีการกำหนดไวในหลักการขอที่ ๑๒ ของปฏิญญาริโอ ค.ศ. ๑๙๙๒ (พ.ศ. ๒๕๓๕) กลาวคือ ความเปนอนั หน่ึงอันเดียวกันของระบบกฎหมายสิ่งแวดลอ มมุง ท่ีจะหลีกเลี่ยงไมใหเ กดิ “Free Rider” หรือผูที่ฉกฉวยผลประโยชนทางเศรษฐกิจโดยไมลงทุนลงแรง ดังที่ตอมาสนธิสัญญาวาดวย การคาเสรีหลายฉบับ (Les traités de libre-échange) ก็ไดมีการกำหนดเกี่ยวกับการคุมครองสิ่งแวดลอมไววา กฎเกณฑทางกฎหมายสิ่งแวดลอมนัน้ ไมอาจลดมาตรฐานดา นการคุมครองสิ่งแวดลอ มลงได

๗๗ (๕) ประการสุดทาย หลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมถดถอยลงนี้ถือวาเปน หลกั กฎหมายทวั่ ไปของกฎหมายส่ิงแวดลอ มระหวา งประเทศ (Les principes généraux du droit international de l’environnement) ดงั จะเหน็ ไดจากหลักการขอ ๒๔ ของปฏญิ ญาสตอกโฮลม ค.ศ. ๑๙๗๒ (พ.ศ. ๒๕๑๕) ทบี่ ัญญัติ หลักการความรวมมอื (Le principe de coopération) ซึ่งจากหลกั การความรว มมือน้ีทำใหป ระเทศ ภาคีสมาชิกจะตอ งใหค วามรวมมือกันในการเสริมสรา ง อนรุ กั ษ ปกปอ ง และฟน ฟูสภาพและความสมบูรณของ ระบบนิเวศของโลก ไมใชเปนการรวมมือเพื่อลดการคุมครองสิ่งแวดลอม ประกอบกับภายใตหลักความยั่งยืน (La durabilité) ซึ่งแสดงถึงความพยายามอยางตอเนื่องของประเทศตาง ๆ เพื่อใหเกิดการพัฒนาที่สอดคลอง กับขอจำกัดของโลก ดังที่ไดรับการประกาศยืนยันหนักแนนในการประชุม Rio+20 วา “เรื่องสิ่งแวดลอม จะตองเปนอนาคตอยางทเี่ ราตอ งการ” ๖.๒ หนาท่ีของรัฐ (บทบังคับ) ในเชิงกาวหนาเพื่อการปกปองคุมครองสิ่งแวดลอม : วิธีการเพื่อบรรลุ เปา หมาย จากสาระสำคัญในเชิงเนื้อหาของหลักการคุมครองสิ่งแวดลอมตองกาวไปขางหนาหรือหลักการ ปกปองคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมถดถอยลง ที่มีขอกำหนดวา กฎหมายสิ่งแวดลอมเปนกฎหมายซึ่งกอใหเกิด หนาที่บังคับอยางไมอาจหลีกเลี่ยง และมีผลบังคับเปนการทั่วไปตอทุกคนทุกฝาย (erga omnes) โดยเฉพาะ อยางยิ่ง (สำคัญที่สุด) มีผลบังคับตอรัฐนั้นเอง ทั้งนี้ เพื่อไมใหหลักการวาดวยการคุม ครองสิ่งแวดลอ มตองไมม ี ลักษณะท่ีถดถอยนี้เปนเพียงขอกำหนดที่เปนนามธรรม หากแตเปนขอผูกพันหรือพันธะสัญญาที่เปนรูปธรรม และมีความตอ เนื่องในการดำเนินการเพื่อการปกปอ งคุมครองและพัฒนาปรับปรุงสิง่ แวดลอม กลาวอีกนัยหนึ่ง คอื หลกั การพ้นื ฐานของกฎหมายส่ิงแวดลอ มในประการน้ีเปน หลักกฎหมายสงิ่ แวดลอมทใ่ี ชก ำกบั และเรียกรอง ตอรัฐเพื่อใหการดำเนินการของรัฐ โดยเฉพาะการตรากฎหมายและการออกระเบียบกฎเกณฑตาง ๆ เพื่อการ คุมครองสิ่งแวดลอมจะตองไมถดถอยลงไปจากเดิม รัฐมีหนาที่ตองดำเนินการใหการคุมครองสิ่งแวดลอมตอง กาวไปขางหนาโดยอาศัยพัฒนาการทางเทคโนโลยีที่พัฒนากาวหนาในแตละชวงเวลา โดยหนาที่ของรัฐในการ ปกปองคุมครองสิ่งแวดลอมยอมจะเกิดจาก ๖.๒.๑ การพัฒนาแนวคิดวาดวยสิทธิมนุษยชนในทางส่ิงแวดลอม ๖.๒.๒ ตัวอยางคดีสิ่งแวดลอมแหงศตวรรษ (L’Affaire du siècle) ของฝรั่งเศส และ ๖.๒.๓ หลักการวาดวย ความรับผิดและการกำหนดคาเสียหายเพื่อสิ่งแวดลอมโดยเฉพาะ ซึ่งเปนวิธีการที่จะชวยใหการคุมครอง สง่ิ แวดลอ มเกิดผลอยางแทจ รงิ และตอเนื่อง ๖.๒.๑ การพฒั นาแนวคดิ วาดว ยสิทธมิ นุษยชนในทางสิ่งแวดลอม หากพิจารณาเกี่ยวกับพัฒนาการของแนวคิดวาดวยสิทธิมนุษยชนที่ปจจุบันเปนที่ยอมรับในทาง วิชาการและโดยองคกรตุลาการระหวางประเทศและองคกรตุลาการของหลายประเทศวา สิทธิในทาง สิ่งแวดลอมเปนสิทธิมนุษยชน เรียกวา “สิทธิมนุษยชนในทางสิ่งแวดลอม” และอาจพิจารณาวาเปนสวนหน่ึง ของสิทธิในทางสังคม (สภาพแวดลอม) จากแนวคิดวาดวยสิทธิมนุษยชนในทางสิ่งแวดลอมนี้เองที่สนับสนุนให มีขอบงั คบั ทหี่ า มมิใหรฐั ดำเนนิ การใหกฎหมายสงิ่ แวดลอมตอ งถดถอยดอยคณุ คา ลง กลาวใหชัดเจนกค็ อื หา มมใิ ห รัฐตรากฎหมายหรือกฎระเบียบใดทีท่ ำใหการคุม ครองสิง่ แวดลอ มลดนอ ยลงไปกวาเดมิ ตามขอตกลงความรวมมือระหวางประเทศป ค.ศ. ๑๙๖๖ (พ.ศ. ๒๕๐๙) (The International Pacts/Les pactes internationaux de 1966) ที่มีเปาหมายเพื่อพัฒนาอยางตอเนื่องในสิทธิประเภทตาง ๆ ที่ไดรับการรับรองคุมครอง ขอตกลงระหวางประเทศดังกลาวไดรับการตีความวาเปนการหามไมใหมีการ ถดถอยในการคุมครองสิทธิ ซึ่งก็รวมถึงสิทธิในทางสิ่งแวดลอมดวย ดังนั้น การที่สิทธิในทางสิ่งแวดลอมได

๗๘ กลายเปนสิทธิมนุษยชนยอมไดรับประโยชนจากทฤษฎีหรือหลักการวาดวยการพัฒนากาวหนาอยางตอเนื่อง นั่นคือ การคุมครองสิ่งแวดลอมจะตองไมถดถอยลง ที่นำมาอธิบายในแงที่เปนสิทธมิ นษุ ยชนในทางสิ่งแวดลอม โดยเฉพาะดานสิทธิทางสังคมของมนุษย ซึ่งในประเด็นนี้ สอดคลองกับขอสังเกตของคณะกรรมการสิทธิทาง เศรษฐกิจและสังคมและกิจกรรมทางวัฒนธรรมขององคการสหประชาชาติที่ไดใหความเห็นประนามมาตรการ หรือการกระทำที่เปนการถดถอยโดยจงใจตอสิทธิมนุษยชนทางสิ่งแวดลอม ไวเมื่อวันที่ ๑ ธันวาคม ค.ศ. ๑๙๙๐ (พ.ศ. ๒๕๓๓) นอกจากนี้ ขอ ความคิดที่วา สทิ ธิมนุษยชนเมอื่ ไดรับการรับรแู ลว ยอมไมส ามารถถูกจำกดั ทำลาย หรือ ระงับ ไดรับการบัญญัติรับรองไวเปนสากลในสนธิสัญญาและอนุสัญญาระหวางประเทศที่สำคัญหลายฉบับ อาทิ ตามมาตรา ๓๐ ของปฏิญญาสากลขององคการสหประชาชาติ และตามมาตรา ๑๗ และมาตรา ๕๓ ของอนุสัญญาแหงยุโรปวาดวยสิทธิมนุษยชน รวมทั้งมาตรา ๒ ของขอตกลงความรวมมือป ค.ศ. ๑๙๖๖ (พ.ศ. ๒๕๐๙) และที่ชัดเจนคือ ตามมาตรา ๓๗ ของกฎบัตรวาดวยสิทธิขั้นพื้นฐานของสหภาพยุโรปที่บัญญัติ รับรองหลักการพัฒนาที่ยั่งยืนและการคุมครองสิ่งแวดลอมในระดับสูง และตามคำปรารภของกฎบัตรนี้ได กลาวถึงจุดประสงคของกฎบัตรเพื่อสงเสริมสนับสนุนสิทธิที่ไดรับการบัญญัติรับรองคุมครอง ยอมไมอาจทำให ลดลงไปได นอกจากกฎหมายระหวางประเทศแลว ในระดับกฎหมายภายในประเทศ รัฐธรรมนูญของประเทศ เอกวาดอร ค.ศ. ๒๐๐๘ (พ.ศ. ๒๕๕๑) มาตรา ๑๑-๘ และมาตรา ๔๒๓ และรัฐธรรมนูญของประเทศภูฐาน ค.ศ. ๒๐๐๘ (พ.ศ. ๒๕๕๑) มาตรา ๕-๓ ก็ไดบัญญัติรับรองหลักการวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมี ลักษณะที่ถดถอยลงไวใ นรัฐธรรมนูญดวย รวมทั้งแนวคำพิพากษาขององคก รตุลาการสงู สุดของทั้งสองประเทศ ก็ไดวินิจฉัยยืนยันหลักการนี้เชนเดียวกัน โดยศาลวางหลักวาหลักการพื้นฐานของกฎหมายสิ่งแวดลอม ในประการนี้เปนขอเรียกรองทางกฎหมายประการใหมสำหรับกฎหมายสิ่งแวดลอม นอกจากนี้ หลักการ วาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมมีลักษณะที่ถดถอยลงนี้ยังไดรับการรับรองโดยศาลรัฐธรรมนูญของ ประเทศฮงั การี ตามคำวินจิ ฉัย เลขท่ี ๒๘ ลงวันท่ี ๒๐ พฤษภาคม ค.ศ. ๑๙๙๔ (พ.ศ. ๒๕๓๗) ศาลรัฐธรรมนูญ ของประเทศเปรู ตามคำวินิจฉัยลงวันที่ ๑ เมษายน ค.ศ. ๒๐๐๕ (พ.ศ. ๒๕๔๘) และศาลปกครองสูงสุดของ ประเทศเบลเย่ียม ตามคำวนิ ิจฉยั ลงวันท่ี ๒๙ เมษายน ค.ศ. ๑๙๙๙ (พ.ศ. ๒๕๔๒) รวมทั้งศาลฎกี าของประเทศ สเปน ตามคำพพิ ากษาลงวันท่ี ๒๓ กุมภาพันธ และ ๒๙ มีนาคม ค.ศ. ๒๐๑๒ (พ.ศ. ๒๕๕๕) เปน ตน192๑๑ กลาวโดยสรุป การพัฒนาใหสิทธิในทางสิ่งแวดลอมเปนสิทธิมนุษยชนยอมสนับสนุนใหหลักกฎหมาย สิ่งแวดลอมวาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองไมถดถอยลงไดรบั การพัฒนาและรับเปนหลักกฎหมายที่ชัดเจน และมีผลบังคับในทางปฏิบัติ และนอกจากความกาวหนาในหลักกฎหมายวาดวยสิทธิมนุษยชนมางสิ่งแวดลอมแลว องคกรตุลาการทุกระดับและทุกประเภทยังมีบทบาทสำคัญในการพัฒนาหลักกฎหมายเกี่ยวกับหนาที่ของรัฐ ในการปกปอ งคุม ครองสิ่งแวดลอมในลักษณะท่ีไมถ ดถอยลง ดังตัวอยางคำพพิ ากษาคดีสำคญั ของประเทศฝร่งั เศส ดงั จะไดกลา วในหัวขอ ตอ ไป ๑๑Michel Prieur หนา ๑๘๓

๗๙ ๖.๒.๒ ตัวอยางคดีสิ่งแวดลอมแหงศตวรรษ (L’Affaire du siècle) ของฝรั่งเศส : หนาที่ของรัฐในการ ดำเนินการตามขอ ผูกพนั ในการลดกาซเรือนกระจก193๑๒ คดีนี้เปนคดีท่ีมีการรณรงคจากภาคเอกชนหลายฝาย โดยใชชื่อเรียกวา “L’Affaire du siècle” หรือ “คดีแหงศตวรรษ” ซึ่งนอกจากจะไดรับพิจารณาวาเปนคดีสำคัญคดีแรกในสาธารณรัฐฝรั่งเศสที่ทำใหมีการ จำแนกประเภทคดีปกครองสิ่งแวดลอมเปนประเภท “คดีปกครองเกี่ยวกับสภาพภูมิอากาศ” (Le contentieux climatique) แลว ยังเปนคดีที่ศาลปกครองสูงสุดไดพิจารณาการดำเนินมาตรการของรัฐวาเปนการจัดการ สภาพภูมิอากาศที่ดี หรือที่เรียกวามีธรรมาภิบาลในการจัดการสภาพภูมิอากาศ (Une gouvernance du climat) หรือไม อีกดวย โดยศาลปกครองสูงสุดฝรั่งเศสพิจารณาวาเปนหนาที่ของรัฐในการตรากฎหมายหรือ ออกระเบียบกฎเกณฑ รวมทั้งดำเนินมาตรการที่จำเปนเพื่อการปกปองคุมครองและฟนฟูสิ่งแวดลอม กลาว โดยเฉพาะคือรฐั มีหนา ทต่ี อ งดำเนินมาตรการเพือ่ ลดการปลอ ยกาซเรือนกระจกซ่ึงเปนสาเหตขุ องภาวะโลกรอน อันเปนการปฏิบัติตามอนุสัญญาวาดวยการลดการปลอยกาซเรือนกระจก จึงนับเปนคดีสำคัญที่ศาลปกครอง สูงสุดไดวางหลักเกี่ยวกับหนาที่ของรัฐในการปกปองคุมครองสิ่งแวดลอมที่จะตองไมถดถอยลงเมื่อเทียบกับ มาตรการทางกฎหมายที่มมี ากอ นหนา สาระสำคัญของคดีนี้ เทศบาลเมือง Grande-Synthe และองคกรภาคเอกชน ไดแก องคการ อ็อกซแฟมแหงฝรั่งเศส (Oxfam France) องคการกรีนพีซแหงฝรั่งเศส (Greenpeace France) องคการ Notre Affaire A Tous และมูลนิธินิโกลา อูโลต (La Fondation Nicolas Hulot) ตางยื่นคำฟองตอ ศาลปกครองสูงสุด สืบเนื่องจากการที่รัฐบาลฝรั่งเศสมีคำสั่งปฏิเสธโดยปริยายดวยการนิ่งเฉย (Les décisions implicates de rejet resultant du silence) ไมดำเนินการตามคำรองขอของผูฟองคดีที่ขอใหกำหนด มาตรการจำเปนเพิ่มเติมเพื่อลดการปลอยกาซเรือนกระจกที่เกิดขึ้นทั่วอาณาเขตดินแดนประเทศฝรั่งเศส ทั้งน้ี เพื่อเปนการเคารพและปฏิบัติตามพันธสัญญาที่ฝรั่งเศสไดลงนามผูกพันในระดับนานาชาติและคำมั่นสัญญา ระดับชาติ และขอใหรัฐกำหนดมาตรการโดยเรงดวนฉับพลันเพื่อรองรับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศหรือ ภาวะโลกรอ นท่ีเกิดขึ้นในฝร่ังเศส รวมท้งั ขอใหรฐั ดำเนินการตรากฎหมายหรือออกกฎขอบังคับ เพื่อเปนการให ความสำคัญเปนลำดับแรกตอสภาพภูมิอากาศ (rendre obligatoire la priorité climatique) และหาม ดำเนินการใด ๆ ที่มีแนวโนมที่จะเพิ่มการปลอยกาซเรือนกระจก และขอใหศาลมีคำสั่งใหนายกรัฐมนตรีและ รัฐมนตรีที่รับผิดชอบดานการเปลี่ยนแปลงทางนิเวศวิทยาและภราดรภาพ กำหนดมาตรการและดำเนินการ ตรากฎหมายดงั กลาวภายในระยะเวลาไมเ กนิ ๖ เดือน สำหรับประเด็นเงื่อนไขการฟองคดี ศาลปกครองสูงสุดไดพิจารณาตามที่เทศบาลเมือง Grande- Synthe ยกเหตุผลกลาวอางวา เทศบาลที่ตั้งอยูบริเวณชายฝง (Une commune littorale) ประกอบกับ ลักษณะทางกายภาพของพื้นที่มีความเสี่ยงสูงที่จะเกิดอุทกภัย (Des risques accrus et élevés d'inondations) ในระยะเวลาอันใกล และมีความเสี่ยงที่ไดรับผลกระทบจากความแหงแลงรุนแรงที่เกิดขึ้นและเพิ่มระดับ ความรุนแรงตอเนื่อง (Une amplification des épisodes de fortes sécheresses) รวมทั้งการลดลงและ ความเส่อื มโทรมของแหลง นำ้ จืด (Une diminution et une dégradation de la ressource en eau douce) และความเสียหายอยา งมีนัยสำคัญตอ สภาพธรณีวิทยาของพ้ืนดิน (Des caractéristiques géologiques du sol) ซึ่งศาลปกครองสูงสุดพิจารณาแลวเห็นวา เทศบาล Grande-Synthe ตั้งอยูบริเวณชายฝง จึงเปนผูที่ไดรับ ๑๒ อภิญญา แกวกำเหนิด, คดีสิ่งแวดลอมแหงศตวรรษ (L’Affaire du Siècle) เทศบาลและองคกรเอกชนรวมกัน ฟองรัฐ (สาธารณรัฐฝรั่งเศส) กรณีที่รัฐบาลปฏิเสธโดยการนิ่งเฉยไมจัดใหมีมาตรการทางกฎหมายเพื่อลดการปลอยกาซเรือน กระจกตามความตกลงปารสี , หลักกฎหมายมหาชนเดอื นกรกฎาคม ๒๕๖๔

๘๐ ผลกระทบโดยเฉพาะเจาะจงตอผลของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ เทศบาลจึงเปนผูเดือดรอนเสียหาย ที่มีสิทธิฟองคดีตอศาลปกครองได และยอมรับใหองคการเพื่อการพิทักษและปกปองสิ่งแวดลอมทั้งหลาย เขาเปนผฟู อ งคดรี วม สวนในประเด็นเนื้อหาแหงคดี เกี่ยวกับความชอบดวยกฎหมายของคำสั่งปฏิเสธโดยปริยายดวยการนิ่งเฉย ที่ถูกฟองโตแยง (La légalité des decisions attaquées) นั้น ศาลปกครองสูงสุดพิจารณาแลวมีคำพิพากษา ดังน้ี ประการแรก ในระดับกฎหมายระหวางประเทศที่มีผลบังคับทั่วโลก (Au niveau mondial) ตาม มาตรา ๒ ของอนุสัญญาสหประชาชาติวาดวยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (UNFCCC) ลงวันที่ ๙ พฤษภาคม ค.ศ. ๑๙๙๒ (พ.ศ. ๒๕๓๕) ท่ีบัญญัติวา “เปาหมายสูงสุดของอนุสัญญานี้และเครื่องมือทาง กฎหมายใดตามกรอบของอนุสัญญาฉบับนี้ ที่สมัชชาภาคีสมาชิกอาจนำมาใชยอมเปนไปเพื่อควบคุมระดับ ความเขมขนของกาซเรือนกระจกในชั้นบรรยากาศ ใหอยูในระดับที่สามารถปองกันการดำเนินกิจกรรมของ มนุษยที่เปนการรบกวนและเปนอันตรายตอระบบภูมิอากาศ” โดยเฉพาะอยางยิ่ง มาตรา ๓ วรรค ๑ ของ อนุสัญญาฯ กำหนดไววา \"เปนหนาที่ของรัฐภาคที ่ีจะรักษาระบบสภาพภูมิอากาศ (Le système climatique) เพื่อประโยชนของคนรุนปจจุบันและอนาคต บนพื้นฐานของความเสมอภาคเปนธรรม (L’équité) ดวยการมี สวนรวมและความรับผดิ ชอบรวมกันของทกุ คน ทง้ั นี้ ตามความแตกตางและความสามารถของแตละประเทศ” ดังนั้น จึงเปนความผูกพันสำหรับรัฐภาคีที่เปนประเทศที่พัฒนาแลวในการเปนผูนำตอสูกับการเปลี่ยนแปลง สภาพภมู ิอากาศและผลกระทบท่อี นั ตรายรา ยแรงของสภาวะโลกรอน นอกจากนี้ ภายใตเง่ือนไขของมาตรา ๒ ของความตกลงปารีส ลงวันที่ ๑๒ ธันวาคม ค.ศ. ๒๐๑๕ (พ.ศ. ๒๕๕๘) ซึ่งเปนขอตกลงสรุปรวมกันในกรอบ การประชุมของรฐั ภาคีสมาชิก ตามมาตรา ๗ ของอนสุ ญั ญาขององคก ารสหประชาชาตดิ ังกลาว โดยความตกลงปารีสมีสาระสำคัญวา ๑) ขอตกลงนี้มีวัตถุประสงคเปนการสนับสนุนการดำเนินการ ตามอนุสญั ญาสหประชาชาติวา ดว ยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ เพื่อเสริมสรา งการตอบสนองจากทั่วโลก ตอภัยคุกคามอันเปนผลจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ภายใตบริบทของการพัฒนาที่ยั่งยืนและ การตอสูกับความยากจน โดยเฉพาะอยางยิ่งในกรณี (ก) อุณหภูมิเฉลี่ยของโลกที่เพิ่มขึ้นอยางมีนัยสำคัญ โดย เพ่ิมขึน้ ตำ่ กวา ๒ องศาเซลเซยี ส เมื่อเทียบกบั ระดบั อุณหภมู ใิ นชว งกอ นยุคอุตสาหกรรม จึงตองดำเนินการเพ่ือ จำกัดการเพิ่มขึ้นของอุณหภูมิไวที่ ๑.๕ องศา โดยคาดวา การจำกัดการเพิ่มขึ้นของอุณหภูมิโลกจะชวยลด ความเสี่ยงและผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศไดอยางมาก (ข) ดำเนินการเพื่อเสริมสราง ขีดความสามารถในการปรับตัวใหเหมาะสมตอการเกิดผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ และ สงเสริมความยืดหยุนตอการเปลี่ยนแปลงดังกลาว รวมทั้งพัฒนาการลดระดับการปลอยกาซเรือนใหต่ำลง ในลักษณะที่ไมเปนภัยคุกคามกระบวนการผลิตอาหาร (...) ๒) การใชบังคับขอตกลงนี้เปนไปตามหลักความเปนธรรม (L’équité) และหลักความรับผิดชอบรวมกัน (Le principe des responsabilités communes) ทั้งนี้ โดย คำนงึ ถึงความแตกตา งและความสามารถ ในบรบิ ทสถานการณข องแตละประเทศที่แตกตา งกนั เพื่อใหบรรลุเปาหมายการลดอุณหภูมิของโลกระยะยาวที่กำหนดไวในมาตรา ๒ ของอนุสัญญาฯ ประเทศภาคีสมาชิกพยายามกำหนดเพดานหรือขีดจำกัดระดับโลกสำหรับการปลอยกาซเรือนกระจกโดยเร็ว ที่สุด โดยเห็นวาขีดจำกัดดังกลาวอาจใชเวลานานขึ้นสำหรับประเทศภาคีสมาชิกที่เปนประเทศกำลังพัฒนา และดำเนินการเพ่ือลดการปลอยกาซเรือนกระจกอยา งรวดเร็ว โดยอาศัยขอมูลทางวิทยาศาสตรทีด่ ีที่สุดทีม่ ีอยู เพื่อใหเกิดความสมดุลระหวางการปลอยกาซเรือนกระจกจากแหลงที่มาและการกำจัดของเสียอันเปนการ กระทำของมนุษยภายในประเทศ ในชวงครึ่งหลังของศตวรรษที่ ๒๐ โดยการดำเนินการดังกลาวตั้งอยูบน พื้นฐานของความเปนธรรม ภายใตบรบิ ทของการพัฒนาที่ยั่งยนื และการตอสูกับความยากจน มาตรา ๔ วรรคสอง

๘๑ ของความตกลงปารีสบัญญัติวา “ประเทศภาคีสมาชิกแตละประเทศจะตองประสานงานกันและปรับปรุง ผลการดำเนินงานตามที่กำหนดในระดับประเทศอยางตอเนื่องตามที่วางแผนเพื่อบรรลุผลตามเปาหมาย โดย ประเทศภาคีสมาชิกจะดำเนินมาตรการภายในประเทศเพื่อใหบรรลุวัตถุประสงคดังกลาว” และวรรคสาม บัญญัติวา “ภารกิจหนาที่เพื่อดำเนินการใหบรรลุเปาหมายดังกลาวที่กำหนดไวในระดับประเทศของภาคี สมาชิกแตละประเทศแตละครั้งตองแสดงถึงความกาวหนายิ่งขึ้นจากดำเนินการตามภารกิจหนาที่ที่กำหนดไว ในระดับประเทศครั้งกอนหนานี้ ซึ่งสอดคลองกับระดับความมุงมั่นเพื่อบรรลุเปาหมายสูงสุดที่เปนไปได ตาม หลักความรับผิดชอบรวมกันของทุกประเทศ แตทั้งนี้ ยอมคำนึงถึงความแตกตางกันและระดับความสามารถ ตามสถานการณภ ายในประเทศแตละประเทศเปน สำคญั ” ประการตอมา ในระดับยุโรป ตามมติคณะมนตรีแหงสหภาพยุโรปที่ 94/69/CE ลงวันที่ ๑๕ ธันวาคม ค.ศ. ๑๙๙๓ (พ.ศ. ๒๕๓๖) เกี่ยวกับขอสรุปตามอนุสัญญาสหประชาชาติวาดวยการเปลี่ยนแปลงสภาพ ภูมิอากาศ คณะมนตรียุโรปไดใหสัตยาบันอนุสัญญาดังกลาวในนามของประชาคมยุโรป ซึ่งปจจุบันคือสหภาพ ยุโรป โดยเฉพาะอยางยิ่ง เพื่อเปาหมายการดำเนินการตามขอกำหนดในอนุสัญญาดังกลาว สหภาพยุโรปไดให การรับรอง “แพ็คเกจสภาพภูมิอากาศและพลังงาน ๒๐๒๐” ฉบับแรก (Un premier Paquet Energie Climat 2020) ซึ่งประกอบดวยมติคณะมนตรีแหงสหภาพยุโรปที่ 406/2009/CE ลงวันที่ ๒๓ เมษายน ค.ศ. ๒๐๐๙ (พ.ศ. ๒๕๕๒) เกี่ยวกับความพยายามของประเทศสมาชิกสหภาพยุโรปในการดำเนินการเพื่อลดการปลอยกาซ เรือนกระจก ทั้งนี้ เพื่อใหเปนไปตามพันธกรณีของสหภาพยุโรปในการลดการปลอยกาซเรือนกระจกจนถึง ป ค.ศ. ๒๐๒๐ (พ.ศ. ๒๕๖๓) โดยมีเปาหมายลดการปลอยกาซเรือนกระจกลงใหได ๒๐% เมื่อเทียบกับ ป ค.ศ. ๑๙๙๐ (พ.ศ. ๒๕๓๓) และภายใตเ งอ่ื นไขของภาคผนวก II ของมตคิ ณะมนตรแี หง สหภาพยุโรป ลงวนั ท่ี ๒๓ เมษายน ค.ศ. ๒๐๐๙ (พ.ศ. ๒๕๕๒) มีการจำกัดการปลอยกาซเรือนกระจกใหลดลงนอยกวา ๑๔% เมื่อเทียบกับระดับการปลอยกาซเรือนกระจกในป ค.ศ. ๒๐๐๕ (พ.ศ. ๒๕๔๘) และสำหรับประเทศฝรั่งเศสได กำหนดใหลดการปลอยกาซเรือนกระจกใหลดลงนอยกวา ๑๔% ในป ค.ศ. ๒๐๒๐ (พ.ศ. ๒๕๖๓) และตอมา สหภาพยุโรปซงึ่ ลงนามในขอ ตกลงปารีสไดประกาศตอท่ีประชุมภาคีสมาชกิ ของอนสุ ญั ญาสหประชาชาติวาดวย การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ เกี่ยวกับขอผูกพันหรือพันธกรณีที่กำหนดไวในระดับประเทศของสหภาพ ยุโรปและประเทศสมาชิกของสหภาพยุโรป ในการที่จะลดการปลอยกาซเรือนกระจกใหไดขั้นต่ำ ๔๐% ในป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) เมื่อเปรียบเทียบกับป ค.ศ. ๑๙๙๐ (พ.ศ. ๒๕๓๓) ทั้งนี้ โดยอาศัยอำนาจตาม มาตรา ๔ ของความตกลงปารีส หลังจากนั้น สหภาพยุโรปไดประกาศใช “แพ็คเกจสภาพภูมิอากาศและ พลังงาน” ฉบับที่สอง โดยมีหลักเกณฑตามขอบังคับของสหภาพยุโรป ฉบับที่ (UE) 2018/842 ลงวันที่ ๓๐ พฤษภาคม ค.ศ. ๒๐๑๘ (พ.ศ. ๒๕๖๑) เกี่ยวกับปริมาณการลดการปลอยกาซเรือนกระจกประจำปของ ประเทศสมาชิกสหภาพยุโรป ตั้งแตป ค.ศ. ๒๐๒๑ (พ.ศ. ๒๕๖๔) ถึงป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) ซึ่ง กำหนดการดำเนินการเพื่อปกปองคุมครองสภาพภูมิอากาศอยางตอเนื่อง ทั้งนี้ เพื่อเคารพและปฏิบัติตาม พันธกรณีที่สหภาพยุโรปทำขึ้นภายใตความตกลงปารีส และภายใตเงื่อนไขของมาตรา ๑ ของความตกลงปารสี ไดก ำหนดใหเ ปนภาระหนาทขี่ องประเทศสมาชกิ ที่จะกำหนดเปนภารกจิ หนาที่ขนั้ ต่ำในการกำหนดปริมาณการ ลดการปลอยการเรือนกระจกในชวงป ค.ศ. ๒๐๒๑ (พ.ศ. ๒๕๖๔) ถึงป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) เพื่อให บรรลุวัตถุประสงคของสหภาพยุโรปที่ไดกำหนดการลดการปลอยกาซเรือนกระจกภายในป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) เพิ่มสูงขึ้นเปน ๓๐% เมื่อเทียบกับระดับป ค.ศ. ๒๐๐๕ (พ.ศ. ๒๕๔๘) สำหรับการประกอบ กิจการตามที่กำหนดไวในมาตรา ๒ ของขอบังคับของสหภาพยุโรปฉบับนี้ ซึ่งจะมีสวนชวยในการบรรลุ วัตถุประสงคของความตกลงปารีส และตามภาคผนวกที่ ๑ ของขอบังคับของสหภาพยุโรปฉบับนี้ ขอ ๔ ได กำหนดระดบั การดำเนินการขั้นต่ำสำหรับแตล ะประเทศสมาชกิ ของสหภาพยุโรป และสาธารณรฐั ฝร่ังเศสไดรับ

๘๒ มอบหมายใหมีภาระหนาที่ในการลดการปลอยกาซเรือนกระจกลงใหต่ำกวา ๓๗% ในป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) เมือ่ เทียบกบั ระดบั การลดการปลอยกาซเรอื นกระจกของฝรงั่ เศสเมอ่ื ป ค.ศ. ๒๐๐๕ (พ.ศ. ๒๕๔๘) ประการสุดทาย ในระดับชาติของประเทศฝรั่งเศส บทบัญญัติมาตรา L. 100-4 ของประมวลกฎหมาย พลังงาน บัญญัติวา “๑. เพื่อสนองตอบตอภาวะฉุกเฉินทางนิเวศวิทยาและสภาพภูมิอากาศ นโยบายพลังงาน แหงชาติมีวัตถุประสงคดังตอไปนี้ (๑) เพื่อลดการปลอยกาซเรือนกระจก ๔๐% ระหวางป ค.ศ. ๑๙๙๐ (พ.ศ. ๒๕๓๓) ถึงป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) และเพื่อใหบรรลุเปาหมายการลดการปลอยกาซเรือนกระจก เปนศูนย ในป ค.ศ. ๒๐๕๐ (พ.ศ. ๒๕๙๓) โดยแบงการปลอยกาซเรือนกระจกตามปจจัยมากกวา ๖ ปจจัย ในชว งระหวางป ค.ศ. ๑๙๙๐ (พ.ศ. ๒๕๓๓) ถึงป ค.ศ. ๒๐๕๐ (พ.ศ. ๒๕๙๓) การดำเนินการดงั กลาวนี้ กำหนด ไวใน “บัญชีงบประมาณกาซคารบอนไดออกไซด” (Les budgets carbone) ที่บัญญัติในมาตรา L. 222-1 A ของประมวลกฎหมายสิ่งแวดลอม สำหรับการใชบังคับในปจจุบัน ขอ ๑ ของบัญชีงบประมาณกาซคารบอนไดออกไซด กำหนดวา ความเปนศูนยของปริมาณกาซคารบอนไดอ็อกไซด หมายความถึงความสมดุลระหวางการปลอย กาซคารบอนไดออกไซดจากแหลงที่มาจากการประกอบกิจกรรมของมนุษย กับปริมาณที่มนุษยตองกำจัด กาซคารบอนไดออกไซดที่เกิดเปนกลุมกอนของกาซเรือนกระจก (Les puits de gaz à effet de serre) ทั่วอาณาเขตของประเทศฝรั่งเศส ดังที่กลาวไวในมาตรา ๔ ของขอตกลงกรุงปารีส ที่ฝรั่งเศสใหสัตยาบันเม่ือ วันที่ ๕ ตุลาคม ค.ศ. ๒๐๑๖ (พ.ศ. ๒๕๕๙) ซึ่งบัญชีงบประมาณการปลอยและการกำจัดกาซเรือนกระจกน้ี ดำเนินการตามวิธีการเดียวกันการจัดทำขอเสนอการลดปริมาณกาซเรือนกระจกระดับชาติที่ประเทศสมาชิก แจงตอคณะกรรมาธิการยุโรป และเปนการดำเนินการภายใตกรอบของอนุสัญญาสหประชาชาติวาดวย การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมอิ ากาศ (...)” เพื่อใหบรรลุวัตถุประสงคในการลดการปลอยกาซเรือนกระจก มาตรา L. 222-1 A ของประมวล กฎหมายสิ่งแวดลอมบัญญัติวา “สำหรับชวงเวลาตั้งแตป ค.ศ. ๒๐๑๕ (พ.ศ. ๒๕๕๘) ถึงป ค.ศ. ๒๐๑๘ (พ.ศ. ๒๕๙๓) และในแตละชวงเวลาตอมาทุก ๕ ป การกำหนดเพดานระดับชาติสำหรับการปลอยกาซ เรือนกระจก ซึ่งจะเรียกวา “บัญชีงบประมาณกาซคารบอนไดอ็อกไซด” (Le budget carbone) จะกำหนดโดย รัฐกฤษฎีกา” และมาตรา L. 222-1 B. ของประมวลกฎหมายเดียวกันที่แกไขเพิ่มเติมโดยกฎหมายฉบับลงวันที่ ๘ พฤศจิกายน ค.ศ. ๒๐๑๙ บัญญัติ “๑) ยุทธศาสตรแหงชาติเพื่อการพัฒนาโดยใหเกิดกาซคารบอนไดอ็อกไซดต่ำ ที่เรยี กวา “ยุทธศาสตรคารบอนไดออ็ กไซดต ่ำ” (La stratégie bas-carbone) กำหนดโดยการตรารฐั กฤษฎกี า กำหนดขั้นตอนการปฏิบัติเพื่อดำเนินนโยบายลดการปลอยกาซเรือนกระจก ภายใตเงื่อนไขสภาวะเศรษฐกิจ ที่ยั่งยืนทั้งในระยะกลางและระยะยาว (...) ๒) รัฐกฤษฎีกากำหนดกลยุทธคารบอนไดอ็อกไซดต่ำ จะกระจาย งบประมาณ (ปริมาณการปลอย) กาซคารบอนไดออ็ กไซดสำหรับแตล ะชวงเวลาที่ระบุไวใ นมาตรา L. 222-1 A สำหรับภาคสวนหลัก โดยเฉพาะภาคสวนที่ประเทศฝรั่งเศสไดทำขอตกผูกพันระดับภูมิภาคยุโรป หรือระดับ ระหวางประเทศ โดยแบงตามภาคสวนการดำเนินกิจการ และแบงตามประเภทของกาซเรือนกระจก ทั้งนี้ การแจกแจงงบประมาณ (ปริมาณการปลอย) กาซเรือนกระจกแตละชวงเวลา ตองคำนึงถึงผลกระทบสะสมของ การปลอยมลพิษโดยพิจารณาจากลักษณะของกาซแตละประเภท โดยเฉพาะอยางยิ่งระยะเวลาที่กาซดังกลาว อยใู นชัน้ บรรยากาศชัน้ บน (...) นอกจากนี้ ยังมกี ารแบง งบประมาณ (ปรมิ าณการปลอย) กา ซคารบอนไดออ็ กไซด ออกเปนงวดการปลอยมลพิษประจำป ๓) รัฐ หนวยงานทองถิ่น และองคการมหาชน จะตองคำนึงถึง ยุทธศาสตรคารบอนไดอ็อกไซดต่ำ ทั้งในเอกสารการวางแผนและการจัดทำโครงการซึ่งมีผลกระทบอยางมี นัยสำคัญตอการปลอยกาซเรือนกระจก การดำเนินการที่เปนไปตามยุทธศาสตรคารบอนไดอ็อกไซดต่ำยอม ไดรับการสนับสนุนทางการเงิน ทั้งนี้ หลักเกณฑและวิธีการคำนวณการปลอยกาซเรือนกระจกจากโครงการ สาธารณะใหกำหนดโดยรัฐกฤษฎีกา ซึ่งภายใตบทบัญญัติมาตรา D. 222-1-A ของประมวลกฎหมาย

๘๓ สิ่งแวดลอม ที่แกไขเพิ่มเติมตามรัฐกฤษฎีกา ลงวันที่ ๑๘ พฤศจิกายน ค.ศ. ๒๐๑๕ (พ.ศ. ๒๕๕๘) เกี่ยวกับ บญั ชงี บประมาณ (ปริมาณการปลอย) กา ซคารบอนแหง ชาติ และยทุ ธศาสตรช าติวาดว ยกา ซคารบอนไดออ็ กไซดต่ำ บัญญัติเปนสาระสำคัญวา ปริมาณการปลอยกาซเรือนกระจกตามบัญชีงบประมาณ (ปริมาณการปลอย) กาซคารบอนไดอ็อกไซดที่กำหนดไวในมาตรา L. 222 1 A ก็คืองบประมาณที่ฝรั่งเศสแจงตอคณะกรรมาธิการยุโรป และภายใตกรอบอนสุ ัญญาสหประชาชาติวา ดว ยการเปลีย่ นแปลงสภาพภมู ิอากาศ จากบทบัญญัติกฎหมายดังกลาวขางตน ศาลปกครองสูงสุดพิจารณาแลว เห็นวา ประเทศฝรั่งเศส ผูกพันตองดำเนินการใหบรรลุวัตถุประสงคตามขอตกลงปารีส โดยการกำหนดแนวทางในการลดการปลอย กาซเรอื นกระจก ซึ่งจะตอ งทำใหบ รรลุผลในการลดการปลอ ยกาซเรือนกระจกลงใหไ ด ๔๐% ในป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) เม่อื เทียบกับระดับการปลอยกาซเรือนกระจกเมอื่ ป ค.ศ. ๑๙๙๐ (พ.ศ. ๒๕๓๓) สำหรบั ขอบเขตการมผี ลบงั คับทางกฎหมาย (La portée juridique) ของอนุสัญญาแหง สหประชาชาติ วาดวยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (CCNUCC) และขอตกลงกรุงปารีส (l’accord de Paris) ในระบบ กฎหมายฝรั่งเศส ที่ผูฟองคดียกขึ้นกลาวอางนั้น ศาลปกครองสูงสุดบังคับใชกฎหมายระหวางประเทศแบบ คลาสสิก โดยเห็นวาขอตกลงระหวางประเทศดังกลาว เปนขอตกลงที่มีผลผูกพันรัฐที่ลงนามภาคยานุวัต สนธิสัญญาและขอตกลงดังกลาว ในการที่รัฐดังกลาวจะตองกำหนดมาตรการทางกฎหมายระดับชาติเพื่อ อนุวัตรการใหเปนไปตามสนธิสัญญาและขอตกลงระหวางประเทศนั้น ศาลปกครองสูงสุดจึงวินิจฉัยวา เปาหมายที่ประเทศฝร่ังเศสกำหนดไวสำหรับการดำเนินการ จะตองเปนเปาหมายที่จะทำใหบรรลุผลตาม ความตกลงปารีส ทั้งนี้ เพื่อที่จะทำใหขอตกลงปารีสมีผลบังคับอยางสมบูรณตามกฎหมายฝรั่งเศส โดยท่ี ขอตกลงระหวางประเทศดังกลาวไดรับการเผยแพรทั้งระดับภูมิภาคยุโรปและระดับประเทศ สำหรับประเทศ ฝรั่งเศส ฝายนิติบัญญัติไดกำหนดเปาหมายในการลดการปลอยกาซเรือนกระจกลงทั่วอาณาเขตของประเทศ ๔๐% ระหวางป ค.ศ. ๑๙๙๐ (พ.ศ. ๒๕๓๓) ถึงป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) ดังนั้น เพื่อใหบรรลุวัตถุประสงคนี้ รัฐบาลฝรั่งเศสไดตรารัฐกฤษฎีกากำหนดเปาหมายดำเนินการลดการปลอยกาซเรือนกระจกซึ่งครอบคลุม ๔ ชวงเวลา คือ ชวงแรก ค.ศ. ๒๐๑๕ - ค.ศ. ๒๐๑๘ (พ.ศ. ๒๕๕๘ - พ.ศ. ๒๕๖๑) ชวงที่สอง ค.ศ. ๒๐๑๙ – ๒๐๒๓ (พ.ศ. ๒๕๖๒ - พ.ศ. ๒๕๖๖) ชวงที่สาม ค.ศ. ๒๐๒๔ - ๒๐๒๘ (พ.ศ. ๒๕๖๗ - พ.ศ. ๒๕๗๑) และ ชวงที่สี่ ค.ศ. ๒๐๒๙ - ค.ศ. ๒๐๓๓ (พ.ศ. ๒๕๗๒ - พ.ศ. ๒๕๗๖) โดยแตละชวงเวลา มีการกำหนดเพดาน การปลอยมลพิษ ที่เรียกวา “บัญชีงบประมาณ (ปริมาณการปลอย) กาซคารบอนไดอ็อกไซด” ในลักษณะท่ี ลดลงเปน ลำดับ สวนประเดน็ เกีย่ วกับการท่ีรฐั ปฏิเสธโดยปริยายทจ่ี ะใชมาตรการที่เปน ประโยชนเพื่อลดการปลอยกาซ เรือนกระจกที่เกิดขึ้นในดินแดนของประเทศฝรั่งเศส นั้น ศาลปกครองสูงสุดพิจารณาแลวเห็นวา จากเอกสาร หลักฐานในสำนวนรับฟงไดวา ในชวงระหวางป ค.ศ. ๒๐๑๕ (พ.ศ. ๒๕๕๘) ถึงป ค.ศ. ๒๐๑๘ (พ.ศ. ๒๕๖๑) ประเทศฝรั่งเศสมีการดำเนินการเกินเพดานการปลอยกาซเรือนกระจกตามที่วางแผนไวอยางมีนัยสำคัญ โดย ปรากฏวาประเทศฝรั่งเศสไดใชงบประมาณคารบอนไดอ็อกไซด (ปริมาณการปลอย) เกินงบประมาณที่กำหนดไว อยางมาก ในขณะที่การลดการปลอยกาซเรือนกระจกโดยเฉลี่ยทำไดเพียงลดลง ๑% ตอป ในขณะที่ งบประมาณตั้งไวตองลดลงประมาณ ๒.๒% ตอป สำหรับเรื่องนี้ รายงานประจำปของคณะกรรมการที่ปรึกษา ดานสภาพภูมิอากาศ (La Haut conseil pour le climat) สองฉบับแรกที่เผยแพรในเดือนมิถุนายน ค.ศ. ๒๐๑๙ (พ.ศ. ๒๕๖๒) และเดือนกรกฎาคม ค.ศ. ๒๐๒๐ (พ.ศ. ๒๕๖๓) ไดเสนอความคิดเห็นและ ขอเสนอแนะเกยี่ วกับการทร่ี ฐั จะตองจัดทำนโยบายและกำหนดมาตรการดำเนนิ การเพอ่ื ลดการปลอยกาซเรือน กระจกในประเทศฝรั่งเศส ดวยเหตุนี้ จึงแสดงใหเห็นถึงความไมเพียงพอของนโยบายของรัฐที่จะดำเนินการ เพอื่ ใหบรรลวุ ตั ถปุ ระสงคทตี่ ั้งไว

๘๔ อยางไรก็ดี ตามรัฐกฤษฎีกา ลงวันที่ ๒๑ เมษายน ค.ศ. ๒๐๒๐ (พ.ศ. ๒๕๖๓) รัฐบาลไดเลื่อน การดำเนินการตามแผนการลดการปลอยกาซเรือนกระจกออกไปภายหลังป ค.ศ. ๒๐๒๐ และโดยเฉพาะอยางยิ่ง จนถึงภายหลังป ค.ศ. ๒๐๒๓ (พ.ศ. ๒๕๖๖) ซึ่งถือเปนสวนหนึ่งของความพยายามในการลดการปลอย กาซเรือนกระจก กอนที่จะบรรลุเปา หมายที่ตั้งไวในป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) ตามรัฐกฤษฎกี าฉบับนี้ รัฐบาลได แกไขเพดานการปลอยกาซเรือนกระจก ชวงที่ ๒ ชวงที่ ๓ และชวงที่ ๔ ซึ่งเปนการปรับลดเปาหมายการลด การปลอยกาซเรือนกระจกสำหรับชวงป ค.ศ. ๒๐๑๙ (พ.ศ. ๒๕๖๒) ถึงป ค.ศ. ๒๐๒๓ (พ.ศ. ๒๕๖๖) และได ปรับเปลี่ยนและชดเชยการดำเนินการเพื่อลดการปลอยกาซเรือนกระจกลง เพื่อใหถึงเปาหมายที่วางแผนไว สำหรับป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) โดยแผนการสวนหนึ่งของความพยายามลดการปลอยกาซเรือนกระจกท่ี วางแผนไวในตอนแรก ถูกเลื่อนออกไปเพื่อดำเนินการภายหลังป ค.ศ. ๒๐๒๓ (พ.ศ. ๒๕๖๖) ซึ่งจะตอง ดำเนินการเพื่อบรรลุการลดการปลอยกาซเรือนกระจกลงดวยอัตราความเร็วที่ไมเคยทำไดมากอนจนถึงเวลาน้ี (ปลายป ค.ศ. ๒๐๒๐ (พ.ศ. ๒๕๖๓)) ศาลปกครองสูงสุดจึงเห็นควรมีคำสั่งใหรัฐบาลชี้แจงเหตุผลของการ ปฏิเสธโดยการนิ่งเฉยที่จะใชมาตรการที่เขมงวดมากขึ้นในการลดการปลอยกาซเรือนกระจกนั้น สอดคลองกับ พันธกรณีที่ประเทศฝรั่งเศสผูกพันตองดำเนินการใหบรรลุเปาหมายในการลดการปลอยกาซเรือนกระจก ในป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) หรอื ไม อยา งไร ศาลปกครองสูงสุดเห็นวา เมื่อพิจารณาขอมูลเอกสารหลักฐานซึ่งเปนขอมูลใหมดังกลาวแลว กรณียัง ขาดขอมูลอันเปนองคประกอบที่จำเปนในการที่จะวินิจฉัยชี้ขาดวา การที่รัฐบาลปฏิเสธที่จะใชมาตรการ เพิ่มเติมนั้น สอดคลองกับการดำเนินการเพื่อบรรลุเปาหมายป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) หรือไม เนื่องจาก รัฐบาลไดกำหนดเปาหมายยอยของการดำเนินการใหมตามรัฐกฤษฎีกาลงวันที่ ๒๑ เมษายน ค.ศ. ๒๐๒๐ (พ.ศ. ๒๕๖๓) ศาลปกครองสงู สุดจึงมคี ำสั่งใหรัฐบาลชแี้ จงเพิ่มเติมถึงการดำเนนิ การเพอื่ ใหบ รรลุเปาหมายของ การลดการปลอ ยกาซเรือนกระจก ภายใน ๓ เดือน พรอมทั้งใหแจงไปยงั ผูฟองคดีและผูรองสอดดวย และหาก เหตผุ ลทีร่ ฐั บาลไดจดั ทำคำช้แี จงเพมิ่ เตมิ มาภายใน ๓ เดอื น ไมเ พยี งพอท่ีจะรับฟง ได ผฟู อ งคดีจึงอาจฟองขอให ศาลปกครองสงู สุดพิจารณาพิพากษาเพิกถอนคำสั่งของรฐั บาลที่ปฏิเสธทจ่ี ะใชมาตรการเพิม่ เตมิ เพ่ือดำเนินการ ตามแผนการลดการปลอยกาซเรือนกระจกที่กำหนดไวเพื่อใหบรรลุวัตถุประสงคใหญในการลดการปลอย กาซเรือนกระจกใหได ๔๐% ภายในป ค.ศ. ๒๐๓๐ (พ.ศ. ๒๕๗๓) ดวยเหตุผลดังกลาวขางตน ศาลปกครองสูงสุดจึงมีคำสั่งยกคำขอที่ใหศาลเพิกถอนคำสั่งปฏิเสธโดย ปริยายในการตรากฎหมายหรือกฎระเบียบเพื่อกำหนดใหมีการใหความสำคัญเรงดวนเปนอันดับแรกแกสภาพ ภูมิอากาศ ของประธานาธิบดีแหงสาธารณรัฐฝรั่งเศส นายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีที่ดูแลรับผิดชอบดานการ เปลี่ยนแปลงทางนิเวศวิทยาและภราดรภาพ และมีคำสั่งใหรัฐบาลและคูกรณีชี้แจงขอเท็จจริงและขอมูล เพิ่มเติมภายใน ๓ เดือน เพื่อที่ศาลจะไดพิจารณาคำขอใหศาลมีคำสั่งใหนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีที่ รับผิดชอบดานการเปลี่ยนแปลงทางนิเวศวิทยาและภราดรภาพ กำหนดมาตรการและดำเนินการตรากฎหมาย ดงั กลาวภายในระยะเวลาไมเ กิน ๖ เดอื น ตอไป คำพิพากษาของศาลปกครองสูงสุดคดีนี้แสดงใหเห็นถึงการที่ศาลปกครองปรับใชหลักกฎหมาย สิ่งแวดลอมที่วาดวยการคุมครองสิ่งแวดลอมตองกาวไปขางหนา โดยรัฐบาลมีหนาที่ตองดำเนินการตาม พันธสัญญาระหวางประเทศในการที่จะลดปริมาณการปลอยกาซคารบอนอยางกาวหนา กลาวคือ ลดปริมาณ การปลอยกาซคารบอนในอัตรากาวหนาที่มากขึ้นจากเดิม อันเปนมาตรการการปฏิบัติที่ยึดหลักการคุมครอง ส่ิงแวดลอ มตองไมถ ดถอยลง

๘๕ ๖.๒.๓ หลักการวาดว ยความรับผิดและการกำหนดคาเสยี หายเพอื่ สง่ิ แวดลอ มโดยแท ความเสียหายทางสิ่งแวดลอมอาจจำแนกออกไดเปน ๒ ประเภท คือ ประเภทแรก ความเสียหาย ทางสิ่งแวดลอมตอปจเจกชน (Les dommages environnementaux individuels) ซึ่งเปนความเสียหาย ทางสิ่งแวดลอมที่มีตอมนุษยโดยเฉพาะเจาะจง ความเสียหายทางสิ่งแวดลอมตอมนุษยนี้อาจเรียกวาเปน “ความเสียหายตอระบบนิเวศนที่สงผลตอมนุษยอีกทอดหนึ่ง” (Le préjudice écologique dérivé) โดย ความเสียหายประเภทนี้ หมายถึง ความเสียหายตอรางกายและชีวิต ความเสียหายตอทรัพยสิน และรวมถึง ความเสยี หายทางจิตใจดวย ซึง่ หลักในการพิจารณาความรับผิดตอ ส่ิงแวดลอ มในประเภทแรกทีเ่ ปน ความรับผิด ตอปจเจกชนนี้จะใชหลักพื้นฐานในการพิจารณาที่สำคัญ ๓ ประการรวมกัน คือ ๑) ตองเปนความเสียหาย โดยตรง ๒) เปนความเสียหายโดยเฉพาะเจาะจง และ ๓) ความเสียหายดังกลาวตองชัดเจนแนนอน หลักการ พิจารณาความรับผิดทางสิ่งแวดลอมตอปจเจกชนนี้แตกตางจากหลักความรับผิดตอสิ่งแวดลอมที่เปน ความเสียหายตอ ระบบนเิ วศนโ ดยแท การจำแนกความเสียหายตอสิ่งแวดลอมออกเปนความเสียหายตอระบบนิเวศนที่สงผลตอมนุษย อีกทอดหนงึ่ ก็เพอื่ ท่ีจะแยกใหชัดเจนกับความเสยี หายประเภทท่ีสองซ่ึงเปนความเสียหายตอส่ิงแวดลอมโดยแท หรืออาจเรียกวาความเสียหายตอระบบนิเวศวิทยาโดยตรง (Les dommages environnementaux ou le préjudice écologique purs) ความเสยี หายตอส่งิ แวดลอ มโดยแท เรยี กวา เปนความเสียหายตอระบบนิเวศน ซึ่งหลักการกำหนดคาเสียหายตอสิ่งแวดลอมโดยตรงนี้เปนมาตรการทางกฎหมายประการหนึ่งที่เปนหนาท่ี ของรัฐอันจะชวยสนับสนุนใหวงลอแหงการคุมครองสิ่งแวดลอมหมุนไปขางหนา และนำมาซึ่งการพัฒนาระบบ กฎหมายวา ดวยความรบั ผดิ ของรฐั หรอื ความรบั ผิดของฝายปกครอง (Le régime de responsabilité administrative) ตอสิ่งแวดลอมโดยตรง ที่อาจใชหลักความรับผิดหลายประเภททั้งหลักความรับผิดอันเกิดจากความผิด (La responsabilité pour faute) และหลักความรับผิดทางสิ่งแวดลอมที่มีลักษณะภาววิสัย (La responsabilité objective) นอกจากนี้ ศาลปกครองสูงสุดของฝรั่งเศสยังไดสรางหลักกฎหมายวาดวยความรับผิดของรัฐ ตอสิ่งแวดลอม (La responsabilité environnementale) ขึ้นมาใหมโดยเฉพาะ และในคดีสิ่งแวดลอม แหง ศตวรรษของฝร่งั เศส ก็ไดม กี ารจำแนกยอยเปน ความรบั ผิดของรัฐตอ สภาพภมู อิ ากาศ (La responsabilité climatique) อีกตางหาก194๑๓ ในสาธารณรัฐฝรั่งเศส ชวงกอนที่จะมีการตรากฎหมายฉบับที่ ๒๐๑๖-๑๐๘๗ ลงวันที่ ๘ สิงหาคม ค.ศ. ๒๐๑๖ (พ.ศ. ๒๕๔๙) วาดวยการฟนฟูความหลากหลายทางชีวภาพ สิ่งแวดลอมทางธรรมชาติและ ภูมิทัศน ศาลในประเทศฝร่ังเศสทั้งศาลยุตธิ รรมและศาลปกครอง ไดมีคำพิพากษาวางแนวบรรทัดฐานเกี่ยวกบั การกำหนดคาเสียหายตอสิ่งแวดลอมโดยตรงหรือคาเสียหายตอระบบนิเวศนโดยแท มาตั้งแตป ค.ศ. ๒๐๑๒ (พ.ศ. ๒๕๕๕) ในคดี Erika๑๔ เปนตนมา และควรกลาวดวยวา การวางแนวบรรทัดฐานเร่ืองความเสียหายตอ ระบบนิเวศนโดยตรงดังกลาวของศาลปกครองและศาลยุติธรรมเปนผลที่สืบเนื่องมาจากคำวินิจฉัยของ คณะตุลาการรฐั ธรรมนูญฝรั่งเศส196๑๕ ตามคำวินจิ ฉัยเลขที่ ๒๐๑๑-๑๑๖ คดี QPC ลงวันที่ ๘ เมษายน ค.ศ. ๒๐๑๑ ๑๓ Anouchka Didier, Le dommage écologique pur en droit international, Nouvelle édition (en ligne), Genève : Granduate Institute Publications, 2013 ๑๔ คดีนี้เปนคดีเกี่ยวกับเรือบรรทุกน้ำมันของบริษัท Total ลม และทำใหเกิดคราบน้ำมันลอยปกคลุมชายฝง มหาสมุทรแอตแลนติกดานแควนเบรอตาญ ศาลฎีกาไดพิพากษาวางหลักเกี่ยวกับความเสียหายตอระบบนิเวศนโดยแท (Le préjudice écologique) ๑๕ Décision n° 2011-116 QPC du 8 avril 2011

๘๖ (พ.ศ. ๒๕๕๔) ซึ่งเปนคดีที่ศาลฎีกาสงประเด็นความชอบดวยรัฐธรรมนูญของบทบัญญัติในประมวลกฎหมาย วาดวยการกอสรางและการเคหะ โดยมีประเด็นโตแยงวาบทบัญญัติมาตรา L.112-16 ของประมวลกฎหมาย ดังกลาวที่บัญญัติยกเวนใหผูที่กอเหตุเดือดรอนรำคาญอันเนื่องมาจากกิจกรรมทางการเกษตร อุตสาหกรรม งานชางฝมือหัตถกรรม การพาณิชย หรือการบิน ไมตองรับผิดในความเสียหายตอผูอาศัยท่ีมาตั้งบานเรือน ในภายหลังกิจการดังกลาว ทั้งนี้ ภายใตเงื่อนไขวาการประกอบกิจการดังกลาวไดดำเนินการตามกฎหมายและ ระเบียบขอบังคับ โจทกในคดีของศาลยุติธรรมเห็นวาบทบัญญัติมาตรานี้กระทบตอสิทธิเสรีภาพตามรัฐธรรมนูญ โดยขัดหรือแยงตอกฎบัตรสิ่งแวดลอม คณะตุลาการรัฐธรรมนูญไดวินิจฉัยแยกความรับผิดตอสิ่งแวดลอมเปน ๒ ประเภท คือ ความรับผิดทางสิ่งแวดลอมตอปจเจกชนที่เปนผูเสียหาย ซึ่งผูใดกอมลพิษก็ตองเปนผูรับผิด ชดใชคาเสียหาย และความรับผิดประการที่สอง ความรับผิดตอสิ่งแวดลอมโดยตรง ทั้งนี้ เปนไปตามมาตรา ๓ และมาตรา ๔ ของกฎบัตรสิ่งแวดลอมที่กำหนดกรอบใหเปนหนาที่ของรัฐในการตรากฎหมายและออก กฎระเบียบเพื่อกำหนดมาตรการคุมครองสิ่งแวดลอม รวมทั้งเยียวยาความเสียหายที่เกิดขึ้นกับสภาพแวดลอม โดยเฉพาะ จนถึงป ค.ศ. ๒๐๑๖ (พ.ศ. ๒๕๕๙) มีการตรากฎหมายฉบับที่ ๒๐๑๖-๑๐๘๗ ลงวันที่ ๘ สิงหาคม ค.ศ. ๒๐๑๖ (พ.ศ. ๒๕๕๙) วาดวยการฟนฟูความหลากหลายทางชีวภาพ สิ่งแวดลอมทางธรรมชาติและ ภมู ทิ ศั น ซงึ่ มบี ทบัญญตั ิสำคญั มากทบ่ี ัญญัติหลกั การเกี่ยวกบั การชดเชยหรือการเยยี วยาความเสยี หายตอระบบ นิเวศหรือคาเสียหายตอความหลากหลายทางชีวภาพโดยตรง (Le régime juridique de la réparation du préjudice écologique ou de la compensation des atteintes à la biodiversité) โดยมาตรา ๒ ทวิ ของกฎหมายฉบับนี้ บัญญัติใหเพิ่มเติมการบัญญัติรับรองหลักความรับผิดเพื่อระบบนิเวศนโดยแทไวใน ประมวลกหมายแพง มาตรา ๑๒๔๘ ๑๖ วา “การดำเนินการเพื่อฟองเรียกรองใหชดเชยความเสียหายตอระบบ 197 นิเวศน ผูที่มีสิทธิฟองคดีเปดกวางสำหรับ รัฐ และหนวยงานของรัฐ อันไดแก สำนักงานความหลากหลายทาง ชีวภาพแหงชาติฝรั่งเศส องคกรปกครองสวนทองถิ่น องคการมหาชน รวมทั้งสมาคมที่ไดรับการรับรองหรือ สมาคมที่จัดตั้งขึ้นอยางนอยหาปจนถึงวันที่ฟองคดี และตองเปนสมาคมที่มีวัตถุประสงคเพื่อปกปองคุมครอง ธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดลอม” จากที่กลาวมาขางตน จะเห็นไดวาการกำหนดใหมีความรับผิดและคาเสียหายเพื่อสิ่งแวดลอมหรือ ระบบนิเวศนโดยตรงเปนการสนับสนุนใหวงลอแหงการดำเนินการเพื่อคุมครองสิ่งแวดลอมกาวไปขางหนาและ บรรลผุ ลในการคมุ ครองส่งิ แวดลอมอยา งแทจ รงิ ๖.๓ การลดระดับการคุมครองสิ่งแวดลอ มเพือ่ การสงเสรมิ และพัฒนาเศรษฐกิจ : ปญหาทีท่ า ทาย เพราะเหตุใดจึงมีการตั้งคำถามตอการใชอำนาจของรัฐวาอาจจะเปนตนเหตุทำใหการคุมครอง สิ่งแวดลอมตองถดถอยดอยความสำคัญลงไป ไมเปนไปตามพันธะสัญญาในการปกปองคุมครองสิ่งแวดลอม ที่ประชาคมโลกและรัฐบาลแตละประเทศไดรวมกันกำหนดเปาหมายที่ยิ่งใหญสวยหรูและสรางหลักเกณฑ ทางกฎหมายไวมากมายทั้งระดับกฎหมายระหวางประเทศและกฎหมายภายในประเทศ ซ้ำรายกวาน้ัน การดำเนินการของรัฐกลับเปนตนเหตุของการทำลายสิ่งแวดลอมเสียเอง โดยเฉพาะอยางย่ิง ในประเทศกำลัง ๑๖ L’article 1248 du code civil “L'action en réparation du préjudice écologique est ouverte à toute personne ayant qualité et intérêt à agir, telle que l'Etat, l'Office français de la biodiversité, les collectivités territoriales et leurs groupements dont le territoire est concerné, ainsi que les établissements publics et les associations agréées ou créées depuis au moins cinq ans à la date d'introduction de l'instance qui ont pour objet la protection de la nature et la défense de l'environnement”.

๘๗ พัฒนาและประเทศดอยพัฒนา การดำเนินการตาง ๆ ทั้งทางกฎหมายและการบริหารรัฐกิจ หากมุงเนนที่ การพัฒนาเพียงดานเดียวก็ยอมสงผลกระทบตอการคุม ครองสิ่งแวดลอม หัวขอนี้จะไดพิจารณาถึง ๖.๒.๑ สาเหตุ และรูปแบบความถดถอยของกฎหมายคุมครองสิ่งแวดลอมที่อาจเกิดขึ้นได เพื่อที่จะวิเคราะหตอไปในประเด็น ๖.๒.๒ ขอยกเวนที่รัฐอาจตรากฎหมายหรือออกระเบียบเพื่อลดระดับหรือขยายเวลาดำเนินการคุมครอง สง่ิ แวดลอม ดงั น้ี ๖.๓.๑ สาเหตแุ ละรปู แบบความถดถอยของกฎหมายคมุ ครองสิง่ แวดลอ มทอ่ี าจเกิดขนึ้ ได จากสมมุติฐานที่วาการมุงพัฒนาเศรษฐกิจดวยการเพิ่มการผลิตสินคาและบริการทั้งหลายทุกดาน ไมวาจะเปนการพัฒนาอุตสาหกรรม เกษตรกรรมและภาคธุรกิจการบริการตาง ๆ ยอมเปนการทำลาย สิ่งแวดลอมและสงผลกระทบโดยตรงตอมนุษย ดังเชนที่เห็นประจักษในปจจุบัน การเกิดภาวะโลกรอน ธรรมชาติแปรปรวน ภัยพิบัติทางธรรมชาติ และโรคภัยไขเจ็บ ที่ลวนเปนผลลัพธดานลบที่เกิดจากการพัฒนา ทั้งสิ้น จึงเกิดเปนประเด็นพิจารณาในเชิงนิตินโยบายของรัฐถึงทิศทางการดำเนินนโยบายทางเศรษฐกิจและ นโยบายการคุมครองสิ่งแวดลอมโดยใชกฎหมายเปนเครื่องมือ ในแงนี้ จึงมีความเปนไปไดที่รัฐอาจตรา กฎหมายหรือออกระเบียบกฎเกณฑที่เปนการลดระดับการคุมครองสิ่งแวดลอมหรือชะลอการดำเนินการเพื่อ คุมครองและฟนฟูสิ่งแวดลอม เพื่อเนนการสงเสริมและพัฒนาเศรษฐกิจ โดยอาจพิจารณาสาเหตุที่เปนไปได ดงั นี้ ประการแรก หากพิจารณาในมิติทางการเมืองแหงรัฐและภูมิรัฐศาสตรการเมืองระดับโลก (Géopolitique) จะเห็นวา เจตจำนงของการเมืองระบอบประชาธิปไตยก็คือการใชกฎหมายเปนเครื่องมือ ในการดำเนินการตาง ๆ ทั้งนี้เนื่องจากหลักที่วากฎหมายเปนสิ่งที่แสดงออกโดยเจตจำนงของประชาชนและ ประชาคมโลก ดังนั้น จึงเปนเรื่องไมยากหากฝายการเมือง โดยเฉพาะสภาผูแทนราษฎรจะผลักดันใหยกเลิก กฎหมายหรือกฎระเบียบที่เกี่ยวกับการคุมครองสิ่งแวดลอม รวมทั้งหากพิจารณาในแงการเมืองระดับภูมิภาค เชน สหภาพยุโรป หรือสมาคมประชาชาติแหงเอเชียตะวันออกเฉียงใต หรืออาเซียน ซึ่งก็มีรูปแบบทาง การเมืองในลักษณะประชาธิปไตยโดยมีผูแทนของประเทศภาคีสมาชิกเปนผูรวมกำหนดกฎเกณฑ ก็จะเห็นได ในทำนองเดียวกันวาเปนเรื่องไมยากหากผูแทนทางการเมืองของประเทศสมาชิกจะผลักดันใหมีการยกเลิก กฎหมายหรือกฎระเบียบที่มีขึ้นเพื่อปกปองคุมครองสิ่งแวดลอม โดยอาจมีเหตุผลขออางทางดานการพัฒนา เศรษฐกิจ ประการที่สอง หากพิจารณาในมิติทางเศรษฐศาสตร ก็จะเห็นไดวา จากวิกฤตเศรษฐกิจทั่วโลก ยอมเปนการสนับสนุนการสรางวาทกรรม (ทุนนิยมและจักรวรรดินิยมทางเศรษฐกิจ) ในลักษณะท่ีเรียกรองให ลดภาระผูกพันทางกฎหมายที่คุมครองสิ่งแวดลอมลง ดวยขออางที่วากฎเกณฑทางกฎหมายเพื่อปกปอง คุม ครองส่งิ แวดลอ มจะเปนอปุ สรรคตอ การพัฒนาทางเศรษฐกิจและการตอ สูกับความยากจน ประการที่สาม เมื่อพิจารณาถึงสาเหตุที่อาจทำใหกฎหมายเพื่อคุมครองสิ่งแวดลอมตองถดถอย ลงไป อาจมีเหตุผลทางจิตวิทยา เน่ืองจากของกฎเกณฑทางกฎหมายที่เกี่ยวกับมาตรฐานดานสิ่งแวดลอม มีลักษณะที่คอนขางซับซอนในลักษณะที่เปนสหศาสตร ทั้งวิทยาศาสตร วิศวกรรมศาสตร แพทยศาสตร พฤษศาสตร ประมงศาสตร สังคมศาสตร เศรษฐศาสตร ฯลฯ ซึ่งยากตอการเขาถึงและเขาใจอยางครอบคลุม ครบถวนสำหรับบุคคลทั่วไปที่ไมใชผูเชี่ยวชาญ จึงอาจเปนขอสนับสนุนการสรางวาทกรรมเพื่อลดขอจำกัดของ กฎหมายส่ิงแวดลอ มทำใหก ารคุม ครองสงิ่ แวดลอ มถกถอยไปจากเดมิ