ทรงเป็นบิดาแห่งการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

3

4

“อาจมบี างคนไมเ่ ขา้ ใจวา่ ทำ� ไมจงึ สนใจเรอ่ื งชลประทานหรอื เรอ่ื งปา่ ไม้ จำ� ไดเ้ มอ่ื ๑๐ ขวบ ทโี่ รงเรยี น มคี รคู นหนง่ึ ซง่ึ เดยี๋ วนตี้ ายไปแลว้ สอนเรอ่ื งวทิ ยาศาสตร์ เรอื่ งการอนรุ กั ษด์ นิ แลว้ ใหเ้ ขยี นวา่ ภเู ขาตอ้ งมปี า่ ไม้ ไมอ่ ยา่ งนนั้ เมด็ ฝนลงมาแลว้ จะชะดนิ ลงมาเรว็ ทำ� ใหไ้ หลตามนำ้� ไป ไปทำ� ความเสยี หาย ดนิ หมดจากภเู ขา เพราะไหลตามสายนำ�้ ไป กเ็ ปน็ หลกั ของปา่ ไม้ เรอื่ งการอนรุ กั ษด์ นิ และ เปน็ หลกั ของชลประทานทวี่ า่ ถา้ เราไมร่ กั ษาปา่ ไมข้ า้ งบน จะทำ� ใหเ้ ดอื ดรอ้ นตลอด ตง้ั แตด่ นิ บนภเู ขาจะหมดไป กระทงั่ การทจี่ ะมตี ะกอนลงมาในเขอ่ื น มตี ะกอนลงมาในแมน่ ำ�้ ทำ� ใหน้ ำ้� ทว่ ม นนี่ ะ เรยี นมาตงั้ แตอ่ ายุ ๑๐ ขวบ” พระราชดำ� รสั ๒๕ กนั ยายน ๒๕๑๒ 5

พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช 6

7

8

9

10

11

12

คำ� ปรารภ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลา ธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร พระมหากษตั รยิ ร์ ชั กาลท่ี ๙ แหง่ พระบรมราชจกั รวี งศ์ ไดพ้ ระราชทาน พระราชด�ำรัสอันเป็นคุณประโยชน์อย่างอเนกอนันต์ต่อการอนุรักษ์ และฟน้ื ฟทู รพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ มของประเทศไทย ทงั้ ในดา้ น การจดั การปา่ ไม้ การบรหิ ารจดั การนำ้� การปรบั ปรงุ บำ� รงุ ดนิ และการฟน้ื ฟู คณุ ภาพสงิ่ แวดลอ้ ม เพอ่ื ความอยดู่ กี นิ ดี มคี ณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ี ดว้ ยฐาน ทรัพยากรที่มั่นคงอุดมสมบูรณ์ของพสกนิกรทั่วราชอาณาจักร ไวใ้ นโอกาสตา่ งๆ มาอยา่ งตอ่ เนอื่ งตลอดระยะเวลาของการครองสริ ริ าช สมบตั ิ ๗๐ ปี วันพฤหัสบดีที่ ๑๓ ตุลาคม ๒๕๕๙ เม่ือพสกนิกรชาวไทย ในทกุ ถนิ่ ฐานทวั่ ประเทศไดร้ บั ทราบถงึ การเสดจ็ สวรรคตของพระบาท สมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช จึงเป็นความสูญเสีย อันยิ่งใหญ่ สร้างความโศกเศร้าไปท่ัวท้ังแผ่นดิน ด้วยเปรียบเสมือน การสญู เสยี ผเู้ ปน็ ดง่ั พระบดิ าของปวงชนชาวไทย กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมส�ำนึก ในพระมหากรุณาธิคุณหาที่สุดมิได้ จึงได้อัญเชิญพระราชด�ำรัสและ พระราชด�ำริเก่ียวกับการอนุรักษ์และฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติและ ส่ิงแวดล้อมท่ีได้พระราชทานไว้ในโอกาสต่างๆ มาจัดพิมพ์เผยแพร่ เพื่อให้ประชาชนได้น้อมน�ำเป็นเข็มทิศน�ำทางในการปฏิบัติบูชา ตามรอยพระบาทพระบิดาแห่งการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม เพ่ือสืบสานปณิธานการอนุรักษ์และฟื้นฟู ทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อมของประเทศไทยให้เกิดความ อดุ มสมบรู ณ์ เพอื่ เปน็ รากฐานในการพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ของประชาชน และพฒั นาประเทศใหม้ นั่ คงถาวรสบื ไป พลเอก (สรุ ศกั ด์ิ กาญจนรัตน์) รฐั มนตรวี า่ การกระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม 13

14

สารบาญ ๑๖ พระราชดำ� ริ ดา้ นการบรหิ ารจดั การทรพั ยากรธรรมชาติ ๑๐๙ พระราชดำ� ริ ดา้ นการบรหิ ารจดั การทรพั ยากรนำ้� ๑๘๙ พระราชดำ� ริ ดา้ นการอนรุ กั ษท์ รพั ยากรปา่ ไม้ ๒๒๓ พระราชดำ� ริ ดา้ นการจดั ใชท้ รพั ยากรดนิ 15

พระราชดำ� ริ ด้านการบรหิ ารจดั การทรัพยากรธรรมชาติ 16

“วันน้ีเป็นวันท่ีต้องเอาใจใส่ส่ิงแวดล้อม เพราะทางราชการ ได้ประกาศวา่ เปน็ “วนั ส่งิ แวดล้อม” ๔ ธันวาคม ๒๕๓๔ 17

“ปัญหาส�ำคญั อีกอันคอื เรอ่ื งส่งิ แวดล้อม เรื่องนำ้� เสียกบั ขยะ ไดศ้ กึ ษามาแล้วเหมอื นกนั ท�ำไมย่ ากนัก ในทางเทคโนโลยีมนั ทำ� ได้ แล้วในเมืองไทยเองก็ท�ำได้ หาเทคโนโลยีจากต่างประเทศมาแล้ว มาท�ำในเมืองไทยก็ท�ำได้หรือจะจ้างบริษัทต่างประเทศมาท�ำก็ได้ เทคโนโลยีท�ำได้ แต่ข้อส�ำคัญเหมือน “ที่ของผม” นี่แหละปัญหา เดยี วกัน เดย๋ี วนกี้ �ำลงั คดิ จะท�ำแตต่ ดิ อยูท่ ่ที จ่ี ะทำ� ” ๒๙ ธนั วาคม ๒๕๓๒ 18

โครงการท่ีจะท�ำนี้ไม่ยากนัก คือว่าก็มาเอาส่ิงที่เป็นพิษออก พวกโลหะหนกั ต่างๆ เอาออก ซงึ่ มวี ธิ ีทำ� ตอ่ จากน้ันก็มาฟอกใส่ อากาศ บางทกี ็อาจไม่ตอ้ งใสอ่ ากาศ แลว้ ก็มาเฉลย่ี ใสใ่ นบึงหรอื เอาน้�ำไปใส่ในทุ่งหญ้า แล้วก็เปลี่ยนสภาพของทุ่งหญ้าเป็น ทุ่งหญ้าเลี้ยงสัตว์ ส่วนหนึ่งเป็นที่ส�ำหรับปลูกพืช ปลูกต้นไม้ ปลกู อะไรตา่ งๆ ที่จรงิ งา่ ย หลกั การมันง่ายมากถา้ ใหท้ ีม่ า ๕,๐๐๐ ไร่ จะท�ำใหด้ ู แตป่ ัญหาอย่ตู รงนี้ จะเรยี กว่าเปน็ ปัญหาเทคนิคหรอื เปล่า ทขี่ าดที่ ๕,๐๐๐ไร่ ๒๙ ธันวาคม ๒๕๓๒ 19

20

“ฝ่ายเทคนิคท่ีจะเพ่ิมอุตสาหกรรมกับฝ่ายที่จะอนุรักษ์ ส่งิ แวดลอ้ มท้ังค่เู ขามีเหตผุ ลท่ดี ”ี “ทง้ั ๒ ฝา่ ยจะตอ้ งมานง่ั พดู กนั อยา่ งจรงิ จงั ไมใ่ ชม่ าเดนิ ขบวนกนั มาร้องเรียนกลายเป็นสิ่งโสโครกในทางความคิดคือเป็น political pollution คอื ว่าอนั นเ้ี ราไม่ชอบ political pollution นะ มันแย่มาก เพราะไม่มีใครไดอ้ ะไร ขอ้ ส�ำคญั แนวความคิดทม่ี ีอยคู่ อื วา่ เราท�ำอะไร จริงจัง แต่อย่าไปท�ำอะไรท่ีมันเกิดท�ำให้ส่ิงแวดล้อมจะเป็นทางวัตถุ หรอื ทางจติ ใจโสโครกขนึ้ มนั มมี ากพอแลว้ สงิ่ โสโครกตา่ งๆ ทง้ั ทางกาย หรอื ทางใจมมี ากเกนิ ไป เรากต็ อ้ งพยายามท�ำอะไร ใหม้ นี อ้ ย ใหล้ ดลง ไป ให้จิตใจมันผ่องใสขึ้น ให้มันดีข้ึน ไม่ใช่มานั่งทะเลาะกันเพ่ือที่ จะชนะ แต่แก้ปัญหา คืออย่างท่ีว่า ส่ิงแวดล้อมมันเลวทรามเรา ก็ต้องแก้ไข แกไ้ ขโดยใช้ธรรมชาตขิ องส่ิงแวดลอ้ ม” ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 21

“กรุงเทพน้ีไม่มีที่ท่ีจะท�ำให้สิ่งโสโครกน้ีสลายตัวไปได้ มแี ตส่ รา้ ง คอื มลภาวะมนั มหี ลายดา้ น แตถ่ า้ พดู ถงึ ดา้ นเดยี ว คนในกรงุ ก่ลี ้านคน เดี๋ยวนี้ขึน้ ไปถงึ ๑๐ ลา้ นคน ไมท่ �ำตามธรรมชาตดิ ้ังเดมิ คอื ธรรมชาตดิ ง้ั เดมิ กม็ กี ารปลกู ผกั ปลกู หญา้ ปลกู ตน้ ไมแ้ ลว้ กม็ า บริโภคเสร็จแล้วต้นไม้ก็เติบโตขึ้นไปใหม่ มันก็จะกินปุ๋ยไป หมนุ เวยี น ตน้ ไมก้ ก็ นิ คารบ์ อนไดออกไซด์ แลว้ กเ็ อาออกซเิ จนออกมา อนั นต้ี ามหลกั ในกรงุ เทพนไ้ี มไ่ ดท้ ำ� อยา่ งนนั้ เอาอาหารมาจากขา้ งนอก กรุงเทพ มาจากขา้ งนอกประเทศดว้ ยซ�้ำ แตว่ ่าสว่ นมากก็ในประเทศ กน็ อกกรงุ เทพ อาหารเหลา่ นน้ั ปลกู แล้วกต็ ้องใสป่ ยุ๋ ก็ซ้ือป๋ยุ มาจาก ต่างประเทศ เดี๋ยวนี้ก�ำลังจะท�ำปุ๋ยในประเทศ แต่ว่ารวมความแล้ว เอาของทส่ี รา้ งทป่ี ลกู ในตา่ งจงั หวดั ในชนบทเอามาในกรงุ เทพ คอื ขนเขา้ มาแล้วคนกบ็ ริโภค แลว้ ก็ถ่าย ถ้าไดส้ ง่ิ โสโครกมากก็ไม่มที าง ที่จะท�ำให้ส่ิงโสโครกเหล่าน้ีสลายไป เพราะเหตุว่าไม่มีพืชต้นไม้อะไร ตา่ งๆ ท่ีจะกินสิง่ โสโครกเหล่าน”้ี ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 22

“อย่างเมืองต่างๆ เขาก็ต้องมีท่อน�้ำโสโครกแล้วต้องปั๊ม ในเมืองไทยในกรุงเทพนี่ท่อน้�ำโสโครกก็มีบ้าง แต่ท่อไม่เป็นระบบ ใช้ระบบคลองเป็นส่ิงที่จะน�ำส่ิงโสโครก แล้ววิธีท่ีจะก�ำจัดก็คือ ทิง้ ลงในน้�ำ แม่น้�ำลงทะเล แตก่ อ่ นนีก้ ็ท�ำได้ เพราะว่ามนั ยังนอ้ ย แต่เดยี๋ วน้ีมันมากขน้ึ ทุกท”ี ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 23

“ภายใน ๑๐ ปีท่ีผ่านมาได้สังเกต เพราะว่าบางทีก็ขึ้น เฮลคิ อปเตอรว์ นกรงุ เทพหลายครงั้ ตรงไหนทคี่ ลอง โดยเฉพาะคลอง พ ร ะ โข น ง แ ล ้ ว ก็ ค ล อ ง ต ร ง ป ล า ย ค ล อ ง ผ ดุ ง ก รุ ง เ ก ษ ม มันออกมาเป็นสีด�ำ เด๋ียวนี้แม่น้�ำเจ้าพระยาด�ำทั้งอันคือไม่เป็น บางแหง่ เพราะวา่ สง่ิ โสโครกออกมากล็ งไปในทะเล ลงไปในทะเลกไ็ ป ท�ำให้ทะเลโสโครกปลาก็ตาย เมื่อปลาตายก็ประกอบตัวขึ้นเป็น ส่ิงโสโครกโดยการเน่า มันไม่สามารถท่ีจะท�ำให้ได้วงจรที่ว่า ส่ิงโสโครกกลายเป็นส่ิงที่ดี เช่น เป็นปุ๋ย แล้วก็ไม่สามารถที่จะท�ำ ใหส้ ลาย อนั น้ที ต่ี ้นเหตขุ องสิง่ โสโครก” ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 24

“เมื่อเราทราบต้นเหตุของส่ิงโสโครกแล้ว ท�ำไมมันเพิ่ม ก็ต้อง พยายามท�ำให้ลดลงไป จึงท�ำโครงการอย่างที่ว่าโครงการ บึงมักกะสัน เพราะเห็นว่าบึงมักกะสันน่ีเป็นที่ท่ีไม่ได้ท�ำอะไร เป็นที่ของรถไฟ ก็คิดมานานปีแล้ว หลายปี ไม่กล้าพูด เพราะมนั ทใี่ หญต่ ง้ั ๑๒๐ ไร่ แลว้ นกึ ดทู ตี่ รงนน้ั มนั กเ็ รยี กวา่ อยกู่ ลางเมอื ง ถา้ นบั เพยี งทเี่ ขาขายๆ กนั ตารางวาละหมนื่ สองหมน่ื ทจี่ รงิ เดย๋ี วนมี้ นั ข้ึนไปแล้ววาละแสนแล้วจะเป็นกี่ร้อยก่ีพันล้าน ถา้ จะท�ำกไ็ มก่ ลา้ ทจี่ ะ ไปเสนออะไร แตว่ นั หนง่ึ กต็ อ้ งกลา้ เพราะวา่ เหน็ เขาไมท่ ำ� กเ็ ลยพดู ถึงทำ� วธิ ีธรรมชาติดว้ ยผกั ตบชวา” ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 25

26

“ผักตบชวานี้มันกินส่ิงโสโครก แล้วผักตบชวานี่มันแพร่ได้เร็ว ก็ต้องยกเอาข้ึนมาแล้วมาท�ำประโยชน์ถ้าไม่ท�ำประโยชน์ผักตบชวา จะแพรเ่ ตม็ บึง และกจ็ ะเพ่ิมสง่ิ โสโครกด้วยซ�้ำ เพราะว่าผกั ตบชวานนั้ ตอ้ งโตขนึ้ มาแลว้ กต็ าย แลว้ กล็ งไปในนำ้� กลายเปน็ นำ�้ เนา่ ตอ่ ไป แตว่ า่ วธิ ีทที่ ำ� นี้ก็ใชป้ ระโยชน์จากผักตบชวาโดยนำ� ขึ้นมาใช้เป็นปุ๋ยก็ได้ ก็ท�ำ เปน็ ปยุ๋ กเ็ ขา้ เปน็ จดุ ประสงคเ์ ดมิ คอื วา่ ของทธ่ี รรมชาตปิ ลกู แลว้ มนั กนิ ปยุ๋ แทนท่จี ะใหป้ ุ๋ยก็เอาปุย๋ ทีผ่ ลติ เองไปปลกู ใหม้ ัน แล้วก็กลับมาหมกั เป็นปุ๋ยเอาไปใช้ในที่ที่จ�ำเป็น ก็เป็นก�ำไรด้วย มาท�ำเป็นฟืนก็ได้ คือ เอามาผสมกับแกลบแล้วก็อัดแล้วก็เผาเหมือนถ่าน หรือไม่ง้ันก็เป็น อาหารสัตว์ อันน้ีก็เป็นวิธีการธรรมชาติมีเพียงแต่ว่าท�ำให้บึงนั้น เรียบร้อยขน้ึ ทำ� คนั แล้วกท็ �ำปั๊มนำ�้ ลงมาจากคลองสามเสน แล้วก็เอา ออกไปให้ลงคลองแสนแสบและคลองสามเสนก็ไดผ้ ลดีพอสมควร” ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 27

28

“เราต้องพยายามท�ำ คือแต่ละส่วนต้องพยายามท�ำ เพราะแต่ ก่อนนี้เขาก็ท�ำอย่างส้วมซึม อะไรพวกนี้ก็มีถังเกรอะก็ใช้ได้ แต่ทีหลังมันไม่พอ มันล้นออกมา เมื่อล้นก็ล้นไปไหนก็ลงคลองทาง เทศบาล เด๋ียวนี้ไม่ทราบเป็นยังไง อย่างแต่ก่อนนี้ บางทีก็มาสูบ ถงั เกรอะตา่ งๆ เขาควรจะมที จ่ี ะไปทง้ิ กไ็ มไ่ ปทง้ิ ทงิ้ ลงคลอง เจา้ หนา้ ท่ี สบู แลว้ ตอนกลางคนื กไ็ ปลงคลอง ไปเทลงคลองแมน่ ้�ำ กเ็ คยคดิ จะทำ� ท่ีแลว้ กท็ �ำเป็นถงั ในทำ� นองไบโอแกส๊ ใหญ่ เมื่อสลายตัวแล้วก็ใช้ เป็นปุ๋ยได้โดยปลอดภัยก็ได้ท�ำตัวอย่างแห่งหน่ึงที่นนทบุรี โครงการนกี้ ด็ ำ� เนนิ ไปอยเู่ รอื่ ยๆ แตไ่ มค่ อ่ ยมใี ครสนใจ กเ็ ลยอนั นี้ ยังล�ำบาก แต่เพิ่มเติมจากส่ิงโสโครกอย่างนี้ มันมีสิ่งโสโครกท่ีมี สงิ่ อันตราย เชน่ โลหะทเ่ี ขาเรียกวา่ Heavy Metal โดยเฉพาะพวก ปรอทหรือท่ีเก่ียวข้องกับดีบุกกับที่ใส่น�้ำมัน พวกน้ีมันลงไปในคลอง มนั ทำ� ใหเ้ ปน็ อนั ตรายตะกว่ั เปน็ อนั ตรายตอ่ รา่ งกาย พวกนกี้ จ็ ะตอ้ งมี เคร่ืองท่ีแยกออกไป อันนี้ก็เป็นปัญหาถูกต้องตามท่ีว่า แต่วิธีที่ท�ำ ก็คือค่อยๆ ทำ� คอ่ ยๆ ทำ� ไป แต่ท�ำไม่ใช่มีแต่วางโครงการ ทาง กฎหมายก็ไมม่ ีใครทำ� แต่เราก็ต้องค่อยๆ ท�ำ” ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 29

30

“อยา่ งเรอ่ื งคลองประปา คลองประปากอ็ ยา่ งทเี่ ขาท�ำมาจะทำ� ถนนจะอยู่ข้างบนหรือข้างล่างก็แล้วแต่ แต่ท�ำเป็นฝาครอบ ทอ่ ประปาน่ันก็ถกู ต้องก็ดีแลว้ เพราะว่าเมอื งต่างๆ นำ�้ ประปาทีไ่ ด้ น�้ำดิบจากนอกเมืองก็เป็นอย่างน้ัน ก็ต้องน�ำมาสู่ที่ท�ำน�้ำประปา ก็ใส่ท่อ คลองประปานี่มันเปิดก็ปิดเสีย แพงหน่อย แต่ว่าก็ปิดเสีย ตะกั่วหรอื อะไรก็ไม่ตก กเ็ ชอ่ื ว่าเปน็ การแกป้ ัญหาที่ถกู ต้อง อันนเี้ ป็น เร่ืองมลภาวะแล้วก็ได้ถามเสมอใครมาจากต่างประเทศอย่างทาง Governor ของทอ่ี เมรกิ า Governor อะไร รฐั อะไร เขาจะมา กด็ แู ผนที่ ของเมืองของเขา ก็สังเกตดูว่าเหนือเมืองเขาคือว่าสูงกว่าเมืองเขามี อ่างเกบ็ นำ�้ ก็เลยสงสยั ว่าอา่ งเก็บน�้ำน่นั เขาใชส้ ำ� หรบั นำ้� ดบิ ของเมอื ง ก็เลยถามเขา น้�ำประปาเขาท�ำจากไหนแล้วก็น้�ำอุปโภคเขาให้ไหลไป ท่ีไหนเข้าใจว่าเอามาจากอ่างเก็บน้�ำ เขาบอกใช่ก็เลยหมายความว่า ทกุ เมืองเขาต้องมีแหลง่ นำ้� ดบิ กบั ทจ่ี ะท�ำลายนำ้� โสโครก ถา้ ไม่งั้นเขาก็ อยูไ่ ม่ได้” ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 31

“กรุงเทพมันไม่มีแหล่ง กรุงเทพแหล่งน�้ำมันดิบก็เอาจากแม่น้�ำ เจ้าพระยาคลองประปา แม่น�้ำเจ้าพระยาก็ก�ำลังแย่เข้าทุกที แล้วน�้ำ โสโครกกไ็ มม่ กี ารทำ� ใหเ้ ปน็ นำ้� เรยี กวา่ พอทจี่ ะไมเ่ ปน็ อนั ตรายแตอ่ ยา่ ง ทอ่ี อสเตรเลียใตข้ องออสเตรเลยี มโี ครงการ เขาเอาน้ำ� โสโครกแล้วทำ� เปน็ สระเป็นบอ่ ใหญม่ าก เปน็ พ้ืนทต่ี ง้ั เป็นรอ้ ยไร่หลายรอ้ ยไร่ เขาก็ไป ท�ำให้น�้ำน่ันนะหายสกปรก แล้วก็เทลงทะเล ของเรานี่ท�ำไม่ได้ กเ็ หมอื นเอานำ�้ จากบอ่ แลว้ กไ็ ปแถวบางปู แลว้ กพ็ นื้ ทตี่ รงนนั้ กจ็ ะตอ้ ง เวนคืนท่ีต้ังเยอะแยะ ไม่มีทางท�ำได้ก็ต้องหาวิธีที่จะท�ำ ค่อยๆ คิด ก็เป็นหน้าท่ขี องผเู้ ช่ียวชาญทางส่งิ แวดลอ้ ม” ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 32

“ในเรื่องการปลูกป่าส�ำหรับท�ำเดนโดรนี้ไม่สำ� เร็จ มีสถาบนั ทเี่ ขา ไดศ้ กึ ษา มนั ทำ� ได้ ถา้ ใชเ้ ศษไมแ้ ลว้ มาทำ� เขาเรยี กเดนโดรใชไ้ มน้ ม่ี าเผา เพอ่ื ไดม้ าทำ� ไฟฟา้ มสี ถาบนั เขาไปศกึ ษา กเ็ คยถามเขา เขาออ้ มแอม้ ๆ เสร็จแล้วบอกขอพูดตรงๆ ใช้ไม่ได้ เขาเป็นผู้เช่ียวชาญก็ค�ำนวณไป คำ� นวณมาแล้วเช่อื วา่ ใช้ยากเหมอื นกนั ท่ีจะทำ� ไฟฟ้า” ๒๙ ธนั วาคม ๒๕๓๒ 33

“ถา้ พดู ถงึ เพาเวอร์ ซบั พลาย กห็ มายความวา่ สรา้ งใหม้ ไี ฟฟา้ หรอื ให้มีพลังงาน อีกอย่างท่ีจะแก้ไขก็คือให้ปลูกอ้อยแล้วก็เอาอ้อยนี่ มาทำ� แอลกอฮอล์ แอลกอฮอลม์ าทำ� เพาเวอรซ์ บั พลาย ทำ� แอลกอฮอล์ เปน็ พลงั งาน อยา่ งนนั้ ชาวบา้ นไดท้ ำ� งานมากกวา่ เพราะวา่ ทำ� งานปลกู ทำ� งานดแู ลแลว้ กต็ ดั กห็ มายความวา่ คนไทยซง่ึ มมี ากขนึ้ ประชากรมาก ข้ึนทุกที ถ้าแบบท่ีไม่ต้องท�ำงานมันไม่ดี เพราะว่าจะเกิดปัญหาทาง สงั คม” ๒๙ ธนั วาคม ๒๕๓๒ 34

“การเผาเชื้อเพลิง เช่น ถ่าน ถ่านหิน น�้ำมัน เช้ือเพลิงอะไรๆ ต่างๆ เหล่าน้ี ทั้งหมด ท�ำให้คาร์บอนขึ้นไปในอากาศจ�ำนวน ๕ พนั ลา้ นตนั ตอ่ ปี แลว้ กย็ งั มกี ารเผาทำ� ลายปา่ อกี ๑.๕ พนั ลา้ นตนั รวม แล้วเป็น ๖.๕ พันล้านตัน ถ้าขึ้นๆ ไปอย่างน้ีก็เท่ากับเกือบ สบิ เปอรเ์ ซน็ ต์ของจ�ำนวนท่มี ีอยู่แล้วในอากาศ ถ้าไมม่ ีอะไรทจี่ ะทำ� ให้ จ�ำนวนของสารน้ีในอากาศลดลง ก็จะท�ำให้สารน้ีกลายเป็นตู้กระจก ครอบท�ำใหโ้ ลกนี้ร้อนขน้ึ ” ๔ ธันวาคม ๒๕๓๒ 35

36

“พูดกันว่าต้นไม้ท�ำให้จ�ำนวนคาร์บอนมีน้อยลงได้ ก็เป็น ความจริง ต้นไม้ทั่วโลกในปัจจุบันน้ี กินคาร์บอนได้ในอัตรา ๑๑๐ พันล้านตนั (แสนหน่ึงหม่ืนลา้ นตัน) ต่อปี กเ็ ป็นอนั ว่าถ้าเปน็ เช่น นน้ั กส็ บายใจได้ แตว่ า่ ถา้ เราดตู อ่ ไปอกี ตน้ ไมน้ นั้ เองมนั คายคารบ์ อน ออกมาในอตั ราปีละ ๕๕ พนั ลา้ นตนั (หา้ หมน่ื หา้ พนั ล้านตัน) ก็เหลอื กำ� ไรเพียงคร่ึงเดยี ว ในครงึ่ นย้ี ังมดี นิ หรือสิง่ ที่กำ� ลังสลายตวั ตา่ งๆ ทจี่ ะ สง่ คารบ์ อนขนึ้ ไปในอากาศอกี ๕๔.๕ พนั ลา้ นตนั (หา้ หม่ืนสี่พันห้าร้อย ลา้ นตนั ) ลงท้ายก็จะไดก้ �ำไรเหลือเพียงห้ารอ้ ยลา้ นตนั ฉะนน้ั ถา้ ดแู ลว้ ยงั ขาดทนุ อกี ๖ พนั ลา้ นตนั มอี กี อยา่ งหนง่ึ ก็คือทะเล ทะเลนั้น เขาจะ สง่ คารบ์ อนไดออกไซดข์ นึ้ ไปบนฟา้ ๙๐ พนั ลา้ นตนั (เกา้ หมนื่ ลา้ นตนั ) แต่ในเวลาเดียวกันเขาก็ดูดคาร์บอนจากอากาศมา ๙๓ พันล้านตัน (เก้าหมื่นสามพันล้านตัน) ที่เขาส่งออกไปน้ันเก้าสิบที่เขาดูดลงมา เก้าสบิ สาม หมายความว่าเขาทำ� ก�ำไรให้ ๓ พันลา้ น ถา้ บวกทั้งหมด เปน็ อนั วา่ ยงั มกี ารเพมิ่ คารบ์ อนในอากาศ ๓ พนั ลา้ นตนั ทกุ ๆ ปี อนั น้ี ท่ีท�ำให้นักวิชาการเขาเดือดร้อน วิธีแก้ไขก็คือ ต้องเผาน้อยลง และ ต้องปลูกตน้ ไม้มากขึน้ ” ๔ ธนั วาคม ๒๕๓๒ 37

“ถ้าท�ำไฟฟ้า ด้วยพลังงานน้�ำท่ีไม่ต้องตัดต้นไม้ เพียงแต่ ตดั หญา้ กค็ งไมเ่ สยี หายพดู อยา่ งนก้ี อ็ าจฉงนวา่ จะทำ� ทไ่ี หน ไปคดิ เอาเอง ว่าท่ีไหนท�ำได้มันมีที่ท่ีจะท�ำได้รวมทั้งน้�ำที่จะกักเอาไว้ปล่อยออกมา ท�ำไฟฟ้า และปล่อยออกมาท�ำการเพาะปลูกในท่ีที่อย่างน้อย ๒๐๐,๐๐๐ ไร่ ซงึ่ ปจั จบุ นั นรี้ กรา้ งวา่ งเปลา่ เพราะวา่ ไมม่ นี ำ้� เมอ่ื รกรา้ ง วา่ งเปลา่ อยา่ งนนั้ กท็ ำ� ใหเ้ สยี เศรษฐกจิ ไปแยะจะตอ้ งสงเคราะหช์ าวนา ชาวสวนที่เป็นเจ้าของท่ีเหล่าน้ัน ลงท้ายพวกน้ันก็จะต้องขายท่ี กลายเปน็ ทำ� ให้ราคาของท่ีดนิ แพงขึน้ ก็เปน็ ปัญหาอีกต่อไป” ๔ ธันวาคม ๒๕๓๒ 38

“ก็เป็นอันว่าปัญหามันมีจริง ว่าเราจะประสบความเดือดร้อน ความเดือดร้อนก็จะมีในรูปน�้ำทว่ มอย่างท่เี ขาว่า แต่ข้อนี้กย็ งั ไม่แนใ่ จ นัก เพราะว่าถ้าอุณหภูมิสูงข้ึน ก็จะท�ำให้น้�ำนั้นระเหย มากข้ึน เมื่อน้�ำระเหยมากข้ึน ก็จะท�ำให้อุณหภูมิลดลงมา ถ้าหาก อยากจะขทู่ า่ นทงั้ หลายวา่ สถานการณแ์ ยม่ าก กพ็ ดู วา่ กรงุ เทพฯ นำ้� ทว่ ม แน่ สภาพของคนจะแย่จะสูญพันธุ์ไปในไม่ช้าไม่นาน แต่ว่าถ้าหาก อยากจะปลอบใจ หรืออยากจะหาทางแก้ไขก็ปลอบใจได้ว่า อุณหภูมิสูงขึ้น ท�ำให้น้�ำระเหย น�้ำระเหยก็ท�ำให้เย็นลง อากาศ ก็เย็นลง แล้วปัญหาอ่ืนๆ ก็ไม่ยุ่ง เพราะว่าถ้าระเหยไปมากน้�ำ ก็ไม่ท่วม กเ็ ป็นอนั ว่ายงั ไมห่ มดหวงั ” ๔ ธันวาคม ๒๕๓๒ 39

“ชาวเขาตามท่ีรู้ เป็นผู้ที่ท�ำการเพาะปลูกที่อาจท�ำให้บ้านเมือง เราไปสหู่ ายนะได้ โดยทถี่ างปา่ และปลกู โดยวธิ ที ไ่ี มถ่ กู ตอ้ ง ถา้ พวกเรา ทกุ คนไปชว่ ยเขา กเ็ ทา่ กับชว่ ยบา้ นเมืองให้มีความดี ความอยู่ดกี ินดี และปลอดภัยได้อีกทง้ั ประเทศ เพราะว่าถ้าเราสามารถท�ำโครงการน้ี ให้ส�ำเร็จให้ชาวเขาอยเู่ ป็นหลกั แหล่ง สามารถทจ่ี ะมกี ารอยูด่ กี ินดีพอ สมควร และสนับสนุนนโยบายท่ีจะรักษาป่าไม้ รักษาดิน ให้เป็น ประโยชน์ตอ่ ไป ประโยชนอ์ ันนีจ้ ะย่ังยนื มาก” พ.ศ. ๒๕๑๒ 40

“ไดเ้ ดินไปทหี่ มบู่ ้านแหง่ หนึง่ ซ่งึ เขาก�ำลงั เดอื ดร้อนในเรอ่ื งหาท่ี ส�ำหรับท�ำการเพาะปลูก ก็ต้องเดินไปดูแหล่งน�้ำว่าท่ีไหนจะท�ำการ ชลประทานไดแ้ บบยอ่ ยๆ และจะนำ� นำ้� ทมี่ อี ยมู่ าใชไ้ ด้ พอดเี ดนิ ขน้ึ ไป ผ่านท่ีส่วนหน่ึงที่เขาตัดต้นไม้ออกหมด แล้วอีกส่วนหนึ่งท่ีไม่ได้ ตัดต้นไม้เห็นได้ชัดว่าส่วนที่เขาตัดต้นไม้หมดดินเป็นฝุ่น และก็ไม่มี ความชน้ื เลย ตรงไหนทไี่ มไ่ ดต้ ดั ตน้ ไมม้ คี วามชนื้ มากทงั้ ทไ่ี มใ่ ชเ่ ปน็ เวลา ฝนตก ก็ได้ช้ีแจงต่อชาวเขาผู้เป็นฝ่ายหัวหน้าในหมู่บ้านให้เขาเห็นว่า “นีต่ ดั ต้นไม้แล้วดินกแ็ หง้ เมื่อมีตน้ ไมม้ าก ดนิ กช็ ่มุ ชื้นและท�ำใหม้ นี �้ำ” เขากบ็ อกวา่ “จริงๆ” คอื ว่าถ้าไมไ่ ดช้ ีแ้ จงในภมู ปิ ระเทศอาจไม่เชอื่ .... การท่ีได้ไปเห็นในภูมิประเทศแล้วได้เดินไปดู รู้สึกว่าเป็นประโยชน์ อยา่ งย่งิ ” ๖ กมุ ภาพันธ์ ๒๕๑๔ 41

“เวลาเราหยอดเมล็ดพนั ธ์ลุ งไปแลว้ เราตอ้ งทราบว่าดินนัน้ เปน็ อย่างไร ต้องอาศัยวิชาทางเคมที างการวิเคราะห์ วเิ คราะหด์ วู ่าดินนั้น จะต้องมธี าตุอะไรบา้ งจึงจะสมควรแก่การเติบโตของพืช นอกจากน้นั ก็ต้องรดน้�ำ ทุกคนก็ทราบดีว่าต้องรดน�้ำ การรดน�้ำในโรงเรียนน้ัน นำ�้ อย่ใู นบอ่ เอาไปตักน้�ำมารดหรือเราไปไขทก่ี ๊อกก็ไดน้ ำ้� มา การปลกู จรงิ ๆ กจ็ ะตอ้ งรดนำ�้ แตว่ า่ ทท่ี จ่ี ะไปเอานำ้� ตกั นำ้� มาแลว้ มารดนน้ั มนั ไป ไมไ่ หว จงึ ตอ้ งมกี ารชลประทานนก้ี เ็ ปน็ งานทไ่ี มใ่ ชง่ า่ ย ตอ้ งอาศยั ความ รู้ในด้านวิศวกรรม ในด้านการค�ำนวณ และการชลประทานน้ีถ้าไป ถอื วา่ เปน็ วชิ าในตวั เอง เราเรยี นชลประทานมาสำ� หรบั ทำ� ชลประทาน เท่านั้น ไม่ได้นึกถึงว่าประโยชน์ปลายทางคืออะไรก็ไม่ได้มีประโยชน์ อะไรเลย จะตอ้ งดูว่าการชลประทานหรอื การสร้างอะไรมาเราท�ำเพ่ือ ประโยชน์ในทางกสิกรรม” ๖ กมุ ภาพันธ์ ๒๕๑๔ 42

“ธนาคารขา้ ว ทีย่ งั เป็นอาคารเป็นยุ้งค�ำน้คี นบางคนเขาอยากให้ เรียกว่า กิจการยุ้งข้าว ยุ้งข้าวนี้เขาเรียกกันที่เก็บข้าวจะเรียกกันว่า กจิ การทเี่ กบ็ ขา้ วกไ็ มถ่ กู เพราะวา่ ธนาคารขา้ วนนั้ มกี จิ การทเี่ กยี่ วขอ้ ง เหมือนธนาคาร มีข้าวอยู่เป็นทุน และเมื่อชาวบ้านท่ีอยู่ในหมู่บ้าน ท่ตี ัง้ ธนาคารขา้ วน้นั เขาขาดแคลนขา้ ว เขาตอ้ งการมขี า้ วใชเ้ พราะว่า เขายังเกี่ยวไม่ได้หรือไม่มีเงินไปซื้อ เขาก็มาขอยืมคืนกู้ธนาคารข้าว เสรจ็ แลว้ เม่อื ท�ำการเกบ็ เก่ยี วไดเ้ รยี บรอ้ ยแล้ว เขากจ็ ะเอามาคืน หรือ เขาอาจไปหากนิ รบั จา้ งท�ำงานจะสรา้ งถนนหรอื สร้างบ้าน หรือมาทำ� สวน หรืออะไรก็ตามและมีเงินเขาก็ซ้ือข้าวไปทดแทนข้าวที่เขาขอ ยืมมา หรือกู้มา โดยมีดอกเบ้ียเร่ืองดอกเบี้ยน้ี พวกนี้เป็นสมาชิก ธนาคารข้าวเป็นผู้ตั้งข้ึนมาเองโดยมากก็เป็นว่ากู้ยืมข้าวไป ๑๐ ถัง กเ็ อามาคืน ๑๑ ถัง” ๔ ธันวาคม ๒๕๒๓ 43

44

“ต้องไม่ลืมว่า ความต้องการและรสนิยมในการกินของราษฎร แต่ละท้องถิ่นแตกต่างกัน บางแห่งก็มีอาหารทะเลซึ่งมีไอโอดีน เกินความจ�ำเป็น ขณะที่บางแหง่ ในพนื้ ท่ี ทุรกันดารและหา่ งไกลทะเล เช่น อำ� เภอละเมงิ อำ� เภออมกอ๋ ย จงั หวัดเชียงใหม่ กลับไมม่ โี อกาส ได้รับบริโภคอาหารทะเลเลย หรือตัวอย่างเช่น ชาวเขาบางเผ่า แม้จะขาดสารไอโอดีน แต่ไม่นิยมบริโภคอาหารเค็ม ฉะน้ัน การแจกจ่ายเกลือผสมไอโอดีนในพื้นที่ท่ีราษฎรไม่ขาดสารไอโอดีน จะส้ินเปลืองค่าใช้จ่าย แต่ถ้าหากมุ่งผลิตให้ท้องถิ่นทุรกันดาร จะได้ประโยชน์สูงประหยัดสุด โดยคิดประดิษฐ์เคร่ืองผสมเกลือ ไอโอดีน ขนาดเล็กลง และสามารถใช้หน่วยเคล่ือนท่ี น�ำเข้าไปผลิต จนถึงแหล่ง ก็จะช่วยประหยัดค่าใช้จ่ายได้มาก แม้จะต้อง ส่งเจ้าหน้าท่ี เข้าไปปฏิบัติงานแต่ก็จัดกลุ่ม นักศึกษา อาสาสมัคร ผลัดเปล่ียนหมุนเวียนกันไปเป็นกิจกรรมนอกหลักสูตร จะท�ำให้ได้ ความรู้ด้านอื่นๆ เพ่ิมข้ึน ตลอดจน เป็นการพัฒนาพ้ืนท่ีนั้นๆ โดยการเขา้ ไปเตมิ สารไอโอดนี ใหโ้ ดยไมค่ ดิ มลู คา่ ดว้ ยวธิ กี ารตรวจสอบ ก่อน หรือไม่ก็ผลิตเกลือผสมไอโอดีนกว้างขวางข้ึน ประการที่สอง เราจำ� เปน็ ตอ้ งศกึ ษาวถิ ชี วี ติ ของราษฎรในพนื้ ทเี่ ปา้ หมายวา่ เกลอื ทเ่ี ขา บรโิ ภคเปน็ เกลือชนิดใด ได้มาจากแหลง่ ใด กลา่ วคอื ศึกษา ติดตาม เส้นทางเดินของเกลือจะได้สามารถเติมสารไอโอดีนได้ท่ีต้นตอ ก็จะ งา่ ยเขา้ ” มกราคม ๒๕๓๖ 45

“แผงดกั ไอน�้ำจากหมอกนส้ี ามารถชว่ ยบงั ลมบงั แดดใหก้ บั ตน้ ไม้ ในระยะแรกทเ่ี รม่ิ ทำ� การปลกู ตน้ ไม้ หรอื ในระยะแรกทต่ี น้ ไมเ้ รม่ิ เตบิ โต ขึ้นได้ด้วย ส่วนวัสดุท่ีจะน�ำมาใช้ในการดักหมอกน้ี ควรจะเป็นวัสดุ ประเภทท่ีรูพรุนมากๆ เชน่ ตาขา่ ยไนล่อน ซงึ่ จะทำ� ใหเ้ กดิ การจับตัว ของหยดนำ�้ ได้ดี อกี ทัง้ การใช้วัสดุทเี่ ป็นเสื่อลำ� แพน การสานเสื่ออย่า ให้ทึบ ควรสานให้โปร่ง เน่ืองจากในอากาศนั้นมีความช้ืนอยู่แล้ว จะท�ำใหเ้ กิดการควบแนน่ และกล่นั ตัวเปน็ หยดน�้ำได้ ๑๔ มีนาคม ๒๕๓๖ 46

“หลักส�ำคัญอีกประการหน่ึงในการพัฒนาพ้ืนที่สูง ท่ีมีสภาพ ป่าเส่ือมโทรม ก็คือการป้องกันการชะล้างหน้าดิน ซึ่งนอกจาก จะท�ำให้ผิวดินเสื่อมคุณภาพ ขาดธาตุอาหารตามธรรมชาติแล้ว ยังเป็นการแพร่กระจายไนโตรเจนในรูปต่างๆ ลงไปในพ้ืนท่ีระดับต�่ำ ลงไป โดยเฉพาะนำ้� ธรรมชาติหรอื แหล่งนำ้� ชลประทาน ซ่งึ เป็นพษิ ภยั ต่อราษฎรที่ต้องบริโภคน�้ำเป็นอย่างยิ่ง นอกจากป้องกันหน้าดินแล้ว ควรวางแผนสร้างดินผิว ให้คืนความอุดมสมบูรณ์เท่าที่จะท�ำได้ ซง่ึ จะชว่ ยใหด้ นิ ผวิ คอ่ ยๆ มคี ณุ ภาพดขี น้ึ เปน็ ล�ำดบั กบั ชว่ ยเกบ็ ไนเตรท ไวใ้ นผวิ ดินซ่ึงเปน็ คณุ ต่อพืช และไมเ่ ป็นภัยต่อคนอีกด้วย” ๒๑ มนี าคม ๒๕๓๖ 47

“ให้หน่วยงานราชการท่ีเกี่ยวข้องด�ำเนินการอพยพราษฎร ทบ่ี กุ รกุ ทำ� ลายปา่ ทำ� ไรเ่ ลอื่ ยลอย ใหม้ ารวมตวั กนั จดั ตงั้ หมบู่ า้ น โดยจดั ทดี่ นิ ทำ� กนิ ถาวรให้ และสรา้ งจติ สำ� นกึ ใหร้ าษฎรชาวไทยภเู ขาเหลา่ นน้ั ช่วยกันดูแลรักษาป่าไม้ พร้อมท้ังพัฒนาด้านอาชีพ โดยใช้วิทยาการ สมัยใหม่ เพื่อให้มีความเป็นอยู่ทดี่ ขี ึ้น” บ้านรวมไทย อ.เมอื ง จ.แม่ฮอ่ งสอน 48

“พ้ืนท่ีลุ่มที่เป็นสาธารณะนั้น ทางจังหวัดต้องช้ีแจงท�ำ ความตกลงกับราษฎรกลุ่มให้เข้าใจว่า พ้ืนท่ีดังกล่าวราษฎรสามารถ เข้าไปใช้ประโยชน์ท�ำกินได้ในฤดูแล้ง โดยทางราชการต้องส่งเสริม ด้านวชิ าการเกษตรอย่างเตม็ ที่ แต่จะไมม่ ีกรรมสทิ ธ์ิในทด่ี ิน ท่ีส�ำคัญ ในฤดูฝนจะใช้พ้ืนที่น้ันเป็นสถานท่ีรองรับปริมาณน้�ำจ�ำนวนมหาศาล ที่ไหลบ่าลงมาจากพ้ืนที่สูง โดยให้ล้นออกมาจากคลองระบายน�้ำ ซ่ึงไม่มีคันคลองกั้น ท้ังนี้เพ่ือเป็นการผ่อนภาระของคลองระบายน�้ำ และทำ� ใหส้ ามารถกกั นำ�้ ไวไ้ มใ่ หไ้ หลเขา้ ไปทำ� ความเสยี หายในตวั เมอื ง หากท�ำเช่นน้ีได้ เขตชุมชนก็จะปลอดภัยจากอุทกภัย ส่วนเขต เกษตรกรรมนอกเมืองก็จะสามารถท�ำกินได้อย่างเต็มที่เม่ือพ้นวิกฤต จากน้�ำท่วม เพราะจะมีปริมาณน�้ำส�ำรองที่นอนคลองไว้ส�ำหรับ สนับสนุนกิจกรรมทางการเกษตรได้ตลอดท้ังปี ส่วนในปีที่ปลอดจาก อทุ กภยั กจ็ ะยง่ิ ทำ� กนิ ไดเ้ ตม็ ที่ สำ� หรบั ปา่ ไมใ้ นพรกุ จ็ ำ� เปน็ ตอ้ งอนรุ กั ษ์ และเรง่ ฟ้นื ฟใู หก้ ลับคนื สภาพสมบรู ณ”์ ๒๐ มถิ นุ ายน ๒๕๑๔ 49

50