ภาษาสันสกฤตสำหรับบุคคลทั่วไป

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทั่วไป 2) ปจั จยั ประจาหมวด (Suffixes) คือสว่ นท่ปี ระกอบหลังธาตุ ก่อนนาไปประกอบกบั วภิ ัตตอิ าขยาตต่อไป ปัจจยั จะเป็นตัวบ่งบอกว่ากริยาศัพท์นั้นเป็นวาจก (Voice) อะไร เช่น ถ้าประธาน ในประโยคเป็นผู้กระทาเอง ประโยคนั้นก็เป็นกรรตุวาจก (Active Voice) เปน็ ตน้ ธาตุแตล่ ะหมวดจะมปี จั จยั ประจาหมวดของตนเอง ธาตุท้ัง 10 หมวด มีปัจจัยประจาหมวดของตนเอง ปัจจัยของธาตุกลุ่ม สารวธาตุกลการ กลมุ่ ท่ี 1 มีดังนี้ หมวด ชอื่ หมวด ปจั จยั ประจาหมวด 1 ภวาทิ Aa 6 ตุทาทิ Aa 4 ทวิ าทิ y ya 10 จุราทิ Ay aya 3) วภิ ักติอาขยาต (Verbal Terminations) คือคาที่นามาแจก หรอื ประกอบข้างหลงั ธาตุและปัจจยั เพ่ือสร้างกรยิ าให้มีรูป ท่ีแตกต่างกัน วิภักติอาขยาตจะเป็นตัวบ่งบอกว่ากริยาศัพท์นั้นๆ เป็น กาล บท วจนะ บุรุษ อะไร วิภักติท่ีใช้ประกอบกับธาตุกลุ่มสารวธาตุกลการ กลุ่มท่ี 1 มีทั้งหมด 4 หมวด คือ lq! (laṭ) l'! (laṅ) laqe ! (loṭ) และ ivixil'! (vidhiliṅ) มีรูปวิภักตดิ ังนี้ 44

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป lq! (laṭ) (Present Tense) แปลวา่ ...อย,ู่ ยอ่ ม..., จะ... บุรษุ ปรัสไมบท อาตมเนบท ประถม. มัธยม. เอก. ทว.ิ พห.ุ เอก. ทว.ิ พห.ุ อตุ ตม. it t> AiNt te #te ANte ti taḥ anti te ite ante is w> w se #we Xve si thaḥ tha se ithe dhve im mi v> m> # vhe mhe vahe mahe vaḥ maḥ i l'! (laṅ) (Imperfect Past Tense) แปลว่า .....แลว้ บรุ ุษ ปรัสไมบท อาตมเนบท ประถม. เอก. ทว.ิ พห.ุ เอก. ทว.ิ พห.ุ มัธยม. t! tam! An! t #tam! ANt อตุ ตม. t tām an ta itām anta s! tm! t wa> #wam! Xvm! s tam ta thaḥ ithām dhvam Am! am vm # vih mih vahi mahi va ma i 45

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทวั่ ไป laeq! (loṭ) (Imperative Mood) แปลว่า จง..., ขอจง... บุรษุ เอก. ปรสั ไมบท อาตมเนบท ประถม. tu ทวิ. พหุ. เอก. ทวิ. พหุ. tam! ANtu tam! #tam! ANtam! tu tām antu tām itām antām มัธยม. ih tm! t Sv #wam! Xvm! hi tam ta sva ithām dhvam อุตตม. Aain Aav Aam @e AavhE AamhE āni āva āma ai āvahai āmahai ivixil'! (vidhiliṅ) (Potential Mood) แปลว่า พงึ ...., ควร... บรุ ษุ เอก. ปรสั ไมบท เอก. อาตมเนบท ประถม. $t! ทวิ. พห.ุ ทว.ิ พหุ. $t $tam! $y>u $yatam! $rn! īt ītām īyuḥ īta īyātām īran มธั ยม. $> $tm! $t $wa> $yawam! $Xvm! īyāthām īdhvam īḥ ītam īta īthaḥ อตุ ตม. $ym! $v $m $y $vih $mih īvahi īmahi īyam īva īma īya 46

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทัว่ ไป คาแปลของลการและวิธกี ารใช้ 1. วิภักติ lq! (laṭ) ปัจจุบันกาล แปลว่า...อยู่, ย่อม..., จะ... ใช้กับ เหตกุ ารณท์ ่ีเกดิ ขน้ึ ในปัจจบุ นั 2. วิภักติ l'! (laṅ) อดตี กาล แปลว่า ...แลว้ , ได.้ ..แล้ว ใช้กบั เหตุการณ์ ท่ีเสรจ็ ส้ินใหมๆ่ 3. วิภักติ laqe ! (loṭ) แปลว่า จง..., ขอจง... ใช้กับเหตุการณ์ท่ีเป็นคาสั่ง, ขอรอ้ ง, อ้อนวอน 4. วิภักติ ivixil'! (vidhiliṅ) แปลวา่ พึง..., ควร..., ขอให.้ .. ใชก้ บั เหตกุ ารณท์ ี่บ่งความกาหนด, ราพึง, แนะนา, ขอพร การสร้างประโยคกรรตวุ าจก (Active Voice) กรรตวุ าจก ไดแ้ ก่ ประโยคท่ีประธานในประโยคแสดงกริยาเอง เช่น ประโยค s> crit (saḥ carati) “เขา ย่อมเทยี่ วไป” ประธานในประโยคคอื s> (saḥ) “เขา” กริยาคือ crit (carati) “ย่อมเท่ียวไป” ประโยคนี้ประธานแสดง กรยิ าเองคือเทีย่ วไป เรียกประโยคลักษณะนีว้ า่ “กรรตุวาจก” การสร้างประโยคกรรตุวาจกนั้น สิ่งที่จะต้องคานึงถึงลาดับแรกคือธาตุ ต้องแยกก่อนว่าเป็นธาตุหมวดไหน (หมวดที่ 1-10) เป็นธาตุชนิดใด (ปรสั ไมปที อาตมเนปที หรืออภุ ยปท)ี เพราะธาตุแตล่ ะกลุ่มมีวธิ ีการประกอบ วภิ ักติท่แี ตกต่างกัน ธาตุกลุ่มสารวธาตุกลการ กลมุ่ ที่ 1 มโี ครงสรา้ งการประกอบกรยิ า กรรตุ วาจกเหมือนกันทุกวภิ กั ติ ดังน้ี ธาตุ + ปัจจัยประจาหมวด + วภิ กั ติ = กรยิ ากรรตุวาจก 47

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป (1) วิภักติ lq! (laṭ) วิภักติหมวดน้ีจัดเป็นปัจจุบันกาล แปลว่า ...อยู่, ย่อม..., จะ... เมื่อประกอบ เป็นกริยาแล้วจะมีคาแปลเหล่าน้ีปรากฎอยู่ เช่น ย่อมไป ย่อมมา กินอยู่ นอนอยู่ เปน็ ตน้ หมวดธาตุท่ใี ชป้ ระกอบกับวิภกั ตินี้มี 4 หมวดคอื ธาตหุ มวดท่ี 1, 6, 4 และ 10 lq! (ลฏ)ฺ (Present Tense) แปลว่า ...อย,ู่ ยอ่ ม..., จะ... บุรุษ เอก. ปรสั ไมบท อาตมเนบท ประถม. it ทว.ิ พหุ. เอก. ทว.ิ พหุ. ti t> AiNt te #te ANte taḥ anti te ite ante มัธยม. is w> w se #we Xve si thaḥ tha se ithe dhve อตุ ตม. im v> m> # vhe mhe vahe mahe mi vaḥ maḥ i หลักเกณฑ์ท่วั ไปในการประกอบกริยา ธาตใุ นกลุ่มสารวธาตกุ ะมีหลกั เกณฑ์ท่ัวไปในการประกอบกริยาดงั นี้ - ก่อนเติมวิภักติที่ข้ึนต้นด้วยสระ A (a) เช่น AiNt (anti) ANte (ante) เป็นต้น ให้ลบสระ A (a) ที่อยู่ท้ายสุดของเค้ากริยาก่อนเติม วิภกั ติเสมอ (เค้ากรยิ าคือธาตแุ ละปัจจยั รวมกัน) 48

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป - กอ่ นเตมิ วิภกั ติท่ขี ้ึนต้นดว้ ย v (va) m (ma) จะยืดเสยี งสระของเค้า กรยิ าให้เปน็ เสียงยาวก่อนเติมวภิ กั ตเิ สมอ 1) กริยาธาตุหมวดท่ี 1 (ภวาท)ิ ธาตุหมวดที่ 1 มี A (a) เป็นปจั จัยประจาหมวด กอ่ นจะประกอบกริยาต้องดู ว่าธาตุนั้นเป็นธาตุชนิดใด ถ้าเป็นปรัสไมปที วิภักติท่ีนามาประกอบต้องเป็น ฝ่ายปรัสไมบทเท่าน้ัน (ฝั่งซ้าย) ถ้าเป็นอาตมเนปที วิภักติท่ีนามาประกอบ ตอ้ งเป็นฝา่ ยอาตมเนบทเท่านน้ั (ฝั่งขวา) ส่วนอุภยปที สามารถนาวภิ กั ติท้งั 2 ฝ่ายมาประกอบได้ เมื่อประกอบกริยา ธาตุท่ีมีสระเสียงสั้นในตัวธาตุ ไม่มีพยัญชนะสังยุกต์ ตามหลัง หรือธาตุที่ลงท้ายด้วยสระจะต้องเปล่ียนสระเป็นข้ันคุณก่อน (การ เปล่ียนแปลงสระดูได้จากเรื่องสนธิ) จากนั้นทาตามโครงสร้างการประกอบ กริยาข้นั ตอนตอ่ ไป การสรา้ งกรยิ ากรรตุวาจกดว้ ยธาตุหมวดท่ี 1 มโี ครงสรา้ ง ดงั น้ี ธาตุ (1) + A + วภิ กั ติ lq! = กริยากรรตุวาจก ตวั อยา่ งการประกอบกริยา (เขา) ย่อมกิน (เขา) ยอ่ มไหว้ oad! + A + it = oadit khād + a + ti = khādati nm! + A + it = nmit nam + a + ti = namati 49

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป (เขา) ยอ่ มเปน็ , ยอ่ มมี (เขา) ย่อมชนะ -U → -ae + A + it = -vit (เขา) ย่อมนาไป bhū → bho + a + ti = bhavati ij → je + A + it = jyit ji → je + a + ti = jayati nI → ne + A + it = nyit nī → ne + a + ti = nayati ตวั อยา่ งการประกอบธาตหุ มวดที่ 1 cr! 1 (ป.) (เทย่ี วไป) บรุ ุษ เอก. ปรสั ไมบท ทว.ิ พหุ. ประถม. crit crt> criNt carataḥ caranti carati crw crw> caratha มัธยม. cris carathaḥ cram> carāmaḥ carasi crav> carāvaḥ อุตตม. craim carāmi 50

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทั่วไป l-! 1 (อา.) (ได้) บุรษุ เอก. อาตมเนบท ทว.ิ พหุ. ประถม. l-te l-ete l-Nte labhete labhante labhate l-we e l-Xve labhethe labhadhve มธั ยม. l-se l-avhe l-amhe labhāvahe labhāmahe labhase อตุ ตม. l-e labhe ประธานในประโยค ประโยคในภาษาสันสกฤตประกอบด้วยส่วนสาคัญ 2 ส่วนคือ ประธาน และ กริยาคุมประโยค นิยมเรยี งประธานไว้ต้นประโยค และเรียงกรยิ าคมุ ประโยค ไวท้ ้ายสุด เชน่ s> oadit (saḥ khādati) เขา ยอ่ มกนิ ประโยคน้ี s> (saḥ) ทาหน้าท่ีเป็นประธาน และ oadit (khādati) เป็น กริยาคุมประโยค ประธานและกรยิ าจะต้องมบี ุรษุ และวจนะตรงกันเสมอ เชน่ ประธานเป็นประถมบุรุษ เอกวจนะ กริยาจะต้องประกอบเป็นประถมบุรุษ เอกวจนะด้วยเช่นกนั ภาษาสันสกฤตมีลกั ษณะพิเศษอย่างหน่ึงคือกริยาสามารถบ่งบอกประธานได้ โดยไม่ตอ้ งมีรปู ประธานในประโยค เชน่ oadaim (khādāmi) (ขา้ พเจา้ ) ยอ่ มกิน 51

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป ประโยคน้ีไม่มีรูปประธาน แต่เราสามารถรู้ประธานได้จากวิภักติท่ีนามา ประกอบ ในท่ีน้ีวิภักติคือ im (mi) เป็นอุตตมบุรุษ เอกวจนะ บ่งบอกว่า ประธานคือ“ข้าพเจ้า” ซ่ึงภาษาสันสกฤตคือ “Ahm!” (aham) เป็นต้น ส่วนประกอบทส่ี าคญั ทง้ั สองสว่ นน้ีจะต้องประกอบให้ตรงกนั เสมอ ดังตาราง บรุ ุษ เอก. ประธาน เอก. กรยิ า ประถม. s> ทวิ. พห.ุ ทว.ิ พห.ุ it taE te t> AiNt saḥ tau te ti taḥ anti มธั ยม. Tvm! yvu am! yyU m! is w> w thaḥ tha tvam yuvām yūyam si v> m> อุตตม. Ahm! Aavam! vym! im vaḥ maḥ aḥam āvām vayam mi * ข้อสังเกต วิภักติที่ลงท้ายด้วย m! (m) จะเปล่ียนเป็นนิคหิตเมื่อนาไปใช้ ในประโยค จากตารางจะเห็นว่ามีส่วนประกอบ 3 ส่วนคือ บุรุษ ประธาน และกริยา หากมองจากซ้ายไปขวาโดยเริ่มจากประถมบุรุษ ถ้าประธานเป็น s> (saḥ) กริยาที่ตรงกันคือ it (ti) ซ่ึงเป็นเอกวจนะเหมือนกัน ในทานองเดียวกัน ถ้าประธานเป็น te (te) กริยาก็เป็น AiNt (anti) ซึ่งเป็นพหุวจนะเหมือนกัน ส่วนบุรษุ และวจนะอนื่ ๆ กพ็ งึ สังเกตจากประถมบรุ ุษเป็นตวั อย่าง 52

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทั่วไป การแปลสนั สกฤตเปน็ ไทย การแปลภาษาสันสกฤตเป็นไทยนั้น คาที่ทาหน้าที่เป็นประธานมีการแปลท่ี ได้รับความนิยม 2 ประเภทคือ แปลพร้อมคาว่า “อันว่า” หรือใช้ตัวย่อ (อ.) และแปลแบบธรรมดาไม่มีอันว่า ซึ่งการแปลทั้ง 2 แบบสามารถแปลได้ โดยไม่ทาให้ความหมายเปลี่ยนแปลง ส่วนการแปลทวิวจนะ และพหุวจนะ ให้เพิ่มคาว่าท้ังสอง (ทส.) และท้ังหลาย (ท.) ต่อท้ายคานามหรือสรรพนาม ตามลาดับ ตัวอย่างเช่น s> crit อ. เขา ย่อมเท่ียวไป หรอื เขา ยอ่ มเทีย่ วไป taE crt> อ. เขา ทส. ยอ่ มเที่ยวไป หรอื เขา ทส. ย่อมเท่ยี วไป te criNt อ. เขา ท. ยอ่ มเทีย่ วไป หรอื เขา ท. ยอ่ มเท่ียวไป Tv< cris อ. ท่าน ยอ่ มเทย่ี วไป หรือ ทา่ น ย่อมเท่ียวไป yuva< crw> อ. ท่าน ทส. ย่อมเที่ยวไป หรอื ทา่ น ทส. ยอ่ มเที่ยวไป yUy< crw อ. ทา่ น ท. ยอ่ มเท่ยี วไป หรอื ทา่ น ท. ย่อมเทย่ี วไป Ah< craim อ. ข้าพเจา้ ยอ่ มเทย่ี วไป หรอื ขา้ พเจา้ ยอ่ มเทย่ี วไป Aava< crav> อ. เรา ทส. ย่อมเที่ยวไป หรือ เรา ทส. ยอ่ มเที่ยวไป vy< cram> อ. เรา ท. ย่อมเทย่ี วไป หรือ เรา ท. ยอ่ มเทย่ี วไป 53

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป ธาตหุ มวดที่ 1 AhR! (1 ป.) บชู า, เคารพ ³Nd! (1 ป.) รอ้ งไห้ ³If! (1 ป.) เลน่ k;« ! (k;!R) (1 ป.) ไถ oad! (1 ป.) เคี้ยวกิน gm! (gCD!) (1 ป.) ไป cl! (1 ป.) สั่น, ไหว cuMb! (1 ป.) จูบ, จุมพิต ij (1 ป.) ชนะ jIv! (1 ป.) มีชีวิต t¨ (tr)! (1 ป.) ข้าม Tyj! (1 ป.) สละ, ทิ้ง da (yCD)! (1 ป.) ให้ xav! (1 ป.) ว่ิง nq! (1 ป.) ฟ้อน, รา nNd! (1 ป.) ยินดี nm! (1 ป.) ไหว,้ นอบนอ้ ม inNd! (1 ป.) นนิ ทา, ตเิ ตยี น pQ! (1 ป.) อา่ น, เรยี น pt! (1 ป.) ตก, หลน่ pa (ipb!) (1 ป.) ดมื่ r]! (1 ป.) รกั ษา vd! (1 ป.) กลา่ ว, พดู zs< ! (1 ป.) สรรเสริญ Swa (itó! ) (1 ป.) ยนื , ตง้ั zcu ! (zaec)! (1 ป.) เศร้าโศก, เสียใจ Sm& (Smr!) (1 ป.) ระลกึ , จา hs! (1 ป.) หวั เราะ ขอ้ สงั เกตุ ธาตบุ างตัวมลี กั ษณะพเิ ศษคือจะเปล่ียนรปู ก่อนนาไปประกอบวภิ กั ติ เช่น k«;! (k;!R) (1 ป.) ไถ gm! (gCD!) (1 ป.) ไป pa (ipb!) (1 ป.) ดื่ม da (yCD!) (1 ป.) ให้ Swa (itó!) (1 ป.) ยนื , ต้งั 54

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทว่ั ไป 2) กริยาธาตหุ มวดที่ 6 (ตุทาทิ) ธาตุหมวดที่ 6 มี A (a) เป็นปัจจัยประจาหมวด (เหมอื นกบั หมวดที่ 1) มีวธิ ี ประกอบกริยาต่างกันเล็กน้อยคือ ไม่มีการเปลี่ยนสระของธาตุให้เป็นขั้นคุณ เท่านั้น การสรา้ งกริยาด้วยธาตหุ มวดท่ี 6 มโี ครงสร้าง ดงั นี้ ธาตุ (6) + A + วิภกั ติ lq! = กรยิ ากรรตุวาจก ตวั อย่างการประกอบธาตหุ มวดที่ 6 ilo! (6 ป.) เขยี น บุรษุ ปรัสไมบท เอก. ทวิ. พห.ุ ประถม. iloit ilot> iloiNt likhataḥ likhanti likhati ilow> ilow likhathaḥ likhatha มธั ยม. ilois iloav> iloam> likhāvaḥ likhāmaḥ likhasi อตุ ตม. iloaim likhāmi 55

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป m& (6 อา.) ตาย บรุ ุษ เอก. อาตมเนบท ทว.ิ พห.ุ ประถม. ièyte ièyete ièyNte มัธยม. mriyate mriyete mriyante อุตตม. ièyse ièywe e ièyXve mriyase mriyethe mriyadhve ièye ièyavhe ièyamhe mriye mriyāvahe mriyāmahe ธาตุหมวดที่ 6 #;! (#CD!) (6 ป.) ต้องการ %JH! (6 ป.) ทง้ิ k«t! (k«Nt!) (6 ป.) ตัด k© (6 ป.) โปรย, หว่าน k;« ! (6 อุ.) ไถ i]p! (6 อ.ุ ) ขว้าง, โยน g¨ (igr!) (6 ป.) กลนื , เขมอื บ cc!R (6 ป.) พูด, กลา่ ว Çqu ! (6 ป.) ตดั , ผา่ idz! (6 อุ.) ช,้ี แสดง àCD! (p&CD!) (6 ป.) ถาม m& (ièy!) (6 อา.) ตาย muc! (6 อุ.) ปลอ่ ย, พน้ éj (6 ป.) เสียดแทง ilo! (6 ป.) เขียน ilp! (ilMp!) (6 อุ.) ฉาบ, ทา lpu ! (lMu p!) (6 อุ.) ปล้น, ทาลาย ivd! (ivNd!) (6 อุ.) ไดร้ บั , บรรลุ ivz! (6 ป.) เขา้ ไป sd! (sId!) (6 ป.) นง่ั , จม s&j! (6 ป.) สร้าง isc! (isÁc!) (6 อุ.) รด Sp&z! (6 ป.) แตะ, สมั ผัส S)uq! (6 ป.) บาน 56

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป ข้อสังเกตุ ธาตุหมวดที่ 6 บางตัว จะเปลย่ี นรปู กอ่ นนาไปประกอบวภิ กั ติ เชน่ #;! (#CD!) (6 ป.) ตอ้ งการ kt« ! (k«Nt!) (6 ป.) ตัด àCD! (pC& D!) (6 ป.) ถาม m& (ièy!) (6 อา.) ตาย ilp! (ilMp!) (6 อุ.) ฉาบ, ทา lpu ! (lMu p!) (6 อ.ุ ) ปลน้ , ทาลาย ivd! (ivNd!) (6 อุ.) ไดร้ บั , บรรลุ sd! (sId!) (6 ป.) นัง่ , จม isc! (isÁc!) (6 อุ.) รด 3) กรยิ าธาตุหมวดท่ี 4 (ทิวาท)ิ ธาตุหมวดที่ 4 มี y (ya) เป็นปัจจัยประจาหมวด มีวิธีการสร้างกริยา เหมือนกับธาตุหมวดที่กล่าวมาแล้ว การสร้างกริยาด้วยธาตุหมวดท่ี 4 มโี ครงสร้าง ดังน้ี ธาตุ (4) + y + วิภักติ lq! = กริยากรรตวุ าจก ตวั อย่างการประกอบธาตุหมวดที่ 4 ys! (4 ป.) พยายาม บุรษุ เอก. ปรสั ไมบท ทวิ. พหุ. ประถม. ySyit ySyt> ySyiNt yasyati yasyataḥ yasyanti มธั ยม. ySyis ySyw> ySyw yasyasi yasyathaḥ yasyatha อตุ ตม. ySyaim ySyav> ySyam> yasyāmi yasyāvaḥ yasyāmaḥ 57

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทวั่ ไป dIp! (4 อา.) ส่องแสง, ลุกโพลง บุรษุ เอก. อาตมเนบท ทวิ. พหุ. ประถม. dIPyte dIPyte e dIPyNte dīpyate dīpyete dīpyante มัธยม. dIPyse dIPyewe dIPyXve dīpyase dīpyethe dīpyadhve อตุ ตม. dIPye dIPyavhe dIPyamhe dīpye dīpyāvahe dīpyāmahe ธาตุหมวดท่ี 4 As! (4 ป.) ขว้าง, โยน kup! (4 ป.) โกรธ Klm! (4 ป.) เหนือ่ ย, เพลีย jn! (ja) (4 อา.) เกิด t;u ! (4 ป.) พอใจ, ชอบใจ idv! (dIv)! (4 ป.) เลน่ dIp! (4 อา.) สอ่ งแสง, ลุกโพลง d;u ! (4 ป.) ทาผดิ , ประพฤติผิด Ôuh! (4 ป.) ทาร้าย nm! (4 ป.) ไหว,้ นอบน้อม n&t! (4 ป.) ฟอ้ น, รา nz! (4 ป.) พินาศ, ฉบิ หาย p;u ! (4 ป.) เล้ียง p:u p! (4 ป.) บาน, ผลิ àI (4 อา.) พอใจ, ยนิ ด,ี รัก æm! (æam!) (4 ป.) เดนิ ทาง, เท่ยี วไป muh! (4 ป.) หลง ys! (4 ป.) พยายาม yxu ! (4 อา.) รบ, ฆา่ rÁj! (rj)! (4 อุ.) ย้อม lu-! (4 ป.) โลภ Vyx! (ivx!) แทง, ยิง zm! (zam!) (4 ป.) สงบ, ระงับ z;u ! (4 ป.) แห้ง isx! (4 ป.) สาเร็จ isv! (sIv)! เยบ็ sU (4 อา.) คลอด iõh! (4 ป.) รัก 58

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป ขอ้ สงั เกตุ ธาตุหมวดท่ี 4 บางตัว จะเปล่ียนรปู ก่อนนาไปประกอบวภิ กั ติ เช่น jn! (ja) (4 อา.) เกิด idv! (dIv)! (4 ป.) เลน่ æm! (æam!) (4 ป.) เดินทาง, เที่ยวไป md! (mad!) (4 ป.) เมา rÁj! (rj)! (4 อุ.) ย้อม Vyx! (ivx!) (4 ป.) แทง, ยิง zm! (zam!) (4 ป.) สงบ, ระงับ isv! (sIv!) (4 ป.) เยบ็ 4) กริยาธาตหุ มวดท่ี 10 (จรุ าท)ิ ธาตุหมวดท่ี 10 มี Ay (aya) เป็นปัจจัยประจาหมวด ในหนังสือ Dhāturūpamañjarī กล่าวว่าธาตุหมวดท่ี 10 นี้ไม่มีปรัสไมปทีธา ตุ เมื่อประกอบกริยา ธาตุที่มีสระเสียงสั้นในตัวธาตุ ไม่มีพยัญชนะสังยุกต์ ตามหลัง หรือธาตุท่ีลงท้ายด้วยสระจะต้องเปล่ียนสระเป็นขั้นคุณก่อน ส่วน ธาตุท่ีลงท้ายด้วยสระจะเปล่ียนสระเป็นข้ันวฤทธิ จากนั้นทาตามข้ันตอน ต่อไป การสรา้ งกรยิ าด้วยธาตุหมวดท่ี 10 มโี ครงสร้าง ดังนี้ ธาตุ (10) + Ay + วภิ กั ติ lq! = กริยากรรตวุ าจก 59

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป ตัวอยา่ งการประกอบธาตหุ มวดที่ 10 pIf! (10 อ.ุ ) เบยี ดเบียน บุรษุ เอก. ปรัสไมบท ทวิ. พหุ. ประถม. pIfyit pIfyt> pIfyiNt pīḍayati pīḍayataḥ pīḍayanti มัธยม. pIfyis pIfyw> pIfyw pīḍayasi pīḍayathaḥ pīḍayatha อุตตม. pIfyaim pIfyav> pIfyam> pīḍayāmi pīḍayāvaḥ pīḍayāmaḥ pIf! (10 อุ.) เบยี ดเบยี น บรุ ษุ เอก. อาตมเนบท ทวิ. พห.ุ ประถม. pIfyte pIfyete pIfyNte pīḍayate pīḍayete pīḍayante มัธยม. pIfyse pIfywe e pIfyXve pīḍayase pīḍayethe pīḍayadhve อตุ ตม. pIfye pIfyavhe pIfyamhe pīḍaye pīḍayāvahe pīḍayāmahe 60

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทวั่ ไป ธาตุหมวดที่ 10 A»! (10 อุ.) นับ, ตรา kw! (10 อุ.) บอก, กลา่ ว, พดู ]l! (10 อุ.) ลา้ ง, ฟอก o{f! (10 อุ.) ทุบ g[! (10 อุ.) นับ gjR! (10 อ.ุ ) คาราม, ร้อง ghR! (10 อ.ุ ) นินทา, ติเตียน gup! (10 อุ.) ค้มุ ครอง ¢s! (10 อุ.) กลืน, กนิ \"u;! (10 อุ.) ประกาศ icÇ! (10 อุ.) วาด, ระบายสี icNt! (10 อ.ุ ) คิด cur! (10 อุ.) ลกั , ขโมย cU[R! (10 อุ.) ปน่ , ตา Dd! (10 อุ.) ปกปิด, คลุม }p! (10 อ.ุ ) รู้, ทราบ tf! (10 อ.ุ ) ตี tlu ! (10 อ.ุ ) ช่งั d{f! (10 อุ.) ลงโทษ, ทาโทษ x& (10 อุ.) ทรงไว้ pd! (10 อา.) ไป, ถึง par! (10 อุ.) สาเร็จ, บรรลุ pal! (10 อุ.) รกั ษา, คุม้ ครอง pIf! (10 อุ.) เบยี ดเบียน pjU ! (10 อุ.) บูชา -]! (10 อ.ุ ) กนิ -U;! (10 อุ.) ประดบั , ตกแตง่ m{f! (10 อ.ุ ) ประดับ, ตกแตง่ mNÇ! (10 อ.ุ ) ปรกึ ษา m;& ! (10 อ.ุ ) อดทน man! (10 อ.ุ ) นบั ถอื mag!R (10 อ.ุ ) แสวงหา majR! (10 อุ.) ชาระ, ลา้ ง mcu ! (10 อ.ุ ) ปลอ่ ย, พน้ mdu ! (10 อุ.) ยนิ ดี yju ! (10 อ.ุ ) ประกอบ l<x! (10 อุ.) กระโดด lake ! (10 อ.ุ ) มองด,ู เหน็ vc! (10 อุ.) กล่าว, พูด v[R! (10 อ.ุ ) พรรณนา, อธิบาย vj& ! (10 อ.ุ ) หลกี เลีย่ ง, เวน้ vIj! (10 อุ.) พัด, โบก, วี 61

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทัว่ ไป ขอ้ สงั เกตุ ตามกฎทั่วไปของการประกอบธาตหุ มวดที่ 10 ธาตุที่มีสระเสยี งสัน้ ในตัวธาตุ ไม่มีพยัญชนะสังยุกต์ตามมา จะเปลี่ยนเป็นข้ันคุณ แต่ธาตุบางตัวไม่เป็นไป ตามกฎ คงรูปเดมิ บา้ ง หรือเปลี่ยนเปน็ ขัน้ วฤทธิบา้ ง ยกตัวอย่างบางธาตุ เชน่ ●ธาตทุ ไี่ มม่ กี ารเปลยี่ นแปลง เชน่ yuj! (10 อุ.) ประกอบ gup! (10 อุ.) คุม้ ครอง g[! (10 อ.ุ ) นบั ●ธาตุทเ่ี ปลี่ยนเป็นขนั้ วฤทธิ ส่วนใหญเ่ ป็นธาตทุ ม่ี สี ระ A (a) ในตวั ธาตุ เชน่ tf! (10 อ.ุ ) ตี Dd! (10 อุ.) ปกปิด, คลุม }p! (10 อ.ุ ) รู้, ทราบ vc! (10 อุ.) กลา่ ว, พดู อพั ยยศพั ทบ์ างตวั อัพยยศัพท์ คือศัพท์ประเภทหนึ่งท่ีไม่เปล่ียนแปลงด้วยการแจกวิภักติ สามารถนาไปใช้ในประโยคได้ทนั ที อัพยยศัพทบ์ างตวั เช่น kÇu (ทไี่ หน) yÇ (ทใ่ี ด) AÇ (ท่นี ี่) tÇ (ทน่ี ัน้ ) Aip (แม,้ แม้วา่ ) n (ไม)่ 62

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป ตวั อย่างประโยค เขา ยอ่ มอา่ น ที่นี่ เขา ทส. ย่อมอ่าน ที่น้นั s> AÇ pQit ทา่ น ยอ่ มอ่าน ท่ีไหน taE tÇ pQt> Tv< kÇu pQis ทา่ น ย่อมช้ี ท่ีใด ขา้ พเจ้า ย่อมช้ี ทน่ี ัน้ Tv< yÇ idzis เขา ท. ย่อมชี้ ท่ีไหน Ah< tÇ idzaim te kÇu idziNt เขา ย่อมไม่ถาม ทน่ี ้ัน ท่าน ย่อมไม่ถาม ท่นี ้นั s> tÇ n p&CDit แม้ ขา้ พเจ้า ย่อมไม่ถาม ท่นี นั้ Tv< tÇ n pC& Dis Ahm! Aip tÇ n p&CDaim เขา ทส. ยอ่ มวาด ทใ่ี ด ท่าน ทส. ยอ่ มวาด ทน่ี ้นั taE yÇ icÇyt> แม้ ข้าพเจา้ ทส. ยอ่ มไม่วาด ท่ีนน้ั yuva< tÇ icÇyw> Aavam! Aip tÇ n icÇyav> เขา ท. ยอ่ มบูชา ทใี่ ด ทา่ น ท. ยอ่ มบูชา ทีน่ ั้น te yÇ pUjyiNt แม้ ขา้ พเจา้ ท. ยอ่ มไม่บูชา ทนี่ นั้ yUy< tÇ pjU yw vym! Aip tÇ n pjU yam> 63

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป แบบทดสอบทา้ ยบท 1. จงประกอบกรยิ าและเติมลงในชอ่ งวา่ งใหถ้ ูกต้องตามหลักไวยากรณ์ Ahm! ..................... vs! (1 อ.ุ ) อยู่ Tvm! ..................... ivd! (6 อ.ุ ) ไดร้ ับ, บรรลุ te ..................... kw! (10 อ.ุ ) กล่าว, พดู yUym! ..................... jIv! (1 ป.) เปน็ อย,ู่ มีชวี ิตอยู่ taE ..................... idv! (4 ป.) เล่น 2. จงเลือกประธานทถ่ี ูกตอ้ งเติมลงในช่องว่าง ประธาน กรยิ า 1. s> ..................... r]aim ..................... yjw> 2. taE ..................... vsiNt 3. te ..................... pcw 4. Tvm! ..................... Tyjt> 5. yvu am! 6. yUym! 7. Ahm! 8. vym! 64

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทัว่ ไป 3. จงเติมอักษร T หน้าข้อความทถ่ี กู ตอ้ ง และเตมิ อกั ษร F หนา้ ขอ้ ความ ทผ่ี ิด .................... Ah< pcaim ..................... taE pciNt ..................... yyU < yjw> ..................... Tv< kwyis ..................... Ah< Tyjt> ..................... yUy< jIvw ..................... Aava< r]am ..................... Ah< t:u yav> ..................... Ah< pcam> ..................... vy< t:u yam> 4. จงแปลเป็นภาษาไทย AÇ jIvam> ......................................................................... kÇu vsit ......................................................................... yÇ crw> ......................................................................... tÇ xavaim ......................................................................... n inNdiNt ......................................................................... 65

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป (2) วภิ กั ติ l'! (laṅ) วิภักติหมวดน้ีจัดเป็นอดีตกาล แปลว่า ...แล้ว เม่ือประกอบเป็นกริยาจะมี คาแปลเหล่าน้ีปรากฎอยู่ เช่น ไปแล้ว มาแล้ว กินแล้ว นอนแล้ว เป็นต้น บ่งบอกการกระทาหรือเหตุการณ์ท่ีเกิดขึ้นในอดีต ธาตุท้ัง 4 หมวดในกลุ่ม สารวธาตุกะ ได้แก่หมวดที่ 1, 6, 4 และ 10 มีวิธีการประกอบกริยาอดตี กาล เหมือนกับปัจจุบันกาล ต่างเพียงวิภักติท่ีนามาประกอบเท่าน้ัน วิภักติท่ีเป็น รปู อดีตกาล มชี ่ือวา่ ลงฺ (laṅ) มรี ูปวภิ ักติดังน้ี l'! (laṅ) (Imperfect Past Tense) แปลว่า .....แลว้ บุรษุ ปรัสไมบท อาตมเนบท ประถม. มัธยม. เอก. ทวิ. พหุ. เอก. ทวิ. พหุ. อตุ ตม. t! tam! An! t #tam! ANt t tām an ta itām anta s! tm! t wa> #wam! Xvm! s tam ta thaḥ ithām dhvam Am! am vm # vih mih vahi mahi va ma i 66

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป หลักเกณฑท์ ว่ั ไปในการประกอบกรยิ า การประกอบกริยาอดีตกาลใช้วิธีเดียวกับปัจจุบันกาลคือใช้หลักเกณฑ์ทั่วไป ของธาตุในกลุ่มสารวธาตกุ ะ กลา่ วคือ - ก่อนเติมวิภักติที่ข้ึนต้นด้วยสระ A (a) เช่น An! (an) ANt (anta) เป็นต้น ให้ลบสระ A (a) ที่อยู่ท้ายสุดของเค้ากริยาก่อนเติมวิภักติ เสมอ (เคา้ กรยิ าคือธาตแุ ละปจั จัยรวมกนั ) - กอ่ นเติมวภิ กั ตทิ ี่ข้ึนต้นดว้ ย v (va) m (ma) จะยืดเสียงสระของเค้า กริยาให้เปน็ เสยี งยาวกอ่ นเตมิ วิภักตเิ สมอ ตา่ งกันเพยี งเลก็ นอ้ ยคอื เพมิ่ A (a) หนา้ ธาตเุ ทา่ นั้น การประกอบกรยิ า มี โครงสรา้ งดงั น้ี A + ธาตุ + ปัจจัยประจาหมวด + วภิ กั ติ l'! = กรยิ ากรรตวุ าจก ตัวอยา่ งการประกอบกรยิ า A + oad! + A + t! = Aoadt! (เขา) กนิ แลว้ (เขา ทส.) ไถแล้ว a + khād + a + t = akhādat (เขา ท.) รบแลว้ A + k«;! + A + tam! = Ak;« tam! a + kṛṣ + a + tām = akṛṣatām A + yxu ! + y + An! = AyuXyn! = ayudhyan a + yudh + y + an 67

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป การประกอบ A (a) กบั ธาตทุ ขี่ น้ึ ต้นด้วยสระ ในกรณีท่ีธาตุขึ้นต้นด้วยสระ เม่ือจะเติม A (a) หน้าธาตุ ให้ทาตามกฎสนธิ กอ่ น แล้วนาไปประกอบกับปัจจยั ประจาหมวดและวภิ ักติตอ่ ไป เชน่ A + #CD! →@CD! + A + t! = @CDt! (เขา) ต้องการแลว้ a + icch→ ecch + a + t = ecchat A + As! →Aas! + y + t! = AaSyt! (เขา) ขว้างแลว้ a + as→ ās + ya + t = āsyat ตัวอยา่ งการประกอบธาตหุ มวดท่ี 1 cr! 1 (ป.) (เท่ียวไป) บุรษุ เอก. ปรัสไมบท ทวิ. พห.ุ ประถม. Acrt! Acrtam! Acrn! acaratām acaran acarat Acrt Acrtm! acarata มัธยม. Acr> acaratam Acram acaraḥ Acrav acarāma acarāva อตุ ตม. Acrm! acaram 68

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทวั่ ไป l-! 1 (อา.) (ได)้ บุรษุ เอก. อาตมเนบท ทว.ิ พห.ุ ประถม. Al-t Al-etam! Al-Nt alabhetām alabhanta alabhata มัธยม. Al-wa> Al-we am! Al-Xvm! alabhathāḥ alabhethām alabhadhvam อุตตม. Al-e Al-avih Al-amih alabhe alabhāvahi alabhāmahi ตวั อยา่ งการประกอบธาตุหมวดท่ี 6 ilo! (6 ป.) เขยี น บุรุษ เอก. ปรัสไมบท พหุ. ทวิ. Ailon! ประถม. Ailot! Ailotam! alikhan alikhatām Ailot alikhat alikhata Ailotm! Ailoam มธั ยม. Ailo> alikhatam alikhāma alikhaḥ Ailoav อุตตม. Ailom! alikhāva alikham 69

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป m& (6 อา.) ตาย บุรษุ เอก. อาตมเนบท ทวิ. พห.ุ ประถม. Aièyt Aièyetam! AièyNt amriyetām amriyanta amriyata Aièyewam! AièyXvm! amriyethām amriyadhvam มธั ยม. Aièywa> Aièyavih Aièyamih amriyathāḥ amriyāvahi amriyāmahi อุตตม. Aièye amriye ตัวอยา่ งการประกอบธาตหุ มวดท่ี 4 ys! (4 ป.) พยายาม บุรุษ เอก. ปรัสไมบท พหุ. ทว.ิ AySyn! ประถม. AySyt! AySytam! ayasyan ayasyat ayasyatām AySyt มัธยม. AySy> AySytm! ayasyata ayasyaḥ ayasyatam AySyam อุตตม. AySym! AySyav ayasyāma ayasyam ayasyāva 70

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป dIp! (4 อา.) สอ่ งแสง, ลุกโพลง บรุ ษุ เอก. อาตมเนบท ทวิ. พหุ. ประถม. AdIPyt AdIPyetam! AdIPyNt adīpyata adīpyetām adīpyanta มธั ยม. AdIPywa> AdIPywe am! AdIPyXvm! adīpyathāḥ adīpyethām adīpyadhvam อุตตม. AdIPye AdIPyavih AdIPyamih adīpye adīpyāvahi adīpyāmahi ตวั อย่างการประกอบธาตุหมวดท่ี 10 pIf! (10 อ.ุ ) เบยี ดเบียน บรุ ษุ เอก. ปรัสไมบท ทวิ. พหุ. ประถม. ApIfyt! ApIfytam! ApIfyn! apīḍayat apīḍayatām apīḍayan มธั ยม. ApIfy> ApIfytm! ApIfyt apīḍayaḥ apīḍayatam apīḍayata อุตตม. ApIfym! ApIfyav ApIfyam apīḍayam apīḍayāva apīḍayāma 71

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทวั่ ไป pIf! (10 อุ.) เบียดเบยี น บรุ ุษ เอก. อาตมเนบท ทวิ. พห.ุ ประถม. ApIfyt ApIfyte am! ApIfyNt apīḍayata apīḍayetām apīḍayanta มัธยม. ApIfywa> ApIfywe am! ApIfyXvm! apīḍayathāḥ apīḍayethām apīḍayadhvam อตุ ตม. ApIfye ApIfyavih ApIfyamih apīḍaye apīḍayāvahi apīḍayāmahi อพั ยยศพั ทบ์ างตัว อัพยยศัพท์ คือศัพท์ประเภทหนึ่งท่ีไม่เปลี่ยนแปลงด้วยการแจกวิภักติ สามารถนาไปใชใ้ นประโยคได้ทันที อพั ยยศัพท์บางตวั เช่น kda (เมอ่ื ไร) yda (ในกาลใด, เมอื่ ใด) tda (ในกาลน้นั , เมอื่ น้ัน) sda (ทกุ เมื่อ) àitidnm! (ทกุ วนั ) àatr! (ตอนเช้า, เวลาเชา้ ) idva (ตอนกลางวัน) saym! (ตอนเย็น, เวลาเยน็ ) ý (วานน้,ี เม่ือวาน) A* (วนั น)้ี ñ> (วันพรงุ่ น)ี้ prñ> (วนั มะรนื ) 72

ตัวอยา่ งประโยค ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป te kda AgCDn! เขา ท. ไปแลว้ เม่ือไร yyU < àatr! Axavt ทา่ น ท. วิง่ แลว้ ตอนเช้า Ah< àitidnm! AicNtym! ข้าพเจา้ คดิ แล้ว ทุกวนั yvu am! A* Alaekytm! ทา่ น ทส. มองดูแลว้ วนั นี้ te saym! AluMpn! เขา ท. ปลน้ แลว้ เวลาเย็น s> idva ApQt! เขา อ่านแลว้ ตอนกลางวนั te ý Aidzn! เขา ท. ชแ้ี ลว้ เมอื่ วาน Tvm! A* n Ap&CD> ท่าน ไม่ถามแล้ว วันนี้ taE yda AicÇytam! เขา ทส. วาดแล้ว เมื่อใด vy< sda ApjU yam เรา ท. บูชาแล้ว ทุกเมอื่ 73

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป แบบทดสอบท้ายบท 1. จงเติมอักษร T หน้าข้อความทถี่ กู ตอ้ ง และเติมอักษร F หนา้ ขอ้ ความทผี่ ดิ ……………….. Ahm! AcuMbam ……………….. yUym! ApZyt ……………….. Tvm! Axavt! ……………….. Aavam! Ar]am ……………….. Ahm! Apcm! ……………….. taE Avst! ……………….. Tvm! Akwy> ……………….. yUym! AjIvt ……………….. Aavam! @CDav ……………….. vym! AaSyam 74

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลท่ัวไป 2. จงแปลเปน็ ภาษาสันสกฤต ทา่ น ทส. ขโมยแลว้ ตอนกลางวนั ………………..………………………............................................................ เรา ท. เห็นแลว้ เมือ่ วาน ………………..………………………............................................................ ท่าน หุงแลว้ เมื่อไร ………………..………………………............................................................ เขา ท. ยกย่องแล้ว ทกุ เม่ือ ………………..………………………............................................................ ข้าพเจา้ โกรธแลว้ ตอนเยน็ ………………..………………………............................................................ ทา่ น กระโดดแล้ว วนั น้ี ………………..………………………............................................................ เรา ท. กนิ แลว้ ทุกวัน ………………..………………………............................................................ ทา่ น ไหวแ้ ล้ว ทไ่ี หน ………………..………………………............................................................ เรา ทส. ยกย่องแลว้ ท่ีนี่ ………………..………………………............................................................ เขา ทส. ไมต่ ายแลว้ เม่ือวาน ………………..………………………............................................................ 75

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป (3) วภิ ักติ laqe ! (loṭ) วิภักติหมวดน้ี แปลว่า จง..., ขอจง... เม่ือประกอบเป็นกริยาจะมีคาแปล เหล่านี้ปรากฎอยู่ เช่น จงไป จงมา จงกิน จงนอน เป็นต้น บ่งบอกการ กระทาหรือเหตุการณ์ที่เป็นคาส่ัง การขอร้อง หรือการอ้อนวอน ธาตุทั้ง 4 หมวดในกลุ่มสารวธาตุกะ ได้แก่หมวดท่ี 1, 6, 4 และ 10 มีวิธีการประกอบ กรยิ าเหมอื นกับปัจจบุ ันกาล ตา่ งเพยี งวิภกั ติท่ีนามาประกอบเท่านนั้ laeq! (loṭ) บรุ ุษ เอก. (Imperative Mood) อาตมเนบท ประถม. ทว.ิ พห.ุ tu แปลว่า จง..., ขอจง... ปรัสไมบท tu ทว.ิ พหุ. เอก. tam! ANtu tam! #tam! ANtam! tām antu tām itām antām มธั ยม. ih tm! t Sv #wam! Xvm! tam ta hi sva ithām dhvam อุตตม. Aain Aav Aam @e AavhE AamhE ai āvahai āmahai āni āva āma 76

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทั่วไป หลักเกณฑ์ทวั่ ไปในการประกอบกริยา การประกอบกริยาหมวดน้ีใช้วิธีเดียวกับปัจจุบันกาลคือใช้หลักเกณฑ์ท่ัวไป ของธาตุในกลุ่มสารวธาตุกะ ไดแ้ ก่ - ก่อนเติมวิภักติท่ีข้ึนต้นด้วยสระ A (a) เช่น ANtu (antu) ANtam! (antām) เป็นต้น ให้ลบสระ A (a) ท่ีอยู่ท้ายสุดของเค้ากริยากอ่ น เติมวภิ ักติเสมอ (เค้ากริยาคอื ธาตแุ ละปจั จยั รวมกัน) - ก่อนเติมวิภักติ ih (hi) จะยดื เสยี งสระของเคา้ กรยิ าให้เป็นเสียงยาว ก่อนเติมวภิ ักตเิ สมอ - บางคร้ังลบวภิ กั ติ ih (hi) บา้ งกไ็ ด้ การประกอบกริยามีโครงสรา้ งดังน้ี ธาตุ + ปจั จัยประจาหมวด + วิภกั ติ laeq! = กรยิ ากรรตวุ าจก ตัวอย่างการประกอบกรยิ า oad! + A + tu = oadtu (เขา) จงกิน (เขา ทส.) จงไถ khād + a + tu = khādatu (เขา ท.) จงรบ k«;! + A + tam! = k;« tam! kṛṣ + a + tām = kṛṣatām yxu ! + y + ANtu = yuXyNtu = yudhyantu yudh + ya + antu gup! + Ay + ih = gupyaih, gpu y (ทา่ น) จงคุ้มครอง gup + aya + hi = gupayāhi, gupaya 77

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทว่ั ไป yuj! + Ay + tm! = yju ytm! (ทา่ น ทส.) จงประกอบ yuj + aya + tam = yujayatam \"u;! + Ay + t = \"ae;yt (ทา่ น ท.) จงประกาศ ghuṣ + aya + ta = ghoṣayata ตวั อย่างการประกอบธาตหุ มวดท่ี 1 cr! 1 (ป.) (เทีย่ วไป) บุรษุ เอก. ปรัสไมบท พหุ. ทว.ิ crNtu ประถม. crtu crtam! carantu caratu caratām crt มธั ยม. craih, cr crtm! carata carāḥi, cara caratam cram carāma อุตตม. crain crav carāni carāva l-! 1 (อา.) (ได้) บุรษุ เอก. อาตมเนบท ทวิ. พห.ุ ประถม. l-tam! l-te am! l-Ntam! labhatām labhetām labhantām มัธยม. l-Sv l-ewam! l-Xvm! labhasva labhethām labhadhvam อุตตม. l-E l-avhE l-amhE labhai labhāvahai labhāmahai 78

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทัว่ ไป ตวั อย่างการประกอบธาตุหมวดท่ี 6 ilo! (6 ป.) เขยี น บุรุษ เอก. ปรัสไมบท พห.ุ ทว.ิ iloNtu ประถม. ilotu ilotam! likhantu likhatu likhatām ilot มัธยม. iloaih, ilo ilotm! likhata likhatam likhāhi, likha iloam iloav likhāma อตุ ตม. iloain likhāva likhāni m& (6 อา.) ตาย บุรุษ เอก. อาตมเนบท ทว.ิ พหุ. ประถม. ièytam! ièyte am! ièyNtam! mriyatām mriyetām mriyantām มัธยม. ièySv ièywe am! ièyXvm! mriyethām mriyadhvam mriyasva ièyamhE ièyavhE mriyāmahai อุตตม. ièyE mriyāvahai mriyai 79

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทั่วไป ตัวอยา่ งการประกอบธาตุหมวดท่ี 4 ys! (4 ป.) พยายาม บรุ ุษ เอก. ปรสั ไมบท พหุ. ทวิ. ySyNtu ประถม. ySytu ySytam! yasyantu yasyatu yasyatām ySyt มธั ยม. ySyaih, ySy ySytm! yasyata yasyatam Yasyāhi, yasya ySyam ySyav yasyāma อุตตม. ySyain yasyāva yasyāni dIp! (4 อา.) สอ่ งแสง, ลกุ โพลง บุรษุ เอก. อาตมเนบท ทวิ. พหุ. ประถม. dIPytam! dIPyte am! dIPyNtam! dīpyatām dīpyetām dīpyantām มธั ยม. dIPySv dIPywe am! dIPyXvm! dīpyasva dīpyethām dīpyadhvam อตุ ตม. dIPyE dIPyavhE dIPyamhE dīpyai dīpyāvahai dīpyāmahai 80

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป ตวั อยา่ งการประกอบธาตหุ มวดที่ 10 pIf! (10 อุ.) เบียดเบียน บุรุษ เอก. ปรสั ไมบท พหุ. ทว.ิ pIfyNtu ประถม. pIfytu pIfytam! pīḍayantu pīḍayatu pīḍayatām pIfyt มัธยม. pIfyaih, pIfy pIfytm! pīḍayata pīḍayatam pīḍayāhi, pīḍaya pIfyam pIfyav pīḍayāma อตุ ตม. pIfyain pīḍayāva pīḍayāni pIf! (10 อ.ุ ) เบียดเบยี น บุรษุ เอก. อาตมเนบท ทว.ิ พหุ. ประถม. pIfytam! pIfyte am! pIfyNtam! pīḍayatām pīḍayetām pīḍayantām มธั ยม. pIfySv pIfyewam! pIfyXvm! อตุ ตม. pīḍayasva pīḍayethām pīḍayadhvam pIfyE pIfyavhE pIfyamhE pīḍayai pīḍayāvahai pīḍayāmahai 81

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลท่ัวไป อพั ยยศพั ทบ์ างตัว อัพยยศัพท์ คือศัพท์ประเภทหนึ่งที่ไม่เปลี่ยนแปลงด้วยการแจกวิภักติ สามารถนาไปใช้ในประโยคได้ทันที เชน่ Axuna (เด๋ยี วนี)้ kwm! (อยา่ งไร) ikmwRm! (เพ่ืออะไร) pun> (อีก) nnU m! (แนน่ อน) ma (อยา่ ) yid (ถา้ ว่า) shsa (โดยพลนั ) ตัวอยา่ งประโยค ท่าน ท. จงรักษา โดยพลัน ท่าน ทส. จงอยา่ ไป อีก yUy< shsa r]t ทา่ น ทส. จงอยู่ ท่ีนั้น yuva< pun> ma gCDtm! เขา ท. จงให้ ทกุ วัน yvu a< tÇ vstm! ทา่ น จงสรรเสรญิ ทุกเมือ่ te àitidnm! yCDtNtu ท่าน ท. จงเล้ียงดู เด๋ียวน้ี Tv< sda zs< ทา่ น ทส. จงอย่าขา้ ม ตอนเยน็ yyU m! Axnu a p:u yt เขา ท. จงกลา่ ว ตอนเชา้ yuva< saym! ma trtm! ทา่ น ท. จงอย่าเบยี ดเบียน ทุกเมอ่ื te àatr! vdNtu เขา จงอย่าน่งั ท่นี ้นั yUy< sda ma pIfyt s> tÇ ma sI*tu 82

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทว่ั ไป แบบทดสอบท้ายบท 1. จงแปลเปน็ ภาษาไทย yyU < àitidnm! ma ipbt ………………..………………………............................................................ AÇ ma itó ………………..………………………............................................................ vy< tÇ s&jam ………………..………………………............................................................. sda ma kPu yNtu ………………..………………………............................................................. yuva< idva nT& ytam! ………………..………………………............................................................. 2. จงแปลเปน็ ภาษาสนั สกฤต ทา่ น จงอยา่ ปลน้ ทุกเมื่อ ………………..………………………............................................................. เรา ท. จงอย่าเลน่ ท่นี น้ั ………………..………………………............................................................. ท่าน ทส. จงรกั ษา วันน้ี ………………..………………………............................................................. เขา ท. จงนอน โดยพลนั ………………..………………………............................................................. ท่าน ท. จงอย่าดม่ื อกี ………………..………………………............................................................. 83

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป (4) วิภักติ ivixil'! (vidhiliṅ) วิภักติหมวดนี้ แปลว่า พึง..., ควร... เมอื่ ประกอบเปน็ กริยาจะมคี าแปลเหลา่ นี้ ปรากฎอยู่ เช่น พึงไป พึงมา ควรกิน ควรนอน เป็นต้น บ่งบอกการกระทา หรือเหตุการณ์ท่ีเป็นการกาหนด การราพึง การแนะนา หรือการขอพร ธาตุทั้ง 4 หมวดในกลุ่มสารวธาตุกะ ได้แก่หมวดที่ 1, 6, 4 และ 10 มีวิธีการ ประกอบกรยิ าเหมอื นกบั ปจั จุบนั กาล ต่างเพียงวภิ กั ตทิ ่นี ามาประกอบเทา่ น้ัน ivixil'! (vidhiliṅ) (Potential Mood) แปลวา่ พึง...., ควร... บรุ ุษ เอก. ปรัสไมบท เอก. อาตมเนบท ประถม. ทว.ิ พหุ. ทว.ิ พหุ. $t! $t $tam! $yu> $yatam! $rn! īt īta ītām īyuḥ īyātām īran มธั ยม. $> $tm! $t $wa> $yawam! $Xvm! ītam īta īthaḥ īyāthām īdhvam īḥ อุตตม. $ym! $v $m $y $vih $mih īvahi īmahi īyam īva īma īya หลกั เกณฑท์ ั่วไปในการประกอบกริยา การประกอบกริยาหมวดน้ีใช้วิธีเดียวกับปัจจุบันกาลคือใช้หลักเกณฑ์ท่ัวไป ของธาตใุ นกลุ่มสารวธาตุกะ การประกอบกริยามีโครงสร้างดังน้ี ธาตุ + ปัจจัยประจาหมวด + วภิ ักติ ivixil'! = กริยากรรตุวาจก 84

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทว่ั ไป ตวั อยา่ งการประกอบกริยา oad! + A + $t! = oadet! (เขา) พึงกิน khād + a + īt = khādet yux! + y + $tam! = yXu yte am! (เขา ทส.) พงึ รบ yudh + ya + ītām = yudhyetām \"u;! + Ay + $y>u = \"a;e yye >u (เขา ท.) พงึ ประกาศ ghuṣ + aya + īyuḥ = ghoṣayeyuḥ ตัวอย่างการประกอบธาตุหมวดที่ 1 cr! 1 (ป.) (เทยี่ วไป) บุรษุ เอก. ปรัสไมบท ทว.ิ พหุ. ประถม. cret! cretam! creyu> caret caretām careyuḥ มธั ยม. cr>e crte m! crte careḥ caretam careta อตุ ตม. crye m! crev crme careyam careva carema 85

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทัว่ ไป l-! 1 (อา.) (ได)้ บุรุษ เอก. อาตมเนบท ทว.ิ พห.ุ ประถม. l-et l-eyatam! l-ern! labheyātām labheran labheta l-ye awam! l-eXvm! labheyāthām labhedhvam มธั ยม. l-we a> l-evih l-emih labhethāḥ labhevahi labhemahi อุตตม. l-ey labheya ตัวอย่างการประกอบธาตหุ มวดที่ 6 ilo! (6 ป.) เขียน บรุ ษุ เอก. ปรสั ไมบท พห.ุ ทว.ิ iloey>u ประถม. ilote ! ilote am! likheyuḥ likhet likhetām ilote มัธยม. iloe> ilote m! likheta likheḥ likhetam iloem อุตตม. iloeym! iloev likhema likheyam likheva 86

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลท่ัวไป บุรุษ เอก. m& (6 อา.) ตาย พห.ุ อาตมเนบท ièyre n! ทวิ. mriyeran ièyeXvm! ประถม. ièyte ièyeyatam! mriyedhvam mriyeyātām ièyme ih mriyeta mriyemahi ièyeyawam! มัธยม. ièywe a> mriyeyāthām mriyethāḥ อุตตม. ièyey ièyevih mriyevahi mriyeya ตัวอยา่ งการประกอบธาตหุ มวดท่ี 4 ys! (4 ป.) พยายาม บรุ ุษ เอก. ปรสั ไมบท พหุ. ทวิ. ySyey>u ประถม. ySyet! ySyetam! yasyeyuḥ yasyetām ySyet yasyet ySyetm! yasyeta yasyetam ySyme มัธยม. ySy>e ySyve yasyema Yasyeḥ yasyeva อตุ ตม. ySyeym! yasyeyam 87

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป dIp! (4 อา.) ส่องแสง, ลุกโพลง บุรษุ เอก. อาตมเนบท ทว.ิ พห.ุ ประถม. dIPyet dIPyye atam! dIPyern! dīpyeta dīpyeyātām dīpyeran มธั ยม. dIPyewa> dIPyeyawam! dIPyeXvm! dīpyethāḥ dīpyeyāthām dīpyedhvam อุตตม. dIPyye dIPyve ih dIPyemih dīpyeya dīpyevahi dīpyemahi ตัวอย่างการประกอบธาตุหมวดท่ี 10 pIf! (10 อุ.) เบยี ดเบยี น บรุ ุษ เอก. ปรัสไมบท พหุ. ทว.ิ pIfyye u> ประถม. pIfyte ! pIfyetam! pīḍayeyuḥ pīḍayet pīḍayetām pIfyet มธั ยม. pIfye> pIfyte m! pīḍayeta pīḍayeḥ pīḍayetam pIfyem อุตตม. pIfyye m! pIfyev pīḍayema pīḍayeyam pīḍayeva 88

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป pIf! (10 อุ.) เบียดเบยี น บุรษุ เอก. อาตมเนบท ทว.ิ พห.ุ ประถม. pIfyet pIfyeyatam! pIfyern! pīḍayeta pīḍayeyātām pīḍayeran มธั ยม. pIfyewa> pIfyeyawam! pIfyXe vm! pīḍayethāḥ pīḍayeyāthām pīḍayedhvam อตุ ตม. pIfyye pIfyevih pIfyemih pīḍayeya pīḍayevahi pīḍayemahi ตวั อยา่ งประโยค เรา ไม่พึงเล่น ตอนเยน็ เขา ท. พึงไหว้ วันพรุ่งน้ี saym! n dIVyˆym! ท่าน ท. ควรเล้ยี ง เมอ่ื ไร te ñ> vNdye >u ท่าน ควรปล่อย เดย๋ี วนี้ yUy< kda p:u yte เขา ท. ไม่พงึ ให้ ทีน่ ่ี Tvm! Axuna mcu >e ท่าน ท. ไม่ควรอยู่ ทีน่ ้นั AÇ n yCDye >u ท่าน ทส. พงึ ไหว้ เดี๋ยวน้ี tÇ n vsˆt เรา ท. พึงผูก โดยพลนั Axnu a vNdtˆ m! ท่าน พึงสมั ผสั ทน่ี ี่ vy< shsa nhymˆ เขา ท. ไมค่ วรอยู่ ที่น่ี AÇ Spz& >ˆ AÇ n vsyˆ u> 89

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทว่ั ไป แบบฝกึ หดั ทา้ ยบท 1. จงประกอบกริยาท่กี าหนดให้ดว้ ยวิภกั ติ วิธิลงิ ฺ yUym! ……………….. zs< ! (1 ป.) Tv< n ……………….. tf! (10 อ.ุ ) te ……………….. oad! (1 ป.) s> ……………….. muc! (6 อุ.) taE ……………….. pal! (10 อุ.) te ……………….. Ah!R (1 ป.) Tvm! ……………….. lup! (6 อุ.) Aavam! ……………….. zs< ! (1 ป.) Ahm! ……………….. lake ! (10 อ.ุ ) yyu m! ……………….. g[! (10 อุ.) yvu am! ……………….. cr! (1 ป.) Ahm! ……………….. mNÇ! (10 อ.ุ ) Aavam! ……………….. oad! (1 ป.) vy< n ……………….. gm! (1 ป.) yuva< n ……………….. vs! (1 อุ.) 90

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทวั่ ไป 2. จงแปลเป็นภาษาสนั สกฤต ......................................................... ......................................................... ทา่ น ท. พงึ รักษา ทุกเมื่อ ......................................................... เขา ทส. ไม่พึงไป ทน่ี น้ั ......................................................... ทา่ น ท. ควรให้ วันน้ี ......................................................... ทา่ น ทส. ควรอยู่ ตอนเย็น ......................................................... เรา ท. พงึ ให้ ท่ีไหน ......................................................... ทา่ น ควรกิน ทกุ วนั เรา ท. พงึ รกั ษา วนั น้ี ......................................................... ......................................................... เขา พงึ ไป ตอนเช้า ......................................................... ทา่ น ท. ควรแสวงหา ทุกเมอื่ ทา่ น ทส. ไม่พงึ กิน อีก 91

ตอนที่ 5 นามศพั ท์ (Nouns) นามศัพท์ นามศัพทใ์ นภาษาสันสกฤตแบ่งออกเปน็ 3 ชนิด ได้แก่ นามนาม หรือวิเศษย ศัพท์ (Nouns) คุณนาม หรือวิเศษณศัพท์ (Adjectives) และสรรพนาม หรือสรวศัพท์ (Pronouns) 1) นามนาม หมายถงึ คาท่ใี ชเ้ รยี กชือ่ คน สตั ว์ สถานที่ สิ่งของ สภาวะตา่ งๆ แบง่ เป็น 2 ประเภทคือ • สาธารณนาม (Common Noun) หมายถึง ชื่อที่ใช้เรียกได้ท่ัวไป ไม่จาเพาะเจาะจง สาหรับเรียกคน สัตว์ สถานท่ี สภาวะต่างๆ เช่น nr (nara) คน ใช้เรียกคนได้โดยทั่วไป ngr (nagara) เมือง ใช้เรียก ช่อื เมืองทว่ั ไป เปน็ ต้น • อสาธารณนาม (Proper Noun) หมายถึง ช่ือที่ใช้เรียกเฉพาะเจาะจง ไม่ทั่วไป เช่น sIta (sītā) นางสีดา ใช้เรียกเฉพาะนางสีดา vara[sI (vārāṇasī) เมอื งพาราณสี ใช้เรียกเฉพาะเมอื งท่ีชอ่ื พาราณสี เปน็ ต้น 2) คุณนาม หมายถึง คาท่ีแสดงลักษณะของนามนาม เพื่อให้รู้ว่านามนาม น้ันมีลักษณะอย่างไร เช่น อ้วน ผอม สูง ต่า ดา ขาว ดี ช่ัว เป็นต้น มักวางไว้หน้านามนามหรือสรรพนามท่ีต้องการขยาย คุณนามจะต้อง ประกอบด้วยลิงค์ วจนะ และ วภิ กั ติเดยี วกับคาที่ไปขยายเสมอ 92

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป 3) สรรพนาม หมายถึง คาท่ีใช้เรียกแทนนามนามที่กล่าวถึงแล้ว เพื่อไม่ให้ ซ้าซาก ซ่ึงจะช่วยให้เน้ือความกระชับและไพเราะมากขน้ึ สรรพนามแบง่ ออกเป็น 2 ชนิดคือ บรุ ุษสรรพนาม และวเิ ศษณสรรพนาม • บุรุษสรรพนาม คือศัพท์สาหรับใช้แทนชื่อคน สัตว์ และสิ่งของท่ี กลา่ วถึงแล้ว นับตามบุรุษแบง่ ออกเปน็ 3 ชนิดได้แก่ - บุรุษท่ี 3 หมายถึงผู้ท่ีถูกกล่าวถึง ไม่ได้อยู่ในวงสนทนาด้วย ภาษาสนั สกฤตใช้ศพั ท์ td! (tad) แปลวา่ เขา, เธอ, มนั เป็นตน้ - บุรุษที่ 2 หมายถึงผู้ฟงั ผ้ทู สี่ นทนาด้วย ใช้ศพั ท์ y:u md! (yuṣmad) แปลว่า ทา่ น, คุณ เป็นตน้ - บุรุษที่ 1 หมายถึงผู้พูดเอง ใช้ศัพท์ ASmd! (asmad) แปลว่า ข้าพเจ้า, ฉัน, เรา เป็นต้น • วิเศษณสรรพนาม คือนามที่ใช้แทนส่ิงทั้งปวง โดยทาหน้าท่ีขยาย ความ ทาหน้าที่คล้ายกับคุณศัพท์ แต่มีวิธีการแจกวิภักติต่างกัน แบ่งออกเปน็ 2 ชนิดคือ นิยมวิเศษณสรรพนาม คือ สรรพนามทีบ่ อก ความแน่นอน โดยระบุลงไปชัดเจนลงไป เช่น น้ัน, นี้, โน้น เป็นต้น อนิยมวิเศษณสรรพนาม คือสรรพนามที่บอกความไมแ่ น่นอน ไม่ระบุ ชดั เจน เช่น ใด, อนื่ เป็นต้น 93