Д.Исабеков Жеті желкен

пайдалануга бершдг Були сол уйге коныстанушыларга кшт тапсырылады. Бул курылыстыц ерекшелш сол, оныц курылысына Казакстанда туратын барлык улттыц окшдер1 тугел катысып, бЬдщ аудан улт татулыгын танытуда бар элемге улп керсетш отыр. Бас-аягы ею айдыц шшде ауыл тугел жойылып, оньщ орнына зэулш ею уй тургызылды. Бп партия нускаган сара жолдан ауыткымай, бул ип 1С1М1ЗД1 будан эр1 жалгастыра беремп. Жешстерщп кутты болсын! Журт цол шапалацтайды. 1-орынбасар. Келес1 соз жаца коныстанушыларга кшт тапсыру ушш курылыс бастыгы Пашат Баракатовка бершедг Барацатов ортага шыгады. Пашат. Курмегп халайык! Бп бупн аудан гана емес, букш Кецестер Одагы бойынша ец айтулы окиганыц куэс1 болып отырмыз. Жапырайган жамаи тамдарды бузып, орны­ на ею зэулш уй салдык. Келес1 айда тагы да осындай уш уй тургызып, даланы калага айналдырамыз. «Социализм» зэулш! атанган бул алып курылыска орыс, казак, украин, белорус, татар, молдаван, тагы баска ф1 улт оюлдершщ курылысшылары гана емес, Казакстанда туратын ец аз улт ектдер! де кызу ат салысты. Атап айтсак, олар: эскимос - Долан Завхаев, пушту - Сулайман Мустафаев, шуршгг - Шам Су Дин. Журт гу'тдеп кетпп. 1-орынбасар (Исаевца). БулдфД! мына Пашат! Олардыц фамилиясын атап нес1 бар едк Кап?.. Пашат. Енд1, ец б1р салтанатты сэт - аталган адамдарга кшт тапсыру... Мелдеш. Ей, Пашат, есщ дурыс па сенщ? Кайдагы шуршгг, кайдагы эскимос айтып турганыц? Ондай улт б1зде турмайды. Пашат эбден сасцалацтады. Пашат (озше-оз1). Кап, фамилияларын ауыстырып жаза- мын деп журш умытып кетшпш гой. (Копшткке). Олар... Олардыц аргы теп солай екен... Мелдеш. Ей, олардыц аргы тепн каладан келген сен бшесщ бе, каршадайынан бфге оскен бв бкпемп бс? Пашат. Мелдеш агай! Мелдеке... Сабыр, сабыр... Мелдеш. Бф1М13Д1 ШурШ1Т, бф1М13Д1 пушту, еНД1 бфШ13Д1 эскимос деп жариялап жатсац калай сабыр сактамакпыз? Бул казакты корлау, басыну! 151

Пашат. Не сонда?.. Элп аталган халыктар казактан жа- ман ба? Мелдеш. Жаман деп кш айтып отыр? Эркшдг 03 атымен атау керек кой. Пашат. Штат бойынша солай, агасы, штат бойынша! Сендерге жумыс берсек те, уй берсек те жакпаймыз ба? Мелдеш. Эй, элп адамдар бар ма осында? Шыгарындар- шы кэне, ортага! Корешк! Танысайык! Журт шулап, «Шьщсын!», «Шыцсын!», «Коршст квзЫаге!» деп бой бермеген соц ол ушеуг ортага шьщты. Ортага шыщаны сол екен аспан жарылардай ж.урт гу ете туспи. Дауыстар. Ей, мына ушеу1 езшпдщ кэдшп кара табан- дарымыз гой! - Бул ушеу1 кашаннан бер! эскимос, шуршит, пушту боп жур? Мелдеш олардыц жанына кеп, эрцайсысыныц бетше уцтп, айналдыра царап шьщты. Мелдеш. Астапыралла! Мен не керш турмын? Ей, сонда сендер казак емесшндер ме? Ушеу1 (цосарлапып). Казакпыз! Мелдеш. Ендеше, ана Пашаттын айтып турганы не? Пашат. Олардын аргы аталары 18-гасырдын басында осында кошш келген. Ушеуь Иэ, солай!.. Кошт келгенбЬ... Мелдеш. Сендер соны бшсендер ме? Ушеуь - Жок, бшмеймп. Мелдеш. Неге бшмейандер? Ушеуь - Бп ушеумп де 1ште келгенбп. Мелдеш. 18-гасырда ма? Ушеуь Иэ... Мелдеш. О, кексоккандар! Мыналардыц бф туннш 1Ш1нде баска улт боп шыга келгендерш карашы-ей! Эй, Па­ шат, ордер берш керши, мыналарга, кайсысынын кандай улт болганын корешк. Б1р шетте тургап аудан басшылары Пашатн;а «Ток,тат жиналысты» дегендей к,олдарып айкулстырып элек болуда. Бфак;, Пашат омы байщар емес. Пашат. Эскимос - Долан Завхаев! Пушту - Сулайман Мустафаев! Шурцпт - Шам Су Дин! Туш ойналып, ушеу’ше ордер тапсырылады. Дауыстар. - О, маскара! 152

- Саткындар! - Кара басы ушш ултын саткандар! Пашат. Шуылдамацыздар, тыныштальщыздар! Эйтпесе казф мерекелпс митинпш таратып хаберемш. Руксат етшмеген митинг деп хабарласам бэрпцц милиция алып кетедг Мелдеш. Бул неге руксат етшмеген митинг болады? Б1зд1 жинап отырган оздерщ гой. Пашат. Ендеше, сабыр сактацыздар! Дауыс. Оларга бершген ордер кайтарып алынсын! Жалган кужат жасагандары ушш ютер1 сотка бершсш! Мелдеш. Оу, халайык! Эскимос боп турган Долан Завхаевтыц Дэрбш Дуйсенбаев екенш, оныц омф бойы осы белшшеде зоотехник болганын, ал, Пушту боп жарияланган Сулайман Мустафаевтыц шын аты-жеш - Темфбек Сикымов екен1н, колхоздыц тауык фермасында жем тасушы боп ютеп келген1н, ал, шурш1т боп жазылган Шам Су Динн1ц шын аты-жеш Шамшиддин Ескараев екен1н, Шамшиддин деген атын ушке бел1п Шам Су Дин боп шыга келгенш бэр1Ц кер1п отырсындар. Пашат жолдас! 0т1р1к айтсавдар да бшдфмей айтсандаршы. Йемене, халыкты не айтсан да коне беретш мал санайсындар ма? Кезбояушылыктыц да шег1 болады емес пе? Оларга бершген ордер кайтарып алынсын! Дауыстар. - Дурыс! - Опасыздарды отка ертеу керек! - Жерге тфщей кому керек! Ортага жулцынып эскимос болган Дэрбштщ эйел\\ Фа­ рида шыгады. Фарида. Ауылды жойып калага айналдырамыз деп уЙ1М13Д1 бузып тастады. Енд1, бэр1Ц шуылдап ордерд1 кайтып алу керек дейс1цдер. Сонда 613 торт баламен кайда кацгымакпыз? Сэрсенкул. Мен мына Пушту боп турган Тем1рбект1ц эйел1М1н. Жалган кужат жасаган ол емес, мына бастыктар. Сотка мен1ц куйеу!МД1 емес, соларды беру керек! Сусар. Мен Шурлпт деп жариялаган мына Шэмшиддин- Н1ц эйел!М1н! Мен оныц Шам Су Дин боп б1р атын ушке болт шуршгг боп жазылганын каз1р гана естп турмын. Эй, ын- жык-ау, оз ел!цде жур1п ултыцды озгертет!идей басыца не кун зуды? Далада кацгып олсем де мен ондай уйге ултымды ай- ырбастамаймын. Жетед! момын казактарды басынгандарыц. 153

Бул шурцпт емес, казак! Онын шшде конырат, оньщ шшде кулшыгаш, оньщ шшде - таздар, оньщ шшде - борщ. Пашат. Сп... Слз... олай руга болмещз. Руга болген адам зан алдында жауап бередш. Сусар. Адамньщ ултын езгертш жазганьщ уипн сен жа­ уап бересщ зан алдында! Экел бермен ордерп-щП (Ол куйеушщ колынан ордерд '1 алып жыртып тастайды). Мелдеш. Жарайсын. Сусар. Кдтын болса сендей-ак бол- сын! Дауыс. Калгандары да ордерлерш жыртсын! Фарида (куйеу'т цоргаштап). Жыртпаймыз! Неге жыр- тамыз! Осы уйге эрен колымыз жеткенде. Жыртып жынды болдык па! Сэрсенкул. 0м1р бойы шшде туалет1 бар уйд1 арман- дап келш едж, колымыз соган енд1 жеткенде ордерден айы- рылатын жайым жок. Сусар акымак болды екен деп мен де акымак бола алмаймын. Сусар. Эй, саткын! Мен акымак болсам акымак шыгармын, ал, сен эр1 саткын, эр1 менен еткен мисызсыи! Намыссызсын! Екеущ де! Сэрсенкул. Меш мисыз дейтшдей юм едщ сен сонша а! Эй, ушнен ит жаланып шыкпайтын саран! Сусар. Сарандык мш емес! Ал, сен биттщ шепне кан куйган зэлшсщ. Намысьщ болса жырт анау ордер1ндП Сэрсенкул. Жыртпаймын! Тапкан екенсщ 0зщ сиякты акымакты. Сусар. Ей, мынау не деп барады-ей, суйрендеп! Казф мен сенщ тшнд1 суырып ултарак жасайын. Екеуп б'1р-б1р'шетаи бередй Журт екл жарга бвлппп, той топалацга айналады. Дау-жанжал басталганда басшылар б'шдщмей тайып турады. *** Мерекея1к митингтщ аягы жаппай берекеЫздЫке айна- лып жсищанда фонограммадан жогары жа/ща жазылган рапорт оцыла бастайды. «Облыстык партия комитетше. Рапорт. Карл Маркс ауда- нына карасты «Коммунизм» колхозы партияныц алга койган «Кала мен деревняньщ арасындагы айырмашылыкты жою» жоншдеп кереген саясатын кызу колдап, «Социализму олшшесшде жет! кабатты бес уй салуды жоспарлагаи сдь 154

Ел ишнде «Гасыр курылысы» атанган сол бес уйдщ алгашкы екеу| екл айдьщ шшде толыгымен аякталып, пайдалануга бершн. Колхоз енбеккерлер! мен сырттан шакырылган курылысшылардын жанкнярлык ецбепнщ нэтижесшде эркайсысы 64 пэтерлш еш уй, ягни, 128 жарык та жай- лы пэтер алгашкы коныстаушыларын кабылдады. «Гасыр курылысына» Казакстанда туратын барлык улт окшдер1 б!р шсщей жумыла кфют, сонын нэтижесшде бурын-сонды болмаган табыска кол жетклздж. вкшет пен партияныц алга койган мшдеттерш Казакстан енбекшшер1 булан былай да булжытпай орындай беред! деп сендфемв. Карл Маркс ауданыныц бфйшп хатшысы - Айбар Исаев. 1981 жыл, 22 сентябрь». Рапорт оцылган сэтте тыныштала калган гу-гурапорт оцылып долган соц цайта купоне енед'к *** Аячдамага автобус кеп тоцтайды. Жургннш. Эй, Ж1пт, «Коммунизмге» бара жатсын ба? Журпзушь Кайдагы «Коммунизм», озшв «Социализм- ге» жете алмай келе жатканда. Журпншь Акшасын телейш, апарып тасташы айнала- йын! Журпзушь Жок, бармаймын! Ол жактыц жолы жаман. Автобус журт кетед 'и Журпншь Кап, мына кырсыкты-ай! *** Курылыс бастыгы Паилаттыц кабинет/. Эзгрге каоинет бос. Прораб Мэрзыя элдек;алай бгр к,агазга гищшиып отыр. Жуггре басып Пашат тред!. 1 Мэрзия. Пашат агай, азге не болтан? Усп’-басьщыз сатал-сатал гой... Пашат, Б.ул адамдаргажаксылыкжасасацда жакпайсыц... Уф! Жумыска аласьщ, жалакы толейсш, уй бересщ... Ал олар... жумыртка лактырады. КаУь,нныч шопагымеи урады... Жаксылыкты бшмейтш шуылдактар... 155

Мэрзия. Мэссага-ан! Уствдздщ сау-тамтыгы калмапты гой. Шашьщыздыц арасына шешн кауынныц шопагы юрт КеТ1ПТ1. Тазалай бастайды. Пашат. Меш койшы, мундайдыд талайын керген курылысшымын гой. Аудан басшыларына ьщгайсыз болды. Мэрзия (култ). Не, оларга да сыбага тид! ме? Пашат. Несше кулесщ? Елфш алган дурмек оларга по­ мидор лактырып, Исаев пен бфшпп орынбасардьщ усп-басы Кызыл канга боялгандай болды. Костюлйн шешт, кранга бенйн жуа бастайды. Элп дурмектщ 1шшде баягы Айзада да жур. Исаев катты ашуланып кегп. Оны камауга алатын шыгар. Мэрзия. Дегенмен де, элгшердщ атын этап, тусш тустемей-ак кою керек едк Мше, аягы осыган экеп сокты. Пашат. Бэр1 осымен гана бггсе болганы гой... Айтпакшы, бупн «Гасыр курылысын» керуге облыстан торт-бес конак келе жатыр. Ал, б1зде конак уй жок. Колхоздын бас дэрДер! кайда екен? Тез арада мешмен жалгастыршы. Мэрзия. Оны кайтес13? Пашат. Керек! Мэрзия телефон цулагын бурай бастайды. Пашат усий- басын ретке келтфумен элек. Мэрзия (течефонга). Сэлеметсп бе апай? Маган бас дэршер Мэден Ералиев керек едь Э-э, даусьщызга карап эйел екен деп калсам... Кеш1р1шз. С1збен «Межколхозстройдын» бастыгы Пашат Ибрагимов сойлеспек ед1. {Пашатща). Па­ шат ага, трубкада бас дэршер. Пашат. Сэламат па? Иэ-иэ! Тапсырдык. 0зщ болмадын гой. Жарайды... Слушай, акылдасатын шаруа боп тур. Иэ... Буг1н кешке облыстан бес-алты адам б1ткен уйд1 коруге келе^жатыр. Иэ, дэл бупн. Ал, бпде конак уй жок. Енд1 не 1стейм1з? Жай уйге жатпаймыз дептк Былай етсек кайтед1? Сен1н аурухананда канша орын бар? Жарайды, жарайды, аурухананыц зарын баска уакытта айтарсьщ. Он ек1 орын бар? Канша ауру жатыр? Он ею? Эй, соларды уйлер1ие шыгара турсак кайтед1? Б1р кунге ештецелер! кетпес. Уйлер1не дэр!- дэрмектер1н ала кетс1н. Йемене? Журе алмайтындар да бар дейсщ бе? Уйлер1не машинамен апарып, ертед машинамен алып кайтамыз. Б1р кунге оле коймас. Бул жогаргы жактын тапсырмасы. Солай, ойлан! Мен тагы хабарласамыи! (Труд- капы к,ояды). 156

Мэрзня. Мас-ка-ра! Ауруханадагы ауруларды уйлерше шыгарып ж1бермекс1здер ме? Пашат. Сыилы конактарды жэндеп кутш алу керек. Баска амал жок. Мэрзия. Ол «сыйлы конактар» ауруханада жататын болгандарына ренжшей ме? Пашат. Во! Идея! Есше жаксы салдьщ. (Трубкага жар- масып). Алло-оу, Мэден! Мандайшадагы «аурухана» деген жазуды алып таста, ойбай! ТуЬ! Сол да соз боп па? Казф ба- рып менш шоферш-ак алып тастайды. Жаксы, сау бол! Мэрзия. Кудай сактай гор! Ертец букш ел дурлшш журмесш тагы да! Пашат. Казф ертещп ойлайтын мурша жок! Ел кайда барады дейсщ, б!р дурлшед! де басылады гой. Оган уйренгенбп. Мэрзия кенет айгайлап жюеред\\. Мэрзия. Пашат ага! Мунда келшНпп! Тез! Пашат. Не боп калды? Мэрзия. Адамдар коныстанган ею уйд1 каранызшы! Бэр1 балкондарына от жагып, тамак шшрт жатыр. Тура, ортегйп жаткан ек1 кеме сиякты. Мына турлер1мен бу юсшер уйд1 ертеп тынатын шыгар. Пашат. Газ келгенше осылай болатурады. Бптапсырдык, комиссия кабылдап алды. Калганын ездер1 61лс1Н. Мэрзия. Эне б1р к1с 1 балконда мал сойып жатыр. Пашат. Коныс тойын тойламак кой. Мэрзия. Бф1нш1 кабаттагылар даладан ошак казуга КфЮ1ПТ1. Пашат. 0-э, кеп кабатты уйге уйренгенше талай кызык болады эл1. Ал, конактарды карсы алуга дайындалайык! Мэрзия. Б1р топ адам осында келе жатыр. Араларыида Айзада бар. Пашат. Жап еакгп! Мегп ауданга кет1П калды де! *** «Элпр бойы шанде туалет! бар уйд/ армандап келдш» деген Сэрсенкулдщ «Пушту» куйеу/ Тем1рбек эдеттег!дей ерте турып, уй шйнде зарядка жасайды. Сэрсенкул. Эй, денец курысып бара жатса далага барып зарядка жасасайшы. Ырсылдап-курс1лдеп балаларды оята- тын болдьщ гой. 157

Темфбек. Жана уйдеп алгашкы тацьщ купы болсын! I ПИрюн, коммуналды уйге не жетсш. Бэр1 цшнде. Рахат кой, э! I Сэрсенкул. Иэ, соны айтсаншы! Тун жарымында далага шыгып журмейсщ. Эсфесе, балаларга рахат болды. I Осыны айтып, Сэрсенкул туалетт'щ естн ашып к,алып едй баж еткен даусы шыгып, бер/ к,арсш шоршып туспп. Еакпй ашцан кезде туннен бер/ пике жиналган «интер- националды» сулы-с'тец сыртца царай лап к;ойды. Эйел'тщ баж ете цалган даусын есптп, Темфбек те июшып кетни. Темфбек. Эй, не болды саган сонша айгайлап? Сэрсенкул. Ойбай, мына маскараны карашы! Жогарыдан аккан бэле-бэтфдщ бэрг бвдщ туалетке жиналыпты. Аш, аш анау сырткы есгкт!! Темфбек жугфгп барып сыртцы естт ашты. Темфбек (мурнын басып). ТуЬ, шсшщ жаманын-ай КЭПфДЩ*. Сэрсенкул. Ал, шске енд1, «интернационалды» бэле- бЭТфДЩ И1С1Н. Темфбек {туалетт'щ естн тагы ашып). Ойбай, жогарыдан коркылдап эл1 агып жатыр гой. Сэрсенкул. Агып жатканына тамашалап карап тура бересщ бе? Жупр жогарыга. Отырмасын, шыксын бэр; туалепершен! Бэр1 бпге агып жатыр! Темфбек жугфе жвнеледй Ол бфнеше цабатты аралап шыгу’ы пипс. Сахнада ондай мумктд'т жоц болгандьщтан, ол к,атар турган бфнеше ес1кт\\ цагып шыцса да жетер. Та­ тар квриастщ естн жамьщтыра к;ак,ты. Ар жагынан та­ тар эйеч тш цатты. Дауыс. Ни кирак сизге? Темфбек. Ойбай, «никаракты» коя тур. Кудай урды! Эжетханада кш отыр? Дауыс. Ой, Аллам сакласин, сиз ни деп турсиз? Темфбек. Эжетханада кш бар деп турмын. Дауыс. Ибатулла утир. Темфбек. О, Ибатуллан бар болсын! Эй, Ибатулла! Шык бермен! Тез! Ибатулла (даусы). Хозир, хозир! Темфбек. Ей, сен «хозириндт коя тур, менщ уйшд! су алып кеп1. Отырма эжетханага. Бггсен де, бггпесец де шык Сырткр Ибатулла шыгады. байдиветЛЙа,' нихТлГ^ 1уаЛеТ'Га ДЭ ДУРистлап Уть1РгИ3' 158

Темфбек. Бгедщ уйге бара бер. Сонан соц бэрш ТуС1НеС1Н. Ол басца естт тсщылдатады. Нитей озбек Исламжон шьщты. Исламжон. Нима булди? Темфбек. Нима болганын бшдщ уйге барып кор. Эжетхананын, барлык суы боге агып жатьф. Исламжон. Мумкин емас! Бир кундэ тыштимхона бузылмайды. Темфбек. Сенбесец астына туе! Бол, шапшан! Ол унынии естт крщанда грузин Гамрекели шьщты. Шалбарыиыц бечдтн байлап турганыиа Караганда ол эжетханадан жаца шъщеа керек. Корийсш корт, кушагын жая царсы алды. Гамрекели. О-о! Гамарджуба! Кел, кел! Торлет! Темфбек. Ойбай, Теймураз! Гамарджубанды коя тур! Эжетханаларыцда йм бар? Гамрекели. Ешкш жок. Мен казф гана шыктым. Темфбек. Онда жет&тфген екенещ! Жур, бвдщ уйге барайык. Бэрш ез кездерщмен керш шыгьщдар! Бэр\\ твменде жиналады. Журттыц коп жиналып щчгсшына Караганда, басца кориплер де келсе керек. Сэрсенкул. Ойпьфмай, куанышымыз узакка бармай кеше коные тойын тойлай салып, бугш улап-шулап далада калдык кой. Сусар. Ултын сатып уй алган Сэрсенкул екеуще сол ке­ рек. Жатындар енд1 Казакстандагы барлык улттын интерна- ционалды НЭЖ1С1Н шскеп. Фарида. Эй, Сусар! Сен 613Д1 козге шукып табалама. Онсыз да жетюш журген жокпыз. Мелдеш. Бэсе, ею уйд1 ею айдыц 1шшде калай бтре салды деп куд1ктенш едж-ау! Ею уйдщ екеушщ де барлык сулы-сшещ бфшпй кабатка жиналып жатыр. Кайда элп курылыс бастыгы? Сусар. Олар облыстан келген адамдармен той тойлап жа- тыр. Мелдеш. Барып шакырып келешк. Кореш бэрш ез козшен. Темфбек. Эн1, бшгендей-ак курылыс бастыгы Пашаттыц 031 де осында келе жатьф. Пашат тред!. Пашат (к;ызулау). Йемене... уйлерщнен су шьщты ма, нагып далада турсындар? 159

Темфбек. Су емес, судьщ кекеш шыкты!. Барлык сулы- скпен бфшип кабатка жиналып, уйдщ 1шше юру мумкш бол- май калды. Пашат. Маган нагылдейшндер енд1? Жондеп алыцдар, тф! жансындар гой. Темфбек. Ойбай-ау, бфшип кабаттан ары карай су акпаса калай жендеймв? Пашат. Бэрщ надансындар! Жабайысындар! Келе са- лып кой сойып, кокыстьщ бэрш унитазга тастагансындар гой! Енд1 оздерщ тазалап алындар. Менщ уакытым жок. Конактар кутш отыр. Негып жиналып жатыр, бше кетнп деп бастык айткан сон бурыла салсам ершш журген адам- дар екенандер гой. Бар, тарандар! Одан да туалетке калай отыруды уйрешндер! Осы квзде жогарыдан элдекш сар етктп швлекпен су твгеди Супы-стец тура Пашаттыц устте цуйылады. Пашат устте жугып цалган цоймалжыцды гпскеп коред! де булцан-талцан болады. - Сендерд! каланьщ тургынына айналдырамыз деп эуре боп журген райком да акымак, 613 де акымак екенбп. Сусар. Мойындадындар ма акыры! Пашат. Сендердщ кесфлерщиен тагы да костюм ауысты- ратын болдым-ау. Онбагандар! Жабайылар! Сортирд1 дурыс пайдаланбагандыктарын ушш сендерге штраф салу керек. Мелдеш. Сонда 613 немене, уйге юрмей жатып штраф телеушИ керек пе? Тапкан екеншндер акымакты. Алдымен сендерд1 жауапка тарту керек, сендердН Пашат. Мына турлерщмен ешкашан каланьщ тургыны бола алмассындар! Тагы бреу жогарыдан цоцыс тастайды. Ол да Пашаттыц уст'те тусед!. - Кап, мына даланын тагылары меш эбден куртть1' ау! Маган десендер тосектерще жШерпщер! Жендемеймп туалеттер1ндП Осы кезде Мэрзия келед!. Ол сищынып тур! Мэрзия. Иэ, жондемеймп! Пашат ага! Маскара хабар. Пашат. Не боп калды? Ауруханадан шатак шыкты ма? Мэрзия. Иэ... Жок... Иэ... Пашат. Жондеп айтсаншы, не болды? Мэрзия. Бэр1 дурыс. Бфак облыстык финотделдш бастыгы... Эйел адам едк.. Пашат. Ойбай, оган не болды? Финотделдщ бастыгыиа? Мэрзия. Конактар танга жуык жатып ед! гой. 160

Пашат. Иэ, танга жуык жаткан. Содан сон? Мэрзия. Ауруханада медсестра жетюпейдк Ауруларга тангы уколды бас дэршер Мэденнщ 031 салып журген. Пашат. Иэ... сонан сон? Мэрзия. Туншен 1шкен бас дэршер палатада аурулар емес, облыстан келген конактар екешн умытып, уйренинкт1 эдетпен укол салу ушш уйыктап жаткан финотделдщ бастыгынын трусиш сыпыра бастаганда, анау эйел оянып кетш... Казф аурухана азан-казан... Финотделдщ бастыгы ешкандай уэжге конетш емес. Тез жетсш деп Исаев меш С1зге Ж1берд1. Пашат. Не дейд», кудай-ау! Мына туршмен калай барам райкомга. Мэрзия. Энеукунп костюмщ13Д1 жуып, тазалап койгам. Жол-жонекей ауыстырармыз. Пашат. Кап, мына бас дэр1гердщ бэр1н булд1рген1-ай, э! Б1р кун укол салмаса кайтер ед1... финотделд1н бастыгынын труси1н сыпырып... Мэрзия. Енд1, кунделхкт! эдет бойынша... автоматты турде... Пашат. Со бэлен1н кырсыгынан талай былыктын бет1 ашылмаса негылсын... Ал, кеттж! *❖* Исаевтыц кабинет/. Ол ашулы. Исаев. Онбагандар! Еюжуздшер! Козбояушылар! 1-орынбасар. Б1з не жазып койдык, Айбар Исаевич?! Исаев. Йемене, не жазып койгандарынды б1лмейс1ндер ме? «Журттын бэр! С13Д1 олердей жаксы коред1. «Гасыр курылысыньщ» авторын кунде керплер! кел1п, ес1пщзд1Ц алдында ушршп турады» деуш1 ед1ндер, кане олардын мен1 жаксы корген1? Мынау не? 2-орынбасар. Костюм... Койлек... Галстук... Исаев. Иэ, костюм, койлек! Меи булардын костюм, койлек екен1н б1лмей отырган жокпын. Сендерге корсетеЙ1и деп эдеЙ1, тазаламай сактап койдым. Бул - халыктын маган деген «ыстыкыкыласынын», «зор суй1спеншш1пн!н» белг1С1! Сендерд1Н айтуларын бойынша!.. Шын жаксы корсе олар меш жумырткамен, Ш1р1ген помидормеи аткыламас ед!! 1-орынбасар. Айбар Исаевич, ол помидорлар спге емес, б1зге аткыланган... Б1р-екеу1 байкамай... С1зге ти1п кеткен гой. Исаев. Ал, сендерд! неге аткылайды? 161

2-орынбасар. Араларында... провакаторлар бар, Айбар Исаевич! Осынын бэр! бпден кеткен Айзаданьщ ни. Оны тез арада женге салу керек. Исаев. Калай? 2-орынбасар. (лз руксат берсещз... ретш табамыз гой. Исаев. Табындар ретш! Бфак, занды бузбай эрекет ет1ндер. Я Пашат к1рвд1. \\ - Э-э, келдщ бе, улы комбинатор! Аурухананы конак 1 уйге айналдырайык деп, аягын дауга айналдырып журген сен бе? Пашат. Кешфщв, Айбар Исаевич, маган солай деп нускау берд1 гой. Исаев. Юм? Пашат. 1м... ш... Бфшпи орынбасарыныз... Бфшпп хатшынын тапсьфмасы дедк 1- орынбасар. Жалган! Жала! Жала жапканьщ уппн жа- уап бересщ. Бас дэртерге телефон соккан сен бе? Сен! Бп емес. Аурухананы бф кунге жауып, мандай такгайшасын алып таста деп нускау берген сен бе? Сен! Бгз емес. Бас дэртер екеущ аракка тойып алып, тан алдында облыстык финотделд1н бастыгы Алмагул Елемесованы уйыктап жаткан жершде... айтудьщ ез1 уят... труси1н кандай максатпен ше- шуге эрекет жасадындар? Пашат. Кундеп эдет1 бойынша бас дэртер укол сала- ды гой. 0з1 кунде танертен укол салып журген наукастын тесепнде финотделд)н бастыгы жатканын... кызулык... УМЫТЫП КеТ1ПТ1. 2- орынбасар. Ол жерде бурын к1м жаткан екен? Пашат. Жездес1 жаткан кершедк 2-орынбасар. Сонда, бас дэр1гер, еркек пен эйелд1 ажы- рата алмаган ба? Пашат. Ол жагын менен несше сурайсындар, мен онын касында турган жокпын гой. Масаи адам кайдан 61лс1н, «Жездеке-е, куйрыгынды тоса гой» деп етбетшен жаткан адамды шеш1нд1ре бастаганы сол екен... Анау эйел оянып кет1п ойбайын салыпты... Исаев. Мэселе былай... Коп сойлесш кенес курып отыруга уакыт жок. Каз1р конак уйге, то есть, ауруханага бар да, бас дэр1герд1 тауып алып Елемесовамен кел1С1Ндер! Пашат. Ол эйел сойлеспейтш де шыгар. 162

Исаев. Кел1С1ндер дедш гой мен саган, сойлес1ндер де­ ген жокпын, тус1шкт1 ме? Бэр1ц де барындар! Енпиге басып Мэрзия кгреди Мэрзия. Айбар Исаевич! Тургындардын шагымы бо- йынша Алматыдан шугыл комиссия келш, ею зэулш уйд1 аралап жур екен. Олардыц алгашкы жасаган корытындысы бойынша, «Гасыр курылысыныц» астынан канализа­ ция журпзу ескершмептк Комиссия барлык тургындарды уйден кеипрш жатыр. Слздерд! тез келсш деп бэр1 курылыс алацында кутш отыр. 1-орынбасар. А? Не дещц? 2-орынбасар. Б1зге ескертпей келген ол кандай комис­ сия? Пашат. Ойпырмай, тусшде меш кутырган бура куып жур ед1... Исаев. Ал, менщ орынбасарларым, анау-мынау бола калсам орнымды баса коятындарым, енд1 не амал бар? Бэр! указ. Эркт оз цамын ойлап, «ш-ш», «иэ» деп жан- жсщтарына алацтай царап отыр. Пашат. Кап, облыска рапорт берш койып едж! Ещц кайтпк. Бэлюм, шугыл турде ею уйдщ астын казып, канали­ зация журпзерм13? Оныц бул усынысына ешкш жсуап бермеди Сырттагы дабырлаган унЫ еситп, олар ундемегеп боны шыгуга беттейЫ. Мэрзия. Бул еактен шыгуларыцызга болмайды. Айзада бастаган бф топ халык есж алдында С1здерд1 кутш тур. Жа- сырын еактен шыгыныздар. Исаев кшт бурылып, торд'щ оц жак; бурышындагы жасырын естт ашып, озгелерди/ шыгуын отшед'и Муидай есЫтщ болатынын бгриши рет корген Пашат шыгып бара жатып Исаевна тацырцай царайды. Пашат. Бэрш куш бурый дайындап койыпсыз гой, курметп, Айбар Исаевич! Исаев. Бэрш дайындап койган сендерснщер, козге келпрспген ецкей жылпостар! Екеу! шыгып кетед/. Хатшы к,ыз цабыргадагы Гэрбачевтщ портретт алып кетеЫ. К,абырга да, кабинет те бос. Соцы 3 тамыз, 2008 э/сыл. 163

БОНАПАРТТЫ Ц УЙЛЕНУ1 (Комедия) Катысушылар: Бонапарт Аутанбек Испапол! ЭбДЭИНМ Ултуган Рэт Чапай Роллан Тасболат Кашпировский Копшшк сахнасы Квцшд1 музыка. Сахнаны айналып б!р бала жугщп жур. Ол - Бонапарттыц кпш Ма - Чапай. - Ура! Бонапарт кокем, б!р айдан соц келтшек экелетт болды! Бэрщзд/ тойга шацырамыз! Келирздер! Куанышта бгрге болыцыздар! Б\\р айдан соц бЬд'щ уйде улкен той! КелщЬдер! Келнрздер! КоцтЫ музыка мен би жалгаса береЫ. *** Сахнаныц ею жагынан эр турл/' жастагы адамдар ^ жащГт7р1Тжата°дыШЫЫ сыбь,*шаст Гу-гу соз. Бетт шымшыган эйелдер Дуроелец. Абыр-сабыр адамдар. - иТТ' ^НД' ел ®ет1Ие калай караймыз! Сумдык! жагы Щ К°КеС' эл‘ алда! Мына сумдыкты кудалар Буйт|п ,аСК?аНЫЧ К6Кес] сонда болады! - Бул маскарадан\" ЖУРГСНШе 0лген1м1э арть,к! о дуниеде де тыныш жата алмайтын шыгармыз! - Ести кал а^' сУмдык‘ай! са кудалар жагы не дер екеи? 164

- Бфдеце дейтшдей бюдщ эулетте бет калды ма? Тфщей кара жердщ жарыгына юрт кетуден баска амал калган жок! *** Сахнаны айналып баягы бала жупрш етт бара жатады. - Бонапарт кокем уйленетш болды. Бф айдан сон той! Тойга шакырамыз! Келнпздер! Келщодер! Куанышта бфге болыныздар! Испанэлг Эй бала! Атын кш ед1 сенщ? Чапай. Чапай. Испанэлй Сендер шынымен тойга дайындалып жатсын- дар ма? Чапай. Иэ! Сгздщ уйге де шакыру кагазын апарып бер- Д1М. Ауганбек. Солай де! Бвге де апардьщ ба? Чапай. Жок. Улпре алмай жатырмын. Мше, шакыру кагазьщыз (гисщыру бипетт цолына устатады). Испанэль Экелерщ уйде ме? Чапай. Мен кеткенде уйде болатын. Ауганбек. Сен былай ет. Осы жупрген бойда уйще бар. Эке-шешен ешкайда кетш калмасын. Б1з казф келемп. 0те тыгыз шаруа бар. Чапай. Испанэл! коке, Ауганбек коке, шздер нагып эбфжш турсыздар? Жайшылык па? Испанэль Баргасын айтамыз. Тез ушне бар. Жупр! Чапай. Мен шакыру билеттерш таратып жур едш... Ауганбек. Бар деген сон барсайшы. Тш мен жагына суйенш калган нагылган бэлесщ. Билеттерд]' сонан сон да таратып улпресщ... Егер тарату кажет боп жатса. (Бала жугщп кетед'С). *** Бонапарттыц уш. Уйде оныц экеЫ, ъиеьиеЫ, Ауганбек, Испанэт жэне Рэт ацсацал. Ерекше жагдайда о/синалатын ауылдыц «тотеише комиссиясы». Ол оте салмацты, оте ашулы, арест отыр. Рэт. Ал, бастандар. Кайда элл ею кецкслес. Шакырывдар бермен! Бонапарттыц экес1 Эбдэшш мен дбдэш/мнщ эйел/ Ултуган к!ред\\. Екеу! де уназ, айыпты адамдардай баста- рын томен салып цимылсыз тур. 165

Рэт. Эй, ек1 малгун! Б1р айдан сон уйленгел! отырган баланнын сундетке отыргызылмаганы рас па ? Эбдэшш. Отыргызылмаганда... ещц... Рэт. Отыргызылмаганы рас па, кумшжшей сомы айт. Эбдэшш. Рас болса, рас шыгар. Юм оны тексершт1?! Рэт. О, найсап! Айтып турган свзш карашы мынаныц. Кексоккан! Испанэлк Эй, Эбдэшш! Айналдырган алты балацныц сундетке кайсысы отыргызылды, кайсысы отыргызылмады, соны бшмей сеш не кара басты, а? Эбдэшш. Жумыс, жумыс деп... Кол тимей... умытып... Ауганбек. Жумыс жалгыз сенде емес, бэршвде де бар. Осында отыргандардын бфеу1 де карап журген жок. Испанэлг Мына Рэт аксакалдьщ он бф улы, жиырма уш немереа бар. Солардын 01реу1 де умытылган жок. Солай ма, аксакал! Рэт. Кудай бетш аулак кылсын! Испанэль Алты бала деп, кудай берген алтауын копс1Н1п журген1н карашы-ей, мына куп1рд1н. Баягыда колхоздын алты жуз койын багып жургенде мына Рэт аксакал сол саулыкгардын кайсысы кашты, кайсысы кашпай калды, бэрш бес саусагындай бш1п журет1н. Солай ма, аксакал. Рэт. Элбетте! Элбетте! Испанэл1. Эне, естЫн бе? Алты жуз саулык! Ал, сен болсан бар болганы алты балана не бола алмай журсщ! Эбдэш1м. Енд1... Саулык... Адам мал емес кой. Ауганбек. Вот именно, адам - мал емес! Ал, сен малсыц, малсындар! Ултуган. Мен де ме? Ауганбек. 1мм... Иэ. Екеущнщ де актап алатындай кылыктарьщ жок. Ултуган. Кайным-ау, мен Президентт1ц оз колынан ал­ тын медаль алып келген кун! дастархан басында отырып, екеумпдщ аяк-колымызды жерге тиг1збей, алтын женешем, асыл агам деп эбден мактап ед!н гой. Содан бер! не озгере калды? Ауганбек (сэл тосылып). 1м... айтсам айткан шыгармын. Катып калган П1К1р жок. Мына хабардаи соц П1К1р1Н калай езгермейдй Испанэл!. Ойбай-ау, айыптарын мойындаудыи орнына мыналар б1зге бэле салгалы отыр гой. уганбек. Соны айтам-ау. Эй, пэруэрд1герлер! Бала- 166

ларыца не болмай, пэленбай жылдан бер! не бтрш журд!ндер, э? Эбдэшш. Неге ие болмадык? Ие болмасак, олар оз бетшен оскен жок кой. Испанэль Буйтш осфгендерщ курысын! Б1р баланньщ сундетке отыргызылмай калганын калай бшмедпщер? Соны айтшы кэне! Эбдэшш. Эздерщ бшесщдер... балалар енд1 есейе бер- генде перестройка басталды... ИспанэлЕ Перестройкага дешн не бтрдпщер? Эбдэшш. Оган дешн атеизм кушеГйп турды. Баланы сундетке отыргызу ескшпстщ калдыгы деп оздер1ц емес пе, кожа-молдага кыргидай тиш, сундетке отыргызылган ба­ лалар комсомолка кабылданбасын деп белсещн боп шыга келгендерщ. Рэт аксакал, торелйгш езщп айтьщызшы, солай болтаны рас кой? Рэт. Э-э, несш айтасын, талай зобалан эти гой. Кудай оньщ бетш аулак кылсын. ИспанэлЕ Жотары жак айтты екен деп бэрше бас шулги беретш 0здер1нде де кшэ коп. Жогаргы жак б1зге айтады, 613 сендерге айтамыз. Алта тусш ала шапкын бола бермей ата жолына оздерщ берж болмайсындар ма? Ауганбек. Соны айтамын-ау! Атеизмнщ кылышынан кан тамып турганда да ДШ1 берж адам мусылман жолынан тайматан. Райком секретары Есентайдын 031 уш баласын осы Рэт аксакалта тунде урланып кеп сундетке отыргызып экеткен. Рас па, аксакал? Рэт. Е-е, болды гой ондай заман. Ултуган. Еспушпше, сол Есентайдын озш бала кезшде мусылман жасаган осы бвдщ атамыз дейд1 гой... ИспанэлЕ Тэйт эрН Айтпа ондай бэйэдеп создЕ Ауганбек (кульп). О-о, кокемвдщ кормегеш жок екен гой 031. Райкомдшн да корштЕ.. ИспанэлЕ Койындар бос создй Эй, Эбдэшш, элп кэшр балан кайда? Рэт. Тэйт! Мусылманды кэшр деме! ИспанэлЕ Сундетке отыргызылмаса не деймп?.. Шакыр баланды! 0з аузынан есггейж. Дауыстар. Бонапартты шакырындар! Келсш муида Бо­ напарт! ИспанэлЕ Бонапарт! Жаман игли атын Бор1басар кояды 167

деп. Баска ат таппагандай есерсок балаларын Бонапарт деп атауларын карашы. Ултуган. Ойбай, кайным-ау, осы бала туган кезде ездерщ емес пе ед1 Бонапарт деп койган. Ойбай, пранцуз деген ел бар екен, олардын да 613 спякты батырлары коп екен. Сол жакка бара калсан Конрад, Найман, Арагон деген нафилия- дан аяк алып журе алмайсьщ. Олар 61ЗД1 сыйлап, бодщ ру- ларымызды памилия гып алып жатканда, 613 неге балалары- мызды сол елдщ батырларыньщ атымен атамаймыз? Улттык тар шенберде калуга болмайды деп отырып алган жок па ед1ндер! Испанэль Заман солай болды гой, женеше! Менщ де атымды эке-шешем Испанэл1 деп койыпты. Ал, мынаныц аты Ауганбек. Ултуган. Упинии баламнын атын Хошимин койып ед1ндер, паспорт алатын кезде жупрт журш эреи дегенде Койшыман деп езгертш алды. Казф дуние жузщнщ умыт болтан кесемдер1 мен шешендер1 бвдщ ауылда орт жур. Эй, Шапай, Щорс! Элп Бонапарт кайда жур? Дауыстар. Мше келе жатыр! Уйге узын бойлы, сидиган арьщ жшт шредг. Желты, оныц тур-туеш дэлдеп айту шарт емес. Ол - режиссердщ, театрдыц мумтндт. Басты талап — комедия жанрына сай болуы керек. Ауганбек. Улы мэртебел1 Бонапарт Эбдэшш улы алдарьщызда тур! Испанэль Эй, шакырганда неге тез келмейс1н? Кдйда журс1н осынша журтты и1р1п койып? Бонапарт. Коммунизмн1н материалдык-техникалык ба- засын жасап жатырмыз. Дауыстар. - Не дейд1? - Не деп тур мына коксоккан? Бонапарт. Жумыста журмш деген1м гой. Ауганбек. Е, солай демейсщ бе? Коммунизмн1Н мате­ риалдык-техникалык базасы саган карап турса, курыган екен! Сонда не 1степ жатыр ед!ндер? Бонапарт. Алдьщкун1 апанга кулап кеткен Рузвельтт1Н машинасын Черчилль екеумп трактормен суйреп шыгара ал- май жатырмыз. Ауганбек. Эй, оумесер-ау, коммунизм дегенщ баягыда маркум боп кеткен жок па ед1? Ес1н дурыс па? Бонапарт. Енд], оздер1ц гой бпд1 солай тэрбиелегеи. Онын бэрш капай тез умытамыз? 168

К,олында газепи бар Бектур юредй Ол газеттен коз ал- май, отыргандармен шаруасы да жоц, журтты цац жарып оте беред/. Бектур. Рузвельт! Черчилль! Бонапарт! Чапай! Щорс! 0з балаларына адам сиякты ат коя алмаган кайран казагым-ай! ИспанэлП Иранбек! Иракбек! Ха-ха-ха! Ол егикшге бурылып та царамай шыгып кетед'и Испанэлг Мына боле кайдан жур? Ауганбек. Омы кш шакырды? Неге келд1, неге кегп? Эбдэшш. Танымай калдындар ма? Озшпдщ Бектур емес пе? Ауылдыц акыны гой. Ултуган. Байгус бала... Стройцехта тэп-тэуф кыш калаушы боп ютеп жур ед1, басына былтыры борене кулап, содан акын боп кетп байгус. Ещц журю мынау... Испанэл1. Жарайды. Бос созд1 кояйык. Ал, Бонапарт мырза, калай, уйленуге дайынсын ба? Бонапарт. Дайынмын! Ауганбек. Атацныц басы дайынсьщ! Бонапарт. Оган не дайындык керек? Ес1м дурыс, он ек1 мушем сау. Калыи малый жартылай бер1п те койдыцдар. Ол кызды б1р-ек1 рет кергем. Оны мен де унатам, ол да кетэр1 емес. Баска не керек? Испанэл!. Баска не керек деуш карашы-ей мынаныц. Ке­ рек! Керек болганда кандай!.. Бонапарт. Мэселен? Испанэл!. Мэселен дейд!. Мэселен... Эй, Ауганбек, не керек екенш айтшы мынаган тус1нд1р1п... Сешц уятыц аздау гой. Ауганбек. Сезд1 кобейНп кайтем1з, турасына кошеЙ1’к. Ыз болсак куда тус1п, тойга дайындалып жатырмыз. Ал сен... сен эл1 сундетке де отыргызылмапсьщ. Сол рас па? Бонапарт. Оны мен, кайдан бшейш. Испанэл!. Мэссага-ан! Оны сенен баска юм б1лу1 керек? Мен бшуш керек пе? Бонапарт. Эке-шешем... Ауганбек. ТуЬ! Мынаньщ айтып турган соз1Н карашы! Эке-шешем! Эке-шешец дымды да б1лмейд1. Олардыц баягыда милары ашып кеткен! Эбдэш1м. Эй, Ауганбек! Ауыз 031МД1К1 екен деп не ооса соны коки берме. Акылды сендер екенс1адер де, акымак бп екенб1з гой! 169

Ауганбек. Ендк оз балаца озщ ие бола алмай журсед баска не деймп? Ултуган. Эй, кайным! Арамызда улкен атамыз отырган сон, эдеп сактап ундемей-ак кояйын десем 613Д1 адамньщ коры санап, миы ашыган кецкелес кып тыксырып барасьщ Кудайга шук1р, алты ул, уш кызды дуниеге экелдш. «Казак халкыньщ санын жиырма миллионга жеткпу жешндеп Президенттщ ундеуш жаппай колдайык» деп ана белсенд1 эйелщ екеущ жиналыс сайын жар саласындар. Айтуын сен­ дер айтасындар да, тууын 613 туамыз. Миымыз ашыса аши- тын рет1 бар шыгар, сендер сиякты кызметке таласып журт жалгыз баламен какиып калган жокпыз. Испанэлг Катырдьщ женеше! (Ауганбекке). Эп, бэлем, озще де со керек! Будан кешн митингшерде соз сейлегенд1 койып, сезден юке кошетш шыгарсындар. Ха-ха-ха! Рэт. Токгатындар жыркылды! Болатын эцпмеге кош1ц- дер. Ауганбек. Иэ, болатын эцг1меге кешеЙ1к. Сонымен, сундетке отыргызылмаганывды озщ де б1лмейт1н боп шыктьщ гой. О, маубас! Соны бшу унлн де данышпан боп туу керек пе? Испанэлк Эй, Ауганбек! Манадан бер! ие кок1П отыр- мыз. Одан да, сыртка шыгып келе салмаймыз ба? Ауганбек. Япыр-ау десеншИ Ол неге ойымызга келме- ген! 0й, Бонапарт! Жур, алга туе! Керейж! Ауганбек пен Испанэп1 Бонапартты кеу-кеулеп сырпща алып шыгып кетеди Чапай. Коке, апа, Бонапарт агам уйленбейтш болды ма? Эбдэшш. Токтай тур, балам. Сыртка шыгып кеткен кекелерщ не айтып келед1, бэр1 соган байланысты. Чапай. Ата, Бонапарт агам уйленешшь Мен ауылдын жартысына билет таратып койдым. Оларга не деймп?.. Рэт. Сабыр ет, балам, сабыр ет... Чапай. Бонапарттьщ кальщдыгын мен де коргем. Ол ете сулу кыз. Биылгы конкурста ол аудан аруы атанган... Эбдэш1м. Онда курыдык десенш1. Чапай. Неге куримыз? Эбдэплм. Аудан аруы атанып отырган кыз мынадай ха- барды ест!се... таза маскара болдык кой. Ултуган. Йемене, аудан аруы аспаннан салбырап туст1 дейс1ч бе? Былтыргы б1р тойда оны мен де коргем. Алып бара жаткан дэненес! де жок, казактыц ко/пмг1 карапушык 170

кызы. Ана саудагер экес1 дуниесш шашып журт кызына сондай атакты сатып эперпгп деп журт гушдеп жур гой. Чапай. 0т1р1к! Журт оны коре алмагандыктан айтады. Ол оте эдем1 кыз! Ултуган. Эдем1 болса кайтейш... Менщ балам да ешкшнен кем емес... Аугстбек пен Испапэл/ шредн Ауганбек. Рас екен... Испанэлк Сундетке отыргызылмапты. Рэт. Баланьщ ©31 кайда? Ауганбек. Ол кызды алмайтын болсам асылып олем деп жумыс жагына кетш калды. Обдэннм. Не дейд1? Асылып олем дегеш нес1? Ултуган. Катыны курысын! Баламнан айырылып калар ма екенмш! Жуг1рт сырпща шыгып кетеЫ. Испанэлг Осы уакка шей1н тук б1лмей кел1п, осы энпмеш дэл буг1н кайдан шыгара койдьщ осы? Эбдэш1м. Нен1? Испанэль Есецг1реп калган адамдай «нен1?» дегегй нес1? Кун1 бойы не айтып отырмыз. Ана баланньщ бэлес1н айтам. Ауганбек. Акыры умыткан екенс1ндер, сол бойы умытып журе бермед1ндер ме. Ёнд1 кеп, дэл эйел алатын кезде кайдан естер1не тусе калды? 0бдэ1шм. Ол энпмегй де бастаган оздер1ц емес пе! Шын жаны ашитын агайын болсацдар будан бурым кайда калдывдар? Сендерге 1СТ1Н б1ткеш емес, б1тпеген1 керек. Гу- гу энпмеге желеу табылса болганы! ИспаиэлЬ Ойбай-ау, мынау б1зге кайта шабуыл жасады гой. Сен1Н орнында болсам карсы дау айтпак тупл1 жердщ жарыгына к1р1п кетер ед1м, бшдщ бе? К1иэс1н мойындап, ундемей турудьщ орнына б1рте-б1рте беттеи алгалы келе жатыр гой. Б1'зден болмаса да мына отырган Рэт аксакалдан уялсад егп... 0бдэш1м. Эулетт1ц ен улкен1 бола тура бшмегенш13Д1 I еске салмаган ол юсще де К1нэ бар. Ауганбек. Мэссаган безгелдек! Испанэл1. Ой, сен бпд1 койып, аксакалга ауыз салайын дед1д бе енд1. Тарт тшндк кунэИар! 0бдэш1М. КунэЬар болатындай шаригатты бузган жа- йым жок. 171

Испанэлг Шаригатты бузбаганын сол ма, елуден ассан да куран окуды бшмейсщ. Эбдэшш. Иэ, сен карк кып журген шыгарсьщ! Меннтке дэрет алмай юресщ. Испанэлк Дэрет алган-алмаганыма ущлш карап тура- тындай сен менщ колымдагы куман ба едщ? Шын дшдар екенсщ. баланды мусылман жолына салута шаман келмей неге кара басты! Ауганбек. Эй, сен екеуще не болды бекерден-бекер кызыл енеш боп. Токтатьщдар енбес дауды! Эбдэшш. Энбес дауды бастаган мен емес, мына ездерщ емес пе? Милау деднадер, алжыган дед1ндер, кэтр дедпддер! Испанэлг Эзщ намаз окымасац, балац сундетке отыргызылмаса, жеген1н колбаса, шкенщ арак болса кэп1р емей неменесщ? Э6ДЭШ1М. Эй, ИспанэлН Адамньщ аузын кышытып, айтпайын деген сезд1 айткызгалы отырсьщ- Йемене, кэп1р, кэп1р! Отыр гой анау тем1р жолдын ар жагында бхр кора орыс. Сундет-мундет1нмен, намаз-самазынмен шаруасы жок. Олар да жумактан дэмел1. Ал, балалары балапандай суйк1мд1. Дыздары кандай сулу... Кун/ бойы уназ отырган Рзт ацсацап кенет созге ара- ласты. Рэт. Эй, найсап! Бет1нмен жайылып, не оттап барасын? Юмн1н дозакка, к1мн1н жумакка баратынын, К1мн1н сулу, кшнщ албасты екен1н айтып бере кал деп бфеу сурады ма сенен? Эбдэш1м. Енд1, сурамаса айтпаймыз ба? Совхоз тарамай турганда рабочкомньщ бастыгы боп, парторг боп алдына жан салмаган атеист ед1, партия тарай салып кудайшыл боп шыга келгендер1не калай ызаланбайсын булардын- Рэт. Болды. Онсыз да соз кобеЙ1п барады. Ен/н не 1стемек ойларьщ бар? Уназдт. Испанэль Кел1ншег1н экелуге б|р ай калганда не 1стейм1з? Осы уакка шеЙ1н калай журсе будан кеЙ1Н де со- лай журе берс1и. Оны тексер1п жаткан бфеу бар дейсш бе? Атеизмнен де бф белп калу керек кой. Рэт. Кекесшд1 койып, жон созпцп айт! Ауганбек. Созд1н жен1 сол - Бонапартты тез сундетке отыргызу керек. Рет1 келсе бупннен калдырмаган дурыс. 172

Эбдэшш. Бугш? Ойбай-ау, ана бала коибесе кайтемп? Ауганбек. Кенедк Кендфесщ. Эбдэшш. Ойбай-ау, алдап-алдап жаткызып коятын жас бала емес. Зщпттей Ж1пт! Молдекецнщ устарасын жулып алып лактырып жтберсе кайтемю? Ауганбек. Аяк-колын байлап, молдекецнщ алдына экеп жаткызу - сенщ мшдетщ. Эбдэшш. Бф ай... ал, айткан жердей аулак, бф айдьщ 1Ш1нде жазылмаса кайтемв? Ауганбек. Жазылмай бэле кеп пе? Баягыда уш куннен артык жаткан жок ед!к кой. Эбдэшш. Ол баягыда... Онда жас болатынбыз... Испанэл]. Эй, сезд1 койындар. Ары кетсе он кун. Тшт1, он бес кун... Оган деЙ1Н жазылмай бэле кеп пе! Он бес куиде ол туг1Л1 жалгаган кол да жазылады. Манадан берг элдене есте туст, томен к,арап иыгы селкшдеп отырган Ауганбек шыдай алмай к,арк, етт кулиг жгбередг де, тыйыла цалады. Рэт. Есщ дурыс па, саган не болды?! Ауганбек. Уят болатын болды-ау... Рэт. Юмнен? Ауганбек. Ке... келшнен. Оган дей1н кулан-таза жазы- лып кетсе жаксы... жазылмаса... Рэт. Акымак баска алангасар ой келед1 деген. Токтат жыркылды! Ел намысын сактап калгыларыц келсе бупннен калдырмай юке к1р!сеЙ1к. Аулага уй Т1ПЛС1Н. Туске шешн баланды мусылман ету керек. Бэрь - Дурыс! - С13 айтсаныз болды гой. - Ал, Эбдэшш, шакыр баланды. Эбдэш1м. Оны жумысынан босата кояр ма екен... Испанэл]. Ей, ол не 1степ карк кып жур дейс1ц! Орга тускен машинасын 613-ак шыгарып берем1з. Эбдэшш. Келютш онда! Колында газет! бар баягы Бектур-Виктор тагы отт бара жатады. Бектур. Откен аптадагы уш кунге созылган жиналыстыц шеш1М1 бойынша «Ауылды коркейту уш1Н не |стеу керек?» деген суракка пакты жауап алып кайту ушш бэр1М13 акта жи- нап берген Тасболат кер1пкел Глобамен жузбе-жуз сойлес- пек боп Австрияга журш кетт1. Бектур ешкьмге к;арамаган боны игыгып кетед 'г. 173

Бэр! сщ-тац. Ауганбек. Байгус баланьщ миына катты закым келген екен-ау... Испанэль Меншше, бул да сундетке отыргызылмагаи болу керек. Алцынып Ултуган к!ред!. Ултуган. Ойбай, ана бала бул манда жок. Буйтш маскара болганша суга агып олем деп езенге карай жупрщ бара жатканын кергендер бар екен. Испанэль Кш кершт1? Ултуган. Шернил коршть Испанэль 0й, Шернплщ де, Рузвельтщ де бар болсын сендердщ! Кетпк, Ауганбек! Бонапартты тез тауып, осын- да жетшешк. Ал, Обдэшш, ауланьщ ортасына кшз уй т!ге бер1ндер. Рэт аксакал, сп устарацызды кайрай берщв. Рэт. Менщ устарам кашанда кайраулы. Испанэль Эй, агайындар! Бонапартты сундетке отыргызганымызды езшвден баска жан адам бшмейтш бол­ сын. Ултуган. Ал, жумысынан вдеп келген адамдарга не деймв? Испанэль Ауырып калды дендер. Эбдэшш. Кандай аурумен? Ауганбек. 0й, сол да соз боп па? Казф не коп, аурудын тур! коп. Спид дендер, кус тумауы дендер. Сонда бул манга Тф1 пенде жоламайды. Эбдэннм. Жагьщ карыссын, Ауганбек! Тшще тжен КфСш! Ауганбек. 0й, Эбдэшш, сен де жаксылап ойланып корш1. Осындай сэт1 тусш турганда балацмен катарласып ез1н де жатып аларсьщ. Эбдэшш. Ой, онбаган заржак! Енд! меш мазак кылайын дед1ндер ме\\(Оган тап бередI). Ауганбек пен Испанэл/ к,арк,ылдай кул'т шыгып кетед!. *** Кип уй. Уй тшдег! тосекте Бонапарт жатыр. Ауганбек пен Испанэл! к '\\ред!. Ауганбек. Калайсьщ? Бонапарт унсЬ. Ауганбек. Калайсьщ деп сурап турмыз гой. БфДс,1е десеншь 174

Ол жауап бермейд/. Испанэль Кдлайсыц-ей, иттщ баласы! Бонапарт. Жатырмыз. Ауганбек. Бшемв гой жатканывды. Кдлай? Бонапарт. Не калайы бар? Жатырмыз. Испанэль Кдлай?.. Былай... жазылатын тур! бар ма 031НЩ? Бонапарт. Кдйдам... Ауганбек. Эй, ею жет1 болды жатканыца. Кдйдамыц не? Бонапарт. Баска не деуш керек? Испанэль Мынаиын жазылам деген ниет1 жок кой-ей. Келшшегпщ экелуге ею жет1 калды, ал, сенщ жатысыц бол- са мынау - каннен-капераз. Ауганбек. Боска жата бермей жазылуга тырыссайшы. Бонапарт.Тырысканда не ютеуш керек? Испанэль Ойлан... Кэлимага тйинд! келтф. Эруактарга сиын. Бонапарт. Сиынып жатырмыз гой. Ауганбек. Жондеп сиын, жондеп. Шын ниетщмен тше. Бонапарт. Уят Нрлжке эруактарды араластырып кереп не? Испанэль Эй, шынында да, солай екен-ау... Ауганбек. Тапкан уэжшщ турш карашы. Бэлюм, сен... сен бэле жумыстан кашып эдеш жаткан шыгарсын. Эйтпесе, осы уакка шешн жазылмауы мумкш емес кой. Испанэль Сен дурыс айттыц. Салулы тосек, салкын уй, дайын тамак... Жазылган-жазылмаганын оз козЫзбен керешкшь Ауганбек. Кдлай? Испанэль Эй, соган да миын жетпей ме? Мэ, мына про- стыняны керш устап тур. Мен тексерш шыгайын. Ауганбек к^лашын керт, ак, матаны устап турады. Испанэл/ тексерт шыгады. Ултуган к1ред1. Ултуган. Ойбай-ау, мыналар не ютеп жатыр? Испанэль Онбаган! Эл! жазылмапты. БЬдщ тукымга тартса баягыда жазылып шыгар ед1, терю1 нагашыларына тартып кеткен гой. Ултуган. Эй, кайиым, онын нагашыларында иен бар? Нагашыларына тартса уш-ак кунде аттай шауып кетер едь 0з кемшшпн баскага жаба салатын кайраи казагым-ай!.. Испанэл! (саск;алак;тап).0й, женгей, аз кашан кеп кап едщп? 175

Ултуган. Сенщ айтар созщ менщ кашам келуше байла- нысты ма ед1? Кудайга шуклр, оныц нагашыларымыц тукымы таза. Естушше, баягыда озщ де жарты айдан астам жаткам коршесщ гой. Барлык кшэрат оздер1нде. Бвдщ бабалары- мыз шетшен батыр болтан. Аргы атамыз Борыкбай кылыш шапкан бф колын жулып тастап, жалгыз 031 калмактын жузге жуык эскерш кырып салтан. Испанэл!. Ал, бпдш аргы атамыз Адырбек жалгыз 031 калмактын ек1 жузден астам сарбазын жайратып салган. Бонапарт. Па, нпркш! Б1зд1н ек1 атамыз гама уш жузге жуык калмактын эскерш кырып сала беретш болса, олардьщ табанынын астында уш жуз жыл калам тапталып келгенб13? Ауганбек. 031 тесектен тура алмай жатып айтып жаткан сез1н карашы-ей мынаньщ! Сем1н жазылмай жатканьщ да осы кыршанкы мшезщнен. Бонапарт. Менщ м1нез1МН1н огам катысы канша? Босе бермей шындыкты айтындар дегенш гой. Испанэл!. Шындыкпен сен1м шаруан болмасын. Сен ал- дымен жазылып шыгуды ойла. Бонапарт. Ойлан, ойланба, одан келер пайда жок. Испанэль Пайда жок болса жата бер осылай ез1Л1п. Мына жатысьщ алгалы отырган кел1Ншег1НН1Н кулагына тисе... Маскара-а... О байгус уяттан жарылып олетш шыгар. Бонапарт. Енд1 не юте дейсмщер магам? Буйт1п маскара болганша езш-ак мойныма тас байлап суга батып олеЙ1Н деп ем, екеущ ек1 атпен куып жет1п, аяк-колымды байлап кушпен жаткызып тастадыныздар гой. Шьш ниет1нмен жасамаган т1рл1кт1н аягы осындай болады. Испанэл!. Мынауын философ боп апты гой эбден! Мына жатысьщмен сен б!р жылда да жазылмайсын. Бонапарт! Садага кет сен Бонапарттан! Жаман итт1н атыи Бор^басар кояды деп! Ултуган. Эй, ауыздарына не келсе, соны айтып, кажай бермендер баламды! Испанэлг кенет щарщылдай кулесН. ИспанэлК Бонапарттарынын «Баканас» дегеи казак ауылында кандай халде жатканын француз байгустар келш корсе гой цл'ркш! Ха-ха-ха!.. Сырттан дауыстар встЫеди Дауыстар. - Бэр1и ауылдыц клубына жиналындар! - Ауыл экшш сайлаймыз! - Бтртц калмай тугел кел1вдер! 176

- Ертецп болашагымыз ез колдарыцда. - Сайлауга жаппай катысывдар! Ауганбек. Осыдан жарты жыл бурын гана эюм сайлап ед1К кой. Тагы не боп калды? Испанзл!. Алакандай ауылымызда алты партия бар емес пе? Солардыц бфеу1 болмаса б!реу1 жиналыс етюзед1 де жа- тады. Эр партия ез екшн етюзуге тырысып жатканы дэ. Ултуган. Осы ауылга эюм кутаймай-ак койды. Бес жылдын 1Ш1нде алты экш ауысты. Елден береке кетш бара- ды. Ауганбек. 0юмдердщ ездершде де юнэ бар. Арамызда жай адам боп жургенде эдшдж ушш жага жыртуга дейш ба- рады да, экш боп алган соц бурынгыдан калган-кутканды жымкыра бастайды. «Жай кезшде бэр1 жаксы, жаман бастык кайдан шыгады» деген осы. Испанэл!. Алтыга бел1нген алауыз ауылдыц кайсы бфше унарсьщ. Демократия деген бэле шыккалы бер1 журт жумыс 1стеуд1 койды. Кит етсе кешеге шыгып, кецсенщ алдына жи- налуды эдет кып алды. Бонапарт. Муныц бэр! уакытша. Бэр1 де етед1, бэр1 калпына келед1. Испанэл1. Мэссага-ан! Сен ею жет1 бойы газет окып жа- тамын деп нагыз саясаткер боп алыпсын гой. Ондай пайда- сы болса тагы б!р ай жат! Эрьберщен соц ек1 ай, тшт1, уш ай жат та «Бонапарт» деген партия кур. Сонан соц эюмджке сайлауга туе! Туб1 экш болатын ойыц болса эйел алып кайтешн деп ед1ц!.. Ултуган. «Аркага ерд1ц батканын иес1 емес ат бшер, азаматтыц кад1р1н агайын емес жат бшер» дегендей, б1р- бф1НД1 тукыртып кемс1те бермей кетермелеп сойлесецдер ауыздарыц кисайып кала ма? Йемене, менщ балам баскалардан кем дейс1ндер ме? 0сс1н, толыссын, эл1-ак корсетед1 ол 031Н1Ц К1М екен1н (.Бонапарттыц иштыпан сипайды). Ауганбек. Иэ, айтканыцыз дуп-дурыс, жецеше. Бонапарт эл1 жас. Енд1 гана сундетке отыргызылып жатыр... (Мырс- мырс куяеЫ). Ултуган. Иэ, кушцдер, кушцдер! Сендерге кулК1 керек. Айтпады демевдер, кун1 ертец ол бэр1це жол нускап отыра- тын улкен басшы болады. Б13Д1Ц тукымымыздан бес болыс, ек! би, б!р ага султан шыккан. 177

Ауганбек. Сондай улагатты урпак бола тура «Беларусь» айдап журген бпдщ ©бдэшш кекемвге калай тидщв? Ултуган. Аргы теп кедей-шаруадан шыккан адамга тию баяты кезде улкен дэреже кершбед! ме? Букш жп казакта байдьщ баласы болдым деп документ толтырган бф адам жок, бэр! ата-бабасынан бер1 сщф! шыккан такыр кедей боп жазылды. Бугш карасац кедей ешкш жок бэршщ аргы теп шылкыган бай, болыс, би, батыр, хан... Ауганбек. Соныц бгрг ез1ЩЗС13 гой, жедеше! Испанэль Эй, ана жиналыска барамыз ба, бармаймыз ба? Ауганбек. Ойбай, одан калуга болмайды! Жлк-жжке белшш алган журт колынан ю келмейтш кайдагы бф алаякты етюзш Ж1берер. Айтпакшы, 0бдэшш кокемв кайда? Ултуган. Ол баягыда клубка кетш калган. Испанэль Кещрдеп кетпендей боп алып жиналыс бол- са сейлемей калмайды озк Свйтт журш баласын сундетке отыргызуды умытып жургеш. Ал, кетпк, (Бонапарту) 613 келгенше газет окып, миынды ппргге бермей нагашы журтынньщ эруактарына сиынып жат. Бес болыс, ею би, бф ага султанньщ шапагаты тиш калар. Ултуган. Сендерге кыршанкы тшден баска касиет конбаган! Куйдфплер! Ол орындьщты алып Испанэлг мен Ауганбекке тура умтылады. Екеуп уйден атып-атып шыгады. *** Уйде баягы «тотенше комиссия» мушелери Рот ак;сак,ал, дбдэгшм, оныц эйелг, Испапэлг жэне Ауганбек. Басца да адамдар болуы мумкт, бграк;, оларды атаудыц цажегт жок,. Испанэль Мэселе киындап барады, аксакал* Кудалар- дыц ауылына баруга он-ак кун калды, ал, Бонапарттын жа\" зылатын тур1 жок. Рзт. ©ткенде мен айткан жен-жосыктарды жасап па едвдер? Эбдэшш. Бэрш жасаганбыз аксакал. Мешггтщ бас има­ мы кеп уш рет дем салды. Жас молда да келш куран окыдьь Бес кун бурын кун батарда ак тауыкпен аластадык. КаРа КЯИ соиып, етш жок-жутац отбасына таратып бердж, эулиенш оасына апарып б1р тун тунетпк. Тун жарымы ауганда Vй 178

сыртынан уш рет мылтык аттык. Кун самый дастархан жа- йып курам окытамыз деп тойга жинаган азын-аулак дунием!ЗД1 де бтруге айналдык. Ултуган. Оньщ устше казфп молдалар да бизнесмен боп кеткен. Акысын бермесен аягын аттап баспайды. Рэт сщссщсп Ултуганга жспупырмай царап к,ояды. Эбдэшш. Бвдщ атамыздьщ жеш белек кой. Осы уакка шешн журтынан алгыстан баска алканы жок. Ауганбек. Дэршерге бф корсетш алганнын да артык- тыгы болмас па едг.. Ултуган. Ауылда жеш тузу дэрйгер калды ма... аурухаиа баягыда тарап кеткен. Жалгыз бф фельдшер калып ед1, оньщ 031 тук бшмейдк Ауганбек. Эй, сол адам догдыры емес, мал догдыр де­ ген сез шыгып жур гой, сол рас-ау деймш. Укол салганда кулаштап турып салады гой... Инес1 аргы-берг1цнен отт кетед!. Испанэль Энеукунп жиналыста «Тэуекел» партиясы- нын белсендшер1 ондырмай сынады гой оз1н. Ауганбек. Ал, «Кудайга шук1р» партиясы бэр1н1н Т1Г1С1Н жаткызып, егер оздер1н1н адамы ауылга экш болса ен ал- дымен аурухананы колга алатындарын айтып журтты ауыз- бен карк кылды гой. Ултуган. Эй, солардьщ соз1н койшы? Экш боп сай- ланганша бэр1 де уэдеш уЙ1П-тогед1. Арысты ары агызып, Келест1 кер] агызатындар толып жатыр. Кеп1рме коб1к созден ЖурТ Эбден ЫГЬф бОП б1ГГ1. Эбдэшш. Айтпакшы, догдыр дегеннен шыгады. Энеу- куш сасканымнан сол догдырдан акыл сурап барып ед1М, «Баланды к1мге кестфдщ, сол емдес!н, - деп акырып кеп берген!. - Егер макан кестфгендерпще баягыда жазылып кетет1н ед1. Бэр1Н надансындар!» деп мен1 куып шыкпасы бар ма... Ауганбек. Аюдай корбиган анатур1мен ол... ол... тубшен отап тастар... Ол царк,ылдай куледи Испанэл/ де цосыла кулеЫ. Бул кулк1ге Эбдэшш мен Ултуган да к;осылады. Рэт. Токтатындар орынсыз жыркылды! Сол да кулк1 боп па? Кулмеске култ, болмаска кунк1лдеуге кумар оцкей берекес1здер! Испанэл!. Аксакал, буралкы соз кулмекке жаксы деген, алыпкашты б1р созге кулсек кулген шыгармыз. Огаи айып 179

етпещз. Осы бала сундетке жаткалы бер1 агайын болган сон. ОСЫ уЙДЩ ОТЫМеН КфШ, КуЛ1МеН ШЫГЫП ЖурМ13. ЭбдэШЩ де аянып жаткан жок. Кыдыр ата кырына алды ма, жасалып жаткан ем-домнын бф1 шипа болатын емес. Бэленщ бэр! эко- логиядан! Ауа бузылды дегенш гой. Рэт. Ниет бузылган, ниет! Эбдэшш. Арамдык ойлап, бфеудщ ала Ж1бщ аттаган жерш жок ед1, кай пейшмнен тапканымды озш де тусше алар емеспш. Рэт. Жалгыз сен емес, осы отырган бэрщ себепкершндер. Бэрщ! Ауылынмен! Аумагьщмен! Айткандарьщ етфй< бол- са, куран окыган дастархандарында харамы су мен харамы ас катар турса, обал, сауап деген сез тубегейл1 умытылып, акысын бермесе, эруак жолында ауыз ашпайтын кара пакай молдасымактар каптаса, 031 бшмей, б1лгенн1ц т1л1н ал- май, аталы сезге дау айтып, жуйел1 созд1 журе тыцдайтын «окыган» надандар кебейсе, атаны ул, ананы кыз тыцдауды умыткан заман болса, жер бетш кес1р мен кесапат каптамай кайтсш! Зауал! Зауал! Бул да бф зауал! Кудайдьщ б1зге бер- ген жауабы! Ол ешкшге цараиай шыгып кгтеди Бэр1 унс/з. Испанэл1. Ал, енд1 не 1стейм13? Ауганбек. Не ютегеш калай? Испанэл1. Кел1нд1 алып келуге он-ак кун калды. Енд1 не амал бар деген1м гой. Ауганбек. Он кунге деЙ1н тым курыса машинага отырып барып келуге жарайтын шыгар о бэле! Испанэл!. Ал, жарамаса ше? Ауганбек. Онда... куйеу бала боп сен барасьщ. Испанэл!. Немене-е?! Ес]'н дурыс па? Мен калай барам? Ауганбек. Кэдшпдей! Жаксылап жуындырамыз, кырын- дырамыз, шыштай гып ки1нд1рем1з. Испанэл!. Олар танып койса кайтем? Ауганбек. Танымайды. Тунде барып, туиде кайтып кетем13. Абьфой болганда ол ауылда свет жок. Электр сым- дарын урлап кет1пт1. Испанэлг Ей, сен шын айтып отырсыц ба? Куйеу бала келд^деп кыздьщ жецгелер1 соз жок ортага алады, калтамды карайды, дастархан жаяды. Бфеуд1 б1реу кормейт1Ндей тас карацгыда отырмайтын шыгармыз. Ауганбек. Сен журттын бетшс тура карама, басыиДь1 180

жогары кетерме. Сейлеме, дауыс шыгарып кулме де. Тек ыржиып отыра бер. Испанэл!. Куйеу баламыз жынды екен деп ойласым дейсщ гой. Одан да озщ бар. Сен маган Караганда уш жас кшпсщ. Сырт пошымьщ да Бонапартка келедь Ауганбек. Жо-жо, болмайды! Испанэл!. Неге болмайды? Ауганбек. Менщ бфшии эйелш сол ауылдан. Екпшп эйелшнщ де туыстары сол жакта турады. Так что, олар меш жет1 кырдьщ астынан да таниды. Испанэл!. ТуЬ, сенщ де катын алмаган жерщ калмады-ау... Ауганбек. Иэ, 031 бф ауылмен шектелш калгандай... Испанэль Кап, мына бэленщ басымызды эбден катыр- ганы-ай!.. Баягы Бектур-Виктор кгреди Баягысынгиа цолындагы газетке уцшгея боны сойлеп ете шыгады. Бектур. Казакстан шекарасынан небары 70-80 шакырым жердег1 Лобнор полигонында Кытай ук1мет1 куаттылыгы 55 килотонналык ядролык каруды ек1нш1 рет сынактан етк!ЗД1. Казакстан ук1мет1 мен «Семей-Невада» козгалысы оларга ешкандай да ескерту жасаган жок! Шыгып кетеди Ауганбек (шыгып бара лсапщан Бектурга к,арап). 0й, шакшадай басымыз шарадай боп отырганда, жогалшы-ей, басымызды жоктан озгеге катырмай! Испанэл!. Иэ-э, шынында да бу. байгусты емдету керек екен. Бонапартты уйлендфш алайык, сонан соц осыны колга алмасак болмас. Ауганбек. Ал, енд! не амал бар? Б1р кундй< куйеу бала боп барасьщ ба, кайтесщ? Испанэл!. Осыдан он жыл бурый дол кел1ншек экелет!н куш мае боп вытрезвительге тус1п калган жамагайыи Тазакулдын кел1ншепн океп берт ем, немене, тагы кайталаймын ба? Ауганбек. Енд!... тож1рибец бар... уйрен1п калдыи деген- дей... Испанэл!. Сонда мен не, осы ауылдагы тотенше жагдайга байланысты кезекш1 куйеу баламын ба? Жок, мен! куйеу де- генге ешк1м сенбейд!, олт1рсевдер де бармаймын. Ауганбек. Эй, Бонапартты тагы бф кор1п келеЙ1КШ1. Осы уакка деЙ1н орнынан тура алмай жатуы мумк!н емес кой оныц. 181

Испанэль Жур, барсак баранык. *** Кшз уйдщ та. Ац твсекте Бонапарт газет оцып жа- тыр. Ауганбек пен Испанэл! юредн Испанэль 0Л1 сол куш жатырсыц ба-ей, маубас! Бонапарт жауап берменд/. Ауганбек. Мынау б1зд! кезге де шмейд1 гой. Эй, тым курыса амандассайшы. Ол уНС13. Испанэль Егер осы аптада туруга му.ршацыз келме- се, аса мэртебел1 император мырза, онда бфеушЬ барып келшшепшзд! экеп беремп. Оган калай карайсыз? Ол жауап бермейЫ. Ауганбек. Журтгын бэрш дурлжНрщ койып жайбаракат жатканын карашы-ей, мынаньщ. Менщше, бул жан ты- ныштыкка уйренш, эбден жалкау боп алган. Нагашы агалары уйкышыл едь Соцгы свзд/ айта бастаганда Ултуган кеп щрап турган. Ултуган. Оньщ нагашылары кус уйкы болатын. Кеш­ ке шешн сал суйек боп жатудан жалыкпайтын мына оз- дерщандер. Испанэль Айпырмай, адамнын аузын андып турасыц ба, женеше. Кайдан сап ете калдьщ? Эбдэшш кокемп кайда? Ултуган. Ол тЫмге шнт, шыга алмай жатыр. Ауганбек. Тшмге шнгеш нес1? Ултуган. Ол квкелерщ экш болам деп сайлауга тусш жатыр. Испанэль Сайлауга?! Экш болам деп?! Ултуган. Е, неменесше тан калдывдар соншама? Йеме­ не, Эодэшш адамнын коры ма ед1? Испанэль Адамнын коры деп туысымызды калай корлаймыз. Дегенмен... онын... жеИ-ак кластык бшм! бар едь.. бара жатканда?пг.^аСКа Кез\"' Япыр-ай, э, багана бп кетш : гой. ымыздан шыгып келе жаткан сиякты ед! : 182

Ауганбек. Бфщ белшше бастыгы, бфщ рабочком болдындар, сендер де кандидатураларынды усыныддар де- генде «бпдщ оз шаруамыз бар» деп бас тартып едж... Испанэль Баласыньщ жатысы мынау, ал, ол болса экшджке таласып жатыр. О, куданыд кудфетП Бул адамдар не боп барады? Колдарынан келе ме, келмей ме, онымен ша- руалары болмайды екен-ау... Ултуган. бткен аптада Бонапартка ею рет дем салып, уш мьщ тецгеш кагып экеткен жас молда бар ед1 гой. Эюмджке сол да тусш жатьф. Ауганбек. Астапьфалла! Тф1 болсац Сф1 боларсыц деген осы екен-ау! Ултуган. Дауыс жетпей калуы мумкш, екеу!н тез шакырып кел деп кекелер1н мен1 осында Ж1берд1. Ауганбек. Калай, кезекш1 куйеу бала, барамыз ба? Испанэл!. Алдымен мына мэселеш шеш1п алайыкшы, сонан сон корерм13. Ауганбек. Керет1н ештенкес1 жок, бармаймыз. 0здер1 К1МД1 сайласа соны сайласын. Бэр1б1р 1Ш1нде оцган бхреу! жок екен гой. Ултуган. 0з туыстарынды вздерщ етектен тарта бер1н- дер ест1п. Испанэлк Эй, женеше, айтса айтты дейс1вдер. Эбдэш1м- Н1Ц эк1мд1кте не шаруасы бар? 0з тцшпмп оз1м1зге жетпей ме? Баласыныц жатысы мынау, адаммен сойлесуден калды. Одан да, тез барып ©31н шакырып кел. Тыгыз шаруа бар! Ултуган (баласыныц шашыиан сипап). Ой, садагац кетеЙ1н сол! Каз1р ыстык сорпа жасап берем. Тез-тез басып ъиыгып кетеди ИспанэлК Тасташы-ей, газет1НД1! (Крлынан газегтт жулып алады). Есуас адамдай мына жатысыц кай жатые? Бфдеце деп сейлесеншП Бонапарт. Не айтам? Бэрш оздер1н1з айтып жатырсыз- дар гой. Ауганбек. Ей, мына ботелке мунда нагып жатыр? (Ол корпенщ астыпан ботелкен1 суырып алады). Бонапарт. Су гой... Ауганбек. Су болса оны нагып койиыца тыгып жатыр- сьщ? (Ол бвтелкенщ тыгынып бурап, шскеп коред'\\. Тагы шскейдг. Сонан соц тшнщ уилы мен дэлн'н татып коред!). Ей, арак кой мынауьщ! Сен не, арак шпп жатсыд ба? 183

Бонапарт. Тез жазыласыц деп энеукуш яапттер экеп берш ед1... Испанэлк Мэссаган-ай! Мынаныц аузынан арактыц и1с1 буркырап тур гой! Бонапарт. Ендт.. акыры карап жаткан соц... Ауганбек. Бэсе-е-е! Бул нагып газет окыгыш бола калды десем, И1С1Н колегейлеп жаткан тур1 екен гой. Мына турщмен бф жылда да жазылмайсьщ сен, бшдщ бе, бхр жылда да! (.Арацтан бф урттайды. Молдау етт тагы бф уртгпап алады). Маубас! Аракты адам койнына алып жата ма екен? Жаялык жуатын судай жып-жылы боп кетшть Испанэль Шынымен арак па екен? Кане? (Ол да бф- екг рет дэлпн алып турады да, цылцылдатып бф-екг жутып ачады). Азаннан кешке дейш мае боп жатсан эрине жазылмайсьщ! Алкаш! Маскунем! Ауганбек. Экен жур клуб жакта оз бетшше лагып. Ал, сен1Н жатысьщ болса мынау! {Арацтан тагы бф-екг урттайды). Испанэль Рэт аксакал эулие гой, б1рденегп сезген екен. Харам ас журген жерге пер1ште жоламайды деп ед1... {Ол да арацты бф-екг урттап алады). Ауганбек. Эй, саган аракты юм экеп берш жур? Бонапарт. Черчилль мен Рузвельт. Ауганбек. Иэ-э, бетелкелес достарын осал адамдар емес екен!.. Ертеннен бастап аттарынды озгертпесе болмае. Казакта ат жетпей калгандай маскара гой мынау. Бонапарт. Эздерщп ше? Испанэл!. Иэ, барлык к1нэ б1зде... Бэр1н озшвден бас- тауымыз керек!.. 0з1м1зден! Эй, бэршщ бтр мэн1С1 болар, Ауганбек, кел, елец айтайыкшы!.. Осы кезде Боиапарттыц нггсг Чапай кфед 'и Олар еид 'г айта бастаган олецдерги ктп тыяды. Чапай. Ауганбек кеке! Бф сагаттан соц теледидардан Кашпировскийд1ц сеансы басталады екен. Бук1л ауыл соган дайындалып жатыр. Т1пт1, клубтагы жиналыс та ертенге калдырылды. Испанэль Эк1м болам деп элекке тус1п журген экен кайда калды? Чапай. Олар да осында келе жатыр. Дайындала берс1Н, тез барып айт деп меш жуг1рт1п ж1берд1. Ауганбек. Неа бар, дайындалсак дайындалайык. Бул 184

бас не кермеген бас дегт гой баягыда алтыншы рет куйеуге тиш бара жаткан бф эйел. Испанэль Аитпакшы, телевизорды осында экелу керек кой. Чапай. Мунда розетка жок. Улкен уйге бару керек. Испанэль Ал, Бонапарт мырза, кетпк Кашпиров­ ский деген сикырга табынуга. Сенщ аркавда 613 де анау- мынау кеселшпден тазарып калайык. Ауганбек, Бонапарт мырзаныц бф колтыгынан котер. (Ауганбекке). Ой, ит-ай, бетелкеш акыры бтрш тыныпсыц гой. Музыка фоиында Кашпировский сойлеуге кцАседи Кашпировский. «Мен аурулардыц аттарын атамай- мын. Менщ создершдеп тылсым кущрет ауру атаулыныц бэрш 031 1здеп тауып жатады. Адам агзасында бпге белпсп ерекше куат бар. Мен свдердщ бойларьщыздагы сол куат К031Н оятамын. Оянган куат адам тэшндеп кесел атаулыиы 031 тауып алып, 031 куреседь Сеанс кезшде свдер ештене ойламаныздар, бойдагы сыркаттарыцызды умытуларьщызга да болады. Сеанс куаты сонда да ауруды 031 1здеп табады. Мен жайлы не ойласацыздар да 03 ер1ктерщ1зде. Мен оны кешлше алмаймын. Эйткеш мен спдерге тек жаксылык кана тшеймш. Спдер казф маужырап уйкы кушагына ене бастайсыздар»... Кашпировскийдщ б1ркелк\\, баяу ун1 эсер спит ме, элде багана урттаган ащы судыц салдары ма, Ауганбек пен Испанэлг ауьщ-ауьщ мулгт кеппп отырды. - «Мен команда беремш. Б1р, ею, уш, торт...» Ауганбек (басын котерт алып). Кдлай? Эсер! бар ма? Бонапарт. Бшмейм... Испанэль Бул емфден тук бшмей ететш шыгарсыц. Сен бшмегенде мен бшуш керек пе? Ауганбек.Тугел тумшалап жауып алыпсыц гой. Ашып жат! Испанэль Уялма. ©цкей еркектер отырмыз гой. Кореш Кашпировский.... Во, мше, осылай корсетш жат! Кашпировский. Барлык ауруда сешм керек. Егер епдер шын сенсешздер, менщ айткан киел1 создерш аздерге мындаган шакырымнан эсер ете алады. Ол - сешм купи, ол - куат купи. Мен аздерге сенемш. Мен С1здерд1 суйемш. Мен епдердщ денсаулыктарыцызды ойлап туги бойы коз шмеймш. Иэ, сезш отырмын, епдердщ бойларыдыз балкып, уйыктап бара жатырсыздар. Коздерщпд! жумыцыздар. 185

Уйыктаныздар... Кдял кушагына ешп, кок аспанды шарлап кете берщшер... Енд1 оята бастаймын. Онга дешн санай- мын. Бф. Екк Уш. Торт...» Ауганбек. Ал, Бонапарт, езгерш бар ма? Ол ундемейдй - Ей, мынау корылдап жатьф гой. Жур, орнына апарып жаткызайык. Испанэль Мэссага-ан! Экеа де уйыктап жатьф. Оу, Эбеке, сеанс бггп, басынды котер. 0бдэш1М (ссшдырацтст). «Тэуекел» партиясы залдан куылсын! Долой! Испанэл! ( царцылдай кул'т). 0й, коксоккан кокесьау, нен бар саясатта! Кой, екеуш де орындарына жаткызайык. Ултуган тред!. Ултуган. Калай, шипа болатын тур1 бар ма? Ауганбек. Болады, женеше, болады. 1ншп балбырап уйыктап кегп. Кудай сэтш салайын деген шыгар. Испанэлг Шипа болу ушш шиша керек, жецеше. Шиша! Ултуган. О, мэлжубастар! Сендер 1шт алган сияк- тысындар гой. Оны кайдан урттап журснщер? Ауганбек. Кудай сэтш салсын деп ырым ушш элпнде бф-екл урттап едш. Бзз мына екеуш апарып жаткызып кел- генше дастархан жасап коярсыц. Улкен тойды бастай берешк те. Ултуган. Бул уйдщ дастарханыныц жиылганын кашан кер!п ед1ндер. Анау, эйелдер отырган уйде бэрз дайын! Испанэль Жарайсын, женеше! Тукымьщ асыл гой сен!^ Жаман жерден би-болыстар мен батырлар каптап калай шыксын! Екеу! екеуш цолтьщтап сырпща альт шыгып кетедь Эбдэннм (сандырацтап бара жатады). Жасасын «Кудайга шуюр» партиясы! Ауганбек. Иэ, иэ, жасасын, жасай берсш! **# э,сеР Квпшшк сахна. Бэлкш бул Эбдэшшнщ уш. екент анъщ б\\лу шарт емес. Журт гу-гу. Дауыстар. -Халайык, тынышталыцыздар! встрияга кеткен Тасболат кайтып оралды. - Ол 01здщ ертецп болашагымызды айтып бередь 186

- Ойбай, сол иг1 хабарды куткел1 канша жыл?! Бул ауылдын болашагы бар ма, жок па? - Ал, карсы альщыздар! Кершкел Глобамен тшдесш кайткан Тасболат орталарынызда! - Эп, бэрекелдП - Жарайсыц, Тасболат! Ал, айт, болашагымыз кандай екен? Тасболат. Болашагымыз керемет! Шаруамыз шалкып, табысымыз тасып, шалкактап емф суред1 екенбп. Дауыстар. - Айтканын келсш! - Аузыца май! - Ал, ол ушш 013 не ютеушп керек екен. Глоба не дед1? Тасболат. Жумыс ютеу керек дед1. Дауыстар. -Йемене? - Не дед! деши? - Кайталап айтшы! Тасболат. Жумыс ютеу керек дед1. Дауыстар. - О, накурыс! - О, кецкелес! - Бала-шаганьщ аузынан жырып, акша жинап, сонау жердщ тубше жШергенде бар бшп келгенщ осы гана ма? - Жумыс 1стеу керек екенш Глобасыз да бшемп! -Жинап берген акшамызды кайтарсын! - Айтыптурган сезш карашы-ей, муньщ! О-о, коксоккан! Жынды! Накурыс! Куындар елден! - Шол далага апарып таставдар! Ел1р 'т алган журт оган лап к,ояды. Тасболат далага сы- тыла купиады. Бэр1 соцыпан цуып кетеди Ауганбек, Испанэл'и Эбдэиаммен эйелг оцаша к,алады. Эбдэшнм. Дуние не боп барады бул! Бэршщ берекес1 кетш тынды гой езь Ауганбек. Ештеценщ де берекес! кеткен жок. Бэр1 де баягыша. Юнэнщ бэр1 озшпде. Испанэль Жацагы Тасболат Глобага барды ма, бармады ма, гэп онда емес. Жанынан ойлап тапса да айткан созшщ жаны бар. Ултуган. Жиналыстарын да, Глобац да бар болсын. Ана баланын жагдайы калай екен? Осы кезде аюдай оцкиген б1реу к1р'т келед'и Бэр! оган урке к,арап турып к;алады. 187

Ауганбек. Мынау... ауылдьщ догдыры Ролдан гой. Сэламатсыз ба? Испаиэль Ойбай-ау, кештетш кайдан журсщ? Ултуган. Кел кадкам, жогары шык. Роллан. Меш мал догдыр деп журген кайсыц? Бэр/ шу ете к;алады: - Олай деп нем1з бар! Кудай сактасын! - Айтсак, аузымыз кисайып калсын! - Кус тумауына шалдыгайык!.. Роллан. Мэселе былай! Бфеущ жамандамай, сырты- нан осек айтпай, уылдамай-шуылдамай, эркш ез жумысын бшетш болсын. Эйтпесе, мына шприцпен бэрще укол салып, катырам да тастаймын. тусшкп ме? Бэр! шулап:- Эрине туашктП -Тусшгенде кандай! Роллан. Сундет кезшде микроп тускен. Оны мен тугш мал дэр1гер1дебшед1. Бонапарттарьщжазылды. Уш кун бойы тунде кеп медициналыктазартудан отюздш. Бонапарт! Кел, керш эке-шешен мен туыстарьща! Устшдехалаты бар Бонапарт тред'и Бэр1 шу етт оны цушацтауга тр'юед!. Ултуган. 0щм1з бе, тусшЬ бе? Ойбай, догдыр кайным- ау, б1збен б1рге отырып дэм татсаншы. Роллан. Каз1р асыгыс едш. Тагы б1рде келерм^н. Эбдэш1м. Каласан б!збен б1рге кудалыкка жур. Роллан. Айтпакшы, жайсыз болса да айтайын, болашак кудаларыныз с1здерд1н жагдайларьщызды еаткен сон, уятка шыдамай Сырдын ар жагына кош1п кеттП - Кешкен1 нес1? - Ел-журтка акыры маскара боп тынган екенб13 гой. Уят- ай! 0л1м-ай! - Елге енд! не бет1М13Д1 айтамыз! - Жартылай бер1п койган калын малды калай кайтара- мыз? Роллан. Мундай маскарага тоз1п жургенше мойныма тас байлап, суга батып елем деп озеиге карай жуг1р1П бара жаткан кызды ек! атпен куып жет1п, уйлерше эрен кайтарып экепт1. Содан бер1 камауда устап отырган кор1нед1. „. лтУган. Ойпырмай, о байгус га дэл 61зд1Н баланын куиш кешкен екен гой. Пц„^га||бек- Демек, екеушщ де тагдыры 61'р деген соз. и адамдардын б1р-б!р1не деген махаббаттары оттай Да 188

ыстык болады. Эбдэнпм. Япыр-ай, СНД1 кайгпк? Роллан. Кулдык урып, алдына барып жыгыльщыздар. Бэлкш, кеипрер. Эбдэнпм. Содан баска бпде амал да калган жок. Роллан. Ал, сау болыныздар! Бэрг тулап крштасады. Бэр! Бонапартты ортага алып айналдырып коре бас- тайды. Ауганбек. Кане, ары-бер1 журил. Бонапарт ары-бер1 журед!. Испанэлк СекфшП Ол орындыща шыгып сетреди Ауганбек. Жарайсыц, Бонапарт! Оцаша уйде бф айга жуык бекер жатпапсыц. (Испанэлгге). Тетенше куйеу боп бармайтын болганына анык кезщ жеткен шыгар. Испанэль Уф-ф! Кудайдыц мунысына да шуюр! Ауганбек. Ертен екеулпз ею атпен ауыл сыртына шыгып серуендеп кайтамыз, солай ма, Бонапарт? Бонапарт. Калауыныз бшсш. Эбдэнпм. Ертенп жиналысты кайтсек екен? Испанэль Ертен Рэт аксакал ушеум13 каша кошкен кудаларымыздын аягына барып кулдыкурып кайтамыз. Жи- налыста нен бар! Ултуган. Онда, тагы да коржын-коскулак дайындау ке- рек болды гой. ддеттегьдей кутпеген жердей Бектур-Виктор шыгып, тагы да сойлеп оте шыгады. Бектур. Американыц Балтимор каласыныц соты кю\\ елтфуге катысы болды деген жалган айыппен казак кызы Галия Асанованы ещрлж турмеге жабу жоншде уюм шыгарды. Казакстан жагы сот гсше ыкпал етуге эрскст те жасап корген жок. Когамдык уйымдар мен зиялы кауым ок]’лдер1 де жумган ауыздарын ашпады. Оян казак! Оян казак! Ол гиыга береди ИспанэлЬ Ылги абыр-сабыр боп жаткам кезшпде осы бфеу сап етш кайдан келед!? Ултуган. Айттым гой баягыда онын басына борене ку- лаган деп. Ауганбек. Басына борене куласа, борене кулаган жакка 189

барсын. Б.ул жакта нес1 бар? «Оян казак» дейдк Бп уйыктап жатыр ма екенб13? Эбдэшш. Мен бшсем, осы тепн адам емес. Бэлкт ел аралап журген Кыдыр шыгар. Ауганбек. 0й, С13 де айтасыз-ау, мынандай заманда кайдагы Кыдыр? Олар жер бетшен баягыда безш кеткен шыгар. Эбдэшш. Дегенмен, ойланатын нэрсе... Испанэль Ойланатын нэрсе баска. Сонымен, ертец жолга шыгамыз ба? Эбдэшш. Элпнде солай деп келютж кой. Ауганбек. Ал, Бонапарт Эбдэипмулы! Эйел алуга дайынсын ба? Бонапарт. Баягы кызды ма? Ауганбек. Баягы кызды ма дегеш несьей мынаныц! Не, саган бэр1бф ме? Бонапарт. Жок, эрине! Ауганбек. Жок болса айтып турганыц не? Ал ертецп жолга дайындалайьщ! *** Б1р1нш! кврпйстег! квцшЫ музыка. Сахнаны айналып бгр бала жуггрт отедй Ол - Бонапарттыц книг Ы1С1 Чапай. Чапай. Ура-а! Бонапарт кекем ертец келшшек экеле- тш болды. Бэр1Ц13д1 тойга шакырамыз. Келп-йздер! Куа- нышымызга ортак болыцыздар! БэрЫзд! тойда кутемй. Келщвдер! Эн шыркап, би билеймв. Тугел келщвдер! Соцы 2006 э/сыл. 190

«Тек бфЛ1к пен ынтымагы бар мемлекеттщ гана болашагы кемел» Нурсултан Назарбаев БАКЫТ КУСЫ (Л ирикалык драма) Катысушылар: Бэтима Бектур Василий Макарыч Анна жэне Карл Нэйман Григорий Емельянов Полина Зелинская-Емельянова Егор Стружкин Инна жэне Олег Ким Нелли Керш - Бэтиманьщ немерес1 Сусанна - Василий Макарычтыц немересь Пак Чен Гу -Онтуспк Кореянын азаматы Оцига осы кундерг Астана мен Алматы цалаларында втеди Б1Р1НШ1 Б0Л1М Бектур жалгыз. Крлындагы журналдыц бф'тшг беттдегг суреттен коз алмай уй шанде тецсепт э/сур. Ол - сулу цыздъщ сурет'и Бектур. Неткен сулулык! Неткен тэкаппарлык! Неткен нэз1ктж! Аспаннан тускен перште де мундай мшсп болмас! Мен бул кызды осыдан бес жыл бурын тусшде корт гашык болгам. Дэл 031! Содан бер11здеудем1н, содан бер1 кугудемш. Акыры арманыма жеттш. «1здеген жетер муратка» деген осы. 1здеймш, табамын, аягына жыгылам! Анасы треди 191

Бэтима. Улым-ау, не деп турсыц? Кшд1 пдемексщ? Кшнщ аягына жыгылмаксын? Бектур. Апа! Сушшш! Мен уйленетш болдым. Бэтима. Кшге, карагым-ау? Бектур. Элемдеп ен сулу, ец акылды, ец тэкаппар кызга. Бэтима. Ен сулу, ен тэкаппар кыз болса ол саган кене коя ма? Бектур. Кенед! апа, конедН 0зше олердей гашьщ екен1МД1 тусшген сон журеп тас болса да жШитш шыгар. Болды! Шешщщ! Мен сол кызга уйленбей коймаймын. Енд1 С13 де «кашан уйленесщ?» деп мазамды алмайтын боласыз. Бэтима. Уйлен деп бес жыл бойы зарлаганымды кула- гына да шмеп едщ, мен дукенге барып келгенше капай табан астында уйленетш бола калдын? Туншен туе корт шыктьщ ба? Бектур. Иэ, туе кердш, апа! Бес жыл бурын коргем. Дэл осы кызды. Содан бер1 оны вдеудемш. Акыры таптым! Айтынызшы, ол кыз меш корсе унататын шыгар, э? Бэтима. Эрине унатады! Унатпай корс1н! Менщ балам- ды унатпайтын кыз эл1 туган жок. Бектур. Эте дурыс айттын, апа! Мен1н апамдай акылды адам эл1 еш жерде туылган жок! (Еркелеп, беттен суйедг). Ал, тойга дайындала бер, апа! Бэтима. Ойбай, кайдагы той? Сен ол кызбен эл1 сейлескен де жоксын гой. Бектур. Ол жагынан кам жеме! Барамын, коремш, аламын. Бэтима. Ал, Астанада Тэуелспдж монумент1н жасауга К1р1С1п жатырмыз деп ен, оны кайтпексщ? Бектур. Онын бутан кесф1 тимейд!, апа. Бэтима. Тым болмаса бфауыз Т1лдес1п келсецш!- Тойга дайындалу кашпайды гой. Кел1н экелетхн болсан бупн- ак дайынмын. Шакырамын агаларыц мен туыстарды. Тек кыздьщ взшщ кел1С1М1н алып келш1. Сонан сон озш ба­ рып казактын ата салтымен кыздьщ кулагына сырга тагып келей^н. Бектур. Казактьщ ата салтымен кальщ мал сураса кайтес1н? Бэтима. Одан да тайынбаймын. Б1р баламды казактын ата салтымен уйленд1ру арманым ед1, тсудайга шук1р, онын да рет1 келгел1 тур. Канша капын мал сураса да берем13. Тек кыз келюшш берсе болганы. Айтпакшы, онын эке-шешес1 ар ма екен? Аты-жон! К1м? Кайда турады? 192

Бектур. Астаиада тирады екен. Аты Нелли, фамилиясы Ким. Бэтима. Негылдейд1, кудай-ау! Нелли Ким? Нелли Ким болса казак емес, кэрю болтаны гой. Бектур. Одан неге шошып кеттйцз? Бэтима. Казактын ата салтымен куда тусш, сырга тагып... Бектур. Калыц мал толеп... Бэтима. Иэ, керек болса калыц малый толеп келш тушре алмайтын болганым-ау... Бектур. Алда-жалда дуниешз тасып бара жатса кэрютер де калыц малдан бас тартпас. Дуниеш кш жек кореш. Айтпакшы, телевизордан езЫз кунде корт журген Оцтустж Кореяныц телехикаясында Ж1пт жагы кыздыц эке-шешесше ушп-топп сыйлык жасап жатпаушы ма ед1? Бразилияныц, Мексиканыц сериалдарында да солай. Букш Европа солай. 1ргем1здеп орыстардыц аксуйектер! кудалык жолында дуниенщ бет1не карамаган. Олар ездершщ тарту- таралгыларын сый деп атайды да, казактын сыйын - калыц мал деп атайды. Бар айырмашылыгы атауында гана. Бэтима. Кэрютер коп акта сурайтын шыгар... Бектур. Кызына калыц мал алыпты деген кэрют1 осы уакка шеЙ1*н корген де, ест1ген де емесп!Н. Алда-жалда коп дуние сурай калса, былтыр ашкан автомойкамды сатып жтберем1н. Бэтима. Ойбай-ау, онан соц 031М13 калай кун корем1з? Сен1ц мус1ндер1ц 61ЗД1 асырай алмайды гой. Бектур. Той откен соц банктен несие алып, супермаркет ашамын. Бэтима. Ауызбен орак орудыц оцайы-ай! Сол автомойкацды ашу ушш ек! жыл бойы табаныцнаи тозбап па ец! Сол несиениен эл! кутылган да жоксыц. Саган жаца несиеш К1М бере койсын. Бектур. «Калауын тапсац кар жанады» деген емес пе, атамыз казак. Бф есеб1 табылады, апа, ол жагынан корыкпа. Амалым таусылып бара жатса агаларым мен эпкелер1м кол ушын берер. Бэтима. «Оларга ешкашаи салмак салмаймын, оз ецбеп’ммен жетемш» деп олардыц берген акшасын алмай журген ©31ц емес пе едщ? Бектур. Иэ... Сол принцип1мнен ешкашаи таймаймыи. «031це сен, озтд! алып шыгар, ецбепц мен акылыц ек1 жактап». Абай. Кандай тауып айтылган даналык соз! 193

Бэтима. Кайдам, карагым... Бфак... ол кыз... Казакша да бшмейтш шыгар. Бектур (царцылдай култ). Э-э, С13 элп кыз жайлы ойлап отыр екенслз гой. Мына журналда былай деп сухбат берттк «Атым - Нелли, фамилиям - Ким, ултым - казак. Он бф жылдыкты казакша бтрдш. «Эйр-Астана» эуе компания- сында стюардесса бои жумыс ютегенше бгр жылдан асты. Бэтима. Не деп кетп кудай-ау? Анасыньщ аты - Инна, экесшщ аты - Ким. взшщ аты - Нелли. Сонда не болтаны бул? Бектур. Казак болтаны! Калай болганда да улкен баланыздын бф ауыз казакша бшмейтш казак эйелшен тэуф гой. Балаларын айтсаншы! Ею кыз, бф улдары бар, ушеу1 жиналып бф ауыз казакша бшмейдк Агылшынша мен орысшага сайрап тур, казакшата келгенде кудай тшн байлап тур деген осы. Ертен олардыц балалары юм болмак? Бэтима. Сонымен, сен шынымен уйленетш боп шешт!н бе? Бектур. Уйленемш, апа, уйленемгн! Ол кыз бф жыл бурын «Астана аруы» атаныпты. Бас бэйген! кала экш! тапсыртан К0ршед1. Бэтима. Сулулар кедейд1 менс1нбейд1, балам. Сен де бе- кер эуре болма. Бектур. Кш айггы С1зте мети кедей деп. Менщ автомой­ кам бар! Келеа жылы несие алып супермаркет ашамын. Бэтима. «Сарт санасымен байиды» деген. Ол - бос киял гой. Бектур. Сарт дегенщп озбек кой. Мше, олар дурыс 1стейд1. Жакында б1р миллиардерд1ц сухбатын окыдым. Онда ол баю уш1н адамга бес нэрсе кажет дептй Б1р1нш1 - киялдай бшу, ек1нш1 - озщнщ жэне езген!н кател1ктер1неи сабак ала бшу, ушйншю1 - киындыкка мойымау, торт1нш1С1 - канша байып кетсен де бгр тиынынды да артык шашпау, бес1нш1С1- 631НД1 тус1нет1н жубай тандай б1лу. Осынын бэр! менде бар, апа, тек сонгысы гана жок. Бэтима. Инна... Ким... Инна... Ким... Осы бф ес1мдер та- ныс сиякты ма... Кашан естщш, кай жерде ест]д!м?.. Бектур. Не, апа, С1з оларды танитыи боп шыккалы турсыз ба? Карга тамырлы казак деген осы. Казакстаниын елшюшен б1р кытай азаматы: «С1здер канша миллионсыз- дар?» деп сурапты гой. «Он миллионбыз» депт1 61зд1Н слил. Сонда кытай азаматы турып: «Онда спдер бф-б1рлер1(ЛЗД1 194

танитын шыгарсыздар» деп кулшт! дейдь Сол айткандай, С13 де кыздыц оке-шешесш танитын боп шыккалы турсыз гой. Онда, Т1ПТ1 катып кетп. Маган конбесе С13 кендфш бересЬ (жуггр'т кеп оны цушацтап, бенинен суйеЫ), Ал, мен жолга дайындалайын. {К^ыздьщ сурепине царап, оны кеудесте баса- ды). Жетемш ертен езще, сулуым! Суретще Караганда курык тусфмейтш асау сияктысыц, керермп. Асау болсац тусау саламын. Шекспирдщ «Асауга тусауын» бшетш шыгарсьщ. Мше, тап солай! Мен - Петруччио, сен - Катаринасьщ. Да- йындал жекпе-жекке, перштем! Бэтима. Жалпы, суретш корт есс1з гашык болгандардыц естер1 онша дурыс болмайды деуип едь.. 0зщ бш, карагым... Ест к;оцыра)>ы цагылады. Бектур. Есш дурыс, апа, есш яурыс! (Тез-тез басып ба- рып есттг ашады. Мацгыстаудагы агасыныц осында жа- тып огщтын баласы Керш тред!. К^абагы салыццы). Керш. Бектур ага, с1з есщпдщ дурыстыгын юмге долелдеп жатырсыз? Бектур. Карай гор-ей мынаньщ сезш! Эжене долелдеп жатырмын. Ол ЮС1 жана гама маган «есщ дурыс емес» де­ ген (эжес7 екеуг к;осарлана кулед'1). Ал, бупн кандай бага алдын? Керш. Мен емес, сен алдын. Кешеп жазып берген шыгармана мугалш ею койды. Бектур. К-калай? Мен мектепте окып жургенде шыгармадан ешкашан ею алып корген емесшн. Сен кате коинргенсщ гой. Керш. Жок. Бор! дурыс. Бектур. Онда мугалшщ жондеп тексермеген. Керш. Мугалшде юно жок. Кто сенде. Мугалш айткан - батырлык жайлы казак ертепа бойынша шыгарма жазып кел1вдер деген. Ал, сен, казак ертепсппц орнына Змей Горы- ныч пен Илья Муромец жайлы жазыпсьщ. Жоне ертепш бы- лай аяктапсыц (дэптерш алып ок,иды). «Сойтш, Змей Горы- ныч пен Илья Муромец уш кун, уш тун бойы шайкасыпты. VШ1НШ1 куш тунде Илья Муромецтщ ойел1 келш, оныц колындагы джойстикт1 тартып алыпты...» Бектур. Тамаша емес пе? Балалар кулд1 ме? Керш. Кулуш кулдк Мугалш апай да кулдк Бфак, 195

такырыптан алшак кеткенсщ дедк Соган Караганда 03т ПР казак ертеплерш окымагансыц гой деймш. 1 де Бектур. Токтат аганмен булай сейлеудь Ержетгш 031Н окып ал! Казф сеншен тэжжелесш туратын уакытым жок. Мен гашыкпын. Метц басыма бакыт кусы конгалы тур! Апа, мен бф досымныц уйше тез барып келе кояйын Акылдасатын шаруа бар. Бэтима. Эй, ана корил Васька уй 1ипмен Ресейге кошкел! жатыр. Олар коштасу дастарханына шакырып едк соган бар- маймыз ба? Бектур. Слздер бара берннздер. Мен казф келем. Шыгып кетвд\\. Керш. «Казак ертеплерш окымай оскен бала нагыз казак бола алмайды» деп 031 ылги айтушы ед1, ал, ез1 «Змей Горы- нычтан» басканы б1лмейд1. Эже, С13 бшесв гой? Бэтима. Кулыным-ау, сен1Н ертеп тындамай уйыктаган кунщ болып па ед!! Кер1м. Эже, апайымыз кайтадан тапсырма берд1. Бэтима. Иэ, ол кандай тапсырма? Кер1М. «Бакыт кусы» деген такырыпта шыгарма жазып кел дед1. Бакыт кусы деген не? Бэтима. Бакыт кусы дейсп-1 бе? Бакыт кусы деген - адамдарга жаксылык сыйлайтын касиетт1 кус. Ол кейде жеке адамнын басына, кейде, тутас елд1н басына конады дейдй Кер1м. Сонда ол тура адамнын басына кеп кона ма? Кэдшп цирктщ кептер! сиякты? Бэтима. Жок, балам, ол - аныз. Оны ешк1м корген жок- Эйтеу1р, емфде жолы болган адамды «басына бакыт кусы конган» деп жатады. Керш. Ол кандай адамдардын басына конады? ^ Бэтима. 031 суйген пендеспйн басына кудай тагала бакыт кусын кондырады екен. Кер1м. Кудай кандай адамдарды жаксы коред1? Бэтима. Жаны таза, вп ниетт1 адамдарды жаксы коредь Кер1м. Ол мен1н де басыма кона ма? Бэтима (кул'т, оныц басынан сипап). Эрине конады, кулыным. Эр адамнын басына бакыт кусы омфшде б1р рет конады дейдк Б1рак, адамдар оны канагат тугпай урктп алады екен. Керш. Жана Бектур ага: «Басыма бакыт кусы конгалы тур» дед! гой. Не, ол супермаркет ашатын болды ма? 196

Бэтима (кул/и). Бакыт деген супермаркет ашу емес... Бакыт байлыкпен ©лшенбещц, кулыным. Керш. Енд1 немен елшенед1? Бэтима. Бакыт деген — эуел1 амандык, сонаи соц канагат. Керш. Канагат деген не? Бэтима. Канагат деген — барга шуюршшк ету. Байыган устше бани туссем екен деп жанталаспау. Юс1 акысын же- меу, жет1МД1 жылатпау. 0згеге зорлык жасамау. Киянатпен жиналган байлык киямет-кайымда тозакка апарады. Керш. Тозак! Тозак! 0лген соц бэр!б1р емес пе? Кейбф елдерде олген адамды отка ортеп Ж1беред1 гой. Бэтима. Олай деме, кулыным. Отка адамныц тэш гама куйед1, ал, о дуниеде жаныц куйедь Жан азабы той азабынан ауыр. Керш. Бакыт кусы туралы кызык бф эцпме айтып берщшш, мен соны шыгарма етш жазайын. Бэтима. Айтсам айтайын. Ертеде бф патша бопты. Ол мацайындагы елдердщ бэрш жаулап алып олардыц бар байлыгын иемденшть Оныц жаннан аскан сулу да кесфЛ! эйел1 бар екен. Байлык пен дэулетке эбден мастанганы соншалык, аспаздардыц дайындаган неше турл! тамагыныц бфш де унатпайтын болыпты. Сулу эйелшщ тамак 1шпей азып бара жатканын корген патша муньщ себебш сурапты. Сол кезде кес1рл1 сулу айтыпты: «Мен1ц бакыт кусыныц ет!нен жасаган сорпа 1шюм келед1» депт1. Патша барлык нокерлер1н бакыт кусын аулауга иабередЕ Бакыт кусыныц кандай екен1н ешюм де бшмейд1. Акырында б1р орманшы жолыгып, бакыт кусы мекендейтш жерд1 бшет1шн айта- ды. Некерлер орманшыны кимап, бакыт кусын устап экел, экелмесец басыцды аламыз дейдг Сонда орманшы турып: «Бакыт кусы менщ басымнан кымбат. Ол елд1Ц басына конгалы журген кус. Басымды алам десецдер ала берщ1здер. Менщ басым ел1мн1ц бакытынан кымбат емес» детт... Кер»м. Ор1 карай... Ор1 карай айтыцызшы, эже. Нокерлер бакыт кусын устап па? Бэтима. Жок, устай алмапты. Осы елд1Ц басына бакыт боп конуга келген касиетп кус бул жердег1 адамдардыц кара ниетшен шошып баска жакка ушып кет1пт1 десед1. Керш. Ал, патшаныц эйел1 кайт1пт1? Бэтима. Сол жылдан бастап б1рнеше жыл катарынан кургакшылык боп, елд1 аштык пен ауру жайлапты. IТатшаныц бурынгы жаулары кайта бас котер1п, аштык пен аурудан 197

элареген елд1 басып алып, улдарын кул, кыздарын куцге ай- налдырыпты. Байлыкка мастанып, канагат дегенд1 умыткан кесфЛ1 эйелдщ кесфшен бутш бф патшалык жойылып, жер бетшен курып кеткен деседт Керш. Оларга бакыт кусы кайта келмеп пе? Бэтима. Ол жагын бшмеймш, балам. Бакыт кусы ынтымагы жараскан, байыса баймын деп таспайтын, жок болса жокпын деп саспайтын канагатшыл елд1 пдеп, жер элемд! шарлап журед! екен. Керш. Эже, ол бвдщ жакка келе ме? Бэтима. Келедд неге келмесш! Тек оны багалай бшу ке- рек. Бакыт кусы бакытты багалай бшетш елдщ гана басына конады дейдт Керш. Басына бакыт кусы кеп конатынын Бектур ага кайдан бйнп жур? Бэтима. Е-е, ол агац казф киял кушагында. 0мф бойы б1р кызды тус!нде квред1 екен. Сол кызы табылыпты. Ещц соган уйленбекш!. Кер1м. Рас па эже? Бектур агам уйленгел1 жур ме? Бэтима. Солай деп табан астында алып-ушып шыга келд1 гой. Керш. Урр-ра! Бектур агам уйленедП Урр-ра! (Кенет сетргент цойып). Егер... Бектур агам уйленсе... мен... мен бул уйден кетем бе? Бэтима. Олай деп кш айтты? Бэршв б1рге тура берем13. Кер1м. Мамам айтты гой, Бектур уйленгенше эженнщ касында боласын деп. Бектур уйленген сон 031М13 алып кетем13 деген. Эже, меш оларга ж1бермед13Ш1. Олар бекер- ден бекер урса береди Уйде отырганда екеу1 акшадан баска энпме айтпайды. Жалыгып кетем. Ал, тунп сагат он болса бггп «отбой» деп шамды ош1р1п, белмемнщ ес1Г1Н к1лттеп жауып кояды. Байгус Тимурга жаным ашиды. Былтыр каникулга барганымда «Мен1 де ала кетши Мен1н де эжеммен б!рге тургым келед1» деп жалынган. Бэтима. Турса турар. Оны папац мен мамац келген сон акылдасамыз. Кер1м. Жарайды, эже. Мен бакыт кусы туралы шыгарма жазуга К1р1сем1н. Керш оз болмесше кетед '1. Бэтима э/салгыз. Бэтима. Инна... Ким... Кш ед1 булар? Бул атгарды кай жерде жэне кашан ест1п ед1м? Ким... Казакстандагы кэр1стерд1ц жартысы Ким боп келед1. Ал, Инна... Екеу1 катар турганда ем1с-ем1с еспген сияктымын. Инна... Ким. 198

Ест цоцырауы цагылады. Бэтнма. Ес1К ашык, юре бер! Уйге Ресейге коптел! жопщан Василий Макаровичтщ немерес! Сусанна тред!. Сусанна. Бабуся Бати, вас ждет моя бабуся. Все гости собрались. Бэтнма. Э, Сусанна, сен екенсщ гой. Кдзф, казф барам! Керш. Сен неге казакша сейлемейсщ? Казак тшнен ылги, «бес» аласьщ, ал езщ бес ауыз соз бшмейсщ. Сусанна. А-а, Керим! Ты уже дома? Здрасти! Сенна ду­ рне емес. Мен казакша сойлей аламин. Саламатсин ба? Керш (оныц созте пиек-сшес/ к;ата кул'т). Жарайсьщ, Сусанна! Казакша уйрешп капсыц. Сусанна. Сен езин орысча сойлейсин. Сонан сон мен ка­ закша уйренбейдй Бэтнма. Эне, Сусанна тауып айтты. Алдымен ездерщ казакша сойлендер, сонда 613 тез уйрешп аламыз деп тур гой. Жарайсьщ, Сусанна! Керш. Онда кел, екеумп казакша шыгарма жазамыз. Сусанна. О чем? Керш. Не о чем, а, о ком? Сусанна. Иэ, о ком? Керш. 0-э, мен дурыс айтпаппын. Юм туралы емес, не туралы болады екен гой. Орыстар жанды нэрсешц бэр1н «К1М» десе, казак тшнде тек адамга байланысты «юм» дейд1. Ал, калган Т1р1 жан-жануарлардын бэр1Н «не» деп атайды. Сусанна. Иэ, тусундим. Не туралы? Керш. Бакыт кусы туралы. Бакыт кусын орысша не деуш1 ед1? 0, есше туст! - Жар-птица! Сусанна. Жар-птица? Мен ол туралы ертеплерден окыганмын. Кер1М. Ол - ютаптагы ертеп. Ал, бул ертепн1 еш жер­ дей оки алмайсыц. 0йткеш оны мен1Ц эжем гана бшедк Ол маган жаца гана бакыт кусы жайлы гажайып ертег1 айтып берд1. Каз1р сол туралы шыгарма жазамыз. Сусанна. Та-ма-ша! Дурыс айттым ба? Кер1м. Керемет! Туб1 сен казак тшнде телехабар журпзетш боласын. Бэтнма. Ал, сендер шыгарма жаза берпщер. Мен1 Сусаннаныц атасы кутш калган шыгар. Шыгып кетеЫ. 199

*** Аплютыныц Киш станица атанып кеткен шыгыс жагындагы Емепьяновтардыц цора-цопсысы, монишсы, жаздьщ ас уш мен ауланыц цак, ортасына салынган бе- седкасы бар бес бвлмел/' ецсеч/ уш. Бул уйдг Емельянов оз цолымен тургызган. Откен гасырдыц алпысыншы жылда- ры Алматыныц телиржол техникумы^ б'итр'т, сол жыпы взшен бгрге оцыган Марияга уйленед'и К,аланыц орталыгына цараганда пэтер ацысы арзандау болган соц екеу1 оздерг туратын кошеден пэтер жалдаган. Мария туцгыш бала- сына екщабат кезтде Василий тэуекел деп келес/ кошенщ бойынан 15 сотых, жер алып, уй салуга трютй Сол уй бес жылда эзер салынып отит. Уй бппкенде Мария уш баланыц анасы бон улгерген еди Емельяновтар бугш сол уймен цоиипаспац. Оларды коийрт экетуге сол жацта б!р жылдан бер1 турып жапщан улкен улы Григорий мен оныц эйел/ Полина да осында. Беседкадагы узын столдыц б1р шетте Василий Макарыч улкен жез самаурынды цойып, Ресейден келген улы Григорий ботелкелердщ аузын ашып, эйел! Полина тамак, цамымен жур. Уйдег: заттардыц бэр! буылып-туййлген. Бэр/ кошуге дайын. Василий Макарыч коц1лс1з. Ол ет цолын артына устап, уй штде арлы-берл1 эюур. Ушмен цоштасып, коцт толщып турганы байцалады. Ауьщ-ауьщ дылщылданган козш орамалымен суртт цояды. Григорий. Не болды, папаша! Квщлщ толкып тур ма? Тусшем, тусшем! Бул уйд1 мамам екеулерщ оз колдарьщмен салдындар. Елу бес жыл турып, осы уйде уш бала тэрбиелеп есфд1ндер. Енд1 соньщ бэрш табан астында умытып, калзй кешш кете саласьщ! Василий. Гриша, мен кетпей-ак кояйымшы... Бф турли-- кимаймын. Григорий. Букш балалык шагымыз еткен бул уйд1 тас- тап кеше салу бпге де оцай емес, батька! Бфак, кешу керек. Уакыт талабы солай. Казактар айтады гой, «есщ барда елш тап» деп. Есшп барда елш13Д1 тауып, тарихи отанымызга кошкеншв дурыс. Василий. Казак даласына аталарымыздыц КОНЫС аударганына жуз елу жыл болыпты. Содан бер! канша урпак ест, канша урпак о дуниелж болды. Бэршщ моласы осы казак даласында шашылып жатыр. Тшт1, атац мен эжец Де» 200