ภาษาสันสกฤตสำหรับบุคคลทั่วไป

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทัว่ ไป ธาตุ ไทย ตวั อยา่ ง ความหมาย rq! 1 ป. รฏฺ rqit ตะโกน, ร้องเรยี ก r-! 23 1 อา. รภฺ Aar-te เริม่ rm! 1 อา. รมฺ rmte เลน่ rh! 10 อุ.‫٭‬ รหฺ rhyit, rhyte ทง้ิ , สละ raj! 1 อุ. ราชฺ rajit, rajte สอ่ งแสง éc( (raec!) 1 อา. รุจฺ (โรจฺ) race te ยนิ ดี, ส่องแสง éj! 6 ป. รชุ ฺ éjit เสยี ดแทง é;! 10 อ.ุ รษุ ฺ é;yit, é;yte โกรธ éh (rahe !) 1 ป. รุหฺ (โรหฺ) raehit งอก êp! 10 อ.ุ รปู ฺ êpyit, êpyte คมุ , แสดงรปู l]! 24 10 อุ. ลกฺษฺ l]yit, l]yte ด,ู เห็น, พจิ ารณา l<\"! 1 อา. ลฆ l\"— te กระโดด l—\"! 10 อุ. ลฆฺ l—\"yit, l—\"yte กระโดด lp! 1 ป. ลปฺ lpit กลา่ ว, พดู l-! 1 อา. ลภฺ l-te ได้ ll! 10 อา. ลลฺ lalyte เล่น, เล่นสนุก l;! 1 ป. ลษฺ l;it ปรารถนา ls! 1 ป. ลสฺ lsit ส่องแสง ilo! 6 ป. ลขิ ฺ iloit เขยี น ilp! (ilMp!) 6 อุ. ลิปฺ (ลิมปฺ ฺ) ilMpit, ilMpte ฉาบ, ทา 23 ธาตนุ ีม้ กั เติมอุปสรรค Aa 24 เปน็ ธาตุหมวดที่ 1 อาตมเนปทีธาตุ เชน่ l]te 244

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป ธาตุ ไทย ตัวอยา่ ง ความหมาย lI 4 อา. ลี lIyte ตดิ , ยึดมนั่ luQ! (luPQ)! 1 ป. ลุฐฺ (ลุปฺฐฺ) lPu Qit ลัก lup! (lMu p!) 6 อ.ุ ลปุ ฺ (ลุมปฺ ฺ) lMu pit, luMpte ทาลาย, ปล้น l-u ! 4 ป. ลภุ ฺ lu_yit โลภ lake ! 1 อา. โลกฺ laekte มองด,ู เห็น laek! 10 อุ. โลกฺ laekyit, laekyte มองดู, เหน็ lace ! 10 อ.ุ โลจฺ laecyit, laecyte กลา่ ว, ส่องแสง vc! 10 อุ. ‫٭‬ วจฺ vacyit, vacyte กล่าว vd! 1 ป. วทฺ vdit กลา่ ว, พูด vd! 25 10 อ.ุ ‫٭‬ วทฺ vdyit, vdyte พดู , บอก, แจ้ง vNd! 1 อา. วนทฺ ฺ vNdte ไหว้ vp! 1 อุ. วปฺ vpit, vpte หว่าน, โปรย vm! 1 ป. วมฺ vmit อาเจยี น vr! 10 อ.ุ วรฺ vryit, vryte ใคร,่ อยากได,้ ขอ v[R! 10 อ.ุ วรณฺ ฺ v[yR it, v[Ryte พรรณนา, อธบิ าย vx!R 10 อุ. วรธฺ ฺ vxRyit, vxRyte ตัด, แบ่ง, บรรจุ v& 10 อุ. ‫٭‬ วฤ varyit, varyte เลือก vj& ! 10 อ.ุ ‫٭‬ วฤชฺ vjyR it, vjyR te หลกี เล่ยี ง, เว้น v&t! (vt)R! 1 อา. วฤตฺ (วรตฺ ฺ) vtRte เปน็ ไป v&x! (vx)R! 1 อา. วฤธฺ (วรฺธ)ฺ vxtR e เจรญิ , งอกงาม 25 vd! , v& และ Vyy! เปน็ ธาตหุ มวดท่ี 1 อภุ ยปทีธาตุด้วย เช่น vdi! t, vdte, vrit, vrte และ Vyyit, Vyyte ตามลาดบั 245

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทวั่ ไป ธาตุ ไทย ตัวอยา่ ง ความหมาย v;& ! (v;!R) 1 ป. วฤษฺ (วรษฺ )ฺ v;iR t (ฝน) ตก vl! 1 อา. วลฺ vlte เดิน, เคลื่อนท่ี vs! 1 อุ. วสฺ vsit, vste อยู่, อาศยั อยู่ vs! 10 อุ. วสฺ vsyit, vsyte กล่นิ หอม, ตดั , ฆ่า vh! 1 อ.ุ วหฺ vhit, vhte พาไป, ลอยไป vaÁD! 1 ป. วาญฉฺ ฺ vaÁDit ปรารถนา, อยาก ivj! 6 อา. วิชฺ ivjte กลัว, สนั่ , เขยา่ ivd! 4 อา. วทิ ฺ iv*te ร,ู้ ทราบ ivd! 10 อา. วิทฺ ivdyte ร,ู้ ทราบ ivd! (ivNd!) 6 อ.ุ วทิ ฺ (วินฺทฺ) ivNdit, ivNdte ได้รับ, บรรลุ ivz! 6 ป. วศิ ฺ ivzit เขา้ ไป vIj! 10 อ.ุ วชี ฺ vIjyit, vIjyte พัด, โบก, วี Vyw! 1 อา. วยฺ ถฺ Vywte กลัว, ไมส่ งบ Vyx! (ivx)! 4 ป. วยฺ ธฺ (วิธ)ฺ ivXyit แทง, ยงิ Vyy! 10 อ.ุ ‫٭‬ วฺยยฺ Vyyyit, Vyyyte ใช้, จ่าย ìj! 1 ป. วฺรชฺ ìjit ไป ì[! 10 อ.ุ วฺรณฺ ì[yit, ì[yte ทาร้าย vpe ! 1 อา. เวปฺ vpe te เขย่า, ส่นั ve (vy!) 1 อุ. เว-วยฺ vyit, vyte ถัก, ทอ (ผา้ ) vòe ! 1 อา. เวษฺฏฺ veòte ลอ้ ม z»! 1 อา. ศงฺกฺ z»te สงสัย zBd! 10 อุ. ศพฺทฺ zBdyit zBdyte กล่าว, ออกเสยี ง zm! (zam!) 4 ป. ศมฺ (ศามฺ) zaMyit สงบ, ระงบั 246

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป ธาตุ ไทย ตัวอยา่ ง ความหมาย ศสฺ สรรเสริญ z<s! 1 ป. ศิกฺษฺ z<sit ศกึ ษา, เรยี น iz]! 1 อา. ศลี ฺ iz]te หดั , ฝึก zIl! 10 อ.ุ ศุจฺ-โศจฺ zIlyit, zIlyte เศรา้ โศก, เสียใจ zcu ! (zaec!) 1 ป. ศุธฺ zace it บรสิ ทุ ธ์ิ, หมดจด zxu ! 4 ป. ศภุ -ฺ โศภฺ zXu yit งาม, สอ่ งแสง z-u ! (zae-!) 1 อา. ศุษฺ Zae-te แหง้ zu;! 4 ป. zu:yit ศรฺ ณฺ ivïa[yit, ให,้ ถวาย ï[! 26 10 อ.ุ ivïa[yte ศฺรม-ฺ ศฺรามฺ ïaMyit ระงับ, สงบ ïm! (ïam!) 4 ป. ศฺร-ุ ศฤ è[& aie t ฟัง, ได้ยิน ïu 27 (è&) 1 ป. ศฺลาฆฺ ða\"te สรรเสริญ, ยอ ða\"! 1 อา. ศลฺ ษิ ฺ ið:yit กอด ið;! 4 ป. ศลฺ ิษฺ ð;e yit, ðe;yte กอด, เกาะ, รวม ið;! 10 อ.ุ ศวฺ สฺ ñisit หายใจ, อยู่ ñs! 2 ป. ษฺฐิวฺ-ษฺฐีวฺ óIVyit บ้วน ióv! 28 (óIv)! 4 ป. สทฺ-สที ฺ sIdit น่งั , จม sd! (sId!) 6 ป. s-ajyit, s- สภาชฺ ajyte พอใจ s-aj! 10 อ.ุ 26 มกั ประกอบกบั อปุ สรรค iv 27 ïu เป็นธาตุหมวดท่ี 1 แต่การแจกวภิ กั ตเิ หมือนกบั ธาตุ หมวดที่ 8 28 เปน็ ธาตหุ มวดที่ 1 ด้วย เชน่ óIvit 247

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป ธาตุ ไทย ตัวอยา่ ง ความหมาย sj& ! 6 ป. สฤชฺ sj& it สรา้ ง s& (xav!) 1 ป. สฤ (ธาว)ฺ xavit วงิ่ sp& (sp!R) 1 ป. สฤปฺ (สรฺปฺ) spRit ไป, เล้อื ยไป s& 29 (sr!) 1 ป. สฤ (สรฺ) srit เคลื่อนย้าย, เคลื่อนที่ sh! 1 อา. สหฺ shte ทนทาน, ทรงไว้ sh! 10 อ.ุ สหฺ sahyit, sahyte อดทน, อดกล้นั saNTv! 10 อุ. สานฺตวฺ ฺ saNTvyit, saNTvyte ระงับ, ปลอบ isc! (isÁc!) 6 อุ. สจิ ฺ (สญิ ฺจฺ) isÁcit, isÁcte รด isd! 4 อา. สทิ ฺ is*te มที กุ ข,์ เป็นทุกข์ isx! 4 ป. สิธฺ isXyit สาเรจ็ isv! (sIv)! 4 ป. สิวฺ (สีว)ฺ sIVyit เยบ็ sou ! 10 อุ. สุขฺ sou yit, sou yte มีความสขุ sU 4 อา. สู syU te คลอด sUd! 1 อา. สทู ฺ sUdte ฆา่ , ทาลาย sUd! 10 อุ. สทู ฺ sUdyit, sdU yte ฆา่ , ทาลาย Sol! 1 ป. สฺขลฺ Solit หกล้ม Swa (itó!) 1 ป. สถฺ า (ตษิ ฺฐ)ฺ itóit ยนื , ต้งั อยู่ iõh! 4 ป. สฺนหิ ฺ iõýit รกั SpNd! 1 อา. สปฺ นทฺ ฺ SpNdte ส่ัน, ไหว, เต้น Sp&z! 6 ป. สปฺ ฤศฺ Sp&zit แตะ, สมั ผสั 29 ธาตุ s& จะเปลี่ยนรูปเป็น xav! ในความหมายวา่ “วิ่ง” ดังนนั้ xavit แปลว่า วิ่ง สว่ น srit แปลวา่ เคลอ่ื นยา้ ย, เคลอ่ื นที่ 248

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทว่ั ไป ธาตุ ไทย ตวั อย่าง ความหมาย Sp&h! 10 อ.ุ สฺปฤหฺ Sp&hyit, Sph& yte อยาก, ปรารถนา Spz! 10 อา. สฺปศฺ Spazyte ร้อย, รวบรวม S)qu ! 6 ป. สฺผฏุ ฺ S)qu it บาน S)qu ! 10 อ.ุ สฺผฏุ ฺ S)uqyit, S)qu yte บาน, แยม้ S)ur! 6 ป. สผฺ รุ ฺ S)ru it เคล่อื นไหว Sm& (Smr!) 1 ป. สมฺ ฤ-สฺมรฺ Smrit ระลึกถงึ , จา SyNd! 1 อา. สฺยนฺทฺ SyNdte ประพรม, ริน, กล่ัน ös— ! 1 อา. สรฺ สฺ ös— te ตก, ร่วง, หล่น, จม Svj! 1 อา. สวฺ ชฺ Svjte เกดิ , สรา้ ง Svd! 1 อา. สวฺ ทฺ Svdte ชมิ , หวาน Svad! 10 อุ. สวฺ าทฺ Svadyit, Svadyte ชิม iSvd! 4 ป. สวฺ ทิ ฺ iSv*it (เหงื่อ) ไหล sex! 1 ป. เสธฺ sxe it ไป h;! 4 ป. หษฺ h:yit รา่ เรงิ hs! 1 ป. หสฺ hsit หัวเราะ ih—s( 10 อุ. หึสฺ ihs— yit, ihs— yte ทารา้ ย, เบยี ดเบียน ù (hr!) 1 อุ. หรฺ hrit, hrte นาไป ÿp! 10 อ.ุ หฺลปฺ ÿapyit, ÿapyte พูด, กล่าว ÷ad( 1 อา. หลฺ าทฺ ÷adte ยินด,ี รื่นรมย์ þe (þy)! 1 อ.ุ เหฺว (หฺวย)ฺ þyit, þyte เรียก 249

ศัพทานกุ รมสันสกฤต-ไทย (คานาม) สนั สกฤต โรมนั ไทย คำแปล Akal (ปุล.) akāla A ไม่มีกาล A]ma (สตร.ี ) akṣamā อิจฉา, ริษยา A]r (ปลุ ., นปงุ .) akṣra อกาล ความไมเ่ สื่อม Ai] (นปงุ .) akṣi อกษฺ มา นยั นต์ า Aiol (คุณ.) akhila อกฺษร ทั้งหมด, ท้ังปวง Agd (ปลุ .) agada อกษฺ ิ ยา Ai¶ (ปุล.) agni อขลิ ไฟ, เทพอัคนี A¢ (นปุง.) agra อคท ยอด, ปลาย Aj (ปลุ .) aja อคฺนิ แพะ A}an (นปุง.) ajñāna อครฺ ความไมร่ ู้ AqvI (สตร.ี ) aṭavī อช ดง, ปา่ A{f (นปุง.) aṇḍa อชฺญาน ไข่ At> (อัพย.) ataḥ อฏวี เพราะฉะน้นั , ดงั นั้น Aitiw (ปุล.) atithi อณฑฺ แขก, ผู้มาเยอื น AtIv (อพั ย.) atīva อตะ อยา่ งย่ิง, เกนิ , มาก AÇ (อัพย.) atra อติถิ ทน่ี ่ี ATyy (ปุล.) atyaya อตีว การทาลาย Awva (อพั ย.) athavā อตฺร หรอื , อีกอย่างหน่ึง A* (อัพย.) adya อตฺยย วันน้ี Axm[R (ปลุ .) adhamarṇa อถวา ลกู หนี้ อทยฺ อธมรฺณ 250

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป สนั สกฤต โรมนั ไทย คำแปล AXyyn (นปุง.) adhyayana อธยฺ ยน การเรยี น, ศึกษา AxmR (ปุล.) adharma อธรมฺ อธรรม, บาป Aixpit (ปุล.) adhipati อธิปติ นาย, เจา้ นาย Axnu a (อพั ย.) adhunā อธนุ า เด๋ยี วน้ี Axvu (ปลุ ., นปุง.) adhuva อธุว ความไมแ่ น่นอน Anl (ปลุ .) anala อนล ไฟ An}u a (สตรี.) anujñā อนชุ ญฺ า การอนญุ าต Anurag (ปุล.) anurāga อนุราค ความรกั Ant& (นปงุ .) anṛta อนฤต คาโกหก, คาเทจ็ ANx (คณุ .) andha อนฺธ มืด, บอด ANn (นปงุ .) anna อนนฺ ขา้ ว, อาหาร Apay (ปุล.) apāya อปาย อบาย Aip (อพั ย.) api อปิ แม,้ แม้แต่, บ้าง Aiày (คณุ .) apriya อปรฺ ยิ ไม่ชอบ, ไมเ่ ปน็ ที่รัก Ai-xan (นปุง.) abhidhāna อภิธาน ชอ่ื Ai-;ek (ปลุ .) abhiṣeka อภิเษก การอภิเษก, พิธีสวมมงกฎุ AmaTy (ปลุ .) amātya อมาตฺย อามาตย์ AMbr (นปงุ .) ambara อมพฺ ร ทอ้ งฟ้า AyaeXya (สตร.ี ) ayodhyā อโยธฺยา เมอื งอโยธยา Ar{y (นปงุ .) araṇya อรณฺยก ปา่ Air (ปลุ .) ari อริ ขา้ ศกึ , ศัตรู AcRn (นปงุ .) arcana อรฺจน การบชู า AjuRn (ปลุ .) arjuna อรชฺ ุน ช่อื อรชุน 251

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป สนั สกฤต โรมัน ไทย คำแปล Alk< ar (ปุล.) alaṃkāra อลการ เครอ่ื งประดบั Alm! (อัพย.) alam อลมฺ พอ, อย่าเลย Ail (ปลุ .) ali อลิ ผ้ึง ALp (คณุ .) alpa อลปฺ นอ้ ย, เล็ก Avkaz (ปลุ .) avakāśa อวกาศ อวกาศ, หอ้ ง Aïu (นปุง.) aśru อศฺรุ น้าตา AZv (ปุล.) aśva อศวฺ มา้ AsTy (นปงุ .) asatya อสตยฺ ความเทจ็ , ไมจ่ ริง Ais (ปุล.) asi อสิ ดาบ Asur (ปุล.) asura อสุร อสูร, ปีศาจ ASiw (นปุง.) asthi อสฺถิ กระดกู Aih (ปุล.) ahi อหิ งู Aakaz (ปลุ .) ākāśa Aa อากาศ, ทอ้ งฟ้า Aacar (ปุล.) ācāra ความประพฤติ AacayR (ปลุ .) ācārya อากาศ อาจารย์ Aa}a (สตรี.) ājñā อาจาร คาส่ัง, อาชญา Aadr (ปุล.) ādara อาจารฺย นับถือ, เคารพ Aadez (ปลุ .) ādeśa อาชฺญา คาสั่ง Aaè (นปุง.) āmra อาทร มะม่วง Aayas (ปุล.) āyāsa อาเทศ ความพยายาม AarM- (ปลุ .) ārambha อามรฺ เรม่ิ ตน้ อายาส อารมฺภ 252

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป สันสกฤต โรมัน ไทย คำแปล อาราธนา Aaraxn (นปุง.) ārādhana อาราธน อารยัน, ผปู้ ระเสรฐิ AayR (ปลุ .) ārya อารยฺ อาภรณ,์ เคร่ืองน่งุ ห่ม Aavr[ (นปงุ .) āvaraṇa อาวรณ ความหวัง Aaza (สตร.ี ) āśā อาศา คาอวยพร AazIvadR (ปุล.) āśīrvāda อาศีรวฺ าท อาศรม Aaïm (ปลุ .) āśrama อาศฺรม อาสนะ, ทน่ี ่งั Aasn (นปุง.) āsana อาสน อาหาร Aahar (ปลุ .) āhāra อาหาร ความต้องการ, ความอยาก #CDa (สตรี.) icchā # ดงั นี,้ ดังน้ัน #it (อัพย.) iti ดว้ ยเหตนุ ี้ #Twm! (อพั ย.) ittham อจิ ฉฺ า พระจันทร์ #Ndu (ปลุ .) indu อิติ พระอนิ ทร์ #NÔ (ปลุ .) indra อิตฺถมฺ นา้ มัน, เช้อื เพลิง #Nxn (นปงุ .) indhana อนิ ทฺ ุ เพียงดัง, เหมอื น #v (อพั ย.) iva อินฺทรฺ ลูกศร #;u (ปุล.) iṣu อนิ ฺธน ทีน่ ี่ #h (อพั ย.) iha อวิ อษิ ุ พระเจ้า, พระอศี วร $Zvr (ปุล.) īśvara อหิ ความจัญไร, วิบัติ $it (สตรี.) Īti $ อีศวฺ ร อีติ 253

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทัว่ ไป สนั สกฤต โรมนั ไทย คำแปล %qj (ปุล.) uṭaja % กระท่อม %Tsah (ปุล.) utsāha อุฏช ตงั้ ม่นั , พยายาม %dk (นปุง.) udaka อตุ ฺสาห นา้ %dix (ปุล.) udadhi อุทก ทะเล %*m (ปลุ .) udyama อทุ ธิ ความพยายาม, อุตสาหะ %*an (นปุง.) udyāna อุทฺยม สวน, อุทยาน %dar (คุณ.) udāra อทุ ฺยาน ใจกวา้ ง %pkar (ปลุ .) upakāra อุทาร อุปการะ, ชว่ ยเหลอื %pdez (ปุล.) upadeśa อปุ การ คาแนะนา, สั่งสอน %pay (นปงุ .) upāya อุปเทศ อบุ าย อปุ าย \\Gved (ปลุ .) ṛgveda คัมภีรฤ์ คเวท \\ju (คุณ.) ṛju \\ ตรง, ซอื่ ตรง \\tu (ปลุ .) ṛtu ฤดู \\i; (ปุล.) ṛṣi ฤคฺเวท ฤาษี ฤชุ @k (สัง.) eka ฤตุ หนงึ่ @v (อัพย.) eva ฤษิ นัน่ เทยี ว @vm! (อพั ย.) evam ดังนั้น, ฉนั น้ัน @ เอก เอว เอวมฺ 254

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทวั่ ไป สันสกฤต โรมัน ไทย คำแปล Aade n (ปุล.) odana Aae ข้าวสกุ Aa;E x (ปลุ .) auṣadha โอทน ยา, โอสถ kq (ปลุ .) kaṭa AaE เส่อื k{kq (ปงุ ., นปงุ .) kaṇkaṭa หนาม k{Q (ปุล.) kaṇṭha เอาษธ คอ kwm! (อพั ย.) katham อย่างไร kwa (สตร.ี ) kathā k เรื่องราว kda (ปุล.) kadā เมอื่ ไร kNya (สตร.ี ) kanyā กฏ สาวนอ้ ย, ลูกสาว kip (ปุล.) kapi กณกฺ ฏ ลงิ kpael (ปลุ .) kapola กณฺฐ แก้ม kml (นปงุ .) kamala กถมฺ ดอกบัว kr (ปลุ .) kara กถา มอื ké[a (สตร.ี ) karuṇā กทา ความกรณุ า klh (ปุล.) kalaha กนฺยา การทะเลาะ, ววิ าท kla (สตรี.) kalā กปิ ศลิ ปะ kil (ปลุ .) kali กโปล ต่อส,ู้ แข่งขัน kLya[ (นปุง.) kalyāṇa กมล ดี, งาม กร กรุณา กลห กลา กลิ กลฺยาณ 255

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป สนั สกฤต โรมนั ไทย คำแปล kiv (ปลุ .) kavi กวิ กวี, ผรู้ ู้ kaÂn (นปุง.) kāñcana กาญฺจน ทอง kaNta (สตรี.) kāntā กานตฺ า หญงิ สาว kam (ปุล.) kāma กาม ความอยาก, กาม kar[ (นปุง.) kāraṇa การณ เหตุ karagh& (นปุง.) kārāgṛha การาคฤห คกุ , เรือนจา kaé{y (นปุง.) kāruṇya การุณฺย เมตตา, การณุ ย์ kay (ปลุ .) kāya กาย กาย, ร่างกาย kayR (นปงุ .) kārya การยฺ การงาน kal (ปุล.) kāla กาล กาล, เวลา kaó (นปุง.) kāṣṭha กาษฐฺ ไม้ kasar (ปลุ .) kāsāra กาสาร ทะเลสาบ ik<kr (ปลุ .) kiṃkara กึกร คนใช้ ik<tu (อัพย.) kimtu กตึ ุ แต่ว่า ikir (ปุล.) kiri กิริ หมูป่า kIitR (สตร.ี ) kīrti กีรฺติ เกียรติ kIz (คณุ .) kīśa กศี ผอม kuKkur (ปลุ .) kukkura กุกกฺ ุร สุนขั kÇu (อัพย.) kutra กุตฺร ท่ไี หน kmu arI (สตรี.) kumārī กุมารี เด็กหญิง kuM-kar (ปลุ .) kumbhakāra กมุ ภฺ การ ชา่ งปน้ั หมอ้ kuzl (คณุ .) kuśala กศุ ล ฉลาด, ดี kusmu (นปงุ .) kusuma กสุ มุ ดอกไม้ 256

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป สนั สกฤต โรมนั ไทย คำแปล บอ่ kUp (ปุล.) kūpa กูป เตา่ kmU R (ปุล.) kūrma กรู มฺ ความกรณุ า, สงสาร kp& a (สตร.ี ) kṛpā กฤปา ดา k&:[ (คุณ.) kṛṣṇa กฤษณฺ เดียว, เทา่ นั้น kve lm! (อัพย.) kevalam เกวลมฺ ความโกรธ kaep (ปุล.) kopa โกป ขมุ ทรัพย์ kaze (ปุล.) kośa โกศ แสงจันทร์ kamE du I (สตร.ี ) kaumudī เกามุที กรีฑา, การเล่น ³Ifa (สตรี.) krīḍā กรฺ ฑี า โกรธ ³aex (ปลุ .) krodha โกฺรธ เจบ็ ปวด, เสยี ใจ, ทุกข์ Klze (ปลุ .) kleśa เกลฺ ศ การใหอ้ ภัย ]ma (สตรี.) kṣamā กฺษมา นา, ทุง่ ]Çe (นปุง.) kṣetra เกฺษตฺร ดาบ o¼ (ปลุ .) khaṅga o จอบ oinÇ (นปงุ .) khanitra คนร้าย, อนั ธพาล ol (ปลุ .) khala ขงคฺ ขนิตฺร แม่น้าคงคา g¼a (สตรี.) gaṅgā ขล ช้าง gj (ปุล.) gaja การไป git (สตรี.) gati g คนธรรพ์ gNxvR (ปุล.) gandharva คงคฺ า คช คติ คนธฺ รฺว 257

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทว่ั ไป สนั สกฤต โรมัน ไทย คำแปล gmn (นปงุ .) gamana คมน การไป gtaR (สตร.ี ) gartā ครฺตา หลุม gaÇ (นปงุ .) gātra คาตรฺ ขา, กง่ิ ก้าน gan (นปุง.) gāna คาน การรอ้ ง gayk (ปุล.) gāyaka คายก นักรอ้ ง igir (ปลุ .) giri คิริ ภูเขา gIt (นปุง.) gīta คีต เพลง gu[ (นปุง.) guṇa คุณ คุณ, ความดี géu (ปลุ .) guru ครุ ุ ครู, อุปัชฌาย์ g&h (ปลุ .) gṛha คฤห บ้าน, เรอื น g&hpit (ปลุ .) gṛhapati คฤหปติ เจา้ บ้าน geihnI (สตรี.) gehinī เคหนิ ี ภรรยา gaeÇ (นปงุ .) gotra โคตฺร โคตร, เชอื้ ชาติ, เผ่าพันธ์ุ gape (ปุล.) gopa โคป คนเลยี้ งสตั ว์ gaepal (ปุล.) gopāla โคปาล คนเล้ยี งวัว, คนเล้ียงสตั ว์ ¢Nw (ปุล.) grantha ครฺ นถฺ งาน, ธุระ, หนังสอื ¢h[ (นปุง.) grahaṇa คฺรหณ การจับกุม, กกั ขัง ¢am (ปุล.) grāma คฺราม หมบู่ า้ น ¢I:m (ปลุ .) grīṣma คฺรีษฺม ฤดรู อ้ น, หนา้ รอ้ น \"q (ปลุ .) ghaṭa \" หมอ้ , ตุ่ม, โอง่ \"i{fka (สตร.ี ) ghaṇḍikā ระฆัง, กระดิ่ง ฆฏ ฆณฺฑิกา 258

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป สันสกฤต โรมัน ไทย คำแปล เนยใส \"t& (นปุง.) ghṛta ฆฤต ดว้ ย, และ c (อพั ย.) ca c นกแกว้ ckaer (ปุล.) cakora ล้อ, จกั ร c³ (นปงุ .) cakra จ ดวงจันทร์ cNÔ (ปลุ .) candra จโกร คันธนู cap (ปลุ .) cāpa จกฺร สวย, งาม caé (คณุ .) cāru จนทฺ ฺร จติ , ใจ icÄ (นปุง.) citta จาป ความกังวล, กระวนกระวาย icNta (สตร.ี ) cintā จารุ ยาวนาน, ยัง่ ยืน icr (คุณ.) cira จติ ฺต โจร care (ปุล.) cora จินฺตา จิร นักเรยี น, ลูกศิษย์ DaÇ (ปุล.) chātra โจร ร่ม, เงา Daya (สตร.ี ) chāyā D พระเจ้า, ผสู้ ร้างโลก jgTktR& (ปลุ .) jagatkartṛ ชน, ประชาชน jn (ปลุ .) jana ฉาตฺร พ่อ, บิดา jnk (ปลุ .) janaka ฉายา แม่, มารดา jnnI (สตรี.) jananī สนุ ขั จ้งิ จอก jMbkU (ปลุ .) jambūka j ชคตฺกรตฺ ฤ ชน ชนก ชนนี ชมพฺ กู 259

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป สนั สกฤต โรมัน ไทย คำแปล jra (สตร.ี ) jarā ชรา ชรา, ความแก่ jl (นปุง.) jala ชล น้า jlix (ปุล.) jaladhi ชลธิ ทะเล jv (ปุล.) java ชว ความเร็ว jait (สตรี.) jāti ชาติ เกิด, ชาติกาเนดิ jamat& (ปุล.) jāmātṛ ชามาตฤ ลูกเขย jal (ปุล.) jāla ชาล ตาข่าย ijþa (สตรี.) jihvā ชหิ ฺวา ล้นิ jIv (ปลุ .) jīvana ชีว ส่ิงชีวติ , สตั ว์ jIivt (นปงุ .) jīvita ชวี ิต ชีวิต jet& (คุณ.) jetṛ เชตฤ ผู้ชนะ }an (นปุง.) jñāna ชฺญาน ความรู้ JyaTe Sna (สตรี.) jyotsnā ชฺโยตฺสนฺ า แสงจนั ทร์ t{ful (นปุง.) taṇḍula t ข้าวสาร tt> (อพั ย.) tataḥ ด้วยเหตุนั้น, ดังน้นั tÇ (อัพย.) tatra ตณฑฺ ลุ ทน่ี ั้น tda (อัพย.) tadā ตตะ เมอื่ น้นั tny (ปุล.) tanaya ตตฺร ลูกชาย tnu (คณุ .) tanu ตทา เลก็ , นอ้ ย timöa (สตรี.) tamisrā ตนย กลางคืน té (ปุล.) taru ตนุ ตน้ ไม้ ตมสิ รฺ า ตรุ 260

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลท่ัวไป สันสกฤต โรมนั ไทย คำแปล tl (นปงุ .) tala ตล พ้ืน, พ้ืนดิน tara (สตรี.) tārā ตารา ดวงดาว talu (นปุง.) tālu ตาลุ เพดาน itl (ปุล.) tila ตลิ งา tIr (นปงุ .) tīra ตรี ฝ่ัง, ท่า tLu y (คุณ.) tulya ตลุ ยฺ เสมอภาค, เท่าเทยี ม tlU (ปลุ .) tūla ตูล ฝา้ ย, สาลี t[& (นปุง.) tṛṇa ตฤณ หญ้า t&:[a (สตร.ี ) tṭṣṇā ตฤษณฺ า อยาก, กระหาย, โลภ d] (คุณ.) dakṣa d ขยนั , หมัน่ เพยี ร d{f (ปุล.) daṇḍa ไม้เทา้ , การลงโทษ dirÔ (คณุ .) daridra ทกฺษ ยากจน, ขดั สน dzRn (นปุง.) darśana ทณฑฺ ทรรศนะ, การมองเห็น dzRnIy (คณุ .) darśanīya ทรทิ ฺร นา่ รกั , นา่ ชม dix (นปุง.) dadhi ทรศฺ น นมส้ม dNt (ปลุ .) danta ทรศฺ นยี ฟนั , เข้ยี ว dya (สตรี.) dayā ทธิ ความสงสาร dat& (ปุล., นปงุ .) dātṛ ทนฺต ผู้ให้ daé[ (คุณ.) dāruṇa ทยา ทารณุ , โหดร้าย das (ปลุ .) dāsa ทาตฤ ทาส, คนรับใช้ dasI (สตรี.) dāsī ทารณุ ทาสี, คนรบั ใช้ผหู้ ญงิ ทาส ทาสี 261

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทัว่ ไป สันสกฤต โรมัน ไทย คำแปล idn (ปุล.) dina ทิน วัน idva (อพั ย.) divā ทวิ า กลางวนั idz (สตร.ี ) diśa ทิศ ทิศ dIn (คณุ .) dīna ทนี ยากจน dIp (ปุล.) dīpa ทีป ตะเกียง, ประทีป dI\"R (คุณ.) dīrgha ทีรฆฺ ยาว du>o (นปงุ .) duḥkha ทุะข ความทุกข์ duracar (ปลุ .) durācāra ทุราจาร การประพฤติช่ัว dugR (นปุง.) durga ทรุ คฺ ความยาก, ลาบาก dugaR (สตร.ี ) durgā ทรุ ฺคา เจา้ แม่ทุรคา dujnR (ปุล.) durjana ทรุ ชฺ น ทรชน dUt (ปุล.) dūta ทตู ทตู dUr (คุณ.) dūra ทรู ไกล dve (ปลุ .) deva เทว เทวดา devta (สตร.ี ) devatā เทวตา เทวดา devI (สตร.ี ) devī เทวี พระเทวี, นางฟ้า dze (ปลุ .) deśa เทศ ประเทศ deh (ปลุ .) deha เทห ร่างกาย dvE (นปงุ .) daiva ไทว โชค, ลาภ, สมบัติ ÔVy (นปุง.) dravya ทรฺ วฺย ทรพั ย์ Ôutm! (กิ.วิ.) drutam ทฺรตุ มฺ เรว็ , ไว iÔju (ปุล.) dvija ทฺวชิ พราหมณ์ ÖIp (ปุล., นปุง.) dvīpa ทฺวปี เกาะ, ทวีป 262

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทั่วไป สันสกฤต โรมนั ไทย คำแปล xn (นปุง.) dhana x ทรัพย์ ธน เทพแหง่ ทรพั ย,์ xnpit (ปุล.) dhanapati ความรา่ รวย ธนปติ ผ้มู ีทรัพย,์ เศรษฐี xink (ปุล.) dhanika ธรรม xmR (ปลุ .) dharma ธนิก ผู้มธี รรม ximRk (คุณ.) dharmika ธรฺม แผ่นดนิ xra (สตรี.) dharā ธรมฺ ิก ผู้สร้าง, พระเจา้ xat& (ปลุ .) dhātṛ ธรา ข้าวโพด, ธญั ญพืช xaNy (นปุง.) dhānya ธาตฤ ผู้มปี ญั ญา xIr (คุณ.) dhīra ธานฺย แน่นอน xuv (คณุ .) dhuva ธรี ความเจ้าเล่ห์ xUtR (ปลุ .) dhūrta ธวุ ผง, ธลุ ี xiU l (สตรี.) dhūli ธูรตฺ แมโ่ ค xenu (สตร.ี ) dhenu ธูลิ ฌาน Xyan (นปุง.) dhyāna เธนุ เสียง Xvin (ปลุ .) dhvani ธฺยาน ธวฺ นิ ไม่ n (อพั ย.) na เล็บ no (นปงุ .) nakha n เมือง ngr (นปุง.) nagara น ชาวเมอื ง ngrI (สตรี.) nagarī นข นคร นครี 263

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทวั่ ไป สนั สกฤต โรมัน ไทย คำแปล nqI (สตร.ี ) naṭī นฏี นกั แสดง, นักฟอ้ น ndI (สตรี.) nadī นที แมน่ า้ niNdnI (สตรี.) nandinī นนทฺ นิ ี เด็กหญิง nPt& (ปลุ .) naptṛ นปตฺ ฤ หลานชาย nyn (นปุง.) nayana นยน ดวงตา nr (ปุล.) nara นร คน, มนษุ ย์ nv (คณุ .) nava นว ใหม่ nag (ปุล.) nāga นาค ช้าง naqk (นปงุ .) nāṭaka นาฏก ละคร, การแสดง nam (อัพย.) nāma นาม ชอื่ nayk (ปุง.) nāyaka นายก ผนู้ า narI (สตรี.) nārī นารี หญงิ สาว naivk (ปลุ .) nāvika นาวกิ ชาวทะเล, ทหารเรอื naz (ปลุ .) nāśa นาศ การทาลาย, ความวบิ ัติ inTym! (กิ.วิ.) nityam นิตฺยมฺ เป็นนติ ย์, เนืองนติ ย์ inix (ปลุ .) nidhi นธิ ิ ขุมทรพั ย์ inNda (สตรี.) nindā นินฺทา การนินทา inpu[ (คณุ .) nipuṇa นปิ ุณ เชยี่ วชาญ inritzy (คุณ.) niratiśaya นิรตศิ ย สมบรู ณ์, ไม่มที ี่เปรียบ inza (สตร.ี ) niśā นศิ า กลางคนื inizt (คุณ.) niśita นิศติ คม in:k (ปลุ .) niṣka นษิ กฺ เหรียญทอง in:)l (คุณ.) niṣphala นิษฺผล ไรผ้ ล, หมัน, เสยี เปลา่ 264

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป สนั สกฤต โรมัน ไทย คำแปล nIc (คุณ.) nīca นีจ ตา่ nIit (สตรี.) nīti นตี ิ การเมือง np& (ปุล.) nṛpa นฤป พระเจ้าแผ่นดิน, พระราชา n&pit (ปุล.) nṛpati นฤปติ พระเจ้าแผ่นดิน, พระราชา n&Ty (ปุล.) nṛtya นฤตยฺ การฟอ้ น, การรา np& Tv (ปุล.) nṛpatva นฤปตวฺ เจ้านาย, ราชวงศ์ n&zs< (คุณ.) nṛśaṃsa นฤศส บาป, ชั่ว, เลว nÇe (นปุง.) netra เนตฺ ฺร ดวงตา p» (ปุล.) paṅka p เปลือกตม, โคลน pÃr (ปลุ .) pañjara กรง pi{ft (ปลุ .) paṇḍita ปงกฺ บัณฑติ , ผูร้ ู้ p{y (ปุล.) pañya ปญชฺ ร ราคา ptn (นปงุ .) patana ปณฑฺ ิต การตก, หล่น pÇ (นปงุ .) patra ปณยฺ ใบไม้ pTnI (สตร.ี ) patnī ปตน ภรรยา pd (นปงุ .) pada ปตรฺ การเดนิ , การก้าว pÒ (นปุง.) padma ปตนฺ ี ดอกบวั przu (ปลุ .) paraśu ปท ขวาน pé; (คุณ.) paruṣa ปทมฺ หยาบ, แขง็ กระดา้ ง p[R (นปุง.) parṇa ปรศุ ใบไม้ pvRt (ปุล.) parvata ปรุษ ภูเขา ปรณฺ ปรฺวต 265

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป สนั สกฤต โรมัน ไทย คำแปล pšv (ปุล., นปุง.) pallava ปลลฺ ว บอ่ น้า pvn (ปุล.) pavana ปวน ลม pzu (ปลุ .) paśu ปศุ สัตว,์ สตั วเ์ ลยี้ ง pas< u (ปุล.) pāṃsu ปาสุ ฝุ่น paQ (ปุล.) pāṭha ปาฐ บทเรียน paQzala (สตรี.) pāṭhaśālā ปาฐศาลา โรงเรยี น pai[ (ปุล.) pāṇi ปาณิ ฝา่ มอื pat (ปลุ .) pāta ปาต การตก pad (ปุล.) pāda ปาท เท้า padp (ปุล.) pādapa ปาทป ตน้ ไม้ paNw (ปลุ .) pāntha ปานฺถ นกั เดินทาง, นักทอ่ งเทย่ี ว pap (คุณ.) pāpa ปาป บาป, ชว่ั , เลว par (ปุล.) pāra ปาร ฝั่ง paiwvR (ปุล.) pārthiva ปารถฺ ิว พระราชา palk (คณุ .) pālaka ปาลก ผู้รักษา, ผคู้ มุ้ ครอง ip{f (ปลุ .) piṇḍa ปณิ ฑฺ กอ้ นขา้ ว pIfa (สตร.ี ) pīḍā ปฑี า ความเจ็บปวด, บบี คน้ั pIn (คุณ.) pīna ปนี อว้ น pu{y (นปงุ .) puṇya ปุณยฺ บุญ, ความดี pÇu (ปลุ .) putra ปตุ รฺ บตุ ร, ลกู ชาย pnu r! (อพั ย.) punar ปนุ รฺ อกี pru > (อพั ย.) puraḥ ปรุ ะ หนา้ , กอ่ น pura[ (นปุง.) purāṇa ปุราณ ปรุ าณะ 266

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่วั ไป สนั สกฤต โรมนั ไทย คำแปล เมอื ง pru I (สตรี.) purī ปุรี บุรุษ, ผ้ชู าย pué; (ปลุ .) puruṣa ปุรษุ หนังสือ pSu tk (นปุง.) pustaka ปสุ ตฺ ก ดอกไม้ pu:p (นปงุ .) puṣpa ปุษฺป การบูชา pjU a (สตรี.) pūjā ปชู า แผน่ ดนิ pW& vI (สตร.ี ) pṛthvī ปฤถฺวี แสงสวา่ ง àkaz (ปลุ .) prakāśa ปรฺ กาศ ประชาชน àja (สตร.ี ) prajā ปฺรชา นกั ปราชญ์ à} (ปลุ .) prajña ปฺรชฺญ แสงสว่าง à-a (สตรี.) prabhā ปฺรภา เลื่อมใส, ศรทั ธา àsad (ปุล.) prasāda ปรฺ สาท ทิศตะวันออก àacI (สตรี.) prācī ปฺราจี นกั ปราชญ์ àa} (ปุล.) prājña ปฺราชฺญ ชีวิต, ปราณ àa[ (ปุล.) prāṇa ปฺราณ ความปรารถนา àawRna (สตร.ี ) prārthanā ปรฺ ารถฺ นา ปราสาท àasad (ปุล.) prāsāda ปฺราสาท ทรี่ ัก, นา่ รกั iày (คุณ.) priya ปฺรยิ ปตี ิ, พอใจ, ชอบใจ àIit (สตรี.) prīti ปรฺ ีติ ผลไม้ )l (นปงุ .) phala ) พวกพอ้ ง bNxu (ปุล.) bandhu ผล b พนฺธุ 267

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทวั่ ไป สนั สกฤต โรมัน ไทย คำแปล bl (ปลุ .) bala พล กาลงั , พล bhu (คุณ.) bahu พหุ มาก ba[ (ปลุ .) bāṇa พาณ ลูกศร bal (ปุล.) bāla พาล เด็กชาย balk (ปุล.) bālaka พาลก เด็กชาย bahu (ปลุ .) bāhu พาหุ แขน ibfal (ปลุ .) biḍāla พฑิ าล แมว ibNdu (ปุล.) bindu พินฺทุ หยดน้า ibMb (นปงุ .) bimba พมิ พฺ จาน bIj (นปุง.) bīja พีช พชื buiÏ (สตร.ี ) buddhi พุทฺธิ ปัญญา, รแู้ จ้ง bxu (ปลุ .) budha พธุ ผมู้ ปี ัญญา, ผรู้ ู้แจง้ äaü[ (ปลุ .) brāhmaṇa พรฺ าหฺมณ พราหมณ์ -i- (สตรี.) bhakti - ความภักดี -ignI (สตรี.) bhaginī น้องสาว -¼ (ปุล.) bhaṅga ภกตฺ ิ การทาลาย -Ô (นปงุ .) bhadra ภคนิ ี ความดี, ประโยชน์ -y (นปงุ .) bhaya ภงฺค ภัย, ความกลัว -r (นปุง.) bhara ภทฺร นา้ หนัก -tR& (ปลุ .) bhartṛ ภย สามี -ar (ปุล.) bhāra ภร ภาระ ภรฺตฤ ภาร 268

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทั่วไป สนั สกฤต โรมนั ไทย คำแปล -ayaR (สตรี.) bhāryā ภารฺยา ภรรยา -a;a (สตร.ี ) bhāṣā ภาษา ภาษา i-]a (สตรี.) bhikṣā ภกิ ษฺ า ทาน, ของบริจาค i-]uk (ปุล.) bhikṣuka ภิกษฺ ุก ผู้ขอ, ภิกฺษุ -Iit (สตร.ี ) bhīti ภตี ิ กลวั , อนั ตราย -tU (นปงุ .) bhūta ภูต สงิ่ มีชีวิต, สตั ว์ -tU awR (ปลุ .) bhūtārtha ภูตารถฺ ความจริง -Uit (สตรี.) bhūti ภตู ิ ความเจรญิ , รุง่ เรอื ง -pU (ปุล.) bhūpa ภูป พระราชา -Upit (ปลุ .) bhūpati ภูปติ พระราชา -Uim (สตรี.) bhūmi ภมู ิ แผน่ ดิน -Uir (คุณ.) bhūri ภูริ มาก -U;[ (นปุง.) bhūṣaṇa ภษู ณ เครื่องประดบั -T& y (ปุล.) bhṛtya ภฤตยฺ คนรับใช้ -age (ปลุ .) bhoga โภค โภคะ, สมบัติ -aje n (นปุง.) bhojana โภชน อาหาร æmr (ปลุ .) bhramara ภฺรมร แมลงภู่ mi]ka (สตรี.) makṣikā m แมลงวัน mi[(ปลุ .) maṇi แก้วมณี mi[kar (ปลุ .) maṇikāra มกฺษิกา ช่างแกว้ มณี m{fp (ปลุ .) maṇḍapa มณิ ซุ้ม มณิการ มณฑฺ ป 269

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลท่ัวไป สันสกฤต โรมัน ไทย คำแปล mit (สตร.ี ) mati มติ ความรู้ mTSy (ปลุ .) matsya มตฺสยฺ ปลา md (ปุล.) mada มท ความหยง่ิ , ยโส, อวดดี mdn (ปลุ .) madana มทน กามเทพ midra (สตรี.) madirā มทริ า นา้ เมา, สรุ า mxu (นปงุ .) madhu มธุ นา้ ผ้ึง mxku r (ปุล.) madhukara มธุกร ผง้ึ mNÇ (นปุง.) mantra มนฺตฺร มนต์, บทสวด mNd (คุณ.) manda มนทฺ ชา้ myUr (ปลุ .) mayūra มยรู นกยูง mr[ (นปงุ .) maraṇa มรณ ความตาย, มรณะ mharaj (ปลุ .) mahārāja มหาราช มหาราช mihla (สตร.ี ) mahilā มหิลา ผ้หู ญงิ mih; (ปุล.) mahiṣa มหิษ ควาย mhI (สตรี.) mahī มหี แผน่ ดิน mhaTe sv (ปุง.) mahotsava มโหตสฺ ว เทศกาล ma (อพั ย.) mā มา อยา่ mas< (นปงุ .) māṅsa มาส เนอ้ื maxyu R (นปงุ .) mādhurya มาธรุ ยฺ ความหวาน ma[v (ปุล.) māṇava มาณว มาณพ, ชายหนุม่ magR (ปุล.) mārga มารคฺ หนทาง, ถนน mala (สตรี.) mālā มาลา พวงมาลยั , พวงดอกไม้ mas (ปลุ .) māsa มาส เดอื น 270

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทัว่ ไป สันสกฤต โรมนั ไทย คำแปล imÇ (นปงุ .) mitra มติ รฺ มติ ร, เพื่อน imÇta (สตรี.) mitratā มติ รฺ ตา ความเป็นเพ่อื น mu-a (สตรี.) muktā มกุ ตฺ า ไขม่ ุก, มุกดา mui- (สตรี.) mukti มกุ ตฺ ิ ความหลดุ พน้ mou (นปงุ .) mukha มขุ ปาก mOu y (คณุ .) mukhya มขุ ฺย สาคญั , หัวหนา้ muin (ปุล.) muni มุนิ ผรู้ ,ู้ มุนี mkU (คุณ.) mūka มูก เงียบ, ใบ้ moU R (ปลุ .) mūrkha มูรฺข คนโง่ mlU (นปุง.) mūla มลู ราก, เหง้า, เทา้ m&g (ปุล.) mṛga มฤค กวาง, เนื้อ mT& yu (นปงุ .) mṛtyu มฤตยฺ ุ ความตาย m&du (คณุ .) adj, m, n มฤทุ ออ่ น, ละเอยี ด mxe (ปลุ .) megha เมฆ เมฆ mexjal (นปงุ .) meghajāla เมฆชาล กลมุ่ เมฆ meidnI (สตร.ี ) medinī เมทนิ ี แผน่ ดิน mle (ปุล.) mela เมล การรวม, การคบ ma]e (ปลุ .) mokṣa โมกฺษ ความหลดุ พน้ maedk (นปงุ .) modaka โมทก ของหวาน, ขนม y] (ปลุ .) yakṣa y ยักษ์ yjman (ปุล.) yajamāna ผู้บูชายัญ, ผ้บู วงสรวง ยกษฺ ยชมาน 271

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทว่ั ไป สนั สกฤต โรมนั ไทย คำแปล yÇ (อัพย.) yatra ยตฺร ท่ีใด yit (ปลุ .) yati ยติ ฤาษ,ี นกั บวช yTn (ปลุ .) yatna ยตนฺ ความพยายาม, ความมานะ yÇ (อพั ย.) yatra ยตรฺ ที่ใด ywa (อพั ย.) yathā ยถา ฉันใด yid (อพั ย.) yadi ยทิ ถา้ yNÇ (นปุง.) yantra ยนฺตรฺ เครื่องยนต์ yi:q (สตรี.) yaṣṭi ยษฏฺ ิ ไม้เท้า yack (ปลุ .) yācaka ยาจก ขอทาน, ยากจก yaiÇk (ปลุ .) yātrika ยาตฺรกิ ผแู้ สวงบญุ yavt! (อพั ย.) yāvat ยาวตฺ ตราบใด yÏu (นปงุ .) yuddha ยุทธฺ การตอ่ ส้,ู การรบ ywU (นปุง.) yūtha ยูถ ฝูง, กลุ่ม yaejn (นปงุ .) yajana โยชน โยชน์ (16 ก.ม.) yaxe (ปลุ .) yodha โยธ ทหาร, นกั รบ r]a (สตร.ี ) rakṣā r r- (คณุ .) rakta rcnI (สตรี.) racanī รกฺษา การรกั ษา, การปอ้ งกัน rJju (สตรี.) rajju รกฺต สแี ดง rit (สตร.ี ) rati รจนี กลางคนื rw (นปุง.) ratha รชฺชุ เชือก รติ ความยนิ ดี รถ รถ 272

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป สันสกฤต โรมัน ไทย คำแปล rWy (ปลุ .) rathya รถฺย ม้า rWya (สตร.ี ) rathyā รถยฺ า ถนน rm[ (ปลุ .) ramaṇa รมณ สามี riv (ปลุ .) ravi รวิ พระอาทิตย์ rs (ปุล.) rasa รส รส rajpÇu (ปุล.) rājaputra ราชปตุ ฺร ราชบุตร rajpéu ; (ปลุ .) rājapuruṣa ราชปรุ ษุ ราชบรุ ษุ , มหาดเลก็ ra}I (สตรี.) rājñī ราชญฺ ี พระราชนิ ี raJy (นปงุ .) rājña ราชยฺ ราชสมบตั ิ riZm (ปุล.) raṣmi รศฺมิ รศั ม,ี แสง raiÇ (สตรี.) rātri ราตรฺ ิ กลางคืน ram (ปลุ .) rāma ราม พระราม rav[ (ปลุ .) rāvaṇa ราวณ ราวณะ (ทศกณั ฑ์) raiz (ปุล.) rāśi ราศิ กอง rade n (นปุง.) rodana โรทน การรอ้ งไห้ lúm[ (ปุล.) lakṣmaṇa l พระลักษณ์ lúmI (สตร.ี ) lakṣmī พระนางลกั ษมี l¶vela (สตรี.) lagnavelā ลกษฺ ฺมณ ความโชคดี l\"u (คณุ .) laghu ลกษฺ มฺ ี สนั้ l¾a (สตรี.) lajjā ลคนฺ เวลา ความละอาย lta (สตร.ี ) latā ลฆุ เถาวลั ย์ ลชฺชา ลตา 273

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลท่วั ไป สันสกฤต โรมัน ไทย คำแปล ltagh& (นปุง.) latāgṛha ลตาคฤห ซมุ้ เถาวลั ย์ llna (สตรี.) lalanā ลลนา หญงิ สาว lv[ (สตร.ี ) lavaṇa ลวณ เกลือ, เคม็ la¼lU (นปุง.) lāṅgūla ลางคฺ ูล หาง la- (ปลุ .) lābha ลาภ ลาภ, สง่ิ ท่ไี ด้มา il¼ (นปุง.) liṅga ลิงฺค เพศ laek (ปุล.) loka โลก โลก la-e (ปุล.) lobha โลภ ความโลภ v<z (ปุล.) vaṃśa v วงศ์, ตระกลู , เชอ้ื สาย v-« (ปลุ .) vṛkta ผู้กล่าว vcn (นปงุ .) vacana วศ คาพูด vcnIy (คุณ.) vacanīya วกตฺ ฤ ส่ิงที่ควรพดู vÂk (ปลุ .) vañcaka วจน คนโกหก, หลอกลวง vTs (ปลุ .) vatsa วจนยี เดก็ vx (ปุล.) vadha วญจฺ ก นายพราน, การฆ่า vxU (สตรี.) vadhū วตสฺ หญงิ สาว vn (นปงุ .) vana วธ ปา่ vr (คุณ.) vara วธู ประเสริฐ, ดี vrah (ปุล.) varāha วน หมู v[R (ปลุ .) varaṇa วร วรรณะ, สผี ิว v;R (นปงุ .) varṣa วราห ฝน วรฺณ วรฺษ 274

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทัว่ ไป สนั สกฤต โรมัน ไทย คำแปล vLl- (ปุล.) vallabha วลลฺ ภ สาม,ี คนรกั vza (สตรี.) vaśā วศา ภรรยา vsNt (ปลุ .) vasanta วสนฺต ฤดใู บไมผ้ ลิ vsu (นปุง.) vasu วสุ ทรพั ย์ vsuxa (สตร.ี ) vasudhā วสุธา แผน่ ดนิ vStu (นปงุ .) vastu วสตฺ ุ วสั ด,ุ สิ่งของ vSÇ (นปุง.) vastra วสตฺ รฺ ผ้า va (อพั ย.) vā วา หรือ, หรือวา่ vaca (สตร.ี ) vācā วาจา คาพูด, วาจา vat (ปุล.) vāta วาต ลม vatayn (นปงุ .) vātāyana วาตายน หนา้ ต่าง vapI (สตรี.) vāpī วาปี สระน้า vays (ปลุ .) vāyasa วายส มงกุฎ vayu (ปลุ .) vāyu วายุ ลม vair (นปงุ .) vāri วาริ น้า vas (ปุล.) vāsa วาส ที่อยู่ ivkar (ปุล.) vikāra วกิ าร การเปลยี่ นรูป, พกิ าร ivkas (ปุล.) vikāsa วิกาส พฒั นาการ, ความก้าวหนา้ iv¹ (ปลุ .) vighna วฆิ น อุปสรรค ivicÇ (คณุ .) vicitra วิจิตฺร หลากหลาย, แตกต่าง iv*a (สตร.ี ) vidyā วทิ ยฺ า ความรู้ ivxtu (สตร.ี ) vidhuta วิธุต สายฟา้ , ฟา้ แลบ ivna (อพั ย.) vinā วนิ า เว้น 275

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทัว่ ไป สันสกฤต โรมนั ไทย คำแปล ivnaz (ปลุ .) vināśa วนิ าศ ความพนิ าศ ivpiÄ (สตรี.) vipatti วิปตฺติ ความวบิ ตั ิ, ความทกุ ข์ยาก iv-v (ปุล.) vibhava วิภว มงั่ ค่งั , รวย v&Ï (คุณ.) vṛddha วฤทฺธ แก,่ เฒา่ ivmagR (ปุล.) vimārga วิมารคฺ หลงทาง, ประพฤตชิ วั่ ivyaeg (ปลุ .) viyoga วโิ ยค ความวโิ ยค, พลดั พราก ivrav (นปุง.) virāva วริ าว การรอ้ งไห้ ivvah (ปลุ .) vivāha ววิ าห การแตง่ งาน ivivx (คณุ .) vividha วิวธิ ต่างๆ ivziu Ï (สตร.ี ) viśuddhi วิสทุ ธฺ ิ ความบรสิ ุทธิ์ ivñ (นปงุ .) viṣva วศิ วฺ จักรวาล ivñas (ปลุ .) viśvāsa วิศวฺ าส ความมัน่ ใจ, เช่อื มัน่ ivzal (คุณ.) viśāla วศิ าล กวา้ ง, ไพศาล iv; (ปลุ .) viṣa วิษ พษิ , ยาพิษ iv:[u (ปุล.) viṣṇu วิษณุ พระวิษณุ ivhg (ปลุ .) vihaga วหิ ค นก vIiw (สตรี.) vīthi วถี ิ หนทาง vIr (ปุล.) vīra วรี นกั รบ vIyR (นปงุ .) vīrya วีรฺย วีรบรุ ุษ, ผกู้ ลา้ หาญ v&] (ปุล.) vṛkṣa วฤกษฺ ต้นไม้ vw& a (อัพย.) vṛthā วฤถา เปลา่ v;& (ปุล.) vṛṣa วฤษ วัว vde (ปลุ .) veda เวท คัมภรี พ์ ระเวท 276

สนั สกฤต โรมัน ภาษาสันสกฤตสาหรบั บุคคลทั่วไป Vyaº (ปลุ .) vyāghra ไทย คำแปล Vyaix (ปุล.) vyādhi ìIih (ปุล.) vrīhi วยฺ าฆฺร เสือ, พยคั ฆ์ viu Ï (สตร.ี ) vuddhi วฺยาธิ โรค vie d (สตร.ี ) vedi วฺรีหิ ขา้ วเปลือก วทุ ฺธิ ความรู้ z»a (สตรี.) śāṅkā เวทิ เวที, แทน่ บูชา zQ (ปลุ .) śaṭha zÇu (ปุล.) śatru z zcsE ! (อัพย.) śacais ศางฺกา ความสงสยั zr (ปุล.) śara ศฐ คนโกง, คนพาล zrIr (นปงุ .) śarīra ศตรฺ ุ ศัตรู zYya (สตร.ี ) śayyā ศไจสฺ ชา้ ๆ zv (นปงุ .) ṣava ศร ลูกศร zSÇ (นปงุ .) śatra ศรีร ร่างกาย, สรรี ะ zaoa (สตรี.) śākhā ศยยฺ า เตียง zaiNt (สตรี.) śānti ศว ศพ zala (สตร.ี ) śālā ศสตฺ รฺ อาวธุ zail (สตรี.) śāli ศาขา สาขา, กิง่ ไม้ zaSÇ (นปุง.) śātra ศานฺติ ความสงบ izor (ปลุ ., นปุง.) śikhara ศาลา ศาลา izla (สตร.ี ) śilā ศาลิ ข้าวสาลี ศาสตฺ รฺ ความรู้ ศิขร ยอด, บน ศลิ า หิน, ศลิ า 277

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทัว่ ไป สันสกฤต โรมนั ไทย คำแปล izv (ปลุ .) śiva ศิว พระศิวะ izvaly (ปุล.) śivālaya ศวิ าลย วดั ของพระศิวะ izizr (ปุล., นปงุ .) śiśira ศิศิร ฤดูหมอกหรือฤดนู ้าค้าง izzu (ปุล.) śiśu ศิศุ เด็กทารก, เดก็ น้อย iz:y (ปุล.) śiṣya ศิษยฺ ศษิ ย์ zI;R (นปงุ .) śīrṣa ศรี ษฺ หัว, ศรีษะ zuk (ปุล.) śuka ศุก นกแกว้ zUÔ (ปลุ .) śūdra ศูทรฺ คนวรรณะศูทร z&gal (ปลุ .) śṛgāla ศฤคาล สุนัขจง้ิ จอก zae-n (คุณ.) śobhana โศภน ดี, งาม zae-a (สตรี.) śobhā โศภา ความงาม Zyam (คณุ .) śyāma ศฺยาม มดื , มัว Zyaimka (สตรี.) śyāmikā ศยฺ ามกิ า ความมวั หมอง, ไม่บรสิ ทุ ธิ์ ïÏa (สตรี.) śraddhā ศรฺ ทฺธา ความเชอื่ , ความศรัทธา ïÏey (คุณ.) śraddheya ศฺรทเฺ ธย นา่ เชอื่ ถือ ïm (ปุล.) śrama ศฺรม กรรมกร, แรงงาน ïv[ (นปุง.) śravaṇa ศฺรวณ การฟัง, การไดย้ นิ ïóe (คณุ .) śreṣṭha เศรฺ ษฐฺ ดีที่สุด, ประเสรฐิ ทสี่ ุด ðaek (ปุล.) śloka โศลฺ ก โศลก, บทประพนั ธ์ ñïU (สตร.ี ) śvaśrū ศฺวศรฺ ู แมย่ าย ñte (คณุ .) śveta เศวฺ ต สีขาว 278

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทวั่ ไป สนั สกฤต โรมัน ไทย คำแปล sg< m (นปงุ .) saṃgama s การประชมุ , การรวมกัน s<gIt (นปงุ .) saṃgīta เพลง, การรอ้ งเพลง sd< ze (ปลุ .) saṃdeśa สคม ขา่ วสาร, สาสน์ sd< he (ปุล.) saṃdeha สคตี ความสงสยั s<inix (ปุล.) saṃnidhi สเทศ ความใกล้ชดิ s<-ar (ปลุ .) saṃbhāra สเทห การจัดเตรียม, เตรยี มพรอ้ ม sm< ajRn (นปงุ .) saṃmārjana สนธิ ิ การปดั กวาด siKw (นปุง.) sakthi สภาร ขาอ่อน sio (ปลุ .) sakhi สมารชฺ น เพ่ือน soI (สตรี.) sakhī สกฺถิ เพอ่ื นผ้หู ญงิ sÅv (นปงุ .) sattva สขิ ความจรงิ , ความดี sTy (คณุ ., นปงุ .) satya สขี ความจรงิ , ความสัตย์ sTym! (กิ.วิ.) adv สตตฺ ฺว จรงิ แท้ SwUl (คณุ .) sthūla สตยฺ อ้วน, ใหญ่ sda (อพั ย.) sadā สตยฺ มฺ ทกุ เมื่อ sdacar (ปลุ .) sadācāra สถฺ ูล ความประพฤตดิ ี sNXya (สตรี.) sandhyā สทา พลบคา่ , เวลาเยน็ s-a (สตรี.) sabhā สทาจาร สภา, ที่ประชุม smra¼[ (นปงุ .) samarāṅgaṇa สนฺธยฺ า สนามรบ smRw (คณุ .) samartha สภา สามารถ smaj (ปลุ .) samāja สมรางฺคณ ทป่ี ระชมุ สมรฺถ สมาช 279

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บุคคลทวั่ ไป สันสกฤต โรมนั ไทย คำแปล smuÔ (ปลุ .) samudra สมุทฺร ทะเล smhu (ปลุ .) samuha สมหุ การประชมุ , การชุมนมุ sMyk! (กิ.ว.ิ ) samyak สมยฺ กฺ ดี spR (ปลุ .) sarpa สรปฺ งู svÇR (อัพย.) sarvatra สรวฺ ตรฺ ในทที่ ง้ั ปวง sh (อพั ย.) saha สห พรอ้ มด้วย, พรอ้ มกบั , shsa (อพั ย.) sahasā สหสา ทันที, ทนั ใด saxu (ปลุ .) sādhu สาธุ ฤาษี, นักบวช sariw (ปลุ .) sārthi สารถิ สารถี, คนขับรถ sarmye (ปลุ .) sārameya สารเมย สุนขั sawR (ปุล.) sārtha สารฺถ คาราวาน, ขบวน sahs (นปงุ .) sāhasa สาหส การผจญภัย, การเสีย่ งภยั ish< (ปุล.) siṃha สหึ สงิ ห์โต ish< asn (นปงุ .) siṃhāsana สึหาสน ราชบัลลงั ก์ sIta (สตร.ี ) sītā สีตา นางสีดา sou (นปุง.) sukha สขุ ความสขุ sgu iNx (คณุ .) sughandhi สคุ นธฺ ิ มีกลิ่นหอม sucirt (นปุง.) sucarita สุจรติ การประพฤตดิ ี sujn (ปุล.) sujana สุชน คนดี suNdr (คณุ .) sundara สนุ ทฺ ร สวยงาม suri- (คุณ.) surabhi สรุ ภิ มีกลน่ิ หอม svu [R (นปงุ .) suvarṇa สวุ รณฺ ทอง, สุวรรณ svu [kR ar (ปลุ .) suvarṇakāra สุวรณฺ การ ช่างทอง 280

ภาษาสันสกฤตสาหรบั บคุ คลทวั่ ไป สนั สกฤต โรมัน ไทย คำแปล sóu u (อพั ย.) suṣṭhu สษุ ฺฐุ ดี sdU (ปุล.) sūda สทู พอ่ ครวั snU u (ปุล.) sūnu สูนุ ลูกชาย sUyR (ปลุ .) sūrya สรู ฺย ดวงอาทิตย์ si& :q (สตร.ี ) sṛṣṭi สฤษฺฏิ การสรา้ ง (โลก) sena (สตร.ี ) senā เสนา กองทัพ sne apit (ปุล.) senāpati เสนาปติ เสนาบดี sEink (ปลุ .) sainika ไสนิก ทหาร saem (ปลุ .) soma โสม นา้ โสม (ใช้ในพิธบี ชู า) Stuit (สตร.ี ) satuti สตฺ ุติ บทสดุดี, บทสรรเสรญิ Sten (ปุล.) stena เสฺตน ขโมย Swan (นปุง.) sthāna สฺถาน สถานที่ Snhe (ปุล.) sneha เสนฺ ห ความรัก, ความเสนห่ า Svß (ปุล.) svapna สวฺ ปฺน ความฝัน SvgR (ปุล.) svarga สวฺ รคฺ สวรรค์ SviSt (อัพย.) svasti สวฺ สฺติ การทักทาย, ร้องเรียก Svadu (คุณ.) svādu สฺวาทุ อรอ่ ย hr[ (นปงุ .) haraṇa h การนาไป hir[ (ปลุ .) hariṇa กวาง hlahl (นปงุ .) halāhala หรณ ยาพษิ ชนดิ ร้ายแรง hSt (ปลุ .) hasta หริณ มือ หลาหล หสฺต 281

ภาษาสนั สกฤตสาหรบั บคุ คลทัว่ ไป สนั สกฤต โรมัน ไทย คำแปล iht (คุณ.) hita หิต ประโยชน์ ihm (นปงุ .) hima หิม หิมะ ùdy (นปงุ .) hṛdaya หฤทย หัวใจ ýs! (อพั ย.) hyas หยฺ สฺ เมอ่ื วาน, วนั วาน 282