Ж.Нәжімеденов 1

Б1з койдык кой, орине, ойын калды, ЖеТ1ЛД1К. Бфак агай эл1 де ойнап журген секщдп.. ЕСТЕЛ1К Кдрыса эл1 сол согыс ызгарлары, ол да сенен шыгар-ау 13 калганы. Кеселер тугел сынып улпрген жок, кенергенмен дастаркан аз бардагы. К,ыз-ойнакка айналып сукпат кешкг, кара етчктщ табанын мыктап тестш. Тер тесектер бутш тур эл1 бфак, уйткеш оган сенен сод шыкпапты ешкш. С1з бардагы б1ткенмен казы, кымыз, коп аузында эл1 жур эзшшдз. Юм бшед1 жыгылмай турган шыгар, бф журтга ат байлаган казыгыцыз. Домбырад да сондагы бурауында, 1шекке кодган тозадын тур ауырлап. Сен мшген ат суйеп кураганмен, сеш керген юсшер жур ауылда. Бэр1 ескерткзш озще тунып турган, бэр! сеш келед1 умыттырмай. Жанды, жансыз — бэр1 де сет айтады, эжем кайтсш келер деп умгг кылмай. *** “Беломорды44 шиырып, Т1П-Т1К устап иыгын, окуга емес, фотога тусетшдей кшнш, кулш кдна кдбагы — создщ 1здеп ишш, 199 !

Ж1ПТ бола калады — ел баласы буйыгы. К,ойнындагы дэптерш жаза-жаза олец гып, уйренед! содан сон сырага акша толеудь Жо-жок, сынап жаткам жок,— 031М13 де сол ед1К, стипендия алганда калушы ед1К кенелт. Айырма тек: алгашкы жылдардагы акын ул, келе-келе сыншы боп “заказ” алар акырын. Акындык пен сыншылык — акыл берш катырып, мугалш боп ауылга аттанады акыры. САБАК, Кешфшшш устазын какканымен аркага, жаграфия сабагы, осхресе, картага киналатын ед1к-ау коп-коп 1здеп, коп 1здеп, тауларды вдеп баттык 613 талай-талай тендзге. Мемлекеттер арасы — ирек сызык кинайтын, бфш-бф1 сызыктар суйреп шыгып кинайтын. К,ай жагына карасан — бас катырар шимай тур. Шимайлаймыз бупн де онер жойЛ1, уй жэшн, кей шимайьщ ми тугш, кагазына сыймайды. Мемлекеттер арасы — шекарадан гор1, тек, адам менен адамньщ аралыгы кинайды. К.ЫЗДАР Сушп калса — аЬ урып, алданады гул июкеп; билер сонсон катырып “чарльстон” мен “твиске”. Жана жылап, енд!, мгне, кулш тур — о, тусшем, тус1нем: “Уятсыз” деп тйщеп алып Ж1ПТТ1 аяйды ептеп 11шнен. 200

' Унатады казфп карындастар сезгещц, отюрлеуш эзйщщ, астарлысын создердщ. I Унатпаса — кулш кур, коштасумен шектелер. Бэршен де жгпттщ жасыктарын жек корер. I *** Мыктылык бар. осалдык бар гажайып сулуларда, сонын, бфш жазайык: Мыктылыгы — гашыктары коп оньщ, осалдыгы — сонын, кобш елеуй Мыктылык бар сулуларда не турл1, ен бастысы — осалдыгы сеюлдк ОТ БАСЫ Жаракат бар жанымда — ашып калма, атом ЖЭЙЛ1, жер жэйл1 ой осып салган. Аштык пенен жетхмдж туралы ойлар, уйыктап жаткан улымды шошытпандар. Тунп ойларьщ тук те емес — жаза гана, эр минуты келед! азап ала. ЖесфЛ1ктер туралы касфегп ой, ауру, кэр! шешемд! мазалама. Ул кайгысыз ерю бар есеюге, кайгы адамды осфер десе — кулме. Тек айрылу туралы ашкылтым ой, донбекнптпе жарымды тосепнде. Уйыкта тыныш уЙ-1Ш1, сананды ап шын 14-1296 201

аландатса тек жаксы ой аландатсын. I Жумсак тосек, дуние — 'сендердт, бататыны болса, тек маган батсын! *** 8же, Элде “журегщ толып” кегп, элде бф кон.1ЛС13 ой конып кегп — Меш корсен бупнде, бар бшерщ жылау да емес, кемсендеу болып кегп. Элде шаншу алды ма бурш пнтен, 1ше алмайсьщ шайды да бурын шжен. Тура келсец— каласын, кездж кусап, ал, жантайсан, жатасын, бф уыс боп. Алакдньщ сай-сай боп тандай кусап, кдрьщ — кармак болыпты, болмай кушак,. Неге корка карайсьщ айналага шфйс бутакка уялаган торгай кусап. Бф ауьфлык эйтеуф санада тур, коркыныш пен уэЙ1мд1 паналатып. Куннен-кунге енкейтш мына мезгш Кайда тана экетш бара жатьф? *** Журе туршы, пул болганша бф мальщ, 0Л1МД1 ойлау — не берер, журе туршы, уйленгенше улдарьщ, есейгенше немерен,. Крпарылсан, тым ерте дауыл кунп емендей, 202

ул-немерец куш ертец, “эжем кайда” демей ме? Не айта алам, ул — ынжык., не бере алам еннн етш; Отырам ба кумшжщ, суретщш корсетш? Кдрау керек “обалга”, немереншц бата — емх. Керек шыгар оган да, бф “шуйке бас” эперу?.. ** Коншшнщ леклтпес1 секций, шщершнщ беюпгпеа секщщ. Отау уй боп к,уралганда ен алгаш кернл берген кетхк кесе сеюлдх; к;олга сент: “шап” дегенш секций, жанга сенш: “шат” дегенш секщщ, тунгыш улым, ен к,ымбатым, сеншш, тунгыш жазган сэгп влещм секций. *** Тагдырдьщ тек сен ушш шыгарган сол “кдулысы”: балан — ерке, куйеущ — жалкау кйа. Бфш сыйлап, бфше тезуменен бфаз жерге кеп капсьщ, байкдймысьщ. Менщ кдмым — эйтеуф балан к,амы; мен де камынды 1здеп ем — таба алмадым: К,ара к,асын мактадым — сыланганын, 203

к.ара шашьщ мактадым — таранганьщ таздьщ таранганындай — неге кулдщ? Бар курметш: езще сене бшдш. Экранын, — б!р менщ кас-кабагым, театрьщ— кулккл бебегщнщ. Баска кыздар бурымын тутед! кеп, модалардын кезепн кутед1 кеп. Ал, сен журсщ ас уй боп — “шаштаразын,”, ательен — азык-тул1к дукен! боп. Кимедхн сен дукенн1ц тар етег1Н, бшмедщ сен, бшмеген— кэр1 етед1. Сонын, ушш ырзамын: бшмедщ сен менен баска мыкты акын бар екенш. шындьщ Неге мунша кеш1КТ1 деп тандана, ас П1С1рш кутпе кеп; жерш де кеп бармаган, 1сш де кеп б^тпеген. Кеш1кт1 деп карама, ерте келсем — ол да сын. Журдш, рас, далада, уйде езщ болгасын. Юнэ такпа, курсыншы, кутан, рас, куншен. Ауырып кап бф сыншым, кенш1н сурай кфш ем. Куткен1НД1 — ар корме, мен берме ондай-ондайга. Жалакысы бар жердщ, Жиналысы болмай ма. Окпелейсщ нес1не, ал, айтайын дурысын: 204

кетюкен бф досыммен табысып ем сыра шип... *** Бф тагдьфмыз, кайгы арман ортак, бЬге сок,к.ы да; бф к,азык,ка байланган ею жетш токтыдай, екеушз де ынжыдпыз, екеумхз де сенемп, ею ушындай бф жштщ бф-бф1шзге ерем13. Бф тагдырмыз, дегенмен дауымыз бар не турль Унаткан бф олещц ею окушы секши. *** Болмаган сод махаббатсыз, СуЮС13, омф оссе — атамадсыз: тыюсыз. Кдлай тана тыйылады, ыргалган к,ыз бен Ж1пт кушп-жанып турганда. Жазгырасыз жанды-гудщ, тук ойсыз: махаббаттыд мэдгшшн тшейаз. Кдлай мэдп демек едщ, бф жанга: айрылысу меден олш турганда. 205

*** I Тым ащы айтсам, кейше, 1С1нбей кет. Тым тэгп айтсам мэн берме, тусшбей кет. Тэта созден — адыл, ой ауырады, тэтп жеген сэбидщ тю1ндей боп. Тек тэтп соз емес дой суййсп етер, бэрш тэтп айта алман шп бекер. Тэтпге ылги уйренсе тандай байгус, ащы татып бф куш куйш кетер. Пэк кэщлге, бет-жузге карамай тук, ащы СЭЗД1 кейде мен далам айтып. Кезщ болсын ол сенщ ащы адсаган, кезщ болсын тэттш! каламайтын. бкпелеме, мен емен “таза” жендет, тузды созбен ойым жод жаза бермек. Асыл жанныд озх — бф жарадат, жаракаггы ащымен жазады емдеп. *** Карай-дарай дасыда, дарлыгашты унатдам. К,арай-дарай шашыда дара орманды удатдам. Коп удшл козще теренджп таптым ба. Ери-ери созще, ершес боп даттым ба. Куа-дуа сезшд1 сездфмеущ уйрендш. Коре-коре озщщ, кориц дызга уйлендш. 206 9 •

*** г Бала боппын: !I'• бак,, талап, ойламаппын гумырда; I; жалгыз улды какпалап, 031НД1 шын угуда. !! Бала боппын: I кердщ бе, бата алмаппын дфшдеп, сенен озгелердщ де жаксы екенш бшуге. Есешппш: кызумен журш калып кешк,урым, кеииккенде жузщнен бф суык соз еСТ1Д1М. Есейшпш: бугшп кдбагыцнан тусшген, жэне де... 03 М1Н1МД1 ойлай-ойлай шпмнен. *** 0ГП, 0ТТ1, бф ТуН ОТТ1, ОТТ1 КуН, суйенгенш — келер куннщ коггпп. Кеше тарткан куйд1 бупн умыттым, кеше тапкдн дос жанымда жок бугш. 0ТТ1, отт1... домбьфамньщ сазды уш, журепмнщ кайгысын к,аз, каз мунын, к.азып, к,азып шыгар асыл мазмунын... 207

Кастарымныд, динайтыны, копии, ! достарымнын., сыйлайтыным, аздыгы. I Бфад, бфад шатагы сол, шатагы: г кеше батдан ай бупн де батады, кеше ерггкен — ерпед1 бупн де, ! алгы куннен тущлме, дос, тудхлме. *** Шарасынан журедпд арман асып кеткен кезде жас топп алган асыл. Коз жас удин бфеуден уяласыд, бфеуге керсетуге арланасыд. Тар коршш кед пейш уй-шп бхр, аз коршш жарыдныд кумю уш, жаныдменен алгашды жылаганыд, секши екен алгашкы суйхсущ. Тиген шакта турмыстыд балгасы доп, жаншады екен бф сотте бар даслрет. Алгаш рет исщен кедшщ далып, танисыд-ау 031ДД1 алгаш рет. Одан эр!? О, досым, сурама эр1 — домбырадныд дулагы буралады: дайгыра алсад, ол — сенщ жубанганыд жубанганыд — сезгенщ кунэд барын. Жата алмадым кобше, жайында адам баска келсе жакпас ой — уэшм магаи. Тек жарыма жадтым мен, жадтьфды ол: мадтап едщ тамагын дайындаган. 208

III Маган коп жан жак,пады, жакпады эл1, осы куннщ, естн аттагалы жарым гана жакты тек, жактырдым мен сонгы жазган жырымды мактагалы. Максатымыз “кен ойлап”, “киыр кешш”, тусппссен, туйед1 бушр несщ. Бодщ уйде “жумысын” журпзедд “Кулинария-одеби” ушрмеск *** Коншмнен кетпедщ, сешн, КОН1Л1Н мендей ме. бкпелепш деп меш, окпеледщ сен кейде. Солай... бшсед тусше, пэлен екен деме енд1. Ренжггпейтш кюшер ренжтш келедь *** Сен анкау ен ак улпа булт сыкылды, мен к.атал ем катпарлы шын сыкылды. Сен жаксы едщ — бфден сенен бастадым, меш мактап жазылган сез сыкылды. Мазасыз ен мыкты сурак, сыкылды, жазасыз ем — керен кулак; сыкылды. Сен кызык ен — бфден сенен бастадым, газегпд ен сонгы бет! сыкылды. 209

*** Неге есше туей екен есю жырым, неге адсадым есю-есю досты бупн. Кщфте тур асыдныд туарущ, достар келш далатын кешдурым. Суытты ма ладабы копйд ботен, ладапшы ед1 бфйпд келшшеп. Жадсы жьфымды одыса — келупп едд келмегеш — жаза алмай кеттш бе екен? Кешпсп гой, дос дайда, таные дайда жадын едш — сол ушш алыстай ма. Кешегщей тагы да жалгызбын мен, “Кейк” дайда, япыр-ау, Эб1ш дайда? Кщфте тур асынды, ол1П-талып тудшейж, тудшеек сенш барып. Асыдтыд деп жатуга дау сап журер элде болса бтреу! келш далып... *** Бф суйшш сезшгенше, СОЛ ЭЛ1 журек байгус арып-ашып болады. Анда-санда бф согатын дуаныш, анда-санда бф келетш донагым, келер болсад — сушите кф, юр демеп, мен де сеш мадтап талай юрген ем; келерде тек достарыммен б1рге кел, кетерде тек дастарыммем б^рге кет. ♦** Тындап едщ куй1мд1 суйш, тулеп, бфте-бфте мен содан бшктедш; Тур1м гипс секшд1 ед, сенщ ушш 210

алтын болып шык,ты гой МеН1Н, 1Ш1М. Сулу емес едш мен — болып кеттш, батыр емес едш мен — жендп кеттш. Тындай-тындай кушмд1 жаныма енд1н, коре-коре жузшд! конш кеттщ. ЭЙЕЛ Убектейш, УЙ-1Ш1 — колденен, шоп жатпайды. Столынды жиысып, ютабынды каттайды. Келгешнде даладан бэйек болып, бфтурлх кершесщ сен оган жудеп кайткан сыкылды. Б1р жымиып плщнен, кус жастыкты бауырга ап, кырып кайткан юсщей шфенесщ ауырлап. Ылги солгын боп турщ коршед1, кутш кеп бэтецкенд! кептфш, балагынды утйсгеп, жургеш ьшги тепстеп, б!р Кфштар пендедей: Сен 1шкенд1 ол 1шпей, сен жегенд1 ол жемей. Эйел сондай. КемдЬсун шашын сипап, асын жеп, жургендейсщ сен бук1л жаксыларга “масыл” боп. 211

ПАРАДОКС Куй мейлщ: жак,сы Эйелд1 — еркеп, ЖуЙр1К аТТЫ — Т13ПН1, жаксы авторды — жазганы билейдг Кул мейлщ: жаман еркекп — эйелх, жаман атты — тппш, жаман жырды— авторы суйрейдх. *** Умт коп кундер жаксы, уйкыц кап, жанып турып эн айтасьщ, куй тындап. жан желхгщ елге сыймай, уй турмак, Жар бел1нен кушактайсьщ “сикырлап”. 0КШШГП тундер жаман, уйкынды ап б1тер бэр! — жанды ерхтер куй турмак- Эн орнында — жетел калып кикылдап, жар орнында — тосек калып шикылдак- *** Сую ушш жур гой журт кедес сурап, суйетш жан былай суй демес бхрак- Саган уксас кыз корсем— айрылгым жок, бул, эрине, мыктылык емес, шырак. Жанарынды коя тур дедгелетпей, кездщ жасы тур каз1р емге жетпей, саган уксас кыздарга — осалдаумын, (мыкты болгым кеп журген мен де жок кой). 212

Бэр1 — сую, кудайым ондасын тек, жанса — жансын журектер, тсщбасын тек. Саган уксас кыздардын. суйем бэрш, маган уксас Ж1пттер болмасын тек. *** ...Жтт кегп жаралы — юнэ арттындар несше: эр кызга бф кадалып карайтыны нес! деп. Семья тозды 1Ш1нен жур ол да озш табалап... койлеп тозган к!сшер матадан кезш ала ма. *** Уакыт — кашыктык деп калам угып, сол кашыктык, — жада ой, жада бшм Ал, бос уакыт дегенщ менщ уипн столым мен твсепм аралыгы. *** Бузылмасын уя бф, туган ауыл, от басы; сол от басын киял гып бГГТЩ эбден, токташы. Уя жаксы, тек онда балапан боп сыясьщ- Шыкпас ед1 кырандар кия алмаса уясын. 213

*** Ы — аппак, таспадай, Ракеталар жупрш Шык,к,ан кезде, аспанга шнш калар гурйп. Одан горн.. бф турл1 мына аспанга сикырлы, жарасатын сык.ылды карашанын. к,ик,уы. *** Шептщ даусын, су унш, КуЛГеН К0ЛД1 К.ЫСЫЛЫП, бала-бак,ша шуылын, аяктардын, тысьфын, тшеймш мен — бекер ме?! Тшеймш мен: бф туш бузып кетпесе екен деп Зенбфектер зфкйй. *** Жан кешпеген кол сулу, жан баспаган к.ыр сулу, кдйыршыга — бэлсшу, кдйраттыга — курсшу;. кдтыбаскд — нэресте, кайрымдыга — арамза; алынган соц — бэр1 еск1, ашылган сон— бэр! арзан. ** * (Абай ескерткшше) Котермейд1 келкуд1, кобецсуд1, кайратты ойдан ершген олен сырлы; 214

к.атал заманнан шыккан кайрымды жан, кара таска коктеген емен сын-ды. Дара туган тулгалар, ен кемшде калады екен ешкшге тецгершмей. Осал ортадан шыккан мыкты ккл, мыкынсыздын. буынган белбеушдей. Кдзыналы жан алтынын токкен кулге, кул боп жанып кеттт! коппен бфге. Кдрангы елде жаркырап туган олец, кара тунде маздаган отпен бфдей. Емен-дагы куласа — бетеге екен, дара туган тулган да отед! екен. Тек кана карангыда жанган отгын, жарыгы тым алыска жетед! екен. *** Жаксы десе — жылынып журек ж!бш, жаман десе — жулынып бфер жшт, М1Н1М13Д1 03Ш13 МОЙЫНДЭГаН езге бфеу корсетсе — ренжщпс. Актарыла кап кейде какьфап кеп, сындык кейде шолмектей шатынап кеп. Акьшактык жасаппыз алпыс турл!, коршбешк дегенде акымак боп. Бэр1 жора булданбак, гсшбекке, айкай салдык 61ЗД1 жон тусш деп те. Адалдыктан тайкыппыз кейде озш13, арам болып коршбеу ушш копке. Жшт атын тутканмен корпе кылып, асы бггкен аяктай тонкершп, кызартыпты бет-жузд1 бояудай гып, неш мыктап жасырсак — сол коршш. 2]5

Жаксылыгын не керек бф жанбасад, жамандыгын не керек б!р жанбасад, жамандыгын унйн бхр жасымасан, жаксылыгын ушш бгр булданбасац?! *** Акын деген коп бпде, ■пршйпкте бф1 утылса, енд! бф1 утады: отказ мейлщ, отюзбе “темпланга” ютабын. Коп акынды шыгарды сыншылармен жекпе-жек: бфеу мыктап куанды, ещд бфеу окпелеп. Сенде казф аз окпе, таниды журт бфт1ндеп, тек жш бар газетке, бастыкка юр булюлдеп. Солай, достым, барлыгы, такырып тап, жаз, жупр. Жаман пейштарлыгы,— жаксы жьфдьщ аздыгы. 0стйс содан жогары, “сот сапар” бар батадай. Б13Д1 де енд1 согады атымызды атамай... *** Салактык бар сактыктан да куштхрек: бф салактыд калтасынан тусп ме, терьшилан жолда жатты, кьщырган уш жас жшт келе калды устше. 216

Бф1 корт — 03 козше тур нанбай, екшийсц — тас тобеден ургандай. Ушшшкл шошып кейш шегтщц, шыныраудын жиепнде тургандай. Тапкан акта шыгар-ау бул касыктап, элде, мумкш... кой, кой оган асыкпа. “Сен ал!” — дедк Мумкш бу да куш ед1? “Сен ал!— дед1 екшшкп — ппелш”— “Сен ал!” дед1 ушшшкл кайкайып, “Сен ал!”, “Сен ал!”, “Сен ал!”—дед1 ушеук Бфак ешим бас салмады дем1пп, кетп бэр1, кетп кешн шепнш. Урейленд! алдарында акша емес, жаткан сын-ды элдекшнш, ел!п. Бэлкш олар сескещц ме мынадан: корд! ме деп тортшпй боп бф адам. *** Осек десе— бэрг де беттемед1, осек десе — бэр1 де жек коредк Тусш калса осектен коред1 зим, осектен корд1 есешш — жетпегенш. Сыналса акын — осекп тергейд1 екен, гар алса атын — осек деп терлейдг екен. Сол осекп айтпайтын К1С1 тана ештенеш осектен кормеШн екен. *** Дэлел керек гылымга — кш жасырды, К.ОЙНЫ-К.ОНШЫН архивтыд сырлас удпп. Тым болмаса алдайтын б!р гасырды, шындык, керек гылымга — бул да шындык,. Ал, гылым шындык, ушш керек екен; дэл осыган окушым не дер екен: 15-1296 217

•пршщ сену уийн тцшпне, тф1Н1 кейде олтфш коред! екен. *** Табигаттан болады ол; табигат кой, тепнде, болатугын ала кол акыл-ойды болуде. Мына адам ба? М1Н1 коп, солай де де — журе бер. Кушщ жок-ау кудфет, жонып-жонып жаберер. Болмайды оган, сен еппен — неш болсын колыднан озш, жасау керек кой, жондеу ушш содынан. Мына бфеу бас мулде агаш ожау есебд бул баска да жас кунде ми турыпты деседй Ал, жас ж1пт жур бфде шашып-топп, карпынып: кшге косарын бшмей акылынын, артыгын. Бфеу, оне, тгрг олдд коледке ойга уялап: караулыгы бфеудщ кайрымдыга киянат. Негыласыд, коздеме шагынуды ещреп, 218

онерде ел озгеден кем коред! мен! деп. Крлдан келмес курысын дау шыгарма, барын ал, шагын болса ыдысын. — аз куяды, налыма. *** Сут орнына суды уйттык, соз орнына адкылдак, ЖеЗШ13Д1 жылмиттык, берпшз гып алтынга. К,айда айырма: б!р болды осалдык, пен мыкдылык,. Акыл болса — уйрендйс, ауру болса — жуктырып. Жер мен кокке тецеп ек, арзан, кымбат арасын. Ол тен,еу де, не керек, есюрйт-ау, шамасы. Себебк мен утылдым, кабыргаммен сейлестш — аспан жакын сыкылды коцшшен кей достыц- Анау алые дегенд! жакындатсак, анык б!з, мынау жакын дегевдй алыстатыл алыппыз. Жанын жакса от устап, берер беги “бутшдеп”, Нокаут аз бокста, упайменен уту коп. 219

Дана емессщ — дад^ьщ кур, ■ суйсшу де — ой деп пе ед, ■ Сары думды алтын гып, алмас кест эйнекпен; Жезд1 алтын деп мейлщ Мадта! Сенген болам той. Жездщ туп кетпейдд тек алтынга обал гой. Бал орнына — су жуттыд, жыр орнына аддылдад, жезш1зд1 жылмиттыд берпсв гып алтынга. Анау дымбат дегещц арзандатсад аныд 613, мынау арзан дегедод дымбаттатып алыппыз. *** Ккл болса кетершер, бшк деген жетедк альпинисте ек1 емф бар, екеу1 де отед1. Бфшшкл: шынды барып, душу ушш кетедь Екшшкл: мыд буралып, тусу ушш кетед1. 031Л сезд1 котерщдер, айтсад егер туйшмей: кей экшде еш омф бар, екеу! де диын гой. Бфшшнл: жада орынга бару ушш кетедг. Екцишск сол орында далу уппн кетедк 220

*** Данкта дэм бар дейд1, езшше эркш гулейдт Аз таткандар: бал дещц, кеп таткандар: у дейдй *** Бггп, бггп бфаз бедел тусхрш, ТуЙС1КС13Д1К— ЖЭННЫН, Эрам 1С1П, ол да кейде аланкы боп, кинайды бфеу тым “кем”, бфеу “артык” тусшш. Тауык сын-ды бф уйретсе кыт-кытка калмайды екен, алдайды екен журт мыктап: жьф жазып ем — бф танысым уялтты “Статьянды окыдык”— деп, “куттыктап”. внерге улкен талап бар гой, асылы барлык талап — талап емес, осыны ук. К,урекенн1Н “Кшкентайын” шертсен сен, жттгер бар: “Жлбер,— дейтш,— косылып”. Рас, жан кеп алатугын угына, ой токтатар эр тенеудщ ыгына. Ал, кейбфеу карайды екен алдымен мукабанньщ катты-жумсактыгына. Булай айту ащылау ма? Сен 0ЙТ1П аз нэрсеш жазба дейсщ кенейпп. Сет кей жан булдар, бфак, бшп кой, ютап кунын тиражына кобейтш. К,анша байтак болганымен, тапшы элем... блшегенге мукабамен, акшамен. Салмагын, шын, катьфмамен елшендк сатылмайтын онер жасай бастап ей.--. Журсщ, эйтеуф, айналайын тусхшк, бфеущ ит кып, бфеулерд! КЮ1 гып. 221

*** -Бурау керек, кылбурау, сынау керек шьщгырса ауырмайтын жандарга тумау керек тым к,урса Керек, керек агайын, бэр1 керек дер едш, ауыртуга кей басты дэр! керек дер едш. *** Бпде уш турл1 пиар бар, уш тур! бар — шук!р де, бфг. озще айтылар — жырынды тез бтр, бер; екшипсг сен жэйл1 айтылады баскага, ал, уишшй: ешкшге айтылмайтын птарлер. ШЫНДЫК Дым етпес ултанындай ешкипнщ, кояр ек сеш, мьщтап кесш, тптп,— куштшщ шынтагындай коне киген сыймадьщ эр жерден бф тест шыгып. Анда бардьщ — мшезщ 1Ш пысатын, мында келдщ — кун, езш, туст: шашьщ. Калтага да сыймадьщ, кынсыз пышак, немесе, секшденш, шиш акын. Сонда да саган тугел жаккымыз кеп, кодшшектщ, коз1 ерш — катты муз боп. Унау ушщ озще жан ушырдык, атамызга жургендей актык 1здеп. Есепке де, осекке ала кашпа от сыймадьщ, дау мен жанжал аралас боп. Ишще тук 1пмей осыншадан эл1 кунге келесщ жаладаш боп. 222

*** Эзш созге бейлх гып аударады боскенде — казф тобе деЩц журт, тау болады оскенде. Табигаттын, осы бхр мшезшен умггп, тобегшк боп юшкене топ-топ етт жтт жур. К,азф жана — б!р кезде коне болтан шыгар-ау, казфп тау бф кезде тобе болтан шытар-ау. Бфак карлы шындарды калтыраткан талай бхр, “тобе кунг’ Абайдын, “тобел!п” Пушкиннщ. *** Мунарлансан шьщ дещй — елендетцй не бшп, кумарлансан бйшещй — терен дейд1 сети журт. Тещзде емес,— кемерде актара алмай жаткан жыр, содан шытар онерде мактана алмай жатканьщ. Сеш унаткан тусшер—терен деген бупнп, корш жаткан юсх жок 1здеп келш тубщдк Теренмш дер едщ-ау— судан уят-ау жалтан, бинспш дер едщ-ау — уят екен таулардан. *** Бэрш айырсад болады, тек кана кайгы менен акындарга токтама. Ол екеуш ажырату, есеб1 су мен сутп айырудай деседь Бфак, су да “кунелтедГ’ су болып, бфак; сут те “кунелтедГ сут болып; ал, кайгысыз акын — белсенд1 емес пе, акыны жок кайгы да бф олексе. *** Емес-ау бул жой толгас, жой ыргалыс: сую упин тугандар туйык халык, 223

куйгенде де — куйед1 суйш барып. Шыцга конган булт сын-ды тит калып зор журекке кайгы да кдйырлагыш. *$* Бултгар камап, шындар арен, шьщап тур, неменеге моз боп кулд! бфак бул? Жапыракдар жулынып тур, кулап тур, неменеге мэз боп кудщ бфак бул? К,арс айрылсын кара шындар какырап б!р, жылаганы былай турсын жапырактын, — мен тугш, табигаттьщ ез1 де ойланта алмайды екен-ау, шын акымакты. ** Жымыскы жау ой ойлап жатты жаман, т1зес1 емес, ниет1 батты маган. Саган сенш, кок мылтык, тыншымадым, саган сенш, курегш, таптым амал. Неден корыкса адамдар, менен де ор1, соган жау боп шыгыпты — сене алмадым. Ерлтммен талайды жауыктырып, елдптммен коркытып келем бэрш. КдЬарлы жау жецшд1 — Ю1 калды кара булттар шепнш — сусы калды. ЭЛ1 бфак бфеулер журген сынды шекарамньщ осалдау тусын андып. *** Куд1к каска эманда туртщ сорып журекп, онменще кадалган КфШК болып жудетт!. 224

УМ1Т байгус эманда масыл болып журекке, алдыртпайтын адамга асыл болып жудетп. *** Мынау ойдьщ тэгпсьай, канар ма адам, тым тэттйпк тандайды ояр болар. Ум1т деген эдем! кобелек к;ой, к,ай жерще гул оссе — соган конар. Мынау ойдьщ ащысы-ай, болар, болар! тым ащылык... кайтесщ, обал болар. Куд1к деген Сауыскан, ал сауыскан кай жер1нде жара бар — соган конар. Жан эсерш журдщ-ау кут1п ыктап, жаран ашып, гул тоцып жыпылыктап; бф жагьщнан козд1 арбап кобелег1Н,, сауысканьщ бф жактан шыкьшыктап. *** Ойыц уш^н сот бар ма, жаза бар ма, жаза болса— дол меш жазаландар: “оршш унш омфдщ” укпагандай, олед жаздым кайгыга, казага арнап. Неге? Неге дейс1з бе? Неге деген сурак койсам ерншде кебед! олед. К,уй сен, сенбе озщ бш, осы сурак Меш мынау столга шегелеген. 225

Кез келгенге оп-онай неге дейсп, неге десем мен егер — елемейсцз. КолецкесЬ бола ма, айтшы,Шуак, жан кайгысыз жана ма, олен — ойсыз. Неге? Неге? — Апыр-ай к,иын буйым, коп “негеш” жинады миым биыл. Сурак деген негурлым койылса оцай, жауабыньщ солгурлым киындыгы. К,иындыкка сот бар ма, жаза бар ма, жаза болса — дэл меш жазаландар... *** Доск,а деген сеншнен айрылмаган, касиет!н жоймаган кайгында да, саран, берген тиындай сирек-сирек, сен украйсындэл маган, кайрымды адам. Кокей1нде кокшш ой к,атып муздап, берген сертш жар к,ушып жатып бузган, сешспеген махаббат... сен де ук,сайсын суйген жаны сырт берген, бак,ытсыз жан. Жургендерге кшэ коп калам устап — бул жолдарды окушым жарады уксап. Ауру адам корсем мен ауырамын, уйткен1 ол турады маган уксап. 0сфд1к пе екеум1з мопелесш акымактык атаулынын ата-енес1Н? Сен де маган уксайсын ег131мдей, гумыр бойы журген жан кателсс!П. 226

Сен де маган уксайсыц — мактана алам, сен де маган уксайсьщ — мактана алам. Салкындыгьщ жагынан сен де уксайсын,, тыным алып... табытта жаткан адам. Бэрщ маган уксайсьщ. уста, байла, жаксы ойларды басымнан шыксам айдап... Коншдерщ, каупш тек, калар деген 031М туб! сендерге уксамай кап. *** Бф сьф айтайын ба, акын, рас, саган ауыр бул: кол создырган кымбатын колында кас жауьщнын. Басьщ бакыр тиын б!р, рас, саган бул да ауыр: боска... боска сиындьщ — алдап кетп “кудайын”. Шын сыр айтайын ба, акын, Ж1берш1 енд1 бур1п б!р: ала алмаган кымбатын, алаканында жур1пт1. Басьщ алтын, ал, жаса, “алтын” ойлар жанбакшы. “К,удай” сен1 алдаса, сен “кудайды” алдапсьщ. *** Бар нэрсенщ дэл бупн — болганы гой кеше де, Мезгш кесе шайкдлса — толганы гой десед!. Бупнпш ош1рмеу уш1н жан сап — нес1 М1Н — ертецгщен сурасак, жалбарына кеш1р1М. К,асы азайып олгеннщ, шыгады екен досы удеп, бас изеймп кондигш, омф деген осы деп. 227

Кеткендердщ олпс боп — бэр1 дана десш ек5 кектегенщ желж пе — естелж жаз есшеп. Шын таланттан Бак, пен Дадк сон журсе егер уакыт кой. Бак не керек талантка — талант 031 бакыт кой? 1ренжюед, агайын, бф жиында урсып кет — жур-ау бфаз досыма сондай бакыт — кырсык боп. Жанып ушпай тютен соз жудеп олер, 11шмде ой, осыган да кейбфеу журе ме деп тусшбей; Бф кюшщ, тумыры дегеншв: шынында Кеше менен Ертеннщ арасындагы угым да. Бупн жазган жьфынды еш1рерде, бейл1 гып кешепнд1 мактайды —“кеш1ред1” кей жтт. Керер кун1н корш1 енд1 десед1 де 0Шф1п, елетшщ ертенг1 — кешегще кеш1р1м. Туб1нде еркен ер жетер — берер1НД1 шамалы бупн берсен нед кетер — ертед ез1 де алады. *** Шубатылтып жаза беру внер ме, таусылмайды соган бпкен куш нагып. Жарасады жалыны бар еледге жаксылардыд гумырындай кыскалык- *** Мьпс,ты акынды тас бекем, мактап айттым; сумдык-ай: дурыс екен, жаксы екен деп бф досым кулд1 жэй. Шыгар мумюн бу да аяу, кутпеп едш, кенеттен кулген нес1, кудай-ау, так калдырам демеп пе ем?! 228

Жэй акынды жэне бф окып бердш; жутынып, кулю калып жацагы шыга келд1 тутгпп. “Жана ма екен кызыгып, жазамын деп отты гып, корсеткенде кызуын, сойлей ме екен соктыгып!” Дурыс дедш — кайте йш: баса алмады ештпн. Дурыс дедш, эйтеуф кейцй ол — мен кулш. Кер1П турмын: курбыныц батты ойына тап басып. Акын-дагы жырды бул жазганы той баткасын! *** Кей сэттер1 семсерде де — кур атак, сынынды ел семсер той деп жур этап. Семсер болса — ж1пт устар семсерд1, сол семсерге шабуылда ракат. Найза деп те атайды журт турлент, сондыктан да бфазымыз суймед^к. Найза болса — жйтг устар найзаны, косеу устап куйбендеген кай залым?! Табылганда бшектшер тэты бф шокпар дейд1 енд1 б1реу кагынып. Шокпар болса — жшт устар оны да, таяк устап жур бфеулер сорыма: семсер бупн май-тот болып налытты, кию емес, кайзалау бар — анык бул. 229

Барымтада жогалыпты шодпар да, Ж1пт аты — Махамбетте калыпты. Дау бола ма адынында жттге, жара салса дайзаламай, тпйп тек: жылайсыд гой: онер1НД1 ум1т деп, дулайсын, гой: олер1НД1 бпйп кеп! Айтайыдшы астарланбай, урланбай, арамызда акылдылар жур дандай! Кей сын С13Д1 мец-зен, етер, найза емес, дум толтырган кенеп даппен ургандай. *** Онерл1 жан дайысса — тфшйпк дой, тагдыры оныц — майысдад бф шыбыд дой: далай исед олай и — арданды осар; ондай кезде хадыц бар, курсшш дой. Шыбыдты журт, ойлама, суйедьау деп, ойла одан да соддан дол киел1-ау деп; шыбыд осдан жерлерде суйек-ау деп, оган тиген — маган да тиеднау деп. 0нерл1 жан дайысса — байдалмайды, не котер1п журген1н айта алмайды. Юмге тисе сол шыбыд оган тисш, тек онердщ ардасы дайдандайды. Эн-жьф болсын угынып коздеген1ц, тагдыр болсын гумыры тезбеген1ц; онер данша эдем1 болам десш, емф бфад 1стейд1 оз деген^н. *** Сенде туган, ей дала, жас балалар, аман болсын дорлыдтан, масдарадан. 230

©цменшен озп-щд суйген жтт потер алсын, тым курса, астанадан. Кумас ушш тагы да сагымынды, шертпес ушш б!р кущи тагы мунды. дарынсыздар кайын ата тапсын мыкты, дарындылар уйренсш жагынуды. Жазу кем бе, эйтеуф, куту кем бе, кемшшктен еместз, шукф, кенде. Бф жаманды бф эйел туа салса, дала, сатан уксайды ол тукфгенге. Бул создерд1 бэз бфеу десе де ерсп 0С1рерс1н, жаксынды, еселерс1н; жырлай берс!Н акындар, жьфлай берс1н, осе берсш достарым, осе берсш. *** Талай майдан, кан топе тусында да, не коп болса — жер коп, ел кысылмаган. Бэрш берш, даланы сактап калган, ерл1пне мактану ушш бабам. Кеискен бф тор уш1н усынбаган, бф соз ушш суыткан тус1н жаман. Атын тус1п, шапанын шеш!п берген, мэртппмен мактану ушш бабам. Сактантан тек, канымен кызу келген, азаматпен аралык узшгеннен. Сенш уш1Н семсер1н ауыстырып, серт! ушш бес!ктег1 кызын берген. Найзагайдай рухпен шатырлаган, жалгыз С031Н жауыньщ батьфмаган; “Жан керек”— деп, макалдап — батьфга да, КЬф басында енд1, оне, жатыр бабам... 231

КЕНД1К I Юм келмед1 бул жерге, ш кетпедй Тозган арк,ан секпш фмектелш. умыт капты 1здер1, Кейбфшщ 031 к,апты тарихка бф бет болып. Дастарканы кодшшдей толы ортага кшэ такты талайлар, татар тагы. Юр жаулытын эжемнщ жамандапты, кымызына кызып ап Сарыарканыц. Талайлардыд кун сорып бетш кызыл, бес1ктерден алыпты отын бузып. Пушкин тана кия алмай аттаныпты, Тарас кана терепн отыртызып. Талай достар елпЬтдеп келдх, бшем, талай кастар ериндеп енд1, бшем. Соныд бэрг бабаныд ерлшшен, соныд бэр! даланыд кеддьпнен. МЕЙ1Р1М Даланыд 031 ескертюш еткен кунге, сондыктан кокзреп теп-тедбш де: Шатгыктар — курапты да шоппен бфге, кайтьшар — ш0пп капты токкен кулде. Ерл1ктер — ерл1к ушш есеп берме, артсад— о да жук болар есектерге; адкаулык — жабылмайтын ес1ктерде, жалкаулык — жиылмайтын тосектерде. Достыктар — шык-тамшыда тунып калган, кастыктар — кураган бас кулш калган; 232

адалдык — армандарда, ал мейфш, мешрш топыракка сщш калган. *** Мойнына аркан тусш, куш батпаган, конбеген жаз — кермеге, кыс — какпага, бф асау эл1 кашып журген сын-ды, курыкка сол кундер! устатпаган. Айдаудан, арыздардан, камалганнан, кырсыкка кырсык устеп жамалганнан, бф “бузык” ЭЛ1 багып журген сынды сол кундер абактыдан аман калган. Ку'сан да бугалыкпен, курыкпенен, экю уры, экк1 асаудай бугып томен, бф олед эл1 устатпай журген сынды Абайдыд да каламына шйспеген. *** К,алай етсш эйтеуф б!р отер кун, дала сеш прще жьф етермш: дэл бупн сьщгыр кагып турган жок кой, кескен кгсен бшепн К,урекеднщ. Шындык Кана кеудеме куйган дыбыс, 0Тф1кке уста емен иландыргыш: дэл бупн жалад кагып турган жок кой, Махамбеттщ желкесш киган кылыш. Эркш де элденеш етед! арман, эрк1м ойшыл кезшде жеке калган: бфак 0Л1 К,особа колдершде жаткан сынды жол тосып Бекежандар. 16-1296 233

*** Байгус дала, бшмеппщ гой, кетем бе коп сырьща кон,ш бурмай бекерге: кон,ш кфщ — коцырлыгын, екен гой, конырлыгын. момындыгыц екен гой; колпр желщ — епкен ерш екен гой; кокжиегщ — жетпегенщ екен гой; канбак кошсе — картайганьщ екен гой; кдзан-сайлар ортайганьщ екен гой; Кдйран дала, бшмеппш гой, Алматыга кетерде кайырылып кдраппын-ау бекерге: курайлардын. эндеткеш жок,таганьщ екен-ау, жал-жал болып шоккен к,умдар ток,таганьщ екен-ау; Булдфгендер — бал усынып, мен1 оз1н,е балаганьщ екен-ау, каракаттар — молд1реп бгр караганыц екен-ау. *** Шыккдндайсыц ат та емес, кипе мшш, шабасын, кеп шан тутш, куйыктырып: Максат сынды алыстан кор1нген тау, жетк1збейд1, карашы, тиш турып. Умтылганьщ барынды салып бф шак, тук болмапты мезгшмен салыстырса. Жетем дейсщ жап-жакын кор!нгесш, буйтпес едщ эуелден алые турса. Аласа екен алые тау; бала шабыт, сене корме жалт ет1П жана салып. Алые мак,сат, жакын боп коршбешх, аскар таулар, алдама аласарып! 234

*** Кдншама узап алга туссед жулынып, мезгш саган дэл сштейд! курыгын. Журек жш соккан сайын, жол узап, одан сайын дыскдрады гумырьщ. Жольщ узак;, жолаушы дос, айныма, узак; жол мен к,ыск,а гумыр — дайгы ма. Узак; журсед: басьщ сенщ, мыдтаса, адылыныд дысдасынан айрылар. *** Мадтанатын адам деп, атам йеп бф, салган Ы десек те жатар коп кун, дала саган болады кодш айтса, дазасы ушш кешеп Махамбеттщ. Барлыд жуйрпс б!р туды, бф-ад олдд бф-бф адыз эрдайсы “мура” бердд дала, саган болады коды айтса, ажалы ушш кешеп “Кулагердщ”. Саркынды, сап ойларын йпшдеп турган шакта ел де енд1 тусшгель.. дала, саган болады коды айтса, кешеп еткен Мудандар ушш де бф. Кеткен орнын бэр! де додырайтса... тарих-ата толтырар оны кайтсе; дала, сагад болады кодш айтса, дала, сагад болады коды айтса! *** Басыда оралганда куй туманды, ОЗЩН1Д тап болганда сидыда элп, сезгенде коп бшкп шопп кеткен, 235

немесе коргенде бф куйка жанды, жанында жадау ойлы эуен аунап, кфшкген коды жасы дургамай дап, кокфек ортайганда, ей, Алатау, жадсысыд-ау шагына бф дарауга. ** Уйыс-уйыс булт шашы — Тарамаудан болды ма, дуыс-дуыс тастары — дарау ойлар болды ма, дойнаулары тунек бф — диянаты секшц, керсетуге журею! — уялатын секйщ. Етх елген-ау бинске — бауьфы тас, басы олпс, ен,кеймеу1 шындардыд оскендйстш, эсерь К,ата-дата тас болып кенш кеткен секщщ, есе-осе, адыры, 0лш кеткен секшдй.. *** Алатауьщ — Абай жазган олендей, жаратылган мыдты болып “олердей”. К,атыл дапты тагдырына мае болып, “дудайына” не жалынбай, не конбей. Ал, тобелер? Тобелер гой — дау данша. когерер гой дазан дары жауганша. Тобе шыгар асдар Алатауды сол дазадшадан орысшага аударса. 236

ТАБИРАТ Кдсиет бф, кадф бф,— баста кырау, сак,алда ак,: шындар отьф сабьфлы, жонелердей макалдап. Кдрттык пен тау ашына, юнэ да жок татар тук; не шыкса да басына ж1беред1 агартып. Ал, шьфшалар туу сайдан таута ермелеп, асылып, бара жатк,анта усайды картаюга асыгып. *** К,ыр мандайьш суй1П тур мунар деген бф елее. Шыкханыщна бийспк, шыккан сод не? Тук емес. Кдртаясыц, конбе сен ал вс деген уптке, ак; шаштарта сенбесед бф бийске шыгып квр. Суйт. Бийске барма аса, умтылганныд тарт долын, шыдга кара нанбасад, бийс болу— карт болу. Бийс болу — жаза бф, кар жамылып, муз басып жатысу гой сазарып, кетзеу той сыздасып. 237

Булак, емес, су акты когал тамаша бупн. Хан жайлау сиякты кайран аласалыгым. *** Жинак бггп; жуыкта “мезгш-эуен” б1тпейд1. Окушы дос, умытпа, келген жерд! буктеудд. Тагы окырсыц; актарьш табарсын да нашарын. Бф кггапты жапканын. — екшшюш ашады. Сощы беттщ туйгеш, сон,гы сез1 деп пе едщ: келетугын кундерш — окылмаган беттерщ... 238

1970 : Улым, саган айтам *** Кен кусал алынган теренге бургы сап, тебфенш жазылган бф шумак, жьф кусап. Келдщ сен, жок менде айтар сез турленш, тандайым кепкенде бф жутым су болып. Келдщ сен... куткен коп жьф томым боп келдщ: бугйпм бхткенде, ертещм боп келд1Н- *** Менде бар бф ауру, к,айтес!Н, сурама. Дэрюх тумаудыц ем болмай тур оган. Бф жарам бар эл1, жара ма? Сурама. Дорю1 жараныц ем болмай жур оган. Жылы соз асьфап жур мен1, сонан ба — 239

жасыра-жасыра улгайды жарам да. Ауырдым теп мен, бэр-бэрш сезем деп, жазбаса сеш мен мезгшдш, 031 емдеп. *** Ой неткен коп ед1, ой мен ой белдесш, ой айтам дегел1 маза жок, менде осы. Босага бостегщ, менипк кып кеп-корш бф кунпк оскел1 балагым жок, менщ. Турмысты, тфлнсп, аз отш, коп бшген, шыккалы бф мыкты, мыкты боп кетпм мен. Ешкшд1 жецбедш, жыкпадым белдесш: улым, сен келгел! бф ул бар менде осы... *** К,анку соз гой десен де, киын содан арылу: жаман болсад, шешенд1 т1пдейд1 журт, жарыгым. К,ылмыс корер катенд1, дате етпесец — жэне ойла: 240

жаман болсан, экендх тшдейд! журт, абайла. Абайлай гор, Тегшде удсаган жен мыкты улга. жадсы болсан, еЛ1НД1 мадтайды журт, уктыд ба? Журепмд! жещц урей канын шип оймадтап. Эке-шешен — мейл1 гой... ел намысын ойлап бак.. *** Бутагын серпш кайыдныд дулаганын кормесед деймш, Улын ана уэйш гып I жылаганын кормесед деймш. Моласыз мурде — ауыр бул,— жузш кормесед деймш. Жерщнен кас жауыдныд 1зш кормесед деймш. *** Анау кезде туе болып, маган енген дан саган енбесе екен, 1штеп бгр тшепм адсаган. Найза, дылыш туске енш, кектен жудеп, каусаган, 241

Шаппаса екен тютешп бхзге шапкан жау саган. Куднс ойлап бостан-бос, душпанына телш бф, менен безш кеткен дос сет тапса — болыпты. Дацгаза боп басым кур, ойдан отш ен, кауш, мен гздеген асылды алсан екен сен тауып. Жьф айтып бф сарынды, арасында жергектщ, картайса екен жарым да сенщ улынды ермек кып. *** Тыныштык деп кур жатпа, ЭЛ1 согыс секши. Мылтык, даусы бф жакта алыс-алыс секши. 1шше ыза от тусш, умтылып алган секши, бф жауыздык окка ушып, мьштыгы калган секши. Бф жауыздьщ ит1 де кутьфып алган секши, бшкеншен Гитлер, тут1Н1 калган секши. Сен жыласан нан устап, асылык мулдем секши: бф курдасьщ алыста ашыгып журген секши. 242

*** ! | Уйыктаганда сен тыныш шыбын деген бэле б!р: алакдным желпуш болып алды эдем!. Кдуштенем бф турл1, кауштенем, эйтеуф: Мен коргаган уйкынды бомба бузса кайтемш! ДфтдеШй ет журек, дфйтдейд1, эйтеуф: шыбын конбаган бетще ок, кадалса кайтемш. *** Аспан ашык, шуир гой, кайгыдан ел кутылды. К,ара тастын, тутшдей салмагы жок сыкылды. Кара шьщ да туйшп карамайтын сыкылды. сарандар да тиынын санамайтын сыкылды. Эттен, куннщ, санаулы кысы бардай эл1 де. Кок мылтыктьщ анау бф сусы бардай эл! де... 243

*** Домбыраныд гшеп мен пернесд макал менен елещЦ бабац еккен жерге осы. Суырып сап солардын айткан сезш табанда Уялып кап журмш мен он кун ойлап таба алмай. Келген жауды алыстан озш-оз1 зор тутып, шубыртып-ак кайтарган шокпарымен коркытьш. Бабац байтак даланы сойылмен-ак коргаган, коргай алмай журме сен зедбфекпен, бомбамен Домбыранын, пиеп мен пернесь *** Берте кайьщ, корсем деймш мен сеш, бурпйк жарган кездергнде тедселш. Балгын сулу керсем деймш мен сеш, гашык болтан кездершде тедселш. Аспан сеш, керсем деймш ылги да туе кезшде, кун тебеден нур куйган. 0з орныцнан керсем сеш, стелш, ез уяннан керсем деймш, кус, сеш!.. *** Жырым жок, сен айткандай, ми катырар, табигат жыр сый етсе — сыйга турам. Кей мезгш жунжш кетсем езд1 керш, бф карап кайраттыга ширатылам. Кендшде кер1кп уншд “зираты” бар, шертказеед домбыра екеп куй — катырам. Мен турсам шындык болып сезге турам, мен турсам пиар болып мига турам. Эн-жырдын, коймасы едш ип аты бар, ой-дерд ушкын-ыза тид1 — атылар. К,амал ем, жедер болсад — кайратпен жед, камал ем, алар болсад — киратып ал! 244

*** Туншен жыр жазганда шаршап, талып, ойларьщ жупред1 эр сак.к,а анык., Бф ойьщ жетелейд! Рамзатовда, бф ойын, женелед1 Маршаккд алып. Б1р ойьщ Абай, Ток,ай, Мак,тымк,улы, бф ойьщ Есенинге капты умтылып. Бэршен бата тшеп отырганда лай гып оз жырымды аппын тунык,. Ойлардьщ бак.ыт деп ек терещцпн, саяздап кегп бфак, ©ленде угым. Тундырып лайларды молдфетш, тереннщ тубш 1здеп келем бупн. *** 1стей алмай койдым-ау жумыс мулде, эр сезд1 андып отырмын к,ыл уст1нде. Ушып-ушып тусед1 парактарым, жымыск,ы жел жупрш тыныш тунде. Тувдер жузш барады тун устшде, онбей койды, внбед1 жумыс мулде. Мен — зергермщ асылды кумнан согар, кереп жок алтынньщ, кумютщ де. Кункш ак,ыл, кер созд1 аз укпаппын, ак,ымак,тан да ак,ыл ап — азып каппын, Енд1 ойландым: коп топтан кошт шыгып, коз кормеген бф сайга казык, к,ак,тым. Коплп кеткен жазудай такдайдагы, кошш кеткен журтын журт маитай ма эл!?. Бф сулумен бейтаныс бнйсш кап, бейтаныс бф белдеуге ат байладым... 245

*** Адаса бер, шок, жулдыз, адаса бер, адаса бер, ак, жулдыз, адаса бер, Крй санаган койшыдай астроном сет бф кун табады, адаса бер. Жок, асылдар, тып-тыныш жата берцд, коргасындар, тып-тыныш жата берип, Кдра жердщ, калтасын тштш б!р кун Кении тауып алганша, жата берцд. Белгклз ой, журекте журе туршы, бедерл1 елед, койнымда журе туршы, Менш, даты шанымды кагып мезгш, 13деп тауып алганша бф окушы. *** Жэй акын жаксы акынмен араласып, бфеулер катарыннан барады асып. Сьшшылар сынаганмен, сен де кейде жап-жаксы жазатынсьщ “кара басып”. Тедеулер, образдар араласып, келш ед сен де енерге дара басып. еленде шешш едщ, бэтщкедщ — кутылып кетп бфеу ала кашып. Сыртыднан, буйф тустан эл1 андыган бфеулер жур, энеки, карад-курад. Андатр беркщ бар-ды жырда сенш,,— кашып кетп бтреу ап карадгыда. *** Бф1 сезш, бф1 озш берше ондеп, беттен ажар, еледнен жол удемдеп, акындар мен арулар журш жатыр, 246

бф1 — шебер, бф1 — всем коршем деп. Толып кетп дей корме актабан-жыр, солып кетп дей корме мактаган гул. Екеу! де кызыккыш, кызылга ушр, екеу! де суйед! мактаганды. Беттен ажар, оледнен нор таймасын десед егер уйретем жарты айласын: екеуш де мадтай бер десед егер адын оссш, арулар картаймасын. МЕНЩ АРМАНЫМ Куз кундер1, не суык кыс кундерд гстеп жургенде эйтеуф 1С мудделд ажал шфкш аяндап жетсе-ау маган, кетсем-ау мен жумыстыд устхнде олш. Сыншылардыд урсуын, тамсануын, алдан кутш калса-ау бф канша жьфым, бф жинагым басылып улпре алмай, машинкага бершмей калса бф1. Не бф тунде куйьшып, кара кер1п, коп уйдас отырганда камап ер1п, кетсем олш нуктеге жете бер1П, жан таппаган бф тедеу таба берш. 0лщ кетсем кагаздан жалыкканша, влтфмеймш дегенмен шабыт канша, Сия калса сауытта, толып калса, шамым калса бас жакта, жанып калса. Не ащы айтып б!реуд1 тызьшдатып, не бфеулер озшд! кызулатып, 247

не узак, жол успнде олт кетсем, >-« не б1р нашар жолымды сызып жатып. О) Эдетте б1р ызгарлы кыс кундерч 1стелед1 кызумен ю мудделг, л сондай шак,та ажалым жетсе-ау менщ, кетсем-ау мен жумыстьщ устшде олш. *** Саган айтпай кшге айтамын мунымды, муч дегенщ, булт секщд1 бульщгыр: ай сык,ылды б!р ак,ик.ат, б!р шындык, батып кет1п, батып кетш, шыгып жур. Айтатыным акыл боп жур уйткеш, тындаган жан мак,ул деп жур уйткеш: вз естм к,ысты талай колымды, 63 ауламда к.апты талай ит меш. К,ызык.-к;ызык. сойлещй адам, кушнбе, бузып-бузып сойлеЩн адам, куйшбе. Безе алмадым тш тид1 деп курбымнан, ит кдпты деп безе алмадым уйшнен. 0М1ршд1 отер кунмен куйттедш, К041Л1МД1 котерумен куйттедш. Мен ушш сен кшисенесщ, ел ушш мен сенен кпикенемш ойткеш... *** Коп емес-ау саган артар мшдетш, ец очайы: озще-озщ жур жетш. Б1р олечш жатк,а ок.ысач Абайдыч, сол болады елще еткен курметщ. Коп емес-ау саган артар мшдетш, еч к,иыны: оз халкынды бш жетхк. 248