✍️ สันสกฤตขั้นต้น 1

สนั สกฤตขั้นต้น 1 #dm! (นี้) สตรีลิงค์ วภิ กั ติ เอก. ทวิ. พหุ. ประถมา. ทวิตยี า. #ym! #me #ma> ตฤตยี า. จตรุ ถ.ี iyam ime imāḥ ปญั จม.ี ษษั ฐ.ี #mam! , @nam! #m,e @ne #ma>, @na> สปั ตมี. imāḥ, enāḥ imām, enām ime, ene Aai-> Anya, @nya Aa_yam! ābhiḥ anayā, enayā ābhyām ASyE Aa_yam! Aa_y> asyai ābhyām ābhyaḥ ASya> Aa_yam! Aa_y> asyāḥ ābhyām ābhyaḥ ASya> Anyae>, @nyae> Aasam! asyāḥ anayoḥ, enayoḥ āsām ASyam! Anya>e , @nyae> Aasu asyām anayoḥ, enayoḥ āsu 144

สันสกฤตข้นั ตน้ 1 Ads! (น้ัน) ปุลลงิ ค์ วภิ ักติ เอก. ทวิ. พหุ. ประถมา. ทวติ ยี า. AsaE AmU AmI ตฤตยี า. จตุรถี. asau amū amī ปญั จม.ี ษัษฐี. Ammu ! AmU AmnU ! สปั ตม.ี amum amū amūn Amuna AmU_yam! AmIi-> amunā amūbhyām amībhiḥ Am:u mE Am_U yam! AmI_y> amuṣmai amūbhyām amībhyaḥ Am:u mat! Am_U yam! AmI_y> amuṣmāt amūbhyām amībhyaḥ Amu:y Amyu a>e AmI;am! amuṣya amuyoḥ amīṣām Amiu :mn! Amyu ae> AmI;u amuṣmin amuyoḥ amīṣu 145

สนั สกฤตขนั้ ต้น 1 Ads! (น้ัน) นปงุ สกลงิ ค์ วภิ กั ติ เอก. ทว.ิ พหุ. ประถมา. ทวิตียา. Ad> AmU AmiU n ตฤตยี า. จตุรถ.ี adaḥ amū amūni ปญั จมี. ษัษฐ.ี Ad> AmU AmUin สปั ตมี. adaḥ amū amūni Amnu a AmU_yam! AmIi-> amunā amūbhyām amībhiḥ Am:u mE Am_U yam! AmI_y> amuṣmai amūbhyām amībhyaḥ Amu:mat! Am_U yam! AmI_y> amuṣmāt amūbhyām amībhyaḥ Am:u y Amyu a>e AmI;am! amuṣya amuyoḥ amīṣām Amiu :mn! Amyu a>e AmI;u amuṣmin amuyoḥ amīṣu ขอ้ สังเกต ต่างจาก ปลุ ลิงค์ เลก็ น้อย เฉพาะ ประถมา.และ ทวติ ยี า. เอก. ทว.ิ พห.ุ 146

สันสกฤตข้นั ตน้ 1 Ads! (นั้น) สตรลี ิงค์ วภิ กั ติ เอก. ทวิ. พห.ุ ประถมา. ทวติ ยี า. AsaE AmU Am>U ตฤตยี า. จตุรถี. asau amū amūḥ ปัญจม.ี ษัษฐี. Amum! AmU AmU> สัปตมี. amum amū amūḥ Amuya AmU_yam! AmiU -> amuyā amūbhyām amūbhiḥ Amu:yE AmU_yam! Am_U y> amuṣyai amūbhyām amūbhyaḥ Am:u ya> AmU_yam! AmU_y> amuṣyāḥ amūbhyām amūbhyaḥ Amu:ya> Amuyae> AmU;am! amuṣyāḥ amuyoḥ amūṣām Am:u yam! Amuyae> Am;U u amuṣyām amuyoḥ amūṣu 147

สนั สกฤตข้นั ตน้ 1 แบบฝกึ หดั ทา้ ยบท 1. จงเตมิ สรรพนามใหถ้ กู ต้อง td! (นัน) @td! (น)ี jna> ........................ np& m! pjU yiNt #dm! (นี) td! (นัน) ........................ AZvan! rahe iNt Ads! (นนั ) caera> ........................kaNta> luMpiNt ........................ %dixm! gCDav> bala> ........................ pada_ya< xaviNt 2. จงแปลเปน็ ภาษาสนั สกฤต โจร ท. ปล้นแล้ว ในปำ่ น้นั …………………………………………………………………………………........... เมฆ นั้น ยอ่ มไป ในอำกำศ …………………………………………………………………………………........... ท่ำน ใหแ้ ล้ว ซึ่งขำ้ วสกุ แก่ขอทำน นี้ …………………………………………………………………………………........... อำจำรย์ ท. ยกยอ่ งแล้ว ซึง่ ศษิ ย์ ท. เหล่ำนี้ …………………………………………………………………………………........... พรำหมณ์ ยอ่ มบวงสรวง ดว้ ยแพะ ท. เหล่ำน้ัน …………………………………………………………………………………........... 148

สันสกฤตขน้ั ต้น 1 3. จงแปลเป็นภาษาไทย ram> tm! rivm! nmit …………………………………………………………………………………........... taE pa[I ]alyam> …………………………………………………………………………………........... yaexa> tan! AsIn! vhiNt …………………………………………………………………………………........... te Stena> mi[m! caeryiNt …………………………………………………………………………………........... tSy np& Sy ngrm! gCDav> …………………………………………………………………………………........... 149

บทท่ี 10 สงั ขยา วตั ถปุ ระสงค์ นักศกึ ษาสามารถ 1. แจกวิภักติสังขยา 2. แปลสันสกฤตเปน็ ไทยและไทยเป็นสันสกฤต เนอ้ื หาวชิ า 1. สังขยา 2. ปกตสิ งั ขยา 3. สงั ขยาจานวนเตม็ 4. การแจกวภิ ักติปกติสงั ขยา ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● สังขยา คือการนับจานวนในภาษาสันสกฤต เพ่ือบอกให้รู้จานวนที่แน่นอน แบ่งออกเป็น 2 ชนิดคือ ปกติสังขยาและปูรณ สังขยา ปกติสังขยา หรือสงฺขยาศพฺท (Cardinals) ได้แก่ การนับเลขแบบปกติ เช่น 1, 2, 3 ... เป็นต้น ปูรณสังขยา หรือสงฺขฺเยยศพฺท (Ordinals) ได้แก่ การนับตาม ลาดบั ท่ี เชน่ ท่ี 1, ที่ 2, ท่ี 3 ... เป็นต้น 150

สนั สกฤตขนั้ ต้น 1 ปกตสิ ังขยา (Cardinals) 1-100 เทวนาครี ไทย โรมัน ตัวเลข @k เอก eka 11 iÖ ทฺวิ dvi 22 iÇ ตริ tri 33 ctur! จตรุ ฺ catur 44 pÂn! ปญฺจนฺ pañcan 55 ;;! ษษฺ ṣaṣ 66 sÝn! สปฺตนฺ saptan 77 Aòn! อษฏฺ นฺ aṣṭan 88 nvn! นวนฺ navan 99 dzn! ทศนฺ daśan 10 10 @kadzn! 11 11 Öadzn! เอกาทศนฺ ekādaśan 12 12 Çyaedzn! ทฺวาทศนฺ dvādaśan 13 13 ctdRu zn! ตรฺโยทศนฺ trayodaśan 14 14 pÂdzn! จตรุ ทฺ ศนฺ caturdaśan 15 15 ;aefzn! ปญจฺ ทศนฺ pañcadaśan 16 16 sÝdzn! โษฑศนฺ ṣoḍaśan 17 17 Aòadzn! สปตฺ ทศนฺ saptadaśan 18 18 อษฺฏาทศนฺ aṣṭādaśan 151

สนั สกฤตขั้นต้น 1 เทวนาครี ไทย โรมนั ตวั เลข nvdzn! , นวทศนฺ, navadaśan, 19 19 @kaenivz< it, เอโกนวศึ ต,ิ ekonaviṃśati, @kaNnivz< it, เอกานนฺ วศึ ต,ิ ekānnaviṃśati, 20 20 ^niv<zit อูนวศึ ติ ūnaviṃśati 21 21 22 22 ivz< it วึศติ viṃśati 23 23 @kiv<zit เอกวึศติ ekaviṃśati 24 24 Öaiv<zit ทฺวาวศึ ติ dvāviṃśati 25 25 Çyaie vz< it ตรโฺ ยวศึ ติ trayoviṃśati 26 26 ctuivRz< it จตุรฺวศึ ติ caturviṃśati 27 27 pÂiv<zit ปญฺจวศึ ติ pañcaviṃśati 28 28 ;fi! vz< it ษฑฺวศึ ติ ṣaḍviṃśati 29 29 sÝiv<zit สปฺตวึศติ saptaviṃśati 30 30 Aòaiv<zit อษฏฺ าวศึ ติ aṣṭāviṃśati nviv<zit, นววึศติ, navaviṃśati, ^niÇ<zt! ^niÇ<zt! ūnatriṃśat iÇz< t! ตรศึ ตฺ triṃśat 152

สันสกฤตขัน้ ต้น 1 เทวนาครี ไทย โรมัน ตวั เลข @kiÇz< t! เอกตรฺ ึศตฺ ekatriṃśat 31 31 ÖaiÇ<zt! ทวฺ าตฺรศึ ตฺ dvātriṃśat 32 32 ÇyiSÇ<zt! ตรฺ ยสฺตรฺ ศึ ตฺ trayastriṃśat 33 33 ctiu SÇz< t! จตสุ ตฺ รฺ ศึ ตฺ catustriṃśat 34 34 pÁciÇ<zt! ปญฺจตรฺ ศึ ตฺ puñcatriṃśat 35 35 ;qi! Ç<zt! ษฏฺตฺรศึ ตฺ ṣaṭtriṃśat 36 36 sÝiÇz< t! สปตฺ ตรฺ ศึ ตฺ saptatriṃśat 37 37 A:qaiÇ<zt! อษฺฏาตรฺ ึศตฺ aṣṭātriṃśat 38 38 nviÇz< t! , ^ncTvair<zt! นวตรฺ ึศตฺ, navatriṃśat, 39 39 cTvairz< t! อนู จตฺวารศึ ตฺ ūnacatvāriṃśat @kcTvairz< t! 40 40 ÖacTvair<zt! , จตฺวารศึ ตฺ catvāriṃśat 41 41 iÖcTvair<zt! เอกจตฺวารศึ ตฺ ekacatvāriṃśat ÇyZcTvairz< t! , 42 42 iÇcTvairz< t! ทวฺ าจตวฺ ารศึ ต,ฺ dvācatvāriṃśat, ctuZcTvairz< t! ทฺวิจตฺวารศึ ตฺ dvicatvāriṃśat 43 43 pÁccTvair<zt! ;q!cTvair<zt! ตฺรยศจฺ ตวฺ ารึศต,ฺ trayaścatvāriṃśat, 44 44 sÝcTvair<zt! ตรฺ จิ ตฺวารึศตฺ tricatvāriṃśat 45 45 46 46 จตศุ ฺจตวฺ ารศึ ตฺ catuścatvāriṃśat 47 47 ปญจฺ จตฺวารศึ ตฺ pañcacatvāriṃśat ษฏฺจตฺวารึศตฺ ṣaṭcatvāriṃśat สปฺตจตฺวารศึ ตฺ saptacatvāriṃśat 153

สนั สกฤตขั้นต้น 1 เทวนาครี ไทย โรมัน ตวั เลข A:qacTvair<zt! , อษฏฺ าจตฺวารศึ ตฺ, aṣṭācatvāriṃśat, 48 48 A:qcTvair<zt! อษฏฺ จตฺวารศึ ตฺ aṣṭacatvāriṃśat nvcTvairz< t! , 49 49 ^npÁcazt! นวจตฺวารศึ ต,ฺ navacatvāriṃśat, 50 50 pÁcazt! อนู ปญจฺ าศตฺ ūnapañcāśat 51 51 @kpÁcazt! 52 52 ÖapÁcazt! ปญจฺ าศตฺ pañcāśat iÖpÁcazt! เอกปญฺจาศตฺ ekapañcāśat 53 53 Çy>pÁcazt! 54 54 iÇpÁcazt! ทวฺ าปญจฺ าศตฺ, dvāpañcāśat, 55 55 ctu>pÁcazt! ทวฺ ปิ ญจฺ าศตฺ dvipañcāśat 56 56 pÁcpÁcazt! 57 57 ;qp! Ácazt! ตรฺ ยะปญฺจาศต,ฺ trayaḥpañcāśat, 58 58 sÝpÁcazt! ตฺริปญฺจาศตฺ tripañcāśat A:qapÁcazt! , 59 59 A:qpÁcazt! จตะุ ปญฺจาศตฺ catuḥpañcāśat 60 60 nvpÁcazt! , ปญฺจปญจฺ าศตฺ pañcapañcāśat 61 61 ^n;iò ษฏฺปญจฺ าศตฺ ṣaṭpañcāśat ;iò สปตฺ ปญฺจาศตฺ saptapañcāśat @k;iò อษฏฺ าปญจฺ าศต,ฺ aṣṭāpañcāśat, อษฏฺ ปญจฺ าศตฺ aṣṭapañcāśat นวปญจฺ าศตฺ, navapañcāśat, อูนษษฺฏิ ūnaṣaṭṭi ษษฺฏิ ṣaṭṭi เอกษษฏฺ ิ ekaṣaṭṭi 154

สนั สกฤตข้นั ต้น 1 เทวนาครี ไทย โรมัน ตวั เลข Öa;iò, ทฺวาษษฺฏ,ิ dvāṣaṭṭi, 62 62 iÖ;iò ทฺวิษษฏฺ ิ dviṣaṭṭi Çy>;iò, 63 63 iÇ;iò ตรฺ ยะษษฏฺ ,ิ trayaḥṣaṭṭi, 64 64 ctu>;iò ตรฺ ิษษฏฺ ิ triṣaṭṭi 65 65 pÁc;iò 66 66 ;q!;iò จตุะษษฏฺ ิ catuḥṣaṭṭi 67 67 sÝ;iò ปญจฺ ษษฺฏิ pañcaṣaṭṭi 68 68 Aòa;iò, ษฏฺษษฺฏิ ṣaṭṣaṭṭi Aò;iò สปฺตษษฏฺ ิ saptaṣaṭṭi 69 69 nv;iò, 70 70 ^nsÝit อษฺฏาษษฏฺ ิ, aṣṭāṣaṭṭi, 71 71 sÝit อษฺฏษษฏฺ ิ aṣṭaṣaṭṭi 72 72 @ksÝit ÖasÝit, นวษษฺฏ,ิ navaṣaṭṭi, 73 73 iÖsÝit อูนสปตฺ ติ ūnasaptati 74 74 Çy>sÝit, 75 75 iÇsÝit สปฺตติ saptati ct>u sÝit เอกสปฺตติ ekasaptati pÁcsÝit ทฺวาสปฺตต,ิ dvāsaptati, ทฺวิสปฺตติ dvisaptati ตฺรยะสปฺตติ, trayaḥsaptati, ตฺรสิ ปตฺ ติ trisaptati จตะุ สปฺตติ catuḥsaptati ปญฺจสปฺตติ pañcasaptati 155

สันสกฤตขั้นต้น 1 เทวนาครี ไทย โรมัน ตวั เลข ;qs! Ýit ษฏฺสปฺตติ ṣaṭsaptati 76 76 sÝsÝit สปฺตสปฺตติ saptasaptati 77 77 AòasÝit, AòsÝit อษฺฏาสปฺตต,ิ aṣṭāsaptati, 78 78 nvsÝit, อษฺฏสปฺตติ aṣṭāsaptati ^nazIit 79 79 AzIit นวสปตฺ ติ, navasaptati, @kazIit อนู าศตี ิ ūnāśīti 80 80 Ö!yzIit 81 81 ÈyzIit อศตี ิ aśīti 82 82 ctru zIit เอกาศตี ิ ekāśīti 83 83 pÁcazIit ทฺวยฺ ศตี ิ dvyaśīti 84 84 ;qzIit ตรฺ ฺยศตี ิ tryaśīti 85 85 sÝazIit จตรุ ศตี ิ caturaśīti 86 86 AòazIit ปญจฺ าศตี ิ pañcāśīti 87 87 nvazIit, ษฑศตี ิ ṣaḍaśīti 88 88 ^nnvit สปฺตาศตี ิ saptāśīti nvit อษฺฏาศตี ิ aṣṭāśīti 89 89 @knvit นวาศีติ, navāśīti, 90 90 อูนนวติ ūnanavati 91 91 นวติ navati เอกนวติ ekanavati 156

เทวนาครี ไทย โรมัน สนั สกฤตขัน้ ต้น 1 Öanvit, ทวฺ านวต,ิ dvānavati, ตัวเลข iÖnvit ทวฺ นิ วติ dvinavati Çyaenvit, 92 92 iÇnvit ตฺรโยนวต,ิ trayonavati, ctunvR it ตฺรนิ วติ trinavati 93 93 pÁcnvit 94 94 ;{[vit, จตุรฺนวติ caturnavati 95 95 ;[vit ปญฺจนวติ pañcanavati 96 96 sÝnvit 97 97 Aòanvit, ษณฺณวต,ิ ṣaṇṇavati, 98 98 Aònvit ษณวติ ṣaṇavati nvnvit, 99 99 ^nzt สปตฺ นวติ saptanavati 100 100 zt อษฺฏานวต,ิ aṣṭānavati, อษฏฺ นวติ aṣṭanavati นวนวติ, navanavati, อูนศต ūnaśata ศต śata 157

สนั สกฤตขนั้ ต้น 1 เทวนาครี ไทย สังขยาจานวนเต็ม ตวั เลข สหสรฺ โรมัน shö อยุต Aytu ลกฺษ sahasra 1,000 1000 l] ปฺรยตุ ayuta 10,000 10000 àytu โกฏิ lakṣa 100,000 100000 kaie q prayuta 1,000,000 1000000 koṭi 10,000,000 10000000 การแจกวภิ ักตสิ งั ขยา สังขยา ทาหน้าท่ีคล้ายกับคุณศัพท์ เป็นได้ทั้ง 3 ลิงค์ มีการแจกวิภักติ แตกต่างกันไปตามลิงค์ที่ไปนาไปขยาย เม่ือขยายนามศัพท์ใด จะต้องมีลิงค์ วจนะ วิภักติเดียวกับนามศัพท์ที่ไปขยายน้ันเสมอ สังขยาบางกลุ่มมีการแจก วิภกั ตแิ ตกต่างกนั ทัง้ 3 ลงิ ค์ บางกลุ่มแจกเหมือนกันทัง้ 3 ลงิ ค์ มตี ัวอยา่ งการ แจกวิภักติดงั ต่อไปนี้ 158

สนั สกฤตข้ันตน้ 1 กลมุ่ ท่แี จกวภิ กั ตติ ่างกันทง้ั 3 ลิงค์ @k (หนึ่ง) วิภกั ติ ปุลลงิ ค์ นปงุ สกลงิ ค์ สตรลี ิงค์ ประถมา. ทวติ ียา. @k> @km! @ka ตฤตียา. จตุรถี. ekaḥ ekam ekā ปญั จม.ี ษัษฐี. @km! @km! @kam! สปั ตมี. ekam ekam ekām @kne @ken @kya ekena ekena ekayā @kSmE @kSmE @kSyE ekasmai ekasmai ekasyai @kSmat! @kSmat! @kSya> ekasmāt ekasmāt ekasyāḥ @kSy @kSy @kSya> ekasya ekasya ekasyāḥ @kiSmn! @kiSmn! @kSyam! ekasmin ekasmin ekasyām 159

สนั สกฤตขัน้ ตน้ 1 iÖ (สอง) วภิ กั ติ ปุลลิงค์ นปุงสกลิงค์ สตรลี ิงค์ ประถมา. ÖaE Öe Öe dvau dve dve ทวติ ียา. ÖaE Öe Öe dvau dve dve ตฤตยี า. Öa_yam! Öa_yam! Öa_yam! dvābhyām dvābhyām dvābhyām จตุรถี. Öa_yam! Öa_yam! Öa_yam! dvābhyām dvābhyām dvābhyām ปัญจมี. Öa_yam! Öa_yam! Öa_yam! dvābhyām dvābhyām dvābhyām ษษั ฐี. Öyae> Öyae> Öyae> dvayoḥ dvayoḥ dvayoḥ สปั ตม.ี Öyae> Öyae> Öya>e dvayoḥ dvayoḥ dvayoḥ 160

สนั สกฤตขั้นตน้ 1 iÇ (สาม) วิภักติ ปลุ ลิงค์ นปงุ สกลงิ ค์ สตรีลิงค์ ประถมา. Çy> ÇIi[ itö> trayaḥ trīṇi tisraḥ ทวิตยี า. ÇIn! ÇIi[ itö> trīn trīṇi tisraḥ ตฤตยี า. iÇi-> iÇi-> its&i-> tribhiḥ tribhiḥ tisṛbhiḥ จตรุ ถี. iÇ_y> iÇ_y> its_& y> tribhyaḥ tribhyaḥ tisṛbhyaḥ ปญั จมี. iÇ_y> iÇ_y> its&_y> tribhyaḥ tribhyaḥ tisṛbhyaḥ ษัษฐี. Çya[am! Çya[am! its[& am! trayāṇām trayāṇām tisṛṇām สัปตม.ี iÇ;u iÇ;u its;& u triṣu triṣu tisṛṣu 161

สนั สกฤตข้นั ต้น 1 ctur! (ส)ี่ วภิ ักติ ปลุ ลิงค์ นปุงสกลงิ ค์ สตรลี งิ ค์ ประถมา. cTvar> cTvair ctö> catvāraḥ catvāri catasraḥ ทวิตยี า. ctur> cTvair ctö> caturaḥ catvāri catasraḥ ตฤตียา. ctui-R> ctui-R> cts&i-> caturbhiḥ caturbhiḥ catasṛbhiḥ จตุรถี. ctu_yR > ct_u yR > cts_& y> caturbhyaḥ caturbhyaḥ catasṛbhyaḥ ปัญจม.ี ct_u yR > ct_u yR > cts&_y> caturbhyaḥ caturbhyaḥ catasṛbhyaḥ ษษั ฐ.ี ct[u aRm! ctu[aRm! cts&[am! caturṇām caturṇām catasṛṇām สัปตมี. ctu;uR ctu;Ru cts&;u caturṣu caturṣu catasṛṣu 162

สนั สกฤตขนั้ ต้น 1 กลมุ่ ท่แี จกเหมอื นกันทั้ง 3 ลิงค์ วภิ กั ติ pÂn! (ห้า) ;;! (หก) sÝn! (เจ็ด) ประถมา. p ;q! sÝ pañca ṣaṭ sapta ทวิตียา. p ;q! sÝ pañca ṣaṭ sapta ตฤตยี า. pÂi-> ;f!i-> sÝi-> pañcabhiḥ ṣaḍbhiḥ saptabhiḥ จตรุ ถี. pÂ_y> ;f_! y> sÝ_y> pañcabhyaḥ ṣaḍbhyaḥ saptabhyaḥ ปญั จมี. pÂ_y> ;f_! y> sÝ_y> pañcabhyaḥ ṣaḍbhyaḥ saptabhyaḥ ษัษฐ.ี pÂanam! ;{[am! sÝanam! pañcānām ṣaṇṇām saptānām สปั ตม.ี pÂsu ;qs! u sÝsu pañcasu ṣaṭsu saptasu 163

สันสกฤตขั้นต้น 1 วิภักติ Aòn! (แปด) nvn! (เก้า) dzn! (สิบ) ประถมา. ทวิตียา. Aò, AòaE nv dz ตฤตียา. จตุรถ.ี aṣṭa, aṣṭau nava daśa ปญั จมี. ษษั ฐี. Aò, AòaE nv dz สัปตมี. aṣṭa, aṣṭau nava daśa Aòai->, Aòi-> nvi-> dzi-> aṣṭābhiḥ, aṣṭabhiḥ navabhiḥ daśabhiḥ Aòa_y>, Aò_y> nv_y> dz_y> aṣṭābhyaḥ, aṣṭabhyaḥ navabhyaḥ daśabhyaḥ Aòa_y>, Aò_y> nv_y> dz_y> aṣṭābhyaḥ, aṣṭabhyaḥ navabhyaḥ daśabhyaḥ Aòanam! nvnam! dznam! aṣṭānām navanām daśanām Aòasu, Aòsu nvsu dzsu aṣṭāsu, aṣṭāsu navasu daśasu ขอ้ สงั เกต 1. @k (หน่ึง) เป็นเอกวจนะอย่างเดียว iÖ (สอง) เป็นทวิวจนะอย่าง เดยี ว ตง้ั แต่ iÇ (สาม) ขึน้ ไปเป็นพหวุ จนะอย่างเดียว 2. จานวนนับในภาษาสันสกฤตเป็นเลขฐานสิบ กล่าวคือ เม่ือนับครบ สิบแล้วจะนาหลักหน่วยมาบวกกับหลักสิบวนไปเรื่อย ๆ เช่น 11 จะนา 1 + 10 โดยนาหลักหน่วยไว้หน้า เช่น @k + dzn! = @kdzn! เป็นต้น 164

สันสกฤตข้ันต้น 1 3. จานวนท่ีลงท้ายด้วย 9 เช่น 19, 29, 39 เป็นต้น นิยมวางจานวน เต็มแล้วลบด้วย 1 โดยใช้ศัพท์ ^n- (ลด) มาต่อท้าย @k (1) เป็น @kane - (ลดลงไปหนึ่ง), หรือเปล่ียนเป็น @kaNn- (ลดลงไปหนึ่ง) ตวั อย่างเช่น @kaeniv<zit (19), @kaNniv<zit (19), ^nivz< it (19) เป็นตน้ 4. จานวน 1 - 4 (@k - ctru !) เปน็ ไดท้ ัง้ 3 ลิงค์แจกตา่ งกัน 5. ตั้งแต่ 5 - 19 (pÂn! – nvdzn!) แจกเหมอื นกันทงั้ 3 ลิงค์ 6. ตง้ั แต่ 5 - 19 (pÂn! – nvdzn!) แจกเหมือนกบั 10 (dzn!) 7. ต้ังแต่ 19 (ที่ไม่ใช่ nvdzn!) - 99 เป็นสตรีลิงค์ มีวิธีการแจก เหมือนกับคานามสตรีลิงค์ แต่เป็นเอกวจนะอย่างเดียว โดย สังเกตจากคาลงทา้ ย เช่น • ถ้าลงทา้ ยดว้ ย # แจกตามแบบ # การันต์ สตรลี งิ ค์ เชน่ iv<zit (20) เป็นต้น • ถ้าลงท้ายด้วย t! แจกตามแบบ t! การันต์ สตรลี ิงค์ เชน่ iÇz< t! (30) เปน็ ตน้ 8. ต้ังแต่ 100 (zt) ข้ึนไป เปน็ นปุงสกลิงค์ แจกตามแบบ อ การนั ต์ นปุงสกลงิ ค์ท่ัวไป และหากใช้เป็นคุณศัพท์จะแจกเปน็ เอกวจนะ อย่างเดยี ว 165

สันสกฤตข้ันตน้ 1 ตัวอย่างประโยค @k> miu n> rivm! nmit มุนี คนหน่ึง ย่อมไหว้ ซงึ่ พระอาทติ ย์ @km! np& m! pZyaim ข้าพเจา้ ยอ่ มเหน็ ซ่ึงพระเจา้ แผ่นดนิ องคห์ น่งึ balkaE ÇIi[ ngrai[ pZyt> เดก็ ชาย ทส. ยอ่ มเหน็ ซ่ึงเมือง ท. สาม ctru > ArIn! ma mÂu t ทา่ น ท. จงอยา่ ปล่อย ซ่ึงขา้ ศกึ ท. ส่ีคน hSta_yam! cTvair )lain hraim ขา้ พเจ้า ย่อมนาไป ซง่ึ ผลไม้ ท. สลี่ ูก ด้วยมือ ทส. AacayR> mm ;q! imÇai[ Akwyt! อาจารย์ กล่าวแลว้ กะเพื่อน ท. หกคน ของขา้ พเจา้ Stne a> mnu e> sÝ AZvan! caeryiNt ขโมย ท. ยอ่ มลัก ซึ่งม้า ท. เจด็ ตัว ของมนุ ี Ai¶> nvnam! jnanam! gh& ai[ dhit ไฟ ย่อมไหม้ ซึ่งเรอื น ท. ของชน ท. เก้าคน 166

สนั สกฤตขนั้ ตน้ 1 แบบฝกึ หดั ท้ายบท 1. จงเตมิ สังขยาลงในชอ่ งวา่ งใหไ้ ด้ความหมายสมบรู ณ์ kip> _______ )lain Aoadt! 5 Vyaºa> _______ vne vsiNt 1 kiv> _______ np& tIn! zs< it 12 _______ llnam! tale yis 20 yaex> _______ ngrai[ AgCDt! 22 is<ha> _______ mn:u yan! pIfyiNt 17 _______ munInam! kmlain yCDw> 19 _______ inzasu tara> pZyam> 7 ram> _______ malai-> \\i;m! pjU yit 29 kvy> _______ ZlaekE> np& m! Av[Ryn! 11 167

สนั สกฤตขั้นต้น 1 2. จงแปลเป็นสันสกฤต ชาวนา เลยี้ งดแู ลว้ ซึง่ บตุ ร ท. 8 ศิษย์ ท. 21 สรรเสรญิ แลว้ ซ่ึงอาจารย์ ท. ท่าน ทส. ยอ่ มมา พร้อมดว้ ยมติ ร ท. 6 ษี ย่อมให้ ซึ่งความรู้ แกช่ น ท. 27 เรา ท. มองดูแล้ว ซึ่งผลไม้ ท. 10 บนรถ 168

สันสกฤตขั้นต้น 1 บรรณานุกรม จำลอง สำรพัดนึก, ดร. ไวยากรณ์สนั สกฤตช้นั สูง. กรุงเทพฯ : โรงพมิ พ์มหำ- จุฬำลงกรณรำชวทิ ยำลยั , 2548. จำลอง สำรพดั นึก, ศำสตรำจำรย์พเิ ศษ ดร. ภาษาสันสกฤตเรียนดว้ ยตนเอง ตอนท่ี 1-2. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพม์ หำจุฬำลงกรณรำชวิทยำลัย, 2549. ระวี จันทร์ส่อง, ผู้ช่วยศำสตรำจำรย์ ดร. ธาตุมัญชรี : ว่าด้วยเรื่องธาตุใน ภาษาสันสกฤต. เชียงใหม่ : ศูนย์บริหำรงำนวิจัย มหำวิทยำลยั เชยี งใหม,่ 2561. สมบัติ มั่งมีสุขศิริ, ผู้ช่วยศำสตรำจำรย์ ดร. คู่มือชุดภาษาสันสกฤตคิด ใหง้ ่าย. กรุงเทพฯ : ศูนย์สนั สกฤตศึกษำ มหำวิทยำลยั ศลิ ปำกร. 2551. หลวงบวรบรรณรักษ์ (นิยม รักไทย), สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน. กรมวชิ ำกำร กระทรวงศึกษำธิกำร, 2507. E.D. Perry. A Sanskrit Primer. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers, 2004. F. Max Muller. A Sanskrit Grammar for Beginners. Delhi: Parimal Publicatios, 2005. Kale, Moreshwar R. A Higher Sanskrit Grammar. 1884; repr. Delhi: Motilal Banarsidass, 1977. 169

สนั สกฤตขัน้ ต้น 1 K. L.V. Sastri. Dhāturūpa Mañjarī: Sanskrit Study Made Easy Series 6. Kalpathi : R.S. Vadhyar & Sons, 2017. K. L.V. Sastri. Sabda Mañjarī: Sanskrit Study Made Easy Series 5. Kalpathi : R.S. Vadhyar & Sons, 2017. Michael Coulson. Complete Sanskrit. Delhi: Gopsosn Papers Ltd., 2010. Monier-Williams, Monier. A Sanskrit-English Dictionary. new ed. 1899; repr. Delhi: Motilal Banarsidass, 1979. Roderick S. Bucknell. Sanskrit Manual. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers, 2006. Shridhar R. Bhandarkar. First Book of Sanskrit. Delhi: Low Price Publications, 2008. Vasudeo Govind Apte. The Concise Sanskrit-English Dictionary. Delhi: Motilal Banarsidass, 2011. ïIpad damaedr satvledr. sS< k«t Svy< - iz]k. idLlI: rajpal @{f sNj, 2010. 170

ภาคผนวก 171

วภิ กั ตกิ ริยารวม lq! (laṭ) (Present Tense) แปลวา่ ...อยู่, ย่อม..., จะ... บรุ ุษ ปรสั ไมบท อาตมเนบท ประถม. มัธยม. เอก. ทวิ. พห.ุ เอก. ทวิ. พห.ุ อตุ ตม. it t> AiNt te #te ANte ti taḥ anti te ite ante is w> w se #we Xve si thaḥ tha se ithe dhve im v> m> # vhe mhe mi vaḥ maḥ i vahe mahe l'! (laṅ) (Imperfect Past Tense) แปลวา่ .....แล้ว บรุ ุษ ปรัสไมบท อาตมเนบท ประถม. เอก. ทวิ. พห.ุ เอก. ทวิ. พหุ. มธั ยม. t! tam! An! t #tam! ANt อตุ ตม. t tām an ta itām anta s! tm! t wa> #wam! Xvm! s tam ta thaḥ ithām dhvam Am! v m # vih mih vahi mahi am va ma i 172

ตวั อย่างการแจกวิภักตินามศัพท์ อ การนั ต์ ปุลลิงค์ วิภักติ dve (เทวดา) พหุ. ประถมา. เอก. ทวิ. ทวติ ียา. ตฤตียา. dve > dve aE dve a> จตรุ ถี. ปญั จมี. devaḥ devau devāḥ ษษั ฐี. สปั ตมี. devm! devaE devan! สัมโพธน. devam devau devān dve en deva_yam! dve >E devena devābhyām devaiḥ dve ay dve a_yam! dev_e y> devāya devābhyām devebhyaḥ devat! deva_yam! dev_e y> devāt devābhyām devebhyaḥ dve Sy dve yae> dve anam! devasya devayoḥ devānām deve dve yae> deve;u deve devayoḥ devesu dve devaE dve a> deva devau devāḥ 173

อ การันต์ นปุงสกลิงค์ วิภักติ )l (ผลไม้) พห.ุ ประถมา. เอก. ทวิ. ทวติ ียา. )lain ตฤตยี า. )lm! )le จตุรถี. phalāni ปญั จม.ี phalam phale ษัษฐ.ี )lain สัปตม.ี )lm! )le สมั โพธน. phalāni phalam phale )l>E )len )la_yam! phalaiḥ phalena phalābhyām )l_e y> )lay )la_yam! phalebhyaḥ phalāya phalābhyām )le_y> )lat! )la_yam! phalebhyaḥ phalāt phalābhyām )lanam! )lSy )lya>e phalānām phalsya phalyoḥ )le;u )le )lya>e phalesu phale phalyoḥ )lain )l )le phalāni phala phale 174

อา การนั ต์ สตรลี ิงค์ วิภกั ติ sena (กองทัพ) พห.ุ ประถมา. เอก. ทวิ. ทวิตยี า. sne a> ตฤตยี า. sne a sene จตุรถี. senāḥ ปญั จม.ี senā sene ษษั ฐี. sne a> สัปตมี. senam! sene สัมโพธน. senāḥ senām sene sne ai-> senya sne a_yam! senābhiḥ senayā senābhyām sne a_y> senayE sena_yam! senābhyaḥ senāyai senābhyām sena_y> senaya> sena_yam! senābhyaḥ senāyāḥ senābhyām senanam! senaya> senya>e senānām senāyāḥ senayoḥ sne asu senayam! senya>e senāsu senāyām senayoḥ sena> sne e sne e senāḥ sene sene 175

อิ การันต์ ปลุ ลิงค์ วิภักติ miu n (ผูร้ ู้, มนุ ี) พห.ุ ประถมา. เอก. ทว.ิ ทวติ ียา. mnu y> ตฤตยี า. muin> mnu I จตุรถี. munayaḥ ปัญจม.ี muniḥ munī ษัษฐี. munIn! สปั ตมี. miu nm! munI สมั โพธน. munīn munim munī muini-> miu nna miu n_yam! munibhiḥ muninā munibhyām miu n_y> munye miu n_yam! munibhyaḥ munaye munibhyām muin_y> mun>e miu n_yam! munibhyaḥ muneḥ munibhyām mnu Inam! mun>e mNu ya>e munīnām muneḥ munyoḥ miu n;u mnu aE muNya>e muniṣu munau munyoḥ mnu y> mune mnu I munayaḥ mune munī 176

อิ การันต์ นปุงสกลิงค์ วิภกั ติ vair (นา้ ) พหุ. ประถมา. เอก. ทว.ิ ทวติ ยี า. varIi[ ตฤตียา. vair vair[I จตุรถี. vārīṇi ปัญจม.ี vāri vāriṇī ษษั ฐี. varIi[ สัปตม.ี vair vair[I สัมโพธน. vārīṇi vāri vāriṇī vairi-> vair[a vair_yam! vāribhiḥ vāriṇā vāribhyām vair_y> vair[e vair_yam! vāribhyaḥ vāriṇe vāribhyām vair_y> vair[> vair_yam! vāribhyaḥ vāriṇaḥ vāribhyām varI[am! vair[> vair[a>e vārīṇām vāriṇaḥ vāriṇoḥ vair;u vairi[ vair[ae> vāriṣu vāriṇi vāriṇoḥ varIi[ vair, vare vair[I vārīṇi vāri, vāre vāriṇī 177

อิ การันต์ สตรลี ิงค์ วภิ กั ติ mit (ความร)ู้ พห.ุ ประถมา. เอก. ทวิ. ทวิตยี า. mty> ตฤตียา. mit> mtI จตรุ ถ.ี matayaḥ ปัญจมี. matiḥ matī ษษั ฐ.ี mtI> สัปตมี. mitm! mtI สมั โพธน. matīḥ matim matī miti-> mTya mit_yam! matibhiḥ matyā matibhyām mit_y> mtye , mTyE mit_yam! matibhyaḥ mataye, matyai matibhyām mit_y> mt>e , mTya> mit_yam! matibhyaḥ mateḥ, matyāḥ matibhyām mtInam! mte> , mTya> mTya>e matīnām mateḥ, matyāḥ matyoḥ mit;u mtaE , mTyam! mTya>e matiṣu matau, matyām matyoḥ mty> mte mtI matayaḥ mate matī 178

ศพั ทานุกรมสนั สกฤต-ไทย (กริยา) ธาตุ ไทย ตัวอย่าง ความหมาย องฺกฺ นับ, ตรา A»! 10 อุ. อญฺจฺ A»yit, A»yte บชู า AÁc! 1 ป. อฏฺ AÁcit เทีย่ วไป, ท่องเท่ยี ว Aq! 1 ป. อตฺ Aqit ไป, เดิน, วิง่ At! 1 ป. อยฺ Atit ไป Ay! 1 อา. อรฺจฺ Ayte บูชา AcR! 1 ป. อรชฺ ฺ AcRit ได้รับ, ทา AjR! 1 ป. อรถฺ ฺ AjRit ขอ Aw!R 10 อา. อรหฺ ฺ AwRyte บูชา, เคารพ, ควร Ah!R 1 ป. อรฺหฺ AhRit บชู า, เคารพ, ควร AhR! 1 10 อุ. AhyR it, AhRyte อวธีรฺ AvxIryit, ไม่เคารพ, ลบหลู่ AvxIr! 10 อ.ุ AvxIryte อวฺ Avit รักษา, ป้องกนั Av! 1 ป. อสฺ ASyit ขว้าง, โยน As! 4 ป. Aak[Ryit, อากรณฺ ฺ Aak[Ryte ได้ยิน Aak[!R 10 อุ. อษิ ฺ (อิจฉฺ )ฺ #CDit ต้องการ #; (#CD)! 6 ป. อีกฺษฺ เหน็ , ดู $]! 1 อา. $]te 1 dz! และ AhR! เปน็ ธาตุหมวดท่ี 1 ปรสั ไมปทีธาตดุ ว้ ย เชน่ dzit, AhiR t ตามลาดับ 179

สันสกฤตขัน้ ตน้ 1 ธาตุ ไทย ตัวอย่าง ความหมาย อีรฺ ไป $r! 2 10 อุ. อีรษฺ ยฺ ฺ $ryit, $ryte รษิ ยา $:y!R 1 ป. อีหฺ $:yRit มุ่งหมาย, พยายาม $h( 1 อา. อุชฌฺ ฺ $hte ท้ิง %JH! 6 ป. ฤ-ฤจฺฉฺ %JHit ไป, เคล่ือนท่ี \\ (\\CD!) 1 ป. อหู ฺ \\CDit วจิ ารณ์ ^h( 1 อา. เอชฺ ^hte ไหว, สั่น @j! 1 ป. เอธฺ @jit เตบิ โต, เพิ่ม @x! 1 อา. กถฺ @xit บอก, กล่าว, พดู kw! 10 อุ. กนฺทฺ kwyit, kwyte ร้องไห้ kNd! 10 อุ. kNdyit, kNdyte กมฺ (กามยฺ) ใคร,่ ปรารถนา km! 3 (kamy!) 1 อา. kamyte k[R! 10 อ.ุ กรณฺ ฺ เจาะ, ไช k«t! (kN« t!) 6 ป. กฤตฺ (กฤนตฺ ฺ) k[Ryit, k[Ryte ตดั k«p! 10 อุ. กฤปฺ kN« tit สามารถ, นกึ , คดิ k«pyit, k«pyte kp« ! (kLp)! 1 อุ. กฤปฺ (กฺลปฺ ฺ) สามารถ k«;! 6 อุ. kLpte k«;! (k;R!) 1 ป. กฤษฺ ไถ kl! 1 อ.ุ กฤษฺ (กรฺษ)ฺ k«;it, k;« te ไถ ka']! 1 ป. กลฺ k;Rit นบั , ออกเสียง กางกฺ ษฺ ฺ klyit, klyte ต้องการ, ปรารถนา ka']it 2 $r! เป็นธาตหุ มวดที่ 1 ดว้ ย เช่น $rit 3 Ay! ถูกเพ่ิมเขา้ มากอ่ นประกอบกบั ปจั จยั ประจาหมวด เชน่ kamyte 180

สันสกฤตข้นั ตน้ 1 ธาตุ ไทย ตวั อยา่ ง ความหมาย kTu s! 10 อา. กุตฺสฺ kTu syte ดหู มนิ่ , นนิ ทา kxu ! 4 ป. กุธฺ kuXyit โกรธ kpu ! 4 ป. กปุ ฺ kPu yit โกรธ ³Nd! 1 ป. กรฺ นทฺ ฺ ³Ndit ร้องไห้ ³m! 4 1 อา, 4 ป. กรฺ มฺ ³amit ไป, เดนิ ไป, กระโดด ³If! 1 ป. กรฺ ีฑฺ ³Ifit เลน่ ³uz! (³aez!) 1 ป. กรฺ ุศฺ (โกรฺ ศฺ) ³aezit ตะโกน, เรยี ก Klm! (Klam!) 1 ป. กฺลมฺ (กลฺ ามฺ) Klamit เหนื่อย, ออ่ นเปลี้ย Klm! (Klam!) 4 ป. กลฺ มฺ (กฺลามฺ) KlaMyit เหนือ่ ย, เพลยี i¬d! 4 ป. กฺลทิ ฺ i¬*it โอดครวญ, ร้องไห้ i¬z! 4 อา. กฺลศิ ฺ i¬Zyte ทาใหล้ าบาก, Kv[! 1 ป. กฺวณฺ Kv[it ออกเสยี ง ]p! 10 อุ. กษฺ ปฺ ]pyit, ]pyte สง่ ไป, ขวา้ ง, ทิ้ง ]m! 1 อา. กฺษมฺ ]mte ทน, ส,ู้ อดกลน้ั ]m! (]am!) 4 ป. กษฺ มฺ (กษฺ ามฺ) ]aMyit อดทน ]r! 1 ป. กฺษรฺ ]rit ไหล, ตก ]l! 10 อ.ุ กษฺ ลฺ ]lyit, ]lyte ล้าง, ฟอก i]p! 6 อ.ุ กษฺ ปิ ฺ i]pit, i]pte ขว้าง, โยน, ท้งิ ]-u ! 4 ป. กษฺ ุภฺ ]u_yit รบกวน k© (ikr)! 6 ป. ก -กริ ฺ ikrit ทิ้ง, โปรย, หวา่ น 4 ธาตุ ³m! เป็นธาตุหมวดท่ี 1 และ 4 เม่ือประกอบวิภักติฝ่ายปรัสไมบท จะมีการยืด เสียงทต่ี น้ ธาตุ เชน่ ³amit, ³aMyit เป็นตน้ 181

สันสกฤตข้นั ตน้ 1 ธาตุ ไทย ตัวอยา่ ง ความหมาย k©t! (kIt!R) 10 อุ. ก ตฺ (กีรตฺ ฺ) kItyR it, kItRyte ฉลอง, สมโภชน์ o{f! 10 อุ. ขณฺฑฺ o{fyit, o{fyte ทุบ on! 1 อ.ุ ขนฺ onit, onte ขุด oad! 1 ป. ขาทฺ oadit กนิ ole ! 1 ป. เขลฺ ole it เล่น, สนั่ , เขย่า, ไหว g[! 10 อ.ุ คณฺ g[yit, g[yte นบั , คานวณ gd! 1 ป. คทฺ gdit พูด, กล่าว, พดู ชัด gm! (gCD!) 1 ป. คมฺ (คจฺฉ)ฺ gCDit ไป gjR! 1 ป. ครชฺ ฺ gjiR t คาราม, ร้อง gjR! 10 อ.ุ ครฺชฺ gjyR it, gjyR te คาราม, ล่ัน, รอ้ ง ghR! 1 อา. ครฺหฺ ghtR e นินทา, ดหู ม่นิ ghR! 5 10 อ.ุ ครหฺ ฺ ghyR it, ghRyte ติเตียน, นนิ ทา gv;e ! 10 อ.ุ คเวษฺ gv;e yit, gve;yte แสวงหา, คน้ หา guÁj! 1 ป. คุญชฺ ฺ gÃu it (ผง้ึ )รอ้ ง, เสียงพึมพา g{u Q! 10 อุ. คณุ ฺฐฺ gu{Qyit, g{u Qyte ปกปดิ gpu ! 10 อุ. คปุ ฺ gupyit, gpu yte ค้มุ ครอง gMu )! 6 ป. คุมผฺ ฺ guM)it แตง่ , เรยี บเรยี ง คุหฺ (คูหฺ) gUhit, gUhte ซ่อน, หุ้ม, คลมุ ghu ! 6 (gUh!) 1 อ.ุ ครฺ นฺถฺ ¢Nwyit, ¢Nwyte รอ้ ย, ผกู ¢Nw! 10 อุ. 5 เป็นธาตหุ มวดที่ 1 อาตมเนปทธี าตุด้วย เช่น ghtR e 6 ยืด % ให้เปน็ เสียงยาวกอ่ นนาไปประกอบปัจจยั ประจาหมวด และไมต่ อ้ งทาใหเ้ ป็นสระ ข้ันคุณ จงึ เป็น gUhit 182

สนั สกฤตขั้นตน้ 1 ธาตุ ไทย ตวั อย่าง ความหมาย ครฺ สฺ กนิ , กลนื ¢s! 1 อา. คฺรสฺ ¢ste กลืน, กิน ¢s! 10 อุ. ครฺ าหฺ ¢syit, ¢syte กวน, แทง, สงั หาร ¢ah! 1 อา. คฺไล (คลฺ ายฺ) ¢ahte เหนื่อย, อิดโรย GlE (Glay!) 1 ป. ค (คริ ฺ) Glayit กลนื , เขมอื บ g¨ (igr!) 6 ป. ไค (คายฺ) igrit ร้อง, ขบั ร้อง gE (gay!) 1 ป. ฆฏฺ gayit ประพฤต,ิ ทา \"q! 1 อา. ฆุษฺ \"qte ประกาศ \";u ! 10 อ.ุ \"a;e yit, \"a;e yte ฆรฺ า (ชฆิ ฺรฺ) สูดดม, ดมกลิ่น Øa (ijØ)! 1 ป. ijØit cm! 7 1 ป. จมฺ กิน, ดืม่ , cr! 1 ป. จรฺ cmit เทีย่ วไป, ประพฤติ ccR! 6 ป. จรจฺ ฺ crit พดู , กลา่ ว cl! 1 ป. จลฺ ccRit ส่ัน, โยก, ไหว clit ict! (cet!) 10 อา. จติ ฺ-เจตฺ คดิ , นกึ , รู้สกึ icÇ! 10 อ.ุ cetyte icNt! 10 อุ. จติ ฺรฺ วาด, ระบายสี icû! 10 อ.ุ จินฺตฺ icÇyit, icÇyte คิด cud! 10 อุ. จิหนฺ ฺ icNtyit, icNtyte หมาย, แตม้ cuMb! 1 ป. จทุ ฺ icûyit, icûyte ชแี้ จง, ส่งไป, ถาม จุมพฺ ฺ cade yit, caedyte จุมพติ , จูบ cru ! (caer!) 10 อ.ุ cuMbit จรุ ฺ-โจรฺ ลัก, ขโมย care yit, care yte 7 เมอ่ื เตมิ อุปสรรค Aa จะยืดเสยี งทตี่ น้ ธาตุ เชน่ Aacamit 183

สนั สกฤตขัน้ ตน้ 1 ธาตุ ไทย ตัวอยา่ ง ความหมาย จรู ณฺ ฺ ป่น, ตา cU[!R 10 อ.ุ จฺจตุ ฺ (จโฺ จตฺ) cU[yR it, c[U Ryte เคลื่อนไป เจษฏฺ ฺ Ccate it ประพฤต,ิ พากเพียร Ccut! (Ccate !) 1 ป. ฉทฺ còe te ปกปิด, คลุม, ห่อ còe ! 1 อา. ฉรฺทฺ Dadyit, Dadyte อาเจยี น Dd! 10 อ.ุ ชนฺ (ชา) DdyR it, DdyR te เกิด Dd!R 10 อ.ุ ชปฺ jayte สวด, สาธยาย jn! (ja) 4 อา. ชฤมฺภฺ jpit หาว, อ้าปาก jp! 1 ป. ชลฺปฺ j&M-te กลา่ ว, บอก, เพ้อ j&M-! 1 อา. ชิ (ชยฺ) jLpit ชนะ jLp! 1 ป. ชีวฺ jyit เป็นอยู่ ชษุ ฺ นึก, คิด, คานึง ij (jy!) 1 ป. ชฺญปฺ jIvit ร้,ู ทราบ jIv! 1 ป. ju;te j;u ! 6 อา. ชญฺ า (ชญฺ าปฺ) }apyit, }apyte รู้, เขา้ ใจ }p! 10 อุ. Aa}apyit, ชวฺ ลฺ Aa}apyte ส่องแสง, ประกาศ }a 8 (}ap!) 10 อ.ุ ช (ชีรฺ) Jvlit แก่, เฒ่า, โทรม ฑี (ฑยฺ) jIyRit บนิ , ไปในอากาศ Jvl! 1 ป. Fyte j¨ (jIr!) 4 ป. fI (fy!) 1 อา. 8 นยิ มประกอบกบั อุปสรรค Aa 184

สันสกฤตขัน้ ตน้ 1 ธาตุ ไทย ตวั อย่าง ความหมาย t]! 9 1 ป. ตกฺษฺ t]it ตัด, หัน่ , เฉือน tf! 10 อุ. ตฑฺ tafyit, tafyte ตี tp! 1 ป. ตปฺ tpit เผาไหม้ tp! 10 10 อ.ุ ตปฺ tapyit, tapyte เผาไหม้ Tyj! 1 ป. ตยชฺ Tyjit ทงิ้ , สละ, เลิก tkR! 10 อุ. ตรฺกฺ tkRyit, tkyR te ตรกึ , คดิ , พจิ ารณา tjR! 10 อา. ตรชฺ ฺ tjRyte ครหา, นินทา t&p! 4 ป. ตฤปฺ t&Pyit ยนิ ดี t&p! 10 อ.ุ ตฤปฺ tpyR it, tpRyte พอใจ, ชอบใจ tud! 6 อ.ุ ตทุ ฺ tudit, tudte เจ็บ, ปวด, รังแก tul! 10 อุ. ตุลฺ tale yit, taelyte ชัง่ tu;! 4 ป. ตษุ ฺ t:u yit พอใจ, ชอบใจ Çp! 1 อา. ตฺรปฺ Çpte เสง่ียม, เจยี มตัว Çs! 1 ป. ตฺรสฺ Çsit กลวั , เกรง, ขยาด Çqu ! 11 6 ป. ตฺรฏุ Çqu it ตดั , ผา่ Tvr! 1 อา. ตวฺ รฺ Tvrte ดว่ น, รบี ด่วน t¨ (tr)! 1 ป. ต (ตรฺ) trit ขา้ ม, วา่ ยขา้ ม ÇE (Çay!) 1 อา. ไตรฺ (ตรฺ ายฺ) Çayte รกั ษา, ปอ้ งกนั 9 เมอื่ หมายถึง ปอก หรือ ถาก “to pare” จะเปน็ ธาตหุ มวดที่ 1 และ 5 เช่น t]it, tú[aeit 10 เปน็ ธาตุหมวดท่ี 1 ปรสั ไมปทีธาตุดว้ ย เช่น tpit 11 Çqu ! เป็นธาตหุ มวดที่ 4 ด้วย 185

สนั สกฤตขน้ั ต้น 1 ธาตุ ไทย ตวั อยา่ ง ความหมาย d{f! 10 อุ. ทณฑฺ ฺ d{fyit, d{fyte ทาโทษ, ลงโทษ † 12 (iÔy!) 6 อา. ทฤ (ทฺรยิ ฺ) AaiÔyte นมสั การ, บชู า †p! 4 ป. ทฤปฺ †Pyit ดีใจ, ชนื่ ชม, ยนิ ดี †z! (pZy!) 1 ป. ทฤศฺ (ปศยฺ ฺ) pZyit เหน็ , ดู dl! 1 ป. ทลฺ dlit แบ่ง, ตัด, เจาะ dz! 1 ป. ทศฺ dzit กัด, ขบ, ตอ่ ย dz! (dz— )! 10 อา. ทศฺ (ทศ)ฺ d—zyte กดั , ขบ, ตอ่ ย dh! 1 ป. ทหฺ dhit เผา, ไหม้ idv! (dIv)! 4 ป. ทวิ ฺ (ทวี )ฺ dIVyit เล่น idz! 6 อ.ุ ทศิ ฺ idzit, idzte ช้ี, แสดง dIp! 4 อา. ทปี ฺ dIPyte ส่องแสง, ลุกโพลง du;! 4 ป. ทษุ ฺ d:u yit ทาผดิ , ประพฤตผิ ดิ dU 4 อา. ทู dUyte ทนทกุ ข,์ ร้อนใจ *ut! (*aet!) 1 อา. ทฺยุตฺ (โทยฺ ตฺ) *ate te ประกาศ, ส่องแสง dy! 1 อา. ทยฺ ฺ dyte ให้, อปุ การะ Ôu (Ôv!) 1 ป. ทรฺ ุ (ทรฺ ว)ฺ Ôvit ไป, เดิน, เคลือ่ นท่ี Ôhu ! 4 ป. ทรฺ หุ ฺ Ôýu it ทาร้าย x& 10 อ.ุ ธฤ xaryit, xaryte ทรงไว้ x& (xr!) 1 อุ. ธฤ (ธรฺ) xrit, xrte ทรง, ตั้งอยู่ xav! 1 ป. ธาวฺ xavit ว่งิ xU (xvu )! 6 ป. ธู (ธวุ )ฺ xuvit ส่นั , เขย่า, ไหว 12 ธาตนุ นี้ ิยมใชก้ ับอปุ สรรค Aa 186

สนั สกฤตขั้นตน้ 1 ธาตุ ไทย ตัวอยา่ ง ความหมาย xU (xUn!) 10 อ.ุ ธู (ธนู )ฺ xUnyit, xUnyte ส่ัน, เขยา่ , ไหว Xma (xm)! 1 ป. ธมฺ า (ธมฺ) xmit เปา่ , พัด Xvn! 1 ป. ธวฺ นฺ Xvnit ดัง, ล่นั Xvn! 10 อ.ุ ธวฺ นฺ Xvnyit, Xvnyte ดงั , ลน่ั , สง่ เสียง xe (xy)! 1 ป. เธ (ธย)ฺ xyit ดูด, ดื่ม XyE (Xyay!) 1 ป. ไธยฺ (ธยฺ ายฺ) Xyayit เพง่ nq! 1 ป. นฏฺ nqit ฟอ้ น, รา nd! 1 ป. นทฺ ndit บันลือ, ออกเสียง nNd! 1 ป. นนฺทฺ nNdit ยนิ ดี nm! 1 ป. นมฺ nmit ไหว,้ นอบนอ้ ม nd!R 1 ป. นรทฺ ฺ ndiR t คาราม, ออกเสยี ง nt& ! 4 ป. นฤตฺ nT& yit ฟ้อน, รา, เต้น nz! 4 ป. นศฺ nZyit พินาศ, ฉิบหาย nh! 4 อุ. นหฺ nýit, nýte ผูก, มดั inNd! 1 ป. นนิ ทฺ ฺ inNdit นินทา, ตเิ ตียน nI (ny!) 1 อ.ุ นี (นย)ฺ nyit, nyte นาไป ndu ! 6 อ.ุ นทุ ฺ ndu it, nudte บรรเทา pc! 1 อ.ุ ปจฺ pcit, pcte หุง, ตม้ pQ! 1 ป. ปฐฺ pQit อ่าน, เรียน pt! 1 ป. ปตฺ ptit ตกไป, หล่น pd! 10 อา. ปทฺ pdyte ไป, ถึง pa (ipb!) 1 ป. ปา-ปพิ ฺ ipbit ดื่ม par! 10 อ.ุ ปารฺ paryit paryte สาเรจ็ , บรรล,ุ ลลุ ว่ ง 187

สันสกฤตข้นั ตน้ 1 ธาตุ ไทย ตวั อยา่ ง ความหมาย pal! 10 อ.ุ ปาลฺ palyit palyte รกั ษา, ค้มุ ครอง pIf! 10 อ.ุ ปฑี ฺ pIfyit pIfyte เบียดเบยี น pu;! 4 ป. ปุษฺ p:u yit เลีย้ งดู pu:p! 4 ป. ปษุ ปฺ ฺ p:u Pyit บาน pjU ! 10 อ.ุ ปชู ฺ pUjyit pUjyte บชู า pUr! 4 อา. ปูรฺ pyU tR e เตม็ , อ่มิ pUr! 13 10 อุ. ปรู ฺ prU yit prU yte อม่ิ , พอใจ, เต็ม àCD! (p&CD!) 6 ป. ปฺรจฺฉฺ (ปฤจฉฺ )ฺ p&CDit ถาม àw! 1 อา. àw! 10 อุ. ปรฺ ถฺ àwte แผ,่ กระจาย àI 4 อา. ปรฺ ถฺ àwyit àwyte แผ่, กระจาย àI (àI[!) 10 อ.ุ ปฺรี àIyte พอใจ, ยนิ ดี, รกั Plu;! 4 ป. ปฺรี-ปฺรีณฺ àI[yit àI[yte พอใจ, ยินดี, รัก p¨ 14 10 อุ. ‫٭‬ ปลฺ ษุ ฺ Plu:yit เผา )l! 1 ป. ป paryit paryte เตม็ , ป้องกนั , รักษา )uLl! 1 ป. ผลฺ )lit ผลติ ผล bax! 1 อา. ผลุ ลฺ ฺ )ušit บาน, ออกชอ่ bKu k! 1 ป. พาธฺ baxte ต่อส,ู้ ตอ่ ต้าน bux! 4 อา. พุกฺกฺ buŠit เห่า, พูด พุธฺ b/Xu yte ร,ู้ เขา้ ใจ 13 เปน็ ธาตหุ มวดท่ี 4 ด้วย เชน่ pyU tR e 14 p¨, -U;! , mh! , man! , mag!R , mÇU ! และ m&j! เป็นธาตุหมวดท่ี 1 ปรัสไมปทีธาตุด้วย เชน่ prit, -U;it, mhit, manit, magiR t, mÇU it และ mj& it ตามลาดับ 188

สนั สกฤตข้ันตน้ 1 ธาตุ ไทย ตัวอยา่ ง ความหมาย bx/u (baxe !) 1 อุ. พุธฺ (โพธ)ฺ baexit, baxe te รู้ -]! 10 อุ. ภกษฺ ฺ -]yit, -]yte กนิ -j! 1 อ.ุ ภชฺ -jit, -jte แบ่ง -[! 1 ป. ภณฺ -[it กล่าว, พูด -TsR! 10 อา. ภตรฺ สฺ ฺ -TsRyte นนิ ทา -& (-r!) 1 อุ. ภฤ (ภรฺ) -rit, -rte ถือไป, นาไป -a;! 1 อา. ภาษฺ -a;te กลา่ ว, พูด -as! 1 อา. ภาสฺ -aste ส่องแสง i-]! 1 อา. ภกิ ฺษฺ i-]te ขอ - U 15 10 อา. ภู -avyte ได้ -U 10 อุ. ภู -avyit, -avyte เป็น, ทาให้บรสิ ทุ ธ์ิ -U (-v!) 1 ป. ภู (ภวฺ) -vit ม,ี เปน็ -;U ! 10 อุ. ‫٭‬ ภูษฺ -;U yit, -U;yte ประดับ, แต่ง æm! 1 ป. ภรฺ มฺ æmit หมนุ , วน, เดนิ æm! 16 (æam!) 4 ป. ภฺรมฺ (ภรฺ ามฺ) æaMyit ท่องเที่ยวไป æaj! 1 อา. ภรฺ าชฺ æajte ประกาศ, ส่องแสง m{f! 10 อ.ุ มณฺฑฺ m{fyit, m{fyte ประดับ, ตกแตง่ md! (mad!) 4 ป. มทฺ (มาท)ฺ ma*it เมา mn! 4 อา. มนฺ mNyte คิด mNÇ! 10 อา. มนตฺ รฺ ฺ mNÇyte ปรึกษา 15 เป็นธาตหุ มวดท่ี 1 ด้วย เชน่ -vte 16 เป็นธาตุหมวดท่ี 1 ดว้ ย 189

สนั สกฤตขั้นต้น 1 ธาตุ ไทย ตวั อย่าง ความหมาย mNÇ! 10 อ.ุ มนตฺ รฺ ฺ mNÇyit, mNÇyte ปรึกษา m&g! 17 10 อา. มฤคฺ m&gyte ติดตาม, ไล่ m&j! 10 อ.ุ ‫٭‬ มฤชฺ majyR it, majyR te ล้าง, ชาระ m& 18 (ièy!) 6 อา. มฤ (มฺรยิ ฺ) ièyte ตาย m&z! 6 ป. มฤศฺ mz& it จับ, แตะ m&;! 4 อุ. มฤษฺ m&:yit, m&:yte อดทน, พากเพียร m&;! 10 อ.ุ มฤษฺ m;yR it, m;yR te ทน mlE (mlay!) 1 ป. มไล (มลายฺ) mlayit เหนอ่ื ย, อ่อนเปลย้ี mSj! (mJj!) 6 ป. มสชฺ ฺ (มชฺช)ฺ mJjit ดานา้ , แช่น้า, ล้าง mh! 10 อุ. ‫٭‬ มหฺ mhyit, mhyte บูชา man! 10 อุ. ‫٭‬ มานฺ manyit, manyte นบั ถอื magR! 10 อุ. ‫٭‬ มารคฺ ฺ magyR it, magRyte แสวงหา maajR! 10 อ.ุ มารชฺ ฺ majRyit, majyR te ชาระ iml! 6 อุ. มิลฺ imlit, imlte ปดิ , พบ, เจอ imï! 10 อ.ุ มศิ ฺรฺ imïyit, imïyte ผสม, ระคน mIl! 1 ป. มีลฺ mIlit ปดิ ตา, กะพรบิ ตา mcu ! 6 อุ. มุจฺ mucit, mucte ปลอ่ ย, พน้ mcu ! 10 อุ. มจุ ฺ maecyit, mace yte ปลอ่ ย, พน้ mdu ! 10 อ.ุ มุทฺ maedyit, made yte ยินดี mud! (made !) 1 อา. มทุ ฺ (โมท)ฺ made te ยินดี 17 เปน็ ธาตุหมวดที่ 1,4 ดว้ ย เชน่ m&gte, m&Gyte ตามลาดับ 18 ธาตุ m& เป็นปรสั ไมปทีธาตุ ในวภิ ักติ ilq! , luq! , l'u 190

สันสกฤตขนั้ ต้น 1 ธาตุ ไทย ตัวอยา่ ง ความหมาย muh! 4 ป. มุหฺ mýu it หลง mUCDR! 1 ป. มูจรฺ ฺฉฺ mCU DiR t หมดสติ mUÇ! 10 อุ. ‫٭‬ มูตรฺ ฺ mÇU yit, mÇU yte ปสั สาวะ, เย่ียว ça (mn)! 1 ป. มฺนา (มนฺ) mnit คดิ , ปรกึ ษา yj! 1 อ.ุ ยชฺ yjit, yjte บวงสรวง, ทาพธิ ี ตั้งใจ, หมัน่ , yt! 1 อา. ยตฺ ytte พากเพียร ให้ ym! (yCD!) 1 ป. ยมฺ (ยจฉฺ ฺ) yCDit พยายาม ys! 4 ป. ยสฺ ySyit ขอ yac! 1 อ.ุ ยาจฺ yacit, yacte เพง่ , สารวมในสมาธิ yju ! 4 อา. ยชุ ฺ yJu yte ประกอบ yuj! 19 10 อ.ุ ‫٭‬ ยชุ ฺ yujyit, yujyte รบ, ฆ่า yx/u ! 4 อา. ยุธฺ y/Xu yte รกั ษา r]! 1 ป. รกษฺ ฺ r]it จัดแจง, แต่ง rj! 10 อ.ุ รชฺ rjyit, rjyte ยอ้ ม rÁj! (rj!) 4 อ.ุ รญฺชฺ (รช)ฺ rJyit, rJyte ตะโกน, รอ้ งเรียก rq! 1 ป. รฏฺ rqit เริ่ม r-! 20 1 อา. รภฺ Aar-te เล่น rm! 1 อา. รมฺ rmte ท้ิง, สละ rh! 10 อุ.‫٭‬ รหฺ rhyit, rhyte 19 yuj!, rh! , vc! และ v&j! เป็นธาตหุ มวดที่ 1 ปรัสไมปทธี าตดุ ้วย เชน่ yaejit, rhit, vcit และ v&jit ตามลาดับ 20 ธาตุนม้ี ักเตมิ อุปสรรค Aa 191

สันสกฤตขน้ั ตน้ 1 ธาตุ ไทย ตวั อย่าง ความหมาย raj! 1 อุ. ราชฺ rajit, rajte ส่องแสง éc( (race !) 1 อา. รุจฺ (โรจฺ) raecte ยินด,ี สอ่ งแสง éj! 6 ป. รชุ ฺ éjit เสียดแทง é;! 10 อ.ุ รษุ ฺ é;yit, é;yte โกรธ éh (raeh!) 1 ป. รุหฺ (โรหฺ) raehit งอก êp! 10 อ.ุ รปู ฺ êpyit, êpyte คุม, แสดงรปู l]! 21 10 อุ. ลกษฺ ฺ l]yit, l]yte ดู, เหน็ , พจิ ารณา l<\"! 1 อา. ลฆ l—\"te กระโดด l\"— ! 10 อ.ุ ลฆฺ l\"— yit, l\"— yte กระโดด lp! 1 ป. ลปฺ lpit กลา่ ว, พดู l-! 1 อา. ลภฺ l-te ได้ ll! 10 อา. ลลฺ lalyte เล่น, เลน่ สนุก l;! 1 ป. ลษฺ l;it ปรารถนา ls! 1 ป. ลสฺ lsit ส่องแสง ilo! 6 ป. ลขิ ฺ iloit เขียน ilp! (ilMp!) 6 อ.ุ ลิปฺ (ลมิ ฺปฺ) ilMpit, ilMpte ฉาบ, ทา lI 4 อา. ลี lIyte ตดิ , ยึดม่ัน luQ! (lPu Q)! 1 ป. ลฐุ ฺ (ลุปฺฐฺ) luPQit ลกั lpu ! (lMu p!) 6 อุ. ลุปฺ (ลุมปฺ ฺ) lMu pit, lMu pte ทาลาย, ปลน้ lu-! 4 ป. ลภุ ฺ lu_yit โลภ laek! 1 อา. โลกฺ laekte มองด,ู เหน็ 21 เป็นธาตหุ มวดท่ี 1 อาตมเนปทธี าตุ เช่น l]te 192

สันสกฤตขน้ั ตน้ 1 ธาตุ ไทย ตวั อยา่ ง ความหมาย lake ! 10 อ.ุ โลกฺ lake yit, laekyte มองดู, เห็น laec! 10 อุ. โลจฺ laecyit, laecyte กลา่ ว, สอ่ งแสง vc! 10 อุ. ‫٭‬ วจฺ vacyit, vacyte กลา่ ว vd! 1 ป. วทฺ vdit กลา่ ว, พูด vd! 22 10 อ.ุ ‫٭‬ วทฺ vdyit, vdyte พดู , บอก, แจง้ vNd! 1 อา. วนทฺ ฺ vNdte ไหว้ vp! 1 อุ. วปฺ vpit, vpte หว่าน, โปรย vm! 1 ป. วมฺ vmit อาเจียน vr! 10 อ.ุ วรฺ vryit, vryte ใคร,่ อยากได,้ ขอ v[!R 10 อ.ุ วรณฺ ฺ v[yR it, v[Ryte พรรณนา, อธิบาย vxR! 10 อุ. วรธฺ ฺ vxRyit, vxRyte ตดั , แบง่ , บรรจุ v& 10 อ.ุ ‫٭‬ วฤ varyit, varyte เลือก vj& ! 10 อุ. ‫٭‬ วฤชฺ vjyR it, vjRyte หลกี เลีย่ ง, เว้น vt& ! (vt)R! 1 อา. วฤตฺ (วรฺตฺ) vttR e เป็นไป vx& ! (vx)!R 1 อา. วฤธฺ (วรธฺ )ฺ vxtR e เจรญิ , งอกงาม v&;! (v;R!) 1 ป. วฤษฺ (วรฺษ)ฺ v;Rit (ฝน) ตก vl! 1 อา. วลฺ vlte เดนิ , เคลือ่ นที่ vs! 1 อุ. วสฺ vsit, vste อยู่, อาศยั อยู่ vs! 10 อ.ุ วสฺ vsyit, vsyte กลน่ิ หอม, ตดั , ฆ่า vh! 1 อ.ุ วหฺ vhit, vhte พาไป, ลอยไป 22 vd! , v& และ Vyy! เปน็ ธาตุหมวดท่ี 1 อภุ ยปทธี าตุด้วย เช่น vd!it, vdte, vrit, vrte และ Vyyit, Vyyte ตามลาดับ 193