Innowacyjne i kreatywne metody pracy z uczniem

Oto kolejny przykład grupowej pracy uczniów z okazji mikołajek. Umieszczone w wakeletowej kolekcji zdjęcia dokumentowały przygotowania do Świąt Bożego Narodzenia oraz przekazały innym podstawowe informacje o kaszubskim wymiarze Gòdów. https://tiny.pl/rb1rs Zdjęcia zamieszczone poniżej pochodzą z omawianej kolekcji. 101

Proponuję także przeprowadzenie wśród społeczności szkolnej ankiet przy wykorzystaniu narzędzi TIK-owych, które dotyczyć mogą świadomości uczniów, nauczycieli i pracowników szkoły na temat danego święta, zwyczaju czy obrzędu. Jest to łatwy i szybki sposób na zgromadzenie informacji, a także świetny materiał do analizy, którą mogą poprowadzić sami uczniowie. Umiejętność wnioskowania na podstawie zebranego materiału, ocena sytuacji i poszukiwanie rozwiązań zaradczych będą dobrym sprawdzianem kompetencji podopiecznych. Praca na materiale kulturowym, związanym z tradycjami i rokiem obrzędowym nie powinna nieść za sobą niechęci uczniów, gdyż temat ten jest raczej neutralny i lubiany przez dzieci oraz młodzież. 102

Po polsku także o Kaszubach Zachęcam także do omawiania literatury polskiej w kontekście zagadnień regionalnych, bliskich uczniowi. Ten sam zabieg można przeprowadzić, adaptując na lekcje języka ojczystego twórczość regionalnych pisarzy czy dzieła lokalnych artystów. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby na podstawie utworu Wisławy Szymborskiej ,,Psalm” porozmawiać o granicach kulturowych i ich znaczeniu dla życia każdego człowieka. Przykład takiej autorskiej lekcji przeprowadzonej w liceum na zajęciach języka regionalnego, a później także wykorzystanej w starszych klasach szkoły podstawowej na zastępstwach doraźnych z użyciem narzędzi TIK znajduje się poniżej: https://share.nearpod.com/pPUFnpjAmgb 103

Wycieczka jest dobra na wszystko Skorzystajmy na zajęciach języka ojczystego z dostępności lokalnych ośrodków kulturalnych, muzeów czy skansenów. Instytucje takie, znajdujące się często w najbliższym otoczeniu szkoły, prowadzą zajęcia edukacyjne dla różnych grup wiekowych. Lekcja muzealna poprowadzona w ciekawy sposób, angażująca przybyłych gości, pełna odniesień interdyscyplinarnych oraz pozwalająca wykorzystać wiedzę w praktyce może być jednym z 104

lepszych rozwiązań dla nauczycieli, którzy z różnych powodów nie czują się pewnie w edukacji regionalnej. Działalność edukacyjna takich miejsc zdecydowanie wspiera szkoły w kształtowaniu szacunku młodych użytkowników kultury wobec tradycji, a to jedno z założeń szeroko rozumianej edukacji regionalnej na lekcjach języka polskiego. Podsumowanie Edukacja regionalna uczniów realizowana na zasadzie interdyscyplinarnej (między innymi podczas lekcji języka polskiego) może zachęcić uczniów do samokształcenia. Jest powodem zwiększania ich samoświadomości i poczucia tożsamości kulturowej. Dodatkowo poznawanie regionu na standardowych lekcjach języka ojczystego może być uzupełnieniem treści edukacji polonistycznej na wszystkich etapach nauczania. Autorka pracy, wychodząc od przedstawienia teoretycznego aspektu omawianego zagadnienia, przeszła do podania konkretnych inspiracji dla nauczycieli. Pomysły na lekcje wykorzystujące integracje międzyprzedmiotowe pochodzą z własnej praktyki zawodowej nauczycielki i stanowią jej warsztat pracy. Celem niniejszego opracowania było wskazanie, jak ważne jest przywoływanie uczniom bliskiego dla nich kontekstu literackiego i kulturowego. Jest to sposób na urozmaicenie toku lekcji, a także poszerzanie horyzontów wychowanków. 105

BIBLIOGRAFIA: 1. ANGIEL J.: “Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie: jak tworzyć szkolny program ścieżki międzyprzedmiotowej”, [w:] “Edukacja regionalna: dziedzictwo kulturowe w zreformowanej szkole”, praca zbiorowa pod red. Stefana Bednarka, Wrocław 1999. 2. ANGIEL J., REPSCH E.: “Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie”, Warszawa 1999. 3. BILIŃSKI L.: “Regionalizm - przeżytek czy szansa, której nie wolno zmarnować”, “Bibliotekarz”, 2000, nr 10. 4. BLEJA-SOSNA B.: “Kim jestem, kim mogę być: poradnik wychowawczo-dydaktyczny ścieżek edukacyjnych dla klasy IV w szkole podstawowej”, Toruń 1999. 5. BLEJA-SOSNA B.: “Kim jestem. kim mogę być? Ścieżki edukacyjne. Ćwiczenia dla ucznia klasy IV szkoły podstawowej: materiały pomocnicze dla uczniów oraz nauczycieli-wychowawców i nauczycieli przedmiotów skorelowane z Poradnikiem ścieżek edukacyjnych dla klasy IV szkoły podstawowej”, Toruń 1999. 6. DYBA K.: “Ojczyzna prywatna w szkolnej edukacji historycznej”, “Wiadomości Historyczne” 1992 nr.3. 7. DENEK K.: “Ojczyzna – podstawowa wartość edukacji, kultury, krajoznawstwa i regionalizmu”,“Wychowanie na co dzień”, 1998. 8. “EDUKACJA regionalna: dziedzictwo kulturowe w zreformowanej szkole: praca zbiorowa”, pod red. S. Bednarka, Wrocław 1999. 9. GOŁĘBIEWSKA E., MAZIARZ M.: ”Tu mieszkam i żyję – moje miejsce na Ziemi – projekt programu edukacji regionalnej. Kl. IV-VI szkoły podstawowej, “Geografia w Szkole” 2001 nr 2. 106

10. KORALEWSKA M.: “Jak można realizować ścieżkę regionalną?”, “Wiadomości Historyczne” 2002. 11. KWAK G., BISKUP E.: “Edukacja regionalna w nowej szkole”, “Gazeta Szkolna” 2001 nr 3. 12. MOSIEK T.: “O edukacji regionalnej. Plan realizacji edukacji regionalnej w szkole podstawowej”, “Forum Humanistów” 2000 nr 4. 13. PIWOŃSK Z.: “Edukacja regionalna: dziedzictwo kulturowe w regionie: program dla szkoły podstawowej (klasy 1-6)”, Rzeszów 1999. 14. SOPOT-ZEMBOK B., NOCOŃ H.: “Wartości a edukacja regionalna”, “Wychowanie na co Dzień” 1997 nr 4. 15. ZELLMA A.: “Edukacja regionalna”, “Wychowawca” 2000 nr 4. 16. ZELLMA A.: “Szkoła i dom w edukacji regionalnej”, “Edukacja i Dialog” 2001 nr 3. 107

Propozycje metodyczne: 1. ANGIEL J.: “Jak realizować lekcje o własnym regionie?”, “Geografia w Szkole”1993, nr 5, s. 282-286. 2. BINKIEWICZ-KOŁODZIEJ D.: “Opowiem ci o mojej małej Ojczyźnie. Wyszukiwanie informacji na określony temat”, “Poradnik Bibliotekarza”, 1997, nr 6, s. 28-29. 3. BRZEZIŃSKA E: “Spacerkiem po mojej miejscowości: propozycja zajęć integrujących różne dziedziny wiedzy”, “Biblioteka w Szkole”, 2001, nr 4, s. 12-13. 4. DALIBÓG A.: “Regionalizmy w nauczaniu języka polskiego: zestawienie bibliograficzne w wyborze”, “Język Polski w Szkole dla kl. IV-VI”, 2000/2001, nr 3, s. 105-106. 5. GRZELAKOWSKA E., WALENTA G.: “Regionalizm – czy to tylko moda?”, “Przegląd Edukacyjny”, 1999, nr 4, s. 15-16. 6. KACZMAREK B.: “Realizacja ścieżki edukacji regionalnej w szkole podstawowej”, “Język Polski w Szkole dla klas IV-VI”, 2000/2001, nr 4, s. 46-67. 7. KUBIAK J.: “Regionalia w bibliotece szkolnej: (o nieefektownych formach pracy słów kilka)”, “Biblioteka w Szkole”, 2001, nr 4, s. 14. 8. OLZACKA K.: “Patrzę na starą fotografię, czyli edukacja regionalna w pracy biblioteki szkolnej”, “Biblioteka w Szkole” 2000, nr 11, s. 10. 9. PROKOWSKA T., MEDYŃSKA M: “Regionalizm w bibliotece szkolnej”. “Biblioteka w Szkole” 1999, nr 11, s. 26. 10. SOPOT-ZEMBOK B.: “Wędrówki po małej ojczyźnie - Wycieczki”, “Wychowanie na co Dzień”, 1998, nr 3, wkł. s. III-IV. 11. STEFAŃSKA K.: “Lekcje dziedzictwa kulturowego w regionie: sugestie metodyczne na temat lekcji plenerowych i muzealnych”, “Język Polski w Szkole dla kl. IV-VIII”, 1997/1998, nr 3, s. 62-71. 108

12. WURSZT H.: “Jak rozbudzam zainteresowania dzieci w młodszym wieku szkolnym kulturą naszego regionu”, “Dyrektor Szkoły”, 2000, nr 7/8, s. 26-27. 13. ZELLMA A.: “Organizacyjno-metodyczne aspekty wychowania do poszanowania dziedzictwa kulturowego w regionie”, “Wychowanie na co Dzień”, 2000, nr 10/11, s. 30-33. 14. Wkładka edukacyjna w miesięczniku “Pomerania”. 109

“Kto będzie kochał serdeczny swój zakątek, ten Ojczyznę całą również będzie miłował”. (Adam Chętnik, 1913) Wstęp Przedmiotem niniejszej pracy jest stworzenie innowacji dotyczącej regionalizmu w edukacji wczesnoszkolnej. Już od najmłodszych lat nauki można wprowadzać dzieci w ciekawe tematy, zajęcia, wycieczki, które doprowadzą do tego, że dzieci poznają swój region 110

i będę dumne z miejsca, w którym mieszkają. Nauczyciel w sposób kreatywny i twórczy zachęci swoich uczniów do poznania swojej najbliższej okolicy. Edukacja regionalna to dział edukacji obejmujący szeroki zakres zagadnień od nauk humanistycznych przez społeczne po nauki przyrodnicze i techniczne, zajmujący się określonym regionem pojmowanym w mikroskali, odnoszącym się do gminy, powiatu i województwa. Zajmuje się związkami pomiędzy małą i wielką ojczyzną. Dziedzictwo kulturowe to część dawnych dóbr kultury, która uznana została za wartościową przez kolejne, następne pokolenia i dzięki temu dotrwała do chwili obecnej. Dziedzictwo w edukacji to głównie następujące obszary: edukacja regionalna (dziedzictwo regionalne), edukacja europejska (dziedzictwo europejskie i euroregiony), a także wszystkie treści kultury i historii, które zawarte są w przedmiotach takich jak: język polski, historia, wiedza o kulturze, plastyka, muzyka itd., jeśli odnoszą się one do wyżej określonych obszarów. Na etapie edukacji wczesnoszkolnej zadaniem nauczyciela jest między innymi uświadomienie dzieciom, że otaczające ich środowisko naturalne: rodzina, społeczność lokalna, ojczyzna są wielką wartością dającą im poczucie bezpieczeństwa i naturalnej przynależności. Innowacyjne będzie podejmowanie nowej działalności poznawczej, która wyzwoli u uczniów chęć poznania przeszłości. Każdy z nas rodzi się w jakimś miejscu, w którym po raz pierwszy doświadcza świata. Miejsce to określa naszą tożsamość, pozwala odpowiedzieć na pytanie o to, skąd pochodzimy, kim jesteśmy. Człowiek obecnie żyjący w świecie nauki i pracy zdalnej, w której króluje Internet i medialny obraz, oddala się od własnego środowiska kulturowego. Brak zakorzenienia skutkuje niemożnością identyfikacji ze swoją “małą ojczyzną”. 111

Podstawy teoretyczne regionalizmu w edukacji Regionalizm w edukacji pozwoli na wdrożenie nowych kreatywnych metod i form pracy z uczniem. Innowacją w projekcie może być współpraca z instytucjami kulturalnymi, rozmowy z ciekawymi ludźmi czy aktywne włączenie się w życie kulturalne środowiska lokalnego. Według L. Kołakowskiego “mała ojczyzna” obejmuje najbliższe uczniowi kręgi przestrzenne, poznawane najczęściej w sposób bezpośredni. Jest ona tą kategorią przestrzeni, która dla dziecka stanowi pierwszy etap poznawania rzeczywistości, kształtujący sferę zmysłów i wyobrażeń. To tu w znacznej mierze następuje “oswajanie” przestrzeni, tu kształtują się wzorce, poprzez które w dorosłym życiu postrzega się i opisuje świat”126. Do najważniejszych celów edukacji regionalnej według Tomasza Michalskiego należą: 1. Wyposażenie ucznia w zasób wiedzy geograficznej o “małej ojczyźnie”, w ścisłym powiązaniu z wiedzą o kraju ojczystym, poprzez: ● oparcie znacznej części zajęć na bezpośrednich obserwacjach w terenie, ● stworzenie warunków do porównywania wiedzy książkowej z wiedzą uzyskaną bezpośrednio w terenie. 2. Ukształtowanie w uczniach poczucia tożsamości regionalnej, będącego podstawą zaangażowania się w życie wspólnoty lokalnej, poprzez: ● ukazywanie związków ucznia z najbliższym otoczeniem przyrodniczym i społecznym, ● rozbudzanie zainteresowania problemami lokalnego środowiska. 126 L. Kołakowski, “Radom-środek świata”, “Gazeta Wyborcza” 61/1994, str. 9. Cyt. za: A. Hibszner, “Koncepcja poznawania małej Ojczyzny (najbliższej okolicy i własnego regionu) w szkolnej edukacji geograficznej”, w: “Region i edukacja regionalna - zarys problematyki”, pod redakcją T. Michalskiego, Pelplin 2004. 112

3. Przygotowanie ucznia do odpowiedzialnego działania w dorosłym życiu, głównie w jego wspólnocie lokalnej127. Według Ewy Marciniak-Kulki, Olgierda Neymana, Jadwigi Wysockiej myślenie kreatywne jest warunkiem niezbędnym dla wdrażania innowacji, czyli zagospodarowywania nieodkrytych jeszcze, nowych przestrzeni rzeczywistości. Kształcenie w szkole takich kompetencji kluczowych jak: kompetencje społeczne i obywatelskie, inicjatywność i przedsiębiorczość, świadomość i ekspresja kulturalnej ma pozwolić ludziom odnaleźć się tu i teraz, a także w przyszłości, w warunkach, których dziś jeszcze nie znamy. a w jej ramach otwartej i efektywnej komunikacji. Kreatywność jest zdolnością człowieka do tworzenia wytworów nowych i wartościowych, tzn. cenniejszych pod jakimś względem od tego, co było do tej pory. Kreatywność charakteryzuje się: ● otwartością na nowe doświadczenia, ● zdolnością tworzenia nowych (oryginalnych), wartościowych pomysłów i rozwiązań, ● ciekawością poznawczą, ● gotowością przyjęcia ryzyka poznawczego związanego z czymś nowym128. Myślę, że zaproponowana przeze mnie innowacja rozwinie u uczniów myślenie kreatywne oraz wpłynie na zdolność tworzenia nowych, ciekawych pomysłów, rozwinie ich wiedzę na temat własnego regionu. Na podstawie materiałów z konferencji “Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie” Brunon Synak wskazuje na następujące funkcje edukacji regionalnej o charakterze społeczno-kulturowym: 1. Edukacja regionalna umożliwia, ułatwia znalezienie “zakorzenienia” i kształtuje poczucie grupowej przynależności, wzmacnia fundament społeczno-kulturowej tożsamości. 127 Tamże, str. 15. 128 E. Marciniak-Kulka, O. Neyman, J. Wysocka, “Wspomaganie szkół w kształtowaniu kompetencji: innowacyjność, kreatywność i praca zespołowa uczniów”, Warszawa 2007, str. 15. 113

Utożsamia się z konkretną tradycją, ze wspólnotą większą od rodziny, lecz mniejszą od narodu. 2. Edukacja regionalna przygotowuje do życia w ojczyźnie narodowej, w Europie i świecie, pozwala lepiej zrozumieć to, co ogólnonarodowe, uniwersalne, uczy patriotyzmu lokalnego i narodowego. Tylko ten, który kocha swój regionalny krajobraz i kulturę, będzie w stanie w pełni odczuć piękno swojej wielkiej ojczyzny i kultury ogólnonarodowej. 3. Edukacja regionalna przygotowuje do lepszego rozumienia innych jednostek i społeczności, uczy tolerancji. Poznając własną odmienność i specyfikę kulturową, lepiej poznajemy ograniczenia własnego świata, stajemy się bardziej czuli na odmienność innych. 4. Edukacja regionalna posiada ważną funkcję integracyjną. Edukacyjne dowartościowanie społeczności lokalnych i regionalnych jest cenne we wszystkich regionach. 5. Edukacja regionalna jest ważnym narzędziem budowania społeczeństwa obywatelskiego. Przygotowuje do twórczego stosunku do kultury, do aktywności na rzecz własnego środowiska. Wpajać powinna zasady samorządności lokalnej i regionalnej, a także zasadę odpowiedzialności za małą i wielką ojczyznę. Poczucie “bycia sobą i u siebie - tu i teraz” daje człowiekowi możliwość rozumienia swoich obowiązków i zadań, a w dalszej konsekwencji, faktyczne włączenie się w nurt życia własnego środowiska. 6. Edukacja regionalna - poprzez waloryzację środowiska lokalnego i regionalnego, ich przyrody, kultury i historii - przyczynia się do umacniania się poczucia nobilitacji i awansu społeczno-kulturowego małych społeczności129. Hanna Prószyńska-Bordas wskazuje, że efekty kształcenia regionalnego są wieloaspektowe: 129 “Tu jest ojczyzna moja. Materiały z konferencji Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie”, Gdańsk 1999, str. 21. 114

● aspekt poznawczy polega na zaznajomieniu się z regionem i jego symboliką. krajobrazem i przyrodą, historią i zabytkami, mieszkańcami i ich tradycjami, wybitnymi ludźmi i ich osiągnięciami, ● aspekt kształtowania postaw i nawyków polega na inicjacji zainteresowań kulturowych i przyswojeniu wzorców postępowania osadzonych w realiach danej społeczności lokalnej, ● aspekt nabywania kompetencji polega na zżyciu się z regionem, życiu w harmonii z tradycją, bez niszczenia tego, co wartościowe oraz szanowaniu sąsiadujących wspólnot130. Edukacja regionalna powinna rozpocząć się od poznania najbliższego otoczenia, od zrozumienia związków między przeszłością a teraźniejszością. Powinna uczyć szacunku do otaczającej rzeczywistości oraz miłości do “Małej Ojczyzny”. Innowacja pedagogiczna “Mali gdańszczanie - nasza mała ojczyzna” Innowacja pt. ”Mali gdańszczanie” jest próbą ukazania tego, jak łączyć dziedzictwo kulturowe z edukacją regionalną. Dziedzictwo kulturowe to zasób rzeczy materialnych i niematerialnych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi. Natomiast edukacja regionalna to poznawanie własnego domu, miejsca zamieszkania, okolicy, regionu i zaznajomienie się z dziejami tych miejsc. Głównym założeniem innowacji jest ukształtowanie w uczniach poczucia tożsamości i przynależności do danego środowiska. Podczas tych zajęć dzieci lepiej poznają swój region i ojczyznę, a także rozwiną w sobie patriotyzm, poszanowanie drugiego człowieka. Najlepszą 130 H. Prószyńska-Bordas, “Krajoznawstwo. Tradycja i współczesność”, Warszawa 2016, str. 131. 115

formą poznawania własnego regionu są wycieczki szkolne, które będą nieodzownym elementem poznawania regionu. I. TYTUŁ INNOWACJI Regionalizm w edukacji wczesnoszkolnej - MALI GDAŃSZCZANIE - nasza mała ojczyzna II. NAZWA PLACÓWKI Szkoła Podstawowa nr 80 w Gdańsku, ul. Opolska 9 III. AUTOR Katarzyna Jadeszko IV. RODZAJ INNOWACJI programowo-metodyczna V. ZAKRES INNOWACJI 1. Adresaci: chętni uczniowie klas 2 i 3 Szkoły Podstawowej nr 80 w Gdańsku. 2. Zajęcia dodatkowe: pozalekcyjne dla chętnych uczniów. 3. Czas realizacji innowacji: rok szkolny 2021/2022 (od września do czerwca). VI. CELE INNOWACJI Celami innowacji są: ● umożliwienie uczniom klas I-III poznawania własnego dziedzictwa kulturowego, historii regionu, ● budowanie lokalnej tożsamości, 116

● wzmacnianie więzi z Gdańskiem. 1. Cele główne: ● budowanie lokalnej tożsamości i wzmacnianie więzi z Gdańskiem wśród najmłodszych poprzez edukację regionalną i kulturalną, ● budowanie lokalnej tożsamości i wzmacnianie więzi z Gdańskiem wśród najmłodszych, ● zapoznanie dzieci z historią i tradycją regionu, ● wzbogacenie wiedzy na temat zamieszkiwanej miejscowości połączonej z historią Polski, ● rozbudzenie ciekawości poznawczej, ● kształtowanie postawy aktywnego uczestnictwa w życiu kulturalnym Gdańska i poszukiwania atrakcyjnych form spędzania czasu wolnego w mieście, ● współpraca z gdańskimi placówkami kultury. 2. Cele szczegółowe: ● rozwijanie wyobraźni twórczej dzieci inspirowanej tematyką historyczną, ● kształtowanie szacunku do własnego miasta, ● umożliwianie kreatywnego uczestnictwa w wydarzeniach kulturowych, ● kształtowanie więzi z krajem, regionem, miejscowością, ● rozwijanie poczucia przynależności do społeczności lokalnej, regionalnej oraz narodowej, ● rozwijanie aktywności artystycznej uczniów, ● kształcenie umiejętności tworzenia notatek, ● motywowanie do podejmowania twórczości własnej ucznia. 117

VII. HARMONOGRAM REALIZACJI INNOWACJI L.p. DZIAŁANIE TERMIN REALIZACJI 1. Zapoznanie z innowacją, poinformowanie uczniów, wrzesień 2021 r. zebranie chętnych do udziału w innowacji 2. GDAŃSKIE KAMIENICZKI - szkic ołówkiem październik 2021 r. 3. HERB GDAŃSKA – praca plastyczna, wydzieranka z listopad 2021 r. kolorowego papieru 4. FOTOGRAFIA - uczestnik projektu z wybranym grudzień - styczeń zabytkiem Gdańska, miejscem związanym z miastem 2021/2022 r. (na tle świątecznej lub zimowej scenerii) 5. BAZYLIKA MARIACKA - historia, ciekawostki, luty 2022 r. fakty 6. BRAMY GDAŃSKA - Nizinna, Wyżynna, Żuławska, marzec 2022 r. Katownia, Złota Brama - PORTFOLIO 7. ZNANI GDAŃSZCZANIE - Daniel Gabriel kwiecień 2022 r. Fahrenheit, Gunter Grass, Jan Heweliusz, Johann Uphagen, Lech Wałęsa. PORTRET I OPIS POSTACI 8. TEST WIEDZY DOTYCZĄCY OMAWIANYCH maj 2022 r. 118

ZAGADNIEŃ czerwiec 2022 r. 9. PODSUMOWANIE INNOWACJI, ROZDANIE DYPLOMÓW I NAGRÓD Tabela 1.: Harmonogram realizacji innowacji. VIII. SPOSOBY REALIZACJI INNOWACJI Innowacja będzie realizowana podczas pobytu dzieci w szkole, podczas wyjść, wycieczek, spacerów, a także spotkań z zaproszonymi osobami, które będą opowiadać o historii naszego miasta. Innowacja ma charakter otwarty, a jej treści będą rozszerzane w zależności od potrzeb i zainteresowań dzieci poprzez: ● poznawanie lokalnych zabytków kultury, przyrody, miejsc użyteczności publicznej, ● spacery oraz wycieczki po najbliższej okolicy oraz miejscowości, ● spotkania z ciekawymi ludźmi z regionu, miejsca zamieszkania, ● słuchanie bajek, baśni, legend, podań (zajęcia biblioteczne), ● wyrażanie zdobytej wiedzy za pomocą działalności artystycznej: plastycznej oraz ruchowo-werbalnej, ● poznawanie świąt i obrzędów, zwyczajów ludowych, ● organizowanie kącików tematycznych, ● udział w quizach, konkursach utrwalających wiadomości i umiejętności. IX. SPODZIEWANE KORZYŚCI Z WPROWADZENIA INNOWACJI 1. Oczekiwane efekty dla ucznia: ● poczucie przynależności narodowej do swojego kraju, regionu, miasta, 119

● poznanie różnych wytworów kultury narodowej, regionalnej oraz symboli regionalnych czy wybranych tradycji, ● poznanie dzieł kultury regionalnej, ludowej, ważnych miejsc patriotycznych w swoim regionie (miasto Gdańsk), ● poznanie miejsc pamięci narodowej, zabytków historycznych, miejsc kultury ważnych dla regionu, ● zwiększenie zainteresowania własnym regionem, ● poznanie bajek, baśni, legend, opowieści, ● rozwijanie aktywności artystycznej oraz zdolności plastycznych, ● rozwijanie kreatywności, ● zwiększenie motywacji do podejmowania twórczości własnej. 2. Oczekiwane efekty dla nauczyciela i szkoły: ● poszerzenie oferty oraz jakości pracy szkoły, ● rozwój własnych kompetencji oraz wzbogacenie swojego warsztatu pracy, ● wzbogacenie oferty zajęć pozalekcyjnych dla uczniów klas I-III, ● promocja szkoły w środowisku lokalnym, współpraca z różnymi instytucjami. X. EWALUACJA INNOWACJI Ewaluacja innowacji pozwoli na poznanie osiągnięć i umiejętności uczniów, a ukazanie mocnych i słabych stron innowacji stanie się punktem wyjścia do modyfikacji na przyszłość i uzyskania pożądanych efektów. Poprzez ankietę oraz test dokonam analizy umiejętności dzieci, sprawdzę stopień atrakcyjności zajęć oraz poznam opinię na temat trafności stosowanych form i metod oraz zgodności innowacji z przyjętymi założeniami. 120

Sprawozdanie z ewaluacji innowacji zostaną przedstawione dyrektorowi szkoły oraz nauczycielom w czasie posiedzenia Rady Pedagogicznej Szkoły Podstawowej nr 80 w Gdańsku. XI. PRZYKŁADY REALIZACJI INNOWACJI Zdjęcie 1.: Realizacja innowacji ”Mali gdańszczanie”. Źródło: archiwum własne. Zdjęcie 2.: Realizacja innowacji ”Mali gdańszczanie”. Źródło: archiwum własne. 121

Zdjęcie 3.: Realizacja innowacji ”Mali gdańszczanie”. Źródło: archiwum własne. Zdjęcie 4.: Realizacja innowacji ”Mali gdańszczanie”. Źródło: archiwum własne. 122

Podsumowanie Edukacja wczesnoszkolna to moment, w którym od najmłodszych lat możemy wprowadzić dziecko w poznanie swojej okolicy, miasta, regionu oraz ich historii. Mam nadzieję, że napisana przeze mnie innowacja ukształtuje u uczniów poczucie tożsamości i wzmocni ich więzi z Gdańskiem. Nawiązując w edukacji szkolnej i pozaszkolnej do środowiska własnego uczniów poprzez adekwatny dobór treści nauczania, a także o związanie uczniów ze środowiskiem lokalnym poprzez działanie na jego rzecz, szkolna edukacja wprowadzi dzieci i młodzież w wartości i spuściznę regionu131. Mam nadzieję, że uda mi się to z moimi uczniami podczas realizacji innowacji “Regionalizm w edukacji wczesnoszkolnej “Mali gdańszczanie - nasza mała ojczyzna”. 131 Tamże, s. 128. 123

Bibliografia 1. “Dziedzictwo kulturowe”, [w:] https://pl.wikipedia.org/wiki/Dziedzictwo_kulturowe (dostęp 24.03.2021). 2. “Edukacja regionalna”, [w:] https://pl.wikipedia.org/wiki/Edukacja_regionalna (dostęp: 24.03.2021). 3. Hibszner A., “Koncepcja poznawania małej Ojczyzny (najbliższej okolicy i własnego regionu) w szkolnej edukacji geograficznej”, w: “Region i edukacja regionalna - zarys problematyki”, pod red. T. Michalskiego, Pelplin 2004. 4. Kobyliński Z.: “Czym jest, komu jest potrzebne i do kogo należy dziedzictwo kulturowe?”, [w:] https://www.mazowszestudiaregionalne.pl/images/pdf/07/msr_7_koby linski.pdf (dostęp 25.03.2021). 5. Marciniak-Kulka E., Neyman O., Wysocka J: “Wspomaganie szkół w kształtowaniu kompetencji: innowacyjność, kreatywność i praca zespołowa uczniów”, [w:] https://www.ore.edu.pl (dostęp 24.05.2021). 6. Prószyńska-Bordas H., “Krajoznawstwo. Tradycja i współczesność”, Warszawa 2016. 7. Torowska J.: “Dziedzictwo kulturowe – czym jest, dlaczego jest ważne i czy zasługuje na ochronę?” [w:] https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/71926/torowska_dziedzictwo_kulturowe_ 2018.pdf?sequence=3&isAllowed=y (dostęp 25.03.2021). 8. “Tu jest ojczyzna moja. Materiały z konferencji Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie”, Gdańsk 1999. 9. “Wielokulturowość. Między edukacją regionalną i edukacją międzykulturową. Dylematy i konteksty tożsamości”, pod red. K. Kossak-Główczewskiego i A. Kożyczkowskiej, Kraków 2015. 124

Zamiast wstępu Kluczem do zrozumienia współczesnego świata jest świadomy odbiór mediów. Młodzi ludzie stanowią grupę, która w znacznym zakresie korzysta z mediów, nie posiadając jednocześnie wystarczającej wiedzy, w jaki sposób rozsądnie czerpać z ich bogatej oferty. Diagnoza dotycząca poziomu świadomości młodych ludzi prowadzona przeze mnie co roku pozwala wysnuć wniosek, że media (telewizja, a przede wszystkim Internet) pozostają w kręgu zainteresowań nastolatków. Wartym uwagi spostrzeżeniem jest fakt, że mimo edukacji szkolnej, nie posiadają oni wystarczającej wiedzy na temat mechanizmów działania mass mediów. Czują się prawie dorośli, lecz nie zawsze zdają sobie sprawę, jaki wpływ mają one na człowieka, jak kształtują jego osobowość i sposób myślenia o świecie. Szczególnie chętnie młodzi korzystają z dobrodziejstw Internetu, jednak są nieświadomi zagrożeń, jakie on stwarza. Potrzeby wynikające z życiowych planów edukacyjnych uczniów i ich rodziców oraz próba dostosowania kształcenia do zmian wynikających z postępu naukowo-technicznego wymuszają pewne zmiany w metodach i formach kształcenia dzieci i młodzieży. Film z kolei bardzo często postrzegany jest w szkole jako „rozrywka, która nie ma na ogół żadnych walorów edukacyjnych”132. Warto podkreślić, że film jest nie tylko “fenomenem estetycznym, ale jest także zjawiskiem społecznym i kulturowym, co powoduje, że interesują się nim nie tylko filmoznawcy. W literaturze pedagogicznej i psychologicznej 132 D. Jankowski, “Aktywność kulturalna i autoedukacja”, [w:] “Podstawy edukacji dorosłych”, red. D. Jankowski, K. Przyszczypkowski, J. Skrzypczak, Poznań 1996, s. 7. 125

można odnaleźć coraz więcej tekstów poszukujących możliwości wykorzystania filmu w działaniach edukacyjnych”133. Młodzież wyraża naturalną potrzebę tworzenia, realizowania się poprzez działania artystyczne związane z jej zainteresowaniami. Taką ofertę może im dać klasa o profilu medialnym, gdzie treści programowe z języka polskiego zostaną rozszerzone i wzbogacone o tematykę dotykającą mediów w bardzo szerokim zakresie (dziennikarstwo prasowe, telewizyjne, reportaż filmowy, film dokumentalny). Edukacja filmowa w szkole podstawowej w świetle nowej podstawy programowej W części podstawy programowej określającej warunki i sposób realizacji wymagań czytamy: “Klasy IV–VIII szkoły podstawowej to okres kształtowania sposobów poznawania świata i postaw wobec niego, poznawania kultury i jej wytworów, rozwijania umiejętności komunikowania się z innymi ludźmi, doskonalenia myślenia konkretnego oraz abstrakcyjnego. To również czas formowania indywidualnej osobowości i charakteru młodego człowieka oraz internalizacji systemu wartości, w tym szczególnie prawdy, dobra i piękna”134. Na II etapie kształcenia (kl. 4–8) edukacja filmowa powinna być realizowana w dwóch nurtach: edukacja do filmu (czyli przygotowanie ucznia do pogłębionego odbioru filmu, jego analizy, rozwijanie wrażliwości poprzez zapoznanie ze środkami wyrazu, procesem pracy nad filmem, historią kina) oraz edukacja poprzez film (czyli wykorzystanie filmu jako narzędzia edukacyjnego, punktu wyjścia do dyskusji, źródła wiedzy o świecie itd.). Film na zajęciach może funkcjonować jako autonomiczny tekst kultury, którego poetyka 133 https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/23766/1/SE%2047_2018_Witold_Jakubowski.pdf (dostęp 20.06.2021). 134 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r .w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej. 126

i wymowa jest przedmiotem badań uczniów lub kontekst do omawianych utworów literackich, punkt wyjścia do rozważań. Celem edukacji polonistycznej jest także przygotowanie uczniów do uczestniczenia w życiu społecznym małej ojczyzny oraz kształtowania u nich zainteresowania kulturą. Aktywność młodzieży w tej dziedzinie warto inspirować poprzez stwarzanie okazji do udziału w spektaklach czy pokazach filmowych. Wydarzenia takie uczniowie mogą zorganizować także w szkole. Świetną metodą pracy doskonalącą między innymi umiejętność działania w zespole, twórczego rozwiązywania problemów czy planowania własnej pracy jest filmowy projekt edukacyjny. Można stworzyć szkolny blog, na którym młodzież będzie zamieszczać swoje recenzje, powołać DKF, zorganizować przegląd filmów na dany temat, Noc Filmową, ogłosić konkurs na teledysk. Wszystkie te działania realizowałam w minionych latach i cieszyły się dużym zainteresowaniem uczniów. Młodzi ludzie mają styczność z filmem głównie jako bierni odbiorcy już od najmłodszych lat. Już niemowlęta reagują na ruchome obrazy, pochłania je kolorowa rzeczywistość. Bardzo szybko dostają w swoje ręce smartfon i bez zahamowań czy lęku przed nieznanym korzystają z różnych aplikacji. Moi 13-14-letni uczniowie znają tytuły kasowych produkcji, ale klasyka kina światowego czy polskiego jest im obca. Dużo kłopotów sprawia im odczytywanie intencji twórców filmu czy też analiza motywów działań bohaterów. Wraz z wiekiem nastoletnim pojawiają się u nich próby kręcenia krótkich relacji, które zamieszczają często bez żadnej refleksji na Instagramie bądź Tik Toku. Marzą o “pracy” youtubera bądź instagramowego celebryty. Nie znają prawa, co dodatkowo komplikuje ich poruszanie się w internecie. Istnieje zatem ogromna potrzeba poszerzenia i usystematyzowania wiedzy o filmie, by młodzi ludzie mogli się stać świadomymi odbiorcami, jak również twórcami. Ponadto wybieranie rzetelnych źródeł informacji i dokonywanie ich selekcji wpłynie też na odporność na manipulację. Uświadomienie niebezpieczeństw czyhających w sieci spowoduje większą ostrożność i podniesienie świadomości młodych poruszających się w internetowym “gąszczu”. Nauczyciel wdrażający innowację występuje w roli przewodnika i doradcy w procesie edukacyjnym. Jego rola polega na motywowaniu uczniów i wzmacnianiu ich postaw poprzez tworzenie klimatu aprobaty dla samodzielnego myślenia. Zastosowanie metod aktywizujących (takich jak: projekt, burza mózgów, drzewko decyzyjne, metaplan, „gorące krzesło”, wizytujący słuchacz, dyskusja panelowa, dyskusja konferencyjna, drama, 127

kula śniegowa, skrzynka pytań, dyskusja, przekład intersemiotyczny itp.) oraz położenie nacisku na współpracę w grupie uatrakcyjni zdobywanie wiedzy i nowych umiejętności. Sprawi, że proces ten stanie się efektywniejszy. Korzystanie z nowoczesnych technik multimedialnych jest integralną częścią programu. Założeniem innowacji jest ponadto integracja treści wewnątrz kształcenia polonistycznego oraz ich korelacja ze sztuką, historią i innymi przedmiotami oraz pozaszkolnymi doświadczeniami uczniów. Nauczanie nie będzie oderwane od codziennego doświadczenia (np. nakręcenie wywiadu, mini reportażu, teledysku, przygotowanie wystawy, mini konferencji prasowej dotyczącej aktualnego tematu). W praktyce zostaną wykorzystane osiągnięcia uczniów – udział w konkursie, organizacja pokazu filmowego - premiery. Praca z filmem daje możliwości osiągania celów, a także realizacji treści kształcenia zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego na wszystkich etapach edukacji. Włączenie filmu w proces dydaktyczny stanowi doświadczenie, określane często jako rozwijanie emocjonalnej pamięci, do której można odwołać się w złożonych sytuacjach życia codziennego, co jest dla ucznia niezwykle ważne i potrzebne podczas podejmowania wyborów. Celem przyświecającym nauczycielowi jest kształcenie założonych umiejętności, dlatego czas poświęcony na realizację zagadnienia czy problemu dobiera on według aktualnych potrzeb grupy uczniów. “Film jest bowiem sztuką, dzięki której można łatwiej osiągać wyznaczone cele kształcenia i wychowania. Oddziałuje ona w dużej mierze na emocje, ale także skłania do refleksji, pozwala na budowanie wrażliwości młodego człowieka, otwiera go na nowe zjawiska czy problemy współczesnego świata w sposób nieporównanie szybszy, efektywniejszy niż dzieje się to np. poprzez literaturę. Filmy, a także rozmowy na ich temat, ułatwiają kształtowanie kompetencji młodych ludzi – od poznawczych i emocjonalnych po tzw. kompetencje miękkie – interpersonalne czy społeczne”135. Oprócz zajęć lekcyjnych, podczas których będzie wdrażana innowacja, uczniowie będą mieli okazję uczestniczyć w zajęciach dodatkowych (warsztatach filmowych) w wymiarze 2 godzin tygodniowo. Ponadto wycieczki edukacyjne do redakcji lokalnej gazety, studia telewizyjnego, radia, kina oraz teatru muzycznego wzbogacą doświadczenia uczniów i pozwolą im na powiązanie teorii z praktyką. Uczniowie uczęszczający do klasy z 135 https://edukacjafilmowa.pl/film-w-szkole-niezbednik-dla-poczatkujacych/ (dostęp 20.06.2021). 128

innowacją mają szansę przygotować się “do istnienia w kulturze, do jej twórczego odbioru i kształtowania”136. Przykłady dobrych praktyk Do pomysłu wprowadzenia innowacji zainspirował mnie projekt edukacyjny, który opracowałam i realizowałam, pracując jeszcze w gimnazjum. Nosił on tytuł „Młodzi kręcą”, a jego celem było stworzenie warunków dla edukacji pozaszkolnej młodzieży, rozwijanie zainteresowań, pasji związanych z dziennikarstwem telewizyjnym – a dokładnie – reportażem filmowym. Zainteresowanie zajęciami przerosło wszelkie oczekiwania i budżet projektu. Niekonwencjonalne metody pracy z młodzieżą oraz działania artystyczne rozbudziły aktywność i kreatywność uczniów. Doprowadziło to również do zauważalnej zmiany w postawie młodzieży – pogłębienia związku z miejscem zamieszkania i wzrostu zainteresowania problemami, które nurtują społeczność lokalną. Zdobycie nowych doświadczeń i wiedzy o dziennikarstwie wpłynęło na rozwinięcie ciekawości poznawczej młodzieży wobec otaczającej ją rzeczywistości. Wymiernym efektem pracy w ramach pilotażowego projektu były liczne nagrody zdobyte przez filmy i reportaże zrealizowane przez młodzież (konkursy ogólnopolskie i na poziomie międzynarodowym). Przez trzy lata prowadziłam klasę gimnazjalną o profilu medialnym, dla której opracowałam innowacyjny program. Efekty kilkuletniej pracy z młodzieżą zainspirowały mnie do przygotowania kolejnego programu dla uczniów klasy ósmej szkoły podstawowej. Niezwykle ważnymi tematami, wokół których młodzież skupiła pod moim kierunkiem swe filmowe działania, były ekologia i ochrona środowiska. Tego rodzaju projekty organizowałam systematycznie przez kilka lat i cieszyły się one niegasnącym zainteresowaniem uczniów. Zrealizowanie filmów, reportaży filmowych i teledysków było doskonałą zabawą i nauką. Działania doskonale wpisały się w program wychowawczy szkoły, a także w zagadnienia programowe kilku przedmiotów. Przygotowanie filmów poprzedziły warsztaty i lekcje dotyczące współczesnych zagrożeń dla naszej planety, które pozwoliły zrozumieć uczniom globalne zależności. Uczestnicy opracowali pomysły, a następnie scenopisy filmowe, zgromadzili kostiumy i 136 W. Bobiński, “Film fabularny w dydaktyce literatury”, Kraków 2004, s.152 129

rekwizyty oraz przystąpili do kilkutygodniowych działań. Efektem były fantastyczne “produkty” - filmy, które zaprezentowano rówieśnikom, rodzicom, społeczności lokalnej, a następnie wysłano na konkursy filmowe o tematyce ekologicznej. Wartością dodaną było również to, że społeczność naszego miasteczka aktywnie włączyła się w promocję wielu spośród tych filmów w sieci i w ten sposób zintegrowała się wokół wspólnego celu. Wiele z tych filmów zdobyło główne nagrody w konkursach krajowych, europejskich i międzynarodowych. Sukcesy za każdym razem przynosiły ogromną satysfakcję uczestnikom konkursów, ich rodzicom, społeczności szkolnej i władzom miasta. Dawały energię i motywację do podejmowania kolejnych działań projektowych. Największymi sukcesami zespołu “Młodzi kręcą” były grand prix w polskiej edycji konkursu “Panasonic Kid Witness News” oraz II miejsce w edycji europejskiej w Londynie i Videography Aword w globalnym finale w Tokio w Japonii. Film-reportaż nosi tytuł “Eco-pret-a-porter” i dotyczy zbiórki oraz wykorzystania surowców wtórnych w tworzeniu mody ekologicznej. Półroczna praca nad filmem przyczyniła się do niezwykłego progresu młodzieży w dziedzinie realizacji filmu. Uczniowie mieli okazję współpracować z wieloma organizacjami i placówkami edukacyjnymi, a prawdziwym sprawdzianem ich kompetencji - nie tylko językowych, lecz również z zakresu autoprezentacji, kreatywnego rozwiązywania problemów, radzenia sobie ze stresem - i nowymi wyzwaniami były tygodniowe pobyty zespołu projektowego wraz z opiekunem w Wielkiej Brytanii i Japonii. Spotkanie z rówieśnikami z różnych stron świata i współpraca z nimi przy realizacji kolejnego przedsięwzięcia stały się nieocenionym doświadczeniem dla nastolatków i dla mnie jako opiekunki. Kolejne spotkania z filmem dotyczyły również edukacji ekologicznej, dla której teledysk stał się doskonałą formą przekazu. Włączenie autorskiej warstwy muzycznej do “dzieła” filmowego wzmocniło jego atrakcyjność i siłę oddziaływania. Kolejne dwie edycje ogólnopolskiego konkursu “Tesco dla szkół” przyniosły grand prix dla zespołu “Młodzi kręcą”. Warto podkreślić, że oprócz osobistej satysfakcji młodzieży, która ciężko pracowała nad filmem, społeczność szkolna miała okazję partycypować w sukcesie, bowiem wygrana jednej z edycji zagwarantowała zorganizowanie przez firmę Tesco dużej imprezy edukacyjno-rozrywkowej dla wszystkich uczniów szkoły. Teledysk pt. “Recycling Fan Club Band” stał się prawdziwym przebojem w szkole, a dzięki swemu przekazowi wpłynął na 130

kształtowanie postaw proekologicznych. Z kolei zwycięski zespół kolejnej edycji konkursu w nagrodę wyjechał na warsztaty filmowe do stolicy Wielkiej Brytanii. W ramach innowacji pracowaliśmy też nad tematami dotyczącymi tolerancji i niepełnosprawności. Filmy prezentowane i omawiane podczas zajęć zainspirowały młodzież do odnalezienia podobnych zagadnień w ich najbliższym otoczeniu. Nastolatki zrealizowały film dokumentalny pt. “Sto uśmiechów Pauli”, którego bohaterce towarzyszyły z kamerą przez dłuższy czas. Doświadczenie to okazało się doskonałą lekcją empatii i tolerancji. Pozwoliło również młodzieży na poznanie uczucia sprawczości i realnego wpływu na zmiany postaw w grupie rówieśniczej. Kolejny raz film stał się narzędziem szerokiej edukacji młodych ludzi, a jury ogólnopolskiego konkursu filmowego \"ANIM@KCJA\" podkreśliło, że młodzi artyści ukazali trudny i istotny temat w dojrzały sposób. Warto również wspomnieć o wkładzie młodych filmowców w działania promocyjne związane z korzyściami, jakie dało naszej szkole i miastu pozyskanie środków unijnych. Niezwykła przedsiębiorczość i kreatywność nastolatków wyraziła się w realizacji filmu promocyjnego pt. “Szkoła na 12 gwiazdek”, dokumentującego przemiany infrastrukturalne, środowiskowe i społeczne zachodzące w bliskim otoczeniu uczniów dzięki finansowaniu ze środków Funduszy Europejskich. Konkurs był nie tylko źródłem wiedzy o wpływie Funduszy Europejskich na rozwój regionu czy kraju, ale także pretekstem do budowania świadomości proeuropejskiej młodych obywateli Unii. Była to świetna lekcja edukacji obywatelskiej, w której nie zabrakło dobrej zabawy i szans na wygranie cennych nagród podczas uroczystej gali finałowej w gmachu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Bardzo ciekawym doświadczeniem było przystąpienie grupy filmowej do projektu “Szeksploracje kultury”. Jego celem było zapoznanie młodzieży z dziedzictwem Williama Szekspira. Uczestnicy mieli szansę na odkrywanie i odczytywanie na nowo wielowiekowych tekstów oraz interpretowanie ich tak, by pokazać ich siłę i aktualność. Zespół napisał i nakręcił według scenariusza legendę filmową pt. “Wodnik i Rusałka”, która nawiązywała do historii ziemi sztumskiej w czasach Szekspira. Kolejny raz, oprócz doskonalenia techniki filmowej, uczniowie mieli okazję poznać historię i tradycję swojej małej ojczyzny, poczuć więź z ziemią przodków. Edukacja filmowa ułatwia to w sposób, który jest bliski współczesnej młodzieży. 131

Oprócz ponad 16 filmów, reportaży i teledysków uczniowie uczestniczyli w wielu wycieczkach, warsztatach, nocach filmowych i konferencjach. Wszystkie te działania sprawiły, że wielu z nich filmowy świat oczarował do tego stopnia, że związali z nim dalszą edukację. Co ważniejsze, każdy z nich rozwinął wiele kompetencji. Edukacja filmowa pomaga oczywiście w pracy z uczniem zdolnym, startującym w konkursach, jednak według mnie najlepiej naszą współpracę na polu edukacji filmowej podsumują słowa Josepha Beuys’a - współczesnego artysty i działacza kultury: “w każdym człowieku tkwią jakieś szczególne zdolności, jakieś zadatki. Te możliwości są otwarte. Można je rozwinąć i powiększyć. To zaś można uczynić najlepiej, powiedzmy, za pośrednictwem procesu szkolenia i informacji. Ale ten proces nie powinien być autorytarny, lecz powinien odbywać się między nauczycielem a uczniem”137. Proces ten zbliżył mnie do moich wychowanków, ich zainteresowań i obu stronom przyniósł wiele korzyści i cennych doświadczeń Zdjęcie 1. Tokio, Japonia, zespół “Młodzi kręcą” odbiera nagrodę Videography Aword za film “Eco-pret-a-Porter”. Źródło: archiwum własne. 137 M.Wiśniewska, “Niezbędnik edukatora filmowego czyli dlaczego warto, jak, i po co pracować z filmem w szkole, Materiały pomocnicze Centrum Edukacji Obywatelskiej”, str. 9. 132

Zdjęcie 2. Zespół Młodzi kręcą odbiera II nagrodę w konkursie Kid Witness News za film “Eco odyseja” - edycja polska. Źródło: archiwum własne. Zdjęcie 3. II miejsce za film “Szkoła na 12 gwiazdek” - konkurs Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Źródło: archiwum własne. Zdjęcie 4. 358 szkół z całej Polski pokonali uczniowie Gimnazjum nr 1 im. Jana Pawła II w Sztumie, wygrywając konkurs “Tesco dla Szkół’ ze swoim filmem - teledyskiem pt. “Recycling Funclub Band”. Źródło: archiwum własne. 133

Zdjęcie 5. Wyróżnienie na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Ekologicznych im. Macieja Łukowskiego “EkoFilm”, Nowogard 2010. Źródło: archiwum własne. Zdjęcie 6. Główna wygrana w konkursie ekologicznym Tesco dla szkół za film pt. “Eko fanki”. Źródło: archiwum własne. Zdjęcie 7. Zespół “Młodzi kręcą” w Londynie - wycieczka była główną nagrodą w konkursie “Tesco dla szkół”. Źródło: archiwum własne. 134

Innowacja pedagogiczna OPIS INNOWACJI Nazwa innowacji: “Młodzi nadal kręcą” Rodzaj innowacji: metodyczno-organizacyjna Termin realizacji: wrzesień 2021 r. - czerwiec 2022 r. Uczestnicy projektu: uczniowie klasy VIII c Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II w Sztumie Autor: Ludmiła Zdziennicka Formy realizacji: innowacją zostanie objęta klasa ósma Szkoły Podstawowej nr 1 im. Jana Pawła II w Sztumie, innowacja dotyczy zajęć edukacyjnych z języka polskiego oraz zajęć dodatkowych w formie warsztatów filmowych 1. Cel ogólny innowacji: kształtowanie i doskonalenie umiejętności sprawnego poruszania się w świecie kultury, mass mediów i technologii informacyjnej, świadomego odbioru żywego słowa i obrazu, rozwijanie umiejętności społecznych ucznia 2. Cele szczegółowe innowacji : ● rozwijanie pasji filmowej i zainteresowań młodzieży, ● wyposażenie uczniów w wiedzę ogólną na temat historii filmu i mediów, ● rozwijanie warsztatu pracy młodego filmowca, ● opanowanie umiejętności obsługi programu do edycji filmów, ● uświadomienie wpływu mediów na społeczeństwo i jednostkę, ● przygotowanie do krytycznego odbioru mediów, ● kształcenie umiejętności zbierania, selekcjonowania i opracowywania informacji, ● kształtowanie postaw poszanowania prawa, odpowiedzialności, ● promowanie wartości tkwiących w literaturze i filmie, ● przygotowanie do udziału w konkursach filmowych. 135

3. HARMONOGRAM REALIZACJI INNOWACJI ZADANIA FORMY I SPOSOBY REALIZACJI TERMIN REALIZACJI Zapoznanie z innowacją 1. Przedstawienie uczniom i ich wrzesień 2021 r. “Młodzi nadal kręcą” rodzicom założeń innowacji. 2. Omówienie zasad i form przedstawiania realizowanych celów. Wdrożenie innowacji 1. “Narodziny kina” - rys od w ramach zajęć języka historyczny. 15 września polskiego i warsztatów 2. “O żywym obrazie” - czyli 2021 r. filmowych pojęcia związane z filmem. do 3. Film i jego twórcy - zawody 15 czerwca związane z filmem. 2022 r. 4. Podział na gatunki filmowe i ich charakterystyka. 5. Film dokumentalny oraz reportaż - cechy. 6. Ulubione filmowe adaptacje - NOC FILMOWA. 7. Teledysk - zabawa z filmem inaczej. 8. “Na światowych festiwalach” - wydarzenia kulturalne związane z filmem. 136

9. Etapy pracy nad filmem - warsztaty. 10. “Temat leży na ulicy” - warsztaty dla młodych reporterów. 11. Prawo autorskie. 12. Media jako nałóg. 13. Przygotowanie autorskich etiud. filmowych, reportaży - warsztaty 1. Przygotowanie premiery filmu - reportażu wraz z mini konferencją prasową. Ewaluacja 2. Przeprowadzenie przez uczniów zajęć warsztatowych dla najmłodszych uczestników czerwiec 2022 r. wydarzenia. 3. Zgłoszenie filmu do kilku konkursów. 4. Ankieta ewaluacyjna dla uczestników. Prezentacja efektów 1. Artykuł w prasie lokalnej. wprowadzonej innowacji 2. Informacja na stronie pedagogicznej internetowej szkoły i szkolnym profilu w serwisie społecznościowym Facebook. 3. Artykuł w biuletynie UMiG Sztum. 137

4. Sprawozdanie przedstawione czerwiec 2022 r. podczas posiedzenia Rady Pedagogicznej. 4. Oczekiwane efekty dla ucznia: ● rozwinięcie uzdolnień i zainteresowań humanistycznych uczniów, co umożliwi im osiągnięcie sukcesów w różnego rodzaju konkursach (w tym: filmowych), ● przygotowanie do odbioru i tworzenia dzieła filmowego, praktyczne wykorzystanie umiejętności, ● dostrzeganie wartości w dziele filmowym, ● świadome i bezpieczne korzystanie z mass mediów, ● ponoszenie odpowiedzialności za pracę własną i współdziałanie w zespole projektowym, dokonywanie samooceny, ● dobra orientacja w otaczającym świecie, szczególnie w świecie środków masowego przekazu, ● promocja szkoły i środowiska lokalnego, ● umiejętność autoprezentacji i publicznych wystąpień, ● umiejętność posługiwania się kamerą cyfrową i programem do edycji filmów Podsumowanie 138

Media we współczesnym świecie odgrywają ogromną rolę, która stale rośnie. Wpływ rzeczywistości internetowej na młodego odbiorcę jest nieporównywalnie większy niż wydaje się nam dorosłym. Dom rodzinny, ale przede wszystkim szkoła ma do odegrania nieocenioną rolę - przygotować młodego człowieka do kontaktu z mediami i do świadomego z nich korzystania. Musimy go uchronić przed pułapkami, na jakie napotka podczas “surfowania” w sieci. Znajomość zagadnień związanych ze sztuką filmową niewątpliwie wzbogaci artystycznie młodzież. Pozwoli jej na swobodną ekspresję i wyrażenie swych potrzeb, lęków i radości przy pomocy X Muzy. Edukacja filmowa wpłynie na wychowanie aktywnego, wrażliwego człowieka. Korzyści płynące z uczestniczenia w przygodzie z filmem mają charakter behawioralny, gdyż uczymy zachowań, kształtujemy reakcje, wzmacniamy i przekształcamy wzorce komunikowania się młodych ludzi, motywujemy do podejmowania wyzwań. Warto zwrócić również uwagę na potrzebę zachęcania młodych ludzi, aby używali filmu jako środka wyrazu ich osobowości i wyobraźni. Wiąże się to z nauką praktycznej realizacji różnych form filmowych, a także przybliżaniem umiejętności korzystania z wyspecjalizowanego sprzętu. Poza tym edukacja filmowa wspiera realizację najważniejszego zadania współczesnej szkoły, czyli przygotowania ucznia do udziału w życiu społecznym. Bibliografia a) książki (prace zwarte) 1. Bobiński W., “Film fabularny w dydaktyce literatury”, Kraków 2004. 2. Jankowski D., “Aktywność kulturalna i autoedukacja”, [w:] “Podstawy edukacji dorosłych”, red. D. Jankowski, K. Przyszczypkowski, J. Skrzypczak, Poznań 1996. 139

3. Wiśniewska M., “Niezbędnik edukatora filmowego czyli dlaczego warto, jak, i po co pracować z filmem w szkole. Materiały pomocnicze Centrum Edukacji Obywatelskiej”, Warszawa 2008. b) źródła internetowe: 1. https://edukacjafilmowa.pl/film-w-szkole-niezbednik-dla-poczatkujacych (dostęp 20.06.2021). 2. https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/23766/1/SE%2047_2018_Witold_Ja kubowski.pdf (dostęp 20.06.2021). 3. https://www.dziennikustaw.gov.pl/D2017000035601.pdf (dostęp 12.05.2021). Źródła internetowe, z których warto korzystać w pracy z młodzieżą: 1. https://filmowe.ceo.org.pl/filmoteka-szkolna-akcja Filmoteka Szkolna (pakiety, portal internetowy, kursy dla nauczycieli i uczniów). 2. Portal edukacyjny www.edukacjafilmowa.pl. 3. https://nhef.pl/program - Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej (kursy,warsztaty, portal, pakiet filmów „Czy wierzysz w to, co widzisz”). 140

“ZNAJOMOŚĆ HISTORII CZYNÓW DOKONANYCH W KRAJU I POZA GRANICAMI JEST UWAŻANA PRZEZ LUDZI MĄDRYCH ZA RODZICIELKĘ I NAUCZYCIELKĘ ŻYCIA”. JAN DŁUGOSZ Wstęp Mieszkamy i dorastamy w jakimś miejscu. Wielu z nas nie zastanawia się nad tym, co było, co wydarzyło się w miejscu naszego zamieszkania pięćdziesiąt, sto czy kilkaset lat 141

temu. Myślę, że ważne jest, zwłaszcza dla młodego, rozwijającego się, dorastającego człowieka, aby poznać historię swojej Małej Ojczyzny. Bardzo często to te małe miejscowości skrywają ciekawe historie, którymi warto dzielić się z innymi. Obecnie świat poddany jest procesowi globalizacji i bardzo trudno jest odnaleźć siebie w tej wielkiej globalnej wiosce. Dlatego myślę, że znajomość historii miejsca, z którego się pochodzi, ułatwia nam, a szczególnie ułatwia młodym ludziom odnalezienie siebie, swojego miejsca, swoich korzeni w tym globalnym świecie. Każdy człowiek musi w którymś miejscu zacząć swoją historię. Poznawanie historii swojej Małej Ojczyzny należy zacząć od wyjaśnienia pojęcia “region”. Cytując Jerzego Nikitorowicza, region to “obszar, na którym wyodrębniły się określone cechy, a jego mieszkańcy mają świadomość zwyczajów i systemów wartości oraz poczucie własnej tożsamości”138. Z pojęciem regionu i szkołą wiąże się z kolei pojęcie edukacji regionalnej, której zasadniczym celem według Piotra Petrykowskiego jest “ukształtowanie w młodych jednostkach poczucia własnej tożsamości regionalnej jako postawy zaangażowania się w funkcjonowanie własnego środowiska oraz autentycznego otwarcia na inne społeczności i kultury”139. Edukacja regionalna to bardzo ważny element kształtowania i wychowywania młodego człowieka, ponieważ dzięki niej dziecko, uczeń ma poczucie więzi z Małą Ojczyzną, uczy się świadomego integrowania ze środowiskiem, z którego się wywodzi. Odkrywanie historii własnego regionu to sposób na naukę i na nudę. Poznawanie historii miejsca swojego zamieszkania i okolic można zacząć już w przedszkolu. Szkoła podstawowa to też doskonałe miejsce i czas na odkrywanie Małej Ojczyzny. Edukacja regionalna obejmuje wszystkie szczeble kształcenia. Według rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 roku w sprawie podstawy programowej “rozbudzanie 138 J. Nikitorowicz, “Edukacja regionalna i międzykulturowa”, Warszawa 2009, s. 513. 139 P. Petrykowski, “Edukacja regionalna. Problemy podstawowe i otwarte”, Toruń 2003, s. 52. 142

zainteresowań własną przeszłością, swojej rodziny oraz historią lokalną i regionalną są podstawą budowania szacunku dla innych ludzi oraz dokonań innych narodów”140. Dla przykładu zgodnie z obowiązującą podstawa programową w klasie czwartej szkoły podstawowej uczeń: 1. “zbiera informacje na temat swojej rodziny, gromadzi pamiątki rodzinne oraz opowiada o nich. 2. poznaje historię i tradycje swojej okolicy i ludzi dla niej szczególnie zasłużonych, zna lokalne zabytki i opisuje ich dzieje”141. Odkrywanie i poznawanie historii własnego regionu to wędrówka, której powinien doświadczyć każdy młody człowiek, każde dziecko. Projekt, który zaproponuję moim uczniom, jest także wędrówką mojego dzieciństwa. Moi uczniowie w większości mieszkają w Sztumie i w okolicznych miejscowościach. Proponuję im podróż historyczną kilkanaście kilometrów od Sztumu, do miejscowości Waplewo Wielkie. To miejsce, gdzie spędziłam swoje dzieciństwo, którego historia jest mocno powiązana ze Sztumem i jego mieszkańcami. Projekt “Sierakowscy - ród zawsze wierny Polsce” to przedsięwzięcie edukacyjne pozwalające poznać historię Dolnego Powiśla, a zwłaszcza jednego z rodów żyjących i działających na tym terenie. Waplewo Wielkie to pięknie położona wieś na ziemi sztumskiej z bardzo ciekawą historią oraz tradycją patriotyczną, kulturalną i oświatową. To wszystko dzięki rodzinie ostatnich właścicieli dóbr waplewskich, rodzinie hrabiów Ogończyk-Sierakowskich142. To w Waplewie mieści się pałac, siedziba rodu Sierakowskich, gdzie obecnie znajduje się Muzeum Tradycji Szlacheckiej. Pałac położony jest w pięknym, 140 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z dnia 24 lutego 2017 r., poz.356). 141 Tamże, s.92. 142 A. Bukowski, “Waplewo. Zapomniana placówka kultury polskiej na Pomorzu Nadwiślańskim”, Wrocław 1989, s. 74. 143

starym parku, który graniczy z kaplicą grobową Sierakowskich. Obecnie pełni ona rolę kościoła parafialnego. Znajduje się w niej wiele cennych zabytków. Dolne Powiśle to jeden z regionów etnograficznych Pomorza Gdańskiego, który aktualnie obejmuje powiaty: kwidzyński, malborski, sztumski i suski. Sierakowscy to z kolei ród, który na tych terenach osiadł w XVIII wieku i do roku 1939 swoją działalnością dał się poznać jako wielki propagator polskości. Dzięki aktywnej patriotycznej działalności powislańskich rodów Sierakowskich i Donimirskich na Powiśle, w tym do Waplewa zawitali tacy słynni Polacy jak Fryderyk Chopin i Jan Matejko143. Warto, aby dzięki zaplanowanej innowacji moi uczniowie poznali historię jednego z okolicznych rodów, który przyczynił się do rozbudzania i podtrzymywania polskości wśród lokalnej ludności, prowadząc działalność charytatywną, oświatowo-wychowawczą i społeczno-narodową pod zaborem pruskim. Zdjęcie 1. Pałac Sierakowskich w Waplewie Wielkim. Źródło: archiwum własne (maj 2021). 143 J. Borzyszkowski, M. Stażewski, “Sztum 1806 - 1945”, Pelplin 2014, s.189-194. 144

Zdjęcie 2. Głaz upamiętniający wizytę Jana Matejki w pałacu Sierakowskich w Waplewie Wielkim. Źródło: archiwum własne. Rozbudzanie patriotyzmu lokalnego wśród dzieci i młodzieży za pomocą innowacji pedagogicznej Rozwijaniem i rozbudzaniem patriotyzmu lokalnego u dzieci i młodzieży powinny zajmować się środowisko rodzinne i szkoła. W skład treści nauczania wielu przedmiotów wchodzą cele patriotyczne. Na lekcjach historii czy języka polskiego można realizować wychowanie patriotyczne, opierając się na analizie dziejów własnej miejscowości lub okolicy. Bardzo ważne w ramach edukacji regionalnej jest kształtowanie w młodych ludziach takich postaw, które emocjonalnie zwiążą ich z miejscem zamieszkania. Uczeń ma poznać, zobaczyć zabytek regionalny i wcale nie musi wykuwać wiadomości na jego temat. Nauczyciel ma zastosować takie formy pracy, które będą atrakcyjne i aktywizujące, a uczeń będzie chciał się angażować w poznawanie historii regionu, w opiekę nad miejscowymi zabytkami (np. miejscami pamięci, grobami na cmentarzach), w prezentowanie i 145

przekazywanie swojej wiedzy o lokalnej przeszłości innym osobom. Nie jest to łatwe zadanie. Większość młodych ludzi uważa, że historia jest nudna i nie warto uczyć się o tym, co już było. Innowacja pedagogiczna może być właściwym i ciekawym sposobem na kształtowanie poczucia własnej tożsamości i przywiązania do korzeni. Rozwijanie poczucia odpowiedzialności oraz poszanowania dla dziedzictwa własnej miejscowości i regionu, a także rozbudzanie miłości do Małej Ojczyzny za pomocą innowacyjnych metod, technologii informacyjno-komunikacyjnej i dostępnych nowoczesnych narzędzi do pracy z uczniem, mogą okazać się świetnym pomysłem. Najważniejszym przy tym celem jest zainteresowanie młodych ludzi dziedzictwem przodków. Przykłady dobrych praktyk w edukacji historycznej realizowane w Szkole Podstawowej nr 1 w Sztumie Do napisania innowacji pedagogicznej o tematyce historycznej zainspirowały mnie inne projekty historyczne, które realizowane były w mojej szkole. Żaden z nich nie uzyskał jednak formy innowacji pedagogicznej. Były to bardzo ciekawe projekty, przedsięwzięcia edukacyjne, których celem było kształtowanie postaw pozytywnego patriotyzmu (również patriotyzmu lokalnego). Warto tu wspomnieć o projekcie “Śladami Żydów sztumskich”, którego głównym celem było poszerzanie wiedzy uczniów na temat wielowiekowej obecności Żydów w Polsce oraz ich wkładu w rozwój społeczny, kulturalny i gospodarczy naszego kraju. Uczniowie w ramach projektu odbyli wędrówkę śladami Żydów mieszkających w Sztumie na przełomie XIX i XX wieku. Po poznaniu historii Żydów sztumskich realizatorzy projektu na wycieczkę ich śladami zaprosili również mieszkańców Sztumu. Oprowadzający uczniowie podzielili się swoją wiedzą, pokazali miejsca, gdzie 146

można odnaleźć ślady Żydów mieszkających niegdyś w Sztumie, np. pozostałości po aptece czy sklepie. Ostatnim punktem wędrówki był park miejski, na którego obrzeżach znajduje się tablica upamiętniająca dawny cmentarz żydowski, założony w pierwszej połowie XIX wieku. Wśród celów całego projektu znalazły się: upamiętnienie Żydów mieszkających w Sztumie poprzez zamieszczenie artykułów na portalu Wirtualny Sztetl, przekazanie do sztumskiego muzeum planu wycieczki, który został opracowany przez uczniów i przeprowadzenie zajęć edukacyjnych z uczniami Szkoły Podstawowej nr 2 w Sztumie. Zdjęcie 3. Plakat informujący o wycieczce. Źródło: archiwum własne. 147

Zdjęcie 4. Śladami Żydów sztumskich - wycieczka. Źródło: archiwum własne. Przykładem innej dobrej praktyki edukacyjnej realizowanej od wielu lat w naszej szkole (również w latach, kiedy w budynku funkcjonowało gimnazjum) jest stała współpraca z Sztumskim Związkiem Sybiraków. Członkowie tego związku to starsi ludzie, którzy bardzo chętnie (na zaproszenie naszych uczniów) odwiedzali i nadal odwiedzają naszą szkołę. Wizyty to ciekawe spotkania, podczas których młodzi ludzie poznają historię (często tragiczną) sztumskich Sybiraków i ich rodzin, związaną z deportacją na wschód w czasie drugiej wojny światowej. Szkoła od wielu lat współpracuje z państwem Elżbietą i Andrzejem Rozkwitalskimi i z panem Marianem Szarmachem, których rodziny były deportowane na wschód i których ojcowie zostali tam pomordowani. Dla upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej przed szkołą zostały posadzone Dęby Pamięci. Co roku w kwietniu w Dniu Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej zapraszamy do naszej szkoły przedstawicieli Sztumskich Rodzin Katyńskich i Związku Emerytów, by wspólnie złożyć kwiaty i zapalić znicze pod Dębami Pamięci. Zaproszeni gości spotykają się z naszymi uczniami i dzielą się 148

wspomnieniami. W ten sposób zacieśnia się współpraca i rozwija się więź międzypokoleniowa. Niestety, czas pandemii uniemożliwił nam te spotkania. Staramy się jednak pamiętać o naszych starszych bohaterach i wysyłamy do nich kartki z życzeniami, utrzymujemy kontakt mailowy i telefoniczny. Mamy nadzieję, że wkrótce wrócimy do spotkań z przedstawicielami Związku Sybiraków, które na stałe wpisały się w kalendarz imprez szkolnych “jedynki”. Zdjęcie 5: Uroczystości pod Dębami Pamięci przy Szkole Podstawowej nr 1 w Sztumie. Źródło: archiwum Szkoły Podstawowej nr 1 w Sztumie, w: https://photos.google.com/share/AF1QipPbfawIJBPzGMWOCutBeEWvRBbEFefxrnM3M6HnKys3FK3VIYBn H7eg8fcwmEkZ_Q/photo/AF1QipO6btbmDvYHCan5UABQA5niEh57DhNOFYW_jF_h?key=NjlXcDdfSEc0 cXRpTlpmdW9uTndEb0NRVVRMSFl3 (dostęp 30.05.2021). Kolejnym przykładem współpracy naszej szkoły z lokalnym środowiskiem, a jednocześnie wzorem dobrej praktyki jest tradycja organizowania listopadowych wieczornic niepodległościowych. Każdego roku wydarzenie to ma inny charakter. Myślę, że warto tu poświęcić kilka zdań wydarzeniu, które kryje się pod nazwą “Mała Ziemiańska”. 149

Naszych gości (rodziców, dziadków, mieszkańców Sztumu, członków Rodzin Katyńskich, przedstawicieli lokalnych władz) uczniowie zaprosili do kawiarni “Mała Ziemiańska”, ulubionego miejsca spotkań elit intelektualnych dwudziestolecia międzywojennego. Uczniowie słowem i piosenką wprowadzili zaproszonych gości do tamtych czasów. Zarówno młodzi artyści, jak i nauczyciele oraz część zaproszonych gości zaprezentowali również modę tego okresu. W przygotowanie i realizację tego projektu zaangażowanych było nie tylko wielu uczniów, ale również prawie wszyscy nauczyciele, co jest także doskonałym przykładem współpracy i operatywności w szkole. Zdjęcie 6. Młodzi artyści w “Małej Ziemiańskiej”. Źródło: archiwum Szkoły Podstawowej nr 1 w Sztumie, w: www.gimsztum.webd.pl/index.php/2-news/208-wieczornica-11-listopada (dostęp 30.05.2021). Doświadczenie wymienionych działań pokazało jak wielką wartość mają one dla środowiska szkolnego i lokalnego. Duże zainteresowanie w szkole projektami historycznymi zachęciło 150