รวมไฟล์ SAR 2564

132 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพุทธศาสนา ปที ่ี 8 ฉบบั ท่ี 1 (ฉบบั รวมท่ี 14) ปี 2565 แต่งต�ำราเป็นจ�ำนวนมาก ส่วนส�ำนักปุฏภัตตเสละนั้นเป็นท่ีอยู่ของ พระสงฆ์สายธรรมกีรติวงศ์ เน่ืองจากพระเถระผู้เป็นสมภารเจ้าอาวาส แหง่ นม้ี นี ามวา่ พระธรรมกติ ตเิ ถระ8 และศษิ ยผ์ สู้ บื ตอ่ จากพระธรรมกติ ต-ิ เถระลว้ นใชน้ ามวา่ ธรรมกติ ตเิ รอื่ ยมา9 ดว้ ยเหตนุ น้ั หากพระเวเทหเถระ พ�ำนักอยู่ในสำ� นกั ปุฏภตั ตเสละจรงิ จะมีสร้อยนามว่าธรรมกติ ตเิ ปน็ แน่ ส่วนช่วงสมัยการแต่งคัมภีร์สมันตกูฏวัณณนานั้น มีนักวิชาการ แสดงความเห็นคล้ายกันหลายท่าน ส่วนใหญ่สรุปตรงกันว่าน่าจะ ประมาณตอนปลายพุทธศตวรรษท่ี 18 จนถึงตอนต้นพุทธศตวรรษที่ 1910 เฉพาะพระเตลวัตเต ราหุลเถระ (Telwatte Rahula) เท่าน้ันที่ เห็นว่า พระเวเทหเถระน่าจะแต่งคัมภีร์เล่มนี้ประมาณพุทธศตวรรษท่ี 17 โดยเปรยี บเทยี บกับส�ำนวนภาษาในคัมภรี ์สัทธมั โมปายนะ11 ผูเ้ ขยี น เห็นว่าสมัยการแต่งคัมภีร์สมันตกูฏวัณณนาน่าจะประมาณตอน ปลายพุทธศตวรรษท่ี 18 เหตุเพราะพระเวเทหเถระเป็นศิษย์ของพระ อานันทเถระ หลักฐานระบุว่าคราวปฏิรูปพระพุทธศาสนาสมัยพระเจ้า ปรากรมพาหนุ น้ั (พ.ศ. 1809) พระเถระผไู้ ดร้ บั อาราธนาใหเ้ ปน็ ประธาน 8 พระมหานามเถระและคณะบัณฑิต, คัมภีร์มหาวงศ์ ภาค 2 แปลโดย สเุ ทพ พรมเลศิ (กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , 2553), 264. 9 H.B.M. IIangasinha, Buddhism in Medieval Sri Lanka (Delhi: Sri Satguru Pulbications, 1992), 77-80. 10 Vedeha Thera, Samantakūṭavaṇṇanā, preface, ix-xi. ; K.R. Norman, Pali Literature (Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1983), 159. ; W. Geiger, Pali Literature and Language, trans. Batakrishna Ghosh (Delhi: Oriental Books Reprint Corporation, 1968), 43. 11 Telwatte Rahula, “Rasavahini: Jambudipuppattivatthu,” (PhD Diss., Australian National University, 1981), preface, ix.

คัมภีร์สมันตกฏู วัณณนา: วิเคราะหป์ ระเด็นเกี่ยวกับคติความเช่ือของศรีลังกา 133 Samantakūṭavaṇṇanā: Analysis an Issue on Sri Lankan’s Cult สงฆ์คือ พระเมธังกรเถระแห่งอุทุมพรคิร1ี 2 พระเถระรูปนี้เป็นอาจารย์ ของพระอานันทเถระ และพระอานันทเถระในฐานะอาจารย์ของพระ- เวเทหเถระ นา่ จะไดร้ บั คดั เลอื กใหเ้ ปน็ หนงึ่ ในพระสงฆ์ ผชู้ ว่ ยเหลอื ปฏริ ปู พระพุทธศาสนาจนส�ำเร็จ หากยืนยันว่าหลักฐานเบื้องต้นถูกต้อง นั่น หมายความว่าพระเวเทหเถระน่าจะรับรู้ในการปฏิรูปพระพุทธศาสนา ครานั้น เน่ืองจากพระเถระเป็นศิษย์คนส�ำคัญของพระอานันทเถระ และผลจากการปฏิรูปพระพุทธศาสนาครั้งน้ัน น่าจะเป็นแรงบันดาลใจ ใหท้ า่ นหนั มาผลติ ผลงานดา้ นวรรณกรรม ส�ำหรับเนื้อหาของคัมภีร์สมันตกูฏวัณณนาบรรจุด้วย 802 พระคาถา โสมปาละ ชัยวรรธนะ (Somapala Jayawardhana) ได้ย่อ เนอื้ หาเปน็ 6 ปรจิ เฉท กลา่ วคอื ปรจิ เฉทที่ 1 วา่ ดว้ ยการชำ� นะพญามาร ปริจเฉทที่ 2 ว่าด้วยการตรัสรู้อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ ปริจเฉทท่ี 3 ว่าด้วยเหตุการณ์ภายหลังตรัสรู้ ปริจเฉทที่ 4 ว่าด้วยการเสด็จเกาะ ลังกาคร้ังท่ี 1 ปริจเฉทท่ี 5 ว่าด้วยการเสด็จเกาะลังกาครั้งที่ 2 และ ปริจเฉทที่ 6 ว่าด้วยการเสด็จเกาะลังกาคร้ังที่ 313 ส่วนปาธัก (O.P. Pathak) ไดแ้ บง่ เน้อื หาออกเป็น 6 ปรจิ เฉทเช่นกัน กลา่ วคอื ปรจิ เฉทที่ 1 เป็นอารัมภบท ปริจเฉทที่ 2 ว่าด้วยพุทธจริยาวัตร ปริจเฉทท่ี 3 ว่า ด้วยการช�ำนะพญามาร ปริจเฉทที่ 4 ว่าด้วยการตรัสรู้อนุตตรสัมมา- สัมโพธิญาณ ปริจเฉทที่ 5 วา่ ด้วยการเสดจ็ เกาะลังกา และปรจิ เฉทที่ 6 ว่าดว้ ยการเสดจ็ ไปยังเขาสุมนกฏู 14 12 The Nikaya Sangrahawa, trans. C.M. Fernando (Colombo: Government Printer, 1908), 23. 13 Somapala Jayawardhana, Handbook of Pali Literature, 133. 14 O.P. Pathak, Samantakūṭavaṇṇanā (The Eulogy of Samanta Mountain) (Delhi: Paramanitra Prakashan, 1990), preface, xix.

134 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพทุ ธศาสนา ปีที่ 8 ฉบบั ท่ี 1 (ฉบบั รวมที่ 14) ปี 2565 เนื้อหาของคัมภีร์ท้ังหมดแต่งเป็นฉันท์หลายประเภท ได้แก่ ปฐั ยาวตั รฉนั ท์ วปิ ลุ าฉนั ท์ อปุ ชาตฉิ นั ท์ อนิ ทรวงศฉ์ นั ท์ ภชุ งคปยาตฉนั ท์ วสนั ตดลิ กฉนั ท์ มาลนิ ฉี นั ท์ สขิ รณิ ฉี นั ท์ สทั ทลู วกิ กฬี ติ ฉนั ท์ และสทั ธรา- ฉนั ท์ เฉพาะปฐั ยาวตั รฉนั ทใ์ ชแ้ ตง่ มากสดุ เนอ่ื งจากเปน็ ฉนั ทท์ เ่ี หมาะสม ต่อการเล่าเร่ือง ถัดมาเป็นอุปชาติฉันท์ เพราะเป็นฉันท์ท่ีเหมาะ สมส�ำหรับการพรรณนาเนื้อหามุ่งเน้นสิงคารรสหรือรสแห่งความรัก หมายถึงการพรรณนาความงดงามของธรรมชาติและตัวละคร วสันตดิลกฉันท์ใช้แต่งเพ่ือสรรเสริญพระคุณของพระพุทธเจ้าและ พรรณนาธรรมชาติ วิปุลาฉันท์นิยมแต่งแทรกระหว่างปัฐยาวัตร ฉันท์ เนื่องจากอยู่ในกลุ่มอนุฏฐุภาฉันท์เหมือนกัน และมีลักษณะ การใช้คล้ายคลึงกัน และสุดท้ายมาลินีฉันท์ใช้แต่งเป็นประณามบท เพอ่ื ดำ� เนนิ เรอ่ื งการเสดจ็ ไปลงั กา และพรรณนาเกยี่ วกบั ธรรมชาติ รวมถงึ ใช้ปิดเนื้อหาการเสด็จมาเกาะลังกาคร้ังท่ี 2 ประเด็นน่าสนใจคือมีการ ใช้มาลินีฉันท์มากถึง 42 พระคาถานับว่าแตกต่างจากวรรณกรรม บาลเี ล่มอืน่ ดังเชน่ ชินาลงั การ ชนิ จรติ เป็นอย่างมาก ถอื ไดว้ ่ามาลินี- ฉันท์เป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวของพระเวเทหเถระ15 หลักฐานดังกล่าว ชใ้ี หเ้ หน็ วา่ สมยั นน้ั ไวยากรณภ์ าษาบาลรี งุ่ เรอื งแพรห่ ลายในหมพู่ ระสงฆ์ นกั ปราชญ์ เหน็ ได้จากการนยิ มแตง่ คมั ภีรเ์ ปน็ ฉนั ทม์ ากมายหลายชนิด สำ� หรบั สารัตถะของคัมภีรส์ ามารถสรุปได้ 4 ประเด็นหลกั ดังน้ี 1) พุทธจริยาวัตร คัมภีร์บรรยายรายละเอียดเก่ียวกับพุทธจริยา มากเป็นพิเศษ นับต้ังแต่ตรัสรู้อนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณเป็นต้น มาจนถึงเสด็จเกาะลังกา 3 ครั้ง ประเด็นน่าสนใจคือ ผู้แต่งได้บรรยาย 15 พระมหากวีศักดิ์ วาปีกุลเศรษฐ์, “วรรณกรรมบาลีเร่ืองสมันตกูฏ- วณั ณนา: การศกึ ษาวรรณศลิ ปแ์ ละสงั คม,” (วทิ ยานพิ นธศ์ ลิ ปศาสตรมหาบณั ฑติ , มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากร, 2563), 109-110.

คัมภรี ์สมนั ตกฏู วัณณนา: วเิ คราะห์ประเด็นเก่ยี วกบั คตคิ วามเช่ือของศรีลงั กา 135 Samantakūṭavaṇṇanā: Analysis an Issue on Sri Lankan’s Cult ลักษณะของพระพุทธเจ้ามากไปด้วยอิทธิปาฏิหาริย์ ดังเช่น เหตุการณ์ ภายหลังตรัสรู้ พระพุทธองค์ทรงทรมานพญามารและธิดามารจน พา่ ยแพร้ าบคาบ นอกจากนนั้ พวกพรหม อสรู เทวดา พญานาค พญา- ครุฑ นักสิทธ์ิ และวิทยาธรต่างพากันบูชาสักการะพระพุทธเจ้า เพราะ พระองค์ทรงมากด้วยฤทธิ์16 อีกเหตุการณ์หนึ่ง สมัยเสด็จเกาะลังกา คร้ังแรก พระองค์ทรงแสดงฤทธ์ิมากมายหลายอย่าง จนพวกยักษ์ยอม คลายทิฐิพากันย้ายไปอยู่คิริทวีปตามพุทธบัญชา17 และอีกครั้งหนึ่ง สมัยเสด็จเกาะลังกาครั้งที่สอง พระพุทธองค์ก็ทรงแสดงฤทธ์ิปราบ- พยศพวกพญานาค จนพากันยอมรับพระพุทธองค์โดยศิโรราบ18 และการเสดจ็ เกาะลงั กาครง้ั สดุ ทา้ ยกท็ รงเปลง่ พระฉพั พรรณรงั สอี นั เปน็ ปาฏหิ ารยิ อ์ ยา่ งหนงึ่ จนพวกพญานาคหนั มาศรทั ธานบั ถอื พระรตั นตรยั 19 สันนิษฐานว่ารายละเอียดที่มากด้วยปาฏิหาริย์ดังกล่าว ผู้เขียนน่าจะ ต้องการชักชวนให้ชาวพุทธหันมาศรัทธาพระพุทธเจ้า ซ่ึงมากด้วย อิทธิฤทธ์ิปาฏิหาริย์ยิ่งกว่าเทพเจ้าองค์อ่ืนของศรีลังกาสมัยน้ัน เพราะ เรอ่ื งราวเกยี่ วกบั พทุ ธประวตั ติ า่ งเปน็ ทรี่ จู้ กั กนั เปน็ อยา่ งดขี องชาวลงั กา 2) ความส�ำคัญของเทพสุมนะ คัมภีร์พรรณนาลักษณะของ เทพสุมนะค่อนข้างพิสดาร เริ่มกล่าวถึงตั้งแต่คราวพระพุทธเจ้าเสด็จ เกาะลังกาหนแรก ในฐานะเป็นพระโสดาบันเทพสุมนะได้ทูลขอ พระเกศาธาตุก�ำหน่ึง คร้ันทรงประทานแล้ว ได้สร้างสถูปขนาดใหญ่ พร้อมประดับประดาด้วยอัญมณีอันมีค่าเป็นจ�ำนวนมาก20 เร่ืองราว 16 Vedeha Thera, Samantakūṭavaṇṇanā, 512. 17 Ibid, 533. 18 Ibid, 569-570. 19 Ibid, 658-672. 20 Ibid, 536-541.

136 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพทุ ธศาสนา ปีท่ี 8 ฉบบั ที่ 1 (ฉบับรวมท่ี 14) ปี 2565 ของเทพสุมนะปรากฏอีกคร้ังเมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จเกาะลังกาคร้ังที่ 3 โดยพระพุทธเจ้าเสด็จไปโปรดเทพสุมนะ พร้อมประทับรอยพระ- พุทธบาทไว้เป็นอนุสรณ์ เพื่อให้เทวดาและมนุษย์ได้สักการบูชา คราวน้ัน เทพสุมนะปีติเบิกบานยิ่งนักได้ก้มนมัสการแทบพระบาท ของพระพุทธเจ้าด้วยความเคารพยิ่ง เพราะพระพุทธบาทงดงามด้วย พุทธสรีระ21 ประเด็นดังกล่าวชี้ให้เห็นว่า เทพสุมนะได้รับการยกย่อง ให้เป็นเทพผู้ใหญ่ เน่ืองจากได้รับประทานพรจากพระพุทธเจ้าเป็น กรณีพิเศษ สังเกตได้จากการประทานพระเกศาธาตุและการเสด็จไป ประดิษฐานรอยพระพทุ ธบาทตามค�ำอาราธนานิมนต์ของเทพสมุ นะ 3) ความเชื่อเกี่ยวกับรอยพระพุทธบาท คัมภีร์ได้บรรยาย รายละเอียดเก่ียวกับรอยพระพุทธบาทอย่างอัศจรรย์ โดยช้ีว่าลักษณะ ของพุทธบาทนั้นเหมือนเรือนยอด เครื่องหมายสวัสดิกะ ปราสาท ต่ังทองค�ำ เศวตฉัตรรวมไปถึงสัตว์มงคลหลายประเภท ดังเช่น พญา- นกกระเรยี น พญาชา้ งเอราวัณ พญานกจากพราก และมังกร เปน็ ตน้ 22 และขณะพระพุทธเจ้าทรงเหยียดพระยุคลบาทออกไปว่า ขณะ พระพุทธเจ้าทรงเหยียดพระยุคลบาทออกไป ภูเขาเบ้ืองหน้าก็ทรุดลง สู่พื้นพสุธา นรกน้อยใหญ่ก็ดับสนิท และมีดอกบัวผุดขึ้นมารองรับ พุทธบาท23 ความอัศจรรย์ดังกล่าวเป็นเหตุให้พระเจ้าปรากรมพาหุ ที่ 2 ทรงมีพระราชศรัทธา จึงพร้อมกับกองทัพ 4 เหล่า เสด็จไปสมัน ตกูฏที่มีแก้วมณีผุดจากยอดศิลา ทรงกราบไหว้รอยพระพุทธบาทของ พระศาสดาผทู้ รงเปน็ เทพยง่ิ กวา่ เทพ ทรงเปน็ ธรรมราชา ทส่ี มนั ตกฏู นนั้ ซ่ึงเป็นสถานท่ีเทวดากราบไหว้ พระราชทานขุนเขาและชนบทท่ีมีชาย 21 Ibid, 760. 22 Ibid, 766-770. 23 Ibid, 764.

คมั ภรี ส์ มันตกูฏวัณณนา: วเิ คราะหป์ ระเด็นเกีย่ วกบั คติความเชือ่ ของศรีลงั กา 137 Samantakūṭavaṇṇanā: Analysis an Issue on Sri Lankan’s Cult หญิงหนาแน่นสมบูรณ์ด้วยนานารัตนะ โดยรอบประมาณ 10 คาวุต แก่รอยพระพุทธบาทอันมีสิริด้วยความเคารพเทิดทูนยิ่ง ทรงบูชา รอยพระพุทธบาทด้วยรัตนะและอาภรณ์อีกหลายคร้ัง24 ความเช่ือ เก่ียวกับรอยพระพุทธบาทเป็นท่ีรู้จักแพร่หลายสมัยกษัตริย์พระองค์นี้ เนอ่ื งจากได้รับราชูปถมั ภอ์ ยา่ งดยี ิง่ 25 หลักฐานระบวุ ่า พระองค์โปรดให้ เสนาบดีนามว่าเทวประติราชะ แผ้วถางทาง สร้างถนน สร้างศาลา พกั ผอ่ น วางกอ้ นหนิ ใหเ้ ปน็ แนวเดนิ หลายแหง่ เพอื่ อำ� นวยความสะดวก แก่ผู้จาริกแสวงบุญ ซ่ึงปรารถนาเดินทางไปสักการะรอยพระพุทธบาท เหนอื ยอดเขาสมันตกูฏ26 4) ความเช่ือเกี่ยวกับบุญสถานศักด์ิสิทธ์ิของศรีลังกา คัมภีร์ อธบิ ายวา่ บญุ สถานศกั ดสิ์ ทิ ธขิ์ องศรลี งั กามี 9 แหง่ กลา่ วคอื มหยิ งั คณ- เจดีย์ซึ่งเป็นสถานที่ประดิษฐานพระเกศาธาตุ นาคทวีปเจดีย์ซึ่งเป็น สถานที่บรรจุพุทธอาสน์ รอยพระพุทธบาทบนยอดเขาสมันตกูฏ ส่วน ทิวาคุหา ทีฆวาปีเจดีย์ ต้นพระศรีมหาโพธิ มหามังคลเจดีย์และถูปา- รามเจดยี ์ สถานที่ 5 แหง่ ทา้ ยสดุ เหลา่ น้ี เชอ่ื วา่ เปน็ สถานทท่ี พ่ี ระพทุ ธเจา้ เสดจ็ ไปประทบั นงั่ เขา้ นโิ รธสมาบตั 2ิ 7 บญุ สถานศกั ดส์ิ ทิ ธเิ์ หลา่ นลี้ ว้ นเปน็ ท่ีรู้จักแพร่หลายของชาวศรีลังกา เพราะกษัตริย์สิงหลหลายพระองค์ โปรดให้สร้างข้ึนในต�ำแหน่งท่ีเช่ือว่าพระพุทธเจ้าเคยเสด็จประทับ แล้วบรรจุพระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธองค์ไว้ภายใน จึงถือว่าเป็น 24 พระมหานามเถระและคณะบัณฑติ , คัมภีรม์ หาวงศ์ ภาค 2, 276. 25 D.A. Premakumara De Silva, “Sri Pada: Diversity and Exclusion in a Sacred Site in Sri Lanka,”, 46. 26 พระมหานามเถระและคณะบัณฑติ , คมั ภีร์มหาวงศ์ ภาค 2, 278. 27 Vedeha Thera, Samantakūṭavaṇṇanā, preface, 539-540, 589, 779, 783, 792, 793-794.

138 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพุทธศาสนา ปที ่ี 8 ฉบบั ที่ 1 (ฉบบั รวมท่ี 14) ปี 2565 สถานที่ศักดิ์สิทธ์ิ28 หากมองในแง่ภูมิศาสตร์จะเห็นได้ว่า บุญสถาน ศักด์ิสิทธ์ิเหล่าน้ีกระจายกันอยู่ตามทิศน้อยใหญ่ตลอดเกาะลังกา และ หากมองในแง่ประวัติศาสตร์น่าเชื่อได้ว่าสถานท่ีพระพุทธเจ้าทรงเสด็จ ไปประทับเข้านโิ รธสมาบตั ิเหล่าน้นั ไดก้ ลายเป็นดินแดนแห่งพระพทุ ธ- ศาสนา เสมือนเป็นการช้ีบอกอาณาเขตของพระพุทธศาสนาที่แผ่ ครอบคลุมไปท่ัวเกาะลังกา29 สันนิษฐานว่าคติความเชื่อเหล่าน้ีน่าจะ เกดิ ขนึ้ ประมาณพทุ ธศตวรรษที่ 10 หรอื กอ่ นสถาปนาอาณาจกั รโปโฬน- นารวุ ะ เปน็ การบอกเชงิ สญั ลกั ษณว์ า่ หมายถงึ การรวมเกาะลงั กาทงั้ หมด ให้อยภู่ ายใตค้ วามร่งุ เรืองสงู สดุ ทางศาสนาของอาณาจักรอนุราธปรุ ะ30 หากวิเคราะห์เชิงลึกจะเห็นได้ว่า ผู้เขียนคัมภีร์สมันตกูฏวัณณนา ต้องการเช่ือมโยงให้เห็นว่าขุนเขาสมันตกูฏได้รับการเลือกแล้วจาก พระพุทธเจ้า ในฐานะเป็นบริโภคเจดีย์หรือสถานท่ีอันเป็นตัวแทนของ พระพทุ ธองค์ เนอื่ งจากเปน็ สถานสถติ ของรอยพระพทุ ธบาท ประเดน็ นี้ สอดคลอ้ งกบั คตคิ วามเชอื่ ของชาวลงั กาสมยั นนั้ วา่ ครน้ั เมอ่ื พระพทุ ธเจา้ เสด็จมาเกาะลังกาแล้ว “เกาะลังกาจะไม่ตกอยู่ในอ�ำนาจของพระราชา ผู้เป็นมิจฉาทิฐิ แต่จะรุ่งเรืองในอ�ำนาจของพระราชาผู้เป็นสัมมาทิฐิ”31 นอกจากนั้น ผู้แต่งคัมภีร์ยังยกย่องสถานภาพของเทพสุมนะว่าเป็น พระโสดาบนั ซง่ึ ไดร้ บั การรบั รองจากพระพทุ ธเจา้ โดยตรง เนอ้ื หาเหลา่ นี้ 28 รงุ่ โรจน์ ธรรมรงุ่ เรอื ง, รายงานการวจิ ยั “บทบาทของลงั กาทวปี ในฐานะ ศนู ยก์ ลางพทุ ธศาสนาตอ่ พทุ ธศลิ ปไ์ ทย” (กรงุ เทพมหานคร: ศนู ยม์ านษุ ยวทิ ยาสิ รนิ ธร, 2560), 10. 29 ดนยั ปรชี าเพมิ่ ประสทิ ธ,์ิ ประวตั ศิ าสตรพ์ ระพทุ ธศาสนาในประเทศศร-ี ลงั กา (กรงุ เทพมหานคร: สำ� นกั พมิ พม์ หาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร,์ 2555), 371-372. 30 Richard Gombrich, Precept and Practice: Traditional Buddhism in the Rural Highlands of Ceylon (Oxford: Clarendon Press, 1971), 110. 31 พระมหานามเถระและคณะบณั ฑิต, คัมภรี ม์ หาวงศ์ ภาค 2, 252.

คมั ภรี ์สมนั ตกูฏวัณณนา: วิเคราะห์ประเดน็ เก่ยี วกบั คติความเชอ่ื ของศรีลังกา 139 Samantakūṭavaṇṇanā: Analysis an Issue on Sri Lankan’s Cult หลอมรวมใหร้ อยพระพทุ ธบาทกลายเปน็ บญุ สถานศักดิ์สิทธิ์ พร้อมยก สถานภาพของเทพสมุ นะใหก้ ลายเปน็ เทพของชาวพุทธลงั กาด้วย 3. ศกึ ษาวเิ คราะหป์ ระเด็นเกี่ยวกบั คตคิ วามเชือ่ ของศรลี งั กา ส�ำหรับคติความเช่ือของศรีลังกานั้น ผู้เขียนเน้นวิเคราะห์เฉพาะ เทพอบุ ลวณั และเทพสุมนะ กล่าวถึงเทพอุบลวัณก่อน เทพองค์น้ีปรากฏให้เห็นคร้ังแรกใน คัมภีร์มหาวงศ์ ซึ่งกล่าวถึงเหตุการณ์สมัยพุทธปรินิพพาน ณ เมืองกุสิ- นารา ครานน้ั พระพทุ ธองคท์ รงมอบหมายท้าวสักกะวา่ “พระราชโอรส ของพระเจ้าสีหพาหุพระนามว่าวิชัยน้ี (เสด็จออกจากดินแดนลาฬรัฐ) แวดลอ้ มดว้ ยอำ� มาตย์ 700 คน ขา้ มไปถงึ เกาะลงั กาแลว้ แลพระศาสนา ของเราจกั ตั้งมั่นในลังกา เพราะเหตนุ ัน้ ขอพระองคผ์ ู้เป็นจอมแหง่ เทพ จงคุ้มครองวิชัยกุมารพร้อมบริวารและรักษาเกาะลังกาไว้ให้ดี ครั้น ฟังพระด�ำรัสของพระตถาคตแล้ว ท้าวสักกะทรงเอาพระทัยใส่อย่างดี ด้วยทรงมอบหมายการรักษาเกาะลังกาให้เป็นภาระหน้าท่ีของเทพ- อุบลวัณ”32 คัมภีร์ปูชาวลิยะระบุว่า สมัยพระเจ้าทปุลุแห่งอาณาจักร อนุราธปุระ(ภาษาบาลีเรียกว่าทาโฐปติสสะ) พระองค์โปรดให้บูรณ- ปฏิสังขรณ์อารามวิหารจ�ำนวน 19 แห่ง หน่ึงนั้นอยู่ที่เมืองเดวินูวระ ซงึ่ สมยั นน้ั เรยี กวา่ เกวลิ ละยะคมั 33 นบั จากนน้ั เปน็ ตน้ มาเรอ่ื งราวเกย่ี วกบั เทพอุบลวัณเลือนหายไปจากหน้าประวัติศาสตร์ของศรีลังกาประมาณ 32 พระมหานามเถระและคณะบณั ฑติ , คัมภีรม์ หาวงศ์ ภาค 1, 171. 33 Gunasekara Mudaliyar, A Contribution to the History of Ceylon (Colombo: Acting Government Printer, 1895), 29.

140 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพทุ ธศาสนา ปที ี่ 8 ฉบบั ที่ 1 (ฉบับรวมที่ 14) ปี 2565 1,000 ปี ก่อนท่ีจะปรากฏเห็นอีกครั้งสมัยอาณาจักรดัมพเดณิยะ โดย ช่ือของเทพองค์นี้เก่ียวข้องกับสถาบันพระมหากษัตริย์34 ส่วนคัมภีร์ แปรกุมบาสิริตะเสริมความจากคัมภีร์ปูชาวลิยะว่า พระเจ้าทปุลุนั้น ได้ทอดพระเนตรเห็นรูปจ�ำลองของเทพอุบลวัณ ซ่ึงเสด็จขึ้นมาจาก ท้องมหาสมุทร ด้วยความศรัทธาจึงโปรดให้สร้างเทวาลัยถวายเทพ องค์นี้บริเวณเมืองเดวินูวระและท�ำการอารักขาเป็นอย่างดี35 ประเด็น น้ีสันนิษฐานว่า ผู้แต่งคัมภีร์แปรกุมบาสิริตะน่าจะต้องการเชิดชูความ ยงิ่ ใหญข่ องเทพอบุ ลวณั จงึ แตง่ เสรมิ เนอื้ หาสว่ นนเ้ี ขา้ มา เพราะผคู้ นสมยั นน้ั ตา่ งรจู้ กั เทพองคน์ เ้ี ปน็ อยา่ งดี สอดคลอ้ งกบั หลกั ฐานวา่ สมยั เดยี วกนั นั้นมีคัมภีร์แต่งสรรเสริญความย่ิงใหญ่ของเทพอุบลวัณอีกหลายเล่ม ดงั เชน่ คมั ภรี ม์ ยรู สนั เทศยะ คมั ภรี โ์ กกลิ สนั เทศยะ คมั ภรี ป์ เรวสิ นั เทศยะ และคัมภีร์ติสรสันเทศยะ ซึ่งคัมภีร์เหล่าน้ีล้วนอ้างว่าเทพอุบลวัณ ทำ� หน้าที่อารักขาเกาะลังกา36 ส่วนคติความเชื่อเก่ียวกับเทพอุบลวัณสมัยแต่งคัมภีร์สมันตกูฏ- วณั ณนา ลว้ นปรากฏเกดิ ขน้ึ รอบตวั พระเจา้ ปรากรมพาหทุ ี่ 2 เรม่ิ ตน้ จาก แผ่นจารึกอลุตนูวรเทวาลัยกระวีมะ ซ่ึงพรรณนาว่าคราวหน่ึงพระองค์ ทรงพระประชวรดว้ ยโรคทไ่ี มส่ ามารถรกั ษาเยยี วยาได้ พระเจา้ ปรากรม- พาหจุ งึ รบั สงั่ ใหเ้ สนาบดนี ามวา่ เทวประตริ าชะเดนิ ทางไปยงั เมอื งเดวนิ -ู วระ เพอ่ื ประกอบพธิ เี ทวบชู าและออ้ นวอนขอพรเทพอบุ ลวนั ใหพ้ ระองค์ หายจากโรครา้ ย ครานนั้ พระองคท์ รงประทานทดี่ นิ เปน็ จำ� นวนมาก แลว้ น้อมถวายแด่เทวาลัยของเทพอุบลวัณ37 ต่อมาพระองค์ทรงทราบว่า 34 พระมหานามเถระและคณะบัณฑติ , คมั ภีรม์ หาวงศ์ ภาค 2, 274. 35 Parakumbasirita, ed. K.D.P. Wickramasinghe (Colombo,1954), 38. 36 B.H.M. IIangasinha, Buddhism in Medieval Sri Lanka, 195. 37 Yatadolawatte Dhammavisuddhi, “The Buddhist Sangha in Cey-

คมั ภรี ์สมนั ตกฏู วณั ณนา: วเิ คราะหป์ ระเดน็ เกี่ยวกบั คตคิ วามเชอื่ ของศรีลังกา 141 Samantakūṭavaṇṇanā: Analysis an Issue on Sri Lankan’s Cult “มณเฑยี รของเทพอบุ ลวัณแหง่ เทวนคร ซ่งึ เปน็ สถานทแี่ สวงบุญสำ� คัญ ได้ชำ� รดุ ทรุดโทรม จึงเสด็จไปเมืองนัน้ แล้วโปรดให้สร้างเทวาลัยข้นึ ใหม่ ดุจเทวราชาลัยในพระนคร ทรงท�ำให้เป็นท่ีมีโภคทรัพย์โดยชอบธรรม ทรงให้สร้างเมืองอย่างงดงามสมบูรณ์ด้วยสมบัติทั้งปวงดุจเทพนคร รับสั่งให้จัดพิธีมงคลเดือน 8 เพ่ือเป็นการบูชาต่อเทพอุบลวัณพระองค์ น้ัน”38 หลักฐานอีกแห่งหนึ่งระบุว่า พระเจ้าปรากรมพาหุทรงมีพระราช ศรัทธาต่อเทพอุบลวัณอย่างแรงกล้า พระองค์โปรดให้จัดพิธีแห่แหน เทพองค์นี้อย่างย่ิงใหญ่ โดยมอบหมายให้ขุนนางผู้ใหญ่หลายท่าน เขา้ รว่ มพธิ ี เชน่ เสนาบดนี ามวา่ เทวประตริ าชะ แมท่ พั นามวา่ บณั ฑาระ ขุนนางผู้ใหญ่นามวา่ จันทร และพราหมณ์เป็นจ�ำนวนมาก นอกจากน้ัน ยงั มขี นุ นางเจา้ พธิ ชี นั้ ดสิ สนายกะ รนบหรุ าละแหง่ เมอื งเดวนิ วู ระ หนั ด-ุ รุคมาราละ กันกนิคมราละ และขุนนางเหล่าอ่ืน39 หลักฐานเบื้องต้น ชใี้ หเ้ หน็ วา่ สมยั กษตั รยิ พ์ ระองคน์ เ้ี ปน็ การเปดิ ศกั ราชใหมด่ า้ นคตคิ วาม เชื่อเทพอบุ ลวณั 40 ประเด็นค�ำถาม คือ เหตุใดเทพอุบลวัณจึงปรากฏตัวขึ้นอีกคร้ัง สมัยอาณาจกั รดมั พเดณยิ ะ จอหน์ คลฟิ ฟอรด์ ฮอลต์ (John Clifford Holt) ไดแ้ สดงความเหน็ ว่า การปรากฏตัวของเทพอุบลวณั อาจจะมาจากอทิ ธพิ ลของพราหมณ์ lon (circa 1200-1400 A.D.),” (PhD Diss., University of London, 1970), 369. อ้างถึง Alutnuvara Devale Karavima, Manuscripts form British Museum Manuscript, or, 6608, (123). 38 พระมหานามเถระและคณะบณั ฑติ , คมั ภีร์มหาวงศ์ ภาค 2, 274. 39 John Clifford Holt, The Buddhist Visnu: Religious Transformation, Politics, and Culture (New York: Colombia University Press, 2004), 253. 40 B.H.M. IIangasinha, Buddhism in Medieval Sri Lanka, 196.

142 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพทุ ธศาสนา ปีท่ี 8 ฉบบั ที่ 1 (ฉบับรวมท่ี 14) ปี 2565 หลกั ฐานดงั กลา่ วปรากฏเหน็ ในคมั ภรี ก์ นั ดวุ รุ สุ ริ ติ ะ ซง่ึ เปน็ บนั ทกึ เกย่ี วกบั พระราชกรณียกิจประจ�ำวันของพระเจ้าปรากรมพาหุท่ี 2 ดังความว่า “ขณะรุ่งอรุณพระองค์ทรงประทับต่อหน้าปุโรหิต บริเวณมณฑลแห่ง การรับหญ้าคาอันศักด์ิสิทธ์ิ พร้อมสังข์ท่ีเต็มด้วยน้�ำมนต์และการ ประทานพร กลา่ วกนั วา่ ปโุ รหติ ทลู ถามพระองคผ์ ทู้ รงพระสบุ นิ ตอนราตรี พร้อมท�ำนายและประกอบพิธีอันศักด์ิสิทธ์ิ เพ่ือให้กษัตริย์พอพระทัย” นอกจากนน้ั คมั ภรี เ์ ลม่ นยี้ งั เสรมิ อกี วา่ “พระเจา้ ปรากรมพาหผุ ปู้ รารถนา ความรู้ศาสตร์และศิลป์ ได้ถวายการอุปถัมภ์แก่พราหมณ์นักปราชญ์ ผู้เชี่ยวชาญภาษาสันสกฤตและต�ำราเวชศาสตร์ อีกทั้งพระองค์ยังทรง ปรกึ ษาพราหมณน์ กั ปราชญเ์ หลา่ นนั้ ดว้ ยเรอื่ งราวเกย่ี วกบั โหราศาสตร”์ 41 ผู้เขียนเห็นว่าพราหมณ์เหล่านี้น่าจะสังกัดไวษณพนิกาย เพราะปรากฏ เหน็ รอ่ งรอยแนวคดิ ของพระวษิ ณใุ นคมั ภรี ม์ หาวงศ์ โดยความตอนหนง่ึ ไดพ้ รรณนาคณุ ลกั ษณะของเจา้ ชายวรี พาหวุ า่ “พระองคเ์ หมอื นพระราม เสด็จเข้าสู่สงคราม ไล่สังหารทหารชาวกะจนแตกพ่ายไป”42 พระราม ในทน่ี ตี้ า่ งรจู้ กั แพรห่ ลายวา่ เปน็ อวตารปางหนง่ึ ของพระวษิ ณุ นอกจากนน้ั ยงั พบเหน็ อทิ ธพิ ลของพราหมณผ์ เู้ ปน็ เสนาบดใี นราชสำ� นกั สมยั นนั้ ดว้ ย ตวั อยา่ งเชน่ เสนาบดนี ามวา่ เทวประตริ าชะ กลา่ วกนั วา่ เสนาบดที า่ นนี้ เปน็ ทไี่ วว้ างพระราชหฤทยั ของพระเจา้ ปรากรมพาหยุ ง่ิ นกั สงั เกตไดจ้ าก ทรงมอบหมายพระราชธุระส�ำคญั หลายอยา่ ง เช่น โปรดให้เป็นแม่งาน สร้างทางขึ้นสู่สมันตกูฏ43 โปรดให้สร้างรูปปั้นเทพสุมนะแล้วอัญเชิญ 41 John Clifford Holt, The Buddhist Visnu: Religious Transformation, Politics, and Culture, 49. 42 พระมหานามเถระและคณะบัณฑติ , คัมภรี ์มหาวงศ์ ภาค 2, 261. 43 เรื่องเดียวกนั , 276.

คมั ภีรส์ มนั ตกฏู วณั ณนา: วเิ คราะหป์ ระเดน็ เก่ียวกับคติความเชือ่ ของศรีลังกา 143 Samantakūṭavaṇṇanā: Analysis an Issue on Sri Lankan’s Cult ไปประดิษฐานบนยอดเขาสมันตกูฎ44 โปรดให้เป็นแม่งานในการสร้าง อัตตนคัลลปริเวณะแล้วมอบถวายแด่พระอโนมทัสสีเถระ45 โปรดให้ เป็นแม่งานในการสร้างมยูรปาทปริเวณะแล้วมอบถวายแด่พระพุทธ- บุตรเถระ46 โปรดให้เป็นราชทูตไปเจรจาขอความช่วยเหลือจากกษัตริย์ ปณั ฑยะ47 และโปรดใหเ้ ปน็ แมท่ พั ทำ� สงครามกบั พวกเกราฬะ48 หลกั ฐาน ดงั กลา่ วเบอ้ื งตน้ ชใี้ หเ้ หน็ ถงึ ความมากอทิ ธพิ ลของพราหมณ์ ทง้ั ในฐานะ เจ้าพิธีและในฐานะขุนนางคนส�ำคัญ ด้วยเหตุน้ี เร่ืองราวของเทพอุบล วัณท่ีเลือนหายไปหลายศตวรรษ จึงปรากฏตัวข้ึนอีกครั้งหน่ึงในฐานะ เทพเจ้าผู้อารักขาเกาะลังกา และเกี่ยวข้องกับสถาบันกษัตริย์ในฐานะ ปางอวตารของเทพวษิ ณุ สว่ นเรอื่ งราวของเทพสมุ นะปรากฏเหน็ ครงั้ แรกในคมั ภรี ม์ หาวงศ์ ความว่า คราวพระพุทธเจ้าเสด็จเกาะลังกาครั้งแรก เทพสุมนะได้เข้า เฝ้าฟังธรรมจนบรรลุโสดาบัน พร้อมทูลขอพระเกศาธาตุเพื่อกราบ ไหว้บูชา พระชินเจ้าผู้ทรงมีเส้นพระเกศาสีนิลบริสุทธ์ิ ทรงเกื้อกูลแก่ สรรพสัตว์ จึงทรงลูบพระเศียรแล้วได้ประทานเส้นพระเกศาประมาณ ฝ่าพระหัตถ์ เทพสุมนะได้เอาผอบทองค�ำอันประเสริฐรองรับเส้นพระ เกศานัน้ ไวแ้ ลว้ ประดิษฐานเส้นพระเกศาน้นั ไว้บนกองรัตนะสูง 7 ศอก ท่ีตกแต่งไว้ในสถานท่ีพระศาสดาประทับน่ัง ทรงครอบด้วยพระสถูป 44 เรือ่ งเดยี วกนั , 279. 45 Gunasekara Mudaliyar, A Contribution to the History of Ceylon, 49. 46 พระมหานามเถระและคณะบณั ฑติ , คมั ภรี ม์ หาวงศ์ ภาค 2, 272. 47 Amaradasa Liyanagamage, The Decline of Polonnaruwa and the Rise of Dambadeniya (Colombo: S. Godage & Brothers, 2018), 150. 48 Sidat Sangara Vistara Samaya, ed. Ramalane Dharmakirti Sri Dharmarama Thera (Colombo: Vidya Prabodha Yantralaya, 1934), 216.

144 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพุทธศาสนา ปที ี่ 8 ฉบับท่ี 1 (ฉบับรวมท่ี 14) ปี 2565 สีมรกต และทรงนมัสการ49 คัมภีร์สมันตกูฎวัณณนาขยายความว่า สมัยพระพุทธเจ้าเสด็จเกาะลังกาครั้งท่ีสามนั้น เทพสุมนะได้อาราธนา พระพุทธองค์ไปประทับที่เขาสมันตกูฏ คราวน้ันพระพุทธองค์ทรง พจิ ารณาเหน็ อนาคตกาลภายหนา้ จงึ ประทบั รอยไวด้ ว้ ยพระบาทเบอื้ ง ซ้าย50 คร้ันล่วงเข้าสมัยอาณาจักรโปโฬนนารุวะปรากฏเห็นเรื่องราว ของศรีปาทะในฐานะบุญสถานศักด์ิสิทธ์ิ โดยกษัตริย์หลายพระองค์ให้ ความส�ำคัญเป็นอย่างยิ่ง ดังเช่น พระเจ้าวิชัยพาหุที่ 1 โปรดให้สร้าง ทางขึ้นสู่สมันตกูฏ เพ่ือสงเคราะห์แก่ผู้จาริกแสวงบุญ ตลอดเส้นทาง ให้สร้างศาลาที่พัก พร้อมถวายหมู่บ้านหลายแห่งเพ่ือรักษาขุนเขา สมนั ตกฏู 51 และพระเจา้ นศิ ศงั กมลั ละไดเ้ สดจ็ ไปนมสั การสมนั ตกฏู พรอ้ ม เสนาอ�ำมาตย์52 ประเด็นน่าสนใจคือสมัยอาณาจักรโปโฬนนารุวะน้ัน แม้จะมีหลักฐานกล่าวถึงรอยพระพุทธบาทก็จริง แต่หาได้อ้างถึงเทพ สมุ นะไม่ เปรมกมุ าร (D.A. Premakumar De Silva) ไดแ้ สดงความเหน็ วา่ เหตุท่ีเทพสุมนะไมป่ รากฏนน้ั เพราะกษตั ริยส์ ิงหลต้องการให้สมันตกฏู เป็นศูนย์กลางศรัทธาของชาวพุทธเขตมายาระฏะ เฉกเช่นบุญสถาน หลายแห่งบรเิ วณเมืองเกา่ อนรุ าธปรุ ะ53 สอดคล้องกบั หลกั ฐานจารกึ ซง่ึ ระบวุ า่ พระเจา้ วชิ ยั พาหทุ รงถวายความอปุ ถมั ภห์ ลายอยา่ งเพอ่ื บชู ารอย พระพุทธบาท เช่น ถวายพระมงกุฎอญั มณี เพชรพลอยมากมายหลาย ชนิด บุษบกหลายชนิด ธวัชธงทิว กลองและเครื่องหอมหลายประเภท 49 พระมหานามเถระและคณะบัณฑิต, คัมภรี ์มหาวงศ์ ภาค 1, 7. 50 Vedeha Thera, Samantakūṭavaṇṇanā, 779. 51 พระมหานามเถระและคณะบณั ฑติ , คมั ภรี ์มหาวงศ์ ภาค 1, 553-554. 52 พระมหานามเถระและคณะบัณฑติ , คัมภีรม์ หาวงศ์ ภาค 2, 237. 53 D.A. Premakumara De Silva, “Sri Pada: Diversity and Exclusion in a Sacred Site in Sri Lanka,”, 40-41.

คมั ภีร์สมนั ตกฏู วณั ณนา: วิเคราะหป์ ระเดน็ เกย่ี วกับคติความเชอ่ื ของศรีลงั กา 145 Samantakūṭavaṇṇanā: Analysis an Issue on Sri Lankan’s Cult โปรดใหว้ าดภาพจติ รกรรมฝาผนงั และจดุ ประทปี รอบอารามวหิ าร และ โปรดใหส้ รา้ งกำ� แพงรอบวดั พรอ้ มแจกจา่ ยอาหารแกผ่ จู้ ารกิ แสวงบญุ 54 ส่วนคติความเช่ือเก่ียวกับเทพสุมนะสมัยแต่งคัมภีร์สมันตกูฏ- วัณณนา ล้วนเก่ียวข้องกับพระเจ้าปรากรมพาหุท่ี 2 ดังหลักฐานว่า คราวหนึ่งพระองค์โปรดมอบหมายให้เสนาบดีนามว่าอารยกามเทวะ ไปท�ำเหมืองทองที่เมืองรัตนปุระเขตสบรคามุวะ แต่เสนาบดีขาดความ ศรทั ธาตอ่ เทพสมุ นะจงึ ไมป่ ระสบความสำ� เรจ็ ตอ่ มาครนั้ อธษิ ฐานขอพร จากเทพสมุ นะแลว้ จงึ สามารถดำ� เนนิ งานจนสำ� เรจ็ ดว้ ยเหตนุ นั้ เสนาบดี จึงสรา้ งเทวาลยั ถวายแดเ่ ทพสุมนะบรเิ วณเมืองรตั นปุระ คราวเดียวกนั นั้น พระเจ้าปรากรมพาหุได้เสด็จมาประกอบพิธีด้วยพระองค์เอง ทรง อมุ้ รปู ปน้ั เทพสมุ นะแลว้ อญั เชญิ ไปประดษิ ฐานทเี่ ทวาลยั นอกจากนน้ั พระองคไ์ ดป้ ระทานหมบู่ า้ นบรเิ วณเขตสบรคามวุ ะ รตั นปรุ ะ และเวรลเุ ป พร้อมแต่งตั้งเจ้าหน้าท่ีและคนรับใช้ให้ดูแลรักษาเทวาลัย และโปรดให้ จัดพิธีแห่แหนเทพสุมนะเป็นประจ�ำทุกปี55 อีกครั้งหนึ่งพระองค์ศรัทธา ความอัศจรรย์แห่งเทพสุมนะและรอยพระพุทธบาท “ทรงพร้อมกับ กองทพั 4 เหลา่ เสดจ็ ไปสมนั ตกฏู ทมี่ แี กว้ มณผี ดุ จากยอดศลิ า ทรงกราบ ไหวร้ อยพระพทุ ธบาทของพระศาสดา ผทู้ รงเปน็ เทพยง่ิ กวา่ เทพ ทรงเปน็ ธรรมราชา ที่สมนั ตกูฏนั้นซ่ึงเปน็ สถานท่เี ทวดากราบไหว้ พระราชทาน ขุนเขาและชนบทท่ีมีชายหญิงหนาแน่นสมบูรณ์ด้วยนานารัตนะ โดย รอบประมาณ 10 คาวุต แกร่ อยพระพทุ ธบาทอนั มีสิริดว้ ยความเคารพ 54 D.M. De Zilva Wickremasighe, Epigraphia Zeylanica, Vol. II (London: Oxford University Press, 1928), 202-218 55 H.B.M. Ilangasinha, Buddhism in Medieval Sri Lanka (Delhi: Sri Satguru Publications, 1922), 204. อา้ งถงึ Samansirita, Br. Mus. MS. Or. 6679 (123), CALR, 2 parts. 1. 42f.

146 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพุทธศาสนา ปีท่ี 8 ฉบับที่ 1 (ฉบับรวมที่ 14) ปี 2565 เทิดทูนย่ิง ทรงบูชารอยพระพุทธบาทด้วยรัตนะและอาภรณ์อีกหลาย ครงั้ ”56 ตอ่ มาโปรดใหเ้ สนาบดเี ทวประตริ าชะสรา้ งรปู ปน้ั เทพสมุ นะ แลว้ อญั เชญิ ไปประดิษฐานบนยอดเขาสมันตกฎู 57 การปรากฏตัวของเทพสุมนะสมัยน้ีสันนิษฐานว่าน่าจะมาจาก 2 ประเด็นหลัก กล่าวคือ 1) เป็นเพราะความต้องการของชาวบ้าน เนื่องจากมีผู้คนเดินทางไปสักการะรอยพระพุทธบาทเป็นจ�ำนวนมาก นอกจากกราบไหว้รอยพระพุทธบาทแล้ว ผู้จาริกแสวงบุญเหล่านั้นยัง ปรารถนาการประทานพรจากเทพสมุ นะซงึ่ ทรงความการณุ ย์ สอดคลอ้ ง กบั หลกั ฐานในคมั ภรี แ์ สวลุ สนั เทศยะวา่ “มหาสมทุ รอนั กวา้ งใหญไ่ พศาล แห่งพระอุระของมหาเทพสุระ ผู้มีเส้นพระเกศาเสมือนความมืดมิด มีพระเนตรส่องประกายด้วยเมตตาต่อนางฟ้าชาวสวรรค์ ทรงครอบ ครองสระอันเต็มบริบูรณ์ด้วยสายน้�ำอันเย็นฉ่�ำแห่งพระเมตตาคุณ”58 และ 2) เป็นพระราโชบายด้านศาสนาเพื่อยึดโยงจิตใจของพสกนิกร เนอ่ื งจากสมยั นนั้ บญุ สถานศกั ดสิ์ ทิ ธส์ิ ว่ นใหญล่ ว้ นอยบู่ รเิ วณเมอื งหลวง เก่าอนุราธปุระ ซ่ึงห่างไกลจากอาณาจักรดัมพเดณิยะแห่งดินแดนใต้ การจะยึดโยงจิตใจของอาณาประชาราษฎร์จ�ำเป็นต้องสร้างบุญสถาน ศักดส์ิ ิทธิ์ ซ่ึงอยู่ภายในอาณาจักรแห่งตน ดว้ ยเหตนุ ้ัน กษตั ริยจ์ งึ หนั มา ให้ความส�ำคัญแก่รอยพระพุทธบาทเหนือขุนเขาสมันตกูฏ ซึ่งบูรพ- กษัตริย์แห่งอาณาจักรโปโฬนนารุวะได้ริเริ่มไว้แล้ว พร้อมกันน้ันก็ยก สถานภาพเทพสุมนะจากเดิมซึ่งเป็นเทพพ้ืนเมือง ให้เป็นเทพชาวพุทธ 56 พระมหานามเถระและคณะบัณฑิต, คมั ภีรม์ หาวงศ์ ภาค 2, 276. 57 เรื่องเดยี วกัน, 279. 58 Savul-sandesaya, ed. U. Dharmasiri and S. Gamage (Delgoda, 1968), 202. ; Savul-asna, ed. P. Aggavamsa (Colombo: T.L. Hendrik, 1925), 188.

คัมภีรส์ มันตกูฏวัณณนา: วิเคราะหป์ ระเดน็ เกี่ยวกบั คติความเช่ือของศรีลังกา 147 Samantakūṭavaṇṇanā: Analysis an Issue on Sri Lankan’s Cult ด้วยการทำ� หนา้ ท่คี ้มุ ครองรักษารอยพระพทุ ธบาท59 คำ� ถามคอื จดุ ประสงคแ์ ทจ้ รงิ ของการแตง่ คมั ภรี ส์ มนั ตกฏู วณั ณนา คอื อะไร? ผเู้ ขียนสนั นษิ ฐานวา่ นา่ จะมาจากสาเหตุ 2 ประการ กล่าวคือ 1) เพราะราชูปถัมภ์ (royal patronage) หลักฐานช้ีบอกว่าการ อุปถัมภ์ของกษัตริย์ถือว่าเป็นเร่ืองส�ำคัญต่อพระศาสนาอย่างย่ิง หาก สถาบันกษัตริย์ให้ความส�ำคัญเรื่องใด ย่อมเป็นธรรมดาของคณะสงฆ์ ท่ีจะขับเคล่ือนเร่ืองนั้นให้เป็นไปตามพระราชประสงค์ ยกตัวอย่างเช่น พระเจา้ ปรากรมพาหุที่ 1 (พ.ศ. 1696-1729) แห่งอาณาจกั รโปโฬนนา- รุวะ ได้ถวายความอุปถัมภ์แก่พระสงฆ์ด้วยสมณบริขารและเสนาสนะ เปน็ จำ� นวนมาก พรอ้ มสนบั สนนุ การปฏริ ปู พระศาสนา จนทำ� ใหพ้ ระสงฆ์ พากันผลิตงานวรรณกรรมเป็นจ�ำนวนมาก60 ต่อมาสมัยพระเจ้านิศศัง- กมัลละ (พ.ศ. 1730-1739) ทรงใช้นโยบายกษัตริย์โพธิสัตว์ คณะสงฆ์ ก็ตอบสนองความต้องการของพระองค์เป็นอย่างดี ด้วยการเผยแผ่ ราโชบายจนเป็นที่ยอมรับในหมู่ชาวศรีลังกา61 ครั้นล่วงเข้าสมัยอาณา จกั รดมั พเดณยิ ะ พระเจา้ ปรากรมพาหทุ ่ี 2 ทรงมพี ระราชศรทั ธาตอ่ รอย พระพุทธบาทเหนือขุนเขาสุมนกูฎ พระสงฆ์ก็ตอบสนองความต้องการ ของพระองค์ ด้วยการแนะน�ำจัดเตรียมพิธีกรรมท่ีสอดรับระหว่าง 59 D.A. Premakumara De Silva, “Sri Pada: Diversity and Exclusion in a Sacred Site in Sri Lanka,”, 44-46. 60 Gatare Dhammapala, A Comparative Study of Sinhala Literature (Colombo: Godage International Publishers, 2008), 37-51. 61 H.C. Ray, History of Ceylon, Vol. I, Part II (Colombo: Ceylon Uni- versity Press, 1960), 510-511.

148 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพุทธศาสนา ปีท่ี 8 ฉบบั ท่ี 1 (ฉบบั รวมที่ 14) ปี 2565 พระพุทธศาสนากับคติความเชื่อของผู้คนสมัยน้ัน62 ด้วยเหตุนั้น จึงไม่ แปลกอันใดหากพระเวเทหเถระจะแต่งคัมภีร์พรรณนาความศักดิ์สิทธิ์ ของรอยพระพทุ ธบาท และประกาศความสำ� คญั ของเทพสมุ นะในฐานะ ผู้คมุ้ ครองรอยพระพุทธบาท 2) เพราะตอ้ งการสรา้ งความเปน็ พทุ ธแท้ (authentic Buddhism) หลักฐานระบุว่าหลังจากการปฏิรูปพระศาสนาสมัยพระเจ้าปรากรม- พาหทุ ี่ 2 เรยี บรอ้ ยแลว้ (พ.ศ. 1809) คณะสงฆไ์ ดเ้ กดิ การตน่ื ตวั ครงั้ ใหญ่ โดยเฉพาะการผลติ งานวรรณกรรมอนั เนอื่ งมาจากความสำ� เรจ็ ดา้ นการ จัดการศึกษา ยกตัวอย่างเช่น พระอรัญกเมธังกรแห่งอุทุมพรคิรีได้แต่ง คมั ภรี ภ์ าษาสงิ หลชอื่ วา่ วนิ ยารถสมจุ จยะ เนอ้ื หาอธบิ ายพระวนิ ยั สำ� หรบั พระสงฆ์ พระสังฆราชอโนมทัสสีได้แต่งคัมภีร์ฉันท์ภาษาสันสกฤต เกีย่ วกับโหราศาสตร์ช่ือวา่ ไทวัญการนเธนุ ศษิ ยข์ องท่านรูปหนึ่งได้แตง่ คัมภีร์ภาษาบาลีช่ือว่าหัตถวนคัลลวิหารวังสะ ว่าด้วยพระราชประวัติ ของกษัตริย์ผู้บ�ำเพ็ญโพธิสัตว์บารมีพระนามว่าพระเจ้าสิริสังฆโพธิ พระอานนทเ์ ถระ ไดแ้ ตง่ คมั ภรี ป์ ทสาธนสนั ยยะ ซง่ึ แตง่ แกค้ มั ภรี ป์ ทสา- ธนะ และคัมภีร์ภาษาสิงหลแต่งแก้คัมภีร์ขุททกสิกขา พระโคตมเถระ ผู้เปน็ ศษิ ย์ของเถระ ได้แต่งคมั ภรี ์สัมพันธจินตาสนั ยยะเปน็ ภาษาสงิ หล และศิษย์อีกรูปหนึ่งชื่อว่าพุทธัปปิยเถระได้แต่งคัมภีร์ไวยากรณ์ภาษา บาลีช่ือว่ารูปสิทธิฎีกาและคัมภีร์ปัชชมธุว่าด้วยพุทธลักษณะ ส่วน พระมยูรปาทเถระได้แต่งคัมภีร์ภาษาสิงหลว่าด้วยเรื่องราวทางศาสนา ชื่อว่าปูชาวลิยะ และพระปัญจมูลเถระได้แต่งคัมภีร์ภาษาบาลีเกี่ยวกับ การแพทย์ชื่อว่าเภสัชชมัญชุสา63 ประเด็นน่าสนใจคือ คัมภีร์เบ้ืองต้น 62 D.A. Premakumara De Silva, “Sri Pada: Diversity and Exclusion in a Sacred Site in Sri Lanka,”, 134-169. 63 H.C. Ray, History of Ceylon, Vol. I, part II, 770-773.

คัมภรี ส์ มันตกูฏวณั ณนา: วเิ คราะหป์ ระเด็นเก่ียวกับคติความเชื่อของศรลี งั กา 149 Samantakūṭavaṇṇanā: Analysis an Issue on Sri Lankan’s Cult เหล่าน้ัน แม้จะมีเน้ือความกอปรด้วยสารัตถะแบบคดีโลกและคดีธรรม ก็จริง แต่ส่วนใหญ่มีเน้ือหาเน้นไวยากรณ์ภาษาบาลีและหลักธรรม ค�ำสอนของพุทธศาสนา นับตั้งแต่หลักธรรมพื้นฐานส�ำหรับเป็นแนว ปฏบิ ตั ขิ องชาวบา้ น จนถงึ หลกั ธรรมชน้ั สงู อนั ลมุ่ ลกึ สำ� หรบั ผทู้ รงปราชญ์ พระเวเทหเถระในฐานะพระสงฆ์นักปราชญ์ ผู้รอบรู้หลักธรรมและคติ ความเชอ่ื ของผคู้ นสมยั นน้ั เปน็ อยา่ งดี และในฐานะเปน็ พระสงฆผ์ สู้ งั กดั คณะสงฆ์อรัญวาสี ซึ่งเคร่งครัดและงดงามด้วยศีลาจารวัตรตามแบบ พระปา่ อรญั วาสี จงึ แตง่ คมั ภรี ส์ มนั ตกฏู วณั ณ-นาขน้ึ เพอ่ื ชบ้ี อกถงึ ความ เปน็ พุทธแท้ โดยยกเร่ืองราวของเทพสมุ นะผเู้ ป็นพระโสดาบัน ให้เช่ือม โยงกับการเสด็จมาเกาะลังกาของพระพุทธเจ้าอย่างลงตัว พร้อมย�้ำว่า รอยพระพุทธบาทเหนือยอดเขาสมันตกูฏเป็นดินแดนอันพระพุทธเจ้า ทรงเลอื กแลว้ 4. บทสรุป คัมภีร์สมันตกูฏวัณณนาเป็นกวีนิพนธ์ภาษาบาลี ผู้ประพันธ์คือ พระเวเทหเถระ ซึ่งเป็นพระสงฆ์สังกัดคณะสงฆ์อรัญวาสี เนื้อหาของ คมั ภรี พ์ รรณนาสมนั ตกฏู ในฐานะเปน็ สถานสถติ รอยพระพทุ ธบาท และ ยกย่องเทพสุมนะในฐานะเป็นผู้อารักขาคุ้มครองรอยพระพุทธบาท แห่งนั้น แม้คัมภีร์จะระบุว่าต้องการพรรณนารอยพระพุทธบาทและ เชดิ ชเู ทพสมุ นะกจ็ รงิ แตห่ ากศกึ ษาวเิ คราะหจ์ ะเหน็ วา่ มบี รบิ ทความเชอ่ื และการเมืองสมัยนั้นผสมแทรกอยู่ เน่อื งจากสมัยแตง่ คัมภีร์สมันตกูฏ- วณั ณนานนั้ คตคิ วามเชอื่ เกย่ี วกบั เทพอบุ ลวณั (บางทเี รยี กวา่ เทพวษิ ณ)ุ ก�ำลังเป็นที่รู้จักแพร่หลาย โดยเฉพาะสถาบันกษัตริย์ให้การอุปถัมภ์

150 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพทุ ธศาสนา ปีท่ี 8 ฉบับที่ 1 (ฉบับรวมท่ี 14) ปี 2565 เป็นอย่างดีย่ิง สังเกตได้จากการใช้ฉายาแทนเทพองค์น้ีว่าเทวราชา (King of the Gods) ลักษณะดังกล่าวเสมือนเป็นการยกสถานภาพเทพ อุบลวัณ ให้มีความส�ำคัญเทียบเท่าสิ่งศักด์ิสิทธิ์คู่บ้านเมืองกล่าวคือ พระเขี้ยวแก้วและบาตรของพระพุทธเจ้า พระเวเทหเถระในฐานะ พระสงฆ์นักปราชญ์คงมองเห็นว่าเทพสุมนะก็มีบทบาทเช่นเดียวกัน เพราะอยู่ภายใต้ราชูปถัมภ์ จึงแต่งเรื่องราวความศักด์ิสิทธ์ิของรอย พระพุทธบาทให้เช่ือมโยงกับเทพสุมนะ ด้วยการชี้ให้เห็นว่าเทพองค์น้ี ไดร้ บั พรจากพระพุทธเจ้าโดยตรง อีกทั้งเป็นพระโสดาบนั จึงเหมาะสม ทกุ ประการสำ� หรับของชาวพุทธการเคารพศรทั ธา

คัมภรี ส์ มันตกฏู วัณณนา: วเิ คราะห์ประเดน็ เกี่ยวกับคติความเช่อื ของศรลี ังกา 151 Samantakūṭavaṇṇanā: Analysis an Issue on Sri Lankan’s Cult บรรณานกุ รม • ภาษาไทย 1. คัมภรี ์ พระพุทธโฆสเถระ. อรรถกถาภาษาไทย พระสุตตันตปิฎก อังคุตตร- นิกาย ทุกจตุกกนิบาต มโนรถปูรณี ภาค 2. ฉบับมหาวิทยาลัย มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั . กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พม์ หา- จฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , 2553. พระมหานามเถระและคณะบัณฑิต. คัมภีร์มหาวงศ์ ภาค 1. แปลโดย สเุ ทพ พรมเลศิ . กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณราช- วิทยาลยั , 2553. ________. คัมภีร์มหาวงศ์ ภาค 2. แปลโดย สุเทพ พรมเลิศ. กรุงเทพ- มหานคร: โรงพิมพม์ หาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั , 2553. พระเวเทหเถระ. รสวาหินี. แปลโดย แสง มนวิทูร. พระนคร: โรงพิมพ์ ครุ สุ ภา, 2513. 2. หนังสือ ดนัย ปรีชาเพิ่มประสิทธ์ิ. ประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนาในประเทศ ศรลี งั กา. กรงุ เทพมหานคร: สำ� นกั พมิ พม์ หาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร,์ 2555. ลงั กากมุ าร. เลา่ เรอ่ื งเมอื ง (ศร)ี ลงั กา: รวมบทความวชิ าการในวาระครบ รอบหน่ึงทศวรรษ. นครปฐม: สาละพมิ พการ, 2560.

152 ธรรมธารา วารสารวิชาการทางพระพุทธศาสนา ปีท่ี 8 ฉบบั ที่ 1 (ฉบับรวมท่ี 14) ปี 2565 รุ่งโรจน์ ธรรมรุ่งเรือง. รายงานการวิจัย “บทบาทของลังกาทวีปใน ฐานะศนู ยก์ ลางพทุ ธศาสนาตอ่ พทุ ธศลิ ปไ์ ทย”. กรงุ เทพมหานคร: ศนู ย์มานษุ ยวทิ ยาสิรินธร, 2560. 3. วทิ ยานิพนธ์ พระมหากวีศักดิ์ วาปีกุลเศรษฐ์. “วรรณกรรมบาลีเร่ืองสมันตกูฏ- วัณณนา: การศึกษาวรรณศิลป์และสังคม.” วิทยานิพนธ์ศิลป- ศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวทิ ยาลยั ศิลปากร, 2563. • ภาษาต่างประเทศ 1. คัมภรี ์ Alutnuvara Devale Karavima. Manuscripts form British Museum Manuscript. Pathak. O.P.. Samantakūṭavaṇṇanā (The Eulogy of Samanta Mountain). Delhi: Paramanitra Prakashan, 1990. Parakumbasirita. Edited K.D.P. Wickramasinghe. Colombo: 1954. Samansirita, Br. Mus. MS. Or. 6679 (123), CALR, 2 parts. 1. Savul-sandesaya. Edited by U. Dharmasiri and S. Gamage. Delgoda, 1968. Savul-asna. edited by P. Aggavamsa. Colombo: T.L. Hendrik, 1925. Sidat Sangara Vistara Samaya. Edited by Ramalane Dharmakirti Sri Dharmarama Thera. Colombo: Vidya Prabodha Yantra- laya, 1934.

คมั ภรี ์สมันตกฏู วัณณนา: วิเคราะห์ประเดน็ เกย่ี วกับคติความเช่ือของศรีลังกา 153 Samantakūṭavaṇṇanā: Analysis an Issue on Sri Lankan’s Cult The Nikaya Sangrahawa. Translated by C.M. Fernando. Colombo: Government Printer, 1908. Vedeha Thera. Samantakutavannana. Edited by C.E. Godakum- bura. Oxford: The Pali Text Society, 1955. 2. หนงั สือภาษาอังกฤษ Liyanagamage, Amaradasa. The Decline of Polonnaruwa and the Rise of Dambadeniya. Colombo: S. Godage & Brothers, 2018. Wickremasighe, D.M. De Zilva. Epigraphia Zeylanica. Vol. II. London: Oxford University Press, 1928. Dhammapala, Gatare. A Comparative Study of Sinhala Literature. Colombo: Godage International Publishers, 2008. Mudaliyar, Gunasekara. A Contribution to the History of Ceylon. Colombo: Acting Government Printer, 1895. IIangasinha, H.B.M.. Buddhism in Medieval Sri Lanka. Delhi: Sri Satguru Pulbications, 1992. Ray, H.C.. History of Ceylon, Vol. I, Part II. Colombo: Ceylon University Press, 1960. Holt, John Clifford. The Buddhist Visnu: Religious Transformation, Politics, and Culture. New York: Colombia University Press, 2004. Norman, K.R.. Pali Literature. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1983.

154 ธรรมธารา วารสารวชิ าการทางพระพทุ ธศาสนา ปีที่ 8 ฉบบั ที่ 1 (ฉบับรวมท่ี 14) ปี 2565 Gombrich, Richard. Precept and Practice: Traditional Buddhism in the Rural Highlands of Ceylon. Oxford: Clarendon Press, 1971. Jayawardhana, Somapala. Handbook of Pali Literature. Colombo: Karunaratne and Sons, 1994. Geiger, W.. Pali Literature and Language. Translated by Batakrishna Ghosh. Delhi: Oriental Books Reprint Corporation, 1968. 3. วิทยานิพนธ์ภาษาอังกฤษ D.A. Premakumara De Silva. “Sri Pada; Diversity and Exclusion in a Sacred Site in Sri Lanka.” PhD Diss., University of Edinburgh, 2005. Rahula, Telwatte. “Rasavahini: Jambudipuppattivatthu.” PhD Diss., Australian National University, 1981. Dhammavisuddhi, Yatadolawatte. “The Buddhist Sangha in Ceylon (circa 1200-1400 A.D.).” PhD Diss., University of London, 1970.



รายงานสืบเนื่องจากการประชุมวชิ าการ Conference Proceedings การประชุมวิชาการระดับชาติ มหาจุฬาฯ สรุ นิ ทร ครัง้ ที่ 2 The 2nd MCUSR National Conference พุทธบูรณาการทองถิ่นวิถีใหมสูการพฒั นาสังคมทีย่ ่งั ยืน The Local Buddhist Integration in New Normal towards Sustainable Social Development จดั โดย มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตสุรินทร รว มกับภาคเี ครอื ขา ย 3 พฤษภาคม 2565

ง ทป่ี รกึ ษา: พระธรรมวชั รบัณฑติ , ศ.ดร. อธิการบดี มหาวิทยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย พระพรหมวชิรโมลี, ดร. รองอธิการบดวี ิทยาเขตสรุ ินทร์ พระเทพปวรเมธี, รศ.ดร. รองอธิการบดฝี ่ายบริหาร พระสวุ รรณเมธาภรณ์, ผศ.ดร. รองอธิการบดฝี ่ายวชิ าการ พระเมธธี รรมาจารย,์ รศ.ดร. รองอธกิ ารบดฝี ่ายวางแผนและพฒั นา พระราชวมิ ลโมลี, ผศ.ดร. ผชู้ ว่ ยอธิการบดีฝา่ ยวิชาการ วทิ ยาเขตสุรนิ ทร์ พระครูศรสี ุนทรสรกิจ, ผศ.ดร. ผู้ชว่ ยอธิการบดฝี า่ ยบริหาร วทิ ยาเขตสรุ นิ ทร์ พระสุธรี ัตนบณั ฑิต, รศ.ดร. ผอู้ ำนวยการสถาบนั วจิ ยั พุทธศาสตร์ พระครปู ริยตั วิ ิสุทธิคณุ , รศ.ดร. รองเจา้ คณะอำเภอท่าตมู วดั โพธิพฤกษาราม คณะบรรณาธกิ าร บรรณาธิการ : รศ.ดร.ทวีศักด์ิ ทองทิพย์ ผชู้ ่วยบรรณาธิการ : พระครสู าธกุ ิจโกศล, ผศ.ดร. พระปลัดสุระ ญาณธโร, ผศ.ดร. ดร.ธนรฐั สะอาดเอีย่ ม ผศ.บรรจง โสดาดี ดร.ภัฏชวชั ร์ สขุ เสน กองบรรณาธิการ : พระครูวิริยปัญญาภวิ ฒั น,์ ผศ.ดร. มหาวิทยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั พระมหาวิศิต ธีรวํโส, ผศ.ดร. มหาวทิ ยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย ผศ.ดร.ธนู ศรที อง มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย พระมหามฆวนิ ทร์ ปรุ สิ ุตฺตโม, ผศ.ดร.มหาวิทยาลัยมหามกุฎราชวทิ ยาลยั รศ.ดร.โสวิทย์ บำรงุ ภักด์ิ มหาวทิ ยาลัยมหามกุฎราชวทิ ยาลยั รศ.ดร.สัญญา เคณาภมู ิ มหาวทิ ยาลัยราชภฏั มหาสารคาม รศ.ดร.รตั นะ ปญั ญาภา มหาวิทยาลยั ราชภฏั อบุ ลราชธานี รศ.ดร.สนุ ันท์ เสนารัตน์ มหาวิทยาลัยราชภัฏบุรรี มั ย์ รศ.ดร.สมหมาย ชนิ นาค มหาวทิ ยาลยั อบุ ลราชธานี รศ.ดร.อคั รพนท์ เนื้อไม้หอม มหาวทิ ยาลัยราชภฏั บรุ รี ัมย์

จ ผศ.ดร.อำนาจ ยอดทอง มหาวิทยาลัยมหิดล ผศ.ดร.วเิ ชียร แสนมี มหาวิทยาลัยขอนแกน่ ผศ.ดร.บญั ญตั ิ สาลี มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม ผศ.ดร.ชาญณรงค์ บญุ หนนุ มหาวทิ ยาลยั ศิลปากร ผศ.ดร.ชยั ณรงค์ ศรีมันตะ มหาวิทยาลัยบรู พา ผศ.ดร.วนั ชัย สขุ ตาม มหาวิทยาลัยราชภฏั สุรินทร์ ผศ.ธรรมรตั น์ สนิ ธุเดช ผศ.ดร.สชุ าติ บษุ ยช์ ญานนท์ มหาวิทยาลัยราชภฏั ร้อยเอ็ด ผศ.ดร.วีระวรรณ ศรตี ะลานคุ ค์ มหาวิทยาลยั ราชภัฏอบุ ลราชธานี ดร.คมวฒั น์ รุง่ เรือง ดร.อรพนิ ปยิ ะสกุลเกียรติ มหาวิทยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลอสี าน วทิ ยาเขตสุรนิ ทร์ วทิ ยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี สุรินทร์ มหาวิทยาลัยเกษมบัณฑติ คณะกรรมการกลนั ่ กรองบทความวิชาการ (Peer Reviews): ผูท้ รงคณุ วุฒภิ ายในมหาวิทยาลยั 1. พระธรรมวัชรบณั ฑติ , ศ.ดร. 2. พระเทพปวรเมธ,ี รศ.ดร. 3. พระเทพวชั ราจารย์, รศ.ดร. 4. พระโสภณพฒั นบัณฑติ , รศ.ดร. 5. พระสธุ ีรัตนบณั ฑิต, รศ.ดร. 6. พระครปู รยิ ตั ิกติ ติธำรง, รศ.ดร. 7. พระครปู ลดั ปญั ญาวรวฒั น์, ศ.ดร. 8. พระมหาบญุ เลิศ อนิ ทฺ ปญโฺ ญ, ศ.ดร. 9. พระมหาสมบูรณ์ วฑุ ฒฺ ิกโร, รศ.ดร. 10. พระครูปริยัตวิ ิสทุ ธคิ ุณ, รศ.ดร. 11. พระมหาดาวสยาม วชริ ปญโฺ ญ, ผศ.ดร. 12. พระครูศรปี ัญญาวกิ รม, ผศ.ดร. 13. พระมหามงคลกานต์ ฐติ ธมฺโม, ผศ.ดร. 14. พระมหาประกาศติ สิรเิ มโธ, ป.ธ.๘, ดร. 15. พระมหาพจน์ สุวโจ, ผศ.ดร.

ฉ 16. ศ.ดร.บุญทัน ดอกไธสง 17. ศ.ดร.สมภาร พรมทา 18. ศ.ดร.จำนง อดวิ ฒั นสทิ ธ์ิ 19. รศ.ดร.สรุ พล สุยะพรหม 20. รศ.ดร.โกนฏิ ฐ์ ศรที อง 21. รศ.ดร.สมชัย ศรนี อก 22. รศ.ดร.เอกฉทั จารเุ มธีชน 23. รศ.ดร.วิเชยี ร ชาบตุ รบญุ ฑริก 24. รศ.ดร.ประจิตร มหาหิง 25. รศ.ดร.เกียรตศิ ักดิ์ สุขเหลอื ง 26. ผศ.ดร.ฐานดิ า มั่นคง 27. ผศ.ดร.ธนู ศรีทอง 28. ผศ.ดร.ปยิ วฒั น์ คงทรัพย์ 29. ดร.บรรพต แคไธสง 30. ดร.เรยี งดาว ทวะชาลี ผทู้ รงคณุ วุฒภิ ายนอกมหาวิทยาลยั 1. ศ.ดร.วชั ระ งามจติ รเจริญ มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์ 2. ศ.ดร.ประยงค์ แสนบรุ าณ มหาวทิ ยาลัยมหามกฎุ ราชวทิ ยาลัย 3. รศ.ดร.สัญญา เคณาภมู ิ มหาวทิ ยาลัยราชภฏั มหาสารคาม 4. รศ.ดร.ภกั ดี โพธิ์สิงห์ มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม 5. รศ.ดร.เสาวลกั ษณ์ โกศลกติ ติอมั พร มหาวิทยาลยั ราชภัฏมหาสารคาม 6. รศ.ดร.บุญชม ศรสี ะอาด มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม 7. รศ.ดร.ภาสกร ดอกจันทร์ มหาวิทยาลัยราชภฏั พิบูลสงคราม 8. รศ.ดร.สุเทพ เมยไธสง มหาวิทยาลยั มหามกุฎราชวิทยาลยั 9. รศ.ดร.โสวทิ ย์ บำรุงภกั ดิ์ มหาวิทยาลยั มหามกุฎราชวิทยาลัย 10. รศ.ดร.สุนนั ท์ เสนารตั น์ มหาวิทยาลัยราชภฏั บุรรี มั ย์ 11. รศ.ดร.สำเนาว์ เสาวกลุ มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลอีสาน วทิ ยาเขตสรุ ินทร์ 12. รศ.ดร.ยพุ าพร ยภุ าศ มหาวิทยาลัยราชภฎั มหาสารคาม 13. รศ.ดร.รัตนะ ปญั ญาภา มหาวิทยาลยั ราชภัฏอบุ ลราชธานี

ช 14. รศ.ดร.วุฒินันท์ กนั ทะเตียน มหาวิทยาลัยมหดิ ล 15. รศ.ดร.จิรายุ ทรพั ยส์ ิน มหาวทิ ยาลัยราชภัฏสุรินทร์ 16. รศ.ดร.ปรชี า ปาโนรัมย์ มหาวิทยาลยั ราชภัฏบรุ รี มั ย์ 17. รศ.ดร.อคั รพนท์ เนื้อไม้หอม มหาวิทยาลัยราชภฏั บุรีรมั ย์ 18. พระมหามฆวินทร์ ปรุ สิ ตุ ฺตโม, ผศ.ดร. มหาวิทยาลยั มหามกฎุ ราชวิทยาลัย 19. พระครวู จิ ิตรปัญญาภรณ,์ ผศ.ดร. มหาวิทยาลยั มหามกฎุ ราชวิทยาลัย 20. ผศ.ดร.สชุ าติ บษุ ยช์ ญานนท์ มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อบุ ลราชธานี 21. ผศ.ดร.พทุ ธรกั ษ์ ปราบนอก มหาวิทยาลยั ขอนแก่น 22. ผศ.ดร.วิเชยี ร แสนมี มหาวิทยาลยั ขอนแก่น 23. ผศ.ดร.วีระชยั ยศโสธร มหาวิทยาลยั ราชภัฏบุรรี มั ย์ 24. ผศ.ดร.บุญรอด บุญเกดิ มหาวิทยาลัยบรู พา 25. ผศ.ดร.อำนาจ ยอดทอง มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล 26. ผศ.ดร.ฉลอง สุขทอง มหาวิทยาลัยราชภัฏสุรนิ ทร์ 27. ผศ.ดร.วันชยั สุขตาม มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั สุรินทร์ 28. ผศ.ดร.อภชิ าติ แสงอัมพร มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั สุรินทร์ 29. ผศ.ดร.พีรวัส อินทวี มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏสรุ นิ ทร์ 30. ผศ.ดร.สรุ พงษ์ แสงเรณู มหาวิทยาลยั ราชภัฏรอ้ ยเอด็ 31. ผศ.ดร.ชนสทิ ธ์ิ สทิ ธิสูงเนนิ มหาวิทยาลัยศลิ ปากร 32. ผศ.ดร.ชาญณรงค์ บุญหนุน มหาวทิ ยาลัยศิลปากร 33. ผศ.ดร.วรี ะวรรณ ศรีตะลานุคค์ มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลอีสาน วิทยาเขตสุรนิ ทร์ 34. ผศ.ดร.บัญญตั ิ สาลี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม 35. ผศ.ดร.อภศิ กั ดิ์ สุขยง่ิ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม 36. ผศ.ธรรมรัตน์ สินธเุ ดช มหาวิทยาลยั ราชภัฏร้อยเอ็ด 37. ผศ.ดร.ชยั ณรงค์ ศรมี นั ตะ มหาวิทยาลยั บูรพา 38. ผศ.ดร.อาทติ ย์ ผา่ นพูล มหาวทิ ยาลัยมหามกุฎราชวิทยาลยั วิทยาเขตอีสาน 39. ดร.คมวัฒน์ รุ่งเรอื ง วทิ ยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สรุ ินทร์ 40. ดร.ประดษิ ฐ์ ช่ืนบาน มหาวิทยาลยั ราชภัฏสรุ นิ ทร์ 41. ดร.วโิ รจน์ ทองปลิว มหาวิทยาลยั ราชภัฏสุรนิ ทร์ 42. ดร.นพฤทธ์ิ จิตรสายธาร มหาวทิ ยาลัยราชภัฏสรุ ินทร์

ซ 43. ดร.ศศธิ ร ศูนย์กลาง มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั สรุ ินทร์ 44. ดร.สิรพิ ัฒน์ ลาภจติ ร มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั สุรนิ ทร์ 45. ดร.พิสทุ ธ์พิ งศ์ เอ็นดู มหาวทิ ยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอสี าน วทิ ยาเขตสุรินทร์ 46. ดร.อรพิน ปยิ ะสกุลเกยี รติ มหาวิทยาลัยเกษมบัณฑิต 47. ดร.วงศ์ชนก จำเรญิ สาร มหาวิทยาลยั มหามกุฎราชวทิ ยาลัย วทิ ยาเขตรอ้ ยเอ็ด 48. ดร.สงวน หล้าโพนทนั มหาวิทยาลัยมหามกุฎราชวทิ ยาลัย วทิ ยาเขตรอ้ ยเอด็ 49. ดร.ประภาส แก้วเกตพุ งษ์ มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ 50. ดร.จกั รี ศรจี ารเุ มธีญาณ มหาวทิ ยาลยั มหามกุฎราชวทิ ยาลัย วิทยาเขตอีสาน จดั รูปแบบและพสิ จู นอ์ กั ษร : พระปลัดสุระ ญาณธโร, ผศ.ดร. พระมหายทุ ธพชิ าญ โยธสาสโน พระครูเกษมอาจารสนุ ทร พระครูปรยิ ัติปัญญาโสภณ, ผศ.ดร. นายวชั รากรณ์ อนพุ นั ธ์ ดร.ภฏั ชวชั ร์ สขุ เสน นางสาวเกศรนิ ทร์ ปัญญาเอก นายวนั ชัย ชศู รีสขุ นางสาวลัดดาวัลย์ คงดวงดี นางสาวจริ ารัตน์ พมิ พ์ประเสริฐ นางสาวณฐั ตพร บญุ ปก นางสาวนชิ าภา แก้วขาว ออกแบบ: พระปลัดสุระ ญาณธโร, ผศ.ดร. นางสาวเกศรินทร์ ปญั ญาเอก พมิ พค์ รง้ั ท่ี 1 จานวน : 30 พฤษภาคม 2565 จำนวน 10 เล่ม จดั พิมพโ์ ดย : 1213 หน้า คณะทำงานการประชุมวิชาการระดบั ชาติ มหาจุฬาฯ สรุ ินทร์ คร้งั ท่ี 2

B รหสั บทความกลมุ่ มนษุ ยศาสตร์ (Oral Presentation) หนา้ 1 A-2-1 ชอ่ื บทความ / ผูน้ ิพนธ์ Social Concepts: The Development of Western Philosophy to 17 A-2-6 Buddhist Principles 33 A-2-7 Phramaha Phocana Suvaco, Phramaha Thanom Arnando 43 A-2-20 Phra Kanoksak Kittidharo บทบาทผูส้ งู อายุในการสร้างคุณประโยชน์กบั การพฒั นา 57 A-3-21 ไว ชึรมั ย์ 76 A-4-2 พระครปู รยิ ตั ิปัญญาโสภณ พระมหาวิรุฬชิต นรสิ ฺสโร ชยาภรณ์ สุขประเสรฐิ บุญกระธูป : ภูมิปัญญาท้องถิ่นของชาวหนองบัวแดง จังหวัดชยั ภูมิ ชยาภรณ์ สุขประเสรฐิ พระมหาวฑิ รู ย์ สิทธิเมธี,ดร. พระมหาสงั คม อานนโฺ ท (ช่างเหลก็ ) ดร. ไว ชึรมั ย์ ปจั จยั 4 กบั สุขภาวะของพระสงฆ์ พระมหาสมพงษ์ ฐิตจิตโฺ ต พระครูโกศลสมาธิวัตร พระครูโกสุมสมณวัตร พระณฏั ฐ์ธนชยั กลฺยาณธมโฺ ม พระครูใบฎีกาเวยี ง กิตฺติวณโฺ ณ, ผศ.ดร. พระสงฆก์ ับการดูแลสขุ ภาพตนเองตามหลักพระธรรมวินยั พระมหามฆวินทร์ ปุริสุตตฺ โม มนัสวี ศรนี นท์ นวัตกรรมผลิตผักนอกฤดูกาลของกลุ่มตลาดสีเขียวบ้านหนองโจด ตำบล โคกก่อ อำเภอเมอื ง จงั หวัดมหาสารคาม ปยิ ะฉตั ร หม่บู า้ นมว่ ง นริ นั ดร คำนุ

3 coexisting with human society for a long time. It is classified as the institution that is the most important to society. Because it is the source of building relationships between people in society, causing engagement and creating social norms for the coexistence and livelihood of human beings. The nature of the family institution often varies according to the suitability of each society. For example, polygyny, polyandry, promiscuity, group marriage, pair marriage, patriarchal family, matriarchal family, and democratic family. Such family characteristics are typical of human society. It depends on the suitability or choice of each society. The primary functions of the family institution are as follows: (1) to create new members so that society can survive and continue to be stable and permanent; (2) to control sexual behavior and appropriately determine the roles and status of individuals in society; (3) to raise new members of society to be safe from dangers and grow with quality; (4) to make comfortable love with morale for a happy life; (5) to train and teach children to comply with social norms; and (6) to cultivate the culture to continue in society (Family Institution, 2020) 2) Educational Institution; this is second in importance. The educational institutions of each society will vary according to their norms, values, and culture. But the main role of educational institutions is to transfer knowledge and ethical culture to the next generation, which can specify the following details: (1) to polish the members of society, learning social norms or social patterns; (2) to shape and develop social personalities for members of society; (3) to prepare equipment for occupation for members of society; (5) to create stability for society as a cultivator of wisdom; (6) to create knowledge and bonding among members of society; (7) to improve, change, and create innovations for society, progressing in science and technology with innovations that are beneficial to humans in society and (8) to be an institution for improving human life and human society to coexist happily. (Educational Institution, 2002) 3) Politic Institutions; this is another oldest human social institution, because political institutions are as important to humans as other institutions. In the past, political institutions may have had few components as needed by society. Later, as society grows, it becomes more complicated. The simple old relationship has become more and more intertwined with many organizations. The basic elements of important political institutions are law, sovereignty, administrative use policy, workers' duty to comply with the policy, and territory and social membership. Some societies may have more or less components depending on the needs of that society. There are two types of political institutions in the world today: dictatorships and democracies. The duties of political institutions are as follows: (1) to act in social order

4 by creating social norms for sharing; (2) to supervise members of society to ensure compliance with the norms; (3) to manage for the benefit of membership; (4) to develop society in all aspects in order to create prosperity and happiness for members of society; (5) to settle conflicts or disputes between members of society; (6) to maintain safety in the lives and properties of members of society and (7) to be representatives of members of society. (Politic Institution, 2020) 4) Economic Institution; this institution formed to meet human needs. Especially material needs to be able to live with confidence. The components of an economic institution may refer to an organization, belief system, technology, production of goods and services. Economic institutions may vary according to the needs of each society. At present, it can be summarized as three systems, namely, capitalism, which is a free economic system. Members of society have legal ownership of their personal property. And members can have the freedom to choose a career based on their aptitudes, interests and abilities. Next is socialism, which is a centrally planned economy. It is an economic system that deprives individual liberties. The state will play a role in controlling and scheduling production, distribution and consumption. Last is a mixed economy, which is a combination of a capitalist and socialist economy. The functions of economic institutions are (1) to respond to human economic needs; by producing, consuming, sharing and providing services to members of society; (2) to provide comfortable means for financial, banking and marketing systems; (3) to develop and create economic prosperity for members of society; (4) to create sufficient consumer goods and consumption for members of society; (5) to determine the status and roles of members in society; and (6) It is an important basis for the operation of other social institutions. And how effective an economic institution is depends on the political institution. (Economic Institution, 2002) 5) Religious Institution; this institution is distinct from others. This occurs to meet the mental needs of humans and creates guidelines for controlling human and social behavior to coexist peacefully. Religious institutions may be divided into several categories based on social beliefs, for example, secular religion, sacred religion, ethnic religion, universalizing religion, theism, and nonfiction. Belief and rituals are complex and depend on the needs of each society. Social philosophers view that religious institutions arise from a number of factors. Some religions arise from social grouping, others from charismatic leadership, and others out of fear. Some religions emerge from animism, while others emerge from religions with an objective purpose, the primary function of religious institutions is as follows: (1) to help and consolidate society; (2) to be the basis for rules, morals, ethics, values, and social ideology; (3) to be the basis

5 of state power in organizing and controlling society; (4) to be a source of building close relationships among members of society and (5) to be a source of origin of civilization and aesth. (Religious Institution, 2002) It can be seen that society is made up of many institutions. Each institution has its own function. Although looking at each institution has a separate role, but these institutions have the same goals. It would be difficult to make it clear that a society can operate through a single institution. Those institutions were formed because of the needs of the members of society and they see that they can meet their needs. Each institution is not a ready-made organization, so it has to be adjusted and linked with other institutions. If any institution lacks adaptation or tries to separate itself to act independently, that institution will fall out of the cycle. The Development of Social Concepts in Western Philosophy Here, the development of social concepts in western philosophy is divided into 6 groups as follows: 1) Ancient Greek Period; Greek philosophers have made interesting comments on society, such as Socrates who points out that human nature must coexist as a society, because society is the source of all human needs. Human beings themselves must be virtuous, reasonable, and honest. They have courage and use their knowledge and abilities to benefit society. A good society should consist of two classes. The first class is a group of intelligent people, highly competent, virtuous and fair. The other group is less knowledgeable tend to create problems for society. Therefore, the intelligent class needs to set up an orderly social system. (Socrates: 2020) Also, Plato sees humans as social animals for a reason. Human beings have to perform their duties and sacrifice their own interests for the peace and order of society. Social development requires education as a tool. A good society should consist of three classes. One is the ruling class, the wise. The second is about the middle class and their bravery. And the third is a low-class laborer. Moreover, in order to govern society effectively, laws must be enacted to control citizens. (Plato: 2020) Besides, Aristotle points human nature as a social animal because it must coexist. Human nature is to be curious and seek the purpose of life. A good society must have a good order in creating intelligence and morality among the members of the society. A good society should consist of three classes. One is the aristocracy, whose right to rule in order to maintain their interests. The second is the middle class, which emphasizes livelihood. And the third is a low-class, who is full of poverty. Only the middle class can

6 counterbalance the power of the elite. Because they do not focus too much on their own interests and they are not too poor and inferior. (Aristotle: 2020) Finally, it was the philosophers of the Epicureans, who had a different opinion from the primary philosophers. They view that humans are not social animals, but they create a society to achieve the ultimate goal of life, which is happiness. Because there is no more human life after death, and human nature is selfish from birth. Habitually seeking personal gain Therefore, it leads to conflicts and creates chaos in society. Society needs to create rules and regulations to control human beings themselves. (Epicureanism, 2020) 2) Middle Period; this era refers to the period when Christianity influenced society with the belief that God is the creator of everything. Humans and society are created by God. Each human being is considered as part of society. Each person has no freedom to make decisions or determine their destiny. The philosopher of this era was St. Augustine, who offered four opinions about society. Firstly, human beings must believe in God. Secondly, only God is the creator of justice for mankind. Thirdly, justice is inseparable from God. And fourthly, human beings coexist through mutual recognition of rights and mutual exploitation. In order to operate society, there must be justice, and that justice must be something that God has ordained, called the \"City of God”. Human beings only have a duty to believe in God and cannot create justice. Even if humans can create justice, it is only to be associated with or related to God for the common rights and mutual benefits. It must only be in accordance with and in relation to God's designation. (Saint Augustine: 2020) Another philosopher was St. Thomas Aquinas, who shows that society should consist of five elements. Firstly, this is that reason and faith must go together. Secondly, human beings must coexist as a society with justice. Thirdly, human beings have a society because they are born from collateralization. Fourthly, society must have agreements or regulations. Finally, the fifthly, the representative of society is the King. A good society requires parents to set morals and set rules. To control the citizens and coexist peacefully, they must give the members for the opportunity to choose a ruling authority, that is, a king or a monarch. (Saint Thomas Aquinas, 2020) 3) Renaissance Period; this era is around the 17th-18th century. It is the period when scholars began to question the power of God according to the teachings of Christianity. The prominent philosophers of this day are the social contract theory group started by Thomas Hobbs. He views that human nature is all about competition rather than fighting each other. They use superior force or power to oppress others. After seeing the chaos, they gather together as a society by contracting together, by

7 delegating powers to the rulers, known as the monarchy. The monarchy has the duty to control society to coexist in a fair and peaceful manner. (Thomas Hobbes, 2020) The next philosopher is John Lock who is to opinion that human nature as a good thing, happy, stable, safe, and free. They have mercy and generosity. Such behaviors are all subject to natural laws. But as time passed, no one is able to judge the correctness, and conflicts arose. For this reason, human beings have to make social contracts for the survival of society. As a guarantee of peace and to promote the natural rights of human beings, the delegate must act on behalf of society with justice. If they do not fulfill their duties, members of society are ready to reclaim their power. (John Locke: 2020) The last philosopher is Jean Jacques Rousseau, who shows that human nature is originally pure and equal. The golden age of man is in primitive society because this era is the closest to nature. Subsequently, conflicts arise that cannot be agreed upon. Humans need to agree to come together to create a community contract by assigning any person or a particular group to act as a governing. But there is a condition to answer the question of what the people want and what the ruler will give to the people. And if the ruler does not fulfill the contract, the people are ready to withdraw their power. (Jean Jacques Rousseau, 2020) 4) Classic Period; this era is around the 18th-19th centuries. This is the period of sociology that began to form based on historical and social sciences. It is also the result of the Industrial Revolution and the political revolutions in France and Russia. The famous philosophers of this day begans with August Comte, whose work is based on the idea of rejecting socialism and communism. Three social ideas are presented. The first must apply scientific methodology to social studies. It examines two parts: social statics and social dynamics. The second emphasizes observational, experimental, and comparative approaches to social studies. And the third is beliefs and knowledge of the members of society, which must be held as the center. This points out that there are three sequences in the evolution of human beliefs. The first is called the \"theological stage\". The second is the \"metaphysical stage\". And the last is the \"positive stage\". What links humans together is called \"social behavior.\" It consists of language acting as a vector of thought. Religion serves to connect the mind and the division of labor to act as a social order. (Auguste Comte, 2020) The next philosopher is Emile Durkheim, who proposes the idea of society with an emphasis on social facts. He states that social facts must be sought by natural scientific methods. 5) Post-Classic Period; this era refers to the Chicago thinkers. The Phenomenology school and the school of Symbolic Interaction, which are outstanding and widely known. Starting from the Chicago school, this school places a special

8 emphasis on individuality. Viewing that the self that created man consists of two parts. One is the self-contained part of one's own thoughts. The other is the part that is the identity of the person according to other people's ideas. The Chicago school suggests that society should play a role in determining these two primary identities. Determination does not mean control. Moreover, it encourages a person to act with careful consideration. A good society should consist of primary groups, meaning families that interact closely and a secondary group refers to a large group of people with a variety of status. (Chicago School: 2020) Later, it is the Phenomenology School. This school believes that human knowledge is transmitted by others and society. It is uncertain or unclear knowledge. Humans should only perceive the world and society for themselves. One should abandon the experiences that have been passed on by others. Indeed, human beings can create a social world for themselves. Because the truth can be created with self-consciousness. The importance of human beings in social interaction. A good understanding of the social order should include common sense, typification, and reciprocity. (The Phenomenology School: 2020) Finally, the School of Symbolic Interaction views that what distinguishes humans from animals is a cognitive mechanism. Because humans know how to plan and adjust their behavior to the situation and goals they set. Humans are known to communicate with others by using symbols, that is, language. Humans are known to intelligently interpret what others say and respond to. And human beings also have a sense that others have feelings. Opinions like its, humans, therefore, learn to understand what others think. Because humans can interact or communicate with each other. One of the reasons that this school pays special attention to be understanding society from the other. This refers to the feelings of people, who interact with each other in normal situations. (Symbolic Interactionism, 2020) 6) Modernism; the era of modernism is from the end of the 19th century to World War II. This is sometimes called a risk society because of its uncertainty about nuclear bombs. Modernism philosophers begin with Friedrich Nietzsche, who views the decline of western civilization in metaphysics, epistemology, morality, and modern politics. He proposes the idea of anihilism, which is a hopeless view of the world. Characteristics of suicidality are nothingness and valuelessness. There is meaninglessness, telos, hopelessness, weariness, and apathy. The deep point is that modern society should be democratic, known as the modern state. It should be organized in a systematic manner by using morality or law as a guide. The state monopolizes the legitimacy of two things. The key elements within the modern state are the police, the law, punishment, class, commerce, and the family. While the

9 outward manifestation is war, aggression, punishment, and revenge. The great politics should consist of rulers or lawmakers. It must be a superhuman who creates a new meaning and has a mission to lead and elevate the spirit of the subordinate and is able to make the subordinates truly human. (Fredrick Nietzsche: 2020) Roland Barthes presents a two-sided idea. One is called semiology. It is the study of the process of communication to understand how the meaning is conveyed. Because he realizes that what is conveyed must contain thoughtful meanings. The second is called myths. Mythologies are interpreted with cultural beliefs, which have been obscured until it becomes natural. It causes the delusion that human beings were created by themselves. The hidden media in society is a force, if one can understand or decipher all of these social processes. (Roland Barthes, 2020) It can be seen that the development of social concepts of western philosophy starts with the question of the Greek philosophers. They try to present an idea of what the society of it time should look like. Is there a power behind the creation of society? Therefore, the picture presented is of a small society, which is not complicated. Regulations are not required, set up to take control of society. But when passing through the influential Christian society, all members are under the same belief, God. They believe that God is the one who determines the fate of all members of society. Even if rules are created to govern society, they must be connected to God. But when entering a new era, that is full of scientific knowledge, man seeks new knowledge without relying on God's revelation. Therefore, society needs rules and regulations to control so that everyone in society can live together hapin wepily. Viewpoints of Buddhism on society Here, viewpoints of Buddhism on society can conclude in two points as follows: 1) Nature of Human; Buddhism views that human nature requires two securities. One is called physical security. That is humans must eat, sleep and reproduce. Therefore, methods must be sought to ensure that these needs are safe. We come together as a society. Sometimes called a group, sometimes called the city, and sometimes referred to as the kingdom. Food safety regulations are also enacted so that everyone has equal access to consumer goods. Sleep safety also has a security process in the form of a guard. Reproductive safety creates the process of connecting people together. Using cultural traditions as a medium. The second is spiritual security. Humans are unable to find answers about experiencing supernatural power or beyond the reach of being recognizee. One must create a method to comfort and encourage them, called religion or belief. In accordance with the Buddhist principles; \"Many

10 people, when there is a threat, he took some mountains, some forests, some monasteries, and some stupas as refuges\". (Dh. (Thai) 25/27/24). They have a guide, perform a ritual, or have a teacher who preaches the dharma. These depend on the needs of society. Subsequently, both security systems are linked as one. Because members of society see that both ways can help each other. After all, mental safety can meet social needs and be more inclusive. Until it turns out that religion is the one who sets rules and controls all aspects of society; and 2) the nature of society; Buddhism views that society is formed by lust, conceit, and stubbornness. A man who is full of lust and stubbornness will lead to conflict. He cannot find a solution and becomes a cause for quarrels and slaughter. A mediator is needed to help mediate or make judgments. To satisfy human beings, such a person is called a king. It means one who gives satisfaction. As the Buddha said, \"At that time, an animal was greedy, keep their part, and collect other parts. They did not give for consumption. So the people gathered together and caught him, and then warned him like this: \"Well, you are a prosperous person and you have done an evil deed.\" They reserved their parts to collect other parts. You did not provide for consumption. You shall not commit such an evil deed again. Vasettha and Bharatavaja. That person accepting their words, even the second time... Even the third time, the person has reserved its portion. The person went and gathered other parts that he had not given him to eat, so the peoples gathered together to capture the person and then warned that “well, a prosperous person. You have done an evil deed. He reserves their part to take the portion that he did not give for consumption. You shall not commit such an evil deed again”. The people are beaten with the palm of thier hand and killed with some clods of clay. Some beat with a stick”, see Vasettha and Bharatavaja, It is implied that there was such a reason. So it appears that the owner does not give anything away. A rebuke arose, lies arose, and a rod arose. \"Then a man approaches the person who deserves to be the judge. As the Buddha said, \"Look, Vasettha and Bharadvaja, because of the person who is the head of the public as follows: the character that the public is fictitious, so it happened first because the leader is the greatest of all areas, as follows: the character of the king, therefore the king is born in the second place because of the fact that the leader is still happy with the other people by virtue. Thus, the Raja emerged as the third.\" (D.III. (Thai) 11/56/76). From such a case, it turned out that the Raja's decision became the norm or law later. This style became the origin of state society. By using the law as a barrier to the limitless passions of human beings, just for human beings to coexist peacefully only (Preecha Changkhwanyuen, 1995: 5- 6)

11 In addition, Buddhism also presents many groups of Dhamma principles. It is sure that those principle are beneficial to society. Here Dhamma principles for society can conlude as follows: 1) Sangahavatthu; this social solidarity consists of 4 factors; 1) Dana; it means knowing and giving. Know how to be generous. Help by sharing things with others that should be given. Giving wisdom as well as forgiving others and makes society live happily because of helping each other, 2) Piyavaca; it means sweet talk. Speak with gentle, sweet, and endearing words. Explaining things that are useful, encouraging, causing satisfaction to the listeners. Causing good human relations, 3) Atthacariya; it means to practice for the benefit of those involved or others. It is a practice that is mutually beneficial. Kindness is helping others without expecting anything in return with the strength of mind, body, and power. Doing yourself as useful as possible, such as promoting ethics, encourage others to get good. Helping others will make progress for the group, society, and nation has been very successful and 4) Samanattata; it means consistent conduct. To be compatible being friends in suffering, sharing happiness and not taking advantage. Let's face and solve problems for mutual benefit. Know how to make friends with others. For example, when they are in hardship, they do not abandon them to help. There will be happiness and unity among the group, because these people will have relationships or interactions with each other both directly and indirectly. (D.III. (Thai) 11/140/167, A. II. (Thai) 21/32/32) 2) A True Friend; true-hearthed friend consists of characters as follows; (1) a friend as the helper means he guards you when you are off your guard, he guards your property when you are off your guard, he is a refuge to you when you are in danger and he provides a double supply of what you may ask in time of need, (2) a friend who is the same in weal and woe means he tells you his secret, he keeps secret your secret, he does not forsake you in your troubles and he can even die for your sake, (3) a friend as who gives good consel means he keeps you back from evil, he encourses you to do good, he informs you of what you have not heard and he shows you the way to heaven, and (4) a friend as who sympathizes means he does not rejoice over your misfoturne, he rejoice in your good forturne, he protests against anyone who speaks ill of you and he admires those who peak well of you. (D.III. (Thai) 11/199/143) Those characters show quality of good person who can lead us to good way. It is not only for success in secular life, but also for celibacy life. 3) A False Friend; foes in the guise of friend consists of characters as follows; 1) a friend is the out-and-out robber means he appropriates his friend’s possession,

12 giving little, he expects a lot in return, he gives a helping hand only when he himself is in danger, he makes friends with others only for his own interests, 2) a friend who pays lip-service means he speaks you fair about the past, he speaks you fair about the future, he tries to gain your favour by empty saying and when help is needed he point to his own ill luck, 3) a friend as the flatterer means he consents to your doing wrong, he consents to your doing right, he sings your praises to your face and he runs you down behind your back, 4) a friend as the leader to destruction means he is your companion when you indulge in drinking, he is your companion when you roam the streets at unseemly hours, he is your companion when you frequent shows and fairs and he is your companion when you indulge in gambling. (D.III. (Thai) 11/199/145) Those characters show quality of false friend who lead to wrong way. Buddhist principle shows us that this friend can destroy us both this world and next world. 4) The Six Directions; this means social relations which be bound together by their duties as follows: 1) Puratthima-disa; front direction, children should minister their parents as support them, do their work, keep up the honour, make the worthy of their heritage and make offerings to them after their death. On the other side, parents should serve their children as keep them back from evil, train them in virture, teach them arts and sciecnce, arrange for their marriage and hand over inheritance to them in due time. 2) Dhakkhina-disa; southern direction, the pupil should minister their teachers as rising to receive them, waiting upon them, eangerness to learn, personal service and attentively learning the arts and science. On the other side, teachers should serve their pupil as train them so that they are well-trained, teach them in such a way that they understand and remember weel what they have been taught, thoroughly instruct them in the lore of every art, introduce them to their friends and companions and provide for their safety and security in every quarter. 3) Pacchima- disa; back direction, the husband should serve his wife as honouring her, being courteous her, being faithful her, handing over authority to her and providing her with ornaments. On the other side, wife should serve the husband as manage the household well, being hospitable and helpful to friend and relations of both hers and his, being faithful to husband, taking care of th egoods he brings home and being skillful and industrious in all her duties. 4) Uttara-disa; northern direction, the clansman should serve his friend as being generosity, being kind words, helping them and acting for their welfare, putting them on equal terms and being sincere to them. On the other side, the friend and associates should serve as to protect him when he is careless, guard his property when he is careless, be a refuge for him when he is in danger, doing

13 not leave him in his troubles and showing due respect to other members of his family. 5) Hetthima-disa; lower direction, a master should serve his servant as assigning them work according to their strength, giving them due food and wages, caring for them in sickness, sharing with them unusual luxuries and giving them holidays and leave at suitable time. On the other side, servants should serve the master as getting up to work before him, going to rest after him, taking only what is given to them, doing their work well and spreading about his phasis and good name. 6) Uparima-disa; upper direction, the clamman shoul serve monks and Brahmins as being kindly acts, being kindly words, being kindly thoughts, keeping open house to them and supplying them with their material needs. On the other side, monks and Brahmins should serve the clanman as keeping him back from evil, encouraging him to do good, feeling for him with kindly thoughts, teaching him what he has not heard before, correcting and clarifying what he has learnt and showing him the way to heaven. (D.III. (Thai) 9/8/34) The above principles show the mutual duty of people in society. It is interesting to note that society cannot drive forward only single factor, but it would run with the other factor, cooperation. Conclusion Society arises from human needs, because human beings cannot live independently, In addition, human beings have to live with their instincts. They must have certain instincts in order to survive and sustain thier species. To stay together as a group. When forming a large group, they are required to take care of each person's rights to be fair namely; equality, equality, and peace of mind. Human nature has inherent conflicts. Because there is a lot of lust and greed, these things are hidden in the human mind. To control these passions, human beings have come to think of ethics or religion. To reduce these passions, religion can reassure the human mind with the reassurance and the next world will be supported after the man's death. The Buddha does not deny the coexistence of society and does not deny social development at all. He offers an important doctrine to society as a modern scholar. The role and function of people in society, however, are something that the Buddha values and distinguishes him from other thinkers. He views that every organ in society is equally important, neither low nor high. Because every group is always a mechanism that drives society forward as well. The Dhamma principles recommends by Buddha are characterized by a systematic linking of all organs in society to support each other.

14 References Aristotle. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/humanities/encyclopedias-almanacs- transcripts-and-maps/aristotle-384-bce-322-bce. Auguste Comte. (2022). (6 April 2020). https://en.wikipedia.org/wiki/Auguste_Comte. Auguste Comte. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/humanities/encyclopedias-almanacs- transcripts-and-maps/comte-auguste-1798-1857. Chicago School. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/literature-and- arts/art-and-architecture/architecture/chicago-school. Economic Institution. (2022). (6 April 2020). http://www.uop.edu.pk/search/?q=economic+institution. Educational Institution. (2022). (6 April 2020). http://www.uop.edu.pk/search/?q=educational+institution. Emile Durkheim. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/people/social- sciences-and-law/sociology-biographies/emile-durkheim. Emile Durkheim. (2022). (6 April 2020). https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%89mile_Durkheim. Epicureanism. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/philosophy-and- religion/philosophy/philosophy-terms-and-concepts/epicureanism. Fredrick Nietzsche. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/science/encyclopedias-almanacs- transcripts-and-maps/nietzsche-friedrich-w. Family Institution. (2022). (6 April 2020). http://www.uop.edu.pk/search/?q=the+family. Jean Jacques Rousseau. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/history/news-wires-white-papers-and- books/jean-jacques-rousseau. John Locke. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/people/philosophy-and- religion/philosophy-biographies/john-locke. Phra Brahmagunabhorn (P.A. Payutto). Dictionary of Buddhism. 12nd ed. Bangkok: Mahachulalongkornrajavidyalaya Publication, 2008. 2013 Phra Brahmagunabhorn (P.A. Payutto). Dictionary of Buddhism. 26st ed. Bangkok: Buddhist Publication of Dhammasabha, 2013.

15 Phenomenology School. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/philosophy-and- religion/philosophy/philosophy-terms-and-concepts/phenomenology. Plato. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/people/philosophy-and- religion/philosophy-biographies/plato. Politic Institution. (2022). (6 April 2020). http://www.uop.edu.pk/search/?q=politic+institution. Preecha Changkhwanyuen. Politic Concept in Tripitaka. Bangkok: Chulalongkorn University, 1995. Religious Institution. (2022). (6 April 2020). http://www.uop.edu.pk/search/?q=religious+institution. Roland Barthes. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/humanities/encyclopedias-almanacs- transcripts-and-maps/barthes-roland-1915-1980. Saint Augustine of Hippo. (2022). (6 April 2020). Max Weber. (2022) (6 April 2020) https://www.encyclopedia.com/humanities/encyclopedias-almanacs- transcripts-and-maps/weber-max-1864-1920. Saint Thomas Aquinas. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/people/philosophy-and- religion/philosophy-biographies/saint-thomas-aquinas. Society. (2022). (6 April 2020). https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/society? q=society. Society. (2022). (6 April 2020). https://www.ldoceonline.com/dictionary/society. Society. (2022). (6 April 2020). https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/society. Socrates. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/humanities/encyclopedias-almanacs- transcripts-and-maps/socrates-c-470-399-bce. Symbolic Interactionism. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/social- sciences-and-law/sociology-and-social-reform/sociology-general-terms- and-concepts/symbolic-interactionism. Thomas Hobbes. (2022). (6 April 2020). https://www.encyclopedia.com/people/philosophy-and- religion/philosophy-biographies/thomas-hobbes.

16 Mahachulalongkornrajavidyalaya. Thai Tripitaka: Mahachulalongkornrajavidyalaya. Bangkok: Mahachulalongkornrajavidyalaya Publication, 1996.บทบาทผู้สงู อายใุ นการ

|16 Academic MCU Buriram Journal Vol. 7 No. 1 (2022) : January–June การพฒั นาการรู้คดิ ตามแนวพระพุทธศาสนาของเยาชนในสงั คมไทย The Development of the Youthful Buddhist Thinking in Thai Society พระมหาประเสรฐิ สุเมโธ, ปยิ วัฒน์ คงทรพั ย์, ทิพย์ ขนั แกว้ Phramaha Prasert Sumetho, Piyawat Kongsub, Thip Khankaew วทิ ยาลยั สงฆบ์ รุ รี มั ย์ มหาวิทยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย Buriram Sangha College, Mahachulalongkornrajavidyalaya University E-mail: [email protected] บทคัดยอ่ บทความวิจัยน้ี มีวัตถุประสงค์คือ 1) เพื่อศึกษาแนวคิดทฤษฎีการรู้คิดตามหลัก พระพุทธศาสนา 2) เพื่อพัฒนาการรู้คิดแนวใหม่ของเยาวชนในสังคมไทย 3) เพื่อสร้าง เครือข่ายการรู้คิดของเยาวชนในสังคมไทย เป็นการวิจัยแบบผสมวิธี (Mixed Method Research) กลุ่มเป้าหมายที่ศึกษาในการวิจัยครั้งนี้เป็นเยาวชนในสังคมไทยใน 4 ภาค แบ่งเป็นภาคละ 50 คน รวมทั้งหมด จำนวน 200 คน โดยใช้วิธีเลือกแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง คิดเป็นร้อยละ 61.50 มีอายุอยู่ในช่วง 16 ปี กำลงั ศึกษาอยชู่ น้ั มธั ยมศึกษาปที ่ี 4 ผลการวิจัยพบวา่ การพฒั นาการรู้คิดตามแนวพระพุทธศาสนา ของเยาวชนในสังคมไทยทั้ง 4 ภาค โดยภาพรวมอยู่ในระดับมาก ค่าเฉลี่ย เท่ากับ 3.96 ด้านที่มีการพัฒนาการรู้คิดตามแนว พระพุทธศาสนาของเยาวชนในสังคมไทยทั้ง 4 ภาค มากสูงสุด คือ ด้านหลักพุทธธรรม คา่ เฉลี่ย เทา่ กบั 4.02 รองลงมาได้แก่ ดา้ นปจั จัยจติ วิทยา ค่าเฉลย่ี เทา่ กับ 3.89 เมือ่ พิจารณา เปน็ รายดา้ น ผลการวิจัย พบว่า การพฒั นาการรู้คิด ตามแนวพระพุทธศาสนาของเยาวชนใน สังคมไทยตามหลักพุทธธรรม โดยภาพรวม อยู่ในระดับมาก ด้านที่มีค่าเฉลี่ยมากสูงสุด คือ ด้านอุปปาทกมนสิการ ค่าเฉลี่ย เท่ากับ 4.07 รองลงมา ได้แก่ ด้านการณมนสิการ ค่าเฉลี่ย เท่ากับ 4.05 ส่วนด้านที่มีค่าเฉลี่ยน้อยที่สุด คือ ด้านปถมนสิการ ค่าเฉลี่ย เท่ากับ 3.96 รองลงมา ได้แก่ ด้านอุปายมนสิการ ค่าเฉลี่ย เท่ากับ 4.01 อย่างไรก็ตาม ตามเกณฑ์ที่ตั้งไว้ การพัฒนาการรู้คิดตามแนวพระพุทธศาสนา ของเยาวชนในสังคมไทยตามหลักพุทธธรรม อยูใ่ นระดบั มากทกุ ดา้ น ได้รับบทความ: 29 ตุลาคม 2564; แกไ้ ขบทความ: 30 พฤศจกิ ายน 2564; ตอบรบั ตีพิมพ์: 14 ธนั วาคม 2564 Received: October 29, 2021; Revised: November 30, 2021; Accepted: December 14, 2021

|วารสารวิชาการ มจร บุรีรัมย์ 17 ปีท่ี 7 ฉบบั ที่ 1 (2565) : มกราคม - มิถนุ ายน ส่วนการพัฒนาการรู้คิดตามแนวพระพุทธศาสนาของเยาวชนในสังคมไทย ตามหลักจิตวิทยาผลการวิจัย พบว่า โดยรวมอยู่ในระดับมาก เมื่อพิจารณาเป็นรายด้าน พบว่า ด้านที่มีค่าเลี่ยสูงสุด ได้แก่ ด้านการคิดอย่างมีวิจารณญาณ ค่าเฉลี่ย เท่ากับ 3.97 รองลงมา ได้แก่ ด้านการคิดอย่างอิสระ หรือเสรีภาพ ค่าเฉลี่ย เท่ากับ 3.96 ส่วนด้านที่มี ค่าเฉลี่ยน้อยที่สุด ได้แก่ ด้านคิดอย่างสร้างสรรค์ ค่าเฉลี่ย เท่ากับ 3.76 รองลงมา ได้แก่ ด้านการคิดตามความจริง ถึงอย่างไรก็ตาม ตามเกณฑ์ที่ตั้งไว้การพัฒนาการรู้คิดตามแนว พระพทุ ธศาสนาของเยาวชนในสังคมไทย ตามหลกั จิตวทิ ยา อยูใ่ นระดับมากทุกด้าน คำสำคญั : การพฒั นา, การร้คู ดิ , พระพุทธศาสนา Abstract Research study aims 1) to study the concepts, theories, and thinking according to Buddhist principles; 2) to develop new ideas of youth in Thai society; 3) to build a network cognitive thinking of youth in Thai society. This is a mixed method research. The target groups studied in this research are youths in Thai society in 4 regions, divided into 5 0 people, totaling 2 0 0 people by using purposive sampling. Most of them are female, representing 61.50 percent, aged in the age of 16 years, of Secondary School. The results of the research found that: The development of Buddhist cognition of youth in all four sectors of Thai society, overall, was at a high level, the mean was 3 . 9 6 . The most of the youthful development of knowledge and thinking according to the Buddhism concept of Thai society in the four regions was the Buddhist principles, the mean value was 4 . 0 2 , in terms of psychological factors, the mean was 3 . 8 9 . When considering each aspect of the research, it was found that the Buddhist cognitive development of youth in Thai society according to Buddhist principles. The overall picture is at a high level. The side with the highest mean was the Uppathakasikara, the mean was 4 . 0 7 , followed by the manasikara side, the mean was 4 . 0 5 , the side with the least mean was the manasikara side, the mean was 3 . 9 6 , followed on the Upaya-manasikara, the mean was 4 . 0 1 . However, according to the set criteria, the development of

|18 Academic MCU Buriram Journal Vol. 7 No. 1 (2022) : January–June Buddhist thinking of youth in Thai society according to Buddhist principles is highest in all aspect. As for the development of the Buddhist thinking of youth in Thai society according to the principles of psychology, the results of the research were found at a high level. When considering each aspect, it was found that the side with the highest value was critical thinking, the mean was 3 . 9 7 , followed by independent thinking or freedom, the mean was 3 . 9 6 . In the creative thinking, the average is 3 . 7 6 , followed by truthful thinking. However, according to the set criteria, the development of Buddhist thinking of youth in Thai society in psychological side is high in all aspects. Keywords: Development, Cognition, Buddhism 1. บทนำ การพัฒนาประเทศไทยในช่วงแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับท่ี 12 (พ.ศ. 2560 - 2564) อยู่ในห้วงเวลาของการปฏิรูปประเทศ เพื่อแก้ปัญหาพื้นฐานหลายด้าน ที่สั่งสมมานานท่ามกลางสถานการณโ์ ลกที่เปลี่ยนแปลงรวดเร็ว และเชื่อมโยงกันใกล้ชิดมาก ขึ้นท่ามกลางปัญหาท้าทายหลากหลายที่เป็นอุปสรรคสำคัญสำหรับการพัฒนาประเทศ เปน็ ที่ตระหนักรว่ มกันในทุกภาคส่วนว่า การพฒั นาประเทศไทยไปสู่การเป็นประเทศที่พัฒนา แล้ว มีความมั่นคง มั่งคั่ง และยั่งยืนในระยะยาวได้นั้น ประเทศต้องเร่งพัฒนาปัจจัยพื้นฐาน เชิงยุทธศาสตร์ในทุกด้าน ด้าน (สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคม แห่งชาต,ิ 2559: 1) สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา (สกศ.) จึงจัดทำแผนการศึกษาแห่งชาติข้ึน โดยเน้นการให้ความสำคัญกับการมีส่วนร่วมและการยอมรับของทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง จึงกำหนดวิสัยทัศน์ไว้ว่า คนไทยทุกคนได้รับการศึกษาและเรียนรู้ตลอดชีวิตอย่างมีคุณภาพ ดำรงชีวิตอย่างเป็นสุข สอดคล้องกับหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และการเปลี่ยนแปลง ของโลกศตวรรษที่ 21 โดยมีวัตถุประสงค์ในการจัดการศึกษา 4 ประการ คือ 1) เพื่อพัฒนา ระบบและกระบวนการจัดการศึกษาที่มีคุณภาพและประสิทธิภาพ 2) เพ่อื พฒั นาคนไทยให้เป็น พลเมืองดี มีคุณลักษณะทักษะและสมรรถนะที่สอดคล้องกับบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่ง ราชอาณาจักรไทย พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ และยุทธศาสตร์ชาติ 3) เพื่อพัฒนา สังคมไทยให้เป็นสังคมแห่งการเรียนรู้ และคุณธรรม จริยธรรมรู้รักสามัคคี และร่วมผนึกกำลัง สู่การพัฒนาประเทศอยา่ งย่งั ยนื ตามหลกั ปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียง 4) เพื่อนำประเทศไทย

|วารสารวิชาการ มจร บุรีรัมย์ 19 ปีที่ 7 ฉบบั ท่ี 1 (2565) : มกราคม - มิถุนายน ก้าวข้ามกับดักประเทศที่มีรายได้ปานกลาง และความเหลื่อมล้ำภายในประเทศลดลง (สำนักงานเลขาธิการสภาการศกึ ษา, 2560: ฉ) เพื่อพัฒนาระบบและกระบวนการจัดการศึกษาท่ีมีคุณภาพและประสิทธภิ าพ และ เพื่อพัฒนาคนไทยให้เป็นพลเมืองดี มีคุณลักษณะทักษะและสมรรถนะที่สอดคล้องกับ บทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ และ ยุทธศาสตร์ชาติ คณะผู้วิจัยจึงสนใจศึกษาการพัฒนาการรู้คิดตามแนวพระพุทธศาสนา ของเยาวชนในสงั คมไทย 2. วตั ถปุ ระสงค์การวจิ ัย 1. เพื่อศึกษาแนวคิดทฤษฎกี ารรูค้ ดิ ตามหลักพระพุทธศาสนา 2. เพ่อื พฒั นาการรู้คดิ แนวใหม่ของเยาวชนในสังคมไทย 3. เพอื่ สร้างเครอื ขา่ ยการรู้คิดของเยาวชนในสงั คมไทย 3. วธิ ีดำเนนิ การวจิ ยั การวิจัยเรื่อง “การพัฒนาการรู้คิดตามแนวพระพุทธศาสนาของเยาวชน ในสังคมไทย” เป็นการวิจัยแบบผสมวิธี (Mixed Method Research) โดยใช้วิธีการเก็บ รวบรวมและวิเคราะห์ข้อมูลทั้งในเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ แบ่งการศึกษาออกเป็น 3 ระยะ ดังนี้ ระยะที่ 1 ใช้แนวทางวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) ดำเนินการวิจัยด้วยการลงภาคสนาม ด้วยวิธีการประชุมคณะวิจัย เตรียมความพร้อม คณะทำงานคณะวิจัยคณะทำงานโครงการวิจัย ศึกษาเอกสารและงานวิจัยท่ีเกี่ยวข้องกับ/ การรูค้ ิดตามหลักพระพุทธศาสนา และการรคู้ ิดแนวใหม่ของเยาวชนในสังคมไทย สังเคราะห์ องค์ความรู้การรูค้ ิดตามหลักพระพุทธศาสนา และการรู้คิดแนวใหม่ของเยาวชนในสังคมไทย พร้อมทั้งสร้างเครื่องมือเกี่ยวกับการรู้คิดแนวใหม่ สรุปองค์ความรู้ การรู้คิดแนวใหม่ของ เยาวชนในสังคมไทย และเชิญผู้เชี่ยวชาญตรวจสอบเครื่องมือและความถูกต้องการรู้คิดแนว ใหม่ของเยาวชนในสังคมไทย ระยะที่ 2 ประมวลความคิดเห็นการรู้คิดแนวใหม่ของเยาวชนในสังคมไทย โดยนำรูปแบบการรู้คิดแนวใหม่ให้เยาวชนในสังคมไทย ใน 4 ภาค จำนวน 200 คน ร่วม แสดงความคิดเห็น เก็บรวบรวมข้อมูล วิเคราะห์สรุปข้อมูลการรู้คิดแนวใหม่ให้เยาวชนใน สังคมไทย สรุปประมวลความคิดเห็นการรู้คิดแนวใหม่ของเยาวชนในสังคมไทย

|20 Academic MCU Buriram Journal Vol. 7 No. 1 (2022) : January–June จากแบบสอบถาม และข้อมูลพื้นฐานเบื้องต้นจากประชากรกลุ่มทดลอง ซึ่งไม่ใช่ประชากร กลมุ่ ตัวอยา่ ง ระยะที่ 3 ระดมความคิด แลกเปลี่ยนการรู้คิด และสร้างเครือข่ายการรู้คิด ของเยาวชนในสังคมไทย โดยดำเนินการจดั เวที สัมมนา ระดมความคิด แลกเปลี่ยนการรู้คิด เพื่อทราบถึงการรู้คิดแนวใหม่ของเยาวชนในสังคมไทย ใน 4 ภาค จัดประชุมอบรมสัมมนา เชิงปฏิบัติการ การสร้างเครือข่ายการรู้คิดของเยาวชนในสังคมไทย ณ วิทยาลัยสงฆ์บุรีรัมย์ จังหวัดบุรีรัมย์ ระหว่างมีนาคม-เมษายน 2564 โดยการเปิดรับสมัครเยาวชนไทยเข้าร่วม ประชมุ อบรมสมั มนาเชิงปฏบิ ัติการ จำนวน 40 คน แลว้ สรปุ ประมวลผลการจัดประชุมอบรม สัมมนาเชิงปฏิบตั กิ าร การสร้างเครือขา่ ยการรู้คดิ ของเยาวชนในสังคมไทย 4. สรปุ ผลการวิจยั ตอนท่ี 1 การวิเคราะห์ข้อมูลส่วนบุคคลของผู้ตอบแบบสอบถาม โดยวิเคราะห์ หาความถี่และค่าร้อยละ ผลการวิจัย พบว่า ผู้ตอบแบบสอบถามส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง คิดเป็นร้อยละ 61.50 กำลังศึกษาอยู่ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 คิดเป็น ร้อยละ 56.00 โดยกลุ่มเปา้ หมายท่ีศึกษาในการวจิ ยั ครง้ั น้เี ปน็ เยาวชนในสังคมไทย ใน 4 ภาค คือ ภาคเหนือ ภาคอสี าน ภาคกลาง และภาคใต้ ภาคละ 50 คน ตอนที่ 2 ความคิดเห็นที่มีต่อพัฒนาการรู้คิดตามแนวพระพุทธศาสนาของ เยาวชนในสังคมไทยทั้ง 4 ภาค ผลการวิจัย พบว่า การพัฒนาการรู้คิดตามแนว พระพุทธศาสนาของเยาวชนในสังคมไทยทั้ง 4 ภาค โดยภาพรวมอยู่ในระดับมาก ค่าเฉลี่ย เท่ากับ 3.96 ด้านที่มีค่าเฉลี่ยมากสูงสุด คือ ด้านหลักพุทธธรรม ค่าเฉลี่ย เท่ากับ 4.02 เมื่อพิจารณาแยกค่าเฉลี่ย ( X ) และค่าเบี่ยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ของระดับการพัฒนาการรู้ คิดตามแนวพระพทุ ธศาสนาของเยาวชนในสังคมไทยทง้ั 4 ภาค ผลการวจิ ยั พบว่า การพัฒนาการรู้คิดตามแนวพระพุทธศาสนาของเยาวชนในสังคมไทยทั้ง 4 ภาค ตามหลกั พทุ ธธรรม ดา้ นอปุ ายมนสกิ าร อยใู่ นระดับมากทกุ ดา้ น ค่าเฉล่ีย เท่ากับ 4.01 ดา้ นปถมนสิการ โดยรวมอย่ใู นระดบั มาก คา่ เฉลีย่ เทา่ กบั 3.96 ดา้ นการณ มนสิการ โดยรวมอยู่ในระดับมาก ค่าเฉลี่ย เท่ากับ 4.05 ด้านอุปปาทกมนสิการ โดยรวมอยู่ ในระดบั มาก ค่าเฉล่ยี เทา่ กบั 4.07 ส่วนการพัฒนาการรู้คิดตามแนวพระพุทธศาสนาของเยาวชนในสังคมไทย ทั้ง 4 ภาค ตามหลักจิตวิทยา ด้านการคิดวิเคราะห์ โดยรวมอยู่ในระดับมาก ค่าเฉลี่ย เท่ากับ 3.87 ดา้ นการคิดอสิ ระ โดยรวมอยใู่ นระดับมาก ค่าเฉลยี่ เทา่ กบั ( X )3.96 ดา้ นการคิดอย่าง