ภาษาสันสกฤตสำหรับบุคคลทั่วไป

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทวั่ ไป Ads! (โนน้ ) สตรีลงิ ค์ วิภักติ เอก. ทว.ิ พห.ุ ประถมา. ทวติ ยี า. AsaE AmU AmU> ตฤตยี า. จตุรถ.ี asau amū amūḥ ปญั จมี. ษัษฐ.ี AmmU ! AmU AmU> สปั ตม.ี amūm amū amūḥ Amuya AmU_yam! AmiU -> amuyā amūbhyām amūbhiḥ Amu:yE Am_U yam! AmU_y> amuṣyai amūbhyām amūbhyaḥ Amu:ya> AmU_yam! AmU_y> amuṣyāḥ amūbhyām amūbhyaḥ Am:u ya> Amyu a>e Am;U am! amuṣyāḥ amuyoḥ amūṣām Am:u yam! Amuyae> AmU;u amuṣyām amuyoḥ amūṣu 194

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทั่วไป (2.2) ตวั อย่างการแจกวิภักตอิ นิยมวเิ ศษณสรรพนาม วิภกั ติ เอก. (2.2.1) พหุ. ประถมา. ทวติ ียา. y> yd! (ใด) ye ตฤตียา. ปุลลงิ ค์ จตุรถ.ี yaḥ ye ปญั จมี. ทวิ. ษษั ฐ.ี ym! yan! สปั ตมี. yaE yam yān yau yen yE> yaE yeṇa yaiḥ yau ySmE ye_y> ya_yam! yaṣmai yebhyaḥ yābhyām ySmat! y_e y> ya_yam! yasmāt yebhyaḥ yābhyām ySy ye;am! ya_yam! yaṣya yeṣām yābhyām yiSmn! y;e u yyae> yaṣmin yeṣu yayoḥ yyae> yayoḥ 195

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทวั่ ไป วิภกั ติ เอก. yd! (ใด) พหุ. ประถมา. นปงุ สกลิงค์ ทวิตียา. yt! yain ตฤตียา. ทว.ิ จตุรถ.ี yat yāni ปญั จมี. ye ษษั ฐี. yt! yain สปั ตมี. ye yat yāni ye yen yE> ye yeṇa yaiḥ ya_yam! ySmE ye_y> yābhyām yaṣmai yebhyaḥ ya_yam! ySmat! ye_y> yābhyām yasmāt yebhyaḥ ya_yam! ySy ye;am! yābhyām yaṣya yeṣām yyae> yiSmn! y;e u yayoḥ yaṣmin yeṣu yyae> yayoḥ ข้อสังเกต ตำ่ งจำก ปุลลิงค์ เล็กนอ้ ย เฉพำะ ประถมา.และ ทวติ ียา. เอก. ทว.ิ พห.ุ 196

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทัว่ ไป วิภกั ติ เอก. yd! (ใด) พหุ. ประถมา. สตรีลิงค์ ทวติ ยี า. ya ya> ตฤตยี า. ทวิ. จตรุ ถ.ี yā yāḥ ปัญจมี. ye ษษั ฐี. yam! ya> สปั ตม.ี ye yām yāḥ ye yya yai-> ye yayā yābhiḥ ya_yam! ySyE ya_y> yābhyām yaṣyai yābhyaḥ ya_yam! ySya> ya_y> yābhyām yasyāḥ yābhyaḥ ya_yam! ySya> yasam! yābhyām yaṣyāḥ yāṣām ySyae> ySyam! yasu yasyoḥ yaṣyām yāṣu ySyae> yasyoḥ 197

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลท่ัวไป (2.2.2) svR (ทั้งปวง) ปลุ ลงิ ค์ วิภักติ เอก. ทว.ิ พห.ุ ประถมา. ทวติ ยี า. sv>R svaRE sveR ตฤตียา. จตุรถ.ี sarvaḥ sarvau sarve ปัญจม.ี ษัษฐี. svRm! svaER svaRn! สปั ตมี. sarvam sarvau sarvān sve[R svaR_yam! svRE> sarveṇa sarvābhyām sarvaiḥ svRSmE sva_R yam! sve_R y> sarvaṣmai sarvābhyām sarvebhyaḥ svSR mat! sva_R yam! svRe_y> sarvasmāt sarvābhyām sarvebhyaḥ svRSy svyR a>e sv;eR am! sarvaṣya sarvayoḥ sarveṣām svRiSmn! svyR a>e sv;eR u sarvaṣmin sarvayoḥ sarveṣu 198

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป วภิ กั ติ svR (ท้งั ปวง) พห.ุ ประถมา. นปงุ สกลงิ ค์ ทวติ ียา. เอก. ทวิ. svaRi[ ตฤตียา. จตรุ ถี. svmR ! sveR sarvāni ปัญจมี. ษัษฐี. sarvam sarve svaiR [ สัปตม.ี svRm! svRe sarvāni sarvam sarve svE>R sv[eR sva_R yam! sarvaiḥ sarveṇa sarvābhyām sv_Re y> svRSmE svaR_yam! sarvebhyaḥ sarvaṣmai sarvābhyām svRe_y> svRSmat! svaR_yam! sarvebhyaḥ sarvasmāt sarvābhyām sv;eR am! svRSy svRya>e sarveṣām sarvaṣya sarvayoḥ svRe;u svRiSmn! svyR ae> sarveṣu sarvaṣmin sarvayoḥ ขอ้ สังเกต ต่ำงจำก ปุลลงิ ค์ เลก็ น้อย เฉพำะ ประถมา.และ ทวิตียา. เอก. ทวิ. พห.ุ 199

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป svR (ทั้งปวง) สตรีลิงค์ วภิ กั ติ เอก. ทว.ิ พหุ. ประถมา. ทวติ ยี า. svaR svRe sva>R ตฤตียา. จตุรถ.ี sarvā sarve sarvāni ปัญจมี. ษัษฐี. svamR ! svRe svaR> สปั ตม.ี sarvām sarve sarvāni svRya sva_R yam! svaiR -> sarvayā sarvābhyām sarvābhiḥ svRyE sva_R yam! sva_R y> sarvayai sarvābhyām sarvābhyaḥ svyR a> sva_R yam! sva_R y> sarvayāḥ sarvābhyām sarvābhyaḥ svyR a> svyR a>e svasR am! sarvayāḥ sarvayoḥ sarvāsām svyR am! svyR a>e svasR u sarvayām sarvayoḥ sarvāṣu 200

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป (2.2.3) วิภกั ติ pvU !R (ทศิ ตะวนั ออก) พหุ. ประถมา. ปุลลิงค์ ทวติ ียา. pUvaR> ตฤตยี า. เอก. ทว.ิ จตรุ ถี. pūrvāḥ ปญั จมี. pvU R> pvU aER pvU aRn! ษัษฐี. pūrvaḥ pūrvau สปั ตม.ี pūrvān pvU Rm! pUvaER pvU >ER pūrvam pūrvau pūrvaiḥ pvU Re[ pvU a_R yam! pvU _eR y> pūrveṇa pūrvābhyām pūrvebhyaḥ pUvRSmE pvU a_R yam! pUvR_e y> pūrvaṣmai pūrvābhyām pūrvebhyaḥ pUvSR mat! ,pvU atR ! pvU a_R yam! pUve;R am! pūrvasmāt, pūrvābhyām pūrvāt pūrveṣām pvU RSy pvU yR a>e pvU eR;u pūrvaṣya pūrvayoḥ pūrveṣu pvU RiSmn! , pUvRe pUvRyae> pūrvaṣmin, pūrvayoḥ pūrve 201

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทั่วไป pUv!R (ทิศตะวนั ออก) นปงุ สกลิงค์ วภิ ักติ เอก. ทวิ. พหุ. ประถมา. pUvRm! pvU eR pUvaRi[ pūrvam pūrve pūrvāṇi ทวิตยี า. pUvRm! pUvRe pUvaiR [ pūrvam pūrve pūrvāṇi ตฤตียา. pvU Re[ pvU a_R yam! pvU >ER pūrveṇa pūrvābhyām pūrvaiḥ จตุรถ.ี pUvRSmE pUvaR_yam! pUv_eR y> pūrvaṣmai pūrvābhyām pūrvebhyaḥ ปญั จมี. pUvSR mat! ,pvU atR ! pvU aR_yam! pvU _eR y> pūrvasmāt, pūrvābhyām pūrvebhyaḥ pūrvāt pvU yR ae> pUve;R am! ษัษฐี. pvU RSy pūrvayoḥ pūrveṣām pūrvaṣya pvU Rya>e pUv;eR u สัปตมี. pvU iR Smn! , pvU Re pūrvayoḥ pūrveṣu pūrvaṣmin, pūrve ข้อสังเกต ต่ำงจำก ปลุ ลงิ ค์ เล็กนอ้ ย เฉพำะ ประถมา.และ ทวติ ียา. เอก. ทว.ิ พห.ุ 202

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป วภิ กั ติ pUv!R (ทิศตะวนั ออก) พห.ุ ประถมา. สตรีลงิ ค์ ทวิตยี า. pvU a>R ตฤตยี า. เอก. ทวิ. จตุรถี. pūrvāḥ ปญั จมี. pvU aR pUvRe ษษั ฐี. pvU a>R สปั ตม.ี pūrvā pūrve pūrvāḥ pvU aRm! pUveR pvU aiR -> pūrvām pūrve pūrvābhiḥ pvU Rya pvU aR_yam! pUvaR_y> pūrvayā pūrvābhyām pūrvābhyaḥ pvU RyE pUva_R yam! pUvaR_y> pūrvayai pūrvābhyām pūrvābhyaḥ pvU Rya> pUva_R yam! pUvasR am! pūrvayāḥ pūrvābhyām pūrvāsām pUvyR a> pvU yR ae> pvU aRsu pūrvayāḥ pūrvayoḥ pūrvāṣu pvU Ryam! pUvyR a>e pūrvayām pūrvayoḥ 203

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป (2.2.4) ikm! (ใคร, อะไร) วิภกั ติ เอก. ปลุ ลิงค์ พห.ุ ประถมา. ทว.ิ ทวติ ียา. k> ke ตฤตียา. kaE จตรุ ถ.ี kaḥ ke ปญั จม.ี kau ษษั ฐี. km! kan! สัปตม.ี kaE kam kān kau ken kE> ka_yam! keṇa kaiḥ kābhyām kSmE k_e y> ka_yam! kaṣmai kebhyaḥ kābhyām kSmat! ke_y> ka_yam! kasmāt kebhyaḥ kābhyām kSy k;e am! kya>e kaṣya keṣām kayoḥ kiSmn! k;e u kyae> kaṣmin keṣu kayoḥ 204

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป ikm! (ใคร, อะไร) วิภักติ เอก. นปุงสกลิงค์ พห.ุ ประถมา. ทว.ิ ทวิตยี า. ikm! kain ตฤตียา. ke จตรุ ถี. kim kāni ปัญจม.ี ke ษัษฐี. ikm! kain สัปตมี. ke kim kāni ke ken k>E ka_yam! keṇa kaiḥ kābhyām kSmE ke_y> ka_yam! kaṣmai kebhyaḥ kābhyām kSmat! k_e y> ka_yam! kasmāt kebhyaḥ kābhyām kSy k;e am! kya>e kaṣya keṣām kayoḥ kiSmn! k;e u kya>e kaṣmin keṣu kayoḥ ข้อสงั เกต ต่ำงจำก ปุลลงิ ค์ เลก็ น้อย เฉพำะ ประถมา.และ ทวติ ยี า. เอก. ทวิ. พห.ุ 205

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป ikm! (ใคร, อะไร) วิภกั ติ เอก. สตรีลิงค์ พห.ุ ประถมา. ทว.ิ ทวติ ียา. ka ka> ตฤตียา. ke จตรุ ถี. kā kāḥ ปญั จมี. ke ษัษฐ.ี kam! ka> สัปตมี. ke kām kāḥ ke kya kai-> ka_yam! kayā kābhiḥ kābhyām kSyE ka_y> ka_yam! kaṣyai kābhyaḥ kābhyām kSya> ka_y> ka_yam! kasyāḥ kābhyaḥ kābhyām kSya> kasam! kSyae> kaṣyāḥ kāsām kasyoḥ kSyam! kasu kSya>e kasyām kāsu kasyoḥ 206

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป กลุ่มที่แจกวภิ ักติเหมือนกบั td! (tad) ศัพทใ์ นกลุ่มนี้มีกำรแจกวภิ กั ติเหมอื นกนั td! ทุกประกำร ได้แก่ @td! (นั่น) yd! (ใด) ANy (อน่ื ) #tr (นอกน)ี ktr (คนไหน, ส่ิงไหน) ktm (คนไหน, สงิ่ ไหน) กลุ่มที่แจกวิภักตเิ หมือนกับ svR (sarva) ศพั ท์ในกลุ่มนีมีกำรแจกวภิ กั ติคลำ้ ยกับ td! ทัง 3 ลิงค์ มีจุดที่แตกตำ่ งกนั บ้ำง ในนปงุ สกลงิ ค์ ประถมำวภิ ักติ และทวติ ยี ำวิภกั ติ เอกวจนะ ลงทำ้ ยด้วย m! เทำ่ นัน ได้แก่ svR (ทงั ปวง) @k (หนง่ึ , พวกหนึ่ง) @ktr (คนใดคนหน่ึง, สง่ิ ใดส่งิ หน่งึ ) ivZv (ทังหมด) %-y (ทงั สอง) กลมุ่ ท่ีบอกทศิ ทาง ศัพท์ในกลุ่มนีมีกำรแจกวิภักติไดท้ ัง 2 แบบคือ แจกแบบ svR ทัง 3 ลิงค์ก็ได้ หรือแจกตำมแบบนำมศัพท์สระกำรันต์ตำมปกติก็ได้ กล่ำวคือ คำท่ีลงท้ำย ด้วยสระอะ หำกเป็นปุลลิงค์ จะแจกตำมแบบ อ กำรันต์ ปุลลิงค์ หำกเป็น นปุงสกลิงค์ จะแจกตำมแบบ อ กำรันต์ นปุงสกลิงค์ หำกเป็นสตรีลิงค์ จะแจกตำมแบบ อำ กำรนั ต์ สตรีลิงค์ ได้แก่ 207

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทั่วไป Axr (ข้ำงล่ำง, ภำยใต้) ANtr (ภำยใน) Apr (อ่ืน) Avr (ทิศตะวนั ตก) di][ (ทศิ ใต้) %®r (ทศิ เหนอื ) pr (ภำยหลัง) pUvR (กอ่ น, ทศิ ตะวนั ออก) Sv (ของตน) ศัพท์ ikm! (kim) บ่งบอกคำถำมในภำษำสันสกฤต แปลว่ำ “ใคร, อะไร” ก่อนแจกวิภักติจะ แปลง ikm! เป็น k จำกนันนำไปแจกวิภักติเหมือนกับกลุ่ม td! (tad) ทัง 3 ลิงค์ มีข้อแตกต่ำงเล็กน้อยใน ประถมำวิภักติ และทวิตียำวิภักติ เอกวจนะ จะคงรูปเดิมคือ ikm! ศัพท์ ikm! สำมำรถนำไปสร้ำงเป็นคำใหม่ได้โดยกำรเติมคำว่ำ ict! (ใครๆ) หรือ cn (อะไรๆ) ต่อท้ำย เม่ือแจกวิภักติจะแจกเฉพำะศัพท์ ikm! เท่ำนัน ดังตัวอยำ่ ง เช่น kZict! ใครๆ (ประถมำ. เอก.) kSyict! ของใครๆ (ษัษฐ.ี เอก.) ik<cn อะไรๆ (ประถมำ. เอก.) 208

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป ตวั อย่างประโยค Ay< jnk> ngr< gCDit พอ่ นี้ ย่อมไป สู่เมอื ง #me puru;a> )lain Aoadn! บรุ ุษ ท. เหล่ำนี้ กินแลว้ ซึ่งผลไม้ ท. #d< dix n oadaim ข้ำพเจ้ำ ยอ่ มไม่กนิ ซ่งึ นมส้ม นี้ @tt! ngr< gCDt ทำ่ น ท. จงไป สเู่ มอื ง น่ัน ik< )lain oadt> เขำ ทส. ยอ่ มกนิ ซึ่งผลไม้ ท. หรอื ? caera> yt! inixm! ApZyn! โจร ท. ไดเ้ ห็นแลว้ ซึ่งขมุ ทรพั ย์ ใด ASyE kNyayE p:u p< yCDe> ท่ำน ควรให้ ซ่งึ ดอกไม้ แกห่ ญิงสำว นี้ vx> mm gh& e Aihm! ATaafyt! นำยพรำน ยอ่ มตี ซึง่ งู ในเรือน ของเรำ jna> sv<R suo< l;iNt ชน ท. ย่อมปรำรถนำ ซง่ึ ควำมสขุ ทง้ั ปวง 209

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทว่ั ไป np& > sv;eR u àasad;e u Avst! พระเจำ้ แผน่ ดนิ อยู่แลว้ ในปรำสำท ท. ทง้ั ปวง @te dju nR a> ngyER g&h< Adhn! ทุรชน ท. เหลำ่ นนั่ เผำแลว้ ซึง่ เรือน ของชำวเมือง kne sh AmiU n ngrain AgCDtam! ท่ำน ทส. ไปแลว้ สเู่ มือง ท. เหลำ่ โนน้ กบั ดว้ ยใคร kuKkura> yan! caeran! Adzyn! สนุ ขั ท. กดั แลว้ ซง่ึ โจร ท. เหล่ำใด svaRi[ p:u pai[ àasade Ap:u pn! ดอกไม้ ท. ทง้ั ปวง บำนแลว้ ทีป่ รำสำท Vyaº> #main t[& ain n oadit เสือ ย่อมไมก่ นิ ซึง่ หญำ้ ท. เหลำ่ นี้ s> pué;> Am<u mi[< r]it บุรุษ นน้ั ยอ่ มรักษำ ซึ่งแก้วมณี โนน้ yya vXva sh vn< AgCD> ทำ่ น ไปแล้ว สู่ปำ่ กับดว้ ยหญงิ สำว คนใด 210

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทวั่ ไป แบบทดสอบทา้ ยบท 1. จงแปลเปน็ ภาษาไทย tne pué;ne sh gCDaim Amui:mn! igraE jnken sh Avst! k> yackay Aade nm! AyCDt! AmI Vyaºa> yiSmn! vne Acrn! @taE puru;aE ngr< ma gCDtam! tSmE yackay #ma< zail< yCDt ya> kumay>R Am<U vapI< n gCDye u> sveR iz:ya> AacayanR ! AhyR eyu> kSy jnk> tne vxne sh ngr< gCDit s> pué;> #m< ANx< jnk< Ap:u yt! 2. จงแปลเป็นภาษาสนั สกฤต โจร ท. ปลน้ แล้ว ในเมือง นี้ เมฆ นนั้ ยอ่ มไป ในอำกำศ พระรำม ชนะแล้ว ซ่งึ รำวณะ ในปำ่ น้ัน อำจำรย์ ท. ยกยอ่ งแล้ว ซง่ึ ศษิ ย์ ท. เหลำ่ นนั้ พรำหมณ์ ยอ่ มบวงสรวง ซง่ึ เทวดำ ดว้ ยแพะ ท. เหล่ำนั้น 211

ตอนท่ี 8 สังขยา (Numerals) สังขยา คือ การนับจานวนในภาษาสันสกฤต เพ่ือบอกให้รู้จานวนท่ีแน่นอน แบ่งออกเป็น 2 ชนิดคือ สังขยาและศังขเยยะ สังขยา (Ordinals) ได้แก่ การนับเลขแบบปกติ เช่น 1, 2, 3 ... เป็นต้น ศังขเยยะ (Cardinals) ได้แก่ การนับตามลาดับที่ เชน่ ที่ 1, ที่ 2, ท่ี 3 ... เปน็ ต้น สงั ขยา (Ordinals) 1-100 เทวนาครี ไทย โรมนั ตัวเลข @k เอก eka 11 iÖ ทฺวิ dvi 22 iÇ ตริ tri 33 ctru ! จตรุ ฺ catur 44 pÂn! ปญฺจนฺ pañcan 55 ;;! ษษฺ ṣaṣ 66 sÝ สปฺต sapta 77 Aò อษฏฺ aṣṭa 88 nv นว nava 99 dz ทศ daśa 10 10 @kadz เอกาทศ ekādaśa 11 11 Öadz ทวฺ าทศ dvādaśa 12 12 Çyaedz ตรฺโยทศ trayodaśa 13 13 ctudR z จตรุ ฺทศ caturdaśa 14 14 pÂdz ปญฺจทศ pañcadaśa 15 15 212

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป เทวนาครี ไทย โรมัน ตวั เลข โษฑศ ;afe z สปฺตทศ ṣoḍaśa 16 16 sÝdz อษฺฏาทศ saptadaśa 17 17 Aòadz aṣṭādaśa 18 18 nvdz นวทศ navadaśa 19 19 @kaenivz< เอโกนวศึ ekonaviṃśati @kaNniv<zit เอกานนฺ วศึ ติ ekānnaviṃśati ^niv<zit อนู วศึ ติ ūnaviṃśati ivz< it @kivz< it วึศติ viṃśati 20 20 Öaiv<zit เอกวึศติ Çyaie vz< it ทฺวาวศึ ติ ekaviṃśati 21 21 ctuivzR< it ตรฺโยวึศติ pÂivz< it จตรุ ฺวึศติ dvāviṃśati 22 22 ;fi! vz< it ปญฺจวศึ ติ sÝiv<zit ษฑวฺ ึศติ trayoviṃśati 23 23 Aòaiv<zit สปฺตวศึ ติ nviv<zit อษฏฺ าวศึ ติ caturviṃśati 24 24 iÇ<zt! นววศึ ติ ตรึศตฺ pañcaviṃśati 25 25 ṣaṣviṃśati 26 26 saptaviṃśati 27 27 aṣṭāviṃśati 28 28 navaviṃśati 29 29 triṃśat 30 30 213

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป เทวนาครี ไทย โรมนั ตัวเลข @kiÇz< t! เอกตรฺ ึศตฺ ekatriṃśat 31 31 ÖaiÇ<zt! ทฺวาตรฺ ึศตฺ dvātriṃśat 32 32 ÇyiSÇ<zt! ตฺรยสฺตฺรศึ ตฺ trayastriṃśat 33 33 ctuiSÇz< t! จตสุ ตฺ รฺ ึศตฺ catustriṃśat 34 34 pÁciÇz< t! ปญฺจตฺรศึ ตฺ puñcatriṃśat 35 35 ;qi! Çz< t! ษฏตฺ ฺรึศตฺ ṣaṭtriṃśat 36 36 sÝiÇ<zt! สปตฺ ตรฺ ึศตฺ saptatriṃśat 37 37 A:qaiÇz< t! อษฺฏาตฺรึศตฺ aṣṭātriṃśat 38 38 nviÇz< t! นวตรฺ ศึ ตฺ navatriṃśat 39 39 cTvair<zt! จตวฺ ารึศตฺ catvāriṃśat 40 40 @kcTvairz< t! เอกจตวฺ ารศึ ตฺ ekacatvāriṃśat 41 41 ÖacTvair<zt! , iÖcTvair<zt! , ทฺวาจตวฺ ารศึ ต,ฺ dvācatvāriṃśat, 42 42 ÇyZcTvair<zt! ทฺวจิ ตวฺ ารศึ ตฺ dvicatvāriṃśat iÇcTvair<zt! 43 43 ctZu cTvair<zt! ตฺรยศฺจตวฺ ารึศตฺ, trayaścatvāriṃśat, pÁccTvair<zt! ตฺรจิ ตฺวารศึ ตฺ tricatvāriṃśat 44 44 ;qc! Tvair<zt! 45 45 sÝcTvairz< t! จตุศจฺ ตฺวารศึ ตฺ catuścatvāriṃśat 46 46 A:qacTvair<zt! ปญฺจจตวฺ ารึศตฺ pañcacatvāriṃśat 47 47 ษฏฺจตฺวารศึ ตฺ ṣaṭcatvāriṃśat 48 48 สปฺตจตวฺ ารศึ ตฺ saptacatvāriṃśat อษฺฏาจตวฺ ารึศตฺ aṣṭācatvāriṃśat 214

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลท่ัวไป เทวนาครี ไทย โรมัน ตวั เลข nvcTvair<zt! นวจตฺวารึศตฺ navacatvāriṃśat 49 49 pÁcazt! 50 50 @kpÁcazt! ปญฺจาศตฺ pañcāśat 51 51 ÖapÁcazt! เอกปญจฺ าศตฺ ekapañcāśat iÖpÁcazt! ทฺวาปญฺจาศต,ฺ 52 52 Çy>pÁcazt! ทวฺ ิปญฺจาศตฺ dvāpañcāśat, iÇpÁcazt! dvipañcāśat 53 53 ctu>pÁcazt! pÁcpÁcazt! ตฺรยะปญฺจาศต,ฺ trayaḥpañcāśat, 54 54 ;qp! Ácazt! ตฺรปิ ญฺจาศตฺ tripañcāśat 55 55 sÝpÁcazt! 56 56 A:qapÁcazt! จตุะปญฺจาศตฺ catuḥpañcāśat 57 57 nvpÁcazt! ปญจฺ ปญฺจาศตฺ pañcapañcāśat 58 58 ;iò ษฏฺปญฺจาศตฺ ṣaṭpañcāśat 59 59 @k;iò สปฺตปญฺจาศตฺ saptapañcāśat 60 60 Öa;iò อษฏฺ าปญจฺ าศตฺ aṣṭāpañcāśat 61 61 iÖ;iò นวปญจฺ าศตฺ navapañcāśat Çy>;iò ษษฏฺ ิ ṣaṭṭi 62 62 iÇ;iò เอกษษฺฏิ ekaṣaṭṭi ct>u ;iò 63 63 pÁc;iò ทฺวาษษฺฏิ, dvāṣaṭṭi, ทวฺ ษิ ษฏฺ ิ dviṣaṭṭi 64 64 65 65 ตฺรยะษษฏฺ ,ิ trayaḥṣaṭṭi, ตฺริษษฺฏิ triṣaṭṭi จตะุ ษษฏฺ ิ catuḥṣaṭṭi ปญจฺ ษษฏฺ ิ pañcaṣaṭṭi 215

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทั่วไป เทวนาครี ไทย โรมนั ตัวเลข ;q;! iò ษฏษฺ ษฏฺ ิ ṣaṭṣaṭṭi 66 66 sÝ;iò สปตฺ ษษฺฏิ saptaṣaṭṭi 67 67 Aòa;iò อษฏฺ าษษฏฺ ิ aṣṭāṣaṭṭi 68 68 nv;iò นวษษฏฺ ิ navaṣaṭṭi 69 69 sÝit สปตฺ ติ saptati 70 70 @ksÝit เอกสปตฺ ติ ekasaptati 71 71 ÖasÝit, ทวฺ าสปตฺ ต,ิ dvāsaptati, 72 72 iÖsÝit ทวฺ สิ ปฺตติ dvisaptati 73 73 Çy>sÝit, ตรฺ ยะสปตฺ ต,ิ trayaḥsaptati, ตฺริสปตฺ ติ trisaptati 74 74 iÇsÝit 75 75 จตะุ สปตฺ ติ catuḥsaptati 76 76 ctu>sÝit ปญฺจสปตฺ ติ pañcasaptati 77 77 pÁcsÝit ษฏสฺ ปฺตติ ṣaṭsaptati 78 78 ;qs! Ýit สปฺตสปตฺ ติ saptasaptati 79 79 sÝsÝit อษฺฏาสปฺตติ aṣṭāsaptati 80 80 AòasÝit นวสปตฺ ติ navasaptati 81 81 nvsÝit อศีติ aśīti 82 82 AzIit เอกาศตี ิ ekāśīti 83 83 @kazIit ทวฺ ยศีติ dvyaśīti 84 84 ÖyzIit ตฺรยศตี ิ tryaśīti 85 85 ÇyzIit จตรุ ศตี ิ caturaśīti cturzIit ปญจฺ าศตี ิ pañcāśīti pÁcazIit 216

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป เทวนาครี ไทย โรมัน ตัวเลข ;qzIit ษฑศีติ ṣaḍaśīti 86 86 sÝazIit สปตฺ าศตี ิ saptāśīti 87 87 AòazIit อษฺฏาศตี ิ aṣṭāśīti 88 88 nvazIit นวาศตี ิ navāśīti 89 89 nvit นวติ navati 90 90 @knvit เอกนวติ ekanavati 91 91 Öanvit, iÖnvit ทวฺ านวต,ิ dvānavati, 92 92 Çyaenvit, ทวฺ ินวติ dvinavati 93 93 iÇnvit ตรฺ โยนวติ, trayonavati, cturnvit ตฺรินวติ trinavati 94 94 pÁcnvit 95 95 ;{[vit จตรุ นวติ caturnavati 96 96 sÝnvit ปญฺจนวติ pañcanavati 97 97 Aòanvit ษณณฺ วติ ṣaṇṇavati 98 98 nvnvit สปตฺ นวติ saptanavati 99 99 zt อษฺฏานวติ aṣṭānavati 100 100 นวนวติ navanavati ศต śata 217

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทัว่ ไป เทวนาครี ไทย สังขยาจานวนเตม็ ตวั เลข โรมัน shö สหสรฺ Ayut อยตุ sahasra 1,000 1000 l] ลกฺษ àyut ปฺรยุต ayuta 10,000 10000 kaie q โกฏิ lakṣa 100,000 100000 AbuRd อรพฺ ุท prayuta 1,000,000 1000000 kaṭi 10,000,000 10000000 arbuda 100,000,000 100000000 การแจกวภิ กั ตสิ ังขยา สังขยา ทาหน้าที่คล้ายกับคุณศัพท์ เป็นได้ทั้ง 3 ลิงค์ มีการแจกวิภักติ แตกต่างกันไปตามลิงค์ท่ีไปนาไปขยาย เม่ือขยายนามศัพท์ใด จะต้องมีลิงค์ วจนะ วิภักติเดียวกับนามศัพท์ท่ีไปขยายนั้นเสมอ สังขยาบางกลุ่มมีการแจก วิภักตแิ ตกต่างกนั ท้งั 3 ลิงค์ บางกลุม่ แจกเหมอื นกนั ท้ัง 3 ลิงค์ มีตัวอยา่ งการ แจกวภิ กั ติดังต่อไปนี้ 218

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป กลุ่มที่แจกวภิ ักตติ ่างกันทัง้ 3 ลงิ ค์ @k (หนึ่ง) วภิ ักติ ปุลลิงค์ นปงุ สกลิงค์ สตรลี งิ ค์ ประถมา. ทวติ ียา. @k> @km! @ka ตฤตียา. จตุรถ.ี ekaḥ ekam ekā ปญั จมี. ษษั ฐี. @km! @km! @kam! สัปตมี. ekam ekam ekām @ken @ken @kya ekena ekena ekayā @kSmE @kSmE @kSyE ekasmai ekasmai ekasyai @kSmat! @kSmat! @kSya> ekasmāt ekasmāt ekasyāḥ @kSy @kSy @kSya> ekasya ekasya ekasyāḥ @kiSmn! @kiSmn! @kSyam! ekasmin ekasmin ekasyām 219

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป iÖ (สอง) วิภักติ ปลุ ลิงค์ นปุงสกลงิ ค์ สตรลี ิงค์ ประถมา. ÖaE Öe Öe dvau dve dve ทวติ ยี า. ÖaE Öe Öe dvau dve dve ตฤตียา. Öa_yam! Öa_yam! Öa_yam! dvābhyām dvābhyām dvābhyām จตรุ ถี. Öa_yam! Öa_yam! Öa_yam! dvābhyām dvābhyām dvābhyām ปญั จมี. Öa_yam! Öa_yam! Öa_yam! dvābhyām dvābhyām dvābhyām ษัษฐ.ี Öya>e Öya>e Öyae> dvayoḥ dvayoḥ dvayoḥ สปั ตมี. Öyae> Öya>e Öya>e dvayoḥ dvayoḥ dvayoḥ 220

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป iÇ (สาม) วิภกั ติ ปลุ ลงิ ค์ นปุงสกลงิ ค์ สตรีลิงค์ ประถมา. Çy> ÇIi[ itö> trayaḥ trīṇi tisraḥ ทวิตียา. ÇIn! ÇIi[ itö> trīn trīṇi tisraḥ ตฤตียา. iÇi-> iÇi-> itsi& -> tribhiḥ tribhiḥ tisṛbhiḥ จตุรถี. iÇ_y> iÇ_y> its_& y> tribhyaḥ tribhyaḥ tisṛbhyaḥ ปญั จมี. iÇ_y> iÇ_y> its&_y> tribhyaḥ tribhyaḥ tisṛbhyaḥ ษษั ฐ.ี Çya[am! Çya[am! its&[am! trayāṇām trayāṇām tisṛṇām สปั ตม.ี iÇ;u iÇ;u its;& u triṣu triṣu tisṛṣu 221

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทว่ั ไป ctur! (ส)่ี วิภักติ ปลุ ลิงค์ นปงุ สกลิงค์ สตรลี งิ ค์ ประถมา. cTvar> cTvair ctö> catvāraḥ catvāri catasraḥ ทวิตียา. ctur> cTvair ctö> caturaḥ catvāri catasraḥ ตฤตยี า. ctiu -R> ctui-R> ctsi& -> caturbhiḥ caturbhiḥ catasṛbhiḥ จตรุ ถี. ctu-yR > ctu-yR > cts&_y> caturbhyaḥ caturbhyaḥ catasṛbhyaḥ ปัญจมี. ctu-yR > ctu-Ry> cts_& y> caturbhyaḥ caturbhyaḥ catasṛbhyaḥ ษัษฐ.ี ctu[amR ! ctu[amR ! cts&[am! caturṇām caturṇām catasṛṇām สัปตม.ี ctu;Ru ct;u Ru cts;& u caturṣu caturṣu catasṛṣu 222

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป กลุ่มท่แี จกเหมอื นกนั ท้งั 3 ลงิ ค์ วิภักติ pÂn! (หา้ ) ;;! (หก) sÝn! (เจด็ ) ประถมา. p ;q! sÝ pañca ṣaṭ sapta ทวิตยี า. p ;q! sÝ pañca ṣaṭ sapta ตฤตยี า. pÂi-> ;f!i-> sÝi-> pañcabhiḥ ṣaḍbhiḥ saptabhiḥ จตรุ ถ.ี pÂ_y> ;f_! y> sÝ_y> pañcabhyaḥ ṣaḍbhyaḥ saptabhyaḥ ปัญจม.ี pÂ_y> ;f_! y> sÝ_y> pañcabhyaḥ ṣaḍbhyaḥ saptabhyaḥ ษัษฐี. pÂanam! ;{[am! sÝanam! pañcānām ṣaṇṇām saptānām สัปตมี. pÂsu ;q!su sÝsu pañcaṣu ṣaṭsu saptaṣu 223

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทั่วไป วภิ ักติ Aò (แปด) nv (เกา้ ) dz (สบิ ) ประถมา. ทวติ ียา. Aò nv dz ตฤตียา. จตุรถี. aṣṭa nava daśa ปัญจมี. ษัษฐ.ี Aò nv dz สปั ตม.ี aṣṭa nava daśa Aòai-> nvi-> dzi-> aṣṭābhiḥ navabhiḥ daśabhiḥ Aòa_y> nv_y> dz_y> aṣṭābhyaḥ navabhyaḥ daśabhyaḥ Aòa_y> nv_y> dz_y> aṣṭābhyaḥ navabhyaḥ daśabhyaḥ Aòanam! nvnam! dznam! aṣṭānām navaṇām daśanām Aòasu nvsu dzsu aṣṭāṣu navaṣu daśasu 224

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป ข้อสังเกต 1. จานวนนับในภาษาสันสกฤตเป็นเลขฐานสิบ กล่าวคือ เมื่อนับครบ สิบแล้วจะนาหลกั หนว่ ยมาบวกกับหลกั สบิ วนไปเรอ่ื ยๆ เช่น 11 จะ นา 1 + 10 โดยนาหลักหน่วยไว้หน้า เช่น @k + dz = @kdz (11) เปน็ ต้น 2. จานวนท่ีลงท้ายด้วย 9 เช่น 19, 29, 39 เป็นต้น นิยมวางจานวน เต็มแล้วลบด้วย 1 โดยใช้ศัพท์ต่อไปน้ีมาต่อท้าย @k (1) ตามด้วย จานวนเต็ม ได้แก่ศัพท์ ^n- (ลด), @kaen- (ลดลงไปหนึ่ง), หรือ @kaNn- (ลดลงไปหนึ่ง) ตัวอย่างเช่น ^niv<zit (19), @kaenivz< it (19), @kaNniv<zit (19) เปน็ ต้น 3. จานวน 1 - 4 (@k - ctru !) เปน็ ไดท้ ัง้ 3 ลงิ คแ์ จกตา่ งกัน 4. ต้ังแต่ 5 - 18 (p - Aòadz) แจกเหมือนกนั ทงั้ 3 ลงิ ค์ 5. 11 - 18 (@kadz - nvdz) แจกเหมอื น 10 (dz) 6. ตง้ั แต่ 19 - 99 เปน็ สตรลี งิ ค์ มีวิธกี ารแจกเหมอื นกับคานามสตรี ลงิ ค์ แต่เป็นเอกวจนะอย่างเดียว โดยสงั เกตจากคาลงทา้ ย เช่น • ถา้ ลงท้ายดว้ ย # แจกตามแบบ # การันต์ สตรลี ิงค์ เชน่ iv<zit (20) เป็นตน้ • ถ้าลงท้ายดว้ ย t! แจกตามแบบ t! การันต์ สตรลี งิ ค์ เชน่ iÇ<zt! (30) เปน็ ต้น • ตั้งแต่ 100 (zt) ขนึ้ ไป เป็นนปงุ สกลงิ ค์ แจกตามแบบ อ การันต์ นปุงสกลิงคท์ ว่ั ไป 225

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทวั่ ไป ตวั อยา่ งประโยค @k> miu n> riv< nmit มุนี คนหนงึ่ ย่อมไหว้ ซึง่ พระอาทติ ย์ @k< np& < pZyaim ขา้ พเจา้ ย่อมเห็น ซง่ึ พระเจา้ แผน่ ดิน องคห์ น่งึ balkaE ÇIi[ ngrai[ pZyt> เด็กชาย ทส. ย่อมเหน็ ซึ่งเมอื ง ท. สาม ctur> ArIn! ma muÂt ท่าน ท. จงอย่าปล่อย ซึง่ ขา้ ศึก ท. ส่คี น hSta_y> cTvair )lain hrav> เรา ทส. ยอ่ มนาไป ซึง่ ผลไม้ ท. สล่ี กู ด้วยมือ ท. AacayR> mm ;q! imÇai[ Akwyt! อาจารย์ กล่าวแลว้ กะเพอื่ น ท. หกคน ของเรา Stne a> mune> sÝ AZvan! care yiNt ขโมย ท. ย่อมลัก ซ่งึ มา้ ท. เจด็ ตวั ของมุนี Ai¶> nvna< jnana< gh& ai[ dhit ไฟ ยอ่ มไหม้ ซง่ึ เรือน ท. ของชน ท. เก้าคน 226

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทว่ั ไป แบบทดสอบท้ายบท 1. จงเติมสงั ขยาลงในช่องว่างให้ได้ความหมายสมบูรณ์ kip> _______ )lain Aoadt! 5 Vyaºa> _______ vne vsiNt 1 kiv> _______ np& tIn! zs< it 12 _______ llna< taelyis 20 yaex> _______ ngrai[ AgCDt! 22 ish< a> _______ mnu:yan! pIfyiNt 17 _______ mnu Ina< kmlain yCDw> 19 _______ inzasu tara> pZyam> 7 ram> _______ malai-> \\i;< pjU yit 29 kvy> _______ Zlake E> n&pm! Av[Ryn! 11 227

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทั่วไป 2. จงแปลเปน็ สันสกฤต ชาวนา เล้ียงดแู ล้ว ซ่ึงบุตร ท. 8 ศิษย์ ท. 21 สรรเสรญิ แล้ว ซึ่งอาจารย์ ท. ท่าน ทส. ย่อมมา พรอ้ มดว้ ยมิตร ท. 6 ฤาษี ย่อมให้ ซง่ึ ความรู้ แก่ชน ท. 27 เรา ท. มองดูแลว้ ซึ่งผลไม้ ท. 10 บนรถ 228

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทวั่ ไป บรรณานกุ รม จำลอง สำรพัดนึก, ดร. ไวยากรณ์สันสกฤตชั้นสูง. กรุงเทพมหำนคร: โรงพมิ พม์ หำจุฬำลงกรณรำชวทิ ยำลยั , 2548. จำลอง สำรพดั นึก, ศำสตรำจำรยพ์ ิเศษ ดร. ภาษาสันสกฤตเรียนด้วยตนเอง ตอนที่ 1-2. กรุงเทพมหำนคร: โรงพิมพ์มหำจุฬำลงกรณรำชวิทยำลัย, 2549. ระวี จันทร์ส่อง, ผู้ช่วยศำสตรำจำรย์ ดร. ธาตุมัญชรี: ว่าด้วยเร่ืองธาตุใน ภาษาสันสกฤต. เชียงใหม่ : ศูนย์บริหำรงำนวิจัย มหำวิทยำลัยเชยี งใหม,่ 2561. หลวงบวรบรรณรักษ์ (นิยม รักไทย), สสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน. กรมวชิ ำกำร กระทรวงศกึ ษำธิกำร, 2507. E.D. Perry. A Sanskrit Primer. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers, 2004. F. Max Muller. A Sanskrit Grammar for Beginners. Delhi: Parimal Publicatios, 2005. Kale, Moreshwar R. A Higher Sanskrit Grammar. 1884; repr. Delhi: Motilal Banarsidass, 1977. K. L.V. Sastri. Dhaturupa Manjari: An Easy Text on Sanskrit Verbs. Kalpathi : R.S. Vadhyar & Sons, 1995. 229

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทว่ั ไป Michael Coulson. Complete Sanskrit. Delhi: Gopsosn Papers Ltd., 2010. Monier-Williams, Monier. A Sanskrit-English Dictionary. new ed. 1899; repr. Delhi: Motilal Banarsidass, 1979. Roderick S. Buckneli. Sanskrit Manual. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers, 2006. Shridhar R Bhandarkar. First Book of Sanskrit. Delhi: Low Price Publications, 2008. Vasudeo Govind Apte. The Concise Sanskrit-English Dictionary. Delhi: Motilal Banarsidass, 2011. ïIpad damaedr satvledr. s<Sk«t Svy< - iz]k. idLlI: rajpal @{f sNj, 2010. 230

ศพั ทานกุ รมสันสกฤต-ไทย (กริยา) ธาตุ ไทย ตวั อยา่ ง ความหมาย องฺกฺ นบั , ตรา A»! 10 อุ. อญจฺ ฺ A»yit, A»yte บชู า AÁc! 1 ป. อฏฺ AÁcit เที่ยวไป, ท่องเท่ยี ว Aq! 1 ป. อตฺ Aqit ไป, เดนิ , วิ่ง At! 1 ป. อยฺ Atit ไป Ay! 1 อา. อรฺจฺ Ayte บูชา AcR! 1 ป. อรชฺ ฺ AcRit ได้รับ, ทา AjR! 1 ป. อรถฺ ฺ AjRit ขอ Aw!R 10 อา. อรหฺ ฺ AwRyte บูชา, เคารพ, ควร Ah!R 1 ป. อรฺหฺ AhiR t บูชา, เคารพ, ควร AhR! 1 10 อุ. AhyR it, AhyR te อวธรี ฺ AvxIryit, ไม่เคารพ, ลบหลู่ AvxIr! 10 อ.ุ AvxIryte อวฺ Avit รกั ษา, ปอ้ งกัน Av! 1 ป. อสฺ ASyit ขวา้ ง, โยน As! 4 ป. Aak[Ryit, อากรฺณฺ Aak[Ryte ไดย้ นิ Aak[!R 10 อุ. อษิ ฺ (อิจฺฉ)ฺ #CDit ต้องการ #; (#CD)! 6 ป. อีกษฺ ฺ เห็น, ดู $]! 1 อา. $]te 1 dz! และ AhR! เปน็ ธาตุหมวดท่ี 1 ปรัสไมปทธี าตุด้วย เชน่ dzit, AhRit ตามลาดับ 231

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลท่ัวไป ธาตุ ไทย ตัวอยา่ ง ความหมาย ไป $r! 2 10 อุ. อรี ฺ $ryit, $ryte รษิ ยา $:y!R 1 ป. อรี ษฺ ยฺ ฺ $:yRit มุง่ หมาย, พยายาม $h( 1 อา. อหี ฺ $hte ทิ้ง %JH! 6 ป. อุชฌฺ ฺ %JHit ไป, เคลอื่ นท่ี \\ (\\CD!) 1 ป. ฤ-ฤจฉฺ ฺ \\CDit วิจารณ์ ^h( 1 อา. อูหฺ ^hte ไหว, สนั่ @j! 1 ป. เอชฺ @jit เติบโต, เพมิ่ @x! 1 อา. เอธฺ @xit บอก, กลา่ ว, พูด kw! 10 อุ. กถฺ kwyit, kwyte รอ้ งไห้ kNd! 10 อุ. กนฺทฺ kNdyit, kNdyte kamyte ใคร่, ปรารถนา km! 3 (kamy!) 1 อา. กมฺ (กามยฺ) k[yR it, k[Ryte k[R! 10 อ.ุ เจาะ, ไช กรณฺ ฺ k«Ntit k«t! (k«Nt!) 6 ป. กฤตฺ ตัด (กฤนฺตฺ) k«pyit, k«pyte kp« ! 10 อ.ุ กฤปฺ kLpte สามารถ, นึก, คดิ k«;it, k;« te k«p! (kLp!) 1 อุ. กฤปฺ (กฺลปฺ ฺ) k;Rit สามารถ k«;! 6 อุ. klyit, klyte k«;! (k;R!) 1 ป. กฤษฺ ka']it ไถ kl! 1 อุ. กฤษฺ (กรฺษ)ฺ ไถ ka']! 1 ป. กลฺ นับ, ออกเสียง กางกฺ ฺษฺ ต้องการ, ปรารถนา 2 $r! เป็นธาตหุ มวดท่ี 1 ด้วย เช่น $rit 3 Ay! ถกู เพม่ิ เขา้ มากอ่ นประกอบกับปจั จัยประจาหมวด เชน่ kamyte 232

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทวั่ ไป ธาตุ ไทย ตัวอย่าง ความหมาย kuTs! 10 อา. กตุ สฺ ฺ kuTsyte ดูหม่นิ , นินทา kux! 4 ป. กธุ ฺ kXu yit โกรธ kpu ! 4 ป. กุปฺ kuPyit โกรธ ³Nd! 1 ป. กฺรนฺทฺ ³Ndit รอ้ งไห้ ³m! 4 1 อา, 4 ป. กฺรมฺ ³amit ไป, เดินไป, กระโดด ³If! 1 ป. กฺรีฑฺ ³Ifit เลน่ ³uz! (³aez!) 1 ป. กฺรุศฺ (โกรฺ ศ)ฺ ³aezit ตะโกน, เรียก Klm! (Klam!) 1 ป. Klamit เหนอ่ื ย, อ่อนเปลีย้ Klm! (Klam!) 4 ป. กฺลมฺ (กฺลามฺ) KlaMyit เหนื่อย, เพลีย i¬d! 4 ป. กลฺ มฺ (กฺลามฺ) i¬*it โอดครวญ, รอ้ งไห้ i¬z! 4 อา. กลฺ ทิ ฺ i¬Zyte ทาใหล้ าบาก, Kv[! 1 ป. กลฺ ิศฺ Kv[it ออกเสียง ]p! 10 อ.ุ กฺวณฺ ]pyit, ]pyte สง่ ไป, ขวา้ ง, ทิ้ง ]m! 1 อา. กษฺ ปฺ ]mte ทน, สู้, อดกลนั้ กษฺ มฺ ]m! (]am!) 4 ป. กฺษมฺ ]aMyit อดทน (กษฺ ามฺ) ]r! 1 ป. กษฺ รฺ ]rit ไหล, ตก ]l! 10 อุ. กฺษลฺ ]lyit, ]lyte ล้าง, ฟอก i]p! 6 อ.ุ กฺษิปฺ i]pit, i]pte ขว้าง, โยน, ทง้ิ ]-u ! 4 ป. กษฺ ุภฺ ]_u yit รบกวน 4 ธาตุ ³m! เป็นธาตุหมวดที่ 1 และ 4 เมื่อประกอบวิภักติฝ่ายปรัสไมบท จะมีการยืด เสียงท่ตี น้ ธาตุ เช่น kamit, kaMyit เป็นตน้ 233

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป ธาตุ ไทย ตวั อยา่ ง ความหมาย k© 5 (ikr)! 6 ป. ก -กิรฺ ikrit ทิ้ง, โปรย, หว่าน kt© ! (kItR!) 10 อุ. ก ตฺ (กีรตฺ ฺ) kItyR it, kItyR te ฉลอง, สมโภชน์ o{f! 10 อุ. ขณฑฺ ฺ o{fyit, o{fyte ทบุ on! 1 อุ. ขนฺ onit, onte ขดุ oad! 1 ป. ขาทฺ oadit กิน ole ! 1 ป. เขลฺ oelit เลน่ , สน่ั , เขยา่ , ไหว g[! 10 อ.ุ คณฺ g[yit, g[yte นบั , คานวณ gd! 1 ป. คทฺ gdit พูด, กลา่ ว, พูดชดั gm! (gCD!) 1 ป. คมฺ (คจฉฺ )ฺ gCDit ไป gjR! 1 ป. ครชฺ ฺ gjiR t คาราม, รอ้ ง gjR! 10 อุ. ครฺชฺ gjyR it, gjyR te คาราม, ล่นั , ร้อง gh!R 1 อา. ครฺหฺ ghtR e นนิ ทา, ดูหม่ิน ghR! 6 10 อ.ุ ครหฺ ฺ ghyR it, ghRyte ตเิ ตียน, นนิ ทา gv;e ! 10 อ.ุ คเวษฺ gve;yit, gv;e yte แสวงหา, ค้นหา gÁu j! 1 ป. คุญชฺ ฺ guÃit (ผ้ึง)รอ้ ง, เสยี งพมึ พา g{u Q! 10 อ.ุ คณุ ฺฐฺ gu{Qyit, gu{Qyte ปกปดิ gup! 10 อุ. คปุ ฺ gpu yit, gupyte คมุ้ ครอง gpu ! 7 (gape ay!) 1 ป. คุปฺ (โคปายฺ) Gaaepayit คุ้มครอง 5 ธาตลุ งทา้ ยดว้ ย § เปลีย่ นเปน็ #r! 6 เปน็ ธาตุหมวดที่ 1 อาตมเนปทธี าตุด้วย เชน่ ghtR e 7 Aay ถูกเพ่มิ เข้ามากอ่ นนาไปประกอบปจั จัยประจาหมวด (วิกรณ)์ ดงั น้นั รปู ประกอบ วิภักตจิ งึ เป็น gape ayit 234

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทัว่ ไป ธาตุ ไทย ตวั อยา่ ง ความหมาย gMu )! 6 ป. คมุ ผฺ ฺ guM)it แต่ง, เรียบเรียง คุหฺ (คูหฺ) ghU it ซ่อน, หมุ้ , คลุม ghu ! 8 (ghU !) 1 อ.ุ ครฺ นฺถฺ ¢Nwyit, ¢Nwyte รอ้ ย, ผูก คฺรสฺ ¢ste กิน, กลนื ¢Nw! 10 อุ. ครฺ สฺ ¢syit, ¢syte กลนื , กนิ ¢s! 1 อา. คฺราหฺ ¢ahte กวน, แทง, สังหาร ¢s! 10 อ.ุ คฺไล (คลฺ ายฺ) Glayit เหน่ือย, อิดโรย ¢ah! 1 อา. ค (คริ ฺ) igrit กลนื , เขมอื บ GlE (Glay!) 1 ป. ไค (คายฺ) gayit ร้อง, ขับรอ้ ง g¨ (igr!) 6 ป. ฆฏฺ \"qte ประพฤติ, ทา gE (gay!) 1 ป. ฆษุ ฺ \"ae;yit, \"a;e yte ประกาศ \"q! 1 อา. \";u ! 10 อ.ุ ฆรฺ า (ชิฆฺรฺ) ijØit สดู ดม, ดมกลน่ิ Øa (ijØ)! 1 ป. จมฺ cmit กิน, ด่มื , cm! 9 1 ป. จรฺ crit เท่ยี วไป, ประพฤติ cr! 1 ป. จรฺจฺ ccRit พูด, กล่าว ccR! 6 ป. จลฺ clit ส่นั , โยก, ไหว cl! 1 ป. จติ -ฺ เจตฺ cetyte คิด, นึก, รู้สกึ ict! (cet!) 10 อา. icÇ! 10 อ.ุ จิตฺรฺ icÇyit, icÇyte วาด, ระบายสี icNt! 10 อุ. จินฺตฺ icNtyit, icNtyte คิด 8 ยืด % ใหเ้ ป็นเสยี งยาวกอ่ นนาไปประกอบปัจจยั ประจาหมวด และไมต่ อ้ งทาใหเ้ ปน็ สระ ขน้ั คณุ จึงเปน็ gUhit 9 เมอ่ื เติมอปุ สรรค Aa จะยืดเสยี งทต่ี น้ ธาตุ เชน่ Aacamit 235

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทั่วไป ธาตุ ไทย ตัวอยา่ ง ความหมาย จหิ ฺนฺ หมาย, แตม้ icû! 10 อุ. จุทฺ icûyit, icûyte ชแ้ี จง, สง่ ไป, ถาม cdu ! 10 อ.ุ จุมฺพฺ cade yit, caedyte จมุ พิต, จบู cuMb! 1 ป. cMu bit จุร-ฺ โจรฺ ลัก, ขโมย cru ! (care !) 10 อ.ุ caeryit, caeryte cU[!R 10 อ.ุ จรู ณฺ ฺ ปน่ , ตา cU[yR it, c[U Ryte Ccut! (Ccate !) 1 ป. จจฺ ุตฺ (จฺโจตฺ) เคลอ่ื นไป còe ! 1 อา. Ccaetit Dd! 10 อ.ุ เจษฏฺ ฺ ประพฤติ, พากเพียร Dd!R 10 อุ. ฉทฺ ceòte ปกปดิ , คลุม, ห่อ jn! (ja) 4 อา. ฉรทฺ ฺ Dadyit, Dadyte อาเจยี น jp! 1 ป. ชนฺ (ชา) DdyR it, DdRyte เกิด jM& -! 1 อา. ชปฺ jayte สวด, สาธยาย jLp! 1 ป. ชฤมฺภฺ jpit หาว, อา้ ปาก ชลปฺ ฺ j&M-te กลา่ ว, บอก, เพ้อ ij (jy)! 1 ป. jLpit jIv! 1 ป. ชิ (ชยฺ) ชนะ ju;! 6 อา. jyit }p! 10 อุ. ชวี ฺ เป็นอยู่ ชษุ ฺ jIvit นกึ , คิด, คานงึ }a 10 (}ap!) 10 อุ. ชฺญปฺ j;u te ร้,ู ทราบ ชญฺ า }apyit, }apyte Jvl! 1 ป. (ชญฺ าปฺ) Aa}apyit, รู้, เขา้ ใจ ชฺวลฺ Aa}apyte Jvlit ส่องแสง, ประกาศ 10 นิยมประกอบกบั อปุ สรรค Aa 236

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทัว่ ไป ธาตุ ไทย ตัวอย่าง ความหมาย j¨ (jIr)! 4 ป. ช (ชรี ฺ) jIyRit แก,่ เฒ่า, โทรม fI (fy!) 1 อา. ฑี (ฑยฺ) fyte บิน, ไปในอากาศ t]! 11 1 ป. ตกษฺ ฺ t]it ตดั , หัน่ , เฉอื น tf! 10 อ.ุ ตฑฺ tafyit, tafyte ตี tp! 1 ป. ตปฺ tpit เผาไหม้ tp! 12 10 อ.ุ ตปฺ tapyit, tapyte เผาไหม้ Tyj! 1 ป. ตยชฺ Tyjit ทง้ิ , สละ, เลิก tkR! 10 อุ. ตรฺกฺ tkyR it, tkyR te ตรกึ , คดิ , พิจารณา tj!R 10 อา. ตรฺชฺ tjRyte ครหา, นนิ ทา t&p! 4 ป. ตฤปฺ tP& yit ยนิ ดี tp& ! 10 อ.ุ ตฤปฺ tpRyit, tpRyte พอใจ, ชอบใจ tud! 6 อ.ุ ตทุ ฺ tudit, tudte เจบ็ , ปวด, รังแก tlu ! 10 อ.ุ ตลุ ฺ taelyit, tale yte ชง่ั t;u ! 4 ป. ตุษฺ t:u yit พอใจ, ชอบใจ Çp! 1 อา. ตฺรปฺ Çpte เสง่ียม, เจียมตัว Çs! 1 ป. ตรฺ สฺ Çsit กลัว, เกรง, ขยาด Çqu ! 13 6 ป. ตรฺ ุฏ Çuqit ตดั , ผ่า Tvr! 1 อา. ตฺวรฺ Tvrte ดว่ น, รีบด่วน 11 เม่ือหมายถงึ ปอก หรอื ถาก “to pare” จะเป็นธาตหุ มวดท่ี 1 และ 5 เช่น t]it, tú[aie t 12 เป็นธาตหุ มวดที่ 1 ปรสั ไมปทีธาตุดว้ ย เช่น tpit 13 Çqu ! เปน็ ธาตุหมวดที่ 4 ดว้ ย 237

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป ธาตุ ไทย ตัวอย่าง ความหมาย t¨ (tr!) 1 ป. ต (ตรฺ) trit ข้าม, วา่ ยข้าม ÇE (Çay!) 1 อา. ไตฺร (ตรฺ ายฺ) Çayte รักษา, ปอ้ งกนั d{f! 10 อ.ุ ทณฺฑฺ d{fyit, d{fyte ทาโทษ, ลงโทษ † 14 (iÔy!) 6 อา. ทฤ (ทรฺ ิยฺ) AaiÔyte นมสั การ, บชู า †p! 4 ป. ทฤปฺ †Pyit ดใี จ, ช่ืนชม, ยนิ ดี †z! (pZy!) 1 ป. ทฤศฺ (ปศยฺ ฺ) pZyit เหน็ , ดู dl! 1 ป. ทลฺ dlit แบง่ , ตัด, เจาะ dz! 1 ป. ทศฺ dzit กดั , ขบ, ตอ่ ย dz! (dz— !) 10 อา. ทศฺ (ทศ)ฺ d—zyte กดั , ขบ, ตอ่ ย dh! 1 ป. ทหฺ dhit เผา, ไหม้ da (yCD!) 1 ป. ทา (ยจฺฉฺ) yCDit ให้ idv! (dIv)! 4 ป. ทวิ ฺ (ทีว)ฺ dIVyit เลน่ idz! 6 อุ. ทศิ ฺ idzit, idzte ชี,้ แสดง dIp! 4 อา. ทปี ฺ dIPyte ส่องแสง, ลกุ โพลง du;! 4 ป. ทษุ ฺ d:u yit ทาผดิ , ประพฤติผดิ dU 4 อา. ทู dyU te ทนทกุ ข,์ รอ้ นใจ *tu ! (*ate !) 1 อา. ทยฺ ุตฺ (โทยฺ ตฺ) *ate te ประกาศ, ส่องแสง dy! 1 อา. ทยฺ ฺ dyte ให้, อปุ การะ Ôu (Ôv!) 1 ป. ทรฺ ุ (ทรฺ ว)ฺ Ôvit ไป, เดิน, เคลอ่ื นท่ี Ôuh! 4 ป. ทฺรุหฺ Ôýu it ทารา้ ย x& 10 อ.ุ ธฤ xaryit, xaryte ทรงไว้ 14 ธาตุนน้ี ิยมใช้กบั อุปสรรค Aa 238

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป ธาตุ ไทย ตัวอยา่ ง ความหมาย x& (xr!) 1 อุ. ธฤ (ธรฺ) xrit, xrte ทรง, ตง้ั อยู่ xav! 1 ป. ธาวฺ xavit วิง่ xU (xuv)! 6 ป. ธู (ธวุ )ฺ xvu it สั่น, เขยา่ , ไหว xU (xUn!) 10 อ.ุ ธู (ธูน)ฺ xUnyit, xnU yte สนั่ , เขย่า, ไหว Xma (xm)! 1 ป. ธฺมา (ธมฺ) xmit เปา่ , พัด Xvn! 1 ป. ธฺวนฺ Xvnit ดัง, ลั่น Xvn! 10 อ.ุ ธฺวนฺ Xvnyit, Xvnyte ดัง, ลนั่ , ส่งเสยี ง xe (xy)! 1 ป. เธ (ธย)ฺ xyit ดูด, ด่ืม XyE (Xyay!) 1 ป. ไธฺย (ธยฺ ายฺ) Xyayit เพ่ง nq! 1 ป. นฏฺ nqit ฟ้อน, รา nd! 1 ป. นทฺ ndit บันลอื , ออกเสยี ง nNd! 1 ป. นนฺทฺ nNdit ยนิ ดี nm! 1 ป. นมฺ nmit ไหว้, นอบนอ้ ม nm! (nam!) 4 ป. นมฺ (นามฺ) naMyit ไหว้, นอบนอ้ ม ndR! 1 ป. นรทฺ ฺ ndRit คาราม, ออกเสียง n&t! 4 ป. นฤตฺ nT& yit ฟ้อน, รา, เต้น nz! 4 ป. นศฺ nZyit พนิ าศ, ฉบิ หาย nh! 4 อุ. นหฺ nýit, nýte ผกู , มดั inNd! 1 ป. นินฺทฺ inNdit นนิ ทา, ติเตยี น nI (ny!) 1 อุ. นี (นย)ฺ nyit, nyte นาไป nud! 6 อุ. นุทฺ nudit, nudte บรรเทา pc! 1 อุ. ปจฺ pcit, pcte หุง, ตม้ pQ! 1 ป. ปฐฺ pQit อา่ น, เรยี น 239

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป ธาตุ ไทย ตัวอย่าง ความหมาย pt! 1 ป. ปตฺ ptit ตกไป, หล่น pd! 10 อา. ปทฺ pdyte ไป, ถงึ pa (ipb!) 1 ป. ปา-ปิพฺ ipbit ด่มื par! 10 อุ. ปารฺ paryit paryte สาเรจ็ , บรรลุ, ลลุ ่วง pal! 10 อุ. ปาลฺ palyit palyte รกั ษา, คุ้มครอง pIf! 10 อ.ุ ปฑี ฺ pIfyit pIfyte เบียดเบยี น p;u ! 4 ป. ปุษฺ p:u yit เลยี้ งดู p:u p! 4 ป. ปุษปฺ ฺ p:u Pyit บาน pjU ! 10 อ.ุ ปชู ฺ pUjyit pUjyte บชู า prU ! 4 อา. ปรู ฺ pUytR e เตม็ , อมิ่ pUr! 15 10 อุ. ปรู ฺ pUryit pUryte อ่ิม, พอใจ, เต็ม ปรฺ จฺฉฺ (ปฤจฺ àCD! (pC& D)! 6 ป. ฉฺ) p&CDit ถาม ปฺรถฺ àw! 1 อา. ปรฺ ถฺ àwte แผ,่ กระจาย àw! 10 อ.ุ ปฺรี àwyit àwyte แผ่, กระจาย àI 4 อา. ปรฺ ี-ปฺรณี ฺ àIyte พอใจ, ยินด,ี รกั àI (àI[!) 10 อุ. ปฺลษุ ฺ àI[yit àI[yte พอใจ, ยนิ ด,ี รัก Pl;u ! 4 ป. ป Pl:u yit เผา p¨ 16 10 อ.ุ ‫٭‬ ผลฺ paryit paryte เต็ม, ปอ้ งกนั , รักษา )l! 1 ป. )lit ผลิตผล 15 เป็นธาตุหมวดที่ 4 ดว้ ย เชน่ pUytR e 16 p¨, -;U ! , mh! , man! , mag!R , mÇU ! และ m&j! เป็นธาตุหมวดที่ 1 ปรัสไมปทีธาตุด้วย เช่น prit, -;U it, mhit, manit, magiR t, mUÇit และ mj& it ตามลาดับ 240

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทว่ั ไป ธาตุ ไทย ตัวอยา่ ง ความหมาย )uLl! 1 ป. ผุลลฺ ฺ )šu it บาน, ออกชอ่ bax! 1 อา. พาธฺ baxte ต่อส,ู้ ต่อตา้ น bKu k! 1 ป. พกุ ฺกฺ bŠu it เหา่ , พดู bux! 4 อา. พธุ ฺ bXu/ yte รู,้ เขา้ ใจ bu/x (baex!) 1 อ.ุ พุธฺ (โพธ)ฺ baexit, baxe te รู้ -]! 10 อุ. ภกษฺ ฺ -]yit, -]yte กนิ -j! 1 อุ. ภชฺ -jit, -jte แบ่ง -[! 1 ป. ภณฺ -[it กลา่ ว, พูด -Ts!R 10 อา. ภตฺรสฺ ฺ -TsRyte นินทา -& (-r!) 1 อ.ุ ภฤ (ภรฺ) -rit, -rte ถือไป, นาไป -a;! 1 อา. ภาษฺ -a;te กลา่ ว, พูด -as! 1 อา. ภาสฺ -aste สอ่ งแสง i-]! 1 อา. ภิกษฺ ฺ i-]te ขอ - U 17 10 อา. ภู -avyte ได้ -U 10 อ.ุ ภู -avyit, -avyte เป็น, ทาให้บริสุทธิ์ -U (-v!) 1 ป. ภู (ภวฺ) -vit มี, เปน็ -U;! 10 อุ. ‫٭‬ ภษู ฺ -U;yit, -U;yte ประดบั , แตง่ æm! 1 ป. ภฺรมฺ æmit หมุน, วน, เดนิ æm! 18 (æam!) 4 ป. ภรฺ มฺ (ภรฺ ามฺ) æaMyit ท่องเท่ยี วไป æaj! 1 อา. ภฺราชฺ æajte ประกาศ, ส่องแสง 17 เปน็ ธาตุหมวดที่ 1 ด้วย เชน่ -vte 18 เป็นธาตุหมวดที่ 1 ดว้ ย 241

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทั่วไป ธาตุ ไทย ตวั อย่าง ความหมาย m{f! 10 อุ. มณฑฺ ฺ m{fyit, m{fyte ประดบั , ตกแต่ง md! (mad!) 4 ป. มทฺ (มาท)ฺ ma*it เมา mn! 4 อา. มนฺ mNyte คิด mNÇ! 10 อา. มนฺตฺรฺ mNÇyte ปรกึ ษา mNÇ! 10 อ.ุ มนฺตฺรฺ mNÇyit, mNÇyte ปรึกษา mg& ! 19 10 อา. มฤคฺ m&gyte ติดตาม, ไล่ m&j! 10 อุ.‫٭‬ มฤชฺ majRyit, majyR te ลา้ ง, ชาระ m& 20 (ièy!) 6 อา. มฤ (มรฺ ิยฺ) ièyte ตาย mz& ! 6 ป. มฤศฺ mz& it จบั , แตะ m;& ! 4 อ.ุ มฤษฺ m:& yit, m:& yte อดทน, พากเพยี ร m;& ! 10 อ.ุ มฤษฺ m;yR it, m;Ryte ทน mlE (mlay!) 1 ป. มไล (มลายฺ) mlayit เหนอื่ ย, ออ่ นเปลยี้ mSj! (mJj!) 6 ป. มสฺชฺ (มชชฺ )ฺ mJjit ดานา้ , แชน่ ้า, ล้าง mh! 10 อุ. ‫٭‬ มหฺ mhyit, mhyte บูชา man! 10 อุ. ‫٭‬ มานฺ manyit, manyte นับถอื mag!R 10 อุ. ‫٭‬ มารคฺ ฺ magyR it, magRyte แสวงหา maajR! 10 อุ. มารชฺ ฺ majyR it, majyR te ชาระ iml! 6 อ.ุ มิลฺ imlit, imlte ปดิ , พบ, เจอ imï! 10 อ.ุ มิศฺรฺ imïyit, imïyte ผสม, ระคน mIl! 1 ป. มลี ฺ mIlit ปิดตา, กะพรบิ ตา 19 เปน็ ธาตหุ มวดท่ี 1,4 ดว้ ย เชน่ m&gte, mG& yte ตามลาดับ 20 ธาตุ m& เป็นปรสั ไมปทธี าตุ ในวภิ ักติ ilq! , lqu ! , lu' 242

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป ธาตุ ไทย ตัวอย่าง ความหมาย mcu ! 6 อุ. มุจฺ mucit, mucte ปล่อย, พน้ mcu ! 10 อุ. มจุ ฺ mace yit, mace yte ปล่อย, พ้น mdu ! 10 อ.ุ มทุ ฺ maedyit, made yte ยนิ ดี mdu ! (made !) 1 อา. มทุ ฺ (โมท)ฺ made te ยินดี muh! 4 ป. มุหฺ muýit หลง mCU D!R 1 ป. มูจฺรฺฉฺ mCU DRit หมดสติ mUÇ! 10 อุ. ‫٭‬ มตู รฺ ฺ mÇU yit, mUÇyte ปัสสาวะ, เยยี่ ว ça (mn)! 1 ป. มนฺ า (มนฺ) mnit คิด, ปรกึ ษา yj! 1 อุ. ยชฺ yjit, yjte บวงสรวง, ทาพธิ ี yt! 1 อา. ยตฺ ytte ตงั้ ใจ, หมั่น, พากเพยี ร ym! 21 (yCD!) 1 ป. ยมฺ (ยจฉฺ ฺ) yCDit ห้าม, หยุด, งดเว้น ys! 4 ป. ยสฺ ySyit พยายาม yac! 1 อ.ุ ยาจฺ yacit, yacte ขอ yuj! 4 อา. ยชุ ฺ yuJyte เพง่ , สารวมในสมาธิ yju ! 22 10 อุ. ‫٭‬ ยุชฺ yujyit, yju yte ประกอบ y/ux! 4 อา. ยุธฺ yu/Xyte รบ, ฆา่ r]! 1 ป. รกษฺ ฺ r]it รกั ษา rj! 10 อ.ุ รชฺ rjyit, rjyte จดั แจง, แต่ง rÁj! (rj!) 4 อ.ุ รญชฺ ฺ (รช)ฺ rJyit, rJyte ยอ้ ม 21 ธาตุนี้มกั ใชค้ ู่กบั อปุ สรรค in เช่น inyCDit, inymyit, inymnm! เปน็ ตน้ 22 yju !, rh! , vc! และ v&j! เปน็ ธาตหุ มวดที่ 1 ปรัสไมปทีธาตุด้วย เชน่ yaejit, rhit, vcit และ vj& it ตามลาดบั 243