✍️ นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย

นับเปน อเนกชนนิกรสโมสรสมมุติ พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัวเสด็จขึ้นครองราชยเม่ือวันพุธที่ ๒๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๓๖๗ มีพระปรมาภิไธยซ่ึงจารึกในพระสุพรรณบัฏเหมือนรัชกาลที่ ๑ และ ๒ ตอมาพระบาท สมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงทำพิธีจารึกพระสุพรรณบัฏถวายพระปรมาภิไธยใหมใน พ.ศ. ๒๓๙๔ วา “พระบาทสมเด็จพระปรมาทิวรเสฏฐมหาเจษฎาบดินทร สยามมินทรวโรดม บรมธรรมมิก มหาราชาธริ าชบรมนารถบพติ ร พระนง่ั เกลา เจา อยูหวั ” พระราชกิจสำคัญของพระมหากษัตริยคือการบำบัดทุกขบำรุงสุขของราษฎร พระบาท สมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัวทรงสืบทอดหลักการปกครองตามพระราชประเพณีดวยความต้ังพระทัย เปนอยางย่ิง โปรดใหขุนนาง ขาราชการผูใหญเขาเฝาถวายขอราชการวันละ ๒ คร้ัง ดังจะเห็น พระราชจรยิ วตั รจากพระราชานกุ ิจทบ่ี นั ทกึ วา เวลาเสด็จออกจวน ๔ โมง (๑๐ นาฬกา)...อัครมหาเสนาบดีน่ังตรงชองกลาง ระหวางเสาที่ ๒ และท่ี ๓ จตุสดมภ เจาประเทศราชน่ังเหนือเสาที่ ๒ ขาราชการนอกนั้นเฝา หลามลงมาจนหนา ลับแล... อีกชว งหนงึ่ เสด็จออกเวลา ...ยามหนึ่ง (๒๑ นาฬกา) เสด็จออก...ถาอยางเร็วไมมีราชการเสด็จขึ้น ๒ ยาม (เที่ยง คืน) ถามีราชการข้ึน ๘ ทุม (๒ นาฬกา) โดยมาก ถามีราชการสำคัญที่คับขันเสด็จออก ทุมหนึ่ง (๑๙ นาฬกา) เสวยในฉากแลวขึ้นพระแทน อยูจนกระท่ังเวลาตี ๑๑ (๕ นาฬกา) จึง เสดจ็ ขึน้ ในการปกครองบานเมือง โปรดใหต้ังบานเปนเมือง ๒๕ เมือง สวนใหญอยูทางภาคอีสาน ทรง ปลูกฝงใหราษฎรรวมรับผิดชอบตอสังคมโดยการตราพระราชกำหนดโจรหาเสน ซึ่งกำหนดใหราษฎร ชวยกันดูแลระมัดระวังโจรผูรายภายในรัศมี ๕ เสนจากบานเรือนตน นอกจากนี้ ยังมีการต้ังกลอง วินจิ ฉยั เภรใี หราษฎรรองทกุ ขถ วายฎีกาไดท กุ เวลา ตั้งแตตนรัชกาล การศึกกับพมาเร่ิมลดนอยลงเนื่องจากพมามีปญหาภายใน และเผชิญภัย ภายนอกจากการคุมคามของอังกฤษ ในการนี้อังกฤษชักชวนไทยใหชวยรบกับพมาดวยเห็นเปนศัตรูกัน มานาน ไทยไปชวยอังกฤษตีไดเมืองมะริด ทวาย เมาะตะมะ และวางแผนจะข้ึนไปตีหงสาวดี ตองอู ตอ แตเกิดบาดหมางกันจึงยกทัพกลับ ตอมาอังกฤษไดชัยชนะเหนือพมาโดยเด็ดขาด ตั้งแตน้ัน พมา ไมสามารถยกทัพมารุกรานไทยไดอีก คงเหลือภัยท่ีไทยตองระวัง คือ ญวน ลาว เขมร ทรงทำสงคราม

อานามสยามยุทธเปนเวลาเกือบ ๑๕ ป สงครามสิ้นสุดลงโดยไมมีผูแพชนะ ทำสัญญาสงบศึกใน พ.ศ. ๒๓๙๐ นอกจากน้ีทรงจัดการบานเมืองบริเวณชายแดนใหสงบทั้งดานหัวเมืองลาว หัวเมืองตะวันตก โดยเฉพาะอยางย่ิงหัวเมืองปกษใต ในดานการปองกันประเทศ โปรดใหสรางปอมปราการเพิ่มขึ้น หลายแหง ตอเรือรบสำหรับใชในแมน้ำ และเรือกำปนท่ีออกทะเลไดจำนวนมาก โปรดใหชางชำนาญ การหลอเหล็กจากจนี มาหลอ ปน ใหญหลายกระบอก ในชวงปลายรัชกาล มหาอำนาจตะวันตกเร่ิมเขามามีบทบาทดวยการขอเจริญทางพระราชไมตรี โดยมีนโยบายเรือปนหนุนหลัง เปนปญหาที่ประเทศจะตองเผชิญตอไป พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลา เจาอยูหัวทรงเห็นการณไกล ดังกระแสพระราชดำรัสที่มีตอสมเด็จเจาพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศที่ เขาเฝาในพระท่ีตอนปลายรัชกาลใน พ.ศ. ๒๓๙๓ ปรากฏในพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๓ วา “การศึกสงครามขางญวนขางพมาก็เห็นจะไมมีแลว จะมีอยูก็แตขางพวกฝร่ังใหระวังให ดีอยาใหเสียทีแกเขาได การงานสิ่งใดของเขาที่ดีควรจะเรียนร่ำเอาไว ก็เอาอยางเขา แตอยาใหนับถือ เลื่อมใสไปทีเดียว” ซึ่งการณตอมาก็เปนดังเชนที่ทรงคาดไวใน พ.ศ. ๒๔๓๖ เม่ือเกิดวิกฤตการณ ร.ศ. ๑๑๒ ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ก็ไดใชเงินพระราชทรัพยจากการคาสำเภาของ พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัวที่เรียกวา เงินถุงแดง มาชดใชใหฝรั่งเศส เทากับไดใชเพื่อกูบาน กเู มืองตามพระราชปณธิ าน รัชสมัยของพระองคไดรับยกยองวามีความเจริญรุงเรืองทางเศรษฐกิจและการพระศาสนาเปน อยางยิ่ง พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัวทรงพระปรีชาสามารถในการนำรายไดเขาสูทอง พระคลังมาตั้งแตกอนขึ้นครองราชย ครั้นเมื่อเสวยราชยแลว ทรงสรางความเปนปกแผนทางเศรษฐกิจ ดวยการประหยัดรายจายและเพิ่มพูนรายไดแผนดิน โดยการแกไขวิธีเก็บภาษีอากรแบบเดิม เชน เปล่ียนเก็บอากรคานาจากหางขาวมาเปนเงิน ทรงต้ังภาษีอากรใหมอีก ๓๘ ชนิด และทรงกำหนด ระบบเจาภาษีนายอากรใหม โดยรัฐเก็บภาษีเองเฉพาะภาษีที่สำคัญบางอยาง นอกนั้นใหเจาภาษี นายอากรประมูลรับเหมาผกู ขาดไป ทัง้ ๓ วธิ ีดังกลา ว เพม่ิ พูนรายไดใ หหลวงอยา งมาก สวนการคาสำเภาที่สรางความมั่งคั่งอยางมาก คร้ันปลายรัชกาลเริ่มลดความสำคัญลง เพราะ ชาวตะวันตกเร่ิมใชเรือกำปนใบซึ่งมีประสิทธิภาพดีกวาเขามาคาแทน โดยเฉพาะอยางยิ่ง ภายหลังจาก ท่ีทำสนธิสัญญาเบอรนียกับอังกฤษใน พ.ศ. ๒๓๖๙ สงผลใหการคากับตางประเทศขยายตัวมากข้ึน สินคาออกท่ีสำคัญในขณะน้ัน คือ น้ำตาลและขาว กอใหเกิดการเปล่ียนแปลงทางการผลิตจาก การเกษตรแบบพอมีพออยู มาเปนการผลิตเพื่อสงเปนสินคาออก กลาวคือ ทำนาเพ่ือสงออกขาว และ ปลูกออยเพื่อเปนวัตถุดิบในโรงงานน้ำตาล ดังจะเห็นไดจากกรณีการขุดคลองแสนแสบเพื่อประโยชน ในราชการสงคราม ตอมาไดเปล่ียนบทบาทมาเปนการเปดพ้ืนที่สำหรับปลูกขาวและออยแทน ซ่ึงสราง รายไดใหหลวงมาก พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัวเอาพระทัยใสตอปญหาในการทำมาหากิน ของราษฎร ดังปรากฏในพระบรมราชโองการที่มีไปถึงเจาเมืองตาง ๆ ใน พ.ศ. ๒๓๘๖ เม่ือเกิดภาวะ

ฝนแลงวา “...สมเด็จพระพุทธเจาอยูหัว จะใครทรงทราบ การไรนา น้ำฝน น้ำทาใหถวนถ่ีแนนอน ให พระยาไชยวิชิต พระปลัด กรมการวากลาวตรวจดูแลใหเจาเมือง กรมการ ราษฎรทำไรนาใหทั่วกันให เตม็ ภมู ิฐาน ใหไดผ ลเมด็ ขา วในปม ะโรง ฉอศกใหจ งมาก...” ในดานพระศาสนา ทรงเปนองคอัครศาสนูปถัมภกตามพระราชประเพณี มีพระราชศรัทธาอยาง แรงกลาในพระพุทธศาสนา พระองคโปรดผูที่มีศรัทธาทะนุบำรุงพระพุทธศาสนา ดังพระดำรัสของ สมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ “ในรัชกาลท่ี ๓ ใครมีใจศรัทธาสรางวัดก็เปน คนโปรด” ทรงสรา งและปฏสิ ังขรณว ดั วาอารามและพระพุทธรปู จำนวนมาก ทรงประกอบพระราชกศุ ล ทุกวาระ และโดยสวนพระองคเองทรงบาตรทุกเชา ในพระราชานุกิจบันทึกวา “แตถึงจะเสด็จออก อยูจนดึกเทาไร เวลาเชาคงเสด็จลงทรงบาตรตามเวลา ไมไดเคล่ือนคลาด” ทรงนิมนตพระสงฆเขามา ถวายพระธรรมเทศนาในพระบรมมหาราชวังเปนประจำ โปรดเกลาฯ ใหรวบรวมพระไตรปฎก และ ประกอบพระราชกุศลในลักษณะเชนน้ีอีกหลายประการ แมภาษีอากรบางอยางที่สรางรายไดใหมาก แตเปนบาปก็โปรดเกลาฯ ใหงดเสีย ไดแก ภาษีฝนเพราะเปนของช่ัว ทำลายราษฎรใหออนแอ อากร คาน้ำและอากรคารักษาเกาะซึ่งเก็บจากผูเก็บไขจะละเม็ดอันเปนการสงเสริมใหราษฎรฆาสัตว มี พระราชศรัทธาบำเพ็ญพระราชกศุ ลใหส ตั วท้งั หลายรอดชวี ติ นอกจากน้ียังมีพระทัยกวาง ในรัชสมัยของพระองค พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ขณะทรงดำรงพระอิสริยยศเปนสมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟามงกุฎและยังทรงพระผนวชอยู ทรงตั้ง นิกายสงฆใหมคือคณะธรรมยุติกนิกาย ก็ทรงสนับสนุน ดังจะเห็นไดจากพระบรมราโชวาทของ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว พระราชทานสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหา วชิรุณหศิ สยามมกุฎราชกุมาร ความวา ...สวนทูลกระหมอมทรงต้ังพระสงฆคณะธรรมยุติกนิกาย เปนการตอสูอยางยิ่งมิใช เลน ทานก็มิใชแตไมออกพระโอษฐคัดคานอันหนึ่งอันใด กลับพระราชทานที่วัดบวรนิเวศฯ ใหเปนท่ีเสด็จมาประทับอยูเปนท่ีตั้งธรรมยุติกนิกาย และยกยองใหเปนราชาคณะผูใหญ จนถึงเปนผูสอบไลพระปริยัติธรรมจนจวนสวรรคตทีเดียว จึงไดขอเลิกเร่ืองหมผาแหวกอก แตอ ยางเดยี วเทานัน้ ... ผลอีกประการหน่ึงท่ีเกิดจากการท่ีทรงพระราชศรัทธาในพระพุทธศาสนา คือความเจริญรุงเรือง ทางศิลปกรรมแขนงตางๆ โดยเฉพาะสถาปตยกรรม ซ่ึงมีลักษณะเฉพาะเปนพระราชนิยม เชน การ เปลี่ยนแปลงสวนหลังคาโบสถ ไมมีชอฟา ใบระกา หางหงส หนาบันประดับกระเบ้ืองเคลือบจานชาม จีน เชนที่วัดราชโอรสาราม จติ รกรรมกม็ ลี กั ษณะผสมผสานแบบจนี

ปลายรัชกาล กระแสพระราชดำริเกี่ยวกับผูสืบราชสมบัติ ก็แสดงใหเห็นถึงน้ำพระทัยท่ีทรงรัก และหวงใยบานเมืองย่ิง ทรงมอบใหเสนาบดีผูใหญประชุมปรึกษากันวาพระบรมวงศานุวงศพระองคใด ท่ีมีวัยวุฒิปรีชารอบรู เปนศาสนูปถัมภก ปกปองไพรฟาประชาชน รักษาแผนดินใหเปนสุขสวัสด์ิ เปน ท่ียินดีแกมหาชน ก็ใหพรอมใจกันยกพระองคนั้นขึ้นเสวยราชย การคร้ังนี้ พระบาทสมเด็จพระ จุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงเลาพระราชทานสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎ ราชกมุ าร วา ...มาจนช้ันปลายที่สุดจวนจะสวรรคต ใชวาทานจะไมมีพระราชประสงคจะให พระราชโอรสสืบสันตติวงศเมื่อใด แตหากทานไมม่ันพระทัยในพระราชโอรสของทานวา องคใดอาจจะรักษาแผนดินได เพราะทานรักแผนดินมากกวาพระราชโอรส จึงไดมอบคืน แผนดินใหแกเสนาบดี ก็เพื่อประสงคจะใหเลือกเชิญทูลกระหมอม ซึ่งเห็นปรากฏอยูแลววา ทรงพระสติปญญาสามารถจะรักษาแผนดินไดขึ้นรักษาแผนดินสืบไป น่ีก็เปนการแสดง ใหเห็นพระราชหฤทัยวา ตนพระบรมราชวงศของเรายอมรักแผนดินมากกวาลูกหลานใน สว นตวั แมเม่ือทรงพระประชวรหนักก็โปรดใหยายพระองคออกจากพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานองค ตะวันออกซึ่งประทับอยูไปยังองคตะวันตกซ่ึงจะไมเกี่ยวของกับการจัดพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของ พระมหากษัตริยพระองคตอไป แสดงใหเห็นถึงน้ำพระทัยท่ีทรงนึกถึงผูอ่ืนและสวนรวมกอนพระองค เอง พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัวเสด็จสวรรคต ณ พระท่ีนั่งจักรพรรดิพิมานองคตะวันตก เมื่อวันพุธท่ี ๒ เมษายน พ.ศ. ๒๓๙๔ รวมพระชนมายุ ๖๓ พรรษา มีสายราชสกุลสืบเน่ืองมา ๑๓ มหาสาขา คือ ศิริวงศ โกเมน คเนจร งอนรถ ลดาวัลย ชุมสาย ปยากร อุไรพงศ อรณพ ลำยอง สบุ รรณ สงิ หรา และชมพนู ทุ ตอมาใน พ.ศ. ๒๕๔๐ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวรัชกาลปจจุบันทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ถวายพระราชสมัญญาพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัววา “พระมหาเจษฎาราชเจา” ซ่ึงมีความ หมายวา “พระมหาราชเจาผมู ีพระทัยตั้งม่นั ในการบำเพญ็ พระราชกิจ” สทุ ธิพันธ ขุทรานนท

เอกสารอา งอิง กรมศิลปากร. ตำนานวัตถุสถานตางๆ ซ่ึงพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัวทรงสถาปนา และกรมสมเด็จพระศรี สุลาไลย พระบรมราชชนนีพันปห ลวง. กรุงเทพฯ: อมรินทรพร้ินต้งิ กรุพ, ๒๕๓๐. . พระราชานุกจิ . กรุงเทพฯ: ดานสุทธาการพิมพ, ๒๕๒๖. . เอกสารของครอวฟ อรด . ไพโรจน เกษแมน กิจ, แปล. นครหลวงกรุงเทพธนบรุ ี: โรงพมิ พก ารศาสนา, ๒๕๑๕. กระทรวงศึกษาธิการ. กรมวชิ าการ. แนวพระราชดำรเิ การัชกาล. กรุงเทพฯ: โรงพิมพคุรุสภาลาดพราว, ๒๕๒๗. คณะกรรมการจัดงานสมโภชกรุงรัตนโกสินทร ๒๐๐ ป. ประวัติศาสตรกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๑-รัชกาลที่ ๓ เลม ๑. กรุงเทพฯ: อมรนิ ทรการพมิ พ, ๒๕๒๕. จดหมายเหตรุ ชั กาลที่ ๓ เลม ๑. กรุงเทพฯ: สหประชาพาณิชย, ๒๕๓๐. ทองตอ กลวยไม ณ อยุธยา. “พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว เจษฎาราชเจา.” ใน สดุดีบุคคลสำคัญ เลม ๑๙. กรุงเทพฯ: บริษัท ที ฟล ม จำกัด, ๒๕๔๙. ทิพากรวงศมหาโกษาธิบดี, เจาพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๓. กรุงเทพฯ: โรงพิมพคุรุสภา ลาดพรา ว, ๒๕๔๗. พระราชประวัติและพระราชกรณียกิจพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว พระมหาเจษฎาราชเจา. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ ภาพพิมพ, ๒๕๔๙. มูลนิธิเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว. วัดยานนาวา/รัชกาลท่ี ๓ พระบิดาแหงการคาไทย. กรงุ เทพฯ: ประดพิ ัทธ, ๒๕๔๗. วอเตอร เอฟ. เวลลา. แผนดินพระน่งั เกลาฯ. พ.อ. นจิ ทองโสภิต, แปล. กรุงเทพฯ: อมรินทรพรนิ้ ติ้งกรพุ , ๒๕๓๐.

พระบรมสาทิสลกั ษณพ ระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจา อยูหวั ประดษิ ฐาน ณ มุขกระสนั ตะวันออก พระทนี่ ั่งจักรมี หาปราสาท

พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูหวั พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงพระนามเดิมวา สมเด็จพระเจาลูกยาเธอ เจาฟามงกุฎ เปนพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย (เม่ือคร้ังทรงดำรงพระยศ เปนสมเด็จพระเจาลูกยาเธอ เจาฟากรมหลวงอิศรสุนทร) กับสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี (เม่ือทรงดำรงพระยศเปนสมเด็จเจาฟาบุญรอด พระธิดาในสมเด็จพระเจาพี่นางเธอ เจาฟากรมพระ ศรีสุดารักษ พระภคินีในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช) เสด็จพระราชสมภพ เม่อื วันพฤหสั บดที ี่ ๑๘ ตุลาคม พ.ศ. ๒๓๔๗ เม่ือทรงเจริญพระชนมายุได ๙ พรรษา ทรงเขาสูพระราชพิธีลงสรง ซ่ึงจัดขึ้นเปนครั้งแรกใน กรุงรัตนโกสินทรเม่ือ พ.ศ. ๒๓๕๕ แลวเฉลิมพระนามตามพระสุพรรณบัฏวา “สมเด็จพระเจาลูกเธอ เจา ฟา มงกฎุ สมมตุ เิ ทวาวงศ พงศาอศิ วรกระษตั รยิ ข ตั ตยิ ราชกมุ าร” ครนั้ ถงึ พ.ศ. ๒๓๖๗ พระชนมายุ ๒๑ พรรษา ทรงพระผนวชเปนพระภิกษุตามราชประเพณี ครั้นทรงพระผนวชได ๑๕ วัน สมเด็จพระบรมชนกนาถก็เสด็จสวรรคต โดยไมไดมอบราชสมบัติใหแกพระราชโอรสพระองคใด พระองคหนึ่ง พระบรมวงศานุวงศไดพรอมกันกราบบังคมทูลเชิญพระเจาลูกยาเธอ พระองคเจาทับ กรมหม่ืนเจษฎาบดินทร พระราชโอรสองคใหญ ซึ่งทรงวาการพระคลังและการตางประเทศตาง พระเนตรพระกรรณมาแตเดิม ใหเสด็จขึ้นครองราชยเปนพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว รชั กาลท่ี ๓ ในระหวางทรงพระผนวช สมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟามงกุฎพระวชิรญาณมหาเถระทรง มีโอกาสเสด็จออกธุดงคไปยังปูชนียสถานตาง ๆตามหัวเมือง ทำใหทรงรูจักผืนแผนดินไทยและสภาพ ความเปนอยูของประชาชนอยางแทจริง และโอกาสสำคัญอีกประการคือไดทรงศึกษาวิชาภาษา ตางประเทศ ทำใหมีพระปรีชาญาณรูเทาทันสภาพเหตุการณของโลกตะวันตกเปนอยางดี อันมีผลทำให พระองคเปนพระเจาแผนดินท่ีทันสมัยในเวลาตอมา ทรงนำสยามผานพนจากภัยของลัทธิลาอาณานิคม ของชาติมหาอำนาจตะวนั ตกมาได เม่ือพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัวเสด็จสวรรคต โดยทรงมอบใหพระบรมวงศานุวงศ และคณะเสนาบดีประชุมสรรหาเจานายท่ีเห็นสมควรขึ้นดำรงสิริราชสมบัติสืบไป ที่ประชุมจึงมีมติ เปนเอกฉันทใหอัญเชิญพระวชิรญาณมหาเถระใหทรงลาสิกขาและข้ึนเสวยราชสมบัติ เปนพระบาท สมเดจ็ พระปรเมนทรมหามกฎุ พระจอมเกลาเจา อยูห วั พระราชกรณียกิจท่ีสำคัญย่ิงของพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว คือการรักษาเอกราช ของชาติ เพราะในรัชสมัยของพระองคและพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวน้ันตรงกับสมัย

ลัทธิจักรวรรดินิยมท่ีชาติมหาอำนาจตะวันตกโดยเฉพาะอังกฤษและฝรั่งเศสกำลังแขงขันแสวงหา อาณานิคม เม่ือพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวเสด็จข้ึนครองราชยใน พ.ศ. ๒๓๙๔ ทรง ตระหนักวาถึงเวลาที่สยามตองยอมเปดสัมพันธภาพกับประเทศตะวันตก โดยทำสนธิสัญญาในลักษณะ ใหม เพราะประเทศเพื่อนบานก็เริ่มถูกอังกฤษและฝรั่งเศสเขายึดครองบางแลว ดังน้ันเม่ือสมเด็จ พระราชินีนาถวิกตอเรียแหงอังกฤษทรงแตงต้ังเซอรจอหน เบาวริงเปนอัครราชทูตผูมีอำนาจเต็ม เชิญ พระราชสาสนมาเจรจาทำสนธิสัญญาทางไมตรีกับสยามใน พ.ศ. ๒๓๙๘ พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูหัวทรงตอนรับอยางสมเกียรติ และยังไดโปรดเกลาฯ ใหเซอรจอหน เบาวริงเขาเฝา เพื่อเจรจา กันเปนการภายในแบบมิตรภาพกอน ซึ่งเปนท่ีประทับใจของอัครราชทูตอังกฤษมาก การเจรจาเปน ทางการใชเวลาไมนานก็ประสบความสำเร็จ อังกฤษและสยามไดลงนามในสนธิสัญญาไมตรีและพาณิชย ตอกนั ในวนั ที่ ๑๘ เมษายน พ.ศ. ๒๓๙๘ อนั เปนท่รี ูจกั กนั ในนามวา สนธสิ ัญญาเบาวรงิ พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงวางรากฐานในการยอมรับความเจริญกาวหนาแบบ อารยประเทศมาใชในสยาม เชน การรับชาวตางประเทศเขามารับราชการดวยการใหเปนลาม เปน ผูแปลตำรา เปนครูหัดทหารบกและโปลิศซึ่งโปรดใหจัดต้ังข้ึนตามแบบยุโรป เปนนายเรือและนายชาง กลไฟ เรือหลวง และเปนผูทำการตาง ๆอีกหลายอยาง ทหารเกณฑหัดอยางฝรั่งแบงออกเปน ๓ กอง คือ กองรักษาพระองคอยางยุโรป กองทหารหนาเปนกองกำลังสำคัญในการรักษาประเทศ และกอง ปนใหญอาสาญวน สวนการทหารเรือ ทรงจัดตั้งกรมเรือกลไฟ มีการตอเรือกลไฟขึ้นใชหลายลำ สวน การฝก หดั โปลศิ นัน้ ถือวาพระองคท รงเปนพระผูสถาปนากจิ การตำรวจไทยข้นึ เปนพระองคแรก นอกจากกิจการดังกลาวยังมีงานสมัยใหมเกิดขึ้นอีกเปนอันมาก เชน การสำรวจทำแผนท่ี ชายแดนพระราชอาณาเขต การต้ังโรงพิมพอักษรพิมพการในพระบรมมหาราชวังเพื่อพิมพหนังสือ ราชกิจจานุเบกษา เผยแพรกฎหมาย คำส่ัง และขาวราชการตาง ๆ ใหขาราชการและประชาชน รับทราบเปนหลักฐาน สรางโรงกษาปณเพ่ือใชทำเงินเหรียญแทนเงินพดดวง ใชอัฐทองแดงและดีบุก แทนเบ้ียหอย จัดตั้งศุลกสถาน สถานที่เก็บภาษีอากร มีถนนอยางใหมสำหรับใชรถมา เกิดตึกแถวและ อาคารแบบฝรง่ั โรงสีไฟ โรงเล่ือยจกั ร ฯลฯ พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวเปนพระมหากษัตริยที่ทรงบำเพ็ญทศพิธราชธรรมได อยางบริบูรณ พระองคสนพระราชหฤทัยทุกขสุขของประชาชนเปนสำคัญ ตลอดเวลา ๒๗ ปท่ีทรง พระผนวชเปนพระภิกษุไดทรงรับทราบสภาพความเปนอยูและทุกขสุขของประชาชนเปนอยางดี ดังนั้น เมื่อเสวยราชสมบัติแลว ทรงยกเลิกประเพณีท่ีใหทหารในขบวนเสด็จพระราชดำเนินยิงธนูผูที่มาแอบดู ระหวางเสด็จประพาสทางชลมารคและสถลมารค เลิกธรรมเนียมบังคับใหบานเรือนสองขางทางเสด็จ พระราชดำเนินปดประตูหนาตางอยางเชนเมืองจีน ตรงกันขามกลับโปรดใหราษฎรเขาเฝาใกลชิด และ มักจะพระราชทานเงินหรือสิ่งของแกประชาชนดวยพระองคอยูเสมอ ทั้งยังโปรดเสด็จประพาสหัวเมือง ตางๆ เพ่ือเยี่ยมเยยี นประชาชน และสรา งพระราชฐานท่ีประทับแรมไวในหัวเมืองหลายแหง

นอกจากน้ัน พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวยังทรงเปนพระมหากษัตริยท่ีเอาพระทัยใส ตอทุกขของประชาชน เชน มีพระราชดำรัสหามการทิ้งสัตวตายลงในน้ำ ทรงแนะนำการใชเตาไฟใน ครัวแบบใหมเพื่อปองกันอัคคีภัย ทรงตักเตือนเร่ืองการปดประตูหนาตางใหเรียบรอยเพ่ือปองกันโจร ผูรายจะมาตัดชองยองเบา เมื่อเกิดดาวหางประกา พ.ศ. ๒๔๐๓ ก็ทรงมีประกาศอธิบายถึงธรรมชาติ ของสุริยจักรวาล ชี้แจงมิใหประชาชนตื่นกลัว และในเมื่อจิตใจของประชาชนยังหวั่นเกรงวาจะเกิด เหตุรายตาง ๆ ก็ทรงแนะนำอุบายปองกัน เชน กลัววาปน้ันจะเกิดความแลงมีทุพภิกขภัยก็ใหรีบปลูก ขาวเบาแตตนฤดู กลัวจะเกิดไขทรพิษระบาดก็แนะนำใหไปปลูกฝเสียท่ีโรงหมอ และใหระวังรักษา ความสะอาดของบานเรือน ซึ่งจะเปนการสงเสริมใหเกิดพลานามัยปองกันโรคภัยไขเจ็บได ในสวนของ กฎหมายตาง ๆ ทรงเปนนักนิติศาสตรสำคัญพระองคหนึ่งของชาติไทย เพราะจำนวนประกาศและ กฎหมายตางๆทต่ี ราออกใชบังคับในรชั สมยั นับไดเ กือบ ๕๐๐ ฉบบั พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงเปนที่ยอมรับนับถือวาเปนนักปราชญในพระพุทธ- ศาสนา และไดทรงปฏิรูปพระศาสนาใหทันตอการแผเขามาของศาสนาชาวตะวันตก เน่ืองมาจากการ เผยแผของศาสนาคริสตเขามาสูสยามโดยบรรดาบาทหลวงซ่ึงเปนนักบวชนิกายโรมันคาทอลิก และ มิชชันนารีซึ่งเปนผูเผยแผศาสนานิกายโปรเตสแตนต ท่ีนำความรูทางวิทยาศาสตร ทางการแพทย และ ทางอักษรศาสตร เขามาเผยแพรโดยอาศัยเหตุผลในการช้ีแจงประชาชนใหเขาใจตามหลักเหตุผล และขอเท็จจริง ท้ังยังมีเคร่ืองมือสมัยใหมนำมาใชในการประชาสัมพันธ เชน การพิมพพระคัมภีรออก แจกจา ย การใชบ ทบาททางการแพทยและสาธารณสุขออกสรา งความนิยม เปนตน เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวเสด็จข้ึนดำรงสิริราชสมบัติเมื่อ พ.ศ. ๒๓๙๔ ไดทรง ทะนุบำรุงพระพุทธศาสนาใหเจริญรุงเรืองยิ่งขึ้น ทรงกอต้ังคณะธรรมยุติกนิกาย ทรงบูรณะและ ปฏิสังขรณพระอารามที่สรางคางในรัชกาลกอนใหลุลวงเรียบรอย ที่สำคัญยิ่งคือไดทรงปฏิสังขรณ พระปฐมเจดียเปนงานใหญ พระเกียรติคุณในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว นอกจากท่ีปรากฏในประเทศแลว ยัง แผไพศาลไปยังประมุขประเทศตางๆ ดังจะเห็นไดจากพระราชสาสนที่เปนลายพระราชหัตถเลขาและ พระบรมฉายาลักษณ ภาพถายพระบรมรูป พระราชหัตถเลขา และหนังสือภาษาอังกฤษสวนพระองค ซ่ึงยังปรากฏอยูในปจจุบัน พระองคสนพระราชหฤทัยวิชาการความกาวหนาของตะวันตกกวางขวาง หลายแขนงท้งั ดานการเมอื งการปกครอง ภมู ิศาสตร ประวัติศาสตร คณติ ศาสตร ดาราศาสตร ฯลฯ วทิ ยาการของตะวนั ตกทส่ี นพระราชหฤทยั มากเปน พเิ ศษ คอื วชิ าวทิ ยาศาสตร สาขาดาราศาสตร โดยโปรดใหสรางพระท่ีนั่งภูวดลทัศไนยขึ้นในพระบรมมหาราชวัง และไดทรงสถาปนาระบบเวลา มาตรฐานข้ึนใน พ.ศ. ๒๔๐๑ ซ่ึงเปนเรื่องอัศจรรยยิ่งวาทรงใชเวลามาตรฐานโดยเทียบกับดวงดาว กอนหนาประเทศอังกฤษมหาอำนาจของโลกสมัยนั้นจะประกาศใชเวลามาตรฐานดวยวิธีเดียวกันใน พ.ศ. ๒๔๒๓

พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงคำนวณและพยากรณลวงหนาไว ๒ ปวาในวันท่ี ๑๘ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๑๑ จะเกิดปรากฏการณสุริยุปราคาเต็มดวง เห็นไดที่ตำบลหวากอ แขวงเมือง ประจวบคีรีขันธ ดวยพระราชประสงคจะพิสูจนผลการคำนวณของพระองค จึงเสด็จพระราชดำเนิน ทางชลมารคไปยังบานหวากอ โดยเชิญแขกตางประเทศ คือ เซอรแฮรี ออต เจาเมืองสิงคโปร ทูต อังกฤษประจำประเทศไทย ดร.บรัดเลย มิชชันนารีชาวอเมริกัน และคณะดาราศาสตรฝร่ังเศส ราว ๑๐ คน พรอมดวยขาราชบริพารที่ตามเสด็จขบวนใหญ ปรากฏวาผลการพยากรณของพระองค ทุกขั้นตอนของสุริยคราส คือดวงอาทิตยเร่ิมมืด มืดเต็มดวง เร่ิมสวาง และสวางเต็มดวง ท่ีเรียกวา โมกขบริสุทธิตรงกับท่ีทรงคำนวณพยากรณไวทุกวินาที พระปรีชาสามารถของพระองคในครั้งน้ันจึง เปนท่ียอมรับไปในหมูนักวิทยาศาสตรนานาชาติ แตเม่ือเสด็จกลับมาแลวก็ทรงพระประชวรดวย พระโรคไขมาลาเรีย และเสด็จสวรรคตในวันที่ ๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๑๑ รวมพระชนมพรรษาได ๖๔ พรรษา ทรงดำรงสิริราชสมบัติ ๑๗ ป มีพระราชโอรสธิดารวม ๘๔ พระองค มีสายราชสกุล สืบเน่ืองมา ๒๗ มหาสาขา รัฐบาลไทยไดมีมติเทิดพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัววา “พระบิดาแหง วิทยาศาสตรไทย” และกำหนดใหวันที่ ๑๘ สิงหาคมของทุกปเปน “วันวิทยาศาสตรแหงชาติ” นอกจากน้ันในโอกาสวันพระบรมราชสมภพครบ ๒๐๐ ป วันท่ี ๑๘ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๗ องคการ การศกึ ษา วทิ ยาศาสตร และวฒั นธรรมแหง สหประชาชาติ (UNESCO) ไดป ระกาศยกยอ งพระเกยี รตคิ ณุ ใหพระองคทรงเปนบุคคลสำคัญของโลก สาขาการศึกษา วัฒนธรรม สังคมศาสตร มานุษยวิทยา การ พฒั นาสงั คม และการสอ่ื สาร ประจำป ๒๕๔๖-๒๕๔๗ ทองตอ กลวยไม ณ อยุธยา เอกสารอางองิ กัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร, สมเด็จพระเจาพี่นางเธอ เจาฟา. มหามกุฎราชสันตติวงศ. กรุงเทพฯ: อมรนิ ทรพริ้นต้งิ แอนดพ บั ลิชชง่ิ , ๒๕๔๗. ทองตอ กลว ยไม ณ อยุธยา. เลา เรือ่ งพระจอมเกลา . กรงุ เทพฯ: ทวพิ ัตร (๒๐๐๔), ๒๕๔๘. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลท่ี ๔ ฉบับเจาพระยาทิพากรวงศ (ขำ บุนนาค). พิมพคร้ังท่ี ๖. กรุงเทพฯ: ตน ฉบบั , ๒๕๔๗. พิพฒั น พงศร พีพร. สมดุ ภาพรชั กาลท่ี ๔. กรงุ เทพฯ: พพิ ิธภณั ฑภาพมุมกวา ง กรุงเทพมหานคร, ๒๕๔๗. รวมพระราชนิพนธในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว เรื่อง ประชุมประกาศรัชกาลที่ ๔. กรุงเทพฯ: ทวิพัตร (๒๐๐๔), ๒๕๔๘.

พระบรมสาทสิ ลกั ษณพ ระบาทสมเด็จพระปน เกลาเจาอยูหัว ประดิษฐาน ณ มุขกระสนั ตะวันออก พระท่ีนงั่ จกั รมี หาปราสาท

พระบาทสมเด็จพระปน เกลาเจาอยหู วั พระบาทสมเดจ็ พระปน เกลา เจา อยหู วั เปน พระราชอนชุ าในพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจา อยูหวั รชั กาลที่ ๔ ซึ่งทรงสถาปนาพระเกียรตยิ ศเสมอดว ยพระมหากษัตรยิ พระองคท ี่ ๒ ในแผนดนิ พระบาทสมเด็จพระปนเกลาเจาอยูหัวเสด็จพระราชสมภพเมื่อวันอาทิตย ข้ึน ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๐ ปมะโรง ตรงกับวันที่ ๔ กันยายน พ.ศ. ๒๓๕๑ เปนพระราชโอรสลำดับท่ี ๕๐ ในพระบาท สมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย และเปนลำดับที่ ๓ ในสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี มี พระนามเดิมวาเจาฟาจุฑามณี ในชวงที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงพระผนวชน้ัน สมเด็จเจาฟาจุฑามณีประทับที่พระราชวังเดิม ตอมาทรงไดรับการสถาปนาใหทรงกรมเปนสมเด็จพระ เจานองยาเธอเจาฟาจุฑามณี กรมขุนอิศเรศรังสรรค เมื่อวันที่ ๑๐ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๓๗๕ ขณะ พระชนมายุได ๒๔ พรรษา ทรงบังคับบัญชากรมทหารแมนปนหนาหลัง และอาสาญวน อาสาแขก อาสาจาม ท้ังไดทรงคิดตอเรือกลไฟ รวมทั้งไดทรงเปนแมทัพออกไปรบกับญวน คร้ันในชวงรัชกาล มีชาวตางชาติเดินทางเขามาเพื่อเจรจาทางการคาและทำสนธิสัญญากับสยาม พระบาทสมเด็จพระ น่ังเกลาเจาอยูหัวก็ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหสมเด็จเจาฟาฯ กรมขุนอิศเรศรังสรรคทรงรับเปน พระราชภาระในการรับรองคณะทูตและตรวจตราเนื้อหาของสนธิสัญญา เพราะทรงชำนาญภาษา ตา งประเทศ พ.ศ. ๒๓๗๕ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัวทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหสมเด็จ เจาฟาฯ กรมขุนอิศเรศรังสรรค สรางปอมที่เมืองสมุทรสงครามข้ึนช่ือปอมพิฆาตขาศึก ตั้งอยูท่ีริม แมน้ำแมกลองฝงตะวันออก ตอจากวัดบานแหลมและสถานีรถไฟแมกลอง ซึ่งตอมาใน พ.ศ. ๒๔๔๙ ไดร ือ้ ออกและกอ สรา งสถานท่รี าชการ กระทั่งเปนทีต่ ง้ั ศาลากลางจังหวัดในปจ จบุ นั เม่ือพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงขึ้นครองราชสมบัติใน พ.ศ. ๒๓๙๔ แลว ไดทรง พระกรุณาโปรดเกลาฯ จัดการพระราชพิธีบวรราชาภิเษกสมเด็จพระเจานองยาเธอขึ้นเมื่อวันอาทิตยที่ ๒๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๓๙๔ มีพระนามในพระสุพรรณบัฏวา “สมเด็จพระปวเรนทราเมศ มหิศเรศ รังสรรค มหันตวรเดโชไชย มโหฬารคุณอดุลยพิเศษ สรรพเทเวศรานุรักษ บวรจุลจักรพรรดิราชสังกาศ บวรธรรมิกราช บวรนาถบพติ ร พระปนเกลาเจา อยหู ัว” ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว พระบาทสมเด็จพระปนเกลาเจาอยูหัวเสด็จ ประทับ ณ บริเวณพระราชวังบวรสถานมงคล เสมอพระราชฐานะแหงวังหนา พระองคทรงรอบรูใน ศาสตรตางๆ เปนอยางย่ิง โดยเฉพาะภาษาตางประเทศ และไดทรงสมาคมกับชาวตางชาติที่เดินทาง เขามาในราชอาณาจักรดวย ทำใหพระนาม The Second King เปนท่ีรูจักกันเปนอยางดี อาจกลาวได

วา พระบาทสมเด็จพระปนเกลาเจาอยูหัวทรงมีสวนรวมในการพัฒนาสยามประเทศใหเขาสูความ ทันสมัย พระบาทสมเด็จพระปนเกลาเจาอยูหัวทรงแปลตำราปนใหญจากภาษาอังกฤษเปนภาษาไทย พระองคสนพระทัยการชาง การตอเรือ ตลอดจนจักรกลอื่น ๆ โดยเฉพาะการตอเรือกลไฟนั้นเปนท่ี โปรดปรานมาก นอกจากนี้ยังโปรดการทองเท่ียวไปตามบานเมืองท้ังเหนือและใต เชนท่ีบานสัมปะทวน แขวงเมืองนครชัยศรี ท่ีเมืองพนัสนิคมบาง แตโปรดท่ีจะประทับท่ีพระตำหนักบานสีทาในแขวงเมือง สระบุรี การเสด็จประพาสหัวเมืองเปนประโยชนแกราชการบานเมืองเพราะไดทรงศึกษาลักษณะภูมิ ประเทศ และทรงคุนเคยกับไพรฟาขาแผนดิน รวมทั้งทรงเห็นปญหาตางๆ ที่แทจริงของราษฎร ทั้งได ทรงบรู ณะวัดตางๆรอบพระนครอีกหลายแหง เชน วัดราชผาตกิ าราม วัดหงสร ัตนาราม เปนตน ในดานศิลปวัฒนธรรม พระบาทสมเด็จพระปนเกลาเจาอยูหัวโปรดงานดุริยศิลปเปนพิเศษ ทรง ประดิษฐระนาดทุมเหล็กขึ้น และมีพระราชนิยมในเครื่องดนตรีประเภทเปาเชนแคน นอกจากน้ันมี พระราชนิพนธบทสักรวาไวหลายบท พระราชนิพนธเพลงยาว พระราชนิพนธทรงคอนขาราชการวัง หนา เปนตน พระบาทสมเด็จพระปนเกลาเจาอยูหัวเสด็จสวรรคตเมื่อวันอาทิตย แรม ๖ ค่ำ เดือน ๒ เวลา เชาย่ำรุง ตรงกับวันท่ี ๗ มกราคม พ.ศ. ๒๔๐๘ พระชนมพรรษา ๕๘ พรรษา ทรงอยูในอุปราชาภิเษก สมบัติท้ังสน้ิ ๑๕ ป มีพระราชโอรสธิดารวม ๕๘ พระองค ปรดี ี พิศภูมวิ ถิ ี เอกสารอางองิ ชุมนมุ พระบรมราชาธบิ ายในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยหู ัว ฉบับ พ.ศ. ๒๔๕๗. กรุงเทพฯ: ตน ฉบบั , ๒๕๕๔. พระบวรราชประวัติ แลพระบวรราชนิพนธ พระโอรสธิดา และกุลสันตติวงศในกรมพระราชวังบวรฯ ท้ัง ๕ รัชกาล พิมพ เปนท่ีระลึกในงานบรรจุพระอัฐิพระโอรสธิดาในกรมพระราชวังบวรฯ ท้ัง ๕ พระองค ณ วัดชนะสงคราม เมื่อ ปเ ถาะ พ.ศ. ๒๔๗๐. กรงุ เทพฯ: โสภณพิพรรฒธนากร, ๒๔๗๐. พระบวรราชานุสาวรีย พระราชประวัติ และพระราชนิพนธบางเร่ือง ในพระบาทสมเด็จพระปนเกลาเจาอยูหัว. กรุงเทพฯ: รงุ เรืองธรรม, ๒๕๒๐. ส. พลายนอย [นามแฝง]. เจาฟา จฑุ ามณี พระบาทสมเดจ็ พระปนเกลา เจาอยูหวั . กรุงเทพฯ: รวมสาสน, ๒๕๓๖. . พระบาทสมเด็จพระปน เกลาเจาอยหู ัว กษตั รยิ ว งั หนา . กรุงเทพฯ: มตชิ น, ๒๕๔๕. อำพัน ตัณฑวรรธนะ. หนังสือท่ีระลึกวันตรงกับเสด็จสวรรคต ในพระบาทสมเด็จพระปนเกลาเจาอยูหัว ๗ มกราคม ๒๕๒๒. กรุงเทพฯ: พระจันทร, ๒๕๒๑.

พระบรมสาทสิ ลักษณพ ระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจา อยหู ัว ประดิษฐาน ณ มุขกระสนั ตะวันออก พระทีน่ ัง่ จกั รมี หาปราสาท

พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจา อยูหวั พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวเปนพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระ จอมเกลาเจาอยูหัวกับสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันอังคารท่ี ๒๐ กันยายน พ.ศ. ๒๓๙๖ ในพระบรมมหาราชวัง มีพระนามเดิมวาสมเด็จเจาฟาจุฬาลงกรณ บดินทร เทพยมหามกุฏ บุรุษยรัตนราชรวิวงศ วรุตมพงศบริพัตร สิริวัฒนราชกุมาร มีพระราชขนิษฐาและ พระราชอนุชารวมสมเด็จพระบรมราชชนกชนนีอีก ๓ พระองค คือ สมเด็จเจาฟาจันทรมณฑล โสภณ ภควดี สมเด็จเจาฟาจาตุรนตรัศมี (สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาฯ กรมพระจักรพรรดิพงศ) และ สมเด็จเจาฟาภาณุรังษีสวางวงศ (จอมพล สมเด็จพระราชปตุลาบรมพงศาภิมุข เจาฟาฯ กรมพระยา ภาณุพนั ธวุ งศว รเดช) เมื่อทรงพระเยาวทรงไดรับการศึกษาทั้งดานวิชาการและโบราณราชประเพณีตามธรรมเนียม เจาฟาพระราชกุมาร และมีครูสตรีชาวอังกฤษมาถวายพระอักษรภาษาอังกฤษเพิ่มเติมดวย ทรงไดรับ สถาปนาเปนกรมหมื่นพิฆเนศวรสุรสังกาศเมื่อ พ.ศ. ๒๔๐๔ แลวเลื่อนเปนกรมขุนพินิตประชานาถเมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๐ ตามลำดับ เม่ือพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวเสด็จสวรรคตในวันท่ี ๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๑๑ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ซึ่งขณะนั้นพระชนมพรรษาเพียง ๑๕ พรรษา ทรงไดรับราชสมบัติตามคำกราบบังคมทูลอัญเชิญของเจานายและเสนาบดีผูใหญท่ีประชุมปรึกษา เห็นพรอมกัน และมีพระราชพิธีบรมราชาภิเษก เมื่อวันท่ี ๗ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๑๑ แตโดยที่ ยังทรงพระเยาว ในระยะเวลาหาปแรกในรัชกาล เจาพระยาศรีสุริยวงศ (ชวง บุนนาค ตอมาคือสมเดจ็ เจาพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ) จึงรับหนาท่ีเปนผูสำเร็จราชการแผนดิน สวนการในพระราชสำนักน้ัน สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอ เจา ฟา มหามาลา กรมพระยาบำราบปรปก ษท รงรบั กำกบั ดแู ล ตราบจนกระทงั่ พระชนมพรรษาถึงเกณฑที่จะทรงผนวช ก็ไดทรงผนวช ณ พระพุทธรัตนสถานในพระบรมมหาราชวัง ช่ัวระยะเวลาส้ันๆ มีสมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ เปนพระอุปธยาจารย เมื่อทรงลาสิกขาแลว ทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกเปนครั้งท่ี ๒ เม่ือวันที่ ๑๘ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๑๖ และทรงรับราชภาระบริหารราชการแผน ดินดวยพระองคเ องสบื มา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงอยูในสิริราชสมบัติยาวนานกวาพระมหากษัตริย ในอดีตกาล ไดทรงประกอบพระราชพิธีรัชมังคลาภิเษก เม่ือ พ.ศ. ๒๔๕๑ ในมงคลสมัยเม่ือทรงครอง สิริราชสมบัติได ๔๐ ปเสมอดวยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ แหงกรุงศรีอยุธยา อันเปนรัชสมัยที่ยืนยาว ทสี่ ุดเทา ที่เคยปรากฏมาในพระราชพงศาวดาร

ตลอดเวลาในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (พ.ศ. ๒๔๑๑-พ.ศ. ๒๔๕๓) ประเทศสยามอยูในชวงเวลาท่ีอาจเรียกไดวาเปนหัวเลี้ยวหัวตอระหวางยุคเกาและยุคใหม ภัยจากการ ลาอาณานิคมของประเทศมหาอำนาจทางตะวันตกปรากฏชัดเจน โดยเฉพาะอังกฤษไดเขาครอบครอง อินเดีย พมา และมลายูจนหมดส้ิน ในขณะเดียวกันกับท่ีฝรั่งเศสก็เขามายึดครองดินแดนในอินโดจีน ทั้งญวน ลาว และเขมร ต้ังแตรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวแลว เหตุกระทบ กระทั่งชายแดนระหวางไทยกับชาติมหาอำนาจทั้งสองจึงมีอยูเสมอ การภายในประเทศน้ันก็เปนเวลา ที่ทรงพระราชดำริปฏิรูปบานเมืองในทุก ๆ ดาน เพ่ือใหทันตอความเปล่ียนแปลงของโลก และเกิด ประโยชนย่ังยืนแกประเทศและประชาชนโดยสวนรวม กิจการทุกดานท่ีไดทรงวางรากฐานไวดีแลวใน รัชกาล ไดเปน คณุ านุคุณแกก ารพัฒนาประเทศในเวลาตอ มาอยา งแจง ชดั พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงเปนพระมหากษัตริยไทยพระองคแรกท่ีไดเสด็จ พระราชดำเนินเยือนตางประเทศอยางเปนทางการ เริ่มต้ังแต พ.ศ. ๒๔๑๓ เม่ือครองราชยไดเพียง ๒ ป ไดเสด็จประพาสสิงคโปรและชวา ตอจากน้ันไมนานก็ไดเสด็จเยือนประเทศอินเดียและพมา ทรงไดพบเห็นและเปนโอกาสท่ีทรงไดศึกษาแบบแผนวิธีการปกครอง ตลอดถึงวิทยาการตางๆของชาติ ตะวันตกดวยพระองคเอง การเสด็จฯ ตางประเทศคร้ังสำคัญที่สุดในรัชกาลคือ การเสด็จพระราช- ดำเนินเยือนประเทศตาง ๆ ในทวีปยุโรป ๒ คราว ใน พ.ศ. ๒๔๔๐ และ พ.ศ. ๒๔๕๐ ซ่ึงเปนการแผ พระเกียรติยศและเผยเกียรติภูมิของไทยในหมูชาติอารยะ และเปนปจจัยเกื้อกูลประการหน่ึงที่ทำให ชาตติ างๆเกดิ ความคนุ เคย ยอมรับ และเคารพอธิปไตยของสยามประเทศ สว นภายในประเทศนน้ั ไดท รงพระราชอตุ สาหะเสดจ็ เยยี่ มเยยี นทอ งถนิ่ ตา งๆ เพอื่ ทอดพระเนตร และสดับตรับฟงทุกขสุขของพสกนิกร โดยเฉพาะอยางย่ิงตามหัวเมืองที่ราษฎรมิเคยมีโอกาสไดเฝารับ เสด็จพระมหากษัตริยมาแตกอน เชน ทางเหนือนั้นไดเสด็จข้ึนไปจนถึงเมืองกำแพงเพชร ทางใตเสด็จ หัวเมืองทั้งฝงดานอาวไทยและทะเลอันดามันจนตลอด เปนตน บางคราวเสด็จประพาสโดยไมเปดเผย พระองค หากแตเสด็จเปนการลำลองดังที่เรียกวา “เสด็จประพาสตน” เพ่ือเปนชองทางใหทรงได ใกลช ดิ และทราบความเปน จรงิ ในพระราชอาณาจกั รดว ยพระองคเ อง พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจาอยูหัวจึงทรงเปนพระมหากษัตริยที่ทรงรูจักเมืองไทยและคนไทยอยางดียิ่งจากประสบการณตรง ท่ไี ดเ สดจ็ พระราชดำเนินไปยงั ทองถ่นิ ตางๆ พระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวมีมากมายเปนอเนกประการ แตท อี่ ยใู นความทรงจำของอาณาประชาราษฎร ไดแ ก พระราชกรณยี กจิ ทที่ รงเลกิ ทาส อนั เปน ประเพณี บานเมืองมาชานานแตไมสมแกสมัย เพราะเปนการกดคนลงใชแรงงานโดยปราศจากอิสรเสรี ดวยพระ ปรีชาญาณยิ่งยวด ทรงเลิกทาสโดยใชวิธีผอนปรนไปเปนระยะ พอมีเวลาใหท้ังผูเปนนายทาสและ ตัวทาสเองไดป รับตัว ปรับใจ พรอมกนั น้นั กท็ รงเลกิ ระบบไพรอ นั เปนระบบเกณฑแรงงานชายวยั ฉกรรจ จากสามัญชนมาชวยราชการอันมีมาเกากอน และเปนอุปสรรคในการทำมาหาเล้ียงชีพโดยเสรีของ

ราษฎรทั้งหลายเสียดวยเชนกัน เม่ือทรงเลิกท้ังระบบทาสและระบบไพรเชนน้ีเพ่ือพัฒนาคนทุกหมู เหลาใหมีความรูเปนกำลังของบานเมืองอยางแทจริง ไดทรงพระราชดำริเร่ิมจัดการศึกษาในทุกระดับ จากเดิมท่ีศึกษากันแตเฉพาะในครอบครัวหรือตามวัดวาอารามในแบบธรรมเนียมเกา ทรงตั้งโรงเรียน ของหลวงขึ้น เพื่อใหการศึกษาแกคนทุกช้ัน ต้ังแตเจานายในราชตระกูลเปนตนไปจนถึงราษฎรสามัญ ในตอนกลางและตอนปลายรัชกาล การศึกษาเจริญกาวหนามากข้ึน จนถึงมีโรงเรียนวิชาชีพชั้นสูง หลายแหงเกิดข้ึน เชน โรงเรียนนายรอย โรงเรียนนายเรือ โรงเรียนกฎหมาย โรงเรียนแพทยาลัย และ โรงเรียนยันตรศึกษา เปนตน รวมท้ังโรงเรียนมหาดเล็กท่ีทรงตั้งข้ึนฝกหัดคนเขารับราชการก็ดำเนินงาน กาวหนาสมพระราชประสงค และเปน รากฐานสำหรบั การอุดมศึกษาของประเทศในเวลาตอมา พระราชกรณียกิจขอสำคัญอีกประการหน่ึงของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว คือ การปฏิรูประบบการเงินการคลังของประเทศและการปฏิรูประบบบริหารราชการแผนดิน ดานการเงิน การคลังนั้น ทรงตั้งหอรัษฎากรพิพัฒนข้ึนเม่ือ พ.ศ. ๒๔๑๖ เพื่อจัดระบบรายรับของประเทศให เต็มเม็ดเต็มหนวยข้ึนกวาแตกอน ทดแทนวิธีการที่ใชเจาภาษีนายอากรเปนเคร่ืองมือ และมีหนทาง รวั่ ไหลมาก ทำใหราชการแผน ดินมรี ายรบั เพม่ิ พูนข้ึนเปน อันมาก พอใชจ ายในการพฒั นาประเทศ สว น การบริหารราชการแผนดินนั้น จากระบบเดิมที่เร่ิมตนขึ้นในรัชสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถครั้ง กรุงศรีอยุธยา มีอัครมหาเสนาบดี ๒ ตำแหนง คือ สมุหนายกและสมุหกลาโหม มีเสนาบดีจตุสดมภสี่ คือเวียง วัง คลัง และนา ภายหลังมีการแกไขเพิ่มเติมปรับเปลี่ยนมาบางตามลำดับเวลา แตก็เปนการ ยุงยากทับซอน และมีความไมชัดเจนในเร่ืองอำนาจหนาที่ราชการอยูเปนอันมาก ประกอบกับราชการ บานเมืองผันแปรไปตามยุคสมัย จึงทรงพระราชดำริแกไขระบบบริหารราชการแผนดินคร้ังใหญเม่ือ พ.ศ. ๒๔๓๕ โดยทรงยกเลิกระบบเสนาบดีแบบเดิมเสีย แลวทรงแบงราชการเปนกระทรวงจำนวน ๑๒ กระทรวง ทรงแบงปนหนาท่ีใหชัดเจน และเหมาะกับความเปนไปของบานเมืองในรัชสมัยของพระองค พระราชกรณียกิจในสว นน้ี พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจาอยหู ัวทรงเห็นวา การเปลี่ยนแปลงการปกครองจากแบบเดิม เปนตั้งกระทรวง ๑๒ กระทรวงน้ี ตอง นับวาเปนการเปลี่ยนแปลงอยางใหญหลวง ซ่ึงเรียกไดอยางพูดกันตามธรรมดาวา “พลิก แผนดิน” ถาจะใชคำอังกฤษก็ตองเรียกวา “Revolution” ไมใช “Evolution” พระบาทสมเด็จ พระพุทธเจาหลวงทรงเล็งเห็นการภายหนาอยางชัดเจน และทรงทราบการที่ลวงไปแลว เปนอยางดี ไดทรงพระราชดำริหตริตรองโดยรอบคอบ ไดทรงเลือกประเพณีการปกครอง ท้ังของไทยเราและของตางประเทศประกอบกัน ดวยพระปรีชาญาณอันยิ่งยวดไดทรง จัดการเปล่ียนแปลงวิธีการปกครองเปนลำดับมาลวนเหมาะกับเหตุการณและเหมาะกับเวลา ไมช า เกินไป ไมเ รว็ เกนิ ไป

พระราชกรณียกิจขอสำคัญที่สุดของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว คือการที่ทรง รักษาอิสรภาพของชาติไวไดรอดปลอดภัย ในขณะท่ีประเทศเพื่อนบานโดยรอบทุกทิศตองตกเปน อาณานิคมของชาติตะวันตกดังกลาวมาแลวขางตน แตชาติไทยสามารถดำรงอิสราธิปไตยอยูไดอยาง นาอัศจรรย บางคราวเชนเมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๖ (ร.ศ. ๑๑๒) ฝร่ังเศสมีเหตุกระทบกระทั่งกับไทยอยาง รุนแรง ถึงกับฝร่ังเศสสงกองเรือมาปดปากอาวสยาม แตดวยพระปรีชาสามารถดานวิเทโศบาย และ ทรงพระขันติธรรมอดทนอยางยอดยิ่ง ทรงยอมสละประโยชนสวนนอยแมจนถึงดินแดนในพระราช- อาณาเขตบางสวน เชน ดินแดนฝงซายของแมน้ำโขง ดินแดนสวนที่เรียกวาเขมรตอนใน ประกอบดวย เมืองพระตะบอง เมืองเสียมราฐ และเมืองศรีโสภณ และดินแดนตอนใตของประเทศ ประกอบดวย เมืองไทรบุรี เมืองกลันตัน และเมืองตรังกานู เปนตน แลกกับประโยชนสวนใหญคือความเปนเอกราช ของชาติ กรุงสยามจงึ รักษาความเปน ไทยมาไดโ ดยสวัสดี พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวยังมีพระราชกรณียกิจอีกมากมายเกินจะพรรณนา ทรงพระราชนิพนธหนังสือมากเรื่องหลายประเภท เชน พระราชพิธีสิบสองเดือน ไกลบาน และ เงาะปา เปนตน ทรงริเริ่มกิจการสาธารณูปโภคและบริการสาธารณะหลายชนิด ไมวาจะเปนกิจการ ประปา ไฟฟา โทรศัพท ไปรษณียโทรเลข หรือกิจการรถไฟก็ตาม ทรงทำนุบำรุงพระศาสนา ทรงสราง พระอารามหลายแหง เชน วัดเทพศิรินทราวาส วัดราชบพิธ และวัดนิเวศนธรรมประวัติ เปนตน ทรง ปรับปรุงระบบกฎหมายและระบบศาลยุติธรรมของประเทศ ทรงต้ังศิริราชพยาบาล ทรงพัฒนากองทัพ ท้ังทัพบกและทัพเรือใหทันสมัย ทรงปรับปรุงกิจการตำรวจเพ่ือรักษาความสงบเรียบรอยภายใน ทรง สรางและปรับปรุงถนนหนทางการคมนาคมทั้งทางบกทางน้ำ ฯลฯ อาจกลาวไดวาในแผนดินของ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว เมืองไทยเจริญขึ้นอยางผิดหูผิดตา และเปนความ เปลย่ี นแปลงท่ีรวดเร็ว ทันแกความเปลีย่ นแปลงของโลกอยา งพอเหมาะพอดี ดวยความสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณอยางลนพน ในพระราชพิธีรัชมังคลาภิเษก อาณา ประชาราษฎรไดพรอมใจกันเร่ียไรสรางพระบรมรูปโดยส่ังจากโรงหลอท่ีกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส นอมเกลานอมกระหมอมถวายเปนของเฉลิมพระขวัญ ประดิษฐานพระบรมรูปท่ีลานพระราชวังดุสิต ดังท่ีเรียกกันในปจจุบันวา “พระบรมรูปทรงมา” ท่ีฐานพระบรมรูปมีคำจารึกซ่ึงสมเด็จพระเจา บรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงพระนิพนธในนามของพสกนิกรท้ังปวง เฉลิมพระ สมัญญาภิไธยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัววา “พระปยมหาราช” อันแปลความวา “พระมหากษัตริยผูทรงเปนที่รักยิ่งของมหาชน” และตรงกับใจของไพรฟาในแผนดินทั้งปวง พระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดเสด็จพระราชดำเนินทรงเปดพระบรมราชานุสาวรียแหงนี้ดวย พระองคเอง เม่ือวันที่ ๑๑ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๔๕๑ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวมีพระอัครมเหสี พระบรมราชเทวี พระราชเทวี พระอัครชายา และพระราชชายา อาทิ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี

พระพันปหลวง สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจา สมเด็จพระนางเจา สุนันทากุมารีรัตน พระบรมราชเทวี และสมเด็จพระปตุจฉาเจาสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี มี พระราชโอรสธดิ ารวมท้งั สิน้ ๗๗ พระองค พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวเสด็จสวรรคตเม่ือวันอาทิตยที่ ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๕๓ ณ พระท่ีนั่งอัมพรสถาน พระราชวังดุสิต ดวยพระโรคพระวักกะพิการ สิริพระชนมพรรษา ๕๘ พรรษา ทรงดำรงอยใู นสิรริ าชสมบัติ ๔๒ ปเ ศษ พ.ศ. ๒๕๔๖ องคการการศึกษา วิทยาศาสตร และวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ (UNESCO) ไดประกาศยกยองพระเกียรติคุณเปนบุคคลสำคัญของโลก ในฐานะท่ีทรงเปนพระมหากษัตริยท่ีทรง อุทิศพระองคเพื่อความผาสกุ ของอาณาประชาราษฎร ธงทอง จันทรางศุ เอกสารอา งอิง กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ (ฉบับแกไขเพ่มิ เตมิ ). กรงุ เทพฯ: โรงพมิ พชวนพิมพ, ๒๕๓๖. จุลจอมเกลาเจาอยูหัว, พระบาทสมเด็จพระ. พระราชดำรัสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงแถลง พระบรมราชาธิบายแกไขการปกครองแผนดิน. กรุงเทพฯ: เอส. ซี. พร้ินทแอนดแพค, ๒๕๔๖. (กระทรวง ยุตธิ รรมพิมพส นองพระเดชพระคุณในโอกาสทีว่ นั พระบรมราชสมภพครบ ๑๕๐ ป)

พระบรมสาทสิ ลักษณพ ระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา เจา อยูหัว ประดิษฐาน ณ มขุ กระสันตะวนั ออก พระทน่ี งั่ จกั รมี หาปราสาท

พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหวั พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว พระมหากษัตริยรัชกาลท่ี ๖ แหงพระบรมราช จกั รวี งศ เสดจ็ พระราชสมภพเมอื่ วนั เสารท ี่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๒๓ เปน พระราชโอรสพระองคท ี่ ๒๙ ในพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจา อยหู วั กบั สมเดจ็ พระศรพี ชั รนิ ทราบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนี พระพนั ปหลวง มีพระเชษฐภคนิ ีและพระอนุชารวมพระชนนี ดงั น้ี ๑. สมเด็จพระเจา บรมวงศเ ธอ เจา ฟา พาหุรดั มณีมัย กรมพระเทพนารีรัตน ๒. สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร (พระบาทสมเด็จ พระมงกุฎเกลาเจาอยหู วั ) ๓. สมเด็จพระเจา บรมวงศเธอ เจา ฟา ตรีเพช็ รุตมธ ำรง ๔. จอมพล สมเดจ็ พระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาจกั รพงษภ วู นาถ กรมหลวงพิษณโุ ลกประชานาถ ๕. สมเด็จพระเจาบรมวงศเ ธอ เจา ฟาศริ ิราชกกธุ ภณั ฑ ๖. พลเรือเอก สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจา ฟาอษั ฎางคเ ดชาวธุ กรมหลวงนครราชสมี า ๗. สมเดจ็ พระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาจฑุ าธชุ ธราดลิ ก กรมขนุ เพช็ รบูรณอ ินทราชัย ๘. พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา เจาอยูหวั ขณะทรงดำรงพระอิสริยยศเปนสมเด็จพระเจาลูกยาเธอ เจาฟามหาวชิราวุธฯ ไดทรงศึกษา เบ้ืองตนในโรงเรียนราชกุมาร ซึ่งอยูในพระบรมมหาราชวัง โดยพระบาทสมเด็จพระบรมชนกนาถทรง เลือกครูไทยและครูชาวตางประเทศถวายพระอักษรกอนเขาโรงเรียนราชกุมาร จนกระท่ังเสด็จไปทรง ศึกษายังประเทศอังกฤษ ใน พ.ศ. ๒๔๓๖ เม่ือสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมารทรงพระประชวรและเสด็จสวรรคตในเดือนมกราคม พ.ศ. ๒๔๓๗ พระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวจึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ สถาปนาพระเจาลูกยาเธอ เจาฟามหา วชิราวุธข้ึนเปนสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร เม่ือวันท่ี ๑๗ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๗ ขณะมีพระชนมายุ ๑๓ พรรษา สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชเสด็จเขาทรงศึกษาในโรงเรียนนายรอยแซนดเฮิรสต ทรงไดรับ ความรูวิชาทหารท่ีทันสมัยทุกดานในขณะนั้น ตอมาทรงเขาศึกษาวิชาประวัติศาสตร กฎหมาย และ การปกครอง ณ มหาวิทยาลัยออกฟอรด ซ่ึงนายอาเธอร ฮัซซัล (Arthur Hassal) ผูที่ไดรับมอบหมาย ใหเปนพระอาจารยเฉพาะพระองค กลาววา พระองคทรงมีความสามารถสูงมาก ทรงคนควาและทรง พระราชนิพนธหนังสือทำนองวิทยานิพนธเร่ือง “สงครามสืบราชสมบัติโปแลนด (The War of Polish

Succession)” ซ่ึงไดตพี มิ พใ น พ.ศ. ๒๔๔๓ และมีผแู ปลเปนภาษาฝรัง่ เศสและภาษาไทย ในสวนฉบบั ภาษาไทยน้ันพระยาบุรีนวราษฐ (ชวน สิงหเสนี) เปนผูแปลและบันทึกไววา “แปลยาก” แต กไ็ ดน ำขึน้ ทูลเกลาฯ ถวายใหพ ระองคทรงตรวจ ขณะทรงดำรงตำแหนงสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชไดปฏิบัติพระราชกรณียกิจแทนพระองค พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวอยูอยางสม่ำเสมอตลอดระยะเวลาท่ีทรงศึกษา เชน เสด็จไป รวมงานพระราชพิธีของพระราชวงศตาง ๆ ในยุโรป รวมท้ังเสด็จเยือนนานาประเทศเพ่ือทรงกระชับ ความสัมพันธและทอดพระเนตรกิจการบานเมืองและความกาวหนาทางวิทยาการ ขณะเดียวกันก็ทรง ดำเนินกิจกรรมท่ีสนพระราชหฤทัย เชน โปรดอานผลงานของนักประพันธเอกท้ังชาวตะวันออกและ ตะวันตก เริ่มทรงพระราชนิพนธกวีนิพนธและบทละครภาษาอังกฤษ โปรดเสด็จไปทอดพระเนตร ละครและจัดการแสดงละครดวยพระองคเอง โปรดการตั้งสมาคมเพ่ือทำกิจกรรมตาง ๆ รวมทั้งการ ออกหนังสือพิมพดวย กลาวไดวาในชวงเวลา ๙ ปที่ประทับอยูที่ประเทศอังกฤษ พระองคไดทรงสั่งสม ประสบการณและความรูความเขาใจเกี่ยวกับความเปนไปของโลกอยางเต็มเปยม ทั้งในดานการเมือง การปกครอง เศรษฐกิจ สังคม และศิลปวัฒนธรรม ทำใหมีพระวิสัยทัศนที่ชัดเจนในอันท่ีจะทรง ยกระดับประเทศสยามใหมีเกียรติและศักด์ิศรี มีความเทาเทียมกับชาติอารยะทั้งหลาย และเปนที่ ยอมรับในสังคมโลก อันเปนการสืบสานพระราชปณิธานของสมเด็จพระบรมชนกนาถในการพัฒนา ประเทศใหมีความเจริญกาวหนาทันสมัยเพื่อดำรงอยูไดอยางมีเอกราชดวย เห็นไดจากเมื่อพระองค เสด็จนิวัตพระนครใน พ.ศ. ๒๔๔๕ ทรงเลือกเสนทางเสด็จพระราชดำเนินผานประเทศสหรัฐอเมริกา และญี่ปุน ไดทรงพบกับประธานาธิบดีธีโอดอร รูสเวลต (Theodore Roosevelt) และทรงเขาเฝา สมเด็จพระจักรพรรดิแหงญ่ีปุน ทั้งยังเสด็จพระราชดำเนินเย่ียมชมสถาบันการศึกษาช้ันนำและสถานที่ สำคัญทางศาสนา เศรษฐกิจ การศาล และการสาธารณสุขของทั้งสองประเทศ เพื่อจะทรงนำมาเปน แบบอยา งในการพัฒนาองคก รตางๆ หลังจากสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร สำเร็จการศึกษา จากตา งประเทศ ไดเ สดจ็ พระราชดำเนนิ ไปยงั ประเทศตา งๆหลายประเทศ เพอื่ ปฏบิ ตั พิ ระราชกรณยี กจิ แทนสมเด็จพระบรมชนกนาถและเจริญสัมพันธไมตรี ทรงศึกษางานท้ังประเทศในยุโรป อเมริกา ญี่ปุน กอนเสด็จกลับถึงประเทศสยามใน พ.ศ. ๒๔๔๕ ทำใหตางประเทศไดรูจักประเทศสยามมากข้ึนอันมี ผลดีตอพสกนิกรชาวไทยเปนอยา งมาก เม่ือเสด็จกลับเมืองไทย สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร ทรงเขารับราชการทหาร และไดเสด็จออกผนวชเม่ือ พ.ศ. ๒๔๔๗ ตอมาเมื่อพระบาทสมเด็จพระ จุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงสถาปนาหอพระสมุดสำหรับพระนครขึ้น โปรดเกลาฯ ใหพระองคทรงดำรง ตำแหนงสภานายกหอพระสมุด พระองคเอาพระทัยใสในพระราชกิจน้ีเปนอยางยิ่ง สนพระทัยคนควา ดานประวัติศาสตร โบราณคดี และวรรณคดีของชาติ และไดเสด็จประพาสหัวเมืองเพื่อทรงศึกษา

โบราณวัตถุสถานและตำนานบานเมือง จนเปนที่มาของพระราชนิพนธอันทรงคุณคาดานประวัติศาสตร และโบราณคดีหลายเรื่อง ในชวงเวลาเดียวกันน้ี ทรงริเร่ิมออกหนังสือพิมพหลายฉบับ เชน ชวนหัว และทวีปญญา ทำใหกิจการหนังสือพิมพของสยามขยายตัวมากขึ้น และเปนเวทีสำคัญของวรรณกรรม ไทยรูปแบบใหมมากมายซึ่งพระองคเองทรงเปนผูริเร่ิมที่สำคัญพระองคหนึ่ง ตอมาเม่ือพระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ ๒ ใน พ.ศ. ๒๔๕๐ พระองคทรงไดรับ พระมหากรุณาธิคุณโปรดเกลาฯ ใหเปนผูสำเร็จราชการแผนดิน ซึ่งทรงปฏิบัติหนาท่ีไดเปนอยางดี นอกจากน้ัน ในชวงปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงไดรับมอบหมายให กำกับราชการกระทรวงยุติธรรมแทนพระเจาลูกยาเธอ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธ์ิ ซ่ึงกราบถวายบังคม ลาออกจากตำแหนง เสนาบดี จึงนับไดวาทรงมีพ้นื ฐานเกีย่ วกับการบริหารประเทศไมน อย สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร เปนท่ีวางพระราชหฤทัย ทรงงานตางพระเนตรพระกรรณและปฏิบัติราชการแทนสมเด็จพระบรมชนกนาถ ดวยพระปรีชา สามารถของพระองคในการปฏิบัติพระราชกรณียกิจตาง ๆ ทำใหเปนท่ีรักและยอมรับท่ัวไปในคณะ ขาราชบรพิ ารและพสกนกิ ร เม่ือพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจา อยูห ัวสวรรคตในวนั อาทติ ยท่ี ๒๓ ตลุ าคม พ.ศ. ๒๔๕๓ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร จึงเสด็จข้ึนเถลิงถวัลยราชสมบัติ เปนพระมหากษัตริยพระองคท่ี ๖ ในพระบรมราชจักรีวงศ พระราชลัญจกรประจำรัชกาลคือ พระวชิระซึ่งมาจากพระนามาภิไธย มหาวชิราวุธ (หมายถึงสายฟาอันเปนศัสตราวุธของพระอินทร) เปนตรางา รูปรี กวาง ๕.๔ ซม. ยาว ๖.๘ ซม. มีรูปวชิราวุธเปลงรัศมีท่ียอด ประดิษฐานบนพาน แวนฟา ๒ ชั้น มีฉัตรบริวารตั้งขนาบท้ัง ๒ ขาง ในวันมงคลพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ไดมีพระบรม ราชโองการพระราชทานแกประชาชนดวยภาษามคธและภาษาไทยวา “ดูกรพราหมณ บัดน้ีเราทรง ราชการครองแผนดินโดยธรรมสม่ำเสมอเพื่อประโยชนเกื้อกูลและสุขแหงมหาชน เราแผราชอาณา เหนือทานทั้งหลายกับโภคสมบัติ เปนที่พ่ึงจัดการปกครองรักษาปองกัน อันเปนธรรมสืบไป ทาน ทงั้ หลายจงวางใจอยูตามสบายเทอญฯ” หลงั จากพระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา เจา อยหู วั มพี ระราชกรณยี กจิ อันเปนคุณูปการตอประชาชนชาวสยามและประเทศมากมาย ดวยพระปรีชาสามารถดุจนักปราชญของ พระองค โดยทรงวางแผนการพัฒนาดานตาง ๆ เริ่มจากที่พระองคมีพระราชดำริในการท่ีจะนำพา ประเทศไปสูความเจริญใหทัดเทียมกับนานาอารยประเทศ ซึ่งทรงเนนการใหการศึกษาแกพสกนิกรเปน ประการสำคัญ ทรงสถาปนาโรงเรียนมหาดเล็กหลวงในพระบรมมหาราชวัง (ตอมาพัฒนาเปน วชิราวุธราชวิทยาลัยในตนรัชกาลที่ ๗) และโรงเรียนขาราชการพลเรือน (ตอมาเปนจุฬาลงกรณ มหาวทิ ยาลยั ใน พ.ศ. ๒๔๕๘) จากนน้ั เพอื่ ใหก ารศกึ ษาขยายไปทว่ั ประเทศ ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯ ใหต ราพระราชบัญญัตปิ ระถมศกึ ษาใหเปน การศกึ ษาภาคบังคับใน พ.ศ. ๒๔๖๔

พระราชกรณียกิจการพัฒนาประเทศที่สำคัญคือ พระองคทรงเปลี่ยนธงชาติซึ่งมีรูปชางเดิมให เปน “ธงไตรรงค” เชนในปจจุบัน ทรงพัฒนากองทัพบก กองทัพเรือ กองทัพอากาศ โดยสงนายทหาร ไปฝกการทหารที่ตางประเทศ ซื้อเรือรบที่มีสมรรถภาพที่สูงข้ึน เชน เรือเสือคำรณสินธุ เรือรบหลวง พระรวง เปนตน คร้ันเกิดสงครามโลกคร้ังท่ี ๑ ใน พ.ศ. ๒๔๕๗ ทรงสงทหารไปรวมรบในสมรภูมิ ยุโรป โดยทรงประกาศรวมกับฝายสัมพันธมิตรอันเปนฝายชนะสงคราม ทำใหเกิดประโยชนตอประเทศ สยามขณะน้ัน เพราะใน พ.ศ. ๒๔๖๘ พระองคโปรดเกลาฯ ให ดร.ฟรานซีส บี แซยร เจรจาติดตอกับ ประเทศตางๆ ๙ ประเทศ ทำใหมีผลประโยชนอยูในประเทศ ไดสิทธิอำนาจทางศาลและการเก็บภาษี ในพระราชอาณาเขต หลุดพนจากการควบคุมของตางชาติท้ังทางตรงและทางออม (แกไขสนธิสัญญา เบาวร ิง) นอกจากน้ันสิ่งสำคัญที่พระองคทรงเห็นวาประชาชนทุกคนก็สามารถมีสวนชวยประเทศชาติให เกิดความม่ันคงไดเชนเดียวกับทหาร จึงทรงจัดต้ังองคการลูกเสือและเสือปา โดยมีพระราชประสงค ที่จะใหพสกนิกรของพระองครูสึกวาความรักชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย ความสามัคคีในหมูคณะ ไมทำลายซ่ึงกันและกัน เปนมูลฐานแหงความมั่นคง จะทำใหชาติบานเมืองดำรงความเปนไทยอยูได ทั้งยังทรงสงเสริมความเปนประชาธิปไตยโดยทรงทดลองการจัดต้ังเมืองจำลอง เมืองมัง เมืองทราย ซึ่ง เปนตนกำเนิดของดุสิตธานี มีการปกครองตาม “ธรรมนูญลักษณะการปกครองของคณะนคราภิบาล พ.ศ. ๒๔๖๑” ทรงทดลองการปกครอง การพัฒนาดานตาง ๆ ควบคูกันไปตามหลักประชาธิปไตย ผลการทดลองในดุสิตธานีน้ันไดทรงนำมาปรับใชในการบริหารประเทศไดอยางเหมาะสมอยางคอยเปน คอ ยไป พระราชกรณียกิจในการสรางความเจริญกาวหนาใหกับประเทศอีกดานหน่ึง คือพระราช- กรณียกิจเพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจ ทรงจัดต้ังคลังออมสิน (ตอมาคือธนาคารออมสิน) เพ่ือฝกใหราษฎร รูจักเก็บสะสมทรัพย และโปรดเกลาฯ ใหเลิกการพนันบอนเบี้ยซ่ึงเปนเหตุทำลายความมั่นคงทาง เศรษฐกิจของประเทศ ทรงมองการณไกลวาเมื่อประเทศชาติรุงเรืองแลว จะตองใชซีเมนตจำนวนมาก เพ่ือกอสรางอาคารบานเรือนตามแบบอารยประเทศ จึงทรงกอต้ังบริษัทปูนซีเมนตไทยขึ้น นับเปนการ ฝกหัดคนไทยใหรูจักประกอบธุรกิจอุตสาหกรรมขนาดใหญ ในดานการเกษตรทรงโปรดเกลาฯ ให ขยายการขุดคลองและคูนา รวมท้ังจัดสรางเข่ือนพระราม ๖ ซ่ึงเปนเขื่อนทดและสงน้ำแหงแรก การ พัฒนาระบบชลประทานของพระองคชวยใหผลิตผลทางการเกษตรของประเทศเพ่ิมมากข้ึน เมื่อทรง พัฒนาดานการเกษตรแลวไดทรงพัฒนาระบบการคมนาคมเพ่ือรองรับการขนสงสินคาดวย กลาวคือ ทรงปรับปรุงและขยายกิจการรถไฟทั้งสายเหนือ สายอีสาน สายตะวันออก และสายใต และสราง สะพานพระราม ๖ เช่ือมทางรถไฟท้ังหมดโยงเขามาสูสถานีหัวลำโพง แลวโปรดเกลาฯ ใหตัดถนนเชื่อม ตอจากแนวทางรถไฟออกไปยังทองที่ตางๆ รวมท้ังสรางสะพานจำนวนมากในกรุงเทพฯ กิจการบินก็ เปน สงิ่ ทท่ี รงริเริม่ ขึน้ ในรัชสมยั ของพระองคดวย

แมพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวจะทรงพระปรีชาสามารถทางดานการปกครอง ทรง มีความเปนประชาธิปไตย แตชาวไทยและชาวตางประเทศก็รูจักพระองคและยกยองพระองคทางดาน อักษรศาสตรมากกวา ดวยพระอุปนิสัยที่ทรงเปนศิลปน มีพระราชนิพนธมากมายท้ังภาษาไทยและ ภาษาอังกฤษ พระนามแฝงท่ีทรงใชในการพระราชนิพนธงานทั้งหนังสือพิมพ วรรณกรรม วรรณคดี เชน พระขรรคเพชร ศรีอยุธยา นายแกวนายขวัญ อัศวพาหุ รามกิตติ นายราม ณ กรุงเทพฯ ราม วชริ าวธุ ป.ร.ราม Sri Ayudya Sri Ayoothya Phra Khan Bejra เปน ตน คณะกรรมการรวบรวม และคนควาเกี่ยวกับพระราชนิพนธของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว (กรว. พ.ศ. ๒๕๒๔) ไดศึกษารวบรวมไวแบงเปน ๗ หมวด คือ หมวดโขน-ละคร ๑๘๗ เร่ือง พระราชดำรัสเทศนา ฯลฯ ๒๒๙ เร่ือง นิทาน เรื่องชวนหัว ๑๕๙ เรื่อง บทความที่ลงหนังสือพิมพ ๓๑๖ เรื่อง รอยกรอง ๑๕๑ เรื่อง สารคดี ๑๙๔ เร่อื ง และอ่นื ๆอีกเปนจำนวนมาก ดวยความท่ีทรงเปนนักอักษรศาสตร พระองคพระราชทานนามสกุลใหแกขุนนาง ขาราชบริพาร ถึง ๖,๔๖๐ สกุลเม่ือทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหคนไทยมีนามสกุลใช ทรงใชศัพทบัญญัติท่ีเปน คำไทยพระราชทานเปนช่ือถนน ทรงตั้งวรรณคดีสโมสรเพ่ือพิจารณางานวรรณกรรมตาง ๆตั้งแตสมัย สุโขทัยเปนตนมา และพระราชนิพนธของพระองคไดรับการประกาศยกยองถึง ๓ เร่ืองวาเปนเลิศ คือ หวั ใจนกั รบเปน เลศิ ประเภทบทละครพดู พระนลคำหลวงเปน หนงั สอื ดแี ละแตง ดใี นกวนี พิ นธ มทั นะพาธา เปนเลิศดานบทละครพูดคำฉันท ตอมาในภายหลัง องคการการศึกษา วิทยาศาสตร และวัฒนธรรม แหงสหประชาชาติ (UNESCO) ไดยกยองพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวเปน “ปราชญสยาม คนที่ ๕” นอกจากน้ียังทรงไดรับพระสมัญญานามวา “สมเด็จพระมหาธีรราชเจา” ซ่ึงเปนพระ สมัญญานามท่พี สกนิกรยอมรับและเทดิ ทูนพระองคตลอดมา พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกลาเจาอยูหวั มพี ระมเหสี พระสนม และพระคหู ม้นั ตามลำดับดังน้ี ๑. หมอมเจาหญิงวัลลภาเทวี วรวรรณ พระคูหมั้น ไดสถาปนาเปนพระวรกัญญาปทาน พระองคเจาวัลลภาเทวี แตภายหลังทรงถอนหม้ัน และโปรดเกลาฯ ใหออกพระนามวา “พระเจา วรวงศเ ธอ พระองคเจาวลั ลภาเทว”ี ๒. หมอมเจาหญิงลักษมีลาวัณ พระขนิษฐาพระองคเจาวัลลภาเทวี หลังอภิเษกสมรส โปรดเกลา ฯ สถาปนาเปน “พระนางเธอลักษมีลาวณั ” ๓. คุณเปรอ่ื ง สุจรติ กุล ทรงพระกรณุ าโปรดเกลาฯ เปน พระสนมเอกท่ี “พระสุจริตสดุ า” ๔. คุณประไพ สุจริตกุล ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ เปนพระอินทราณี พระสนมเอก ตอมา ไดร บั การสถาปนาพระอสิ ริยยศเปน “สมเดจ็ พระนางเจา อนิ ทรศักดิศจี พระวรราชชายา” ๕. คุณเครือแกว อภัยวงศ ทรงไดรับสถาปนาเปนเจาจอมสุวัทนา เม่ือทรงพระครรภไดรับ การสถาปนาพระอิสรยิ ยศเปน “พระนางเจาสวุ ทั นา พระวรราชเทว”ี

ขณะที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวทรงพระประชวรอยู พระนางเจาสุวัทนา พระวรราชเทวี มีพระประสูติกาลพระราชธิดา คือสมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีในวันที่ ๒๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๘ (ส้ินพระชนมวันพุธที่ ๒๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๔) พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวเสด็จสวรรคตในวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๘ เวลา ๑.๔๕ น. ดวยพระโรคพระโลหิตเปนพิษในอุทร พระชนมายุ ๔๕ พรรษา ทรงดำรงสิริราชสมบัติ นาน ๑๕ ป ใกลรงุ อามระดษิ สวุ สั ดา ประสาทพรชยั เอกสารอา งอิง กรมศิลปากร. สำนักหอสมุดแหงชาติ. ประมวลภาพประวัติศาสตรไทยพระราชพิธีบรมราชาภิเษก สมัยรัตนโกสินทร. กรงุ เทพฯ: กรมศลิ ปากร, ๒๕๕๐. ธนาคารออมสิน. สมเด็จพระมหาธีรราชเจา: หนังสือเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีนครินทรมหา วชิราวุธ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวพระราชทานกำเนิดธนาคารออมสิน ในวโรกาสฉลองพระบรมราชครบ ๑๒๐ ป (๖ ตอน). กรงุ เทพฯ: สไตลครเี อทฟี เฮา ส, ๒๕๔๕. ราม วชิราวธุ . ประวัติตนรัชกาลที่ ๖. พมิ พค รงั้ ที่ ๔. กรงุ เทพฯ: มตชิ น, ๒๕๕๒. เสถยี ร พันธรงั สี. พระมงกฎุ เกลาและเจาฟา เพชรรตั น. พมิ พค ร้ังที่ ๖. กรุงเทพฯ: ศยาม, ๒๕๕๒. องคการโทรศัพทแหงประเทศไทย. พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว. กรุงเทพฯ: อมรินทรพริ้นต้ิงแอนด พบั ลชิ ชง่ิ , ๒๕๔๓.

พระบรมสาทสิ ลกั ษณพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจา อยหู วั ประดิษฐาน ณ มุขกระสันตะวนั ออก พระที่นั่งจกั รมี หาปราสาท

พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจา อยูหวั พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวเปนพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอม เกลาเจาอยูหัวกับสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชสมภพเม่ือวันพุธที่ ๘ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๔๓๖ ไดร บั พระราชทานพระนามวา สมเดจ็ พระเจา ลกู ยาเธอ เจา ฟา ประชาธปิ ก ศักดิเดชนฯ ทรงเร่ิมศึกษาตามประเพณีขัตติยราชกุมาร ทรงเปนนักเรียนนายรอยพิเศษในโรงเรียน นายรอยช้ันประถม มีพระอาจารยถวายอักษรเพ่ิมเติมวิชาภาษาไทยและภาษาอังกฤษในพระราชวัง ดุสิต พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหจัดการ พระราชพิธีโสกันตพระราชทานเมื่อวันที่ ๔ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๔๘ ภายหลังพระราชพิธีโสกันตแลว มี พระบรมราชโองการโปรดเกลา ฯ สถาปนาเปน สมเดจ็ พระเจา ลกู ยาเธอ เจา ฟา ฯ กรมขนุ สโุ ขทยั ธรรมราชา ใน พ.ศ. ๒๔๕๑ เสดจ็ ไปทรงศกึ ษาวทิ ยาการในประเทศยโุ รป ณ วทิ ยาลยั อตี นั (Eton College) ประเทศอังกฤษ จากน้ันใน พ.ศ. ๒๔๕๔ - พ.ศ. ๒๔๕๖ ทรงศึกษาวิชาทหารปนใหญมาโรงเรียน นายรอยเมืองวูลิช (Royal Military Academy, Woolwich) ประเทศอังกฤษ และเสด็จไปประจำกรม ทหารปนใหญมาอังกฤษ ณ เมืองออลเดอชอต (Aldershot) เพ่ือทรงศึกษาและฝกฝนหนาท่ีนายทหาร แตเน่ืองจากภาวะสงครามในยุโรปลุกลามจนกลายเปนสงครามโลกคร้ังที่ ๑ ใน พ.ศ. ๒๔๕๗ พระบาท สมเด็จพระมงกุฎเกลาเจา อยหู วั จึงทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯ ใหเ สดจ็ นวิ ัตประเทศไทย ใน พ.ศ. ๒๔๕๘ ทรงรับราชการในตำแหนงนายทหารคนสนิทของจอมพล สมเด็จพระอนุชา ธิราช เจาฟาฯ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ เสนาธิการทหารบก ตอมาไดรับพระราชทานเล่ือนข้ึน เปนผูบังคับกองรอยทหารปนใหญรักษาพระองคและทรงดำรงพระยศเปนนายรอยเอก จากน้ันทรงยาย ไปรับราชการประจำกรมบัญชาการกองทัพนอยที่ ๒ ในตำแหนงนายทหารฝายเสนาธิการ และไดเล่ือน พระยศเปนนายพันตรี ตำแหนงผูบังคับการโรงเรียนนายรอยชั้นประถม วันที่ ๒๗ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๖๐ ทรงลาราชการเพ่ือทรงพระผนวช ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม และประทับ จำพรรษาจนครบไตรมาส ณ พระตำหนักทรงพรต วัดบวรนิเวศวิหาร เม่ือทรงลาสิกขาแลวกราบ บังคมทูลพระกรุณาขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตอภิเษกสมรสกับหมอมเจาหญิงรำไพพรรณี สวัสดิวัตน พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ประกอบพิธีอภิเษก สมรสพระราชทานในวันท่ี ๒๕ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๖๑ ณ พระทน่ี งั่ วโรภาสพมิ าน พระราชวงั บางปะอิน และมีพธิ ขี ึ้นตำหนกั ใหม วังศโุ ขทยั ถนนสามเสน ใน พ.ศ. ๒๔๖๔ พันโท สมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟาฯ กรมขุนสุโขทัยธรรมราชาและ พระชายาไดเสด็จยุโรปเพ่ือรักษาพระองค เม่ือแพทยวินิจฉัยพระโรคแลว ยืนยันวาไมไดเปนอะไร

รายแรง จึงตัดสินพระทัยเขาศึกษาในโรงเรียนเสนาธิการทหารบกฝรั่งเศส (École de Guerre) มี พระสหายรวมรุนที่ตอมามีบทบาทสำคัญทางการทหารและการเมืองของฝรั่งเศสคือ รอยเอก ชารล เดอ โกลล (Charles de Gaulle) ซึ่งตอมาคือประธานาธิบดีฝรั่งเศส ทรงสำเร็จการศึกษาในเดือน กนั ยายน พ.ศ. ๒๔๖๗ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวมีพระบรมราชโองการดำรัสส่ังใหเลื่อนสมเด็จพระเจา นองยาเธอ เจาฟาประชาธิปกศักดิเดชน กรมขุนสุโขทัยธรรมราชา ขึ้นเปนสมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟาฯ กรมหลวง และทรงสถาปนาขึ้นเปนรชั ทายาทในเดอื นพฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๗ เมือ่ พระบาท สมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวเสด็จสวรรคต พระบรมวงศานุวงศชั้นผูใหญทรงอัญเชิญสมเดจ็ พระเจา นอ งยาเธอ เจา ฟา ประชาธปิ กศกั ดเิ ดชน กรมหลวงสโุ ขทยั ธรรมราชาขน้ึ เปน พระมหากษตั รยิ ร ัชกาลที่ ๗ แหงพระราชวงศจักรี ไดประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกในวันที่ ๒๕ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๔๖๘ พระราชทานปฐมบรมราชโองการวา “…ดูกรพราหมณ บัดนี้เราทรงราชภาระ ครองแผนดินโดยธรรม สม่ำเสมอ เพื่อประโยชนเก้ือกูลและสุขแหงมหาชน เราแผราชอาณาเหนือทานท้ังหลายกับโภคสมบัติ เปน ที่พึง่ จดั การปกครองรกั ษาปองกันอนั เปน ธรรมสืบไป ทานทงั้ หลายจงวางใจอยูตามสบายเทอญฯ” พระราชกรณียกิจดานการศึกษาและการศาสนา พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวทรง ปฏิรูปมหาวิทยาลัยโดยทรงสรางกลไกการปฏิรูป คือ แตงต้ังคณะกรรมการปฏิรูปจุฬาลงกรณ มหาวิทยาลัย เพื่อเปนพลังขับเคลื่อนการปฏิรูปการศึกษาใหเกิดผลเร็วข้ึนและบรรลุผลท่ัวท้ังแผนดิน นับเปนครั้งแรกท่ีผูหญิงและผูชายไดรับความเสมอภาคทางการศึกษา ใหมีโอกาสเขารับการศึกษาระดับ ปริญญาตรี คณะแพทยศาสตร โดยเปดรับนิสิตหญิงเขาเรียนเตรียมแพทยเม่ือ พ.ศ. ๒๔๗๐ จำนวน ๗ คน และยกระดับมาตรฐานการศึกษาของจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยสูระดับปริญญาตรีอยางสมบูรณ คือ การประสาทปริญญาเวชชบัณฑิตช้ันตรี (แพทยศาสตรบัณฑิต) เปนคร้ังแรกเม่ือวันที่ ๒๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๓ สวนทางดานศาสนา พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวทรงจัดพิมพพระไตรปฎกฉบับพิมพ อักษรไทยสมบูรณ ขนานนามวา “พระไตรปฎกสยามรัฐ” จัดพิมพจำนวน ๑,๕๐๐ จบ (จบหนึ่งมี ๔๕ เลม) พระราชทานในพระราชอาณาจักร ๒๐๐ จบ และแจกจายไปตามมหาวิทยาลัยและหอสมุด นานาชาติท่ัวโลกจำนวน ๔๕๐ จบ อีก ๘๕๐ จบ พระราชทานแกผูบริจาคทรัพยเพื่อขอรับพระ ไตรปฎ ก (อตั ราจบละ ๔๕๐ บาท) นอกจากนโี้ ปรดเกลา ฯ ใหม กี ารประกวดแตง หนงั สอื สอนพระพทุ ธ- ศาสนาสำหรับเด็ก โดยโปรดเกลาฯ ใหราชบัณฑิตสภา (ปจจุบันคือราชบัณฑิตยสถาน) ทำหนาท่ีออก ประกาศเชิญชวนและคัดเลือกหนังสือเรื่องที่แตงดี เห็นสมควรไดรับพระราชทานรางวัลนำข้ึนทูลเกลาฯ ถวายเพื่อทรงตัดสินวาเรื่องใดสมควรไดรับรางวัลที่ ๑ หรือท่ี ๒ และมีพระมหากรุณาธิคุณทรง พระราชนิพนธคำนำใหเปนเกียรติแกผูแตงดวย หนังสือเรื่องแรกท่ีไดรับพระราชทานรางวัลประจำป พ.ศ. ๒๔๗๒ เปนพระนิพนธของหมอมเจาหญิงพูนพิศมัย ดิศกุล เร่ือง “สาสนคุณ” แตน้ันมาพระบาท

สมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวโปรดเกลาฯ ใหจัดประกวดแตงหนังสือสอนพระพุทธศาสนาสำหรับเด็ก และจัดพิมพแจกจายในพระราชพิธีวิสาขบูชาเปนประจำทุกป ซึ่งไดมีการดำเนินการสืบมาจนถึงรัชกาล ปจ จบุ นั พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวมีพระราชดำริที่จะปรับปรุงการปกครองทองถ่ินใหเปน แบบเทศบาล เพื่อใหเปนพื้นฐานของการปกครองระบอบประชาธิปไตยต้ังแตตนรัชกาล เมื่อทรงสราง “สวนไกลกังวล” เปนท่ีประทับที่หัวหินแลว โปรดเกลาฯ ใหตราพระราชบัญญัติการจัดสภาบำรุงสถาน ที่ทะเลฝงตะวันตก พุทธศักราช ๒๔๖๙ เพื่อเปนแนวพระราชดำริใหประเทศปกครองในระบอบ ประชาธิปไตยในภายหนา “สภาบำรุงฯ” จึงเปนการทดลองปกครองตนเองระดับทองถ่ินในรูปแบบ municipality หรือประชาภบิ าล (ภายหลงั เรียกวา เทศบาล) แนวพระราชดำริที่จะใหระบอบประชาธิปไตยหยั่งรากลึกน้ัน จะตองใหประชาชนมีความรูความ เขาใจระบอบการเมืองการปกครอง โดยใหประชาชนมีสวนรวมและมีความคุนเคยกับการปกครอง ตนเองในระดับทองถ่ิน ปรากฏชัดเจนในพระราชบันทึก “Democracy in Siam” ซึ่งตอมาคณะ ราษฎรเล็งเห็นความจำเปนที่จะตองมีการปกครองทองถ่ินในรูปของเทศบาล เพ่ือใหเปนรากฐานแหง การปกครองระบอบประชาธิปไตย และปลูกฝงใหราษฎรเขาใจถึงคุณประโยชนของการปกครองใน ระบอบรฐั สภา จึงใหประกาศพระราชบญั ญัตจิ ดั ระเบยี บเทศบาล พทุ ธศกั ราช ๒๔๗๖ พระราชดำริสำคญั อีกประการหน่งึ คือระเบียบขาราชการ พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจา อยหู วั มีพระราชดำริที่จะวางระเบียบขาราชการพลเรือนเปนขาราชการอาชีพ โดยไมแสวงหาผลประโยชน ทางอื่น เปดโอกาสใหผูมีความรูดีเขารับราชการ มีระบบสรรหาเปนกลางและยุติธรรม มีระเบียบวินัย เปนแบบแผนเดียวกันเพื่อใหขาราชการไดรับความเปนธรรม รวมทั้งมีสิทธิหรือหนาที่ตอราชการเสมอ เหมือนกนั พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวมีพระราชดำริเร่ืองการปกครองระบอบพระมหากษัตริย อยูภายใตรัฐธรรมนูญ (Constitutional Monarchy) ไดมีพระราชหัตถเลขาถึงพระยากัลยาณไมตรี (Dr. Francis B. Sayre) ในหัวเร่ือง “Problems of Siam” ประกอบดวยพระราชปุจฉา ๙ ขอ เก่ียว กับสภาพการณทางการเมืองท่ีประเทศไทยกำลังเผชิญอยูในตอนตนรัชกาล พระยากัลยาณไมตรีตอบ พระราชปุจฉาทุกขอ และไดทูลเกลาฯ ถวายรางรัฐธรรมนูญฉบับสั้นๆ ๑๒ มาตรา แสดงถึงโครงสราง ของรฐั บาลทคี่ วรจะเปน ตามความเหน็ ของพระยากลั ยาณไมตรี โดยใชช อ่ื วา “Outline of Preliminary Draft” นับเปนรางรัฐธรรมนูญฉบับแรก พ.ศ. ๒๔๖๙ สวนรางรัฐธรรมนูญฉบับที่ ๒ น้ัน โปรดเกลาฯ ใหน ายเรมอนด บ.ี สตีเวนส (Raymond B. Stevens) ท่ปี รกึ ษากระทรวงการตางประเทศ และพระยา ศรีวิสารวาจา ปลัดทูลฉลองกระทรวงการตางประเทศรวมกันยกราง แลวเสร็จในวันที่ ๙ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๕ กอนเปล่ยี นแปลงการปกครองวันท่ี ๒๔ มิถนุ ายน พ.ศ. ๒๔๗๕ เพยี ง ๓ เดือนเศษเทาน้นั รางรัฐธรรมนูญน้ีเปนภาษาอังกฤษมีช่ือวา “An Outline of Changes in the Form of

Government” เน้ือหาสำคัญคือกำหนดรูปแบบการปกครอง ความสัมพันธระหวางอำนาจบริหาร และนิติบัญญัติ ตลอดจนวิธีการเลือกตั้งและแตงต้ังสมาชิกสภาผูแทนราษฎร ซ่ึงหลักการดังกลาว ปรากฏอยใู นพระราชบญั ญตั ธิ รรมนญู การปกครองแผนดินสยามช่ัวคราว พทุ ธศักราช ๒๔๗๕ อน่ึง ใน พ.ศ. ๒๔๗๕ กรุงรัตนโกสินทรครบ ๑๕๐ ป ในโอกาสนี้พระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยูหัวโปรดเกลาฯ ใหมีพระราชพิธีฉลองพระนคร ๑๕๐ ป และโปรดใหสรางสะพานสมเด็จพระ พทุ ธยอดฟา และพระบรมราชานสุ าวรยี พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา จุฬาโลกขน้ึ เปน ทร่ี ะลกึ อยา งไรกต็ าม เชา ตรวู นั ที่ ๒๔ มถิ นุ ายน พ.ศ. ๒๔๗๕ ณ ลานพระทนี่ งั่ อนนั ตสมาคม พระราชวงั ดุสิต พันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา (พจน พหลโยธิน) หัวหนา “คณะราษฎร” อานประกาศ คณะราษฎร ฉบับที่ ๑ มีเนื้อหาโจมตีพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ความไมเหมาะสม ของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยและความจำเปนที่จะตองเปลี่ยนแปลงการปกครองไปสูระบอบ พระมหากษัตริยอยูภายใตรัฐธรรมนูญ รวมท้ังประกาศหลัก ๖ ประการในการปกครอง คณะราษฎร สามารถยึดอำนาจในกรุงเทพฯ ได แลวจับกุมพระบรมวงศและขาราชการตำแหนงสำคัญ ๆ ไวเปน ตัวประกัน และไดมีหนังสือกราบบังคมทูลเชิญพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวเสด็จพระราช- ดำเนินคนื สูพระนคร เปน พระมหากษัตรยิ ภายใตร ัฐธรรมนูญ วันท่ี ๒๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ คณะราษฎรนำรางพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครอง แผนดินสยาม พ.ศ. ๒๔๗๕ พรอมดวยรางพระราชกำหนดนิรโทษกรรมในคราวเปล่ียนแปลงการ ปกครองแผนดิน พุทธศักราช ๒๔๗๕ ข้ึนทูลเกลาฯ ถวาย ณ วังศุโขทัย เพื่อลงพระปรมาภิไธย พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวไดลงพระปรมาภิไธยเฉพาะรางพระราชกำหนดนิรโทษกรรมใน คราวเปล่ียนแปลงการปกครอง พุทธศักราช ๒๔๗๕ เพียงฉบับเดียว สวนรางพระราชบัญญัติธรรมนูญ การปกครองแผนดินสยาม พุทธศักราช ๒๔๗๕ น้ัน ไมทรงลงพระปรมาภิไธย ทรงรับไวพิจารณาและ โปรดเกลาฯ นัดหมายใหคณะราษฎรมาเฝาในวันรุงขึ้น เม่ือไดทรงพิจารณาโดยถี่ถวนแลวไดลง พระปรมาภิไธยและทรงเติมคำวา “ช่ัวคราว” ในชื่อของรัฐธรรมนูญฉบับแรก พระราชบัญญัติ ธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามช่ัวคราว พุทธศักราช ๒๔๗๕ ประกาศใชวันที่ ๒๗ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ เมื่อคณะราษฎรไดปกครองประเทศระยะหน่ึง หลักการและการกระทำบางประการของคณะ ราษฎรขัดแยงกับพระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว กอปรกับพระพลานามัยเส่ือม ลง และเสถียรภาพการเมืองที่ยังไมม่ันคงนัก พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวจึงเสด็จ พระราชดำเนินไปผาตัดพระเนตรพรอมดวยสมเด็จพระนางเจารำไพพรรณี พระบรมราชินี ณ ประเทศ อังกฤษ เมื่อวันท่ี ๑๒ มกราคม พ.ศ. ๒๔๗๖ หลังจากทรงรับการผาตัดแลว ความขัดแยงระหวาง พระองคกับคณะรัฐบาลยังคงดำเนินตอไป ในท่ีสุดพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวพระราชทาน พระราชหัตถเลขาสละราชสมบัติในวันที่ ๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๗ ขณะประทับ ณ พระตำหนักโนล

(Knowle House) เมืองแครนลี (Cranleigh) มณฑลเซอรเ รย (Surrey) ประเทศองั กฤษ หลังจากทรงสละราชสมบัติแลว พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวและสมเด็จพระบรม- ราชินีประทับอยูที่ประเทศอังกฤษ โดยทรงใชพระนามและพระอิสริยยศเดิมคือ สมเด็จเจาฟา ประชาธิปกศักดิเดชน กรมหลวงสุโขทัยธรรมราชา และทรงยายท่ีประทับจากพระตำหนักโนล ซ่ึงมี ขนาดใหญ คาเชาแพง และคอนขางทึบ ไมเหมาะสมกับพระพลานามัยไปประทับที่พระตำหนักใหม ขนาดเลก็ ลง คอื พระตำหนกั “เกลน แพมเมนต” (Glen Pamment) หลงั จากประทบั อยทู พี่ ระตำหนกั เกลน แพมเมนต ประมาณ ๒ ป พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวทรงมีพระพลานามัยทรุดโทรม ลง ทรงประชวรดวยโรคพระหทยั ทรงซอื้ พระตำหนกั ใหมข นาดเล็กลงชอื่ “เวนคอรต” (Vane Court) เมื่ออังกฤษประกาศสงครามกับเยอรมนีในสงครามโลกคร้ังท่ี ๒ พ.ศ. ๒๔๘๒ พระบาท สมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวทรงยายไปประทับท่ีพระตำหนักคอมพตัน (Compton House) พระตำหนักขนาดเล็กที่สุดในบรรดาพระตำหนักตาง ๆ ที่ประทับมากอน ดวยสภาวะสงคราม ความ เปนอยูยากลำบาก ขาดแคลนอาหาร ตองระวังการโจมตีทางอากาศ พระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยูหัวทรงยายท่ีประทับชั่วคราวไปอยูที่พระตำหนักสแตดดอน (Staddon) นอรท เดวอน (North Devon) ภาคตะวันตกเฉียงใตของเกาะอังกฤษ ใน พ.ศ. ๒๔๘๓ พระสุขภาพพลานามัยของพระบาท สมเด็จพระปกเกลาเจา อยหู ัวทรดุ ลง ตองทรงยายกลบั ไปประทับ ณ พระตำหนกั คอมพต ัน (Compton House) อีกครั้ง จนกระท่ังเสด็จสวรรคตเมื่อวันท่ี ๓๐ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๘๔ พระชนมายุ ๔๘ พรรษา ทรงดำรงสริ ิราชสมบตั ิ ๙ ป ธรี ะ นชุ เปย ม วีรวัลย งามสันตกิ ุล เอกสารอางอิง ๑ ศตวรรษ ศภุ สวสั ดิ์ ๒๓ สงิ หาคม ๒๕๔๓. กรุงเทพฯ: อมรนิ ทรพร้นิ ติ้งแอนดพับลชิ ชง่ิ จำกดั (มหาชน), ๒๕๔๓. พระราชบันทึกทรงเลาในสมเด็จพระนางเจารำไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลท่ี ๗. นนทบุรี: สถาบันพระปกเกลา, ๒๕๔๕. พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจารำไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลท่ี ๗. กรุงเทพฯ: อมรินทรพริ้นต้ิงกรุพ จำกัด, ๒๕๓๑. (ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหพิมพพระราชทานในงานพระบรมศพสมเด็จพระนางเจารำไพพรรณี พระบรมราชนิ ใี นรชั กาลที่ ๗ ณ พระเมรมุ าศทอ งสนามหลวง วนั ที่ ๙ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๘) พระราชหัตถเลขาทรงสละราชสมบัติ. พิพิธภัณฑพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว สถาบันพระปกเกลา จัดพิมพ ม.ป.ท.: ม.ป.ป. พิพิธภัณฑพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว. บทนิทรรศการถาวร พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจา อยหู ัว. ม.ป.ท.: ม.ป.ป. (เอกสารอัดสำเนา)

พระบรมสาทิสลักษณพ ระบาทสมเดจ็ พระเจา อยูห วั อานนั ทมหิดล ประดษิ ฐาน ณ มขุ กระสันตะวันออก พระทน่ี ง่ั จกั รีมหาปราสาท

พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู ัวอานนั ทมหดิ ล พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดล หรือพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหา อานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร ทรงครองราชย พ.ศ. ๒๔๗๗-พ.ศ. ๒๔๘๙ ทรงเปนพระมหา กษัตริยในระบอบประชาธิปไตย เสด็จข้ึนครองราชสมบัติขณะยังทรงพระเยาว ระหวางนั้นประเทศไทย ตองเผชิญกับการสงคราม ทั้งสงครามอินโดจีนและสงครามมหาเอเชียบูรพา พระองคประทับอยู ตางประเทศเปน สวนใหญเ พอ่ื ทรงศกึ ษาเลาเรียน พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลเปนพระโอรสองคแรกของสมเด็จพระเจาบรมวงศ เธอ เจาฟามหิดลอดุลเดช กรมหลวงสงขลานครินทร (สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก) กับหมอมสังวาลย มหิดล ณ อยุธยา (สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี) เสด็จ พระราชสมภพเม่ือวันที่ ๒๐ กันยายน พ.ศ. ๒๔๖๘ (ตรงกับวันพระบรมราชสมภพพระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว) ณ โรงพยาบาลเมืองไฮเดลแบรก (Heidelberg) ประเทศเยอรมนี เม่ือแรกประสูติดำรงพระยศหมอมเจา ตอมาพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวโปรดเกลาโปรด กระหมอมสถาปนาเปนพระวรวงศเธอ พระองคเจาอานันทมหิดล พระองคมีพระเชษฐภคินี ๑ พระองค คือ หมอมเจากัลยาณิวัฒนา (สมเด็จพระเจาพ่ีนางเธอ เจาฟากัลยาณิวัฒนา กรมหลวง นราธิวาสราชนครินทร) และพระอนุชา ๑ พระองค คือ พระวรวงศเธอ พระองคเจาภูมิพลอดุลยเดช (พระบาทสมเดจ็ พระเจาอยหู ัวภูมพิ ลอดุลยเดช) เม่ือพระชนกเสด็จกลับประเทศไทยเพื่อรักษาพระอาการประชวร ใน พ.ศ. ๒๔๗๑ พระวรวงศ เธอ พระองคเจาอานันทมหิดลไดเสด็จกลับประเทศไทยเปนคร้ังแรกพรอมพระชนนี พระเชษฐภคินี และพระอนุชา ปถัดมาพระชนกส้ินพระชนม พระองคจึงประทับท่ีเมืองไทยตอ และทรงเริ่มเขารับการ ศึกษาช้ันอนุบาลที่โรงเรียนมาแตรเดอีวิทยาลัย ตอมาใน พ.ศ. ๒๔๗๕ ทรงยายไปเรียนชั้นประถม ศึกษาท่ีโรงเรียนวัดเทพศิรินทร เม่ือมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธิปไตยในปเดียว กันน้ี สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจา ทรงเกรงวาความผันผวนของ เหตุการณบานเมืองอาจสงผลกระทบตอพระนัดดา ประกอบกับเร่ืองสุขภาพ จึงโปรดใหหมอมสังวาลย นำพระโอรส พระธิดา เสด็จไปประทับ ณ เมืองโลซาน ประเทศสวิตเซอรแลนด เพ่ือรับการศึกษาและ เปนผลดีตอพระพลานามัย พระวรวงศเธอ พระองคเจาอานันทมหิดล ไดทรงศึกษาท่ีโรงเรียน เมียรมองต (Ecole Miremont) ระหวางนี้ที่เมืองไทยมีการเปล่ียนแปลงท่ีสำคัญ คือ พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรง ประกาศสละราชสมบัติ เม่ือวันที่ ๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๗ (นับตามแบบเกา) อีกท้ังทรงสละสิทธิ์ในการ

แตงตั้งผูสืบราชสมบัติตามกฎมณเฑียรบาล พ.ศ. ๒๔๖๗ พระวรวงศเธอ พระองคเจาอานันทมหิดล ทรงอยูในลำดับที่ ๑ ในการสืบสันตติวงศ สภาผูแทนราษฎรจึงลงมติเห็นชอบใหกราบบังคมทูลอัญเชิญ ข้ึนครองราชสมบตั ิ ทรงพระนามวา สมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหดิ ล เปนพระมหากษตั รยิ ลำดับท่ี ๘ แหง พระบรมราชจกั รวี งศ ขณะพระชนมายุ ๘ พรรษา ๕ เดอื น ๑๑ วนั โดยมพี ลเอก พระเจา วรวงศเ ธอ กรมหม่ืนอนุวัตรจาตุรนต นาวาตรี พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาอาทิตยทิพอาภา และเจาพระยา ยมราช (ปน สุขุม) เปนคณะผูสำเร็จราชการแทนพระองค มีพระราชชนนีถวายพระอภิบาล พระบาท สมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลยังคงประทับที่เมืองโลซานเพ่ือทรงศึกษา ใน พ.ศ. ๒๔๗๘ ทรงยาย ไปเรยี นทโี่ รงเรยี นเอกอล นแู วล เดอ ลา ซอื อสิ โรมองด (Ecole Nouvelle de la Suisse Romande) พรอมพระอนุชา โดยทรงศึกษาในสายศิลป ทรงศึกษาภาษาละตินและภาษาอังกฤษ พรอมกันนั้น ก็ทรงศึกษาภาษาฝร่ังเศสและภาษาเยอรมันเพราะเปนภาษาบังคับดวย ทรงศึกษาจนจบหลักสูตรและ ไดรบั ประกาศนียบัตร Diplôme de Bachelier ès Lettres พระราชชนนีทรงอภิบาลพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลเปนอยางดี พรอมทรง ปฏบิ ตั ติ อพระธดิ าและพระโอรสคลายคลึงกัน พระองคเ อาพระทัยใสในเรื่องสขุ ภาพ ทรงปลูกฝงใหร กั การศึกษา มีคุณธรรม มีวินัย มีความรับผิดชอบ ใหเรียนภาษาไทย วัฒนธรรมไทย ประวัติศาสตรไทย พระพุทธศาสนา และใหร ูจักความเปนไทย รักเมืองไทย เพ่อื เตรยี มพระองคเ ปน พระมหากษัตรยิ ท ีด่ ี พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลเสด็จนิวัตประเทศไทยคร้ังแรกพรอมพระราชชนนี พระเชษฐภคินี และพระอนุชา ระหวางวันที่ ๑๕ พฤศจิกายน - ๑๓ มกราคม พ.ศ. ๒๔๘๑ ตาม คำกราบบังคมทูลเชิญของรัฐบาล ในปน้ีเปนชวงเวลาท่ีไทยสามารถยกเลิกสนธิสัญญาท่ีไมเทาเทียมกัน ทผี่ กู มัดไทยดวยเรือ่ งสิทธสิ ภาพนอกอาณาเขต อตั ราภาษีทต่ี ำ่ ตามสนธิสัญญาเบาวร ิงไดอ ยา งสมบูรณ ขณะเสด็จนิวัตประเทศไทย พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลมีพระชนมายุ ๑๓ พรรษา สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ซึ่งขณะนั้นประทับท่ีเกาะปนัง และ ทรงไดเขาเฝาฯ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ กอนท่ีจะเสด็จถึงประเทศไทย ทรงกลาวถึงดวยความ ช่ืนชม ดังความตอนหนึ่งวา “...สมเด็จพระอานันทมหิดลน้ันพระกิริยาอัธยาศัย หรือ...พระอุปนิสัยดี มาก มีเคาทรงสติปญญาผิดเด็กสามัญ และรูจักวางพระองคพอเหมาะแกการเปนพระเจาแผนดินท่ียัง ทรงพระเยาว ใคร ๆ ไดเขาใกลแลวมีแตชอบและสรรเสริญกันทุกคน...” และทรงช่ืนชมสมเด็จพระ ศรนี ครินทราบรมราชชนนีในการอภิบาลที่ดดี ว ย รัฐบาลซ่ึงมีพันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา (พจน พหลโยธิน) เปนนายกรัฐมนตรี ไดรับเสด็จ อยางสมพระเกียรติ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลมีพระราชดำรัสตอบความตอนหน่ึงวา “...ขาพเจายินดีมากที่ไดกลับมาเย่ียมเมืองไทยท่ีขาพเจารักและคิดถึงอยูเสมอ...ขอใหประชาชนอยูเย็น เปนสุขในความรม เย็นของรัฐธรรมนญู ทัว่ กัน...”

ระหวาง ๕๙ วันท่ีเสด็จประทับในเมืองไทย พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลได ปฏิบัติพระราชกรณียกิจที่สำคัญหลายประการ เชน เสด็จพระราชดำเนินในการพระราชพิธีสมโภชใน วโรกาสเสด็จนิวัตพระนคร ณ พระท่ีนั่งอมรินทรวินิจฉัย ในการน้ีมีการประกาศสถาปนาพระราชชนนี เปน “สมเด็จพระราชชนนีศรีสังวาลย” เจานายฝายเหนือ คือ เชียงใหม ลำพูน นาน เขาเฝาทูล ละอองธุลีพระบาท ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ พระราชทาน ธงประจำกองลูกเสือ ทรงเปดงานฉลองรัฐธรรมนูญ ประทับสามลอพระที่น่ังทอดพระเนตรงาน ทอดพระเนตรการประกอบอาชพี ของราษฎร เชน การทำนา จบั ปลา ระหวางที่ประทับในพระนคร ประชาชนท่ีทราบขาวจะคอยเฝารับเสด็จทุกแหง กอนที่ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลจะเสด็จกลับไปสวิตเซอรแลนดเพ่ือทรงศึกษาตอ มี พระราชดำรัสตอประชาชนทางวิทยุกระจายเสียงความตอนหนึ่งวา “...ขาพเจาจะต้ังใจเรียนจนสำเร็จ เพ่ือจะไดมาสนองคุณชาติท่ีรักของเรา ในการท่ีขาพเจาจะลาทานไปนี้ ขาพเจาขออวยพรใหทาน ทงั้ หลายมคี วามสุขความเจริญทั่วกนั ...” พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลพรอมสมเด็จพระราชชนนีฯ พระเชษฐภคินี และ พระอนุชา เสด็จถึงสวิตเซอรแลนดในตนเดือนกุมภาพันธ พ.ศ. ๒๔๘๑ แมวาจะมีเหตุการณรายแรง เกิดขึ้นในสังคมโลก แตพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลก็ทรงมุงมั่นและใหความสำคัญกับ การศึกษาดังท่ีทรงใหคำม่ันสัญญาไว ใน พ.ศ. ๒๔๘๖ เม่ือทรงสำเร็จช้ันมัธยมศึกษาจากโรงเรียนเดิม ทรงเขา ศกึ ษาวชิ านติ ศิ าสตรท มี่ หาวทิ ยาลยั โลซาน ๒ ปต อ มาทรงสอบไลไ ด Semi doctoral en Droit และต้ังพระราชหฤทยั จะศึกษาระดบั ปริญญาเอกตอไป สงครามโลกครั้งท่ี ๒ ส้ินสุดในเดือนสิงหาคม พ.ศ. ๒๔๘๘ ถึงวันที่ ๒๐ กันยายน พ.ศ. ๒๔๘๘ พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั อานนั ทมหดิ ลกท็ รงบรรลนุ ติ ภิ าวะ และเสดจ็ นวิ ตั ประเทศไทยเปน ครง้ั ท่ี ๒ ตามคำกราบบังคมทูลเชิญของรัฐบาล เพื่อเยี่ยมเยือนและบำรุงขวัญประชาชนเมื่อวันท่ี ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๘๘ โดยมีประชาชนมาเฝารับเสด็จอยางเนืองแนน ตอมาในวันท่ี ๑๐ ธันวาคม ซ่ึงเปนวัน รฐั ธรรมนูญ มีพระราชดำรัสตอประชาชนความตอนหนึง่ วา ...ขาพเจาเช่ือวา ถาคนไทยทุกคนถือวาตนเปนเจาของชาติบานเมือง และตางปฏิบัติ หนาทขี่ องตนใหดดี ว ยความซือ่ สัตยสจุ ริต และถกู ตองตามทำนองคลองธรรมแลว ความทุกข ยากของบานเมืองก็จะผานพนไปได ขาพเจาจึงขอรองใหทานทุกคนไดชวยกันทำหนาที่ ของตนโดยขันแข็งและขอใหมีความสามัคคีกลมเกลียวกันจริง ๆ เพ่ือชาติจะไดดำรงอยูใน ความวฒั นาถาวรสืบไป...

ระหวางน้ีพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจมากมาย เชน เสด็จพระราชดำเนินตรวจพลสวนสนามของกองทัพพันธมิตรพรอมกับ ลอรด หลุยส เมานตแบตเทน (Lord Louis Mountbatten) ผูบัญชาการทหารฝายพันธมิตรในเอเชียตะวันออกเฉียงใต ณ ทองสนามหลวง เสด็จพระราชดำเนินเย่ียมราษฎรในหลายจังหวัด เสด็จพระราชดำเนินไป พระราชทานปริญญาบัตรแกบัณฑิตมหาวิทยาลัยตาง ๆ เสด็จประพาสสำเพ็ง ซึ่งทำใหเกิดความรูสึก ที่ดีตอกันระหวางคนไทยกับคนจีนหลังเกิดความราวฉานจนมีการตอสูกันในเดือนกันยายน พ.ศ. ๒๔๘๘ การเสดจ็ ครั้งนน้ั มชี าวจนี ไทย แขก ตัง้ แถวรบั เสดจ็ ดว ยความจงรักภักดีอยางเนืองแนน พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงกำหนดกลับประเทศสวิตเซอรแลนดเพื่อศึกษาตอระดับ ปริญญาเอกทางดานกฎหมายในวันท่ี ๑๓ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๘๙ แตในวันที่ ๙ มิถุนายน กอนการ เสด็จกลับเพียง ๔ วัน ไดเสด็จสวรรคตดวยพระแสงปนในท่ีพระบรรทม ขณะพระชนมายุเพียง ๒๐ พรรษา ๙ เดอื น ยังความโศกเศรา อาลยั แกค นไทยทัง้ มวลทุกเชื้อชาติ ศาสนา รัฐบาลไดใหความเห็นชอบอัญเชิญสมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟาภูมิพลอดุลยเดช ขึ้นครอง ราชสมบัติตอ พระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลมีขึ้น ในวนั ที่ ๒๙ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ ณ ทองสนามหลวง ตอมาใน พ.ศ. ๒๕๓๙ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช ทรงประกาศเฉลิม พระปรมาภิไธย พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลอยางสังเขปวา “พระบาทสมเด็จพระ ปรเมนทรมหาอานนั ทมหดิ ล พระอัฐมรามาธิบดนิ ทร” อนึ่ง รัฐบาลไดกำหนดใหวันท่ี ๒๐ กันยายนของทุกป ซึ่งตรงกับวันเสด็จพระราชสมภพ เปน วันเยาวชนแหงชาติ วฒุ ิชัย มลู ศิลป เอกสารอางองิ กัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร, สมเด็จพระเจาพ่ีนางเธอ เจาฟา. เจานายเล็กๆ-ยุวกษัตริย. กรุงเทพฯ: ดา นสทุ ธาการพิมพ, ๒๕๓๐. (จดั พิมพเ นือ่ งในวโรกาสทีพ่ ระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั ภูมิพลอดลุ ยเดชทรงเจริญ พระชนมายุ ๖๐ พรรษา ๕ ธันวาคม ๒๕๓๐) . แมเลาใหฟง . กรงุ เทพฯ: สำนักราชเลขาธกิ าร, ๒๕๓๘. รอง ศยามานนท. ประวตั ศิ าสตรไ ทยในระบอบประชาธิปไตย. กรุงเทพฯ: ไทยวฒั นาพานิช, ๒๕๒๐. ราชบัณฑติ ยสถาน. ใตร ม พระบารมีจักรีนฤบดนิ ทร สยามนิ ทราธิราช. กรงุ เทพฯ: ราชบณั ฑิตยสถาน, ๒๕๔๗. วุฒิชยั มลู ศลิ ป และคณะ. พระมหากษตั รยิ แหง กรงุ รัตนโกสินทร. กรุงเทพฯ: เกรท เอด็ ดเู คชนั่ , ม.ป.ป.

พระบรมฉายาลักษณพ ระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั ภมู ิพลอดลุ ยเดช เสด็จออกมหาสมาคม ณ พระสีหบญั ชร พระทน่ี ่ังอนนั ตสมาคม พระราชวังดสุ ิต เน่อื งในพระราชพิธฉี ลองสิรริ าชสมบัติครบ ๖๐ ป วนั ท่ี ๙ มถิ นุ ายน พ.ศ. ๒๕๔๙

พระบาทสมเด็จพระเจาอยหู ัวภูมพิ ลอดุลยเดช พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช พระมหากษัตริยรัชกาลที่ ๙ แหง พระราชวงศจักรี ทรงเปนพระมหากษัตริยท่ีครองราชสมบัติยาวนานที่สุดในประวัติศาสตรชาติไทย พระองคเปนพระราชโอรสพระองคเล็กในสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก กับสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันจันทรท่ี ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๗๐ ณ โรงพยาบาลเมานตอ อเบริ น (Mount Auburn) เมืองเคมบริดจ รฐั แมสซาชูเซตต (Massashusetts) ประเทศสหรัฐอเมริกา เมื่อแรกประสูติมีพระนามวา พระวรวงศเธอ พระองคเจาภูมิพลอดุลยเดช มี พระเชษฐภคินีและพระบรมเชษฐาธิราช คือ สมเด็จพระเจาพี่นางเธอ เจาฟากัลยาณิวัฒนา กรมหลวง นราธิวาสราชนครินทร (๖ พฤษภาคม ๒๔๖๖-๒ มกราคม ๒๕๕๑) และพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว อานันทมหดิ ล พระอัฐมรามาธบิ ดินทร เมื่อสมเด็จพระบรมราชชนกประชวรสวรรคตในวันที่ ๒๔ กันยายน พ.ศ. ๒๔๗๒ ขณะน้ัน พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวมีพระชนมพรรษาไมถึง ๒ พรรษา ใน พ.ศ. ๒๔๗๕ ขณะมีพระชนม- พรรษา ๕ พรรษา ไดเสด็จเขาทรงศึกษาที่โรงเรียนมาแตรเดอีวิทยาลัย จนกระทั่ง พ.ศ. ๒๔๗๖ จึง เสด็จพรอมดวยสมเด็จพระบรมราชชนนี พระเชษฐภคินี และสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราช ไปประทับที่ เมืองโลซาน ประเทศสวิตเซอรแลนด ทรงศึกษาที่โรงเรียนเมียรมองต (Ecole Miremont) แลวทรง ศกึ ษาตอ ทโ่ี รงเรยี นเอกอล นแู วล เดอ ลา ซอื อสิ โรมองด (Ecole Nouvelle de la Suisse Romande) เมืองชายยี ซูร โลซาน (Chailly-sur Lausanne) พ.ศ. ๒๔๘๑ ทรงจบการศึกษาจากโรงเรียนยิมนาส คลาสสิค ก็องโตนาล (Gymnase Classique Cantonal) แหงเมืองโลซาน ทรงไดรับประกาศนียบัตร ทางอักษรศาสตร จากนั้นทรงเขาศกึ ษาตอ ในมหาวิทยาลยั โลซาน แผนกวชิ าวทิ ยาศาสตร ในวันท่ี ๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๗ พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวทรงสละราชสมบัติ รัฐบาลไดกราบทูลเชิญพระวรวงศเธอ พระองคเจาอานันทมหิดล เสด็จขึ้นครองราชสมบัติเปนสมเด็จ พระเจาอยูหัวอานันทมหิดลใน พ.ศ. ๒๔๗๗ และพระวรวงศเธอ พระองคเจาภูมิพลอดุลยเดชทรงได รบั สถาปนาเปน สมเดจ็ พระเจานองยาเธอ เจาฟา ภมู ิพลอดุลยเดช ตอมาในวันที่ ๙ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๘๙ สมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลสวรรคต ณ พระที่น่ังบรมพิมาน รัฐบาลโดยความเห็นชอบของรัฐสภาจึงอัญเชิญสมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟาภูมิพลอดุลยเดช เสด็จข้ึนครองราชสมบัติในวันเดียวกันขณะที่มีพระชนมพรรษายังไมเต็ม ๑๙ พรรษา และยังทรงเปนนักศึกษามหาวิทยาลัยโลซาน เม่ือจัดการพระบรมศพสมเด็จพระเจาอยูหัว อานันทมหดิ ลแลว พระองคไดเสด็จกลบั ไปทรงศึกษาตอทป่ี ระเทศสวติ เซอรแลนดใ นวนั ที่ ๑๙ สงิ หาคม พ.ศ. ๒๔๘๙

เมื่อเสด็จกลับไปทรงศึกษาตอนั้น พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงตระหนักวาพระองค จะตองเปนพระเจาแผนดิน ปกครองประชาชนใหรมเย็นเปนสุข จึงทรงเปล่ียนแนวทางการศึกษาใหม จากวิชาวิทยาศาสตรมาเปนวิชาสังคมศาสตร รัฐศาสตร และนิติศาสตร (Licence et Doctorat ès Sciences Sociales) ทงั้ นเี้ พ่ือจะเปนประโยชนใ นการทจี่ ะทรงดำรงฐานะพระมหากษัตริยต อ ไป พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวเสด็จนิวัตประเทศไทยเมื่อวันท่ี ๒๔ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ และ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหกำหนดพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระเจา อยูหัวอานันทมหิดลในวันท่ี ๒๙ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ แลวกำหนดจัดพระราชพิธีบรมราชาภิเษก สมรสกับหมอมราชวงศสิริกิต์ิ กิติยากร ณ พระตำหนักสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระ พันวัสสาอัยยิกาเจา วังสระปทุม เม่ือวันที่ ๒๘ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๓ ครั้นวันท่ี ๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหต้ังการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกตามแบบอยางโบราณ ราชประเพณีข้ึน ณ พระที่นงั่ ไพศาลทกั ษิณในพระบรมมหาราชวัง ในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกนี้ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทุกพระองคจะมีพระบรม- ราชโองการครั้งแรกหลังจากท่ีทรงรับราชาภิเษกเปนพระเจาแผนดินโดยสมบูรณ พระบาทสมเด็จ พระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดชมีพระบรมราชโองการแกประชาชนชาวไทยวา “เราจะครองแผนดินโดย ธรรม เพื่อประโยชนสุขแหงมหาชนชาวสยาม” แลวทรงหลั่งทักษิโณทกตั้งพระราชสัตยาธิษฐานจะทรง ปฏิบัติพระราชกรณียกิจปกครองราชอาณาจักรไทยโดยทศพิธราชธรรมจริยา โดยมีพระปรมาภิไธย จารึกในพระสุพรรณบัฏวา พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรามาธิบดี จักรนี ฤบดินทร สยามินทราธริ าช บรมนาถบพิตร พระปฐมบรมราชโองการในวันบรมราชาภิเษกน้ี แมจะสั้นแตก็ไดความลึกซ้ึง อันแสดงใหเห็นถึง พระราชปณิธานของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวที่จะทรงปกครองบานเมืองดวยหลักทศพิธราชธรรม เพื่อประโยชนสุขของอาณาประชาราษฎร และนับแตน้ันมาตลอดระยะเวลาแหงการครองสิริราชสมบัติ ไดทรงอุทิศกำลังพระวรกายและกำลังพระสติปญญาเพื่อประโยชนสุขของประชาชนตลอดมา ทรง ต้ังพระราชปณิธานวาจะเสด็จพระราชดำเนินทรงเย่ียมราษฎรในตางจังหวัดใหทั่วประเทศโดยเร่ิมที่ ภาคกลางกอน แลวจะเสด็จยังภาคอื่นๆจนครบทุกภาค การเสด็จเยี่ยมราษฎรตามพระราชปณิธาน นี้เองท่ีทำใหพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงทราบถึงทุกขสุขและความเปนอยูของราษฎร จนนำมา ซ่ึงโครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดำริตาง ๆ ที่ครอบคลุมปญหาทุกดานของประชาชน กอใหเกิด ความผูกพันและความจงรักภักดีท่ีประชาชนมีตอสถาบันพระมหากษัตริย จนกลายเปนเอกลักษณ ทสี่ ำคญั ของประเทศไทยซง่ึ ไมม ีชาติใดเสมอเหมือน พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงมีฐานะเปนองคพระประมุขของชาติตามรัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย และทรงมีกรอบในการปฏิบัติพระราชภารกิจและพระราชกรณียกิจตางๆ เพ่ือความ ผาสุกของราษฎร การดำรงฐานะพระมหากษัตริยในระบอบประชาธิปไตยนั้นทำใหพระบาทสมเด็จ

พระเจาอยูหัวทรงเก่ียวของกับการบริหารราชการแผนดินไดนอยตามที่บัญญัติไวในรัฐธรรมนูญดังที่มี คำกลาววา “พระมหากษัตริยทรงปกเกลา แตมิไดทรงปกครอง” และจะตองวางพระองคเปนกลาง ทางการเมือง ซึ่งแมพระราชอำนาจท่ีระบุไวในรัฐธรรมนูญจะมีอยูอยางจำกัด แตเนื่องจากความ สัมพันธระหวางสถาบันกษัตริยกับประชาชนเปนไปอยางแนนแฟน จึงมีพระราชสถานะและพระราช- อำนาจตามจารีตประเพณีท่ีคนสวนใหญยอมรับ โดยที่ไมไดบัญญัติไวในรัฐธรรมนูญ เพราะทรงอยูใน ฐานะท่ีทรงเปนท่ีเคารพสักการะสูงสุดของประชาชนชาวไทย จึงทรงเปนประมุขหรือผูนำที่เปยมดวย พระบารมี พระราชอำนาจของพระองคตามจารตี ประเพณจี งึ เกดิ จากพระบารมีอยา งแทจริง พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงมีบทบาทสำคัญในการสรางความปรองดองของชนในชาติ ยามที่บานเมืองเกิดวิกฤตการณ และไมมีผูใดสามารถแกไขปญหาไดแลว ประชาชนทุกคนคาดหวังวา พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวจะทรงแกไขปญหาได ดังจะเห็นไดจากเหตุการณเม่ือวันท่ี ๑๔ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๑๖ และเหตุการณเดือนพฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๕ ซึ่งคนไทยตองเผชิญหนากันเองน้ัน พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวไดใชพระบารมีจนทำใหบานเมืองกลับคืนสูความสงบเรียบรอยได ซ่ึงไมมี พระมหากษัตรยิ ห รือประมขุ ของรัฐใดทจี่ ะทำไดเชน น้ี นอกจากน้ี พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวยังไดพระราชทานแนวพระราชดำริเพ่ือแกไขปญหา สำคัญของชาติหลายประการ เชน พระราชดำริเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงซึ่งไดพระราชทานพระราชดำรัส เรื่องความพอควร พออยู พอกิน มีความสงบมาตั้งแต พ.ศ. ๒๕๑๗ ดังพระราชดำรัสท่ีพระราชทาน แกคณะผูแทนสมาคม องคการศาสนา ครู นักเรียนโรงเรียนตาง ๆ นักศึกษามหาวิทยาลัยท่ีเขาเฝาฯ ถวายชยั มงคลเนอื่ งในโอกาสวนั เฉลมิ พระชนมพรรษา ณ ศาลาดสุ ดิ าลยั พระราชวงั ดสุ ติ เมอื่ วนั พธุ ที่ ๔ ธนั วาคม พ.ศ. ๒๕๑๗ วา ทั้งน้ี คนอ่ืนจะวาอยางไรก็ชางเขา จะวาเมืองลาสมัยวาเมืองไทยเชย วาเมืองไทย ไมมีสิ่งท่ีสมัยใหม แตเราอยูพอมีพอกิน และขอใหทุกคนมีความปรารถนาท่ีจะใหเมืองไทย พออยูพอกิน มีความสงบและทำงานตั้งจิตอธิษฐาน ตั้งปณิธานในทางน้ี ท่ีจะใหเมืองไทยอยู แบบพออยูพอกิน ไมใชวาจะรุงเรืองอยางยอด แตวามีความพออยูพอกิน มีความสงบ เปรียบเทียบกับประเทศอ่ืน ๆ ถาเรารักษาความพออยูพอกินนี้ได เราก็จะยอดยิ่งยวดได ประเทศตาง ๆ ในโลกนี้กำลังตก กำลังแย กำลังยุงเพราะแสวงหาความยิ่งยวดทั้งในอำนาจ ท้ังในความกาวหนาทางเศรษฐกิจ ทางอุตสาหกรรม ทางลัทธิ ฉะนั้นถาทุกทานซึ่งถือวาเปน ผูท่ีมีความคิด และมีอิทธิพล มีพลังที่จะทำใหผูอ่ืนซึ่งมีความเห็นเหมือนกัน ชวยกันรักษา สวนรวมใหอยูดีกินดีพอสมควร ขอย้ำ พอควร พออยูพอกิน มีความสงบ ไมใหคนอ่ืนมาแยง คุณสมบตั ิจากเราไปได กจ็ ะเปน ของขวญั วันเกดิ ที่ถาวร ทจี่ ะมีคณุ คา อยตู ลอดเวลา

พระราชดำรัสน้ีแสดงใหเห็นถึงพระวิสัยทัศนที่กวางไกล เมื่อประเทศไทยเกิดภาวะวิกฤตทาง เศรษฐกิจอยางรุนแรงต้ังแต พ.ศ. ๒๕๔๐ เปนตนมา ซึ่งสงผลกระทบตอสังคมไทยในวงกวาง ตั้งแต ธุรกิจขนาดใหญจนถึงประชาชนในชนบท จนทำใหการดำเนินนโยบายทางเศรษฐกิจและการเงินของ ประเทศตองตกอยูใตอำนาจการกำกับและการควบคุมของกองทุนการเงินระหวางประเทศ หรือ IMF (International Monetary Fund) ภายใตสถานการณเชนนี้ ประเทศไทยจำเปนตองแสวงหา มาตรการแกไขปญหาเพื่อความอยูรอดของประเทศ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวไดทรงพระกรุณา โปรดเกลาฯ พระราชทานแนวพระราชดำริเร่ืองเศรษฐกิจพอเพียงเพ่ือเปนแนวทางในการดำเนินชีวิต แกค นไทยโดยเนน การพง่ึ ตนเองเปน หลกั และมจี ดุ เรมิ่ ตน ทกี่ ารฟน ฟเู ศรษฐกจิ ชมุ ชน สง เสรมิ ความสามคั คี ของชุมชน เพื่อใหคนในชุมชนสามารถดำรงชีวิตอยูไดอยางเปนปกติสุข ดังท่ีพระบาทสมเด็จพระเจา อยูหัวมีพระราชดำรัสแกคณะบุคคลตาง ๆท่ีเขาเฝาถวายชัยมงคลเนื่องในโอกาสเฉลิมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดุสิดาลัย เม่ือวันที่ ๔ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๔๐ วา “การจะเปนเสือน้ันมันไมสำคัญ สำคัญอยูท่ี เราพออยูพอกิน และมีเศรษฐกิจการเปนอยูแบบพอมีพอกิน แบบพอมีพอกินหมายความวา อุมชูตัวเอง ไวใหมีความพอเพียงกับตัวเอง” มีพระราชดำริวา “ถาสามารถที่จะเปลี่ยนใหกลับเปนเศรษฐกิจแบบ พอเพียง ไมตองทั้งหมด แมจะไมถึงคร่ึง อาจจะเศษหนึ่งสวนส่ี ก็จะสามารถท่ีจะอยูได” และในปตอมา ไดพระราชทานพระราชดำรัสแกคณะบุคคลตางๆ ที่เขาเฝาฯ ถวายชัยมงคล เนื่องในโอกาสวันเฉลิม พระชนมพรรษา ณ ศาลาดุสิดาลัย พระราชวังดุสิต เมื่อวันท่ี ๔ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๔๑ โดยทรงอธิบาย ถงึ การปฏิบัติตามหลกั เศรษฐกิจพอเพียงวา ...ควรจะปฏิบัติเศรษฐกิจพอเพียงไมตองท้ังหมด เพียงครึ่งหนึ่งก็ใชได แมจะเปน เศษหน่ึงสวนส่ีก็พอ หมายความวาวิธีปฏิบัติเศรษฐกิจพอเพียงน้ัน ไมตองทำท้ังหมด และขอ เติมวาถาทำทั้งหมดก็จะทำไมได ถาครอบครัวหน่ึงหรือแมหมูบานหน่ึงทำเศรษฐกิจพอเพียง รอยเปอรเซ็นตก็จะเปนการถอยหลังถึงสมัยหิน สมัยคนอยูในอุโมงคหรือในถ้ำ ซึ่งไมตอง อาศัยหมูบานอื่น เพราะวาหมูอื่นก็เปนศัตรูท้ังน้ัน ตีกัน ไมใชรวมมือกัน จึงตองทำเศรษฐกิจ พอเพียง แตละคนตองหาที่อยู ก็หาอุโมงคหาถ้ำ ตองหาอาหาร คือไปเด็ดผลไมหรือใบไม ตามที่มี หรือไปใชอาวุธท่ีไดสรางไดประดิษฐเอง ไปลาสัตว กลุมที่อยูในอุโมงคในถ้ำนั้นก็มี เศรษฐกจิ พอเพยี ง ๑๐๐ เปอรเ ซน็ ต ก็ปฏิบัติได ตอมารัฐบาลไดอัญเชิญแนวพระราชดำริเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงเปนปรัชญานำทางในการพฒั นา และการบรหิ ารประเทศ โดยบรรจไุ วใ นแผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง ชาตฉิ บบั ท่ี ๙ (พ.ศ. ๒๕๔๕- พ.ศ. ๒๕๔๙) และฉบับที่ ๑๐ (พ.ศ. ๒๕๕๐-พ.ศ. ๒๕๕๔) นอกจากนี้ แนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ยังบัญญตั ไิ วใ นรฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย พทุ ธศักราช ๒๕๕๐ อีกดวย

แนวพระราชดำริสำคัญอีกประการหนึ่งที่พระราชทานเพื่อแกไขปญหาของชาติ คือพระราชดำริ ในการแกไขสถานการณความไมสงบใน ๓ จังหวัดชายแดนภาคใตดวยหลักการเขาใจ เขาถึง พัฒนา โดยไดพระราชทานหลักปฏิบัติในการแกไขปญหาแกรัฐบาลเมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๗ วา “ใหพยายามทำความ เขา ใจปญ หา เขาถึงประชาชน และรวมกนั พัฒนา” นับวาพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงมีบทบาทสำคัญอยางย่ิงในการสรางความปรองดองให เกิดข้ึนในสังคมไทยท้ังในยามปกติและในภาวะวิกฤต ท้ังนี้ โดยการปฏิบัติดวยพระองคเองและ พระราชทานแนวพระราชดำริใหผูที่เก่ียวของรับไปปฏิบัติ ซ่ึงเปนแนวทางที่จะทำใหสังคมโดยรวมอยู รวมกันอยางสงบสุขในท่ีสุด การสรางความปรองดองใหเกิดขึ้นในสังคมน้ัน สิ่งสำคัญคือความเปน ธรรมท่ีราษฎรพึงไดรับอยางเทาเทียมกัน พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงมีบทบาทในการ พระราชทานความเปนธรรมแกราษฎรตลอดมา ท้ังการใชพระราชอำนาจในการพระราชทานอภัยโทษ ตามรัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทยและกฎหมายอืน่ ๆ พระองคใสพระทยั เรอ่ื งฎกี าขอพระราชทาน อภัยโทษแกนักโทษซึ่งตองโทษเปนอันมาก ถือเปนพระมหากรุณาธิคุณเกี่ยวกับชีวิตและอิสรภาพ ของราษฎรโดยตรง เพ่ือใหประชาชนของพระองคท่ีตองโทษไดมีโอกาสกลับตัวประพฤติตนเปน พลเมืองดี และกลับมาบำเพ็ญตนใหเปนประโยชนแกครอบครัวและประเทศชาติตอไป นอกจากน้ี ยังไดพระราชทานความชวยเหลือในเร่ืองท่ีราษฎรทูลเกลาฯ ถวายฎีการองทุกขตางๆที่ไมเก่ียวของกับ คดีความดว ย นับตั้งแตเสด็จข้ึนครองราชสมบัติ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดชไดปฏิบัติ พระราชกรณียกิจในฐานะพระมหากษัตริยนักพัฒนาดวยการทุมเทกำลังพระวรกายและกำลังพระสติ ปญญาเพ่ือพสกนิกรของพระองค ปรากฏใหเห็นเปนพระราชกรณียกิจดานการพัฒนาเพ่ือบำบัดทุกข และบำรุงสุขของประชาชนตามโครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดำริจำนวนมาก ซึ่งไดเริ่มตนตั้งแต พ.ศ. ๒๔๙๔ เปนตน มา พระราชกรณียกิจในชวงสมัยตน ๆ แหงการครองราชสมบัติเปนลักษณะของการพัฒนาสังคม เชน การรณรงคหาทุนเพ่ือกอสรางอาคารพยาบาล การตอสูโรคเรื้อนของมูลนิธิราชประชาสมาสัย การจัดต้ังโรงเรียนสงเคราะหเด็กยากจน การเสด็จแปรพระราชฐานไปประทับในตางจังหวัด เปนโอกาส ใหพระองคทรงรับรูถึงสภาพความเปนอยูอยางแทจริงของประชาชน พระราชกรณียกิจของพระองคจึง มุงเนนไปที่การพัฒนาสภาพความเปนอยูของประชาชน และการปองกันปญหาที่จะเกิดข้ึน พระบาท สมเด็จพระเจาอยูหัวทรงเห็นประจักษวา ความทุกขของประชาชนไทยมิไดมีเพียงในชนบทท่ีหางไกล เทาน้ัน แมแตในกรุงเทพมหานครก็ยังมีปญหาท่ีทำใหตองพระราชทานแนวทางแกไขปญหาดวยเชนกัน ท้ังปญหาน้ำทวมและปญหาการจราจร งานพัฒนาดังกลาวน้ีเปนสวนท่ีสามารถชวยใหการบริหาร ราชการแผน ดนิ ของทางราชการดำเนินไปอยา งมีประสทิ ธภิ าพ

พระบาทสมเด็จพระเจา อยูหัวทอดพระเนตรการเรยี นการสอนของโรงเรยี นราชประชาสมาสยั ซึ่งโปรดเกลาฯ ใหจ ัดตงั้ ข้นึ สำหรับสอนบุตรหลานผูปว ยโรคเรื้อน

พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู ัวมพี ระราชปฏสิ นั ถารกับราษฎร เพือ่ ทรงทราบปญ หาและความเดือดรอ นโดยตรง

แนวพระราชดำริท่ีพระราชทานเพ่ือนำไปปฏิบัติรวมท้ังท่ีทรงปฏิบัติเปนตัวอยางมีหลักใหญ ๒ ประการ คือ พัฒนาความเปนอยูเพ่ือใหราษฎรมีความม่ันคงทางเศรษฐกิจหรือมีปจจัย ๔ เพียงพอ ในการดำรงชีวิต และพัฒนาคนใหมีคุณภาพ มีความสามารถในการประกอบการงานเพ่ือสรางความ ม่ันคงใหชีวิต โดยทรงมุง “หลักการพ่ึงตนเอง” ทรงเนนความสามัคคีที่ทำใหการรวมกันประกอบ กิจกรรมใดๆก็ตามประสบความสำเร็จ การดำเนินโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริตางๆจึงทรง เนนการอยูรวมกลุมเพ่ือรวมกันแกปญหาและพัฒนากิจกรรมตางๆใหไปสูเปาหมายท่ีวางไว และดวย น้ำพระราชหฤทัยท่ีเปยมดวยพระเมตตาตอราษฎรและพระวิสัยทัศนท่ียาวไกล จึงเปนสวนสำคัญ อยางยง่ิ ในการพัฒนาประเทศและความเปน อยูของราษฎรไทย พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงเปนพระมหากษัตริยในระบอบประชาธิปไตย ท่ีมีบทบาท อยางเขมแข็งและตอเน่ืองในการพัฒนาชาติและพัฒนาคน เสมือนวาพระองคทรงดำรงอยูในฐานะ “ท่ีปรึกษาของชาติ” โดยทรงยึดถือประโยชนสุขของประชาชนเปนท่ีตั้ง ซ่ึงเปนบทบาทท่ีไมไดพบเห็น ในประเทศใดในโลกทปี่ กครองดว ยระบอบประชาธิปไตยอนั มพี ระมหากษตั รยิ ท รงเปนประมุข การพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนซ่ึงเปนเรื่องที่พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงปฏิบัติ อยางหนักและตอเนื่องมาโดยตลอด เพ่ือยกระดับคุณภาพชีวิตและสภาพความเปนอยูของประชาชนให ดีขึ้นในทุกดานโดยเฉพาะผูยากไรในชนบท พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงมุงเนนเรื่องการเกษตร ซงึ่ เปน อาชพี หลกั ของราษฎรทงั้ ประเทศ โดยทรงใหค วามสำคญั ตอ การพฒั นาทรพั ยากรและสงิ่ แวดลอ ม เชน แหลงน้ำ ดิน และปาไม ทรงตระหนักวาน้ำเปนปจจัยสำคัญย่ิงและเปนความตองการอยางมาก ของราษฎรในชนบท ท้ังการใชอุปโภคบริโภคและเพื่อการเกษตร พระองคสนพระราชหฤทัยเรื่อง การใชที่ดินเพ่ือการเกษตร และทรงเนนการพัฒนาที่ดิน รวมท้ังปาไมอันเปนทรัพยากรธรรมชาติท่ี สำคัญของประเทศ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวไดปฏิบัติพระราชกรณียกิจนานัปการในดานการใช ทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอมใหเกิดประโยชนสูงสุดแกราษฎร จนเปนท่ีประจักษชัดท้ังภายใน ประเทศและตางประเทศ แนวพระราชดำริเร่ืองทฤษฎีใหมซึ่งเปนการจัดการทรัพยากรน้ำและท่ีดิน เพอ่ื การเกษตร เปน แนวพระราชดำรทิ ไี่ ดร ับการยอมรับโดยทว่ั ไป พระราชกรณียกิจดานการพัฒนาของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวท่ีสำคัญย่ิงคืองานพัฒนาที่ เก่ียวของกับน้ำ ศาสตรท้ังปวงท่ีเก่ียวกับน้ำ ท้ังการพัฒนา การจัดหาแหลงน้ำ การเก็บกักน้ำ การ ระบาย การควบคุม การทำน้ำเสียใหเปนน้ำดี ตลอดจนการแกไขปญหาน้ำทวม พระราชกรณียกิจ ในชวงตน ๆแหงการเสด็จพระราชดำเนินทรงเย่ียมราษฎรในภูมิภาคตาง ๆของประเทศ ทรงเนนเรื่อง ความสำคัญของแหลงน้ำเพื่อใชในการอุปโภคและการเกษตรกรรม ทรงเชื่อวาเม่ือใดท่ีสามารถแกไข หรือบรรเทาความเดือดรอนในเรื่องน้ำใหราษฎร หรือใหราษฎรมีน้ำกินน้ำใชเพ่ือการเพาะปลูกไดแลว ราษฎรก็ยอมจะมีฐานะความเปนอยูที่ดีขึ้นกวาเดิม การพัฒนาเรื่องแหลงน้ำของพระบาทสมเด็จ พระเจาอยูหัวเร่ิมตั้งแตปลาย พ.ศ. ๒๕๐๕ สงผลใหมีโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริจำนวนมาก

ที่เก่ียวกับทรัพยากรน้ำ นอกจากน้ี ความสนพระราชหฤทัยเรื่องน้ำของพระองค มิไดจำกัดอยูเฉพาะ โครงการพัฒนาแหลงน้ำดวยวิธีการจัดสรางแหลงน้ำถาวร ซ่ึงอาจจะเปนอางเก็บน้ำหรือฝายใหราษฎร ในทองถิ่นตางๆมีน้ำใชโดยไมขาดแคลนเทานั้น แตยังทรงหาวิธีการจัดหาน้ำชวยเหลือราษฎร จึงเกิด แนวพระราชดำริเร่ือง “ฝนหลวง” ขึ้น โดยเร่ิมโครงการต้ังแตวันที่ ๑๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๙๘ และไดเ รม่ิ ทำฝนเทยี มครงั้ แรกเมอ่ื วนั ท่ี ๒๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๑๒ จากนนั้ การคน ควา พฒั นาเกย่ี วกบั ฝนหลวงกไ็ ดก า วหนา ขนึ้ อยา งตอ เนอ่ื ง ทรงทดลองวจิ ยั ดว ยพระองคเ อง และพระราชทานพระราชทรพั ย สวนพระองครวมเปนคาใชจาย ดวยพระวิริยอุตสาหะเปนเวลาเกือบ ๓๐ ป ดวยพระปรีชาสามารถ และพระอัจฉริยภาพ ทำใหสามารถกำหนดบังคับฝนใหตกลงสูพื้นท่ีเปาหมายได ฝนหลวงที่มุงหวัง ชวยเหลือเกษตรกรที่ประสบภัยแลงไดขยายไปสูการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศโดยการ ชวยแกไขปญหาขาดแคลนน้ำหรือฝนท้ิงชวง และชวยดานการอุปโภคบริโภค ประเทศไทยได จดทะเบียนเทคโนโลยีฝนหลวงกับองคการอุตุนิยมวิทยาโลกแหงสหประชาชาติเปนครั้งแรกเม่ือ พ.ศ. ๒๕๒๕ ตอ มาองคการอุตุนิยมวิทยาโลกไดทูลเกลาฯ ถวายเครื่องหมายเชิดชูเกียรติเมื่อวันท่ี ๑๘ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๕๔๐ ในฐานะท่ีทรงพระปรีชาสามารถและทรงเปนผูริเริ่มบุกเบิกกิจกรรมดัดแปร สภาพอากาศใหเ กดิ ฝนในภมู ิภาคเขตรอ นมคี วามเปนไปไดแ ละกา วหนา มาจนปจจุบนั นอกจากนี้ ยังมีพระราชดำริเก่ียวกับการแกไขปญหาน้ำเสีย เชน โครงการ “น้ำดีไลน้ำเสีย” ใน การแกไขปญหามลพิษทางน้ำ โดยทรงใชน้ำท่ีมีคุณภาพดีจากแมน้ำเจาพระยาใหชวยผลักดันและ เจือจางน้ำเนาเสียใหออกจากแหลงน้ำของชุมชนภายในเมืองตามคลองตาง ๆ เชน คลองบางเขน คลองบางซื่อ คลองแสนแสบ คลองเทเวศร และคลองบางลำพู พระราชดำริเร่ืองบำบัดน้ำเสียโดย หลักการนี้เปนวิธีการท่ีงาย ประหยัดพลังงาน และสามารถปฏิบัติไดตลอดเวลา มีพระราชดำริใหใชบึง มักกะสันเปนที่รองรับน้ำเสียจากชุมชนในเขตปริมณฑลและในกรุงเทพมหานคร โดยทรงเปรียบเทียบ วา “บึงมักกะสัน” เปนเสมือนดัง “ไตธรรมชาติ” ของกรุงเทพมหานครที่เก็บกักและฟอกน้ำเสีย ตลอดจนเปนแหลงเก็บกักและระบายน้ำในฤดูฝน และยังโปรดเกลาฯ ใหมีการทดลองใชผักตบชวามา ชวยดูดซับความสกปรก รวมท้ังสารพิษตางๆจากน้ำเนาเสีย ประกอบกับเครื่องบำบัดน้ำเสียแบบตางๆ ท่ไี ดท รงคิดคน ประดษิ ฐขน้ึ โดยเนน ที่วธิ ีการเรยี บงาย ประหยดั และไมก อ ใหเ กดิ ความเดอื ดรอ นรำคาญ แกประชาชนในพ้ืนที่ และบึงพระราม ๙ ซ่ึงเปนบึงขนาดใหญอยูใจกลางกรุงเทพมหานคร พระบาท สมเด็จพระเจาอยูหัวมีพระราชดำริใหใชเครื่องเติมอากาศลงในน้ำ ซ่ึงไดผลดีเปนอยางย่ิง อันสงผลให ประชาชนมีคณุ ภาพชวี ิตและส่งิ แวดลอ มทดี่ ขี นึ้ สำหรับปญหาอุทกภัยซ่ึงกอใหเกิดความทุกขแกประชาชน พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวได พระราชทานพระราชดำริใหหนวยงานตาง ๆ พิจารณาแกไข ปองกัน หรือชวยบรรเทาปญหาน้ำใน แมน้ำลำคลองซ่ึงมีระดับสูงในฤดูน้ำหลาก ทรงเห็นความสำคัญของการควบคุมน้ำเปนอยางย่ิง พระราชทานแนวทางแกไขปญหาน้ำทวมดวยวิธีการตาง ๆ ท่ีเหมาะสมกับแตละพ้ืนที่ เชน โครงการ

พัฒนาลุมแมน้ำปาสักอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ซ่ึงเปนโครงการพัฒนาแหลงน้ำอันเนื่องมาจาก พระราชดำริใหดำเนินการเพ่ือแกไขปญหาน้ำทวมพื้นที่เพาะปลูกและปญหาการขาดแคลนน้ำเพ่ือการ อุปโภค บริโภค และเพื่อการเกษตร และไดพระราชทานพระราชดำริใหกรมชลประทานศึกษาความ เหมาะสมของโครงการเขอื่ นเกบ็ กกั นำ้ แมน ำ้ ปา สกั อยา งจรงิ จงั เรง ดว น เพอื่ แกไ ขปญ หาการขาดแคลนนำ้ และปญหาอุทกภัย ซึ่งตอมาคณะรัฐมนตรีไดอนุมัติใหดำเนินงานตามโครงการเขื่อนเก็บกักน้ำแมน้ำ ปาสักได โดยเริ่มตนตั้งแตวันที่ ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๓๗ และไดพระราชทานนามวา เขื่อนปาสัก ชลสิทธ์ิ แนวพระราชดำริท่ีสำคัญในการแกไขปญหาน้ำทวมที่สำคัญอีกโครงการหนึ่งคือ “โครงการ แกม ลงิ อันเน่อื งมาจากพระราชดำริ” ในพื้นทฝ่ี ง ตะวนั ออกและฝง ตะวันตกของแมน ำ้ เจาพระยา พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวสนพระราชหฤทัยเกี่ยวกับการอนุรักษดินและเพิ่มความชุมช้ืนให แกดินและปาไม ในพื้นที่ตางๆทุกภูมิภาคของประเทศไทยที่ไดเสด็จพระราชดำเนินทรงเย่ียมราษฎร พระองคไดพระราชทานพระราชดำริแกสวนราชการและองคการตางๆเกี่ยวกับปญหาน้ำ ปาไม และ สภาพปญหาที่เกิดจากดิน โดยเฉพาะอยางยิ่งท่ีเปนปาชายเลนอันเปนแหลงเจริญเติบโตของสัตวน้ำ นานาชนิด พระราชทานพระราชดำริใหจัดตั้งศูนยศึกษาการพัฒนาอันเน่ืองมาจากพระราชดำริขึ้น หลายแหง ซึ่งที่ศูนยศึกษาการพัฒนาพิกุลทองอันเน่ืองมาจากพระราชดำริ จังหวัดนราธิวาส ทรงใชวิธี “แกลงดิน” ทำใหบริเวณพ้ืนดินที่เปลาประโยชนและไมสามารถทำอะไรไดกลับฟนคืนสภาพ สามารถ ทำการเพาะปลูกไดอีกครั้งหน่ึง ทำใหพืชเศรษฐกิจตางๆ สามารถเจริญงอกงามใหผลผลิตได อันเปน ประโยชนตอความกินดีอยูดีของประชาชนในภูมิภาคนั้น ๆ การพัฒนาในเร่ืองดินตามพระราชดำริ ที่สำคัญอีกโครงการหนึ่ง คือ การปลูกหญาแฝกปองกันการเส่ือมโทรมและพังทลายของดิน การปลูก หญาแฝกตามพระราชดำริน้ีไดรับการยอมรับจากธนาคารโลกวา “ประเทศไทยทำไดผลอยางเต็มที่และ มีประสิทธิภาพยอดเยี่ยม” และเม่ือวันที่ ๒๕ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๕๓๖ International Erosion Control Association (IECA) ไดมีมติใหถวายรางวัล The International Erosion Control Association’s International Merit Award แดพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ในฐานะท่ีทรงเปน แบบอยา งในการนำหญา แฝกมาใชใ นการอนุรกั ษดินและนำ้ ในเรื่องของการอนุรักษทรัพยากรปาไมซ่ึงพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวสนพระราชหฤทัยและ ทรงตระหนักถึงความสำคัญเปนอยางย่ิง ต้ังแตเริ่มเสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราชสมบัติเปนตนมา ทรงหวง ในเรอื่ งปรมิ าณปา ไมท ล่ี ดลง ไดท รงคน หาวธิ กี ารตา งๆทจ่ี ะเพม่ิ ปรมิ าณปา ไมใ หม ากขนึ้ มพี ระราชดำริ ท่ีจะอนุรักษปาไมดวยการสรางความสำนึกใหรักปาไมรวมกันมากกวาวิธีการใชอำนาจบังคับ ดัง พระราชดำริที่พระราชทานตั้งแต พ.ศ. ๒๕๑๙ ท่ีใหมีการปลูกตนไม ๓ ชนิดท่ีแตกตางกัน คือ ไมผล ไมโตเร็ว และไมเศรษฐกิจ เพื่อใหเกิดปาไมแบบผสมผสานและสรางความสมดุลแกธรรมชาติ อยางย่ังยืน นอกจากน้ี ยังไดพระราชทานพระราชดำริเรื่องการปลูกปาอีกหลายประการ เชน การ ปลูกปาทดแทน การปลูกปาในที่สูง การปลูกปาตนน้ำท่ีลำธาร หรือการปลูกปาธรรมชาติ และการ

ปลกู ปา ๓ อยาง ไดประโยชน ๔ อยาง แนวพระราชดำริดานการเกษตรที่สำคัญคือ “ทฤษฎีใหม” อันเปนการใชประโยชนจากพื้นท่ีท่ี มีอยูจำกัดใหเกิดประโยชนสูงสุด ขณะเดียวกันก็มีน้ำไวใชตลอดปเปนการอำนวยประโยชนตอท้ังดาน เศรษฐกิจ สังคม และการพัฒนาคุณภาพส่ิงแวดลอมโดยทั่วไป “ทฤษฎีใหม” จึงเปนแนวทางหรือ หลักการในการบริหารจัดการท่ีดินและแหลงน้ำเพ่ือการเกษตรในท่ีดินขนาดเล็กใหเกิดประโยชนสูงสุด โดยทรงเริ่มการทดลองท่ีวัดมงคลชัยพัฒนา ตำบลหวยบง อำเภอเมืองฯ จังหวัดสระบุรี และแพรหลาย จนเปน ที่ยอมรบั กนั ท่วั ไปในปจจุบัน พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงคนควาทดลองและวิจัยดานการเกษตรเปนโครงการสวน พระองคมาต้ังแต พ.ศ. ๒๕๐๕ ในบริเวณสวนจิตรลดา พระราชวังดุสิต ทรงแบงโครงการสวน พระองคเปน ๒ แบบ คือ โครงการแบบไมใชธุรกิจและโครงการก่ึงธุรกิจ โครงการแบบไมใชธุรกิจ เกี่ยวของกับการพัฒนาประสิทธิภาพการผลิตทางการเกษตร โดยทรงใหความสำคัญกับการเพ่ิมพูน คุณภาพชีวิตของเกษตรกรในระยะยาว เพ่ือใหเกษตรกรสามารถพ่ึงตนเองไดทางดานอาหารและ สนับสนุนใหมีรายไดเพ่ิมขึ้นนอกเหนือจากรายไดจากภาคเกษตร อีกท้ังยังเนนการพัฒนาและอนุรักษ ทรัพยากรธรรมชาติดวย เชน นาขาวทดลอง การเล้ียงปลานิล การผลิตแกสชีวภาพ หองปฏิบัติการ ทางวิทยาศาสตร เพื่อใชตรวจคุณภาพของผลิตภัณฑตาง ๆ ท่ีผลิตจากโครงการสวนพระองคสวน จิตรลดา หองปฏิบัติการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืชเพื่อขยายพันธุไม โครงการบำบัดน้ำเสีย และโครงการ สาหรา ยเกลยี วทอง ซง่ึ นำมาผลติ เปน อาหารปลา สว นโครงการกง่ึ ธรุ กจิ ซง่ึ เปน โครงการทม่ี กี ารจำหนา ย ผลิตภัณฑในราคายอมเยาโดยไมหวังผลกำไรอันเปนท่ีรูจักกันโดยท่ัวไป เชน โรงโคนม สวนจิตรลดา โรงนมผงสวนดุสิต ศูนยรวมนมสวนจิตรลดา โรงสีขาวตัวอยางสวนจิตรลดา โรงนมเม็ดสวนดุสิต โรงเนยแข็ง โรงกล่ันแอลกอฮอล โรงเพาะเห็ด โรงน้ำผลไมกระปอง โครงการตางๆเหลานี้เนนการนำ ทรัพยากรธรรมชาติและปจจัยทางการเกษตรที่มีอยูมาใชอยางประหยัดและเนนประโยชนสูงสุด เพื่อ นำผลการทดลองออกเผยแพรเพ่อื เปนตวั อยางแกเกษตรกร โครงการสำคัญที่เกี่ยวของกับการเกษตรอีกโครงการหน่ึงซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรง กอต้ังขึ้นคือ โครงการหลวง โดยเร่ิมจากการเสด็จพระราชดำเนินแปรพระราชฐานไปประทับ ณ พระตำหนักภูพิงคราชนิเวศน และไดทอดพระเนตรความเปนอยูของชาวเขาท่ีมีฐานะยากจน ปลูกฝน และทำลายปาไมตนน้ำลำธาร จึงทรงริเริ่มสงเสริมการเกษตรแกชาวเขาโดยพระราชทานพันธุพืช พันธุสัตว เพ่ือทดแทนการปลูกฝน ใน พ.ศ. ๒๕๑๒ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหกอตั้งโครงการ สวนพระองคข้ึนช่ือโครงการพระบรมราชานุเคราะหชาวเขา ซ่ึงตอมาเปล่ียนเปนโครงการหลวงพัฒนา ชาวเขา โครงการหลวงไดใหทุนสนับสนุนนักวิชาการจากมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร มหาวิทยาลัย เชียงใหม หนวยราชการตาง ๆ ใหทำการวิจัยจำนวนมาก โครงการวิจัยตาง ๆ ลวนเก่ียวของกับ การเกษตร เชน โครงการวิจัยไมผล โครงการวิจัยพืชผัก โครงการวิจัยไมดอกไมประดับ โครงการวิจัย

พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทอดพระเนตร สภาพพ้นื ที่และผลผลติ ของมลู นิธิโครงการหลวง