✍️ สันสกฤตขั้นต้น 1

สนั สกฤตขน้ั ต้น 1 llna rWyayam! n gCDit หญิงสาว ยอ่ มไมไ่ ป ในหนทาง jna> kÇu -ayamR ! Avdn! ชน ท. กลา่ วแล้ว กะภรรยา ท่ไี หน bal> àitidnm! iv*am! Sp&hyit เด็ก ยอ่ มปรารถนา ซ่ึงความรู้ ทกุ วนั nÇe e sda za-e a> pZyt> ดวงตา ทส. ยอ่ มเห็น ซง่ึ ความงาม ท. ทุกเม่ือ n&p> sda àja> r]it พระราชา ย่อมรกั ษา ซ่งึ ประชาชน ท. ทุกเมื่อ kaNta> àitidnm! sou en jIviNt หญงิ สาว ท. ยอ่ มมีชีวิตอยู่ ด้วยความสขุ ทุกวนั lta> Aip pada_yam! xaviNt หญงิ สาว ท. ยอ่ มว่งิ ดว้ ยเทา้ ทส. ด้วยเชน่ กัน llna ý> n&pSy kwam! vdit หญงิ สาว ยอ่ มกล่าว ซง่ึ เรอื่ งราว ของพระราชา เมื่อวาน 94

สนั สกฤตขนั้ ตน้ 1 พยัญชนะสนธิ พยัญชนะสนธิ คือการสนธิระหว่างพยัญชนะกับพยัญชนะ พยัญชนะที่พบ บอ่ ยในการประกอบสนธิคือ พยัญชนะ t! (t) • t! (t) อยู่หน้า ตามด้วยสระหรอื พยญั ชนะโฆษะ เปล่ียนเปน็ d! (d) • t! (t) อยู่หน้า ตามด้วยพยัญชนะท่ีสุดวรรค เปล่ียนเป็น พยัญชนะ ท่สี ดุ วรรค หรือ d! (d) • นอกจากน้ยี ังเปล่ียนเป็นรูปอ่นื ได้ ภายใตก้ ฎเดียวกนั น้ี เชน่ tt! + c³m! = tCc³m! tat + cakram = taccakram tt! + DÇm! = tCDÇm! tat + chatram = tacchatram tt! + ïuTva = tCïTu va tat + śrutvā = tacśrutvā tt! + jlm! = tJjlm! tat + jalam = tajjalam พยญั ชนะ n! (n) • n! (n) อยหู่ น้า ตามดว้ ยสระ ให้ซ้อน n! (n) • n! (n) อยหู่ น้า ตามด้วยพยัญชนะอโฆษะ ให้เปลี่ยน n! (n) เปน็ อนสุ วาระ แล้วซ้อน z! ;! s! (ś ṣ s) หน้าพยัญชนะทต่ี ามมาใน ฐานของตน 95

สันสกฤตขนั้ ต้น 1 • พยัญชนะ n! (n) จะเปลีย่ นเปน็ [! (ṇ) ต้องมอี งค์ประกอบตอ่ ไปน้ี - ในคานัน้ จะตอ้ งมอี กั ษร \\ § r! ;! (ṛ ṝ r ṣ ) ตวั ใดตวั หนงึ่ หรือ ท้ังหมดกไ็ ด้ อยหู่ นา้ n! (n) - ระหวา่ ง \\ § r! ;! (ṛ ṝ r ṣ ) กับ n! (n) มพี ยญั ชนะคัน่ กตี่ ัว ก็ได้ ยกเว้นพยญั ชนะวรรค จ ฏ ต และพยัญชนะ ล ศ ส - หลงั พยญั ชนะ n! (n) ตามติดด้วยสระหรือพยญั ชนะ น ม ว ย อกั ษรหน้า ตารางสรุปการเปล่ยี น n! (n) เปน็ [! (ṇ) \\ § r! ;! ตามด้วย ยกเว้นพยัญชนะวรรค จ ฏ ต น สระ หรือ น ม ว ย (ṛ ṝ r ṣ ) และพยัญชนะ ล ศ ส (ตวั ใดตัวหน่ึง) ตวั อย่างการเปลีย่ น n! (n) เปน็ [! (ṇ) (ปรถมา. เอก.) (ตฤตยี า. เอก.) pi]n> → pi][> pakṣinaḥ → pakṣiṇaḥ (ตฤตียา. เอก.) ¢amen → ¢ame[ grāmena → grāmeṇa éÔen → éÔ[e rudrena → rudreṇa พยญั ชนะ s! (s) s! (s) จะเปลี่ยนเป็น ;! (ṣ) เม่ือพยัญชนะหน้าประกอบด้วยสระอื่นท่ีไม่ใช่ A (a) หรอื Aa (ā) เช่น nre + su = nr;e u nare + su = nareṣu (สัปตม.ี พห.ุ ) 96

สันสกฤตขัน้ ต้น 1 ขอ้ สงั เกต • คาที่ลงท้ายด้วยวสิ รรคะ ใชก้ ฎเดยี วกับ A> (aḥ) เชน่ %> ^> Aa>e AaE> @>e (uḥ ūḥ oḥ auḥ eḥ) • วิสรรคะทอี่ ยหู่ นา้ พยญั ชนะ z! ;! s! (ś ṣ s) อาจเปลย่ี นเปน็ z! ;! s! (ś ṣ s) ได้บ้าง เช่น hir> + iz:ym! = hir> iz:ym! หรอื hirz!iz:ym! hariḥ + śiṣyam = hariḥ śiṣyam หรอื hariśśiṣyam • n! z! (n ś) อาจเปลย่ี นเป็น |! D! (ñ ch) หรอื |! z! (ñ ś) ก็ได้ เชน่ +devan! zÇnU ! = devaÁDÇnU ! หรือ dve aÁzÇUn! devān + śatrūn = devāñchatrūn หรือ devāñśatrūn • n! l! (n l) อาจเปล่ยี นเป็น < l! (ṃ l) หรอื l! l! (l l) กไ็ ด้ เชน่ +dve an! lake > = dve a< laek> หรอื dve aLlaek> หรือ devāllokaḥ devān + lokaḥ = devāṃ lokaḥ การสนธิพยญั ชนะอนื่ ๆ สามารถดูได้จากตารางสาเร็จรปู ในตารางตอ่ ไปน้ี 97

สนั สกฤตขนั้ ตน้ 1 ตารางสาเรจ็ รูปพยัญชนะสนธิ (เทวนาคร)ี 1 พยัญชนะหนา้ พยัญชนะหลงั ABCDEF G H I JK k! q! t! p! '! m! n! A> Aa> #> $> k! q! t! p! '! A< n! A> Aa> #> $> k! , o! , p! , )! , ;! , s! 1 k! q! c! p! '! A< |! A> Aa> #> $> z! , (z! →D! ) 2 k! q! c! p! '! A< Az< ! Az! Aaz! #z! $z! c! , D! 3 k! q! q! p! '! A< A<;! A;! Aa;! #;! $;! q! , Q! 4 k! q! t! p! '! A< A<s! As! Aas! #s! $s! t! , w! 5 g! f! d! b! '! A< n! Aae Aa $ $ r! 6 g! f! d! b! '! A< n! Aae Aa g! , \"! , d! , x! , 7 #r! $r! b! , -! , y! , v! g! f! j! b! '! A< |! Aae Aa #r! $r! j!, H! 8 g! f! f! b! '! A< [! Aae Aa #r! $r! f! , F! 9 g! f! l! b! '! A< A< Aae Aa #r! $r! l! 10 g! f! d! b! '! A< n! Aae Aa #r! $r! h! (h→! \"! , F! , f!, -)! 11 '! [! n! m! '! A< n! Aae Aa #r! $r! n! , m! 12 g! f! d! b! '! m! n! Aae Aa #r! $r! A (A →=) 13 g! f! d! b! '! m! n! A Aa 14 #r! $r! สระทุกตัว (ยกเวน้ A) 1 ดัดแปลงจาก Roderick S. Buckneli. Sanskrit Manual (Delhi: Motilal Banarasidass Publishers, 2006) หนา้ 74. 98

สันสกฤตข้นั ต้น 1 ตารางสาเรจ็ รูปพยัญชนะสนธิ (โรมัน) 2 พยญั ชนะหน้า พยญั ชนะหลัง ABCDE F G H I J K k ṭ t p ṅ m n aḥ āḥ iḥ īḥ k ṭ t p ṅ ṃ n aḥ āḥ iḥ īḥ k, kh, p, ph, ṣ, s 1 k ṭ c p ṅ ṃ ñ aḥ āḥ iḥ īḥ ś, (ṣ→ch) 2 k ṭ c p ṅ ṃ ṃṣ aś āś iś īś c, ch 3 k ṭ ṭ p ṅ ṃ ṃṣ aṣ āṣ iṣ īṣ ṭ, ṭh 4 k ṭ t p ṅ ṃ ṃs as ās is īs t, th 5 gḍdbṅ ṃ n o ā ī ī r 6 g ḍ d b ṅ ṃ n o ā ir īr g, gh, d, dh, 7 b, bh, y, v g ḍ j b ṅ ṃ ñ o ā ir īr j, jh 8 g ḍ d b ṅ ṃ ṇ o ā ir īr ḍ, ḍh 9 g ḍ l b ṅ ṃ ṃ o ā ir īr l 10 g ḍ d b ṅ ṃ n o ā ir īr h (h→dh, ḍh, ḍ, bh) 11 ṅ ṇ n m ṅ ṃ n o ā ir īr n, m 12 g ḍ d b ṅ m n o ā ir īr a (a→-) 13 g ḍ d b ṅ m n a ā ir īr สระทกุ ตวั (ยกเว้น a) 14 2 ดัดแปลงจาก Roderick S. Buckneli. Sanskrit Manual (Delhi: Motilal Banarasidass Publishers, 2006) หน้า 74. 99

สนั สกฤตขัน้ ต้น 1 หมายเหตุ 1) A-K คือพยัญชนะท้ายของคาหนา้ (พยัญชนะหนา้ ) 2) 1-14 คอื พยญั ชนะหนา้ ของคาหลัง (พยัญชนะหลัง) 3) นอกจากสระในตวั อย่างแล้ววสิ รรคะทตี่ ามหลังสระอ่นื ๆ กใ็ ช้กฎเกณฑ์ เดยี วกันน้ี เช่น %> ^> @> @>e Aa>e AaE> (uḥ, ūḥ, eḥ, aiḥ, oḥ, auḥ) ตัวอย่างการใช้ตารางสนธิ ตารางจะแบ่งออกเป็น 2 ส่วนคือ พยัญชนะหน้าและพยัญชนะหลัง พยัญชนะหน้าแทนด้วยอักษรภาษาองั กฤษในคอลมั น์ A-K พยัญชนะหลัง แทนด้วยตวั เลขในแถวท่ี 1-14 เม่ือต้องการทราบผลลัพธข์ องการสนธิ ให้ดู ช่องพยัญชนะหน้าก่อนว่าอยู่ในคอลัมน์ไหน (A-K) จากนั้นมองหา พยัญชนะหลังว่าอยู่แถวท่ีเท่าไหร่ (1-14) จุดท่ีตัดกันระหว่างพยัญชนะ หนา้ และพยัญชนะหลงั คอื “ผลลพั ธข์ องสนธิ” ตวั อยา่ งเชน่  เราอยากทราบวา่ k! (k) สนธิกับ g! (g) จะเปน็ พยัญชนะอะไร? เมื่อทาตามข้ันตอนจะพบว่าพยัญชนะ k! (k) อยู่ในคอลัมน์ A และ พยัญชนะ g! (g) อยู่ในแถวท่ี 7 จุดที่ตัดกันก็คือ g! (g) ดังน้ัน k! + g! = g! (k + g = g) พยญั ชนะอืน่ ๆ พงึ เปรยี บเทยี บกบั ตวั อย่างนี้ 100

สันสกฤตขนั้ ต้น 1 แบบฝกึ หดั ทา้ ยบท 1. จงแปลเปน็ ภาษาไทย jna> -ayaRm! pUjyiNt ………….......................................................................................... Sten> mala> caeryit ………….......................................................................................... np& Sy kwam! p&CDis ………….......................................................................................... g¼ayam! llnam! luMpit ………….......................................................................................... lta> zae-m! #CDiNt ………….......................................................................................... 2. จงแปลเปน็ ภาษาสนั สกฤต โจร ท. ย่อมปล้น ซง่ึ สาวน้อย ท. ………………..………………………........................................................... ดวงดาว ท. ย่อมไป ในอากาศ ………………..………………………........................................................... ทา่ น ทส. ย่อมเลน่ ที่แมน่ ้าคงคา ………………..………………………...................................................... หญิงสาว ท. ยอ่ มแสวงหา ซึ่งความงาม ………………..………………………........................................................... พราหมณ์ ย่อมบวงสรวง ดว้ ยพวงดอกไม้ ท. ………………..………………………........................................................... 101

บทที่ 7 นามศัพท์ อิ การนั ต์ วัตถุประสงค์ นกั ศึกษาสามารถ 1. แจกวภิ ักติ อิ การนั ต์ 2. แปลสนั สกฤตเปน็ ไทยและไทยเปน็ สันสกฤต เนอื้ หาวิชา 1. นามศัพท์ อิ การนั ต์ 2. การแจกวิภกั ติ อิ การนั ต์ ปุลลิงค์ 3. การแจกวภิ กั ติ อิ การันต์ นปงุ สกลิงค์ 4. การแจกวภิ กั ติ อิ การันต์ สตรีลงิ ค์ 5. แปลสันสกฤตเป็นไทยและไทยเปน็ สนั สกฤต ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● นามศพั ท์ อิ การนั ต์ อิ การันต์ ในภาษาสันสกฤตมีครบทั้ง 3 ลิงค์ เมื่อนาวิภักตินามไปประกอบ กบั คานาม บางแหง่ จะมีการเปล่ียนแปลงรปู เนื่องจากการสนธิ ก่อนการแจก วภิ ักติใหล้ บสระท่ีอยทู่ า้ ยคานามก่อน จากนน้ั นาวภิ ักตสิ าเรจ็ รปู นไ้ี ปประกอบ กบั คานาม อิ การนั ต์ ได้เลย 102

สนั สกฤตขน้ั ตน้ 1 วิภกั ตสิ าเรจ็ รปู อิ การันต์ ปุลลิงค์ วิภักติ เอก. ทว.ิ พหุ. ประถมา. ทวิตียา. #s! (#>) $ Ays! (Ay>) ตฤตยี า. จตุรถ.ี is (iḥ) ī ayas (ayaḥ) ปัญจมี. ษษั ฐ.ี #m! $ $n! สัปตมี. สมั โพธน. im ī īn #na #_yam! #i-s! (#i->) inā ibhyām ibhis (ibhiḥ) Aye #_yam! #_y> (#_y>) aye ibhyām ibhyas (ibhyaḥ) @s! (@>) #_yam! #_y> (#_y>) es (eḥ) ibhyām ibhyas (ibhyaḥ) @s! (@>) yaes! (yae>) $nam! es (eḥ) yos (yoḥ) īnām AaE yase ! (yae>) #;u au yos (yoḥ) iṣu @ $ Ays! (Ay>) e ī ayas (ayaḥ) 103

สนั สกฤตขั้นต้น 1 ตัวอย่างการแจกวภิ ักติ อิ การันต์ ปลุ ลงิ ค์ วิภักติ muin (ผู้ร,ู้ มนุ ี) พหุ. ประถมา. เอก. ทวิ. ทวิตยี า. muny> ตฤตยี า. miu n> mnu I จตุรถ.ี munayaḥ ปญั จมี. muniḥ munī ษัษฐ.ี munIn! สัปตมี. muinm! mnu I สัมโพธน. munīn munim munī muini-> muinna muin_yam! munibhiḥ muninā munibhyām muin_y> mnu ye miu n_yam! munibhyaḥ munaye munibhyām miu n_y> mun>e muin_yam! munibhyaḥ muneḥ munibhyām mnu Inam! mnu >e muNyae> munīnām muneḥ munyoḥ muin;u munaE muNya>e muniṣu munau munyoḥ mnu y> mune munI munayaḥ mune munī 104

สันสกฤตข้นั ต้น 1 นามศพั ท์ อิ การนั ต์ ปลุ ลงิ ค์ AiGn (ไฟ, เทพอคั น)ี Aitiw (แขก, ผมู้ าเยือน) Air (ข้าศึก, ศตั ร)ู Ais (ดาบ) Aih (งู) Ail (ผงึ้ ) %dix (ทะเล) \\i; (ฤาษี) kip (ลิง) kiv (กวี) igir (ภูเขา) gh& pit (เจ้าบา้ น) jlix (ทะเล) inix (ขมุ ทรพั ย)์ n&pit (พระราชา) pai[ (ฝ่ามอื ) -pU it (พระเจ้าแผ่นดนิ ) mi[ (แก้วมณี) miu n (ผู้ร,ู้ มุน)ี riv (พระอาทติ ย)์ riZm (รศั ม,ี แสง) Vyaix (โรค) sariw (คนขบั รถ, สารถี) senapit (เสนาบด)ี ตัวอยา่ งประโยค พระเจา้ แผ่นดนิ ชนะแล้ว ซึง่ ขา้ ศึก คนขับรถ ยอ่ มปรารถนา ซง่ึ แกว้ มณี ทส. n&p> Airm! Ajyt! นา้ ในทะเล ยอ่ มแห้ง sariw> m[I Sp&hyit ทรพั ย์ ท. ของกวี ยอ่ มพินาศ jlxaE jlm! zu:yit ศตั รู ท. ของพระราชา ย่อมมา kve> xnain nZyiNt -Upte> Ary> AagCDiNt 105

สนั สกฤตขน้ั ต้น 1 วิภกั ตสิ าเรจ็ รูป อิ การนั ต์ นปุงสกลิงค์ วภิ กั ติ เอก. ทว.ิ พหุ. ประถมา. ทวติ ยี า. # #nI $in ตฤตยี า. จตรุ ถ.ี i inī īni ปญั จม.ี ษัษฐี. # #nI $in สัปตมี. สัมโพธน. i inī īni #na #_yam! #i-s! (#i->) inā ibhyām ibhis (ibhiḥ) #ne #_yam! #_y> (#_y>) ine ibhyām ibhyas (ibhyaḥ) #ns! (#n>) #_yam! #_y> (#_y>) inas (inaḥ) ibhyām ibhyas (ibhyaḥ) #ns! (#n>) #naes! (#nae>) $nam! inas (inaḥ) inos (inoḥ) īnām #in #nase ! (#nae>) #;u ini inos (inoḥ) iṣu #, @ #nI $in i, e inī īni ข้อสังเกต ต่างจากปุลลงิ ค์เลก็ นอ้ ยเฉพาะ ประถมา. และทวีตียา. เอก. ทวิ. พห.ุ จตรุ ถ.ี - สปั ตมี. เอก. สมั โพธน. ทว.ิ พหุ. 106

สนั สกฤตขัน้ ตน้ 1 ตวั อย่างการแจกวภิ กั ติ อิ การันต์ นปงุ สกลงิ ค์ วภิ กั ติ vair (นา้ ) พหุ. ประถมา. เอก. ทวิ. ทวติ ยี า. varIi[ ตฤตยี า. vair vair[I จตุรถี. vārīṇi ปัญจม.ี vāri vāriṇī ษษั ฐี. varIi[ สัปตม.ี vair vair[I สัมโพธน. vārīṇi vāri vāriṇī vairi-> vair[a vair_yam! vāribhiḥ vāriṇā vāribhyām vair_y> vair[e vair_yam! vāribhyaḥ vāriṇe vāribhyām vair_y> vair[> vair_yam! vāribhyaḥ vāriṇaḥ vāribhyām varI[am! vair[> vair[ae> vārīṇām vāriṇaḥ vāriṇoḥ vair;u vairi[ vair[ae> vāriṣu vāriṇi vāriṇoḥ varIi[ vair, vare vair[I vārīṇi vāri, vāre vāriṇī 107

สันสกฤตขั้นตน้ 1 นามศัพท์ อิ การนั ต์ นปุงสกลงิ ค์ Ai] (นัยน์ตา) ASiw (กระดกู ) dix (นมสม้ ) vair (นา้ ) siKw (ขาอ่อน) ตวั อย่างประโยค vair[a hStaE ]lyit เขา ยอ่ มลา้ ง ซึง่ มือ ทส. ด้วยนา้ Stne > dxIin Acaeryt! ขโมย ลกั แล้ว ซึ่งนมสม้ ท. Vyaxy> Ai][I pIfyiNt โรคภยั ท. ย่อมเบียดเบยี น ซึ่งนัยน์ตา ทส. igraE ASiw laekyam> เรา ท. ย่อมมองดู ซึง่ กระดูก บนภเู ขา Aitiw> gh& e dxIin Aoadt! แขก กินแลว้ ซึ่งนมสม้ ท. ในเรือน 108

สันสกฤตขน้ั ตน้ 1 วิภักตสิ าเร็จรปู อิ การนั ต์ สตรีลงิ ค์ วภิ กั ติ เอก. ทวิ. พห.ุ ประถมา. ทวติ ยี า. #s! (#>) $ Ays! (Ay>) ตฤตยี า. จตรุ ถ.ี is (iḥ) ī ayas (ayaḥ) ปญั จม.ี ษษั ฐี. #m! $ $s! ($>) สปั ตมี. สมั โพธน. im ī īs (īḥ) ya #_yam! #i-s! (#i->) yā ibhyām ibhis (ibhiḥ) Ay,e yE #_yam! #_y> (#_y>) aye, yai ibhyām ibhyas (ibhyaḥ) @s! , yas! (@>, ya>) #_yam! #_y> (#_y>) es, yās (eḥ, yāḥ) ibhyām ibhyas (ibhyaḥ) @s! , yas! (@>, ya>) yase ! (yae>) $nam! es, yās (eḥ, yāḥ) yos (yoḥ) īnām Aa,E yam! yaes! (yae>) #;u au, yām yos (yoḥ) iṣu @ $ Ays! (Ay>) e ī ayas (ayaḥ) ข้อสังเกต ตา่ งจากปุลลงิ ค์เล็กน้อยเฉพาะทวิตียา. พห.ุ และ ตฤตยี า.-สปั ตมี. เอก. 109

สนั สกฤตขน้ั ต้น 1 ตัวอย่างการแจกวิภักติ อิ การนั ต์ สตรีลิงค์ วิภักติ mit (ความร)ู้ พห.ุ ประถมา. เอก. ทว.ิ ทวติ ียา. mty> ตฤตียา. mit> mtI จตรุ ถ.ี matayaḥ ปญั จมี. matiḥ matī ษษั ฐี. mtI> สัปตม.ี mitm! mtI สัมโพธน. matīḥ matim matī miti-> mTya mit_yam! matibhiḥ matyā matibhyām mit_y> mtye , mTyE mit_yam! matibhyaḥ mataye, matyai matibhyām mit_y> mte> , mTya> mit_yam! matibhyaḥ mateḥ, matyāḥ matibhyām mtInam! mte> , mTya> mTya>e matīnām mateḥ, matyāḥ matyoḥ mit;u mtaE , mTyam! mTyae> matiṣu matau, matyām matyoḥ mty> mte mtI matayaḥ mate matī 110

สันสกฤตข้ันต้น 1 นามศัพท์ อิ การันต์ สตรีลงิ ค์ $it (ความจัญไร, วบิ ตั ิ) kIitR (เกียรติ) jait (การเกิด, กาเนิด) xUil (ผง, ธลุ ี) -Uit (ความเจรญิ ) -Uim (แผน่ ดิน) -iµ (ความภกั ด)ี miu µ (ความหลุดพน้ ) yi:q (ไม้เท้า) raiÇ (กลางคนื ) vuiÏ (ความร้)ู vie d (เวท,ี แทน่ บชู า) si& :q (การสรา้ ง) Stiu t (บทสดดุ )ี zaiNt (ความสงบ) zail (ขา้ วสาลี) ตวั อยา่ งประโยค raÇaE hStaE A]lyt! เขา ล้างแล้ว ซึ่งมือ ทส. ในกลางคนื Aacaya>R Stuitm! vdiNt อาจารย์ ท. ย่อมกลา่ ว ซง่ึ บทสดุดี jna> zaiNtm! ASph& yn! ชน ท. ปรารถนาแลว้ ซ่ึงความสงบ äaü[a> muiµm! Agve;yn! พราหมณ์ ท. แสวงหาแล้ว ซึง่ ความหลดุ พ้น 111

สันสกฤตขน้ั ตน้ 1 แบบฝกึ หดั ทา้ ยบท 1. จงแปลเปน็ ภาษาไทย pai[_yam! zI;mR ! ASpz& t! ram> kipi-> rav[m! jyit mexa> idva Aakaze gCDiNt jna> sda rivm! nmiNt yaexa> AsIn! Avhn! 2. จงแปลเป็นภาษาสันสกฤต เด็กชาย ท. ยอ่ มลา้ ง ซ่งึ ฝา่ มือ ทส. ทุกวนั กวี ท. สรรเสรญิ แลว้ ซ่งึ พระเจ้าแผน่ ดิน ท. เรา ท. ไหวแ้ ลว้ ซ่ึงฤาษี ทส. ศษิ ย์ ทส. ย่อมขอ ซง่ึ ข้าวเปลือก ท. พราหมณ์ จับแลว้ ซงึ่ ไมเ้ ท้า ท. 112

สนั สกฤตขนั้ ต้น 1 บทท่ี 8 คณุ ศัพท์ วัตถปุ ระสงค์ นักศึกษาสามารถ 1. แจกวภิ กั ติคณุ ศพั ท์ 2. แปลสันสกฤตเปน็ ไทยและไทยเป็นสนั สกฤต เนื้อหาวิชา 1. คุณศัพท์ 2. การแจกวิภกั ตคิ ณุ ศัพท์ 3. อัพยยศพั ท์บางตัว ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● คณุ ศัพท์ คุณศัพท์คือคาขยายนามศัพท์ เพื่อให้ความหมายชัดเจนขึ้น ภาษาสันสกฤต เรียกว่าวิเศษณะ มักจะวางไว้หน้าคาที่ต้องการขยาย คาคุณศัพท์ต้อง ประกอบด้วยลิงค์ วจนะ และวิภักติเดียวกับคาท่ีขยายเสมอ คุณศัพท์เป็นได้ ทั้ง 3 ลิงค์ คือปุลลิงค์ นปุงสกลิงค์ และสตรีลิงค์ ขึ้นอยู่กับคาท่ีไปขยาย ถ้าคุณศัพท์ขยายนามศัพท์ลิงค์ใด ก็ให้เปลี่ยนเป็นลิงค์น้ัน และแจกรูปให้มี วภิ ักตแิ ละวจนะตรงกันโดยไมต่ อ้ งสนใจว่าคาทีข่ ยายนน้ั เปน็ การนั ตอ์ ะไร คุณศัพท์ทล่ี งท้ายด้วยสระ A (a) มวี ธิ ีการแจกวิภักติต่างกนั เลก็ นอ้ ยคือ • ขยายคานามที่เป็นปุลลิงค์ การันต์ใดก็แล้วแต่ คุณศัพท์คงเป็น A (a) เหมือนเดมิ แจกวิภักตติ ามแบบ อ การันต์ ปลุ ลิงค์ เช่น 113

สนั สกฤตขนั้ ต้น 1 iày> pué;> บุรุษ ผู้เป็นทีร่ ัก iàya> péu ;a> บรุ ษุ ทง้ั หลาย ผ้เู ป็นท่ีรกั • ขยายคานามท่ีเป็นนปุงสกลิงค์ การันต์ใดก็แล้วแต่ คุณศัพท์คงเป็น A (a) เหมอื นเดมิ แจกวิภกั ติตามแบบ อ การันต์ นปงุ สกลงิ ค์ เช่น iàym! imÇm! มติ ร ผเู้ ปน็ ทร่ี ัก iàyai[ imÇain มิตรทัง้ หลาย ผเู้ ปน็ ทีร่ กั • ขยายคานามที่เป็นสตรีลิงค์ การันต์ใดก็แล้วแต่ ให้ลง Aa (ā) หรือ $ (ī) ซ่ึงสามารถตรวจสอบได้จากพจนานุกรมว่าคุณศัพท์นั้นนิยมลงแบบไหน จากนนั้ แจกวิภักติตามแบบ อา หรอื อี การันต์ สตรีลงิ ค์ เชน่ iàya kNya หญิงสาว ผูเ้ ป็นทีร่ กั sNu dyR> kNya> หญงิ สาวทัง้ หลาย ผู้งดงาม ส่วนคุณศัพท์ท่ีลงท้ายด้วยสระอื่นจะแจกวิภักติตามแบบการันต์น้ัน ๆ โดยมี ลิงค์ วิภักติ และวจนะเดียวกันกับนามศัพท์ท่ีไปขยาย เช่น คุณศัพท์ลงท้าย ดว้ ยสระอิ ขยายนามศัพท์เพศชายจะแจกวิภกั ติตามแบบ อิ การันต์ ปุลลิงค์ เป็นต้น ส่วนคุณศัพท์ที่ลงท้ายด้วยสระอ่ืนก็ใช้วิธีเดียวกันน้ี หลักการคือ ผนั ตามการนั ต์ของคณุ ศัพท์ โดยมลี ิงค์ วภิ กั ติ และวจนะเดียวกัน 114

สันสกฤตข้นั ต้น 1 ตัวอย่างการแจกวภิ ักตคิ ุณศัพท์ทลี่ งทา้ ยด้วย A (a) วิภักติ iày (ที่รัก) พหุ. ประถมา. ทวติ ยี า. ปลุ ลงิ ค์ ตฤตียา. เอก. ทว.ิ จตุรถี. ปัญจม.ี iày> iàyaE iàya> ษัษฐี. สัปตม.ี priyaḥ priyau priyāḥ สัมโพธน. iàym! iàyaE iàyan! priyam priyau priyān iàye[ iàya_yam! iàyE> priyeṇa priyābhyām priyaiḥ iàyay iàya_yam! iày_e y> priyāya priyābhyām priyebhyaḥ iàyat! iàya_yam! iày_e y> priyāt priyābhyām priyebhyaḥ iàySy iàyyae> iàya[am! priyasya priyayoḥ priyāṇām iàye iàyya>e iàye;u priye priyayoḥ priyeṣu iày iàyaE iàya> priya priyau priyāḥ 115

สนั สกฤตขน้ั ต้น 1 วิภกั ติ iày (ที่รกั ) พห.ุ ประถมา. นปงุ สกลงิ ค์ ทวิตียา. เอก. ทว.ิ ตฤตียา. iàym! iàye iàyai[ จตรุ ถ.ี ปญั จมี. priyam priye priyāṇi ษษั ฐี. สัปตม.ี iàym! iàye iàyai[ สมั โพธน. priyam priye priyāṇi iàye[ iàya_yam! iày>E priyeṇa priyābhyām priyaiḥ iàyay iàya_yam! iày_e y> priyāya priyābhyām priyebhyaḥ iàyat! iàya_yam! iày_e y> priyāt priyābhyām priyebhyaḥ iàySy iàyya>e iàya[am! priyasya priyayoḥ priyāṇām iàye iàyyae> iàye;u priye priyayoḥ priyeṣu iày iàye iàyai[ priya priye priyāṇi ข้อสังเกต ตา่ งจาก ปุลลิงค์ เล็กนอ้ ย เฉพาะ ประถมา. เอก. ทวิ. พหุ. ทวติ ียา. ทว.ิ พหุ. และ สัมโพธน. ทวิ.พห.ุ 164

สนั สกฤตข้นั ต้น 1 วภิ กั ติ iày (ท่ีรกั ) พห.ุ ประถมา. ทวติ ยี า. สตรีลิงค์ ตฤตยี า. เอก. ทวิ. จตุรถ.ี ปัญจม.ี iàya iàye iàya> ษัษฐ.ี สปั ตมี. priyā priye priyāḥ สัมโพธน. iàyam! iàye iàya> priyām priye priyāḥ iàyya iàya_yam! iàyai-> priyayā priyābhyām priyābhiḥ iàyayE iàya_yam! iàya_y> priyāyai priyābhyām priyābhyaḥ iàyaya> iàya_yam! iàya_y> priyāyāḥ priyābhyām priyābhyaḥ iàyaya> iàyayae> iàyanam! priyāyāḥ priyāyoḥ priyānām iàyayam! iàyaya>e iàyasu priyāyām priyāyoḥ priyāsu iàye iàye iàya> priye priye priyāḥ 117

สนั สกฤตขัน้ ต้น 1 ตัวอยา่ งคุณศัพท์ท่ขี ยายคานามปุลลิงค์ iày> pué;> บุรุษ ผูเ้ ปน็ ท่ีรัก iàyaE pué;aE บุรุษ ทส. ผเู้ ปน็ ทรี่ กั iàya> pué;a> บรุ ษุ ท. ผู้เปน็ ทรี่ ัก iàym! péu ;m! ซึง่ บรุ ุษ ผเู้ ปน็ ท่ีรัก iàyan! péu ;an! ซึ่งบุรษุ ท. ผู้เป็นท่ีรกั iàyne péu ;e[ ด้วยบุรุษ ผเู้ ป็นท่ีรกั iày>E pué;>E ดว้ ยบุรษุ ท. ผูเ้ ปน็ ทร่ี กั iàyay péu ;ay แกบ่ ุรุษ ผู้เป็นที่รกั iàye_y> péu ;e_y> เพอ่ื บุรุษ ท. ผเู้ ปน็ ท่ีรัก iàyat! pué;at! จากบุรุษ ผูเ้ ป็นทรี่ ัก iàySy pué;Sy ของบรุ ษุ ผู้เป็นทรี่ ัก iàye péu ;e ในบรุ ษุ ผู้เป็นทร่ี กั iày;e u péu ;e;u ในบุรุษ ท. ผ้เู ป็นทีร่ ัก iày> muin> มนุ ี ผ้เู ปน็ ทีร่ ัก iàyaE munI มุนี ทส. ผเู้ ปน็ ทร่ี กั iàya> mnu y> มนุ ี ท. ผู้เป็นที่รัก iàym! muinm! ซ่ึงมนุ ี ผู้เป็นท่รี กั iàyan! munIn! ซง่ึ มุนี ท. ผู้เปน็ ทร่ี ัก iàyen muinna ดว้ ยมนุ ี ผเู้ ปน็ ท่ีรัก 118

สนั สกฤตข้นั ต้น 1 iàyE> muini-> ด้วยมุนี ท. ผู้เปน็ ทรี่ ัก iàyay mnu ye แก่มนุ ี ผ้เู ป็นทรี่ กั iàye_y> muin_y> เพ่ือมนุ ี ท. ผูเ้ ปน็ ทีร่ กั iàyat! mnu e> จากมนุ ี ผู้เปน็ ทร่ี ัก iàySy mnu e> ของมนุ ี ผ้เู ป็นท่รี ัก iàye munaE ในมุนี ผเู้ ป็นที่รัก ตวั อย่างคุณศพั ท์ทีข่ ยายคานามนปุงสกลงิ ค์ iàym! ngrm! เมือง ทเี่ ป็นทรี่ ัก iàye ngre เมือง ทส. ท่ีเปน็ ทรี่ กั iàyai[ ngrai[ เมอื ง ท. ท่เี ป็นที่รกั iàye[ ngre[ ดว้ ยเมือง ท่เี ปน็ ท่ีรัก iàyE> ngrE> ด้วยเมอื ง ท. ท่ีเปน็ ท่ีรกั iàyay ngray แกเ่ มือง ที่เปน็ ท่รี กั iàye_y> ngr_e y> แกเ่ มือง ท. ทเ่ี ปน็ ที่รกั iàyat! ngrat! จากเมอื ง ท่เี ปน็ ทีร่ กั iàySy ngrSy แห่งเมือง ทเี่ ป็นทร่ี กั iàya[am! ngra[am! แห่งเมอื ง ท. ทีเ่ ป็นท่ีรัก iàye ngre ในเมอื ง ท่ีเป็นทรี่ กั iày;e u ngre;u ในเมอื ง ท. ทเี่ ปน็ ที่รัก 119

สนั สกฤตขนั้ ต้น 1 iàym! Ai] นัยนต์ า ทเี่ ป็นท่รี กั iàye Ai][I นัยน์ตา ทส. ท่ีเป็นทรี่ กั iàyai[ A]Ii[ นยั นต์ า ท. ท่เี ป็นทร่ี กั iàye[ Ai][a ด้วยนยั น์ตา ท่เี ปน็ ทร่ี กั iàyE> Ai]i-> ดว้ ยนยั นต์ า ท. ที่เป็นท่รี กั iàyay Ai][e แก่นยั น์ตา ท่เี ป็นทร่ี ัก iàye_y> Ai]_y> แกน่ ยั นต์ า ท. ทเี่ ปน็ ทร่ี ัก iàyat! Ai][> จากนัยนต์ า ท่เี ปน็ ท่ีรัก iàySy Ai][> แห่งนัยนต์ า ที่เป็นท่ีรัก iàya[am! A]I[am! แหง่ นัยนต์ า ท. ทเ่ี ปน็ ทรี่ ัก iàye Ai]i[ ในนยั นต์ า ทเ่ี ป็นทรี่ ัก iày;e u Ai];u ในนยั นต์ า ท. ท่เี ปน็ ท่ีรัก ตัวอย่างคุณศพั ท์ทีข่ ยายคานามสตรีลิงค์ iàya kNya หญิงสาว ผเู้ ปน็ ท่รี กั iàye kNye หญิงสาว ทส. ผเู้ ป็นที่รกั iàya> kNya> หญิงสาว ท. ผู้เปน็ ทร่ี ัก iàyam! kNyam! ซ่งึ หญงิ สาว ผูเ้ ปน็ ท่รี ัก iàyya kNyya ดว้ ยหญงิ สาว ผเู้ ป็นทร่ี กั iàya_yam! kNya_yam! ด้วยหญงิ สาว ทส. ผู้เปน็ ทร่ี กั 120

สันสกฤตขนั้ ต้น 1 iàyayE kNyayE แกห่ ญงิ สาว ผเู้ ปน็ ที่รกั iàya_y> kNya_y> แก่หญิงสาว ท. ผูเ้ ปน็ ทร่ี ัก iàyaya> kNyaya> จากหญิงสาว ผู้เปน็ ที่รกั iàyyae> kNyyae> แหง่ หญงิ สาว ทส. ผเู้ ป็นทร่ี กั iàya[am! kNyanam! แหง่ หญงิ สาว ท. ผเู้ ปน็ ทรี่ กั iàyayam! kNyayam! ในหญงิ สาว ผ้เู ป็นทรี่ กั iàyayasu kNyasu ในหญงิ สาว ท. ผู้เปน็ ท่รี กั iàya kIitR> เกียรติ อนั เป็นทรี่ ัก iàye kItIR เกียรติ ทส. อันเป็นท่ีรกั iàya> kItyR > เกียรติ ท. อนั เป็นทรี่ กั iàyam! kIitmR ! ซึ่งเกยี รติ อนั เป็นทร่ี กั iàyya kITRya ดว้ ยเกยี รติ อันเปน็ ที่รกั iàya_yam! kIitR_yam! ด้วยเกยี รติ ทส. อนั เป็นทร่ี กั iàyayE kItyR e เพือ่ เกียรติ อันเป็นทรี่ กั iàya_y> kIit_R y> เพอ่ื เกยี รติ ท. อันเป็นท่รี ัก iàyaya> kIt>Re จากเกยี รติ อนั เป็นท่ีรัก iàyya>e kITyR ae> จากเกียรติ ทส. อันเปน็ ที่รัก iàya[am! kItI[R am! แหง่ เกียรติ ท. อันเป็นทรี่ ัก iàyayam! kItaRE ในเกียรติ อันเปน็ ที่รัก iàyasu kIit;R u ในเกียรติ ท. อนั เปน็ ท่ีรัก 121

สนั สกฤตขั้นต้น 1 คณุ ศพั ทบ์ างตวั kIz (ผอม) dI\"R (ยาว) ANx (มดื , บอด) %dar (ใจกว้าง) inp[u (เชีย่ วชาญ) kuzl (ฉลาด) k:« [ (สดี า) pé; (หยาบ, กระด้าง) ximRk (ผูม้ ีธรรม) nv (ใหม่) ivzal (กวา้ ง, ไพศาล) nIc (ตา่ ) pIn (อ้วน) SwlU (อ้วน, ใหญ)่ iày (เป็นท่ีรัก) vÏ& (แก่, เฒา่ ) Zvet (สีขาว) suNdr (สวยงาม) ตัวอยา่ งประโยค suNdrIm! llnam! p&CDaim ข้าพเจ้า ย่อมถาม ซ่ึงหญิงสาว ผู้สวยงาม ivzalayam! xrayam! jIviNt เขา ท. ย่อมมีชีวิตอยู่ ในแผน่ ดนิ อันกว้างใหญ่ kuzla kNya hsit หญิงสาว ผู้ฉลาด ย่อมหวั เราะ Zvte am! malam! laekyaim ข้าพเจ้า ยอ่ มมองดู ซ่งึ พวงดอกไม้ สขี าว 122

สนั สกฤตข้นั ต้น 1 ximRk> np& > jnan! palyit พระเจา้ แผน่ ดนิ ผ้มู ีธรรม ยอ่ มคมุ้ ครอง ซ่งึ ชน ท. ram> Zvte m! Añm! Aaraehit พระราม ย่อมข้นึ สู่มา้ สีขาว pIn> Vyaº> ma<sm! Aoadt! เสอื ตวั อว้ น กนิ แล้ว ซ่ึงเน้อื nva> yaxe a> zran! i]piNt ทหาร ท. ใหม่ ยอ่ มขวา้ ง ซงึ่ ลกู ศร ท. pué;aE sNu drm! ngrm! AgCDtam! บรุ ุษ ทส. ไปแล้ว สู่เมือง ทสี่ วยงาม v;aR ivzale vne v;Rit ฝน ย่อมตก ในป่า อันกว้างใหญ่ 123

สนั สกฤตข้ันต้น 1 แบบฝกึ หัดทา้ ยบท 1. จงแปลเปน็ ภาษาไทย k«:[a> Aly> vne jIviNt \\;y> sNu drm! mi[m! TyjiNt kaNta> Zvetm! pu:pm! #CDiNt SwlU > Aih> Ajan! Aoadt! -Upit> kuzlm! sne apitm! Avdt! 2. จงแปลเป็นสันสกฤต ชาวนา เลีย้ งแล้ว ซึ่งแมโ่ ค ตัวอ้วน ศษิ ย์ ท. ตีแลว้ ซึ่งโจร เฒา่ ทา่ น ยอ่ มระลึกถึง ซึ่งมติ ร ท. ผฉู้ ลาด ษี ผู้ใจกวา้ ง ย่อมให้ ซึง่ ความรู้ กวี พึงสรรเสรญิ ซ่งึ พระเจ้าแผ่นดนิ ผ้มู ีธรรม 124

สนั สกฤตขั้นตน้ 1 3. จงนาคุณศัพท์ในชอ่ งขวามือ เติมลงในชอ่ งว่างใหไ้ ด้ความหมาย สมบรู ณ์ _______ kip> zalI> oadit k«:[ (ดา) Vyaº> _______ vne vsit ivzal (กวา้ งใหญ่, ไพศาล) _______ kiv> np& itm! zs< it kuzl (ฉลาด) _______ suv[Rm! yCDam> nv (ใหม)่ _______ yaex> vnm! gCDit inp[u (เช่ียวชาญ) Vyaxy> _______ mnu:yan! pIfyiNt kIz (ผอม) _______ kmlain ApZyt! _______ inzayam! tara> pZyam> sNu dr (สวยงาม) jn> _______ \\i;m! pjU yit ANx (มดื , บอด) ram> _______kipi-> jyit ximkR (ผู้มีธรรม) Zvte (ขาว) 125

บทท่ี 9 สรรพนาม วัตถปุ ระสงค์ นักศกึ ษาสามารถ 1. แจกวภิ ักติสรรพนาม 2. แปลสนั สกฤตเปน็ ไทยและไทยเปน็ สันสกฤต เน้ือหาวิชา 1. สรรพนาม 2. การแจกวภิ ักติสรรพนาม ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● สรรพนาม หรือสรฺวศัพท์ หมายถึงคาท่ีใช้เรียกแทนนามนามท่ีกล่าวถึงแล้ว เพื่อไม่ให้ซาซาก ซึ่งจะช่วยให้เนือความกระชับและไพเราะมากขึน แบง่ ออกเปน็ 2 ประเภทตามลกั ษณะการใช้งานคอื • บุรุษสรรพนาม คือศัพท์สาหรับใช้แทนชื่อคน สัตว์ และสิ่งของท่ี กล่าวถึงแล้ว นบั ตามบรุ ุษแบง่ ออกเปน็ 3 ชนดิ ไดแ้ ก่ - บุรุษที่ 3 หมายถึงผู้ท่ีถูกกลา่ วถึง ไม่ไดอ้ ยู่ในวงสนทนาด้วย ภาษา สันสกฤตใช้ศัพท์ td! (tad) แปลวา่ เขา, เธอ, มัน เปน็ ตน้ - บุรุษที่ 2 หมายถึงผู้ฟัง ผู้ที่สนทนาด้วย ใช้ศัพท์ yu:md! (yuṣmad) แปลว่า ทา่ น, คุณ เป็นต้น - บุรุษที่ 1 หมายถึงผู้พูดเอง ใช้ศัพท์ ASmd! (asmad) แปลว่า ขา้ พเจา้ , ฉัน, เรา เปน็ ต้น • วิเศษณสรรพนาม คือนามท่ีใช้แทนสิ่งทังปวง โดยทาหน้าท่ีขยาย ความ ทาหน้าทค่ี ลา้ ยกบั คุณศัพท์ แต่มีวิธีการแจกวิภกั ตติ ่างกนั สรรพนามทังหมด เม่ือนาไปใช้ในประโยคจะต้องนาไปประกอบวิภักติ เช่นเดยี วกับคานามท่วั ไป แต่จะไมน่ ิยมแจกเป็นวิภกั ติท่ี 8 126

สนั สกฤตขนั้ ตน้ 1 การแจกวภิ ักตบิ ุรษุ สรรพนาม บุรุษสรรพนาม เม่ือจะนาไปใช้ในประโยค ต้องแจกวิภักติคล้ายกับการแจก วภิ ักตคิ านาม มคี าแปลเหมอื นคานามทวั่ ไป ตัวอย่างการแจกวภิ กั ตสิ รรพนามอุตตมบุรษุ ASmd! (ขา้ พเจา้ , ฉัน) ทัง 3 ลงิ ค์ แจกเหมือนกัน วิภกั ติ เอก. ทว.ิ พหุ. ประถมา. ทวติ ียา. Ahm! Aavam! vym! ตฤตียา. จตรุ ถ.ี aham āvām vayam ปญั จมี. ษัษฐี. mam! , ma Aavam! , naE ASman! , n> สัปตม.ี mām, mā āvām, nau asmān, naḥ mya Aava_yam! ASmai-> mayā āvābhyām asmābiḥ mým! , me Aava_yam! , naE ASma_ym! , n> mahyam, me āvābhyām, nau asmābhyam, naḥ mt! Aava_yam! , naE ASmt! āvābhyām, nau mat asmat Aavya>e , naE mm, me āvayoḥ, nau ASmakm! , n> mama, me asmākam, naḥ Aavyae> , naE miy āvayoḥ, nau ASmasu mayi asmāsu 127

สันสกฤตขั้นตน้ 1 ตวั อย่างการแจกวิภกั ตสิ รรพนามมัธยมบุรษุ yu:md! (ทา่ น, คณุ ) ทงั 3 ลงิ ค์ แจกเหมือนกัน วิภักติ เอก. ทวิ. พหุ. ประถมา. ทวิตียา. Tvm! yvu am! yUym! ตฤตียา. จตุรถ.ี tvam yuvām yūyam ปญั จม.ี ษัษฐ.ี Tvam! , Tva yvu am! , vam! yu:man! , v> สัปตมี. tvām, tvā yuvām, vām yuṣmān, vaḥ Tvya yvu a_yam! yu:mai-> tvayā yuvābhyām yuṣmābiḥ t_u ym! , te yvu a_yam! , vam! y:u m_ym! , v> tubhyam, te yuvābhyām, vām yuṣmābhyam, vaḥ Tvt! yuva_yam! , vam! y:u mt! yuvābhyām, vām tvat yuṣmat yvu ya>e , vam! tv , te yuvayoḥ, vām y:u makm! , v> tava, te yuṣmākam, vaḥ Tviy yuvya>e , vam! y:u masu yuvayoḥ, vām tvayi yuṣmāsu 128

สนั สกฤตข้ันต้น 1 ตัวอย่างการแจกวิภกั ตสิ รรพนามประถมบรุ ุษ วภิ กั ติ เอก. td! (เขา) พห.ุ ประถมา. ปลุ ลิงค์ ทวติ ยี า. s> te ตฤตยี า. ทวิ. จตรุ ถี. saḥ te ปญั จมี. taE ษษั ฐี. tm! tan! สัปตม.ี tau tam tān taE tne tE> tau tena taiḥ ta_yam! tSmE te_y> tābhyām tasmai tebhyaḥ ta_yam! tSmat! te_y> tābhyām tasmāt tebhyaḥ ta_yam! tSy te;am! tābhyām tasya teṣām tya>e tiSmn! t;e u tayoḥ tasmin teṣu tya>e tayoḥ 129

สันสกฤตขน้ั ตน้ 1 วิภกั ติ เอก. td! (เขา) พห.ุ ประถมา. ทวติ ยี า. td! นปงุ สกลงิ ค์ tain ตฤตยี า. ทว.ิ จตรุ ถี. tad tāni ปญั จม.ี te ษัษฐี. td! tain สัปตม.ี te tad tāni te tne tE> te tena taiḥ ta_yam! tSmE t_e y> tābhyām tasmai tebhyaḥ ta_yam! tSmat! te_y> tābhyām tasmāt tebhyaḥ ta_yam! tSy t;e am! tābhyām tasya teṣām tya>e tiSmn! t;e u tayoḥ tasmin teṣu tyae> tayoḥ ข้อสังเกต ตา่ งจาก ปลุ ลงิ ค์ เล็กนอ้ ย เฉพาะ ประถมา.และ ทวติ ียา. เอก. ทวิ. พห.ุ 130

วภิ กั ติ เอก. td! (เขา) สันสกฤตข้นั ต้น 1 ประถมา. สตรีลิงค์ ทวติ ยี า. sa พห.ุ ตฤตียา. ทวิ. จตุรถี. sā ta> ปญั จม.ี te ษษั ฐ.ี tam! tāḥ สปั ตมี. te tām ta> te tya tāḥ te tayā tai-> ta_yam! tSyE tābhiḥ tābhyām tasyai ta_y> ta_yam! tSya> tābhyaḥ tābhyām tasyāḥ ta_y> ta_yam! tSya> tābhyaḥ tābhyām tasyāḥ tasam! tSyae> tSyam! tāsām tasyoḥ tasyām tasu tSyae> tāsu tasyoḥ 131

สันสกฤตขั้นต้น 1 ตวั อย่างประโยค ASmakm! np& it> Ajyt! พระเจา้ แผน่ ดิน ของเรา ท. ชนะแลว้ Vyaix> ASman! pIfyit โรคภยั ย่อมเบียดเบยี น ซงึ่ เรา ท. vym! muinna sh %dixm! gCDam> เรา ท. ยอ่ มไป สู่ทะเล พรอ้ มดว้ ยมนุ ี n&p> àasadat! ASman! lake yit พระเจ้าแผ่นดิน ยอ่ มมองดู ซงึ่ พวกเรา จากปราสาท \\i;> Aava_yam! mi[m! AyCDt! ฤาษี ได้ใหแ้ ล้ว ซงึ่ แกว้ มณี แกเ่ รา ทส. ik<kr> yu:makm! -arm! vhit คนรบั ใช้ ย่อมนาไป ซ่ึงสมั ภาระ ของทา่ น ท. à}a> yuvam! v[yR iNt นักปราชญ์ ท. ย่อมยกยอ่ ง ซึ่งทา่ น ทส. pué;> tv ibfalam! Atafyt! บรุ ุษ ตแี ล้ว ซง่ึ แมว ของทา่ น 132

สนั สกฤตข้นั ต้น 1 สรรพนามประถมบรุ ษุ ประถมบุรุษ คือบุคคลที่เรากล่าวถึง ไม่ได้อยู่ในวงสนทนาด้วย ภาษา สันสกฤตใช้ td! (tad) ศัพท์ แปลว่า นัน, เขา เป็นต้น ทำหน้ำที่เป็นนามนาม ก็ได้ เป็นคุณนามกไ็ ด้ เป็นได้ 3 ลงิ ค์ ถ้าเป็นนามนามแปลว่า เขา ไม่ต้องมีคา มาขยาย แต่ถ้าเป็นคุณนามจะทาหน้าท่ีขยายนามนาม แปลว่า น้ัน ต้อง ประกอบลิงค์ วจนะ วภิ ักติ ให้ตรงกบั คาท่ีไปขยายเสมอ การใช้ td! (tad) td! ศพั ท์ เปน็ ไดท้ ง้ั นำมนำมและคณุ นำม มีวิธีกำรใช้ดงั น้ี 1. ใช้เปน็ “บรุ ษุ สรรพนาม” โดยกำรแทนชอ่ื บุคคล สิ่งของ หรือสถำนท่ที ี่ เรำกลำ่ วถงึ เหมอื นกับคำนำมทั่วไป แปลว่ำ เขา เชน่ yack> péu ;< pZyit, s> tSmat! yacit ขอทำน ย่อมเหน็ ซง่ึ บรุ ษุ , เขา (ขอทำน) ย่อมขอ จากเขา (บรุ ษุ ) AacayR> ¢amm! AagCDit, s> iz:yan! vdit อำจำรย์ ย่อมมำ สหู่ มบู่ ้ำน, เขา (อำจำรย)์ ย่อมกลำ่ ว กะศษิ ย์ ท. 2. ใช้เป็น “วิเศษณสรรพนาม” โดยวำงไว้หน้ำคำนำมท่ีต้องกำรขยำย ประกอบด้วยลิงค์ วจนะ วิภักติเดียวกันกับคำนำมท่ีไปขยำย แปลว่ำ “นั้น” กำรใช้สรรพนำมชนิดน้ีจะต้องมีกำรกล่ำวถึงบุคคล สิ่งของ หรือ สถำนทด่ี งั กล่ำวมำกอ่ นในประโยคก่อนหนำ้ เช่น Aacay>R ¢amm! AagCDit, vym! tm! pZyam> อาจารย์ ยอ่ มมา สหู่ มู่บา้ น, พวกเรา ยอ่ มเห็น (ซึ่งอาจารย์) น้ัน 133

สนั สกฤตข้นั ต้น 1 -pU it> ngrm! AgCDt! , äaü[a> tSmE Stuitm! Avdn! พระเจ้าแผ่นดิน มาแล้ว สเู่ มอื ง, พราหมณ์ ท. กลา่ วแล้ว ซงึ่ บทสดดุ ี (แกพ่ ระเจา้ แผ่นดิน) นน้ั yaex> vne Aihm! ApZyt! , s> Aisna tm! Atafyt! ทหาร เหน็ แล้ว ซึง่ งู ในป่า, (ทหาร) น้ัน ตแี ล้ว (ซงึ่ ง)ู นั้น ดว้ ยดาบ kaNta> yackay Aaharm! AyCDn! , s> ta> Anusrit หญิงสาว ท. ใหแ้ ล้ว ซึ่งอาหาร แกข่ อทาน, (ขอทาน) น้ัน ย่อมระลกึ ถงึ (ซึ่งหญิงสาว ท.) เหลา่ นน้ั care a> vnm! AgCDn! , tiSmn! Avsn! โจร ท. ไปแล้ว สปู่ ่า, อยแู่ ล้ว (ในป่า) น้นั 134

สนั สกฤตขัน้ ตน้ 1 การแจกวภิ ักตวิ เิ ศษณสรรพนาม วิเศษณสรรพนาม หรือสรรพนามคุณศัพท์ คือสรรพนามท่ีทาหน้าที่คล้าย กับคุณศัพท์ เป็นได้ทัง 3 ลิงค์ มีการแจกวิภักติแตกต่างกันไปตามลิงค์ท่ีไป นาไปขยาย แบง่ ออกเป็น 2 ชนดิ คือ • นิยมวิเศษณสรรพนาม คือสรรพนามท่ีบอกความแน่นอน โดยระบุลง ไปชัดเจน เช่น td! (tad) นัน, @td! (etad) นี, #dm! (idam) นี, Ads! (adas) นัน เป็นต้น เฉพาะศัพท์ td! (tad) เป็นได้ทังนามนามและ คุณนาม เมื่อทาหน้าท่ีเป็นนามนามในประโยคจะแปลว่า “เขา” ถา้ ทา หน้าที่เป็นคุณนามจะแปลว่า “น้ัน” มีการแจกวิภักติเหมือนกันทังใน บุรษุ สรรพนามและวิเศษณสรรพนาม • อนิยมวิเศษณสรรพนาม คือสรรพนามท่ีบอกความไม่แน่นอน ไม่ระบุ ชัดเจน เช่น svR (ทังปวง), yd! (ใด) เป็นต้น อนิยมวิเศษณสรรพนาม สามารถแบง่ ได้ 4 กลมุ่ ตามการแจกวภิ กั ตทิ แ่ี ตกต่างกันเลก็ น้อย ได้แก่ - กลุ่มที่แจกวภิ ักตเิ หมอื นกับ td! (tad) - กล่มุ ท่ีแจกวภิ ักตเิ หมือนกับ svR (sarva) - กลมุ่ ศัพท์บอกทศิ - ศพั ท์ ikm! (kim) จะกล่าวเฉพาะการแจกวิภักตินิยมวิเศษณสรรพนามก่อน มีตัวอย่าง ดงั ตอ่ ไปนี 135

สนั สกฤตข้ันต้น 1 ตัวอย่างการแจกวิภักตนิ ิยมวิเศษณสรรพนาม วภิ ักติ เอก. td! (นั้น) พหุ. ประถมา. ปลุ ลิงค์ ทวติ ยี า. s> te ตฤตยี า. ทว.ิ จตุรถ.ี saḥ te ปญั จมี. taE ษัษฐี. tm! tan! สปั ตม.ี tau tam tān taE ten tE> tau tena taiḥ ta_yam! tSmE t_e y> tābhyām tasmai tebhyaḥ ta_yam! tSmat! te_y> tābhyām tasmāt tebhyaḥ ta_yam! tSy te;am! tābhyām tasya teṣām tyae> tiSmn! t;e u tayoḥ tasmin teṣu tyae> tayoḥ **(แจกวิภักตเิ หมือนกนั ทงั ในบรุ ุษสรรพนามและวิเศษณสรรพนาม)** 136

วิภกั ติ เอก. td! (นั้น) สนั สกฤตขนั้ ต้น 1 ประถมา. ทวติ ยี า. tt! นปงุ สกลงิ ค์ พห.ุ ตฤตยี า. ทว.ิ จตรุ ถ.ี tat tain ปญั จมี. te ษัษฐี. tt! tāni สัปตมี. te tat tain te tne tāni te tena tE> ta_yam! tSmE taiḥ tābhyām tasmai te_y> ta_yam! tSmat! tebhyaḥ tābhyām tasmāt te_y> ta_yam! tSy tebhyaḥ tābhyām tasya t;e am! tyae> tiSmn! teṣām tayoḥ tasmin t;e u tya>e teṣu tayoḥ ข้อสงั เกต ต่างจาก ปลุ ลงิ ค์ เล็กนอ้ ย เฉพาะ ประถมา.และ ทวิตยี า. เอก. ทวิ. พห.ุ 137

สนั สกฤตขนั้ ต้น 1 วิภกั ติ เอก. td! (นั้น) พห.ุ ประถมา. สตรลี ิงค์ ทวิตียา. sa ta> ตฤตียา. ทวิ. จตรุ ถี. sā tāḥ ปญั จม.ี te ษษั ฐี. tam! ta> สัปตมี. te tām tāḥ te tya tai-> te tayā tābhiḥ ta_yam! tSyE ta_y> tābhyām tasyai tābhyaḥ ta_yam! tSya> ta_y> tābhyām tasyāḥ tābhyaḥ ta_yam! tSya> tasam! tābhyām tasyāḥ tāsām tSya>e tSyam! tasu tasyoḥ tasyām tāsu tSya>e tasyoḥ 138

สนั สกฤตขนั้ ตน้ 1 @td! (น้ี) ปุลลิงค์ วิภกั ติ เอก. ทว.ิ พห.ุ ประถมา. ทวิตยี า. @;> @taE @te ตฤตยี า. จตุรถ.ี eṣaḥ etau ete ปัญจม.ี ษษั ฐ.ี @tm!, @nm! @taE, @naE @tan!, @nan! สัปตมี. etam, enam etau, enau etān, enān @tne , @nne @ta_yam! @t>E etena, enena etābhyām etaiḥ @tSmE @ta_yam! @te_y> etasmai etābhyām etebhyaḥ @tSmat! @ta_yam! @te_y> etasmāt etābhyām etebhyaḥ @tSy @tya>e , @nya>e @t;e am! etasya etayoḥ, enayoḥ eteṣām @tiSmn! @tya>e , @nyae> etayoḥ, enayoḥ @te;u etasmin eteṣu 139

สนั สกฤตขนั้ ตน้ 1 @td! (น้ี) นปุงสกลิงค์ วภิ ักติ เอก. ทว.ิ พหุ. ประถมา. ทวิตยี า. @tt! @te @tain ตฤตียา. จตุรถ.ี etat ete etāni ปญั จมี. ษัษฐ.ี @tt! , @nt! @te, @ne @tain สปั ตมี. etat, enat ete, ene @tne , @nne etāni etena, enena @ta_yam! @tE> @tSmE etābhyām etaiḥ etasmai @ta_yam! @t_e y> @tSmat! etābhyām etebhyaḥ etasmāt @ta_yam! @te_y> @tSy etābhyām etebhyaḥ etasya @tya>e , @nya>e etayoḥ, enayoḥ @t;e am! @tiSmn! @tyae>, @nyae> eteṣām etasmin etayoḥ, enayoḥ @t;e u eteṣu ข้อสงั เกต ตา่ งจาก ปลุ ลงิ ค์ เล็กนอ้ ย เฉพาะ ประถมา.และ ทวิตียา. เอก. ทวิ. พห.ุ 140

สนั สกฤตขัน้ ต้น 1 @td! (น้ี) สตรีลงิ ค์ วิภักติ เอก. ทวิ. พหุ. ประถมา. ทวิตียา. @;a @te @ta> ตฤตยี า. จตรุ ถี. eṣā ete etāḥ ปญั จมี. ษัษฐี. @tam!, @nam! @te, @ne @ta>, @na> สปั ตม.ี etām, enām ete, ene etāḥ, enāḥ @tya, @nya @ta_yam! @tai-> etayā, enayā etābhyām etābhiḥ @tSyE @ta_yam! @ta_y> etasyai etābhyām etābhyaḥ @tSya> @ta_yam! @ta_y> etasyāḥ etābhyām etābhyaḥ @tSya> @tyae>, @nyae> @tasam! etasyāḥ etayoḥ, enayoḥ etāsām @tSyam! @tya>e , @nyae> etayoḥ, enayoḥ @tasu etasyām etāsu 141

สนั สกฤตขัน้ ตน้ 1 #dm! (น้ี) ปลุ ลิงค์ วิภกั ติ เอก. ทว.ิ พห.ุ ประถมา. ทวิตยี า. Aym! #maE #me ตฤตียา. จตุรถ.ี ayam imau ime ปัญจมี. ษษั ฐี. #mm! , @nm! #maE, @naE #man! , @nan! สปั ตมี. imān, enān imam, enam imau, enau @i-> Anen, @nne Aa_yam! ebhiḥ anena, enena ābhyām @_y> ASmE Aa_yam! ebhyaḥ asmai ābhyām @_y> ASmat! Aa_yam! ebhyaḥ asmāt ābhyām @;am! ASy Anya>e , @nyae> asya anayoḥ, enayoḥ eṣām AiSmn! Anya>e , @nya>e @;u anayoḥ, enayoḥ asmin eṣu 142

สนั สกฤตข้นั ตน้ 1 #dm! (นี้) นปงุ สกลงิ ค์ วิภักติ เอก. ทว.ิ พหุ. ประถมา. ทวติ ยี า. #dm! #me #main ตฤตยี า. จตรุ ถ.ี idam ime imāni ปญั จมี. ษัษฐ.ี #dm! , @nt! #me, @ne #main, @nain สัปตมี. idam, enat ime, ene imāni, enāni Anne , @nne Aa_yam! @i-> anena, enena ābhyām ebhiḥ ASmE Aa_yam! @_y> asmai ābhyām ebhyaḥ ASmat! Aa_yam! @_y> asmāt ābhyām ebhyaḥ ASy Anya>e , @nya>e @;am! asya anayoḥ, enayoḥ eṣām AiSmn! Anyae>, @nyae> @;u asmin anayoḥ, enayoḥ eṣu ขอ้ สงั เกต ตา่ งจาก ปลุ ลิงค์ เล็กนอ้ ย เฉพาะ ประถมา.และ ทวิตียา. เอก. ทวิ. พหุ. 143