Көмбе нанның дәмі

и! 5/2 иг ;ч, '. ' I: • 058 гхл * и/I 5 ШФ . % -. I! Ш~ Л- ■’ , е.’ 1а!ь• л шг Л ими—я ■■& “,|Г1 I ■ 1.4да:=1==^|=1щм11> к^И и. >• ■ . | ,\\ ШЮТЯВ / Ч«Гч &:- : ... •<нр \\Г*Т: - ~;н* -V, ' Ч’ -\\ чВ

! .! Мадина Омарова тпм НАННЫЦ ДЭМ1 1 Апматы - 2020 «Апматы-Бопашак» АК

0ОЖ 821.512.122 ! КБЖ 84 (5 каз) | 0 58 ; Казахстан Республикасы Мэдениет жэне спорт министрптнщ Тш саясаты комитет/ «Мэдениет жэне опер саласындагы бэсекелестхктх жогарыпату, крзсщстапдъщ мэдени мураны сацтау, зердепеу мен пасихаттау жэне мурагат Шнщ хеке асырылу тишдтгш арттыру» багдарламасы «Эдебиеттщ элеуметпик мацызды турлерт сатып алу, басып шыгару жэне тарату» кш1 багдарламасы бойынша жарьщ корди 181ДО 978-601-7461-89-8 О 58 Мадина Омарова. ' Кембе нанныц дэм1 - Алматы: «Алматы-Болашак» АК* ; 2020.-256 бет. [ \\: Прозасы, эЫресе цыеца эцгшелерх арцылы кецтен та- ные жазушы Мадина Омарованыц бул жинагында автордыц драмальщ шыгармалары мен мистикалыц эцгшелерг усынылып отыр. Кипап квпшШк оцырман цауымга арналган. 978-601-7461-89-8 ЭОЖ 821.512.122 КБЖ84(5каз) 153 Ш ;Г.-Ц ] © М.Омарова., 2020 05 © «Алматы-Болашак» АКз

алгы сез Мадина Омарова - эдебиетке тэуелспдж кезецшде аяк баскан жазушы. Рухани кещстжке шыкканына шамамен жиырма такты жылдьщ жуз1 болган ол негЫнен оцпме жанрында жазады. Оныц повесть, романдарыньщ езшщ алдында мини деген аныктама турады. Жазу мэнер1 оз катарластарынан едэуф ерекшеленетш жазушыныц ею кггабы жарык корд1, бфнеше шыгармасы орыс тшне аударылган. Эдебиеттаиушы галымдар мен сыншылар тэуелсю казак эдебиетшщ талантты еюлдершщ б1р1 деп танитын М.Омарова шыгармалары окырмандарга интернет кещспп аркылы жаксы таныс болуы керек. Будан бурыныракта бф жазганымыздай, Мадинаныц оцпмелер1 кыска, кейде мулдем кып-кыска - миниатюра, этюд, суреттсме сиякты. Солай бола тура котершетш мэселес1Н1Ц терецд1П мен омфЛ1к материалыньщ аукымдылыгы жагынан алганда оте салмакты болып келед1. Кен жайылып жаткан сюжет жоктын касы. Сюжетгщ кец канат жаймауынан 1ШК1 б1р улкен куат сезшед1. Жалпы М.Омарованьщ прозалык шыгармаларыньщ кай-кайсысында да анык та, козге бфден урмайтын да драматизм бар. Оныц б!р ерекшел1Г1 де осында - шыгармаларыньщ, Т1ПТ1 шагыи энг1мелер1Н1Ц оз1нде де 1штей бф, жасырын конфликт, ягни тартыс турады. Ал, драма жанрыныц басты бф шарты - онда конфликт, ягни тартыс болуы керекпп. Ол кеГппкерлер арасындагы тартыс бола ма элде дуниетанымдык 1штей тартыстар бола ма - драманыц такырыбы мен сипатына байланысты. Драма жанрындагы келес1 бф ерекшел1к - кеЙ1пкерлерд1Ц коп сездшкке урынбауы, кетерер жуг1 жок созге уйгр болмауы, дсмек, айтпакойыныц аныкта шымыр болып келу1. Кимыл-карекетан пакты болуы. Омфде адамдар олдеб1р окиганы баяндаганда гана болмаса, кулаш-кулаш сойлеп отырмайды гой. Мадина шыгармашылыгы бутан да толыгымен жауап бсред1 Осы б1р орайлардан алганда, лапидарлык деуге болатын прозасымен жаксы танылган жазушыныц драматургияга мойын буруын зацдылык деп те кабылдауга болады. М.Омарованьщ драма жанрына жи1 калам тартып жургешнс бес-алты жылдьщ жуз! болып калды. Оныц осы жанрдагы алгашкы тэжфибелер! - «Коньяк косылган кофе» атты ек! актылы жоне 3

: ' «Кадш тун!» атты б!р акгылы пьесалары. Бул екеу! де элеумегпк- Г оГль,к пьеса Отбасылык кундылыктар аяк асты болтан жпсеирхдослобгаикяылт-бк,ерскешц ауылы алыс екен!, адамдардын бф-бфше сешм! жогалатыиы; сондаи-ак адам жаныныц купия калтарыстары туралы, адам баласыныц кашанда жылуга, махаббатка зэрулш тупалы сондай нэзж те шымыр пьесалар. Жалпы драма - киын жанр. Оныц кыр-сырын, сахна купияларын бшу уппн драматургтын театрмен тыгыз байланыста болуы, сахна зандылыктарын зерггегеш артык болмайды. Мадинаныц жолы болып, ол алты-жет1 жылдан бер1 казак онершщ кара шацырагы Казак Мемлекетпк М.0усзов атындагы академиялык драма театрында драматург болып ецбек етедк Театрмен, режиссер, актерлермен коян- колтык жумыс жасау — драматургтык тэжфибесшщ шыцдалуына коп эсер еткеш анык. Олай дейтшшю — М.Омарованыц драматург ретшде кулашы кенге жайылып, ол когамдык-элеуметпк тургыдан оте мацызды деген такырыптарга драмалар жазды. Оныц алты-жет1 пьесасы театрларда койылып улгердь Солардыц бф1 - «Актастагы Ахико» драмасы. Бул сонау саяси астац-кестец шакга, Жапонияныц Курил аралдарын кецестж бшик алган туста кецес эскерлерше усталып, Карлагка тускен жапон бозбаласыныц тагдыры туралы гана емес, жалпы халыктыц басынан еткен нэубет туралы, тектшк туралы, адамгершшк, мешрш, имандылык туралы драма. Шыгарманыц утатын багалы тусы - Карлагта отырган Ахикомен параллельде казактыц атпал азаматтарыныц, Алаш ардактыларыныц кайгылы тагдырыныц корсетшуц С.Сейфуллишц экес1 Сейфолла Оспанов, Жанайдар Сэдуакасовтыц экес1 Сэдуакас Жалмакынов, булармен катар абыз кария Акайдыц Касеш, сондай-ак жинактык керкем бейне Ахмет бейнелер1 аркылы жалпы халыктыц басынан откен нэубет туралы ой козгалатыны. Бултустаавтор АлаштыктардыцАлаш автономиясыныц курылымына Жапон мемлекетшщ улпсш алуды ойлаганы, ал, нечестие репрессия машинасыныц Алаш ардактыларына жапонныц тыцшысы деген жала жапканына байланысты улттардыц I тзреееразтдореныласннтдсеаатлшбдеылдгбршаимка.ой«ыАклтьасшта^гыаеммеАинрхооивнкыок»цойо^пбьъ-еескСатспиыевкнатаскМелбь.еЭпуутлеекзроешнв ? Мадинанынэ1!сумегг!к-когамль1,кИсЯДа ™ УЛК°Н табыска ие болДы- - «Комбе нанныц дэм!» М Эуезов “Л™ УЛК ^ТЭГЫ б1р драмасы р=».ссср А.Кэюшсва откен 4

КИЫН кезен, Улы Отан согысы жылдарындагы Казадстанга нешс, кэр1С, шешен, карашай, т.б. хапыктардын депортациясы такырыбын квтсред1. Согыс жагдайында 0здср1 азар кун корш отырган казак ауылыныц киын омф1, онда депортацияланып келген халыктар екшдершен дос-туыска айналган тагдыры бейнеленедг Жер аударылып келген адамдарды бауырына тарткан ауыл, эйелдер мен балалардын ауыр жумысы, киындыктар - осыныц боршщ аясында адамдардьщ тагдыры ашылады. Драматург жалпы халык тагдырын жеке-жеке адамдар тагдыры, жан-дуниес1 аркылы бейнелеуге умтылады. Драмада адамдар арасындагы карым-катынастардагы кайшылыкгар жаксы ашылган. Мундагы кешпкерлердщ кепшшл трагедиялы тагдыр иес1. Ец бастысы - адам рухыньщ мыктылыгы, махаббат пен мешршнщ кандай да киындыкты жецепш кершедь Драманьщ позитивтж сипаты басым. «Кызыл мия» романтикалык трагедиясы нарык жагдайында омф кешш отырган казак когамыньщ кей кырлары аркылы бупнп емф шындыктарын алга тарта отырып, тект1 жогалтпауга ундейд1. Мадинаны элеуметшш жазушы дей алмайсыз, соган карамастан ол элеумет уш1н, когам ушш манызды деген такырыптарды кетеред!. Мысалы, кызыл мия - дэр1Л1к кымбат 0С1МД1К. Онын багасын б1лет1Н шетелд1ктер казактардьщ ез колымен отатып, мардымсыз акшага сатып алып жатыр. Болмас тиын-тебенге бола нен1 де, тшт1 К1МД1 де сатып ж1беруге даяр казак азаматтарыныц кимыл-эрекет1 корынышты. Драмада кейуананьщ «Ереу1Л атка ер салмайлатып» жырлауы бекер емес. «Тор» мистикалык драмасы, «Жуздесу» мистикалык драмасы адам бойында унем1 тайталасып отыратын пер1ште мен эзэзш пигыл- ниеттер туралы. Айдаладагы Белг1С13 жанныц адамньщ иманы, ар- ождан символы болуы мумкш. «Квартиранттар» - адам емф1Н1Ц мэш махаббатгьщ кад1р1, адам ом1р1нде, жан дуниес1нде алатын орнын багамдатады. «Менщ каЬарман шеберем» - генд1к, кан-казыналык бастауларга тартады. Жалпы Мадинаныц драмаларында 13ПЛ1К пен зулымдыктьщ ашык айкасын кормейс13, олардыц тайталасында ак - ак, кара - кара деген угым белец алмайды, бул категориялар курдел1Л1пмен, сыни бф соттерде айкындалады. Оныц кей1пкерлер1 кейде когамга бейтаныстау. Бул - олар омфде жок дегенд1К емес, олар - бар. Сондыктан да драматург когам онша айтуды каламайтын элеуметт1К кодтарды ашуга умтылады. Бул драмалардагы эдеттег1 глянц кей1пкерлер емес (бул жерде глянц дегенде сон журналдарыныц кей1пкерлер1н айтып отырган жокпыз), одетте арамызда оз муц- 5

кайгысымсн, проблемасымен журген кешпкерлер. Алайда, кеб1 чсховтык «кундактагы адам» отырмыз. Менщше, б!з мензеп отырган «футляр-кейшкерлер» бупнп когамнын улкен бф сегмент!., танытады. Олар сэт! келгендс ез-оздер.нен ашылып, вз- ездерш «презентациялап» бередь.. Драматург шыгармаларында кецш орныкты, жуз! куанышты эйелдерд1 де аз коресв, мысалы, Шэмен, Гулсара, Ажар, Кемгир, т.б. Ксз келген мемлекстгщ бакыт децгей-дэрсжес1 эйелдщ цогамдагы орны мен ахуалына байланыстылыгы туралы цагидадан келгенде, оныц драмалары, .урпактан урпакка жалгасатын бул ахуал когамды ойлантуы ти1с деген тужырымга бастайды. Мадинаныц шагын драмалары, монодрамалары жана стиль вдеген талантты жас буын режиссерлерге жаца кецютж аша алар ед1. Мысалы, «Кадыр туш» б!р актылы драмасы мен «Метц каЬарман шоберем» монодрамасын эйел тагдыры, урпак тагдыры тургысынан бф1кпрш, ею белшд1 койылым жасауга эбден болады Жалпы алганда бупнп кун, бупнп замандастар ушш кекейкест1 т деген мэселелерд1 таза элеуметтж тургыдан емес, жалпыльщ- жекелж сипаттардьщ диссонансы аркылы ашатын жэне бфдсн козге урмайтын психологиялык-интеллектауалдык; талдауларда беретш М.Омарованьщ бул шыгармаларын жаца драмага жаткызуга болады. Жаца драманыц Еуропадагы кошбастары Ибсен туралы макаласында Б. Шоу, Ибсеннщ Шекспирден артьщшылыгы ретшде - оныц оз заманына тжелей бет буруын, корермендерге не мацызды соны талкыга салатынын атап корсеткен. Мысалы, кейшкерлершщ басынан не етсе - ол керермендердщ дс басынан оту1 мумк.н. Мадина, соз жок, жаца драма ок]Л1. Дей турганда Мадина колтанбасы, ягни жана драмасы ресейл.к жана буыннын 20 жэне 21 гасырлар тогысындагы факторгафиялык, емфдщ тура кешфмесждей жалац, жене шкф.м.зде, кеп ретге кер. пафосты сэнд1 агым болтан жаца драмасынан болсктеу. М.Омарованьщ жаца драмасы 19 жэне 20 гасырлар тогысындагы еуропальщ жана драмамен рухтас. Ибсен Метерлинк, Стринберг, Чсховтардагыдай шым теренд!кке сун™ обден жетед1.таЖ1РИ^е жинад,,»“^ *»е бран Элия Бопсжанова, Сыншы, моденнеттанушы Алматы, 12 Щпан 2020 6

АЦТАСТАГЫ АХИКО (тарихи драма) Идея авторлары: Карлаг зерттеуш1С1, профессор Нурлан Дулатбеков КР Ечбек сщфген кайраткер! Ерлан Бшэл КАТЫСУШЫЛАР: I .Ахико Тэцуро 2.Ахиконыц бала кез1 I 3.Ахиконьщ Экес1 4.Ахиконьщ Анасы 5.Ахмет - акын 6.Актамак - ел анасы 7.Катя - немгс кызы 8.Акайдьщ Кдсеш - абыз кария 9.Сейфолла Оспанов - Сэкен Сейфуллиннщ экес! Ю.Сэдуакас Жалмакынов- Жанайдар Сэдуакасовтьщ зкес1 II .Степан 12.Ертепип 13.Карташы 14.1-жендет 15.2-жендет гI 16.1-тергеуш! 17.2-тергеуии 18.Кузетии 19.Туткын эйел 20.ТуТКЫН ЭНШ1 Ж1ГГТ 21.Пошташы Копш1Л1к сахнада: туткындар, халык л 7 ?

Б1Р1НШ1 ЭПИЗОД Бхрхншх керхнхс Ахико. Совет эскер1 жапондыктарды Сахалин аралынан тьщсыра куып, Жапонияга женелткенде, мен эке-шешем, бауырларымнан адасып, жагалауда жалгыз калдым. Экемди, анамды кутим. Кунде жагалауга келш, кекжиекке телмфемш. Экем балыкшы болтан. Кдйыгыньщ сулбасы эл1 коз алдымда. Меш 1здеп кер1 келе жаткандай. Эне-мше кара толкынды как жарып, жуйткш жететшдей. Бала киялым сан-сакка жупрш депбф1МД1 алады. «Эке! Анашым!» (жангырык). Сахалинде кун суык. Эскерилерден калган куртешеш тауып киш, жагалауда тенпреп жургеншде совет эскерлер1 устап алып, абактыга камады. Бфден «жапон тыцшысысысыц» дедь Мен олай емес екенш туешдфуге тьфыстым. Бфак коп узамай шындыкты айтканнан гор1 жапон тыншысы болганныц анагурлым каушсЬ екенш уктым. Осылай тергеушшерге карсыласканды токгаттым. Мойындадым. Олар маган кальщ папка ашып, бума-бума кагаз арнады. Мен бэршен келгстш... Карлагка тускенде он бес жаста едш. Тажал машина жаца туган собиден бастап, ецкейген, мугедек кемшр-шалга дешн шшфжпей жутатын. Карлагтыц капасында 22 мьщ жапон отырды, ецбек етп, ©мф упин куресп. Солардыц бф1 мен едш. Тергеу болмесх. Екх жендет Ахикодан э/сауап алып жатыр. Ахико. Мен Ахико Тецуро 1930 жылы Хонто портында дуниеге келдш. Экем жергшкп балык зауытыныц директоры. Он торт жасымда Хонтодагы Императорлык эскери училищеге тустш. Бфак сабак алып улгермедш, согыс басталып кетп. Б1ЗД1 таратып ж1берд1. 1-жендет. Сен жапон шпионысьщ. Ахико. Мен шпион емесшн. СЬдер мен! бшеумен шатастыоу ып турсыздар. 2-жендет. Сен жапон тьщшысысыц. 1-жендет. Неге елще оралмадьщ? Ахико. Жапондар аралдан асыгыс коштшд! Мен СОНГЫ кемеден калып койдым. 1-жендет. Не упин туткындалдын? Ахико. Бшмеймш. 1-жендет. Кдндай жагдайда туткындалдыц? Ахико. Совет эскер! келгеннен кешн училище жабылдь, 2-жендет. Кдндаи жагдайда т.уткынга алындьщдеймш. Сондай 8

кунэсю болсац, сол жердеп эскерилер баска жапондармен косып ссн1 неге Жапонияга кайтармады? Неге дэл сеш тастап кетп? Ахико. Мешц устшде эскери училшценщ кадет формасы болды. Олар меш эскери деп кабылдады. 1-жеидет. Ал сен эскери емес едщ... Ахико. Мен курсант едш. 2-жендет. Тусшпсп. Кецес эскер! акымак болгандыктан сеш туткынга алып, сенщ тамагыц мен жолыца шыгын шыгарып, мында, Караганды лагерше топастыктан Ж1берд1 гой сонда? Ахико. Жок, эрине. Тусшбеушшк болды. 1-жендет. Тусшбеушшк? Сен - самурайсьщ ба? Ахико. Каз1р самурайлар жок кой. 1-жендет. Сенщ юм екешщц айтайын ба? Сен бар болганы, карабайыр шпион ганасыц. Шпионсыц! 2-жендет. Айт, мен шпионмын де. Ахико. Жок, шпион емесшн. 2-жендет. Бэлк1М санан шатасып, жадьщнан кагылып турган шыгарсыц. Бфак сен1ц жадыц мен санац эзфше 61ЗД1Ц мумк1нд1ктен бейхабар болып еркелеп тур. Саспа. Барлыгы орнына келед!. Сен1н бабандай адамдардьщ акыл-ес1н орнына тус1р1п, мойындатканбыз. 1-жендет. Согыс туткындарыньщ бас баскармасында 1С1Ц жатыр. К1М болсац да бул жерден енд1 кайтып шыкпайсыц. Ахико. Кайдагы баскарма? Мен шпион емесшн. 2-жендет. Ес1цде ме, кеше гана элп энш1 Ж1пт... Елее, естелхк туртде (флэшбэк) этих эхехгхт шыгады. 1-жендет. Ей, сорлы! Жапон шпионы екешщц мойындайсыц ба? 0НШ1 Ж1Г1Т. ЖОК! 1-жендет оны жагынап тартып жхбередх. I 0нш1 Ж1Г1Т (есецгхреп баръих). Ец болмаса жапон дегеннщ К1М екен1Н айтыцдаршы. Б1л1п влешн... 1-жендет. Жалпы контрреволюционерлер жагында да осындай кайтпас кайсар ж1Г1ттерд1ц бар екенш 613 мойындауымыз керек. Осылсхй дейдх де Этих эхехгхттх атъхп олхпхредх. 1-жендет. Оныц кайтпас кайсар болганын кайтеЙ1к, елд! де калды. 2-жендет. Е, жарайды. Дурыс болды. Ал мынаны кайттхк? Эй, мигула, мойындайсыц ба ез1цн!ц жансыз екен1цд1? Биттей болып бул да кырсык. Б1р койсац жалпасынан тусешн деп тур. Ахико. Жаксы, мен бэрш мойындаймын. 1-жендет. Калайша? 9

Ахико. Кол кой деген жерлервдзге колымды кояйын. 2-жендет. Кдлайша? Ахико. Мен мойындаймын. 1-жендст. Жок, булай тез болмайды. Ахико. Енд1 ездерщю айтып отырсыздар гой. 1- жендет. Иэ, бфад сен басында мойындамауыд керек. Содан сод 613 сет мэжбурлеймЬ. 2- жендет. Иэ. Барлыгы тэртшпен болуы керек. 1- жендет. Болмайды. Сен эл1 мойындамай тура тур. Ахико. Кдшан мойындауга болады? 2- жендет. Б13 озмп белп берем13. 1- жендет. Иэ-иэ. Сен тура тур. Ахико. Тек азаптамадыздаршы... 2- жендет. Егер кшэдщ мойындамасад, азап турлерш пайдалануга тура келедг Сонымен сен Оцгуспк Сахалинде, устще жапон эскершнщ кшмш киш, жагалауда журген жервде долга тустщ. Сен алысда, тедп кекжиепне телмЁрш карап отырдыд. Есш-дертщнщ кокжиектеп карайган нодатда ауганы соншама жаныца келш дужаттарыдды сураган кызыл эскер жауынгерше еш мэн бермедщ, ол сеш жулдылаганда гана назар аудардьщ. Бфад жанывда жеке тулгавды аныдтайтын бфде бц> дагаз болмай шыдты. Озщ орысша тш бшмейсщ. Рас дой? Ахико. Рас. 2-жендет. Сонда кок тещзге телмфш не белп кутш отырдыд? Ахико. Окемдг Мен экемд1 куттш. Оньщ меш тастап кету1 мумкш емес. Ол меш ешдашан тастамайды. Спдер егер менщ экеме хат жазсадыздар ол меш келш алып кетедг Отшемш спдерден... 1- жендст. Тыныш, тыныш... Сен сонымен взщнщ жапон жансызы екешдщ мойындамайсыд гой? Ахико. Жод, мен жансыз емесшн. Окемд1 кутш журдш. Мен с1здерге жада айттым гой, мойындаймын, мойындаймын деп. 2- жендет. Мээ, мынау не деген санасыз, а? Еркексщ бе, датынсыд ба озщ? Жада гана келюпк дой. Мойындайтын кез1дщ 031М13 айтамыз деп. 1- жендет. Басынан бырш епазш ата салгым келш тур. Жыныма тиш тур. 2- жендет. Тура тур. 1- жендет. Сен-ад меш тодтата бересщ. 2- жендет. Осы аптада ушшни адамды атсад, есеп бергенде тусшдфе алмай даламыз. Шыдашы. Бар суыд су эзфле одан да. 1-жендет. Жадсы. 10

2-жендет. Ахико, юшкентай самурай, сен Кызыл армияньщ куд1рет1н сезшуге тшссщ. Оцай кутыламын деп ойлама. Шыгып кетеди Ахико жалгыз к,алады. Ахико. Осыныц бэр1 туе болар... Шындыгына коцшм сенбейдь Экешш, анашым, кайдасыздар? Тезфек жетсещздерпи. Булай болмайды гой. Шаршадым... Эл-дэрменш калмай барады. Тезфек бггсе екен бэр1... Экеа мен анасыныц елее сулбас кертеди Экес1. Улым, ецсецд1 тусфме. Сен темфден берж жапон баласы смессщ бе. Басынды котер, куйреме. Эзгелерге улп бол. Жапондардыц кандай халык екенш корсет! Ахико. Эке, оке, сен бшмейсщ гой... Олар кеше бф карияны алып келд1. Меш нускап керсетш, мынау сенщ сыбайласьщмын деп тур, екеущ бфйлп, Жапония укшетше жумыс ютепшвдер дед1. Карияньщ тур1 саган катты уксайды екен... «Бул баланы танымаймын» дед1 басын шайкап. Сол-ак екен жендеттер оныц касына жетш барып, соккыга алды. Олар каусаган картты адам кейшнен айырылып, кутьфа урды. Сол сэтте олар жынга айналгандай ед1. Акыр аягында кария коргануга шамасы келмей унс13 калды. Тек кэр1 суйепне тиген таяктыц так-так; еткен дыбысы гана тыныштыкты бузады. Кдрияныц кып-кызыл каны жендеттерге де, маган да шашырады. Мен туе коргендей мец-зец куй кештш. Эбден сшесг катып шаршаган кос жендет шалдьщ 0Л1 денесш суйреп экетп. Ал мен канга комшп кала бердш. Эке, мен шаршадым. Керпм келмейд1 буныц бэрш. Кешфвдернн меш... Эксс! (дауысып к,атал шыгарып). Жапон эскершщ жауынгер1, котер ецсевдП Боркемж болма! Кане, бф-ею, бф-екП Жапон эскер онергне сай элдебф жаттыгулар э/сасайды бфтп. Аздан кешн жендеттер бф эйелЫ э/сэне бф еркекпй алып кфеЫ. Ем жащты тергеу басталады. 1-ТЕРГЕУ, 1-ЖЕНДЕТ \\-же\\\\прт(Ахиконы нусцап). Мше, мынау айтып отыр. Сет танимын, менен акпаратты осы катын алып кететш дейдк Рас па? Эйел. Кудай акы, мен бул баланы бфшкш рет керш турмын. 1-жсидет. Бул бала емес, жасы елуде. Осындай елеусв кеШпте жур1п акпарат жинайды, Кейес одагын куйретпек. Эйел (шошып). Не айтып турсывдар? 1-жендет. Ол сеш танимын дсп тур. А, Ахико, айт жаныцныц барында. Ахико(жапонша). Бшмеймш, бшмеймш. I 11

Уйге келгеншде терт бала коздер! каракаггаи болып жаутавдап, колыма карайды. Енд1, мше... Бул баланы танымаимын, бидаи урлаганым рас, б!рак баска ешнэрсе айтушы болмавдар маган 1-жендет. Жаз, беттестфген кезде екеу1 бф1Н-бф1 жазбаи таныды деп жаз. Мойындады де. Крлдарын койгыз. Болды. Эйел. Бидай .урлаганым рас деп жазамын. 2-жендет. Жок, колыцды койсац, жетедк 2-ЖЕНДЕТ, 2-ТЕРГЕУ. 2-жендет азаптан эбден титъщтаган э/сшттен жауап алый жатыр. Ахмет (кубфлеп). Алаш туы астында, Кун сенгенше сонбеймп. Енд1 ешюмнщ алашты, Корлыгына бермеймЫ (С.Торайгыров) 2-жендет. Тырнагыиыц кобесше ине тьщсак та мойындамай койды. Акын... Алашордашыл акын... Булар да таусылмайды бфшен кейш бф! битше ерш... кайдан шыгып жатыр. Ахмет. Кдзактьщ даласы... К^азактыц касиегп даласы туып жатыр... (елец оциды): Алаш деген ел уппн Сарыарканыц жер1 уппн, Бостандык берген ер уппн, Теллсш бпдщ канымыз! (С.Торайгыров) Жендет те, Ахико да урпит цалган. 2-жендет. Так. Алашорданьщ уранын окыды. Осылай жазып коямыз. Куйыршык! куледГНдет ерКеК'П‘ таяк-пен УРады■ Ахмет оган тек сацылдап Элихан Боксйхаиовтын Р<Ж ДСП 0леРменДенген мойындайсыц гой? У Д Ы\" 1Шкен кара тобет екешщц 12

Ахмет. Элихандай алыптыц дара тобет^ атанып елеем не арман. Молама солай жазыцдар. Элихан Бекейхановтыц сарбазы деп жазывдар меш! 2-жендет. Дурак! Кецес укшетш мойындамай. «заман талабына сай улттык медениет калыптастырамыз, казак когамын еуропалык децгейге жетюземп» деп сандырактаган Элихан Бекейхановыц казф кайда? Улттык демократиялык мемлекетщ кане, кайсы? Акымак. Жапонияныц сойылын согып, шпион болып тентфеп кегпцдер бэрщ. Бутан не айтасыц? Ахмет. Кдндай шайтан келсе де, Алдауына кенбеймп. Жасайды алаш, елмейм!з! Жасасын, алаш, жасасын! (С.Торайгыров) 1-жендет. Осыган жуйкем13Д1 куртпай-ак кояйыкшы. Мойындады деп жаза салшы. 2-жендет. Тура тур. (Ахикога) Мына албастыны танып турсыц гой. Бул да сенщ акпарат жетюзушщ. Ахнко(жапонша). Чигау, чигау! (Жок, жок!). 2-жендет. Дурыс. Таныды, мойындады. Болды осымен. Еркекпй жулцылап альт кетедг. Сахнада Ахметтщ оцыган. олецдерг жацгырып цалады. Содан кешн укш оцылады. Сот ук1М1. КСРО 1пш ютер халык комиссариаты жанындаты Айрыкша мэж1Л1с шелпмшен 1930 жылы Сахалин облысындагы Хонто портында дуниеге келген АхикоТэцуро РСФСР Кылмыстык Кодексшщ 58-бабы бойынша 10 жылга бас бостандыгынан айырылсын... Ахико. Мумкш емес! Мен шпион емесшн! Кдлай сендфемш, калай иландырамын сендерд!? Адамдар, сендерге не болтан? Неге аямайсьщдар? Мен бар болтаны баламын той! Адамдар!!! ЕК1НШ1 ЭПИЗОД Бфшиа кориис Ахико. Кдрлаг - ажал мекенк Кдшшсрлер мен акыл-есшен адаскандар уипн жумак. Олар осында салтанат курды. Ал жанарлары жалт-жулт еткен, жандары шытар-шыкпас, шбшен адамдар болса, ешнэрсеге карамастан Кудай аманаты - Рухтарын Д1н аман сактап кала алды. Осылайша кезге коршбейтш майдан жур1п жатты. Ак пенен Кдраныц, Кдрацгылык пенен Жарыктыц арасындагы майдан. Бфак бул болек эцпме... Эзфше мэшттер 13

тау болып уйшедь оларды иен далага апарып, таяздау казылган I шудгырларга тастап жатады, денелерш де шала-шарпы жасырады. Туз тагыларыньщ неабес1. Бвбен бфге, бф баракта сондай бф кашшер турды. Ол суретпй болатын. Степан. Эй, жапон бала, бер1 кел. Степан. Элп эшцди айтшы. (Тагы бф туткынга). Ал сен, Жылауык, бер1 кел. Мында отьф. Тында энд1. Жыла. Иэ. Осылай. Дурыс. Шьфка, жапон! Ахико эн салады. Ахико. Усагиойшиканояма Кобунацуришиканокава Юмэваимамомегури те Васурэгатакифурусато Иканиимасучичи-хаха Цуцуганаши-я томогаки Амэниказэницукетемо Омоидзуруфурусато Кокорозаши о хаташите Ицунохиникакаэран Яма вааокифурусато Мизувакиёкифурусато... Ахико. БЬ ауьф жумыстан оралганнан кешн, аш, жапанаш, кур сулдер1 калган ауру адамдар оньщ калауы бойынша турл1 бейнелергеен1П, онергедегенкажетт1Л1Г1н канагаттандыратынбыз. Кейде б1рнеше адамды бауыздап, денелерш тау етш уйет1Н, кейде дене мушелерш болшектеп, турл1 калыптар жасайтын. Осындай туындаларын кейде апталап буздырмайтын. Ондай кундер1 камера 1Ш1 олексе сасып, калган туткындарды жан тезпсо азапкатусет1Н. Б1рак оны ешк1м токтата алмайды. Себеб1 турме басшысыныц 031 оньщ енер1не табынушылардьщ б1р1. Сонымен б1рге ол турме басшылыгы уплн арнайы тапсьфмалар орындайтын. Степан. Сюреализмд1 олар буржуазиялык онер деп атады. Ал мен, сюреалист суретш1, алдымен шизофреник жынды болдым да, артынан буржуазиялык когамды кексеген, орыс демократиясын ацсаган жау болып шыктым. Туындыларым ортелд!, ез1М мында келд1м... Дегенмен алгашкы диагноздары дурыс болды ма деймш. Казф мен1ц ес1м сау емес. Жек коремш бэр1н! Эсфесе мыналарды! ©пердун И1С1 мурындарына бармайтын топас тобыр, кандарыцды 1шем1н! 14

Басын устап сульщ цулайды. Тун. Тац атады, миды тесетш телир дабыл шыцылдап шырт уйк,ыдан оятады. Осыпай лагерь ппрлт басталады.Эр жерден тутк;ындар к,ыбырлап бас квтере бастайды. Степан. Эй, жапон, етшм кайда? Ахико э/суггрт отырып епйгт кеут турган жершен тауып экеледи Тагы бф жасвспфш бала оныц шулыгын орап отыр. Ахико соны тосып турып цалады. Кенет бф э/сылаган дауыс естыеди Степан. Денем ауыр тартып тур. Ауырып калдым, бшем. Жапон, сен арканы жаксы укалайсьщ. Тук элщ жок, битше жыбырлайсьщ, бфак сенщ кольщ тиген сод серпп, жаксы болып каламын. Сен бупн жумыска шыкпайсьщ. Менщ касымда бол. Калгандарыц кет1цдер. Карташы. Карта ойнагыц келсе ше? Бул жапон карта ойнай алмайды гой. Степан. Иэ, онда сен де кал. Ертеппп. Мен ше? Степан. Иэ, картадан жалыксам, ертек тывдаймын сен де кал. Болды калгандарыц кет1вдер. Кузетпн. 109-шы барак. Сыртка бетте. Степан (кузетииге). Эй, бала, бер1 кел. Мен бупн уш адамды алып каламын. БЬге тамакты камерага экел. Кузетпи. Тусшдш. Жаксы. Барлыгы шыгып кетеди Камераны унсгздт басты. Кузетпи. Мше, сендерге тагы бф адам костык. К,олында туйаншегг бар к;азак; к,ария келт кфеди Карин. Амансывдар ма? Менщ тесепм кайсы? Степан. Мына шал кайтед1? Кузетпи (цолын сигтеп). Оган дауа жок. Кузетшг басын гиащап шыгып кетеди Камера унсиз. Барлыгы Степанга царайды. Степан. Бос тосек жок. Ертеппп. Гумырын енерге арнаган суретшшщ эр сэт1 кимылдан туратын. Ол токтаган емес. Кеудес1 салкын эуенге толы, ал журепн жалын орап жатыр. ЕссЬ саусакгары шапшац кимылдап, бояудан ертеп курайды. Мудга оранган супу куздщ актык дем1, тун купиясын шашкан шепртке шырылы, алыстан шакырган этеш, кун кургатып улгермеген балац шык - бэрг суретнп меннпп, суретнл элем1... Бфде кеудесш кернеген тэта кайгыдан кажыган ол уйьщтап кеткен. Туе кврд1. Аптап дала, 15

■ кум. Шексю белестер. Тыныштык. 6зш-ез1 жръга, унсп ыцыранган ел1 тыныштык. Мунда еш нэрсе жок ед1. Айналасына ес1 кете жалтактап, тобыгынан кум кепнп келе жаткан суретпп тебесшен откен ыстыктан басыныц айналганын сездн Кургак тш аузына сыймай сыртка шыкты. Тыр жалацаш элем аспанмен арбасады. Мещреу кум патшалыгы. Кванта тырысса да Суретпп ояна алмады. Оныц ещип мекеш осы болатын... Карня. Бет-аузымды кайда шайып алсам екен? Ахико. Ата, бунда су жок кой. Айдьщ соцында моншага апарады. К^ария. Кап, намазды калай окимын? Степан. Шал, ауызынды жап. Басым экетш барады. Ахшеп, ухшеп канымды 1штщ. Шал аулацтаужерге барып отырады. Цолындагы тушншекпи жайып, жайнамазга айналдырып, намаз оци бастайды. Степан. Нет, я так не могу. Кузетппш шакыршы. Кузетпп. Неге шакырдыныз? Степан. Мына шал кудайына жалбарынып жатыр. Сен бшесщ гой, ондай нэрселерд1 менщ суканым суймейдь Алып кет баска жерге. Кузетпп. Инд1 ол былай гой... Оны эдеш осы камерага салып отырмыз гой. Степан. Да? Кузетпп. Эдеш С1зге, озвдз бф жвшн табады деген умггпен. С13Д1, С1здщ эд1стер1И1зд1 613 жогары багалаймыз гой, оны озвдз бшесЁз. Степан. Дэл бугш жагдайым болмай отыр ед1. Басымнын сакинасы кысып барады. Кузетпп. Арак 1шес1з бе? Степан, вкел. бар|п> саусагын те6еге ^МСБ^ГзЖМсе\" ,мГ бЬ,Т'ШЫТ ШЛаЙЫ\"' Степан. Атпадындар ма? Кузетпп. Уятты болып турмыз. Степан. Йемене? Кузетии басын шайцап шыгып кетед1 Степан. Эй, шал сен взщ мацызды шишка боЛДЫЦ ГОЙ. ЕЮНЩ бфш маган экеле бермейд1 Бун„ ^ 16 I

калмай барасыц оган. Саспа. В лучшем виде доставим. Жарайды, жапон, аркамды укала. Бер1 кел. Етбеттен жатады. Ахико арцасын уцалауга тргседи Шал намазын оцып болып орнынан турады. Камераны аралап к,арай бастайды. Етбеттен жатцан Степанга, опыц арк,асын уаралап отырган жапон балага н;арайды. Карта ойнап отыргандарга к;арайды. Ертегши. Шал, калай кызык па? Карташы. Кел, отыр, ушшип боласыц. Кари я (мырс етиг). Жок. Степан кенет к,арк,ылдап кулиг жгбередх. Барлыгы ац-тац оган царап цалган. Степан. Шал, кане отыршы, колыца карта ал. Карташы (естигер есттмес кубгрлеп). Тагы бастады, кудай- ай. Ертегши оны тек дегендей туртеди Степан. Мында отыр деймш, шал. Кария. Айналайын, колыма карта устагаи жан емесшн. Кыстама. Степан. Мынаган тусшдф1цдерш1. Ахико. Ата, ойнамайсыз, жай отырасыз. Кария. Каратым, жай да отырмаймын. Буынсыз жерге пышак урма. Степан. Нет, я так не могу. Крнжарын шыгарып ьиалга беттейдг. Степан. Отыр деймш жаньщньщ барында. Кария. Карагым, канжарыцды кокацдатпа. Сен сиякты эумесердщ талайын коргенмш. Корыкпаймын. Степан. Нет, я так не могу. Мен казф канньщ шсше шыдай алмаймын, журепм айнып барады. Соны пайдаланып турсыц, сен шал. Кария. Карагым, бар, ана жакка барып ойна, меш кайтесщ. Степан. Акылынан алжаскан шалды неменеге экелед1 маган. 0здер1-ак олтфе салмай ма, ецшец арамтамак, жатышшер. Кандай сэтп бузып турсыц, сен шал... Мына екеушш, касында осы калпыцмен колыца карта устап сен де отырсац, ал жапон бала, сен колыца шелек устап, мына жерде состиып турсац, кандай картина болар ед1... Барак, карта ойнап отырган дшдар шал, ею туткын, урпиген жасесшрш. Ахико, сен пер1ште болар едщ, азган, азгындаган, кокыс элемге ез козше 031 сенбей есецпреп карап калган перште... Ал сен шал колтыгыца куранды кысып аласыц былай... 17 53 г и .0

Степан^Барлыгш^^узда^^вд^ме!! сен! бузамын. Ет!вд! бузамын. Кария. Ой, тоба-ай... Степан барып взтщ тосегте жатып к,алады. Камера шин унсШк басцан. Аздан кемн Степан к,айта басын квтереди Степан. Метц кандай адамдардыц канын 1шкеншд1 бшесщ бе? Басым, басым, басым-ай. Кузетииш шакыршы. Кузетии келт кгреди Степан. Арагыц кайда? Кузетии. Мше. Степан. Жаксы. Дэр1герд1 бер1 жЮерпп. Тула бойым муздап, калшылдап барамын. Суыктап калдым 61лем. Кузетии. Дэр1гер сыртта, келген соц взш апарамын С13Д1. Степан. Басымныц сакинасы устады. Букш денем муздап, калтырап барамын. Кузетии. Из, сэл шыдацыз. Арак; 1ше турыцыз. Арагын береди Карташы мен Ертегпш Степанды аялап жапщызады. Степан. Давай. Степан (кузетии), Касыма кузет койывдар. Кузетии. Жаксы. Степан. Ертеппи, ертеп айтшы. ^ Ертегшг к,асына отырып, оны басынан сипап, аялап ертег1 айтуга кгргседи Кузетии. Болды, уйыктады. Эркт вз бурышына барып, вз /стершей айналысады. Кррия жерге отырып, алыс^а к,адалып ойланады. Кария. Тогай, тогай, тогай су, Тогай кондым, екшбен. Толгамалы ала балта колга алып, Топ бастадым, екшбен. Буг1н, соцы екшбен бкшбестейболганмын. Нр Мамайдыцалдында, ШаЬиткештш, ек!нбен (Доспамбет жырау) боладьТ\"' ’ КаТГЫ С9ЙЛеМец13' к!с! оянып кетсе, жаман балЙИЯ' ЖаКСЫ’ балам- Сейлемей отырамын. Е, алда байкус аумайды. Калактай гана. 18

Ахико. Ахико. Жапонмын. Кария. Жапон деген кай жакта? Ахико. К^ай жакта калганын езш де бшмеймш... Кария. Ештеде етпейдг Ахико. Иэ... Кария. Ештеде етпейдь.. Ертепип. Тыныш, етшемш акырын свйледвдернн... Кария. Иэ... Ахико. КаРным ашты, ата... Кария. Мэ, мынаны талгажу ет. Ахико. Бул не? Мынауыдыз тас кой. Кария. К^рт. Казактардьщ тамагы... Аузыда салып журсед, эл бередь.. Ахико. О, Д9МД1, ракмет с1зге. Степан (кенет ащай салып). Жок! Були маган тыныштык жок екен! Кузетсшш шакырыддар! Ертегтг ушып барып еактх цагады. Кузетии келт Степанмен бгр нэрсет кубгрлест свилест, оны алып шыгып кетеди Аздан кейан добыл цагылып, жумысшылардыц цайпщанынан хабар береди Камерага лаптоп тупщындар юре бастайды. Барлыгы азып-тозган, жудеу. Сейфолла. Япырым-ай, казакпысыз? Ассаламагалейкум, аксакал. Кария. Уалейкумассалам, балам. Кай жактыд уланысыд? Сейфолла. Улан дегенде... Мына Сэдуакас екеумвдщ жасымыз алпысты алкымдап калды. Уландыктыц ауылынан алыстап, кыр астык па деймш. Сэдуакас. СЬд1 де туткындаган екен гой. Кудайдан корыкпайды булар. Жасыдыз каншада? Кария. Токсанныд ушеуше келдш, балам. Сендерд1 не угшн жапты? Сэдуакас. Алдымен халык жауы деп улды алды. Артынан «баласы уппн экеш жауап бередЬ> деп мына Сейфолла екеум13Д1 камады. Кария. Сейфолла, Сейфолла. Атыд да, жузщ де таныс, шырагым. Жтт агасы жалт етт бетхн бурып кетеди Кария. Кай баласыд? Сейфолла. Аксакал, сЬ меш танымадыз. Танымаганыдыз дурыс. Кария. Бул не дегенщ? Сейфолла. Кесфш тиед1, ата. Танымадыз, танымадыз меш. 19

ёГркасбэТА^™р°№ мь!Саксагал кю! отыр. Казак екен. келт амандасады. Корхсш, жылайды. Ахмет [(ария. Босама, балам. Жылама. Ахмет. Жыламайтын шама калмады гой, ата. Сэдуакас. Бул балацыз - акын. Нагыз акын. Мше, уишен хабар келш отыр. 0кес1 туткындалыпты. Ахмет. Халык жауынын экеш деггп... Кайран тешем ацырап жалгыз калды. Осындай жагдай, ата... Карап журмей, экеме кесфшнщ тигеш-ай. Сэдуакас. Олай деме, балам. Бв де отырмыз, ешкандай ОК1Н1Ш жок. Сендер коргенд1 бв де кореек, не арман. Уйде сары уайымга салынып куса болып жатканша, осылай ат уст1нде, ер олшмен алсын кудай. Кария. Дурыс айтасын, балам. Ахмет. Экем емфшде жан адамга киянат жасамаган момын адам ед1... Бес уакыт намазын каза кылмайтын... Бул зулматка не ушш ушьфады? Бул кай сынагы Алланьщ? Сэдуакас. Куйреме, балам, коппен керген улы той. Рухы жасымаганды ешкш жасыта алмайды. Балакай Ахико да жур гой бул жерде. Жылаганыи, жасыганын корт пе едщ? Ахико, балам, мына агана акыл айтшы, эйтпесе акынжанды нэз1к Ж1пт, кецш босап жатьф. Ахико. Мен де экемд1 сагындым. Ахмет. Эх, бауьфым-ай! Ахико. Мен экеммен ойша сойлесемш, св де солай ютещз. Ахмет. Жарайды... Сэдуакас. Нысыпьщыз кш болады, ата? Кария. Акайдыц Кдсеш дегенд1 естущ бар ма? Мен СОЛ Акайдьщ Кдсеншш. Сейфолла^ам/на келт). Япырым-ай. Алдына 17 мьщ жылкы 01ткен, казак-орыс мектебш ашып, болыс болган Акайдьщ Кдсеш Сэдуакас. Ол килт отьвыншы жылдары-ак кызылдар атып тастады дегеш кайда? Кария (кулиг). Атса, осылай отырамын ба Ахмет. Жел соз болганы гой, япырым-ай Сеифолла. Ататай, бар екенсв гой, кайтадан жаксылап КОрюеИ1КШ1. Барпыгы н,айта цауышып, квргседй 20

Карин. Еее, балаларым-ай. Шупшдеген балапандарым-ай. Мына тура бгз отырган жерде 4 мьщ кшз уй турды, жалпак журт жатты. Сексен мыц адам мекен еткен шалгыны шурайлы, берекел1 ел ед1. Халыкты кынадай кырып, Тф1 калганын атамекеншен туре куганда корде жатсам да турып келетш едш. Улардай шулаган ел1МД1 кергенде бугып кала алмадым, карактарым. Сейфолла. Сонда калай, карсы шыктыцыз ба? Карин. Турме басшысына келш, мына жерд! босатывдар, кет1ндер, эйтпесе сендерд1 аруак атады, каргыс атады дедш. Содан туткынга алды... Мше, енд1 дэм-туз айдап оздерщмен кездесш отырмын. Сэдуакас. Кврмеген1м жок десещзш1... К^ария. Балам, мен сен! таныдым. Сен Сейфолласьщ гой. Акын Сэкенн1н экес1, кэд1мп ацшы, домбырашы Сейфолласьщ. Сейфолла. Из, Сейфолламын. Ал мына балацыз Сзкенн1Ц жан досы, мураттасы Жанайдар деген сацлактьщ экес1... Тек, абыз ата, С13Д1 косып ала кетер ме екенб13. Мына жер толы жансыз. Сойлест! деп жетк1зсе, С1зге обал болады. Карин. Енд1 бундай созд1 айтушы болма маган. О нес1... Сейфолла. Наркескендей жаркылдаган, сацлагым, Сэкен1мд1 жапкандары аз бул азгындарга... енд! елд1ц аксакалдарына ауыз салыпты. Казакты кайтер екен, ата. Жер бетшен тайлы туягын калдырмай жок кылар ма екен, не болдык, ата? Сэдуакас. 0з ел1не, оз жерше, оз ел1Н1Н ардагына душпан элдекшдер элдекайдан кенет пайда болды, олар кайдан шыкты? Оларды да ма мына касиегп сары дала туды ма? Б13 туган жер олардыц да отаны ма? Мен сенбейм1н. Сейфолла. Сэкен мен Жанайдарды уст1нен арыз жазып, устатып Ж1берген касында журген ез жолдастары. Кызганыштыц Кызыл тулк1С11штер1н тырнап, тыным бермепт1, акыры замандары туып, жулдыздары жаныпты... Ертецп кун не болар екен? Солардан туган, солардьщ тэрбиесш корген, солардыц уагызын ест1п ескен ертецп кун баласы калай болар екен? Карин. Улдар казф кайда, аман ба? Сейфолла. Кеше тускен елдщ б1р Ж1гт Сэкен1мн1н бф ауыз елец1н ала кел1пт1. Т1р1 сиякты, бфак эл1 абактыда тэр1зд1. «Залымдардыц жасаган аранына уландык» деггп... Карангы, суык зынданды Жатак кылды тэн1М13. Кылыштьщ жуз1, МЫЛТЫКТЬЩ Аузында болды жанымыз. 0мф1нде жауыздьщ 21

Кетш адам сэнЫз, Арыстандай жаралы 0ртенд1 кайнап канымыз. Б1р шудкыр су, тушр нан Уйрешшкп ас болды. Кул, квмф, кидым, тод тесек, Жастыгымыз тас болды. Тас комфдщ топырагы Денет басып каралап, ТаС К0МфД1Д Тупш! 0кпеш кауып аралап, Кырлы темф шынжырлар Кол-аякды жаралап, Жауыздардьщ дузагын Кордж корлык, азабын! (С.Сейфуллин) Сэдуакас. Балалар осы, ел мынау... К^арня. Босама. Босамавдар. Пешенемвге солай жазылган сон амал дайсы, бул халык тумай жатып талай зобалад корт, талай нэрседенторыгып та, тарыгып та оскен. Бфад бфжолаумшлзджке бершмей, 1штей медет вдеп келген урпакгыд окшшв. Акылдары жеткенге амалдары жетпей, амалдары жеткенге акылдары жетпей айнала толы азулы душпандармен алысып, шыгарга жаны, тамарга каны саркыла жаздаган халкымньщ зарыкканын керш демер, тарыкканын керш Жаратдан Ием жебер. Кудай ынсап берсе, ыждаЬат берсе берсе, баскалар жеткен муратда бв де жетермв. Жасымавдар. Намыстыд сезш сейледдер. Ал, енд1 уйыктаддар. (0.Кекшбаевтыд сойлеген б!р сезшен беШмделш алынды). Тун. Ахико мен Ахмет оцагиа отыр. Барлыгы уйьщтап жатыр. Ахмет. Жарыктык, кун шыгып келед1 екен гой. Анау дырдыд астында бвдщ ауыл бар. Кун! Кып-дызыл шапагын шашдан кунд1 дарашы. Кандай керемет?! Ертеде Гун деген мыкты ел болган. Казакгар сол гундардыд урпагы. Гун - дазадгыд аргы атасы. Гун дегеш - Кун дегеш гой. Кун... еркшдж символы. Ахико. Жапонияда да Кун тура осылай шыгады... Тад дол осылай рауандап атады... Ахмет. Мына зынданнан эльад шыгамыз, Ахико. 0л1-ак; темго тордын аргы бетшде талай марте ©лед одимыз, кок майсага аунап сайран саламыз. Кара да тур, Ахико, айтданым айдай келед1 * Мен сет озшнщ ауылыма апарамын, анаммен таныстырамын 22

Ахико. Содан кейш Жапонияга барамыз. Мен сеш езшнщ эке-шешеммен, бауырларыммен таныстырамын. Ахмет. Журепмнщ алып-ушып дурсшдегеш нес1...Ахико, маган бц> уэде бересщ бе? Ахико. Берешн. Кандай уэде? Ахмет. Егер... егер... мына капастан сен аман шыгып, ал мен... шыга алмасам анамды тауып, метц хабарымды жетюземш деп уэде беркш! Ахико. Екеушз бфге шыгамыз дедж кой. Ахмет. Мен коркамын. Ахико. Неден коркасыц? Ахмет. Акын болып шыгып ем теки ортадан, ©кшштен езекке кек толтырам. Канмен жазган жырымды келер урпак, Оки алмай ма деп коркам!!! Ахико. Олай деме, Ахмет! Ахмет. Сактыкта корлык жок. Мше, мынау менщ жыр дэптерш. Осыны тапсыршы Анама. Ултыма айтар аманатым бар. Аманатымды жетюзци Анама! Уэде берпп... Ахико. Жарайды...Жетк1земш! Мшдетп турде тапсырамын. Ахмет. Бфак умытып кетпе, бауырым. Ахико. Умытпаймын. Ахмет. Келютж. Кенет ест ашылып, аягын мысъщша басып Степан кгреди Ахмет пен Ахико оныц цолынан цанжар квреди Степан царияга царай бара жатыр. Ахмет да э/согарыдан туст оныц артынан жуггреди Арпалыс болады. Ацыр аягында Ахмет сылц цулап, цозгалмай цалады. Ахико. Ата, ата! Ахмет! Букы камера оянады, шам жанады. Олар Степанга тап береди Атцан дыбыс есттеди Кррия Ахметтщ бас жагында Куран оцып отыр. УШ1НШ1 ЭПИЗОД Бгртии кориис К^арлаг торыныц берег жагы. Тутцыннан босап, эл-дэрмет бипкен адамдар эр э/серде шашылып жатыр, бхреу отыр, бгреу бостандъщта екенте сенер сенбест бтмеймецгрешп тур. Кенет екг жендет пайда болып оларды эй-шай жок, ата бастайды. Содан соц мэшттердг суйреп, алып кетеди 23

Л\\ико 1954 жылы мен ракымшылыкка Ьппп, лагерь ага мен Содуакас ага атылды...Калгандары да солардын жолын Карлагтан шыкканда жасым 25-те, ал салмагым 24 кел1 болды. Иршш деп те, елшш деп те айта алмайтын бц> елшра куйде ед1м. Аргы дуние мен берп дуние тутасып, шекара сызыгынан ажырайтын бф жай бар. Калтамда «Ахико Тецуро—Караганды ецбекпен тузеу лагершде 58-бап бойынша «халык жауы» деген айыппен 10 жыл отырып шыкты» деген кагаз гана бар. Кай халыкка жау болдым, калай жау болдым — беймолш кушнде калды. Усталганда езш мойындаган «жапон тьщшысы» деген жала ше? Он жылга созылган капастьщ кай тусында сусып туст, калай «халык жауы» деген мулде баска бапка озгерт шыкты? Бшмеймш. Бул мацызды да емес. Карлагтыц темф торыныц берп жагындагы жайнаган элемге, кокпецбек аспан мен мелдф тунык ауага мае болып, бетш ауган жакка журе бердш... Касиетп Сарыарканьщ жусаны ен бойымды куалап, буыныма тусти.. Ахико жерге к;улап, сулап э/сатыр. Айналасыпа кенет жапопша кшнген эйелдер пайда болады. Оны к;оршап, демеу болгылары келгеидей жапталасып э/сур. Жапопша бес'ш жыры. Катя. Апа...Апа! Мунда келпи, тезфек! Мына Ж1пт т1р1 секшдк.. Актамак. Балам, К031ЦД1 аш, балам, коз1ВД1 аш... Катя. Апатай, козгалмайды... 0лш калган сиякты. Актамак. Жок, дем алатын сиякты. Кане шалап алып бер... Эй, балам, мо, талантам уртта. Уртга. Комагайланып шпе, 1шпе деимш, болды. Ахико. Анашым...анашым... жеттщ бе... келдщ бе... жятитгл'г)^** к^ткаРшы— (Ахико сандьфактап жапонша сейлеп жатыр).Окаасан, окаасан... Анашым... Анашым... Актамак. Ия! Ия!Анацмын. Анацмын. Жата гой... Ахико. Анашым... оайсынКаллаааитйяы.аунАзыаппмаататаайай,кыамдпо!амтайтаыммызмыепн,ща! мЕансшсажктианпадкыа.лыМпешедщде дол гой, Катя'^па^Г’б\"СЫВДЫ К°Терш1! К0*НД1 ашшы! Коркам, апа. ’ У У калыпты> ел'п калатын сиякты гой.

Актамак. Неменеге коркасьщ. Жаман ырым шакырма! Эзф жаны бар. Катя, (орнынан кетершп, кенет алыстан к;арайган ею жендетпп корт турып цалады.) Апа! Булар кайдан шыкты? Боге карай келе жатыр. Актамак. Корыкпа, кызым! Ек1 жендет келед'и Ахиконыц алсщаныпдагы цагазды алып оциды. 1-жендет. АхикоТецуро-Караганды ецбекпен тузеу лагершде 58-бап бойынша «халык жауы» деген айыппен 10 жыл отырып шыкты. 2-жендет. Ммм...АхикоТецуро! Жапон болды гой... Тф1 ме екен? г Катя. Жана гана, жан тэсшм етп... 2-жендет. Жапон, шпион, халык жауы! 1-жендет. Сонда да «контрольныймен» ата салу керек. Мылтыгын кезент, атуга оцталады. Актамак. Токта!!! Мен сеш таныдым! Ахметтей азамат упымды астыртын устап экеткен - Сенсщ! Тун жамылып, жымыскы келш, кишуге шамасын келтфмедщ! Кайда менщ, огланым? 1-жендет. Огланым дей ме? Кшд11здеп жатыр? Актамак. Ахмет. Ахмет деген улым. Акын. Катарыныц алды ед1. Елш суйген, жерш суйген азамат ед1... Ертен-ак бул кылмыстарьщныц бет! ашылып, халыкка белгш болады. Сонда жауап береслцдер! 2-жендет. Калай белгш болады? 1-жендет. А, Ахмет пе? Ол турмеде олген баягыда. Соны айтып тур ма? Актамак; тецселт, орнынан турып журт кетед!. Актамак. Олген, олген... Калай олген. Боздагым-ай... Олген екен гой... Орнына к;айтын келеди Актамак. Мен - ак жаулыгы, адалдыктьщ ак туындай желбфеген Анамын! Ботасын 1здеп, боздаумен гумыры откен Аруанамын. Шалымньщ жанын алып едпэдер, немене сендерден коркады деп турсындар ма? Немене менщ жанымды баламньщ жанынан артык деп турсындар ма? Жастыгымды ала жатамын... Ею жендет сурланып кеткен. Шыидыктыц бетше карауга коркамасыцдар! Акикаттыц жанарына тже кара алмай, жасканасындар, э? Ия, Шындык - 25

эдшетшдйсп кашан да козге шукиды. Акикат кеш келсе де, ^Д1-же^де?РК^шДкелг^еРшындь.ктан не кайыр? Кепнккен адшд1кте не дэрмен бар? 2-жендет. Адаскан акикатта не мэн бар! Актамак. Замандарын туып, колдарына кару устадывдар. Коргансызга куш керсетпцдер! Кара туларьщ аскактады. Астындар, тастындар. Дуние кезек... Бул заман да етер. Эльак туар эдшетпц ак таны. Болашак ар соты жандарыцды куидфш, келешектщ каЬары согар эл1 сендердк.. 2-жендет. Токтат! Жетер енд1. 1-жендет. Кара ту емес, аскактаган Кызыл ту бвдш. Отан уш1Н от кепгпк, кен байтак советик ел1М13Д1 1ШК1 жэне сырткы жаулардан коргадык. К°Ргай беремхз де! Сен б1зге кедерп бола алмайсьщ! Актамак. Кугын-сурпнге ушырап, «Карлагта» азап шеккен, «Халык жауы» деп жалган жаламен атылып кеткен... Мынау акиык арыстардын жазыгы не? Неге аттьщдар? Ултымнын алтын дщгектерш, алып бэйтеректерш неге, не упин кулаттындар? 1-жендет. Совет еюмеп тым кайырымды, тым кецпешл. Катя. Кайырымды?... Едш бойын мекен еткен немютерге жасагандарын кайырымдылык па? Бф тунде жер аудардыцдар. Менщ экем мен анам кайда? Олардыц ак жуып, арулап кемшмеген денелер1 кай тебеде калды? 2-жендет. Олар... Олар... Совет еюметше ете кауштЁ адамдар болды. 1-жендет. Бп Отан алдындагы борышымызды етеп журмЫ Актамак. Ерд1 елшен, елд1 ершен айырган кандай борыш ол? Менщ Ахметш, шалым, мынау жаны шыгар-шыкпас бала “ жаУ емес- Олар кайдан жау болады? Жаулык жасау — олардын санасына юрт шыкты ма екен? Жай гана оз емфлерш сурш, ар- ождандарын ту етш сактап келе жаткан адамдар ед1... Момын ед1, тыныш ед1... Жау мына сендершндер! 2-жендет. Буржуазиялык когам куруды коксеп, Жапония сияктыулттык мемлекеткурамыздеп, ел шине юггю салгандардын ««ульщ.мен шалы1* Да б0ДДЫ. Сен сауатсыз кемшрсщ, Л™”. нен1 .тусшемш деп турсын? Улыцньщ тергеуде аиткан сездерш еспсен, бетше взщ-аК туюрер едщ. 1-жендет. Бунымен нссше атайьщ та, кетешк. соз таластырып турсыц? Болды, КашАакнтгаымаокс.ылКаайшажнагсыагаонсыклиаяйнастаыпцта, нзаытмкиуярнамтыфнлшдщейшбнодйеырц..а. 26

спит, мылтыгымды шошандатып журемш дейсщ. Келер урпактьщ алдында есеп берер сэт туар... Адамныц канын судай шашып, болашакка жол аштым дейсщ бе? К#ны журтгыц каны, аналардьщ кез жасы, мынандай жетшдердщ тас-талкан тагдыры болган не эдшдж ол сонда? 1-жендет. Мен сеш казф атпаймын. Мына фашист кызыцды да Ж1берем1н. 2-жендет. Бфак кересщ, мен тагы айналып келемш. Мен осында журемш. Сенщ касыцда, мацыцда боламын. Мен сеш кезшнен таса кылмаймын. 1-жендет. Б13 т!р1 журмесек те, бвдщ колецкемЬ калады жер бетшде. БЬдщ суык ызгарды урпагыцньщ урпагы сезетш болады, урпагьщньщ урпагын кояншакалтыратамыз эль Актамак. Ах, атаца нэлеттер! Аулацта жатцан айырды ала умтылады. Катя. Апатай, апатай! Болды, койьщызшы. Койьщызшы, коркып барамын. Актамак (Катяны кушаетап, тербетт). Булар атпайды, булар сондай коркау гой, балам. Катя. Еш нэрсе демей-ак койьщызшы, детдомга кайтып оралгым келмейдк Актамак. Оралмайсьщ, оралмайсыц, болды, койдым, айнам, койдым. Койдым. Екшш1 корт'ю Ацтамац пен Катя Ахиконы орнынан тургызып, отыргызады. Актамак. Альберт, Альберт! Бронислав! Кдйдасывдар? Комектеавдер. Екг жтт жуг'грт шыгады. Ахиконы корт жанталасып, екх э/сагынан суйемелдейдх. Актамак. Альбертжан, тура сен жаткан жерде жатыр екен, бул да турмеден шыгыпты. 6щ казакка уксайды, бфак казак емес, Т1Л1 баска. Бронислав. Не дейд1? Кытайша сойлейтш сиякты. Альберт. Жок, жапон. Катя. Иэ, жапон, жапон, жацагы жендеттер те солай дед1 гой. Шалап 1Ш... уртта! Бронислав. Жаны шыгар-шыкпас... Актамак. Енд1 бф нэрсе етш адам кылайык, балалар, елтфш алмайык... 27

Кат АпаГмьшаны караты... Бешпентшщ шпнен шьисгы... К™амакРМынау менщ Ахмет.мнщ жазуы гой. Мынау менщ Ахметшшн аманаты гой... Карагым, дугагешм, камкор анам. Арнап хат жазайын деп, алдым калам. Сен1 онда, меш мунда аман сактап, Керуге жазгай ед1 Хактагалам! (Ахмет Байтурсынов «Анама хат» влещ) Катя. Апа, апатай, жыламашы... Бронислав. Барлыгы жаксы болады, апа, уайымдамацыз, демальщызшы, озш1з караймыз. Алыстан агарып Ахметтщ елеа кортгендей болады. Ахмет. Отырмын абактыныц болмесшде, Буйрыксыз коз жетедг елмесше. ЕС1КТ1Ц кулпы мыкты, кузетлп кеп, Ажалдан баска ешкш келмесше. ^оршаулы айналасы, бшк корган, Берж кып салган темф терезесше. Кдлайша муны корт кецш сенбес Аттанып жау келсе де бермесше. Каламда Лаухул-Махфуз умыткан ба, Жазбапты бул орынды кормесше. Кацбакпен салмагьщ тец бул бф заман, Ылаж жок жел айдаса ермесше. Тайпалган талай жорга, талай тулпар Тагдырдыц кез болып тур кермесше. Солардан жаным, тэшм ардакты емес, Орынсыз куйзелешн мен несше! (Ахмет Байтурсынов «Анама хат» елещ) Барлыгы суйемелдеп альт кетеди Актамак. Адамды заман билейд1, боркемж етш илейд1, адам оган куйрейд1, басын бфак имейдь..Адамды жену каида... Улымнын каЬарман олшш естфтш, хабарын алып келген хиком сол Ахметшнщ орнын басты. 1шшнен шыккан улымдаи... Жанымныц тубшде ен бойымды кыздырып турган Япп„магГаИа“СТЫК коргасын сол ТЭР13Д1. Эбден бауыр басып уС?.йе' ?”ДаИ елге3ек’ сондай сыпайы- Оньщ устше... Оный Катям сол а’у жаиыма жалаУ болып, карайып касыма ерген деген ыстык ык?,НЫ ЖаК°Ы КОрет'н ТЭР'ЗД‘- Екеушщ бф-бфше к жыласын, 1лтипатын журегшмен сеземш. Укщей 28

касиегп щкэрл1ктерш урктп алмайын, кесцмм тиш кетпесш деп алыстан гана бакылаймын. Балаларымныц бакытын баянды ете гер деп жалбарынамын... Баска балам бф тебе, Ахиоком бф тебе... Ойбай, кесфленбешн, асылык айтпайын. Алла тагалам барлыгына гумыр бер. Келаре гер, келаре гер, Аллам... Кудайга жалбарынып, бетм сыпан бата жасайды. Ахикомен Катя алып бэйтереют айналып цол устасып келе жатыр. Катя. Б13 бакытты бола аламыз ба? Ахико. Бю бакытты боламыз... Карлагтыц ар жагында мэцп калган туткындар улан; сенщ бауырларыц улан, бул кунге жетпей арманда кеткен ата-анац улан... БЬдщ бойымызда олардыц аманаты бар... Сезесщ бе? Катя. Крркамын... Ахико. Корыкпа, мен сейшен бфгемш. Катя. Мэщтге ме? Ахико. Мэщтге... Катя. 0з уй1м1з болады... Ахико. 0з уЙ1М13 болады, балаларымыз болады... Бэр! болады... Катя. Бейбгг гумыр суремп, енд! кайтып жыламаймыз... Ахико. Иэ...Бейбгг гумыр суремЬ... Пошташы. Ахико!!! Ахико!!! Ахико. Не болды? Пошташы. Саган б!р одагай хат келдк Ахико. Одагай деген не? Пошташы. Конвертшщ ез1 бфтурл1, караты. Ахико. Мынау жапонша жазу гой. Пошташы. Онда сушнламд1 бер. Ахико. Берем сушнлацдь Пошташы. Онда алдымен биле. Ахико. Ей, кетла, экел хатты. Пошташы. Бермеймш. Катя. Мынау жынды гой. Берсецла. Пошташы. Алдымен сушнламд! бервдер. Ахико(цалтасынан ак,ша шыгарып). Мэ, мынау жете ме? Пошташы. Ойбай, тым коп кой. Ахико. Ой, хатты таста да, жогалтшы кез1цд1. Жапониядан. Жапонша жазуды да коретш кун бар екен гой. (№скейд1). Тещздщ, туздыц, балыктыц шс1 шыгады. Юм, не жазды? Меж 1здеп жатыр ма сонда! (Хатты ашады). Окем... экемнщ жазуы... 29

«Кадюл! .улым, Ахико. Сонау алмагайып кезенде езщнен кез жазып калган ед!к. Анан не ел! деген, не т!р! деген хабарывды бшмей, кусадан елд!. Сен! !здемеген жершп жок. Жуырда Карлагта Казахстан жер!нде езщмен бф камерада отырган жерлес!м!з кешп, дерег!вд! айтгы. Басына канша киыншылык туесе де, емфВД! сактап калганына ризамын, кулыным. Енд| сен1 Жапонияда кутемш. Бауырларын да, кэр1 экец мен де 031НД1 депберсвдене кутш отырмыз» Ахико. Анам, анашым... Жаткан жерщ жарык болсын... Эке, экетайым, тци екенсщ гой, бар екенсщ гой...елге оралу...елге оралу... Катя. Ахико, бул калай болганы? Мен ше? Жана гана аиттьщ гой... Ахико ацырып турып к,алады. Катя. Апам ше? Актамак артымда ул бар, шацырагымды устап калатын атка мшерш бар деп алацсыз жур емес пе? Оны кайтесщ? Катя жуггргп кетм цалады. Ахико. Мен, эрине, Жапонияга жолга шыктым. Экемд1, бауырларымды керпм келдг Буюл жапон ел1 аяктарынан Т1К турып карсы алды. Эуежайда гул шоктарын устаган, «Туган жерще хош келдщ, Ахико» деген жазулары бар плакат устаган журт. Барлыгы шаттанып жатыр. Жат жерде, лагерьде калган соцгы жапон елге оралды деп улан-асыр той жасады елш. 031МД1 каЬарман сезшдш. Керемет болды... Козш керш турса да, кецшм сенбедк Ещреп жыладым. Маукымды басу киын болды. Лагерьде керген таукыметш, содан кешнп киындыктар — барлыгын осы б!р сэт басып кетп. Елге дэл осылай оралу ушш барлыгынан кайта етуге бар едш. Созбен айтып жетюзе алмаймын... Экем балаша куанды. Бауырларымньщ да кездер1нде жас... Бфак мен эке дедш... Эке... Озщнщ самурайывды касымда кал деп кыстама, отанына опасыздык жасаткызба. Цазц> менщ отаным - Казакстан. Онда кор! тешем калды... Катя калды. Олар меш кутш отыр. Батавды берш, еркше жйер... Тагдырдыц шешшшен 1Р елге аилаВДым* Он бес жасымда Жапониясыз калып копмр1^^11'113^1113 ^0ЛЫП ед*’енд* ек*нщ1 марте сол кепт1 кешюзе босатгы ГаН> ЭК6 ДеДШ‘” ^кем кУЙресе де, 1штей бордай тозса да, 30

Уштш1 карте Ахико уйге трт келеди Ахико. Апа! Апатай! Актамак. Ахико ма? Ахиконьщ дауысы гой! Катя. Ахико! Ахико! Олар квргседи Актамак. Сайыпкыраным-ай, оралдыц ба? Ахико. Оралдым, оралдым! СЬдерд1 сагындым... Апа, батанызды бервдзнп! Катя екеумвге бата бернцзип. Актамак. «вшкенш - жанды, олгенш тфщдЬ). Мше. БЬдщ шаныракка да келш тусед1, той болады. Мше. Айна-ла-йын. Актамак бата береди Бакытты бол, багьщ ашылсын, Босагача жамандык жетпесш Терщнен жаксылык кетпесш. Улыч он такты болсын, Кызыц моншакты болсын. Бастарьща бак консын Жараткан ием жак болсын. Халкыц болсын тхрепц, Берж болсын бшегщ, Кдбыл болсын тшегщ, Жуз жыл соксын журегщ. Аумин! Ауыл адамдары шыгады, шаттьщ, тойга дайындъщ. Ахико. Апатайым, Катя! Б13 бакытты жандармыз! Себеб1 пейш кеч, кушагы ыстык Казакстандай елгмп бар. Ол 61ЗД1 кеудесше жатсынбай басты. Тфшш1пм1здщ элеп шырагы сонер такта пана болды. Сан мывдаган рухты аманат етш кабылдап, кебесш бузбай, катарын сиретпей отан аналарына кайтарды. Мен болсам, езще кайтып оралдым, Кдзакстаным. 0з отанымды суймегенд1ктен емес, сенщ алдыцда борыштар болгандыктан. Тос1 - шалкак, тугыры - аскак, болмысы - пач, бтм! - бекзат казак ел1 - енд1 менщ елш; ынтымактьщ уясы, жеруйык мекен Кдзакстан - енд1 менщ отаным. Еркшдж нышаны боз жусанньщ жупарымен осылайша кайтадан, бул жолы бфжолата кауыштым. Той сахнасы, «Тугаи елш» эш айтылады. Соцы 31

г ШАНЕЛЬ №5 (Б1Р АКТ1Л1 ДЕРЕКИ ДРАМА) АЛЖИР тупщындарыныц рухына арналады Идея авторлары: Карлаг зерттеуш1С1, профессор Нурлан Дулатбеков КР Ецбек свдрген кайраткер! Ерлан Бшэл КАТЫСУШЫЛАР: 1 .Кунжамал — жазушы Бейшбет Майлиннщ жары 2.Турме басшысы - Михаил Тереньтевич Юзипенко, тутцын эйелдер жадында срекше жауыздыгымен сакталган адам, №26 нуктеде (АЛЖИР) УОС жылдары басшы болган 3.Надзиратель Мишин -турме басшысыньщ орынбасары 4.Казактергсуш1 Ж1пт 5.Евдокия - монахиня 6.Жанбике - Жумат Шаниннщ жары, актриса 7.Наталья Сац - кецес жэне Ресей театр режиссёры, элемдеп туцгыш эйел опера режиссёры, театр цайраткерц публицист, драматург, педагог. 8.Гертруда Платайс - Германияда туып оскен, улты нем1с, АЛЖИР туткыны, атакгы «Курт» елещне непз болган окиганы эцпмелеупн 9.Софья Колчак ак гвардия цолбасшысы, адмирал А.В.Колчактыц эйел! Ю.Кира Андронникова - атакты грузин актрисасы, кецес жазушысы Борис Пильняктыц жубайы И.Дэмеш Жургенова - КазКСР-ныц халыц агарту комиссары Темфбек Жургеновтыц жубайы 12.Француз ойел1 — ойдан шыгарылган кешпкер, прототиш Лидия Михайловна Френкель 13.Александра-революционерка, лениншш, Сталин саясатына карсы 14.Атаманша - сыган келшшек (Донка) 15.Настя - кылмыскер, адам елтфгеш уцнн отыр 16.Тихон “ жасы 90-дагы, осы шаруаларды атцарып журген шал зонада оз бетшен усац ! П.Кузетшшер I 32

1-корШс Сахна царацгы. Тыныштъщты Надзирателъдщ сацк, ете цалган унг жарып отеди Турме басшысы. Твоюмать, корова, что застыла! Шевелись давай! К,амшыныц шарт еткен унг ащы, жагымсыз дауыспен к,атар шыгады. Эйел дауысы. Эй, сенщ колывда влешн, куйеуден елщей, бес баладан тфщей айырылдым. Енд1 жер басып жургенше сендейлердщ бфш жастык; кып елешн! Турме басшысы. Кто-нибудь! Держите эту сумасшедшую, держите! Сахна ши апыр-топыр эгсуггргс. 1- эйел дауысы. Кунжамал, жарайсыц! 2-эйел дауысы. Ойбай, атып тастайды, таста айырды! 3-зйел дауысы. Сталин жасасын! Партия жасасын! Кунжамал, алга! 4- эйел дауысы. Алда байкус-ай, енд1 оны Тф1 кермесшз. 5- эйел дауысы. Эбден ашынган гой, енд1 кайтсш. 6- зйел дауысы. Это самоубийство! 7- эйел дауысы. Это - героизм! Турме басшысы. Туткындавдар ес1 ауыскан катынды! Камауга алывдар! Кунжамал. Атывдар! Атывдар меш! Бешмбеттен жаным артык емес! Жарыгыма жетешн тезфек! Турме басшысы. Олай оцай кутылмайсьщ, канынды кдсыктап 1шемш, сука! Кунжамал. 1ш! 1ш, атаца нэлет! Турме басшысы. Кок долы, дура! Кунжамал. Теплген жас, аккан кан ж1бермес сендердП Кашангы талтавдаймын гой дейсщдер! Кдшангы... Дуцк еткен сощы унг, дауыс кглт узгледг. Сахнада тыныштыцЖэне к;арацгылык;. 2-кориис Барак. Азып-тозган эйелдердщ эрцайсысы оз орындарында I титык,тап о/сатыр. Атаманша мен Настя эцггмелесих отыр. Камерадагы эйелдер олардыц эцгхмепергне цулъщсыз куулак; туруде. Монахиня кубгрлеп дугасын оциды. 33

Настя. Все таки ана казашка Мишинд! катырды. Атаманша. Иэ, елтфдь Айырды ала салып тыркыратып куып берд1 гой. Керемет кайсар эйел екен. Александра. Кайсар ма, акымак па, бул улкен сауал. Атаманша. Соны сенен сурап бшп алуды умытып отыр екенбЬ де. „ Александра (кекетт). Сурацдар, неге сурамаисывдар! Атаманша орнынан турып оныц цасына барады. Атаманша. Ал, сурадык. Сайра! Александра. Тагы бастадьщ ба? Маган тыныштык бересщ бе жок па? 1-эйел дауысы. Кыздар, койывдаршы. Уйыктайыкшы. 2-эйел дауысы. Донка, сорлыга ец болмаса бф кун тыныштык бершк Атаманша. Тагы да баягы мен кшэл1. Орнына цайтып барып жатады. 1-эйел дауысы. Кунжамалдьщ жайы не болып жатыр екен? Александра. Енд1п атып тастаган шыгар. Атаманша. Сен сиякты кузгындар жемт1к болмаса, немен кунелтедк Александра. Мен не ютепгнн? Атаманша. Салпанкулак, сорлы! Александра. Салпанкулак болсам, алдымен сенен кутылар едш! Атаманша. Мен сенщ Салпанкулак екешщи ете жаксы бшемш. Александра. Дэлелщ кайсы? Атаманша. Дэлел болады. Александра. Кайсы? Атаманша. Болады. Настя. Донка, койшы. Шаршамайды екенсщ. Атаманша. Анау неге шаршамайды? Настя. Ол кояншык кой. Ондай адамдар елген-тфшгенш бшмейдг Оган куш!ВД1 жумсап кайтешц жыны\"а тиа* да Атаманша. Бшемш. Бопты Лталм|1ша!неменеЫ^ТаКа^Та “ 34

Атаманша. Бул жерде ак саусак, аксуйек катындар коп. Сондыктан олш-жгпм де коп. Олар киыншылыкка шыдамайды. Настя. Жынданып кеткендер1 каншама. Атаманша. Иэ. Мына кояншык революционерка копке бармай, солардьщ катарын толтыратын сиякты гой. Настя. Коя туршы. Сонда деймш, бЬдщ де кез келгсн мезетте олш кетуЬпз мумкш гой. Багана карап турып, арамыздагы ец салмакты, ец устамды Кулжамал Митинге айыр ала умтылды. Атаманша. Сойтсе? Настя. Калай ойлайсыц, олген соц, Кудайдыц алдында барган соц, 613 сиякты кылмыскерлер тозакка тусетш болар? Атаманша. Мына жер де тозак, ол да тозак, дэл 613 ушш айырмашылык бола коймас кайда туссек те. Настя. Монахинядан сурайыкшы. Атаманша. Менен сура, мен-ак айтып беремш. Тозак деген жок. Настя. Сен де коммунистерге уксап Кудай жок дейсщ бе? Атаманша. Кудайдыц бары бар гой, бфак тозак жок. Настя. Сен оны кайдан бшесщ? Атаманша. Мен сыганмын гой. Мен бэрш бшем1н. Настя. Кейдам... Атаманша (сезт созып, куцгретп). Кудай 61ЗД1 кешфед1. Настя. Мумк1н емес. Атаманша. Мен бшемш кешфед1. Настя. Монахинядан сурайыкшы. Атаманша. Ал маган сенбейсщ бе? Настя мырс етт кулеЫ. Настя (кубфлеп). 0з1це 031ц сенер ме ед1ц? Атаманша (мэн бермей). Журепм сезед1. Сыганныц журеп ешкашан алдамайды. Кудай 61ЗД1 кеилредк Настя. Соцгы кездер1 б1ртурл1 болып журм1н. Ажал сэт1м жакындаган сиякты. Жанбике. Оны бф Алладан озге ешкш айта алмайды. Наталья Сац. Дегенмен адамда туйс!к болады. Настя. Тусше маркум куйеу1м жи1 юретш болып жур. Уйыктауга коркамын. Наталья Сац. Коцшце алма, жаманга жорыма. Атаманша. Не туе? Айтып берцп. Настя. Бф аппак мамыражай олем. Таза, тыныш... жумак па дсйм1н. Сол элемде екеум1з кол устасып журем1з де коямыз. Б1р-б1р1М1зге карап ыржалактап кулем1з. Осындай модениетт! 35

жерде жургеншоге мэз боламыз гой баягы. Осы тэраи суреттер КаИЖанбикеРЖаксы туе кой, шфкш. Менщ Жуматым кайда жур екен? Тусше де кфмейдь.. Гертруда. Тусще юрмесе, тф1. Жамбнке. Шфкш... Аузыца май, жаным! Александра. Халыд жауларыньщ эйелдер1, сендердщ создерщнен журепм айниды. Бул барак — менщ. жеке тозагым болды. Саналы гумырымды бай-манаптарды укш-тудымымен дуртуга арнадым. Ешк1МД1 аяган емесшн. Адыр аягында ецбепмшц еленгеш осы болды... Улы косем Лениннщ жарыд жанары жумыла салысымен, билжке мына дашшер келд1 де, мен сиякты, Ленин шмш адал жалгастырушы пбасарларын соттап, асып, атып, сендер сиякты азгын, отанын саткан арсыздардьщ катындарымен тецеспрш койды. Гертруда. Александра, тшщ13Д1 тартьщызшы. СЬдщ тшщз бар гой, С13ДЩ жауьщыз. Атаманша. Ол ондай сыпайы созд1 туешбейдь Атаманша орнынан атып турып Александраны жапщан жерше жеппп барады. Александра корпесте буркене цояды. Оган царайтын Атаманша емес, корпенщ астына цолын тыгып жгберт шашын жулып, езш б1р-ек1 рет жуан жудырыгымен к;ойып-к,ойып жгбереди Анау керне астында туншыгып, ыцц еткенмен, одан сайын буркенедг. Бул — екеу'г ушгн де к;алыпты эрекет екет сезшедг. Камерадагы эйелдер де (Настядан басцасы) эрк;айсысы вз орындарына жайгаса бастайды. Уйьщтауга ъщгайланады. Настя. Донка, Донка, койьщыз. Кунэцызды улгайтпаныз. Онсыз да бп кунэЬармыз. Атаманша (к;ызбаланып) Неге меш кунэЬар дейсщ? ыганныц не кшэсы бар? Бпдщ не кшэмп бар? Жарлы болдык, туганнан та ордамыз. Менщ анам да, экем де, атам да, ожем де - уры Бпге урлыд жасауга кудайдьщ 031 рудсат бер ген. Настя. Сен бала урладыц гой. Атаманша кумшжт цалады. олт1руауш!н^1еме1Рр\"аК ^ °НДа Да абайламай далдым. Мен оны Монахиня Б1-чпЫаПТ^ УШШ У?лагаи жодпын... КеилредП кунэмызды жуып экетер-ауРП К°Р'П ЖЭТКаИ азабымыз ~ бУк'л Сорпамды 1шуйГкцем1н КСШеЛ1 бер‘ НЭР сызгап жокпын. У 1шемш\"аУ> б.рак нанымныц 6>р тушрш аузыма

салмай кояндарга апарып беремш. Солар-ак жесшпн. Ештеде жок. Монахиня. Кызым, олай болмайды. 0зш кутпеген, езшщ денсаулыгын ойламаган адамды кудай жаксы кермейдь Настя. Касиегп ана, с1з шынымен бод! Кудай кеппрод деп ойлайсыз ба? Монахиня. Кудайдан кенйрш куткен юшкентай гана журегщнен айналайын сенщ, жарыгым. Александра (мырс етиг). Создерще болайын. Б1реу1 - молда, ек1нш1С1 - адам олтфген кылмыскер. Улы Владимир Ильичтщ 031: «Дш - халыктьщ санасын улайтын апиын» деп айткан. Кудай халыкты коммунизм тацына жетелеп апаратын тура жолдан тайдырып экетш, сананы улап, жынды кылып Ж1беред1. Бщдщ бе, Настенька? Атаманша. Коммунистка, аузыдды жап! Настя, бер1 келпи. Сурама ешнэрсе дедш гой. Койшы, ол акылынан адаскан кемшрд1 кайтесщ. Кеше Тихон ата зонадагы монахиняларды ату жазасына кесу туралы жогарыдан буйрык келд1 деп отырган. Бунда 12 монахиня бар екен гой. Тугел атып тастайтын болыпты. бкшет есебшен оларды асыраганнан тук онбейд!, олар тузелмейд1, олтфвдер дептк Настя. Ойбуу, оны мына юш бше ме? Атаманша. Бшетш болар. Кордщ бе, содгы уакытта куш-туш жалбарынатын болып алды. блетшш бшп журген шыгар. Настя. Обал-ай. Атаманша. БэршЬге обал. Ана торт интеллигентканыд турш коргенде кейде мен аяймын. Настя. 0лсек, тозакка тусемЬ бе деп корда беремш. Атаманша. Тук те болмайды. Настя. Бшмеймш, кумэндана беремш. Еркшд1кте ешнэрсе ойламайсыд. вмф мэцпге созылатын сиядты. Уадыт тук отпейтш ед1. Атаманша. Каракшы - кунэНар емес. Ешдашан кунэНар болган емес. Настя. Ал мен кунэЬармын. Атаманша. Сенщ, эрине, жвнщ болек. Бфак урлык жасау - ешкашан кунэ болган емес. Егер кунэ болса, эу басында таборды неге жаратты? Мен баска вмфД1 бшген емесшн. Квзшд1 ашкалы коргешм: эн, би жэие урлык. Болды. Мысалы, сеш кашшер етш жаратканда Кудай нс ойлады? Бэрш оз1ютеп, жазалауга келгенде 613Д1 жазалай ма? Олай болмайды. 37

2I аныНктаасптяа. лБгэаригыёмфымз однуархыисн.ядНаенгесуброалпс,абдэаршдабйуыгне-жипугреестшше. дейш Раз и навсегда! Бшпм келедь Атаманша. Сурай берме. Кулк! боласьщ. Настя. Им кулед1? Атаманша. Ана аксуйек катындар. Настя. Олар кулмейдь Атаманша. Сен оте акымак эиелсщ, тук укпаисыц. Настя. Схзге рахат, омф бойы адам тонадыцыз, урлык-карлык жасадыцыз. Ал мен адам елпрдам емес пе? Атаманша. Ой, койшы. Настя. СЬ М6Н1 тусше алмайсыз. С13 бшмейшз буныц кандай куй екенш. Мойынга адам канын жуктеу оцай емес. Сен бфеудщ емфш кидьщ. Алдыц да маздап жанып турган шыракты жалп еткЫп сондфдщ. Балтамен сондфдщ, тусшесв бе? Атаманша. Настя, сен ренжше, мен озш адам ехгпрш кормепшн. Бфак из, озгеге тиесш талай мал-мул1КТ1, жакут пен алтынды алдым, кум1С ыдыс-аякты да тук калдырмай сыпьфып кеткен кездерш болды. Бф рет тшт1 аса дэулегп уйд1 тонаймын деп юрт, оныц орнына юшкентай сэбид1 урлап кеттш. Настя. Сол окиганы айтьщызшы. Неге бала урлап журс13? Атаманша. 0зш де бшмеймш. Сондай юшкентай, суйюмд1 екен. Томпиып уйыктап жатыр. Жок, мен жататын болмелерд1 шатастырдым. Алдында еш каперсв, эдеттепдей кожайындары жок кезд1 кутш журш, тун ауа юрдш. Кржайын - оте дэулетп ед1. Паташага элдебф туыстыгы бар, б!р керемет аксуйектщ ушнде турып алган. Комиссар ма бф нэрсе... Аксуйектщ кезш куртып, дуние-мул1пн, кед сарайын басып алган гой. Катынын кореец... Жакут алкасыныц тастары жудырыктай-жудырыктай. 031 былай карасац аса супу да емес. Мше, мына мен сиякты. Юшкене маган келед1 турк Былапыт, айкайлаганда сыган менщ сай-суйепм сьфкьфаиды. Жаман жынды. Куйеу1 басы жалтыр таз, козшдфЖ таккан^ не Тф1 емес не ол1 емес, не еркек емес, не катын емес. Ж? аРдамдар болады* Ал балалары... Ммм....суйюмдшщ туоып бпппш?1 МСН Жындь! емесп^н гой, жакут алкага келш уйыктап жатк-ч* ‘^рЛап кетет*н- Бфак ананыц сондай алацсыз %Тс;„жасоЗн коргенде- Ешкщ байкаган ЗЛДЫМ да Уйдсн шыгып журе бердш. Настя! Сосын? К’ ССЗГеН Де Ж0*’ ^гел шыРт уйкыда.

Атаманша. Сосын, болды. Таборга келген сон элп бала шырылдап жыласын кеп. Эрине, табор жынданып кете жаздады. Быт-шытымды шыгарды. Куйеуш сабаганда... Сау тамтыгым калган жок. Эс1ресе юмнщ баласы екенш бшгенде олтфетш шыгар деп едш. Эйтеуф жаным калды. Мен бала котере алмаймын гой. Куйеуге он ею жасымда тидш. Менщ Лешам деген... Ж1ПТТ1Ц султаны. Мен бфак бедеумш. Осал жерш бала болган соц есш ауып калды емес пе. Канша баукеспе болсам да... бшмеймш не болганын, кыскасы... Ана бала керемет суйюмд1 енд1 бар гой. Настя. Акыры немец тынды? Атаманша. Бшмеймш, оздер! бф норсе етш шешкен шыгар. Мен базарда бфеудщ калтасына тусемш деп усталдым гой. НКВД-ныц адамы екен. Койнында манызды кужаттары бар квршед1. Мен1 шпионсын деп... «Агатай, шпион болып жын кагыпты ма меш» десем, сенбейд1. Ой, маган бэр1б1р. Отырамыи да шыгамын. Тек таборымды кайтып таба алмай калатын болдым. Сол уайым. Настя. Кдйтардындар ма? Атаманша. Нен1? Настя. Баланы! Атаманша. Жога да! Ес1н дурыс па, ол деген осы советтердщ бхр докеЙ1Н1Н баласы. Ата-анасы сыгандардын урлаганын бшсе, бор1М13Д1 кырады гой, жер бетшде тайлы-туягымызды калдырмас. Бшмеймш, журген шыгар. БЬдшлер оны ебше карай пайдаланады да. Баска не ютейд1? Настя. 0лт1рмей ме? Атаманша. Не кылады олт1р1п? Б1р нэрсе болып, ауру- сыркаудан немесе жазым тартып оз1 олсе ол1п калатын шыгар. Касакана немене кылады елтфш? Настя. Ах, Донка, Донка. Ал мен касакана олт1рд1м гой. Касакана, балталап... Атаманша. Элтфсен олт1рген шыгарсын. Жаньщ б1р байыз таппады гой. Настя. Кудайдан коркамын. Куннен кунге уреЙ1м ушып барады. Атаманша. Кррыкпа. Александра. Эй, болды, койындаршы! Уйкы берес1вдер ме, жок па, сып-сып-сып, сып-сып-сып. Эцшен уголовииктер, 0НГ1мелер1и таусылмайды! Настя. О, коммунисткага кайта жан бггп. Атаманша. Осыны балталау керек. 39

г ^танатшып. бумрдь\"! С° Софья К^кдкьпдар, жатыныздар. Ал мен свдерге б.р он айтып берешн. моя звезда»-ны ашпады. Эйелдер тугел бастарын «Гори, гори, котерт, коздерте жас алый тыцдаиоы. Софья Колчак. Солай кыздар, мент Сашенькам энш де, сез1Н де 031 жазган. Александра. Енд1П жетпегеш уйыктарда ак гвардия косем1 Колчактын энш тывдау ед1. Мыналар неге атып тастамайды меш булай азаптаганша? Атаманша. Каласац, жастыкпен туншыктырып казф-ак Ленин атака аттандырайын. Александра. Колчак Лениннен садага кетсш! Софья Колчак ауыр курсгтп орнына жатады. ЗТМ. З-квршс Тергеу болмеа. Кунжамалды аягын салбыратып, бшк * орыидьщца отыргызып к;ойган. Тергеуиа цазацжтти Кунжамал жудеу, кундгзгг жхгерЫен айырылган, жанары суалган. V Казак тергеуни. Майлина Кунжамал - казактьщ белгш жазушысы Бешмбет Майлиннщ жубайы. 1900 жылы Карабалык каласында туган. 1938 жылдьщ 21 шшдесшде КСРО НКВД Ерекше Кецесшщ шеппмшен Отанын саткандардьщ отбасы мушес1 ретшде 5 жыл бас бостандыгынан айырылган. 1938 жылдьщ 3 казанында Алматы турмесшен Акмола лагерше экелшдг Дурыс па барлыгы? Кунжамал. Дурью. Казак тергеушь Сонымен, енд1 не ютеймв? Кунжамал. Бшмеймш, не ютесец оны юте, маган бэрЮф. Казак тергеуни. Ойдайт деген! Герой болып отырсыз гой. унжамал. Айналайын, сен меш акылынан алжаскан кемшр дерсщ немесе халык жауыныц эйел1 болган соц Кызыл офицерге ЗКЫ ^мтылды деРс*Ц, б1рак... адам баласына кастык оилаитын жаныц мен емеспш. Мишин дегеннщ осы лагерьдеп Пенде'балясы ЖЗСаМагаи 03бь.рлыгы, айуандыгы жокгын касы. «ы сш жГ! МИЫНа Келмейт1н жаУызДыкты Ойлап тауып, 40

Кунжамал. Бешмбетпен жиырма жыл бфге болдым. Он жетшде косылдым. Осы жиырма жылда мацдайымнан шерткен емес. Катты соз айтып керген жок. Содан соц кайдагы бф... Юм екенш адам бшп болмайтын бфеудщ балагаттаганына каным кайнап кета. ©кшш кеппрш сурамаймын. бкшбеймш. Керек десен; айырмен туйреп тастауга каукарымныц жетпегешне ОКШвМШ. Казак тергеушь Мына создерден кейш озщ13Д1 С13 ату жазасына кесшдш деп еркш есептей берицз. Кунжамал. Мешп, меши, карагым. Бешмбет суга туссе суга, отка туссе отка тусуге бар едш. Ол кайда журсе сонда болам деген антым бар едь 0лд1 гой. Менщ де бул дуниедеп ендт тфшшпм жараспас, жарамайды. Атсандар атып таставдар. Мен сендерге жалынбаймын. Казак тергеушь Мына кагазга кол коясыз. Кунжамал. Койсам, кояйын. Казак тергеушь СЬ ату жазасына кесшешз. Кунжамал ундемей цалады. вз1 «атыцдар» десе де, нитей цобалжыганы сез 'теЫ. Казак тергеуш!. Ату жазасына кесшуге карсы емесшн деп кол коясыз гой? Кунжамал (естйгер естглмес унмен). Маган бзрШф. Казак тергеушК Каттырак айтыцыз. Кунжамал (дауысын цатайтып). Маган бэр1бф. Казак тергсуии. Слзбен коп бас катырмаймын. Мет осында спдщ 1С1Ц13Д1 тексерш, анык-каныгына жету уппн Ж1берд1. Баска кыруар шаруа кутш тур. С13Д1 элдилеп отырады десещз кателесешз. Кунжамал басын котерт оныц бетте царайды. Кунжамал. Ондай ойым жок, айналайын. Казак тергеуш1 кенет, карап отырып ашуланып кетедь Казак тергеуш!. Прекратить! Жолдас тергеуци деп сейлещз! Кунжамал. Жаксы. Казак тергеунп. Слз озвдздщ контрреволюциялык пигылмен, саяси себептермен Лагерь басшысыньщ орынбасары Мишин жолдаска шабуыл жасаганьщызды растайсыз ба? Кунжамал. Жок, жолдас тергеуш1. Казак тергеуии. Олай болса, бул эрекетке баруьщызга жеке жагдайлар себеп болды деп корсетемш. Солай ма? Кунжамал. Мешп. Орнымнан туруга бола ма? Аягым уйып калды. Казак тергеуии. Жок, болмайды. 41

М1не менщ колымда бу.Йрык бар. «Тергеп, хспн мэи-жаиын аныктаган сок, лагерьдеп баска туткындарга сабак беру максатында барынша катак жаза турш колдану усынылады» деп тур Барынша катац жаза тур1 деген лагерь кызметкерлер! мен осындагы туткындардыц коз алдында ату жазасын жузеге асыру. Калай? Сиге унайды ма? Кунжамал. Маган бэр1бф. Бешмбеттен жаным артьщ смес. Казак тергеупп. Жан-жакка бытыраша шашыраган бес балацыз адам емес пе? Бешмбет, Бешмбет дейшз, ал балаларыцыз ше? Олардьщ тагдыры С13Д1 алавдатпай ма? Кунжамал. Карагым, онсыз да ауызы ашык жарага туз сеппе. Жанымды кинама. Атсац, ат. Бфак 1шек-карнымды копарма. Казак тергеушь 1шек дарнымды копарма дейсп, С13 озвдз де сезбей, дэл казф мына менщ 1шек-карнымды копарып турганьщызды бшесп бе? Меш анам кезшде айдалага тастап, кашып кеткен. Сол куннщ суреттер1 емю-емю жадымда, бфак ешкашан ошпек емес санамнан... Ол да С13 сиякты кат1гез ана болды. Сю адал жар шыгарсыз, бфак ана ретшде катшез екенсю. 0те катшез. Мен С13Д1 оз колыммен бауыздагым келш тур... Неге балаларым кайда, солар ушш омф суремш демейсю? Неге Бешмбет ушш олемш дейсю? Неге?! Кунжамал (кубгрлеп). «Жалгыздьщ жары - Кудай», «Жетш козы тас бауыр, мацырар да отыгар». Казак тергеуни. Ах, не деген акылдысыз, а? Мен сонда бес кана жастамын. Аштык заманы, анам колында кундактаулы нэрестеш, жетепнде мен жэне шашы жалбыраган, ауызы ызыннан жабылмайтын юшкентай карындасым бар. Бф ауылдан бф ауылга озшю сиякты аш-жалацаш адамдардьщ шубатылган, жаяу конине шест келе жатырмыз. Кейбфеулер кулап калып жатыр. ларга карауга ешюмнщ шамасы жок. Мше, алдымен арты“ан мен куладым. «Ана, анашым» деймш П гТЫРЫ“ Ж0К- Токтаган бурылган жок, ма ед1‘?РМ1нр13 УГЗН НЕ айтасыз? Ана деген осындай болушы тартаканлайы' Г™ °13 Д*’ бЕС б1рдей бала«ыз бар екен Ек

Кунжамал (тунерш). Оларды баягыда бф Кдаайга тапсырганмын. .. . 1^азак тергеуии. Кдзф Турме басшылыгы менщ шеш1мшд1 кутш отыр. Бфак сеш атып елтфу - меш толык канагаттандырмак емес, мен сенщ жаныцныц ышкынып, мына ет1пмнщ табанын жалаганыцды калаймын. Мен сен сиякты катындарды азаптаганды суйемш! Кунжамал. Балам, не деп жатканывды шала-шарпы угып турмын, аякгарым сфссш катып калды. Есшнен танып барамын. Кунжамал гурс етт жерге цулайды. Тергеуии шарасыз кемппен оныц ес-мусаз жанщан денесше царап отырып цалады. Казак тергеуии. КузетшП КузетшП Кузетии келиг кгреди Казак тергеуии. Мына катын есшен танып калды, барагына апарып тастацдар, тергеуд1 эр1 карай жалгастыру мумюн болмагандьщтан, шеппм шыгаруды ертецге калдырамын. Кузетни. Тергеудеп туткынды 613 окшау камерага (карцерге) камаймыз. Казак тергеуии. Басты катырмай барагына апарып таста. Ертец кайта алдырамын. Буйрыкгы орында. Кузетни. Куп болады, тергеунп жолдас! Ет кузетшг Кунжамалды носилкага салып, альт гиыгып кетеди Тергеуии жалгыз езг ойланып отырып цалады. Казак тергеуии. Соныц тап езП Тап 031! Кунжамал! Аты да есшде! Кунжамал! Ол куанып тез басып шыгып кетеди 4-корШс Тун. Сол барак шй. Эйелдер эр жерде отыр. Эзгр ешкт уйъщтамаган. Монахиня мен Дэмеш Жургенова Кунжамалдыц цол-аягын уцалап, басына сулы орамал басып, ауызына цасьщтап су тамызып, оз-озте келппрмек болып элек болып жатыр. Дэмеш Жургенова. Ештеце етпейдП Казф ез-езше келедк Кан журмей, денеш уйып калган. Кунжамал к;ыбырлап, ппрштк белгШн таныта бастайды. Эйелдер цуанып, оны цаумалап алады. Гертруда. С13Д1 калай карцерге салмады екен? Атаманша. Иэ, бундайда карцерге Ж1беруш1 ед1 гой. Монахиня. Кудайдыц карайласканы гой, суык карцерде жалгыз 031 жан тапсыруы да мумкш сд1. 43

укалап, канын а,™ бф етжке тыктыныз. Настя. Иэ, катырдыцыз. Кунжамал. Буйткен батырлыгы курысын, элп тергеуш1 бала ату жазасына кесшесщ дед! гой. Ух! ^ Наталья Сац цацылтыр ыдысца цуйылган коже желт береди Наталья Сац. Мынамен журек жалгап альщыз. Кунжамал цацылтыр тэрелкеш крлына альт, тамацты жайлап \\ше бастайды. Дэмеш. Денсаулыгы мыкты, тепсе темф узетш нагыз казактыц эйел!С13. Алладан умтщзд! узбещз. Кунжамал. Ойбай, карагым, акырын. Анда Салпанкулак жатьф гой. Александра жатцан жацты нуслайды. Александра. Не керек? Атаманша. Сеш Салпанкулак деп жатыр. Александра (куцкЫдеп). Бгр аягы жерде, бгр аягы корде турып елде нес1 бар десещш. Настя. Этаппен тагы ек! машина эйел экелшть Атаманша. Бпге уш адам косылды гой. Настя. Клайда? Атаманша. Ана жакта, шетте жатыр. Бфеушщ емшекте баласы бар. Настя. Дымы шыкпайды гой. Атаманша. Бшмеймш. Оны койшы. Александра, мен байкадым, сен бупн агаш тубше нан упндгсю тастамадыц. Александра. Тастадым! Атаманша. 0тф1к айтасыц. Александра. Тастадым! Сен отф1к айтасыц! Сыган! Атаманша. Бер1 кел, тштемш. Александра. Меш тштетш сен кшсщ? Атаманша (зшдент). Бер1 кел дедш гой. Александра цорцау цасцыр сияцты айбат шеккенмен, пиштлуге ыцгайланып Атаманшага жацындайды. Кенет теяир 1?п^СарЫР'СРПЫР а™шып’ хузетип жаца тупщынды алып Тупда ^пМПЬЩ К,елбеттег1 эйел (Француз эйел), азып-тозган, ШР БмамаТ* °1Ра3 *иыншшы*>«ы бастак кешкеш квртт шет\"“ ) . Шляпа, перемет кейлек, цолында 44

эдели сумочка (барлыгы тозыгы жеткен, быт-шыт, эрине, бграц жалпы сулбасы ерекше болуга тшс). Баракта отыргандарга контраст. Олар бхр-бхрте царап узац турады. Ттпи Атаманша мен Александра да не гстеп жатцандарын умытый кетедх. Дэмеш. Тер... летщп. Француженка. Ракмет. Эйелдщ тшнен оныц шетелдж екеш, французженка екеш сезхледи Дэмеш. Француженкасыз ба? Француженка. Из. Гертруда. Шанель №5? Француженка. Из, Шанель №5. Эдит Пиаф, зрине. Жан Кокто, Бальзак, Мопассан жэне баскалар. Гертруда. Жок, мен свден Шанель №5-тщ шсш сезш турмын. Настя. Шанель №5 деген не тагы? Гертруда. Июсу! Наталья. Из-из. Атаманша. К^ане, кане, омфшде кермепшн. Француженканы бас салып шскейди Атаманша. Из, тамаша бф шс шыгады! Настя. Руксат етсещз мен де шскеп керсем бола ма? Александра. Советик Социалистж республиканыц ана кырандары, эйел жолдастар! Естер1щц жиыцдар! Капиталистж жырткыштардыц болынивиктерд1 алдап-арбауы ушш ж1берген жансызына ерж бермецдер! Тукф1цдер бетше былай! (Тукхредх). Шанель №5-ще бЬдщ пролитарлык жауап осы! Француженка цорганып, беппн басады. Александра екипенш, оныц шляпасын жулып алып шашынан ала туседI. Атаманша. Александра, токтат! Александра. Урка, саган ешкш соз берген жок! Атаманша. Токтат деймш! Александра. Паразит! Сыган! Атаманша. А-а-а!!! влпремш! Ол орнынан атып турып Александраны бас салады. Настя екеух оны сол э/серде тепкхлеп тастайды. Дэмеш. Ойбай, лазереттен шыкканы кеше гана емес пе? Ж1бернщер! Гертруда. Бф жолга кенпр, аяшы оны, Донка. Атаманша. Мен бутан кврсетешн. Аузын екшнп рет ашпайтын етешн!!! Салпацкулак! Александраны кузетшхлер келхп, суйрен альт кетедх. Ол жол- э/сонекей айщайлап бара жатыр. 45

Александра. Ленин олд1, п1К1р1 оныдолген жок, Ленин елд1, жолын ешкш жедген жок. Ленин бутш коммунистер журеп, Журек оны олд1 деп те сенген жок! Атаманша. Бул жансыздыд кылыгы отш кетп! Осыдан кайтып кел елтфемш! Александра. Сен ©лесщ! Камера пшацырындап цалпына келе бастайды. Француженка э/серде лсатцан куш цатын цалзан. Оны Гертруда мен Наталья екг жазынан суйен турзызады. Жозарзы цаоаттан Монахиня шуст, бет-ауызын шуберекпен суртед1. Француженка есецз!реп цалзан. Француженка (былдырлан). Иэ-иэ, барлыгы жаксы. Мен бшемш гой. Бул -турме. Бул жердщ зады баска. Жолда, пойызда кыздар айтып ед1. Бул жерде саяси туткындар кылмыскерлермен б1рге отьфады, кылмыскерлер мен турме басшылыгы ауыз жаласкан, олар бф1пп, саяси туткындардыд емфш тозакка айналдьфады, олардыд максаты сол деп. Меш ескерткен. Сондьщтан мен дайын болатынмын. Тук корыккан жокпын. Атаманша. Айналайын, кылмыстык баппен отьфган мына Настя екеухпз. Жадагы шашыдды жулган катын саяси туткын. Йемене деп сандырактап кеттщ? Настя. Иэ, Александра - саяси туткын. Ол - революционерка. Гертруда. Ештеде жок, уйренш кетесщ. Кай баппен? Француженка. Шпионаж. 58-бап. Монахиня. 031М13 екенещ гой. Гертруда. Спд1 Франциядан мунда кай кудай айдап экелд1? Француженка. Мен - актрисамын! С1зд1д елге гастрольдык сапармен келдш! Кира Андронникова. Не деген керемет! Мен де актрисамын! Мен Анна Павлованыд шэюртшш! Балетпен айналысканмын. Француженка. Мше, тамаша! Секфт, цолын шаттана созады. Француженка. Кане, керсетвдзнл! Шеберл1Г1Д13Д1 корсетщЬни! Кира Андронникова. О! жаса^И^к т^)Ып балет бшшц бхрнеше цоззалыстарын ФРш~и^г °тТ ГЫП ЖШап береди Огон цосылып ? Жанбике Т'Шиды- КамеРада жайсыз унсШк орнайды. салушы актер мучкшп КгШК Драма> опсРа театрыныц непзш ’ У нт, жазушы-драматург, казактыд алгашкы 46

режиссерларыныц бф1 Жумат Шаниннщ жары, актриса Жанбике Шанина боламын. Осы создердг айтып Жанбике сахнада тургандай бас иедг, эйелдер кулиг оган цол шапалацтайды, бграи; Жанбике кенет жылап к;алады. Оны Кунжамал басынан синап уатады. Барак пит тагы коцглсгздгк жайлайды. Жанбике. Мен СЬдерге «К^арагезден» монолог окиыншы. Руксат етвдздерпп. Жанбике «К,арагозден» монолог оциды. Наталья. Менщ аты-женш Наталья Сац, мен театр режиссерымын. Жанбике, сюдщ керемет ойыньщыздьщ алдында бас июге руксат етвдз. Эйелдер тагы и;ол шапалак;тайды. Гертруда. Эх, Шанель, Шанель. Тагдыр тэлкеп деп осыны айт. Наталья Сац. Кецшд1 нэрсе айтайыкшы! Шанель №5 деген... Ностальгия! Маган ностальгия куйылып келедг Бал! Иэ-иэ! Бал! Мен балга алгаш барганда он алтыда едш. Бул шссуды экем сыйлаган. Ол маган «Наталья, кызым, мше, сен де бойжеттщ. Соныц белг!С1 ретшде мен саган мына шссуды сыйлаймын» дед1. Бул менщ бала емес, эйел ретшде кабылдаган ец алгашкы сыйлыгым болатын. Кызылды-жасылды койлектер. Дэулеттен шалкыган эйелдер мен еркектер. Мадам, мсье, пардон... ©тщ1з... Жо-жок тек с1зден кешн гана. Сол балда мен Оны кез1кпрдш. Жасосшрш мен угшн Ол ертеп... жо-жок, сикыр элемшен тускен кешпкер ед1. Вальске шакырды. Айналып журмю, айналып журм13. Айнала жулдызды аспан, жерде де, кокте де ешкш жок... Эйелдер барлыгы елйтп, козге квртбейтт сергктертен вальс билеп кетеди Кунжамал. Ал менщ есше мына этфдщ ию1 Бешмбегп тусфД1. Бешмбет маган осы этфсуды сыйлап ед1... Жанбике. Ал мен бул щрп жек коремш. Наталья Сац. Мен С13Д1 тусшемш. Оркшнщ оз естел1П бар. Жанбике. Сол жолгы Мэскеуге сапар... Оны ойласам журепм каре айырылады. Ол бпдщ отбасы ушш азалы сапар болды... Настя. Айтьщызшы. Жанбике. 1936 жылы казак эдебиет1 мен онершщ онкущцпне Казак АССР-нщ республика басшылары мен онер кайраткерлер1 Темфбек Жургенов, Сэкен Сейфуллин, жыр алыбы Жамбыл Жабаев, Кулэш Байсештовалармен бфге пойызбен Москва каласына жол тарттык. Жолда емшектеп балам Аян шетшеп кегп. Баланы жерлеу ушш елге кайтайык десек, эрштестерЬпз 47

жалынды. «0лер бала влд!, егер «аз1р сендер кер! кайтып кетсевдер, республикам кесфлерщ тиЮ1 мумкш. Онкунджке катысатын адамдарды Сталиннщ 031 фпстедь Поиыз толы НКВД- нын адамы, арамыздагы бфшп Мэскеуге жетпесек, ол кецес окшетше карсы диверсия деп багаланады, бэршвдщ басымыз кетед1. Бала олшш бшдфмецдер» ^деп жалынды. Жумат та: «Ешкшге кесф1М13 тимесш, шыдайык» ДВД1- Жол боны вЛ1 сэби1МД1 бауырыма кысып элдилеп бардым. «Кыз Ж1бекте» Камканы ойнадым... сондагы зарлаганым-ай. Кыз Ж1бект1 Кулэш ойнады. Б1зд1Ц Кулэш деген. Наталья, С13 болдыцыз ба сонда? Наталья. Жок. Жанбике. Не деген екшйн. СЛз Кулэит корупцз керек ед1. Бул калай? (жылайды, ол Царагоздщ образынан шыга алмай турган бопуы мумкш). Дэмеш (оны жубатып). Жанбике, Кулэш Байсештованыц бф спектаклш ж1берген емесшн. Мен оны тшт1 казф мына жерде еркш елестетемш. Естелгк кетеЫ. Жанбике элдебф релден узтдг корсетуг мумкш. Настя. Бутан Шанельдщ, духидщ кандай катысы бар? Жанбике. Ешкандай катысы жок. Неге айтканымды озш де бшмеймш. Дэмеш. Жулдызды аспан... Кулама жардьщ ыгында 613 екеумп ганатурмыз. Азаматым, арысым... Темфбепм! Бул бвдщ алташкы кездесушп едь.. Осыншама коп жулдызды, жыпырлаган жулдызды бфшпн рет коруш... Ал сенщ жанарьщ жулдыздан да жарык. Кыздар, ол маган олец окып бердк Кдзф енд1 кулес1цдер, ол елец патриоттык жыр, революция жыры болатын. Элдебф сицырлы коцшдшк билеген эйелдер шынымен кулш э/абереЫ. Дэмеш. Бфак кызыл революцияньщ жыры емес. Ойлап калмацыздар, Темфбек оз елшщ азаттыгын ацсаган жан. Ол ~ а^таР Ушш Де» кызылдар ушш де емес, оз елшщ бостандыты ушш курескен жан. Гертруда. Кыздар, тым катты кетпевдер. «Уй артында уры бар» деген... Наталья. Айта бернй. Сашенька гой бЬдеп Салпацкупак, оны алып кетп емес пе. кателеспейд!. ажалдарыц бундайда ешкашан 48 =-

Гертруда. Бп мына ккпш де танымаймыз гой. Гертруда француз эйеям мецзейди Французженка. О, жок, менен кауштенбещздер. Оки берщп елец1Ц13Д1. Софья Колчак. Ешкш озш каушт1 адаммын деп алдын ала сактандырмайды. Омф дэлелдегендей. Француженка. Кеипрщпдер. Бэлюм, дурыс айтатын боларсыз. «Сактыкта корлык жок». Дурыс. Мен кай тесект1 иемденсем екен? Дэмеш (мэн бермей). Бул Отан 61ЗД1К1, кымбатты улысым, Б13 ОНЫЦ иес1, СОЛ упин улы Ю1М. Жат журттык жаулардан калганша тазарып, Кынына К1рмейд1 серттескен кылышым. Ей, Отаным, эр кезде жанымды ертеп, Крштасу сэт1н ойлап, жылаймын. Батар куннщ шапагы кец1Л1мд1 кернеп, Сагыныш сез1М1не туншыгып, жылаймын. Бул шетс13 мекен, ускыны ботен, Жубата алмайды мен1, коктем1 келсе де, Сагынышпен саргайып отер ме ед1, Туннен айыкпайды, кокте кун кулсе де. Гертруда (цайталап). Ей, Отаным, эр кезде жанымды ортеп, Коштасу сэт1н ойлап, жылаймын. Батар кунн1ц шапагы кецшшд1 кернеп, Сагыныш сез1М1не туншыгып, жылаймын. Наталья Сац. Бул шетс1з мекен, ускыны ботен, Жубата алмайды меш, коктем1 келсе де. Сагынышпен саргайып отер ме ед1, Туннен айыкпайды, кокте кун кулсе де. Иэ, солай. Дэл солай. Шанель №5... ЕЛркш, бостандык, ш1рк1н, еркшдж. ШфК1н, Еуропа! Кунжамал. Кыздар, Бешмбетшд1 айтайыншы. Ой, мацгазым- ай. Еркек болып дауыс котерген емес. Журттыц еркектер1 айкайлап, т1пт1 боктап, балагаттап жатады гой. Муныц б1рде бфеу1 онда жок ед1. Б1рде согым 1здеп базарга барганмын. Сэкен, ©31М13ДЩ Сейфолланыц Сэкен1 кез1кт1, жур1С1мн1ц жайын сурады. Айтып ед1М, ол эзшдеп: «Согымды еркек 1здемей ме? Бейшбет болса, уйден шыкпайды» деген1. Осы созге шамданганым бар емес пе. Уйге жетш барып, Бей1мбетке шагымымды тобелеп уй1п 49