✍️ นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย

พระกรุณาตรัสวา ที่พระตำหนักเวียงเหล็กนั้น ใหสถาปนาพระวิหาร พระมหาธาตุเปนพระอาราม แลว ใหน ามชอ่ื วดั พทุ ไธศวรรย” ตอมาพระราชพงศาวดารวาโปรดใหขุดศพเจาแกว เจาไทย ขึ้นมาถวายพระเพลิง จากน้ันให สถาปนาพระอารามขน้ึ บรเิ วณนนั้ เรยี กวา วดั ปา แกว ซงึ่ เชอ่ื กนั วา คอื บรเิ วณวดั ใหญช ยั มงคล นอกจากนนั้ ยังสันนิษฐานไดวาทรงบูรณปฏิสังขรณวัดตางๆอีกเปนจำนวนมาก ดังท่ีพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับ วันวลติ วาทรงสรางวดั หนาพระธาตุ วัดราชบรู ณะ และวดั เดมิ ขึน้ สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ พระเจาอูทองเสด็จสวรรคตเม่ือจุลศักราช ๗๓๑ ประกาเอกศก ตรง กับ พ.ศ. ๑๙๑๒ พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขาวาอยใู นราชสมบัติ ๒๐ ป ปรีดี พศิ ภมู ิวถิ ี เอกสารอางอิง กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ. ประวัติศาสตรไทย จะเรียนจะสอนกันอยางไร. กรุงเทพฯ: โรงพิมพการศาสนา, ๒๕๔๓. กรมศลิ ปากร. พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา เลม ๑. กรงุ เทพฯ: คลังวิทยา, ๒๕๑๖. . วรรณกรรมสมยั อยธุ ยา เลม ๑. กรงุ เทพฯ: รุง ศลิ ปก ารพิมพ, ๒๕๒๙. คณะกรรมการอำนวยการจัดงานฉลองสิริราชสมบัติครบ ๕๐ ป. ประชุมพงศาวดารฉบับกาญจนาภิเษก เลม ๒. กรุงเทพฯ: โรงพิมพค ุรสุ ภาลาดพราว, ๒๕๓๙. ศุภวัฒย เกษมศรี, พลตรี ม.ร.ว. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับเยเรเมียส ฟาน ฟลีต และผลงานคัดสรร. กรงุ เทพฯ: สมาคมประวตั ิศาสตรใ นพระราชปู ถมั ภ สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ าฯสยามบรมราชกุมาร,ี ๒๕๕๒. “Instructions données aux mandarins siamois pour le Portugal.” in Alain Forest. Les Missionnaires français au Tonkin et au Siam (XVIIe-XVIIIe siècles): analyse comparée d’un relatif succès et d’un total échec. Livre I Histoires du Siam. Paris: L’Harmattan, 1998 pp. 429-436.

พระพุทธรูปปางพระเกศธาตุ อทุ ิศพระราชกุศลถวายสมเดจ็ พระราเมศวร สรางในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระน่งั เกลาเจา อยูหวั ปจ จุบนั ประดิษฐานภายในหอราชกรมานสุ ร วัดพระศรรี ตั นศาสดาราม

สมเดจ็ พระราเมศวร สมเด็จพระราเมศวรทรงเปนพระมหากษัตริยรัชกาลท่ี ๒ แหงกรุงศรีอยุธยา เปน พระราชโอรสสมเดจ็ พระรามาธบิ ดที ี่ ๑ (พระเจา อทู อง) เสดจ็ พระราชสมภพ พ.ศ. ๑๘๘๒ พระราชพงศาวดารระบุวาไดทรงครองราชย ๒ คร้ัง คร้ังแรกมีพระชนมายุได ๓๐ พรรษา คือ เมื่อพระราชบิดาคือสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๑ สวรรคตเม่ือ พ.ศ. ๑๙๑๒ ทรงข้ึนครองราชยโดย ตำแหนงองครัชทายาท ขณะท่ีทรงดำรงตำแหนงอุปราช๑ น้ัน สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ โปรดใหทรง ครองเมืองลพบุรี ซึ่งเปนเมืองสำคัญของอยุธยาท่ีมีความเก่ียวพันทางการเมืองอยางมาก แตทรง ครองราชยครั้งที่ ๑ ไดเพียงปเดียวเทาน้ัน กองทัพของสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๑ (ขุนหลวงพะงั่ว) ไดยกมาจากสุพรรณบุรี สมเด็จพระราเมศวรจึงตองทรงมอบพระนครศรีอยุธยาใหแกสมเด็จพระ บรมราชาธิราชท่ี ๑ แลวเสด็จกลบั ไปครองเมืองลพบรุ ดี งั เดมิ ใน พ.ศ. ๑๙๓๑ สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๑ สวรรคต พระเจาทองลันโอรสทรงข้ึนเปน กษัตริยพระองคใหมได ๗ วัน สมเด็จพระราเมศวรจึงยกพลจากเมืองลพบุรีเขากรุงศรีอยุธยา จับ พระเจาทองลันสำเร็จโทษ แลว ข้ึนครองราชยเปนครัง้ ท่ี ๒ ขณะพระชนมายุได ๔๙ พรรษา เมื่อสมเด็จพระราเมศวรเสด็จขึ้นครองราชยแลว พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา ระบุวาโปรดใหยกทัพไปตีเมืองเชียงใหม คร้ังน้ันพระเจาเชียงใหมยอมออนนอมตอพระองค หลังจาก ไดชัยชนะแลวไดเสด็จกลับลงมาแวะนมัสการพระพุทธชินราชท่ีเมืองพิษณุโลก ทรงเปลื้องเคร่ืองตน ออกถวายเปน พุทธบชู า สมโภช ๗ วนั กอนเสด็จกลับลงมาพระนคร นอกจากสงครามที่เมืองเหนือแลว สมเด็จพระราเมศวรไดทรงยกทัพไปปราบขาศึกแถบหัวเมือง ตะวันออกคือท่ีชลบุรีอีกดวย ดังท่ีปรากฏความวาเม่ือพระยากัมพูชายกทัพลงมาถึงชลบุรี กวาดตอน ชายหญิงในเมืองชลบุรีและจันทบูรณประมาณ ๖-๗ พันคนไปเมืองกัมพูชา สมเด็จพระราเมศวรโปรด ใหพระยาชัยณรงคยกทัพไป ทั้งสองฝายรบพุงกันดวยความสามารถ กองทัพของสมเด็จพระราเมศวร สามารถตกี มั พชู าได พระยากัมพูชาหลบหนไี ป จับไดแตบ ุตรชายของพระยากัมพชู าเทา นัน้ ๑ กฎมณเฑียรบาลท่ีตราขึ้นในรัชกาลสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถระบุไววา พระราชโอรสท่ีประสูติแตพระอัครมเหสี เปน ท่ี “สมเดจ็ หนอ พระพทุ ธเจา ” หรอื “หนอ พทุ ธางกรู ” พระโอรสอนั ประสตู จิ ากพระมเหสรี อง หรอื แมอ ยหู วั เมอื ง เปน พระมหาอปุ ราช ในสมยั อยธุ ยาตำแหนง อปุ ราชหรอื พระมหาอปุ ราชเปน ตำแหนง ของผซู ง่ึ ไดร บั อภเิ ษกใหเ ปน รชั ทายาท ซ่งึ อาจจะเปน พระราชโอรสองคใ ดองคห น่งึ

พงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับวันวลิตเพิ่มเติมขอมูลไววาสมเด็จพระราเมศวรตองประทับอยูที่ ลพบุรีถึง ๑๘ ป ซึ่งไมตรงกับในเอกสารฝายไทย แตใหรายละเอียดวาขณะท่ีทรงข้ึนครองราชยน้ัน มีพระชนมายไุ ด ๕๑ พรรษา ครองราชยอ ยู ๖ ป ในดานการพระศาสนานั้น ปรากฏความในพระราชพงศาวดารวาเสด็จออกทรงศีล ณ พระที่นั่ง มังคลาภิเษก ทอดพระเนตรเห็นพระบรมสารีริกธาตุเสด็จเปนปาฏิหาริย จึงโปรดใหเจาพนักงานกรุย หมายปกไวเปนเคร่ืองหมาย แลวทรงกอพระมหาธาตุสูง ๑๗ วา ยอด ๓ วา ณ บริเวณน้ัน โดย พระราชทานชือ่ วาวดั มหาธาตุ สมเดจ็ พระราเมศวรสวรรคตเมอ่ื พ.ศ. ๑๙๓๘ ขณะพระชนมายไุ ด ๕๖ พรรษา ทรงครองราชย ได ๗ ป ปรีดี พิศภมู ิวถิ ี เอกสารอา งองิ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม ๑ พระราชพงศาวดารฉบบั หลวงประเสรฐิ อกั ษรนติ .์ิ กรงุ เทพฯ: กองวรรณกรรม และประวัติศาสตร กรมศลิ ปากร, ๒๕๔๒. ประชุมพงศาวดารฉบับกาญจนาภิเษก เลม ๒ พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม). กรุงเทพฯ: กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร กรมศิลปากร, ๒๕๔๒. พระราชพงศาวดารฉบบั พระราชหัตถเลขา เลม ๑. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๔๘. ศุภวัฒย เกษมศรี, พลตรี ม.ร.ว. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับเยเรเมียส ฟาน ฟลีต และผลงานคัดสรร. กรุงเทพฯ: สมาคมประวัตศิ าสตรในพระราชปู ถัมภ สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมาร,ี ๒๕๕๒.

พระพุทธรปู ปางทรงพจิ ารณาชราธรรม อทุ ศิ พระราชกศุ ลถวายสมเดจ็ พระบรมราชาธิราชที่ ๑ สรางในรัชกาลพระบาทสมเดจ็ พระนงั่ เกลาเจา อยหู ัว ปจจุบันประดิษฐานภายในหอราชกรมานุสร วดั พระศรีรัตนศาสดาราม

สมเด็จพระบรมราชาธริ าชที่ ๑ (ขุนหลวงพอง่ัว) สมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๑ (ขุนหลวงพอง่ัว หรือขุนหลวงพะง่ัว) ทรงเปนพระมหา กษตั รยิ รัชกาลท่ี ๓ แหงกรุงศรีอยุธยา เสด็จพระราชสมภพ พ.ศ. ๑๘๕๓ เม่ือสมเดจ็ พระรามาธิบดีที่ ๑ สวรรคตใน พ.ศ. ๑๙๑๒ สมเด็จพระราเมศวรซ่ึงเปนพระราชโอรสองคโตเสด็จขึ้นครองราชย หาก แตปรุงขึ้นสมเด็จพระบรมราชาธิราชเสด็จยกทัพมาจากเมืองสุพรรณบุรี สมเด็จพระราเมศวรจึงมอบ ราชสมบัติใหแลวเสด็จไปประทับที่เมืองลพบุรี ขณะท่ีสมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๑ ข้ึนครองราชยน้ัน มีพระชนมายุได ๖๐ พรรษา ตามท่ีปรากฏในคัมภีรจุลยุทธการวงศซ่ึงเปนพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับภาษาบาลี และพระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขาวา สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๑ เสวยราชยเมื่อปจอ จุลศักราช ๗๓๒ (พ.ศ. ๑๙๑๓) ครองราชย ๑๒ ป สวรรคตเมื่อจุลศักราช ๗๔๔ (พ.ศ. ๑๙๒๕) แตในพระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์วาสวรรคตปมะโรง จุลศกั ราช ๗๕๐ (พ.ศ. ๑๙๓๑) รวมเวลาทท่ี รงครองราชย ๑๘ ป พระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์อธิบายความชวงการเปล่ียนแผนดิน จากรัชกาลสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ (พระเจาอูทอง) ไปยังรัชกาลสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๑ และ สมเดจ็ พระราเมศวรไวว า ศักราช ๗๓๑ ระกาศก (พ.ศ. ๑๙๑๒) แรกสรางวัดพระราม คร้ังน้ันสมเด็จพระ รามาธิบดีเจาเสด็จนฤพาน จึงพระราชกุมารทานสมเด็จพระ (ราเม) ศวรเจาเสวยราชสมบัติ ครั้นเถิงศักราช ๗๓๒ จอศก (พ.ศ. ๑๙๑๓) สมเด็จพระบรมราชาธิราชเจา เสด็จมาแตเมือง สุพรรณบุรี ขึ้นเสวยราชสมบัติพระนครศรีอยุธยา และทานจึงใหสมเด็จพระราเมศวรเจา เสดจ็ ไปเสวยราชสมบัติเมืองลพบรุ ี พระนามขุนหลวงพองั่ว หรือขุนหลวงพะง่ัวนั้น ทำใหสันนิษฐานไดวาทรงเปนพระราชโอรสใน ลำดับท่ี ๕ เพราะการนับลำดับลูกชายในเอกสารโบราณเรียงลำดับคือ อาย ย่ี สาม ไส ง่ัว ลก เจ็ด แปด เจา จง ความสัมพันธที่สำคัญอีกประการหนึ่งคือ ขุนหลวงพะงั่วนี้พระราชพงศาวดารวาเปนพ่ี พระมเหสีของสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๑ (พระเจาอูทอง) ดวย จึงโปรดใหไปครองเมืองสุพรรณบุรีและ ไดมีบทบาทในการสูรบกับขาศึกในรัชกาลพระเจาอูทองมาแตกอน คร้ันส้ินแผนดินแลวจึงเสด็จยกทัพ มาขึน้ ครองราชยท ่อี ยธุ ยา

พระราชพงศาวดารบันทึกเหตุการณประวัติศาสตรในรัชกาลของสมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๑ ไววา กอนข้ึนครองราชยนั้นเคยไปครองเมืองชัยนาท (พิษณุโลก) อยูระยะหน่ึง เม่ือครั้งท่ีอยุธยารบ ชนะสุโขทัย ไดทรงยกทัพไปตีเมืองนครธมแหงกัมพูชาเพ่ือชวยกองทัพของสมเด็จพระราเมศวร เมื่อ ขึ้นครองราชยแลวไดยกทัพไปรบเมืองเหนือหลายคร้ัง โดยเฉพาะการยึดเมืองชากังราวและเมือง พิษณโุ ลก ใน พ.ศ. ๑๙๑๖ ทรงยกทัพจากอยุธยาไปตีเมืองชากังราว คร้ังนั้นพระยาไสแกวและพระยา คำแหงเจาเมืองออกรบ พระยาไสแกวเสียชีวิต สวนพระยาคำแหงหลบหนีกลับเขาเมืองได อีก ๓ ป ตอ มาทรงยกทพั หลวงขน้ึ ไปอกี ครงั้ หนง่ึ พระราชพงศาวดารกรงุ เกา ฉบบั หลวงประเสรฐิ อกั ษรนติ ร์ิ ะบวุ า ศักราช ๗๓๘ มะโรงศก (พ.ศ. ๑๙๑๙) เสด็จไปเอาเมืองชากังราวเลา ครั้งนั้น พญาคำแหงแลทาวผาคอง คิดดวยกันวาจะยอทัพหลวง และจะทำมิได แลทาวผาคองเลิก ทัพหนี แลจึงเสด็จทัพหลวงตาม แลทาวผาคองน้ันแตก แลจับไดตัวทาวพระยา แลเสนา ขนุ หมนื่ คร้ังนนั้ มาก แลทพั หลวงเสด็จกลับคนื จากน้ันอีก ๒ ป สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๑ ทรงยกทัพไปตีเมืองกำแพงเพชร พระมหา ธรรมราชาที่ ๒ แหงสุโขทัยทรงออกรบดวย แตเพล่ียงพล้ำตอทัพกรุงศรีอยุธยา จึงออกถวายบังคม เปนการยอมรับในอำนาจทางทหารของกรุงศรีอยุธยา สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๑ ทรงใหพระมหา ธรรมราชาปกครองเมืองสุโขทัยตอไป แตใหขึ้นกับกรุงศรีอยุธยาในฐานะเมืองประเทศราช ใน พ.ศ. ๑๙๓๑ ทรงยกทพั ข้ึนไปชากงั ราวอีกครั้ง และเสด็จสวรรคตระหวา งเดินทัพกลบั นอกจากเมืองชากังราวแลว สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๑ ยังทรงยกทัพไปลานนาเพื่อจะยึด เอาเมอื งเชียงใหม แตทรงไดเ พียงเมืองลำปางท่ียอมออ นนอมเทา นัน้ อน่ึง พระราชกรณียกิจท่ีสำคัญทางฝายพระพุทธศาสนาของพระองคคือการสถาปนาพระศรี- รัตนมหาธาตุขึ้นเม่ือ พ.ศ. ๑๙๑๗ รวมกับพระมหาเถระรูปสำคัญคือพระมหาเถรธรรมากัลญาณ โดย ทรงสรางพระศรีรัตนมหาธาตุสูง ๑๙ วา และยอดนพศูลสูง ๓ วา เปนพระอารามสำคัญกลางพระนคร ปรีดี พิศภมู ิวถิ ี เอกสารอา งองิ ประชุมพงศาวดารฉบับกาญจนาภิเษก เลม ๑ พระราชพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์. กรุงเทพฯ: กองวรรณกรรมและประวัตศิ าสตร กรมศิลปากร, ๒๕๔๒. พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหตั ถเลขา เลม ๑. กรงุ เทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๔๘.

พระพทุ ธรูปปางนาคปรก อุทศิ พระราชกุศลถวายสมเดจ็ พระเจา ทองลัน สรา งในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนง่ั เกลาเจาอยหู ัว ปจ จบุ ันประดษิ ฐานภายในหอราชกรมานสุ ร วดั พระศรีรตั นศาสดาราม

สมเดจ็ พระเจาทองลัน สมเด็จพระเจาทองลัน หรือที่ปรากฏในเอกสารบางฉบับวาพระเจาทองจันทร ทรงเปน พระมหากษัตริยรัชกาลที่ ๔ แหงกรุงศรีอยุธยาที่ครองราชยส้ันที่สุดคือเพียง ๗ วัน พระเจาทองลัน เปน พระราชโอรสในสมเดจ็ พระบรมราชาธริ าชท่ี ๑ (ขนุ หลวงพะงวั่ ) ซงึ่ เสดจ็ สวรรคตในขณะเสดจ็ ไปรบ กับหัวเมืองเหนือเมื่อ พ.ศ. ๑๙๓๑ เม่ือแผนดินวางลงน้ัน พระเจาทองลันพระราชโอรสไดขึ้น สืบราชสมบัติขณะพระชนมายุได ๑๕ พรรษา ความชวงน้ีปรากฏในพระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับ หลวงประเสริฐอักษรนิต์ิวา ศักราชได ๗๕๐ มะโรงศก (พ.ศ. ๑๙๓๑) เสด็จไปเอาเมืองชากังราวเลา ครั้งนั้น สมเด็จพระบรมราชาธิราชเจาทรงพระประชวรหนัก และเสด็จกลับคืน คร้ันเถิงกลางทาง สมเด็จพระบรมราชาเจานฤพานและจึงเจาทองลันพระราชกุมาร ทานไดเสวยราชสมบัติ พระนครศรีอยุธยาได ๗ วัน จึงสมเด็จพระราเมศวรยกพลมาแตเมืองลพบุรี ขึ้นเสวยราช สมบัติพระนครศรอี ยธุ ยา และทา นจงึ ใหพ ฆิ าตเจาทองลนั เสยี อยางไรก็ดีพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับวันวลิตระบุวาขณะข้ึนครองราชยมีพระชนมายุได ๑๗ พรรษา หลังจากนั้นได ๗ วัน สมเด็จพระราเมศวรซึ่งครองเมืองลพบุรีไดยกทัพเขามายังกรุง ศรีอยุธยา จบั พระเจาทองลันประหารชวี ติ ทีว่ ดั โคกพระยา แลวขึน้ ครองราชสมบัตสิ ืบตอมา พระนามของพระเจา ทองลนั นเ้ี อกสารพงศาวดารเขยี นหลายแบบ ทงั้ ทองจนั ทองจนั ทร ทองลนั สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงอธิบายวาท่ีถูกควรเปนทองลันดังที่ปรากฏ ในพระราชพงศาวดารกรงุ เกา ฉบับหลวงประเสรฐิ อกั ษรนติ ์ิ ปรดี ี พิศภมู ิวิถี เอกสารอา งอิง ประชุมพงศาวดารฉบับกาญจนาภิเษก เลม ๑ พระราชพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์. กรุงเทพฯ: กอง วรรณกรรมและประวัตศิ าสตร กรมศลิ ปากร, ๒๕๔๒. พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา เลม ๑. กรงุ เทพฯ: กรมศลิ ปากร, ๒๕๔๘. ศุภวัฒย เกษมศรี, พลตรี ม.ร.ว. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับเยเรเมียส ฟาน ฟลีต และผลงานคัดสรร. กรุงเทพฯ: สมาคมประวัติศาสตรในพระราชปู ถัมภ สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯสยามบรมราชกมุ าร,ี ๒๕๕๒.

พระพทุ ธรปู ปางขบั พระวกั กลิ อทุ ศิ พระราชกศุ ลถวายสมเด็จพระเจา รามราชา สรางในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระน่งั เกลาเจาอยหู ัว ปจ จบุ ันประดษิ ฐานภายในหอราชกรมานสุ ร วดั พระศรีรตั นศาสดาราม

สมเด็จพระเจา รามราชา สมเด็จพระเจารามราชาทรงเปนพระมหากษัตริยรัชกาลที่ ๕ แหงกรุงศรีอยุธยา ทรง ครองราชยที่กรุงศรีอยุธยาเปนระยะเวลา ๑๕ ป ซึ่งนับไดวาเปนรัชกาลหนึ่งท่ีบานเมืองอยูในภาวะ ปกตสิ ขุ สมเด็จพระเจารามราชาเปนพระราชโอรสในสมเด็จพระราเมศวรและเปนพระราชนัดดาของ สมเด็จพระรามาธบิ ดที ่ี ๑ (พระเจาอูทอง) เสด็จพระราชสมภพเมอ่ื พ.ศ. ๑๘๙๙ พ.ศ. ๑๙๓๘ สมเด็จพระเจารามราชาไดเสด็จขึ้นครองราชสมบัติสืบตอจากพระราชบิดา ขณะ เมื่อพระชนมายุประมาณ ๒๑ พรรษา (ดังท่ีปรากฏในหลักฐานของวันวลิต) ทรงพระนามวา สมเด็จ พระเจา รามราชา หรอื สมเดจ็ พระเจา รามราชาธิราช บางคร้ังเรียกพระนามวา สมเด็จพระยาราม หรือ สมเด็จพระราม ปรากฏวาในชวงระยะเวลาท่ีทรงครองราชยอยูนั้น กรุงศรีอยุธยาอยูในภาวะปกติสุข นอกจากน้ีไดทรงริเริ่มสงราชทูตไปเจริญทางพระราชไมตรีกับอาณาจักรจีนเมื่อ พ.ศ. ๑๙๔๐ และ ในระยะเวลาตอมายังไดสงทูตไปแลกเปลี่ยนสัมพันธไมตรีกันอยูเสมอ เชน ใน พ.ศ. ๑๙๔๗ ทรงสง คณะทูตไปจีนเพ่ือเจรจาความดานการคา จักรพรรดิจีนทรงมอบของกำนัลตอบแทน และพระราชทาน หนงั สอื ประวตั สิ ตรสี จุ รติ ให ๑๐๐ เลม ราชทตู สยามทลู ขอกฎหมายจากเมอื งจนี เพอื่ นำไปเปน แบบอยา ง สำหรับประเทศ จักรพรรดิจีนก็พระราชทานให อยางไรก็ดีการที่ทางพระเจากรุงจีนทรงใหความ สนทิ สนมกบั เจา นครอนิ ทร เจา ผคู รองเมอื งสพุ รรณบรุ แี ละเปน พระราชนดั ดาในสมเดจ็ พระบรมราชาธริ าช ที่ ๑ (ขุนหลวงพะงั่ว) ถึงกับทรงยกยองวาเปนกษัตริยอีกพระองคหน่ึง ก็ทำใหสมเด็จพระเจารามราชา ทรงระแวง ไมไววางพระทยั เจา นครอนิ ทรม ากยง่ิ ข้ึน ในดานความม่ันคงของอาณาจักรและการแผขยายอำนาจของกรุงศรีอยุธยา สมเด็จพระเจา รามราชาไดทรงพยายามขยายอำนาจไปยังอาณาจักรลานนาและอาณาจักรสุโขทัย แตไมประสบ ผลสำเร็จ ย่ิงกวาน้ันตอนปลายรัชกาล ทรงมีขอพิพาทกับเจาเสนาบดี ซึ่งเปนอัครมหาเสนาบดี เจาเสนาบดีไดหนีไปอยูฟากปทาคูจามซ่ึงอยูตรงคลองคูจามหรือคลองบานขอยตรงขามกับเกาะเมือง พระนครศรีอยุธยา เปนท่ีต้ังชุมชนไทยเชื้อสายจาม ตอมาเจาเสนาบดไี ดรวมกับเจานครอินทรยกกำลัง จากเมืองสุพรรณบุรีมายึดกรุงศรีอยุธยา หลังจากน้ันไดกราบทูลเชิญเจานครอินทรขึ้นครองราชสมบัติ ณ กรุงศรีอยุธยา ทรงพระนามวาสมเด็จพระนครินทราธิราช หรือสมเด็จพระอินทราชาแหงราชวงศ สุพรรณภูมิ สวนสมเด็จพระเจารามราชาใหไปครองเมืองปทาคูจามและเสด็จสวรรคตในเวลาตอมา โดยไมปรากฏวัน เดือน ปที่สวรรคต อยางไรก็ดี เม่ือนับปที่สมเด็จพระเจารามราชาครองราชสมบัติ ณ กรุงศรีอยุธยาจาก พ.ศ. ๑๙๓๘ จนถึง พ.ศ. ๑๙๕๒ ซ่ึงเปนปแรกแหงการครองราชยของสมเด็จ

พระนครินทราธิราช ณ กรุงศรีอยุธยา รวมเปนเวลา ๑๕ ป สังคีติยวงศระบุวาสมเด็จพระเจารามราช ผูทรงเปนพระราชโอรสในสมเด็จพระราเมศวรน้ีมพี ระบญุ ญาธิการมากเชนเดียวกับพระราชบดิ า เก่ียวกับการสวรรคตของสมเด็จพระเจารามราชาตามท่ีกลาวมาขางตนน้ันปรากฏในพระราช- พงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรง นิพนธอธิบายประกอบ และพระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิต์ิ แตพงศาวดาร กรุงศรีอยุธยาภาษามคธแลคำแปลกับสังคีติยวงศไดกลาวขัดแยงกับเอกสารทั้ง ๒ เรื่องขางตน โดย กลาวความวา “ในกาลตอมาน้ัน พระเจาลุงของพระเจารามราชา ทรงพระนามวาพระเจานครอินท เปนเจาเมืองสุวรรณภูมิ (เมืองสุพรรณ) เปนญาติของพระเจาพงุมหานายก ยกพลมาแยงชิงเอาราช สมบัติในกรุงศรีอยุธยานน้ั ไดแลว จบั พระเจา รามราชานนั้ สำเรจ็ โทษเสีย...” ปยนาถ บุนนาค เอกสารอา งองิ ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จฯ กรมพระยา. พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหตั ถเลขา. กรงุ เทพฯ: โอเดยี นสโตร, ๒๕๑๐. ปยนาถ บุนนาค. “ลักษณะการเมือง การปกครอง ระบบกฎหมายของไทยและลักษณะสังคมเศรษฐกิจของไทยจนถึง สมัยรัตนโกสินทรตอนตน.” ใน เพ็ญศรี ดุก และปยนาถ บุนนาค. ประวัติศาสตรไทย ๑. กรุงเทพฯ: อักษรเจรญิ ทศั น, ๒๕๒๔. พนรัตน (แกว), สมเด็จพระ. พงศาวดารกรุงศรีอยุธยาภาษามคธแลคำแปลกับจุลยุทธการวงศ ผูก ๒ เร่ืองพงศาวดาร ไทย. กรุงเทพฯ: ตน ฉบบั , ๒๕๕๐. พระราชพงศาวดารกรุงเกา ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนติ ิ.์ กรงุ เทพฯ: คลงั วิทยา, ๒๕๑๐. ราชบัณฑิตยสภา. เร่ืองพระราชไมตรีในระหวางกรุงสยามกับกรุงจีน. กรุงเทพฯ: โรงพิมพโสภณพิพรรฒธนากร, ๒๔๗๒. (พมิ พในงานพระราชทานเพลงิ ศพพระยาโชฎกึ ราชเศรษฐี (มิน้ เลาหเศรษฐ)ี ปมะเส็ง พ.ศ. ๒๔๗๒) สงั คีตยิ วงศ. กรุงเทพฯ: กรมศลิ ปากร, ๒๕๓๖.

พระพุทธรปู ปางทรงรับผลมะมว ง อทุ ศิ พระราชกุศลถวายสมเดจ็ พระนครนิ ทราธริ าช สรา งในรชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระน่ังเกลา เจา อยหู ัว ปจจุบนั ประดษิ ฐานภายในหอราชกรมานุสร วัดพระศรีรตั นศาสดาราม

สมเด็จพระนครนิ ทราธิราช สมเด็จพระนครินทราธิราชทรงเปนพระมหากษัตริยรัชกาลท่ี ๖ แหงกรุงศรีอยุธยา และ พระมหากษัตริยองคที่ ๓ แหงราชวงศสุพรรณภูมิ ทรงครองราชย ณ กรุงศรีอยุธยาเปนเวลา ๑๕ ป เฉลิมพระนามวาสมเด็จพระนครินทราธิราช (สมเด็จพระอินทราธิราช หรือสมเด็จพระอินทราชาธิราช) นับเปนจุดเริ่มตนท่ีราชวงศสุพรรณภูมิจะไดครองอำนาจอยางเด็ดขาดในลุมแมน้ำเจาพระยาตอนลาง ทั้งหมด ภายใตพระมหากษัตริยราชวงศสุพรรณภูมิซึ่งไดครองราชสมบัติที่กรุงศรีอยุธยาสืบตอมา อกี หลายพระองค สมเด็จพระนครินทราธิราชเสด็จพระราชสมภพเม่ือ พ.ศ. ๑๘๘๒ เปนพระราชนัดดาใน สมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๑ (ขุนหลวงพะงั่ว) ปฐมกษัตริยแหงราชวงศสุพรรณภูมิที่ครองราชย ณ กรุงศรีอยุธยา พระนามเดิมขณะครองเมืองสุพรรณบุรีกอนข้ึนครองราชยที่กรุงศรีอยุธยาคือเจานคร- อินทร ทรงมีความสัมพันธกับจีนอยางสนิทสนมถึงกับเคยเสด็จฯ ไปเฝาจักรพรรดิจีนเม่ือ พ.ศ. ๑๙๒๐ เพื่อถวายเครื่องราชบรรณาการ ไดแก ชางขอ (ชางท่ีฝกแลว) เตา และของพ้ืนเมือง เม่ือเสด็จกลับ จักรพรรดิจีนไดพระราชทานเคร่ืองผานุงหมเปนชุดและผาแพรพรรณตางๆกลับมาดวย ความสัมพันธ ในระบบการทตู บรรณาการอยางใกลช ิดกบั ราชสำนักจนี เชนนีเ้ อ้ือประโยชนแ กฝา ยทม่ี ีสมั พนั ธไมตรีดว ย คือ ในทางการเมือง เน่ืองจากจีนเปนจักรวรรดิที่ยิ่งใหญ การรับทูตจากเจาเมืองใดถือวาเจาเมืองนั้น ไดรับสิทธิธรรมในการเปนผูปกครอง สวนในทางเศรษฐกิจ ระบบการทูตบรรณาการเปดโอกาสใหมีการ คาขายกับจีนมากยิ่งขึ้น ดวยเหตุนี้แมวาเจานครอินทรเปนเพียงเจาเมืองสุพรรณบุรี จักรพรรดิจีนก็ ทรงใหความสนิทสนมและทรงยกยองวาเปนกษัตริยอีกพระองคหนึ่งในระดับเดียวกับสมเด็จพระเจา รามราชา ตอมาสมเด็จพระเจารามราชาทรงมีขอพิพาทกับเจาพระยามหาเสนาบดี อัครมหาเสนาบดี จนถึงกับเจาพระยามหาเสนาบดีตองหนีไปข้ึนกับเจานครอินทรและยกกำลังจากสุพรรณบุรีมายึด พระราชวัง แลวกราบทูลเชิญเจานครอินทรข้ึนครองราชย ณ กรุงศรีอยุธยา เม่ือ พ.ศ. ๑๙๕๒ เฉลิม พระนามวาสมเด็จพระนครินทราธิราช ขณะมีพระชนมายุได ๗๐ พรรษา ตามหลักฐานของวันวลิต สวนสมเด็จพระเจารามราชาก็ไดรับการโปรดเกลาฯ ใหไปครองเมืองปทาคูจาม เมื่อสมเด็จพระ นครินทราธิราชขึ้นครองราชยแลวก็ยังคงสงเสริมสัมพันธไมตรีกับจีนตอไป ดวยการสงราชทูตไปเจริญ ทางพระราชไมตรีกับจีนอยางสม่ำเสมอ สงผลตอความเจริญรุงเรืองทางการคา เศรษฐกิจ และ ศิลปกรรมของไทยในชวงตนสมัยอยุธยา นับเปนปจจัยสำคัญที่ปูพ้ืนฐานความเจริญรุงเรืองใหแก กรุงศรีอยุธยาในระยะเวลาตอ มา

ผลของความม่ังค่ังทำใหมีการซ้ือสินคาอันงดงามประณีตและมีราคาสูงจากตางประเทศเขามา ที่สำคัญ ไดแก ผาแพรพรรณหลากสี ผาตวน เครื่องประดับ เคร่ืองใชสอย และเคร่ืองปนดินเผาเคลือบ ชนิดตาง ๆ ท่ีสวยงามจากจีนในสมัยราชวงศเหม็ง ซ่ึงมีใชกันอยางแพรหลายทั้งในราชสำนักและ ตามบา นผมู ฐี านะของกรุงศรีอยธุ ยา การติดตอคาขายกับภายนอกโดยเฉพาะกับจีนทำใหกรุงศรีอยุธยาเปนศูนยกลางของการคาขาย ทั้งภายในและภายนอกประเทศ มีการรับและการเรียนรูเทคโนโลยีใหม ๆ มีการผลิตสินคาเคร่ือง สังคโลกและเคร่ืองปนดินเผาสงไปคาขายกับตางประเทศตามหมูเกาะท่ีใกลเคียง เชน มลายู ชวา และฟลิปปนส นับเปนส่ิงใหมๆที่นอกเหนือไปจากการสงสินคาปาประเภทตาง ๆเปนสินคาออกตาม แบบเดิม ในระยะน้ีเมืองบางเมืองในราชอาณาจักรไดกลายเปนเมืองอุตสาหกรรมในการผลิตเคร่ือง สงั คโลกและเคร่ืองปนดนิ เผา เชน เมืองสโุ ขทยั ศรีสชั นาลัย และพิษณุโลก สมเด็จพระนครินทราธริ าช ไดท รงขอชางปน จีนมาสอนและทำเคร่ืองถว ยชามในเมืองไทย และเน่อื งจากพระองคทรงมีอำนาจเหนือ อาณาจักรสุโขทัยดวย ก็คงทรงเลือกเมืองสุโขทัยและศรีสัชนาลัยเปนแหลงอุตสาหกรรมการผลิตเคร่ือง สงั คโลก เพราะเปนแหลง ที่มีดินท่เี หมาะแกการทำเคร่ืองสังคโลก ในดานงานชางศิลปกรรม มีการสรางและบูรณปฏิสังขรณวัดวาอารามท่ีสำคัญตามเมืองตาง ๆ ที่อยูภายในราชอาณาจักร เชน ที่เมืองสุพรรณภูมิหรือสุพรรณบุรีมีการสรางพระปรางควัดพระศรีรัตน- มหาธาตุ การสรางพระปรางคเปนพระเจดียประธานคงเกิดขึ้นในสมัยอยุธยาตอนตนนี้เอง และแพร หลายท่ัวไปท้ังในเขตพระนครศรีอยุธยาและหัวเมืองสำคัญ เชน ราชบุรี เพชรบุรี สุพรรณบุรี สิงหบุรี สวรรคโลก ฯลฯ การนำเคร่ืองปนดินเผาเคลือบมาใชเปนเครื่องประดับสถาปตยกรรมทางศาสนา เชน กระเบ้ืองมุงหลังคา ชอฟาบราลี รวมทั้งกระเบ้ืองปูพ้ืนโบสถวิหารท่ีพบตามวัดสำคัญตางๆดังในเมือง สุโขทัยและศรีสัชนาลัยก็เกิดขึ้นในระยะนี้ รวมทั้งงานจิตรกรรมฝาผนังที่เขียนข้ึนตามผนังในโบสถ วิหารและในพระสถูปเจดยี ก ็เริ่มแพรหลาย ซ่งึ ลวนไดรบั อิทธิพลทางการชางและศลิ ปกรรมจากจีน นอกจากสมเด็จพระนครินทราธิราชไดทรงสรางความเปนปกแผนใหแกกรุงศรีอยุธยาในดานการ คาขายกับตางประเทศและความเจริญรุงเรืองทางศิลปวิทยาการดังกลาวมาแลว พระองคยังทรงเร่ิม สรางความมั่นคงและความยิ่งใหญในทางการเมืองใหแกอาณาจักรอยุธยาดวย ดังทรงพยายามผนวก กรุงสุโขทัยและสุพรรณบุรีใหเขามาเปนอันหนึ่งอันเดียวกับกรุงศรีอยุธยา กลาวคือ เมื่อ พ.ศ. ๑๙๖๒ พระมหาธรรมราชาที่ ๓ แหงสุโขทัยเจาเมืองพิษณุโลก (เมืองชัยนาทบุรี) เสด็จสวรรคต เมืองเหนือ ทัง้ ปวงเปน จลาจลอนั เนอื่ งมาจากพระยาบาลเมืองและพระยารามพระราชโอรสของพระมหาธรรมราชา ที่ ๓ (บางทานวาเปนพระราชโอรสของพระมหาธรรมราชาที่ ๒) ทรงแยงชิงราชสมบัติแหงกรุงสุโขทัย กัน เปนเหตุใหสมเด็จพระนครินทราธิราชตองเสด็จฯ ข้ึนไปถึงเมืองพระบาง (เมืองนครสวรรค) แลว ทรงไกลเกลี่ยใหพระยาบาลเมืองเปนกษัตริยแหงกรุงสุโขทัยครองเมืองพิษณุโลกอันเปนเมืองหลวง และใหพระยารามเปนเจาเมืองสุโขทัยอันเปนเมืองเอก โดยตางมีสถานะเปนประเทศราชขึ้นตออยุธยา

ในครั้งนี้คงจะแยกเขตแดนเมืองสุโขทัยกับเมืองพิษณุโลกใหปกครองเปนตางอาณาเขตกัน ดังน้ันจะเห็น ไดวาตอนน้ีสุโขทัยยอมรับอำนาจของอยุธยา อยุธยาเขามาไกลเกล่ียกรณีพิพาทภายในได และยังมี อำนาจแตงตั้งกษัตรยิ ข องสโุ ขทัย ตลอดจนจดั แบงการปกครองภายในใหแ กสโุ ขทยั ดว ย ในชวงนี้เองยังไดเกิดปรากฏการณท่ีแสดงใหเห็นวาอยุธยาไดเปล่ียนยุทธวิธีจากการใชสงคราม เปนเคร่ืองมือในการขยายอำนาจขึ้นไปทางเหนือ เปนการพยายามแทรกซึมเขาไปในราชวงศสุโขทัยเพื่อ ควบคุมอยางเด็ดขาด กลาวคือเจาสามพระยาพระราชโอรสองคหน่ึงของสมเด็จพระนครินทราธิราชได เสกสมรสกับเจาหญิงสุโขทัย ซ่ึงเปนการสรางความสัมพันธทางดานราชวงศระหวางอาณาจักรเหนือ คือสุโขทัยและอาณาจักรใตคืออยุธยา ทั้งสองพระองคไดทรงใหกำเนิดสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ซงึ่ ตอ มาจะทรงเปน ผรู วมอาณาจกั รเหนอื และอาณาจกั รใตเ ขาเปน อนั หน่ึงอันเดียวกัน นอกจากนี้ สมเด็จพระนครินทราธิราชยังไดโปรดเกลาฯ ใหพระราชโอรสไปครองเมืองลูกหลวง ตาง ๆ เพื่อความมั่นคงของราชอาณาจักร ไดแก เจาอายพระยาครองเมืองสุพรรณบุรีซ่ึงเปนเมือง ลูกหลวง เจาย่ีพระยาครองเมืองแพรกศรีราชา (เมืองสรรค คือบริเวณอำเภอสรรคบุรี จังหวัดชัยนาท ในปจจุบัน) และเจาสามพระยาครองเมืองชัยนาท (เมืองพิษณุโลก) ซ่ึงเปนเมืองหนาดานทางดานเหนือ ในชวงระหวา ง พ.ศ. ๑๙๖๒-พ.ศ. ๑๙๖๗ สมเดจ็ พระนครินทราธิราชครองราชยได ๑๕ ป ก็เสดจ็ สวรรคตเมื่อ พ.ศ. ๑๙๖๗ ปย นาถ บนุ นาค เอกสารอางองิ จุฬารกั ษ ดำรหิ กุล. นครประวัตศิ าสตรพระนครศรีอยธุ ยามรดกโลกทางวัฒนธรรม. กรุงเทพฯ: ครุ ุสภาลาดพรา ว, ๒๕๓๖. ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จฯ กรมพระยา. พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา. กรุงเทพฯ: โอเดียนสโตร, ๒๕๑๐. ปยนาถ บุนนาค. “ประวัติศาสตรความสัมพันธระหวางพิษณุโลกกับอยุธยา.” ใน หนังสือรวมบทความทางวิชาการ โครงการศูนยสุโขทัยศึกษา. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, ๒๕๔๕. (จัดพิมพในโอกาสครบรอบ ๒๓ ป สาขาวชิ าศลิ ปศาสตร มหาวทิ ยาลัยสโุ ขทยั ธรรมาธริ าช) พนรัตน (แกว), สมเด็จพระ. พงศาวดารกรุงศรีอยุธยาภาษามคธแลคำแปลกับจุลยุทธการวงศ ผูก ๒ เรื่องพงศาวดาร ไทย. กรุงเทพฯ: ตน ฉบบั , ๒๕๕๐. พระราชพงศาวดารกรุงเกา ฉบบั หลวงประเสรฐิ อักษรนิต.ิ์ กรงุ เทพฯ: คลงั วทิ ยา, ๒๕๑๐. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหลวงสารประเสริฐ และฉบับกรมพระปรมานุชิต และพงศาวดารเหนือฉบับ พระวเิ ชยี รปรีชา (นอย). พระนคร: คุรสุ ภา, ๒๕๐๔. อุษณีย ธงไชย. “ความรูพ้ืนฐานประวัติศาสตรอยุธยา.” ใน กระทรวงศึกษาธิการ. กรมวิชาการ. ประวัติศาสตรไทย จะเรียนจะสอนกนั อยางไร. กรุงเทพฯ: การศาสนา, ๒๕๔๓.

พระพุทธรูปปางภตุ ตกิจ อุทศิ พระราชกุศลถวายสมเดจ็ พระบรมราชาธิราชท่ี ๒ สรางในรชั กาลพระบาทสมเด็จพระนง่ั เกลาเจาอยูหัว ปจ จุบนั ประดษิ ฐานภายในหอราชกรมานสุ ร วดั พระศรีรัตนศาสดาราม

สมเดจ็ พระบรมราชาธริ าชท่ี ๒ (เจาสามพระยา) สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๒ (เจาสามพระยา) ทรงเปนพระมหากษัตริยรัชกาลที่ ๗ แหงกรุงศรีอยุธยา เปนพระราชโอรสพระองคที่ ๓ ของสมเด็จพระนครินทราธิราช ทรงครองราชย พ.ศ. ๑๙๖๗-พ.ศ. ๑๙๙๑ ไมปรากฏหลักฐานวาเจาสามพระยาประสูติเม่ือใด แตพงศาวดารฉบับวันวลิต (Van Vliet) วา เมื่อขึ้นครองราชสมบัติมีพระชนมายุ ๓๕ พรรษา เหตุท่ีทำใหพระองคไดราชสมบัติก็เพราะพระเชษฐา คอื เจา อา ยพระยาผคู รองเมอื งสพุ รรณบรุ กี บั เจา ยพ่ี ระยาผคู รองเมอื งแพรกศรรี าชา (เมอื งสรรค) แยง ชงิ ราชสมบัติกันเมื่อพระราชบิดาสวรรคต โดยการทำยุทธหัตถีท่ีเชิงสะพานปาถานในพระนครศรีอยุธยา แลวส้ินพระชนมดวยกันท้ังคู ขุนนางผูใหญจึงไปอัญเชิญเจาสามพระยา ซ่ึงขณะนั้นครองเมืองชัยนาท หรือเมืองพษิ ณโุ ลกข้นึ ครองราชสมบตั ิ ทรงพระนามวาสมเด็จพระบรมราชาธริ าชที่ ๒ ชว งเวลาทสี่ มเดจ็ พระบรมราชาธริ าชที่ ๒ ขน้ึ ครองราชสมบตั เิ ปน สมยั เดยี วกบั ชว งตน ราชวงศห มงิ (Ming) ของจีน (พ.ศ. ๑๙๑๑-พ.ศ. ๒๑๘๗) และจักรพรรดิหยงเลอ (Yong Le ครองราชย พ.ศ. ๑๙๔๕-พ.ศ. ๑๙๖๗) ทรงแผแสนยานุภาพทางทะเล โดยสง “กองเรือมหาสมบัติ” ขนาดใหญให มหาขันที นายพลเรอื เจิ้งเหอ (Zheng He พ.ศ. ๑๙๑๔-พ.ศ. ๑๙๗๖) ออกสำรวจทางทะเล เจิ้งเหอ และบางสวนของกองเรือมหาสมบัติเคยแวะพระนครศรีอยุธยา ๒ คร้ัง ในการเดินทางคร้ังที่ ๒ (พ.ศ. ๑๙๕๐-พ.ศ. ๑๙๕๑) ในรัชกาลสมเด็จพระเจารามราชา และครั้งท่ี ๖ (พ.ศ. ๑๙๖๔-พ.ศ. ๑๙๖๕) ในรัชกาลสมเด็จพระนครินทราธิราช การเดินทางของกองเรือมหาสมบัติครั้งท่ี ๗ ซ่ึงเปนคร้ังสุดทาย (พ.ศ. ๑๙๗๔-พ.ศ. ๑๙๗๖) มีข้ึนในสมัยจักรพรรดิชวนเตอ (Xuan De ครองราชย พ.ศ. ๑๙๖๘- พ.ศ. ๑๙๗๘) ซ่ึงตรงกับสมัยสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๒ (เจาสามพระยา) แมกองเรือจะไมไดแวะ ที่กรุงศรีอยุธยา แตก็ยอมเปนท่ีรับรูไดเพราะกองเรือมีถึง ๑๐๐ ลำ ลูกเรือ ๒๗,๕๐๐ คน อยางไรก็ดี การแผแสนยานุภาพทางทะเลของจีนไมไดทำใหสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๒ ประสบความยุงยาก แตอ ยา งใด เพราะพระราชบิดาทรงวางพ้ืนฐานความสมั พนั ธทด่ี ไี วแ ลวจากการทีพ่ ระองคเ คยเสดจ็ ไปจนี ดงั นน้ั ความสัมพนั ธใน “ระบบบรรณาการ” กับจีนจงึ ดำเนนิ ตอมาดวยดี พระราชภารกิจแรกของสมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๒ คือ การถวายพระเพลิงพระศพ พระเชษฐาท้ัง ๒ พระองค สถานท่ีนั้นโปรดใหสรางพระมหาธาตุและพระวิหารเพ่ือเปนวัดซ่ึง พระราชทานนามวาวัดราชบรู ณะ และท่ีพระเชษฐาทรงทำยุทธหัตถี โปรดใหก อ พระเจดยี  ๒ องค

พระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิต์ิซ่ึงถือวามีความถูกตองท้ังเหตุการณ และศักราช ไดก ลาวถึงพระราชกรณยี กิจของสมเด็จพระบรมราชาธริ าชท่ี ๒ ไวดงั นี้ ๑. มีชัยชนะเหนืออาณาจักรขอม พ.ศ. ๑๙๗๔ สามารถยึดเมืองพระนครหรือนครธม (Angkor Thom) ซึ่งเปนชัยชนะอยางเด็ดขาด เปนที่ยอมรับของนักประวัติศาสตรทั้งหลาย ไมเหมือนกับ ชัยชนะของอยุธยาตอเมืองพระนครครั้งกอนหนานั้น คือ ในสมัยสมเด็จพระเจาอูทองและสมเด็จ ขุนหลวงพะงั่ว ซึ่งเปนท่ีโตแยงกันอยูวามีจริงหรือไม ชัยชนะในครั้งน้ี โปรดให “พระนครอินทร” ราชโอรสครองที่เมืองพระนครดวย และมีการกวาดตอน “พระยาแกว พระยาไท” เช้ือพระวงศและ ขุนนางขอมพรอมรูปประติมากรรมเขามา การไดเช้ือพระวงศและขุนนางขอมมาในคร้ังน้ีนาจะมีผล ตอ การปฏริ ปู การปกครองในสมยั สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ (พ.ศ. ๑๙๙๑-พ.ศ. ๒๐๓๑) ในเวลาตอ มา ๒. ทรงต้ังพระราชโอรสเปนสมเด็จพระราเมศวรที่พระมหาอุปราชซึ่งโปรดใหต้ังข้ึนเปนคร้ังแรก ไปครองเมืองพิษณุโลกเมื่อ พ.ศ. ๑๙๘๑ แทนผูครองเมืองแตเดิม ซึ่งเปนเช้ือพระวงศสุโขทัย การตั้ง สมเด็จพระราเมศวรไปครองเมอื งพษิ ณุโลกมคี วามสำคญั มาก เพราะเปนจุดเรม่ิ ตนในการรวมอาณาจกั ร สุโขทัยใหเปนอันหนึ่งอันเดียวกันกับอาณาจักรอยุธยา เพราะสมเด็จพระราเมศวรมีพระราชมารดาเปน เจาหญิงสุโขทัย ตอมาสมเด็จพระราเมศวรข้ึนครองราชสมบัติท่ีกรุงศรีอยุธยาใน พ.ศ. ๑๙๙๑ มี พระนามวา สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ทรงเห็นความสำคัญของเมืองพิษณุโลกมาก ถึงกับเสด็จไป ประทบั ทเี่ มอื งพษิ ณโุ ลกเมอ่ื พ.ศ. ๒๐๐๖ จนเสดจ็ สวรรคตเมอื่ พ.ศ. ๒๐๓๑ ๓. การโจมตีอาณาจักรลานนา พ.ศ. ๑๙๘๕ และ พ.ศ. ๑๙๘๗ ทรงยกทัพไปตีเชียงใหม หลงั จากสง พระราเมศวรไปปกครองพษิ ณโุ ลก แตก ารตเี ชยี งใหมค รงั้ แรกไมส ำเรจ็ เพราะทรงพระประชวร ๒ ปตอมา (พ.ศ. ๑๙๘๗) ทรงยกทัพไป “ปราบพรรค” ซึ่งนาจะเปนเชียงใหมตามพระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา คราวน้ีมีชัยชนะไดเชลยถึง ๑๒๐,๐๐๐ คน หลักฐานจีนหมิงสือลู หรือ จดหมายเหตุสมัยราชวงศหมิง ไดกลาวยืนยันการตีเชียงใหมโดยกองทัพของกรุงศรีอยุธยาไวดวย และ วาทางเชียงใหมไดขอพระราชลัญจกรแทนของเกา เพราะถูกทำลายจากการสงครามในครั้งน้ี ซึ่ง จกั รพรรดิจีนก็พระราชทานให ๔. การสงทูตไปจีน สมัยสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๒ มีการสงทูตนำบรรณาการไปถวาย จักรพรรดิจีนในลักษณะ “จ้ินกง” หรือ “จ้ิมกอง” เพื่อประโยชนในการคาหลายคร้ัง และคอนขางถี่ ซึ่งอาจจะสอดคลองกับการที่จีนสงกองเรือมหาสมบัติมายังนานน้ำของเอเชียตะวันออกเฉียงใต และ มหาสมุทรอินเดียก็ได หลักฐานจากจดหมายเหตุสมัยราชวงศหมิงไดกลาวถึงวา สมเด็จพระบรม- ราชาธิราชท่ี ๒ ทรงสงทูตไปถวายบรรณาการประมาณ ๑๐ ครั้ง บางครั้งสงไปติดๆกันปตอป บางป ๒ คร้ัง ซ่ึงนับวาผิดปกติ แตอาจแสดงใหเห็นถึงความรุงเรืองทางการคาของ ๒ ประเทศก็ได บางคร้ังมี การฟองจีนวาทูตไทยถูกจามปาขัดขวางและกักตัว ใหจีนตักเตือนวากลาวจามปาและปลอยตัวคณะทูต ดวย มีอยูคร้ังหนึ่งไทยขอพระราชลัญจกรซึ่งมีความสำคัญในการติดตอแทนของเกาเพราะถูกไฟไหม

พระราชมนเทียร (พ.ศ. ๑๙๘๓) และไหมพระท่ีนงั่ ตรมี ขุ (พ.ศ. ๑๙๘๔) ๕. ทรงทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา ทรงสรางวัดราชบูรณะ (พ.ศ. ๑๙๖๗) และวัดมเหยงคณ (พ.ศ. ๑๙๘๑) ท่ีพระนครศรอี ยุธยา วันวลิต ผูจัดการสำนักการคาของบริษัทอินเดียตะวันออกของฮอลันดา (V.O.C.) สมัยสมเด็จ พระเจาปราสาททอง ไดกลาวถึงสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๒ (เจาสามพระยา) ในหนังสือพงศาวดาร กรงุ ศรีอยธุ ยาฉบบั วนั วลติ พ.ศ. ๒๑๘๒ วา ...พระองคเปนนักรบโดยกำเนิด ทรงเฉลียวฉลาด มีโวหารดี รอบคอบ มีความเมตตา กรุณา พระองคเอาใจใสดูแลทหารและขาราชบริพารเปนอยางดี พระองคทรงเปนนัก เสรีนิยม ทรงสรางและบูรณะวัดหลายแหง ทรงใหความชวยเหลือท้ังพระและคนยากจน พระองคทรงเปนกษัตริยที่มีความเมตตามากท่ีสุดเทาท่ีประเทศสยามเคยมี ทุก ๆ ๑๐ ถึง ๑๕ วัน พระองคจะเสด็จไปในเมืองและถามทุกขสุขประชาชนวา ทุกคนไดรับสิ่งของท่ีเขา มสี ิทธท์ิ ่ีจะไดแ ละไดร ับความชว ยเหลอื หรอื ไมเ พียงไร… สมเดจ็ พระบรมราชาธริ าชท่ี ๒ (เจาสามพระยา) ทรงเปนกษตั ริยท ยี่ ่งิ ใหญพ ระองคห น่งึ ของสมัย กรุงศรีอยุธยา พระองคทรงรวมอาณาจักรสุโขทัยเขากับอาณาจักรอยุธยา ทรงแผอำนาจครอบคลุม อาณาจักรขอมท่ีรุงเรืองและมีอำนาจมากที่เมืองพระนคร (Angkor) ทรงมีชัยชนะตออาณาจักรลานนา ทรงติดตอคาขายกับจีน ทรงทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา และทรงตั้งธรรมเนียมการมีพระมหาอุปราช สมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๒ เสดจ็ สวรรคตเมื่อ พ.ศ. ๑๙๙๑ ทรงครองราชสมบตั ิรวม ๒๔ ป วุฒชิ ยั มลู ศิลป เอกสารอางองิ จอมเกลาเจาอยูหัว, พระบาทสมเด็จพระ. พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา. ๒ เลม. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๔๒. แชนดเลอร, เดวิด. ประวัติศาสตรกัมพูชา. พรรณงาม เงาธรรมสาร และคณะ, แปล. กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการตำรา สงั คมศาสตรและมนุษยศาสตร, ๒๕๔๐. ประพฤทธ์ิ ศุกลรัตนเมธี และวินัย พงศศรีเพียร. “จดหมายเหตุหมิงสือลูเกี่ยวกับอยุธยา.” ใน ศรีชไมยาจารย. วินัย พงศศ รีเพยี ร, บรรณาธิการ. กรุงเทพฯ: คณะกรรมการชำระประวตั ศิ าสตรไ ทย กระทรวงวัฒนธรรม, ๒๕๔๕. พระราชพงศาวดารกรุงเกา ฉบบั หลวงประเสริฐ. กรงุ เทพฯ: มหาวิทยาลัยสโุ ขทยั ธรรมาธริ าช, ๒๕๕๐. วัน วลิต. พงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับวันวลิต พ.ศ. ๒๑๘๒. วนาศรี สามนเสน, แปล. กรุงเทพฯ: ภาควิชา ประวัตศิ าสตร มหาวทิ ยาลัยศรีนครินทรวโิ รฒ ประสานมติ ร, ๒๕๒๓.

วฒุ ชิ ยั มลู ศลิ ป. “เมอ่ื ประวตั ศิ าสตรโ ลกเกอื บเปลยี่ นโฉมหนา : การสำรวจทางทะเลของจนี สมยั ตน ราชวงศห มงิ (Ming).” วารสารราชบณั ฑติ ยสถาน. ปที่ ๑๘ ฉบับท่ี ๑ (ตุลาคม-ธนั วาคม ๒๕๓๕), หนา ๓๗-๕๐. ศุภวัฒย เกษมศรี, พลตรี ม.ร.ว. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับเยเรเมียส ฟาน ฟลีต และผลงานคัดสรร. กรุงเทพฯ: สมาคมประวัตศิ าสตรใ นพระราชูปถัมภ สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯสยามบรมราชกมุ ารี, ๒๕๕๒. สืบแสง พรหมบุญ. ความสัมพันธในระบบบรรณาการระหวางไทยกับจีน ค.ศ. ๑๒๘๒-๑๘๕๓. กาญจนี ละอองศรี, แปล. กรุงเทพฯ: มูลนธิ ิโครงการตำราสังคมศาสตรและมนุษยศาสตร, ๒๕๒๕. Grimm, T. “Thailand in the Light of official Chinese Historiography. A Chapter in the ‘History of the Ming Dynasty.’” The Journal of the Siam Society (JSS), Vol. XLIX Part I (July 1960): pp. 1-20. Liew-Herres, Foon Ming and Grabowsky, Folker. Lan Na in Chinese Historiography. Bangkok: Institute of Asian Studies, Chulalongkorn University, no date. Wade, Geoff. “The Ming shi-lu as a Source for Thai History-Fourteenth to Seventeenth Centuries.” Journal of Southeast Asian Studies, 31, 2 (September 2000): pp. 249-294. Wyatt, David K. Thailand: A Short History. Second Edition. New Haven: Yale University Press, 2003.

รูปหลอ คร่งึ พระองคส มเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ ประดิษฐาน ณ ศาลากลางจงั หวัดพระนครศรีอยธุ ยา (หลงั เดมิ )

สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงเปนพระมหากษัตริยรัชกาลที่ ๘ แหงกรุงศรีอยุธยา เปน พระราชโอรสในสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๒ (เจาสามพระยา) พระราชชนนีเปนพระราชธิดา พระมหาธรรมราชาท่ี ๓ หรือพระยาไสลือไท (บางแหงวาเปนพระราชธิดาพระมหาธรรมราชาท่ี ๒) ในพระราชวงศส โุ ขทัย แตเสวยราชสมบัตอิ ยทู เี่ มืองพิษณโุ ลก ใน พ.ศ. ๑๙๗๔ สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๒ โปรดใหเตรียมกองทัพใหญไปตั้งประชุมพล ณ ทุงพระอุทัย นอกกรุงศรีอยุธยาทางตะวันออกเฉียงเหนือ จะยกไปทำสงครามเอาเมืองพระนครใน แควนกัมพูชา เวลาน้ันพระราชชนนีทรงพระครรภแก เสด็จออกตามไปสงสมเด็จพระราชบิดาและ ประสตู สิ มเดจ็ หนอ พระพทุ ธเจาในกาลสมยั น้ัน เมื่อสมเดจ็ หนอ พระพทุ ธเจา ทรงเจรญิ พระชนมายุ ๗ พรรษา พระราชบิดาโปรดใหพระราชชนนี เสด็จขึ้นไปเมืองพิษณุโลกเพ่ือทรงเย่ียมพระมหาธรรมราชา คร้ังน้ันโปรดใหสมเด็จหนอพระพุทธเจา ตามเสด็จไปดวยพระราชชนนี ตอมาเม่ือพระชนมายุ ๙ พรรษา สมเด็จพระราชบิดาโปรดใหสถาปนา พระนามวา สมเด็จพระราเมศวร ครั้นถึง พ.ศ. ๑๙๘๔ สมเด็จพระราเมศวรเจริญพระชนมายุ ๑๐ พรรษา สมเด็จพระราชบิดาโปรดใหสถาปนาพระอิสริยยศตั้งข้ึนไวเปนท่ีพระมหาอุปราชแหง กรุงศรอี ยุธยา พ.ศ. ๑๙๙๑ สมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๒ เสด็จสวรรคต พระมหาอุปราชขึ้นเสวยราชสมบัติ เปนพระเจาแผนดินลำดับท่ี ๘ แหงกรุงศรีอยุธยา ทรงพระนามวาสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ขณะ มีพระชนมายุ ๑๗ พรรษา ทรงปกครองแผนดินแหงกรุงศรีอยุธยานาน ๑๕ ป และไดรวมแควนสุโขทัย เขามารวมเปนแผนดินเดียวกับกรุงศรีอยุธยา ทรงปกครองไดเปนปกแผนตอมาอีก ๒๕ ป นับไดวา ยาวนานยิ่งในสมยั อยุธยา ชวงเวลา ๔๐ ปในแผนดินสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ มีพระราชดำริริเร่ิมและทรงพระราช- กรณียกิจสำคัญอันเปนคุณประโยชนย่ิงนานาประการแกการบริหารราชการ กระบวนการยุติธรรม ความมั่นคงของรัฐ การบำรุงรักษาศาสนาโดยเฉพาะอยางยิ่งทรงทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา และทรง พระราชนิพนธวรรณกรรมมหาชาติคำหลวงอันเปนพระราชมรดกช้ินสำคัญที่ตกทอดมาจนปจจุบัน เปนตน ซ่ึงพระราชดำริการใหม และพระราชกรณียกิจสำคัญเหลานี้ สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรง ทำมาตลอดสมัยในระหวางทรงปกครองแผนดิน เมอ่ื สมยั แรกทสี่ มเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถเสดจ็ ขนึ้ เสวยราชสมบตั แิ ละประทบั ณ พระราชวงั เดมิ ที่พระราชบิดาเคยประทับ ไมนานก็โปรดใหสรางพระราชวังแหงใหมขึ้น ณ บริเวณพ้ืนที่ที่อยูถัด

พระราชวังเดิมข้ึนไปทางเหนือใกลแมน้ำลพบุรี พระราชวังใหมนี้ โปรดใหสรางพระมหาปราสาทข้ึน เปนประธานแหงพระราชวังชื่อเบญจารัตนมหาปราสาท ประกอบดวยพระราชมนเทียร พระตำหนัก เรือนหลวง คลังตางๆ และบริวารสถานพรอ มตามขนบนิยมโดยโบราณราชประเพณี การปกครองบานเมืองในพระราชอาณาจักรกอนแผนดินสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถเปนการ ปกครองโดยพระเจาแผนดินซ่ึงเปนศูนยกลางแหงอำนาจในการปกครอง โดยไดมอบสิทธิและหนาท่ีใน อำนาจที่บุคคลในราชสกุลควรไดรับไปจัดการปกครองบานเล็กเมืองนอยตามฐานะและขนาด ครั้น มาถึงแผนดินสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ทรงตระหนักถึงความสำคัญ จึงเลิกสงพระเจาลูกเธอ พระเจาหลานเธอไปกินเมือง คงใหมีตำแหนงอยูในราชธานี เพ่ือปองกันมิใหพระเจาลูกเธอ พระเจา หลานเธอมีโอกาสซองสุมผูคนเปนกำลังกอเหตุข้ึนในแผนดินเหมือนดังในกาลท่ีผานมา การปฏิรูปการ ปกครองจึงเร่ิมดวยการจัดฐานะเมืองตามขนาดและความสำคัญ จัดตั้งเปนเมืองเอก เมืองโท และ เมอื งตรี การบริหารราชการแผนดินกอนรัชสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ พระมหากษัตริยทรงรับ เปนพระราชภาระและบริหารราชการแผนดินทั้งดานการปกครอง การยุติธรรม การเศรษฐกิจ การ เกษตรกรรม การศาสนา เปนตน โดยมีเจานาย ขุนนาง เจาพนักงานแบงรับสนองพระราชกิจไดบาง แตก็ยังมิไดเปนระบบระเบียบท่ีชัดเจนอยางมีประสิทธิภาพ กิจราชการตาง ๆ อาจมีการปฏิบัติ ผิดกระทรวงลวงกรมกัน อันเปนผลใหสวนราชการไมม่ันคงเรียบรอย ยอมไมเปนการดีแกการบริหาร ราชการ ซ่ึงราชการและสงั คมสมยั นั้นกวา งขวางขึน้ กวาสมัยกอ นๆ สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถโปรดใหมีการปฏิรูประบบบริหารราชการแผนดินข้ึนใหเปนระเบียบ ใหม พลเมืองฝายทหารต้ังอธิบดีเปนผูบริหารราชการเปน “สมุหพระกลาโหม” และพลเมือง ฝายพลเรือนต้ังอธิบดีผูบริหารราชการเปน “สมุหนายก” ท้ังสองตำแหนงนี้ใหมีตำแหนงเปน “อัคร มหาเสนาบด”ี รับสนองพระราชกจิ เหนอื ขนุ นางชน้ั รองลงไปดวย ตอมาโปรดใหต้ังบุคคลข้ึนรับสนองพระราชกิจสำคัญสำหรับการบริหารราชการแผนดิน ๔ ฝาย อันเปรียบเปนเสาหลักสำหรับค้ำจุนความมั่นคงและมั่งคั่งแกบานเมือง เรียกวา “จัตุสดมภ” คือ ตำแหนงอธบิ ดีกรมวงั อธิบดีกรมคลงั อธิบดีกรมเมือง (เวยี ง) และอธิบดีกรมนา ในแผนดินสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถไดเกิดปรากฏการณใหมขึ้นในสังคมแหงกรุงศรีอยุธยา และในประวัติศาสตรชาติไทยในสมัยตอมา กลาวคือสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถโปรดใหต้ังและกำหนด ศักดินาข้ึนสำหรับตัวบุคคลท่ีเปนเจานาย ขาราชการ และพลเมืองทุกบุคคลท่ีมีภูมิลำเนาในพระราช อาณาเขตแหงกรุงศรีอยุธยา เพื่อยกฐานะและความสามารถในความเปนมนุษยของแตละบุคคลให ปรากฏเปนที่ยอมรับทางสังคม ประเพณีนิยม ระบบราชการ สิทธิและผลประโยชนกับกระบวนการ ยุตธิ รรม เปน ตน

สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถโปรดใหตราพระราชกำหนดกฎมณเฑียรบาล เปนกฎระเบียบในการ ปฏิบัติราชการมิใหเปนความผิดตอพระเจาแผนดิน มิใหบกพรองแกราชการ มิใหเปนเหตุแกพระเจา แผนดินและพระบรมวงศานุวงศ มิใหทำความช่ัวใหเปนท่ีเสียพระเกียรติยศของพระเจาแผนดิน เปนตน อน่ึง กฎมณเฑียรบาลซึ่งสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถใหตราข้ึนครั้งแรกเปนพระราชกำหนดใน แผนดินของพระองคน้ัน ไดถือเปนพระราชกำหนด เปนกฎหมายสำหรับราชการในพระราชสำนักแหง กรุงศรีอยุธยาตอมาเปนลำดับ ทั้งยังไดรับสืบตอมาเปนกฎมณเฑียรบาลสำหรับพระราชสำนักแหง กรุงรัตนโกสินทรด วย การรักษาและผดุงความมั่นคงของพระเจาแผนดินซ่ึงทรงเปนพระประมุขแหงพระราชอาณาเขต กับสถาบันราชการ สังคม พลเมือง และแวนแควน มิใหมีเหตุเปนภัยขึ้นภายใน หรือมาแตภายนอก จนนำมาซึ่งภัยเปนอันตรายแกความสงบเปนปกติสุข จึงตองมีกฎหมายเพ่ือยับยั้งหามปรามและ ปราบการณตาง ๆ ที่จะเปนเหตุบั่นทอนความมั่นคงทั้งในสวนพระเจาแผนดิน การบริหารราชการ สวัสดภิ าพของพลเมอื ง เพือ่ มิใหเ ปน จลาจลขึน้ ในแผนดนิ เปน ตน ในแผนดินสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถมีกฎหมายวาดวยการรักษาความมั่นคง ซ่ึงโปรดใหตรา ขน้ึ คือพระไอยการอาชญาหลวงกับพระไอยการลกั ษณะขบถศกึ เม่ือสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถเสด็จข้ึนครองราชย ณ กรุงศรีอยุธยาได ๓ ป ระหวางน้ันทรง จัดการบริหารราชการใหเปนปกติเรียบรอย ดังการสรางพระราชวังใหม การปฏิรูประบบขาราชการ เปนตน ในการศึกสงคราม พระเจาติโลกราชแหงนครเชียงใหมไดยกทัพมาตีเมืองพิษณุโลกเมื่อ พ.ศ. ๑๙๙๔ ตอมา พ.ศ. ๑๙๙๘ เมืองมะละกาซึ่งเปนเมืองขึ้นแกกรุงศรีอยุธยามาแตกอน เจาเมืองตั้งตัว เปนขบถ สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถโปรดใหสงกองทัพลงไปปราบและไดเมืองมะละกาคืนมาดังเดิม อน่ึง ในชวงระยะเวลาของพระองค ปรากฏวาทรงแผพระบรมเดชานุภาพเหนือดินแดนลาว กัมพูชา และทวายดวย นอกจากน้ันยังทรงทำสงครามอีกหลายครั้งกับเชียงใหม เพ่ือปองกันเมืองกำแพงเพชร เมืองศรีสัชนาลัย และเมืองสุโขทัย หลังจากท่ีมีศึกสงครามกับฝายลานนานี้เอง ทำใหสมเด็จพระ บรมไตรโลกนาถเสด็จไปเสวยราชยท่ีเมืองพิษณุโลกและคอยทรงบัญชาการรบ พระองคเสด็จออก ผนวชท่ีวัดจุฬามณี เมืองพิษณุโลกเม่ือ พ.ศ. ๒๐๐๘ ทรงพระผนวชเปนเวลานานถึง ๘ เดือน หลังจาก ทรงลาพระผนวชแลว สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงครองราชยอยูตอไปท่ีเมืองพิษณุโลก และเสด็จ สวรรคตใน พ.ศ. ๒๐๓๑ ขณะพระชนมายไุ ด ๕๖ พรรษา จลุ ทัศน พยาฆรานนท

เอกสารอางอิง กรมศิลปากร. พระราชวังและวัดโบราณในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา. พระนคร: โรงพิมพสำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี, ๒๕๑๑. (พมิ พในงานพระราชทานเพลงิ ศพ นายจำรัส เกยี รตกิ อ ง วันท่ี ๓๑ ธันวาคม ๒๕๑๑) ฉนั ทิชย กระแสสนิ ธ.ุ ทวาทศมาส โคลงดัน้ . กรงุ เทพฯ: ศริ มิ ติ รการพิมพ, ๒๕๒๑. ดำรงราชานุภาพ, สมเดจ็ พระเจาบรมวงศเ ธอ กรมพระยา. นทิ านโบราณคด.ี กรุงเทพฯ: มติชน, ๒๕๔๖. ประชุมพงศาวดารฉบับกาญจนาภิเษก เลม ๑ พระราชพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิต์ิ. กรุงเทพฯ: กอง วรรณกรรมและประวตั ิศาสตร กรมศิลปากร, ๒๕๔๒. พระราชพงศาวดารฉบบั พระราชหัตถเลขา เลม ๑. กรุงเทพฯ: กรมศลิ ปากร, ๒๕๔๘. ศุภวัฒย เกษมศรี, พลตรี ม.ร.ว. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับเยเรเมียส ฟาน ฟลีต และผลงานคัดสรร. กรงุ เทพฯ: สมาคมประวัติศาสตรในพระราชูปถมั ภ สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ าฯสยามบรมราชกมุ าร,ี ๒๕๕๒. . ๕๐๐ ป สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ. กรุงเทพฯ: สมาคมประวัติศาสตรในพระราชูปถัมภ สมเด็จพระเทพรัตน ราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี, ๒๕๕๒.

พระพทุ ธรปู ปางประสานบาตร อทุ ศิ พระราชกุศลถวายสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๓ สรางในรัชกาลพระบาทสมเดจ็ พระนัง่ เกลา เจา อยูหัว ปจ จุบันประดิษฐานภายในหอราชกรมานสุ ร วัดพระศรีรัตนศาสดาราม

สมเดจ็ พระบรมราชาธิราชท่ี ๓ สมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๓ ทรงเปนพระมหากษัตริยรัชกาลท่ี ๙ แหงกรุงศรีอยุธยา และเปนรัชกาลท่ีมีปญหาไมนอยในประวัติศาสตร พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับพันจันทนุ- มาศ (เจิม) พระราชพงศาวดารกรุงสยามจากตนฉบับของบริติชมิวเซียม และพระราชพงศาวดาร กรุงศรีอยุธยาฉบับสมเด็จพระพนรัตนไมไดกลาวถึงรัชกาลนี้ไว ขณะที่พระราชพงศาวดารฉบับ พระราชหัตถเลขาไมไดกลาวถึงรัชกาลสมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๓ แตกลาวถึงรัชกาลสมเด็จพระ อินทราชาธิราชที่ ๒ เชนเดียวกับพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับวันวลิตท่ีกลาวถึงรัชกาลสมเด็จพระ อินทราชา อยางไรก็ตาม สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงอธิบายวา รัชกาลสมเด็จพระอินทราชาธิราชที่ ๒ น้ันท่ีถูกควรเรียกวา รัชกาลสมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๓ สวนช่ืออินทราชาน้ันเปนพระนามของพระราชโอรสองคหน่ึงของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ แตคง สิ้นพระชนมในการสูรบเมื่อคราวท่ีพระเจาติโลกราชเจาเมืองเชียงใหมยกทัพมาตีเมืองสุโขทัยเม่ือ พ.ศ. ๒๐๐๖ พระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิต์ิใหขอมูลวาเมื่อ พ.ศ. ๒๐๐๖ สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถขึ้นไปเสวยราชยที่เมืองพิษณุโลกเพื่อตั้งรับทัพพระเจาติโลกราชเจาเมือง เชียงใหม และพระยายุทธิษเฐียรเจาเมืองเชลียงที่ยกทัพมาตีสุโขทัย พิษณุโลก และกำแพงเพชร ทรง ใหสมเด็จพระบรมราชาธิราชเปนกษัตริยครองท่ีอยุธยา ดังน้ันในชวงเวลาดังกลาวอาณาจักรอยุธยาจึง เสมือนมีกษัตริย ๒ พระองค คือสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถปกครองเมืองพิษณุโลกองคหนึ่ง และ สมเด็จพระบรมราชาธิราชครองพระนครศรีอยุธยาอีกพระองคหน่ึง การมีกษัตริย ๒ พระองคปกครอง พรอมกันน้ีดำเนินตอมาถึง พ.ศ. ๒๐๓๑ เมื่อสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถเสด็จสวรรคตท่ีพิษณุโลก สมเด็จพระบรมราชาธิราชจึงเปนกษัตริยเพียงพระองคเดียว พระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวง ประเสริฐอักษรนิต์ิใหขอมูลเพิ่มเติมวา พระองคครองราชยตอมาอีก ๓ ป และเสด็จสวรรคตเมื่อ พ.ศ. ๒๐๓๔ ดังนั้นถาหากจะนับชวงเวลาครองราชยจริงของสมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๓ โดยไมนับ ชวงที่สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถยังคงมีอำนาจอยูท่ีพิษณุโลกคือ ๓ ป ระหวาง พ.ศ. ๒๐๓๑ - พ.ศ. ๒๐๓๔ พระราชประวัติของสมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๓ ที่ปรากฏในพระราชพงศาวดารแตละฉบับ ไมสอดคลองกันนัก พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) พระราชพงศาวดาร กรุงศรีอยุธยาฉบับสมเด็จพระพนรัตน และพระราชพงศาวดารกรุงสยามจากตนฉบับของบริติช มวิ เซียมระบวุ า

พ.ศ. ๑๙๙๗ สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถมีพระราชโอรส พ.ศ. ๒๐๐๙ พระบรมราชาผเู ปนพระราชโอรสทรงผนวช พ.ศ. ๒๐๑๐ สมเด็จพระราชโอรสเจา ลาผนวชและต้งั เปนพระมหาอปุ ราช พ.ศ. ๒๐๑๓ สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถสวรรคต พ.ศ. ๒๐๑๖ สมเด็จพระบรมราชาธริ าชเจาขนึ้ เสวยราชสมบตั เิ ปนสมเด็จพระรามาธิบดที ี่ ๒ ขอมูลดังกลาวชี้ใหเห็นวา สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถมีพระราชโอรสทรงพระนามวาบรมราชา ซ่ึงตอมาไดขึ้นครองราชสมบัติเปนสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๒ แตชวงเวลาระหวาง พ.ศ. ๒๐๑๓- พ.ศ. ๒๐๑๖ กอนไดข้ึนครองราชย สมเด็จพระบรมราชาทรงทำอะไรไมมีขอมูลแนชัด รวมทั้งไมได กลาวถึงการท่ีสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถข้ึนไปครองราชยท่ีพิษณุโลก และมีกษัตริยอีกองคปกครอง ที่พระนครศรีอยุธยา นอกจากน้ีชวงเวลาตาง ๆ ดูสับสนตางจากพระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับ หลวงประเสริฐอักษรนิติ์ เชน เรือ่ งปสวรรคตของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ฯลฯ เม่ือพิจารณาพระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์อยางละเอียดก็จะพบวา ไมมีเนื้อความตอนใดกลาวถึงความสัมพันธที่ชัดเจนของสมเด็จพระบรมราชาและสมเด็จพระบรม- ไตรโลกนาถ นักวิชาการบางคนเห็นวาสมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๓ นาจะเปนพระอนุชาสมเด็จพระ บรมไตรโลกนาถ โดยยกขอมูลจากพระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิต์ิตอนท่ีกลาว ถึงเหตุการณ พ.ศ. ๒๐๒๗ ท่ีวา “สมเด็จพระเชถถาทีราชเจาแลสมเด็จพระราชโอรสสมเด็จพระบรม ราชาทีราชเจาทรงพระผนวชทั้ง ๒ พระองค” วาไมนาจะเปนไปไดที่สมเด็จพระเชษฐาธิราชพระ ราชโอรสสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถท่ีทรงพระราชสมภพเมื่อ พ.ศ. ๒๐๑๕ ตามขอมูลพระราช- พงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์จะผนวชพรอมกันกับพระนัดดา (ในกรณีที่สมเด็จพระ บรมราชาธิราชเปนพระราชโอรสสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ) อยางไรก็ดี นักวิชาการสวนใหญ เห็นพองกันวาสมเด็จพระบรมราชาธิราชเปนพระราชโอรสองคหนึ่งของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ เชนเดียวกับสมเด็จพระเชษฐาธิราช แตคงจะมีอายุตางกันมาก สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงอธิบายวานาจะมีอายุตางกัน ๒๐ ปข้ึนไป สมเด็จพระเชษฐาธิราชน้ีใน พ.ศ. ๒๐๒๘ ไดรับการ สถาปนาเปนพระมหาอุปราช แตไมไดบอกแนชัดวาเปนมหาอุปราชเฉพาะหัวเมืองเหนือหรือทั่ว ราชอาณาจักร และใน พ.ศ. ๒๐๓๔ หลังจากสมเด็จพระบรมราชาธิราชเสด็จสวรรคตแลวไดขึ้น เสวยราชสมบตั ิทพี่ ระนครศรอี ยุธยา ทรงพระนามวาสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ สมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๓ ทรงเปนกษัตริยที่มีความสามารถยิ่งอีกพระองคหน่ึง พระราช- พงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์ใหขอมูลวาในชวงปลายรัชกาลสมเด็จพระบรมไตรโลก- นาถราว พ.ศ. ๒๐๓๑ เสด็จไปตีเมืองทวาย สวนพระราชกรณียกิจกอนหนาน้ีท่ีมีการกลาวถึงไวคือ การเสด็จไปวังชางที่ตำบลไทรยอยใน พ.ศ. ๒๐๒๖ และที่ตำบลสำฤทธบุรณใน พ.ศ. ๒๐๒๙ เม่ือเปน กษัตรยิ อยางสมบูรณแลว พระราชกรณียกิจทส่ี ำคัญคือการกอ กำแพงเมืองพชิ ยั ใน พ.ศ. ๒๐๓๓

สมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๓ เสด็จสวรรคตเมื่อ พ.ศ. ๒๐๓๔ สวนพระราชโอรสของ พระองคที่ผนวชพรอมกับสมเด็จพระเชษฐาธิราชใน พ.ศ. ๒๐๒๗ ไมไดรับการกลาวถึงในพระราช- พงศาวดารอกี เลย วรพร ภพู งศพันธุ เอกสารอา งองิ “พระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิต์ิ.” ใน ประชุมพงศาวดารฉบับกาญจนาภิเษก เลม ๑. กรุงเทพฯ: กองวรรณกรรมและประวตั ิศาสตร กรมศลิ ปากร, ๒๕๔๒. “พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม).” ใน ประชุมพงศาวดารฉบับกาญจนาภิเษก เลม ๓. กรุงเทพฯ: กองวรรณกรรมและประวตั ศิ าสตร กรมศิลปากร, ๒๕๔๒. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบบั สมเด็จพระพนรตั น. พระนคร: คลงั วิทยา, ๒๕๑๕. พระราชพงศาวดารกรุงสยามจากตนฉบับที่เปนสมบัติของบริติชมิวเซียมกรุงลอนดอน. พิมพคร้ังที่ ๒. กรุงเทพฯ: กรม ศลิ ปากร, ๒๕๓๗. พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา. พิมพคร้งั ท่ี ๗. กรงุ เทพฯ: คลังวิทยา, ๒๕๑๖.

พระพทุ ธรปู ปางหามมาร อุทิศพระราชกุศลถวายสมเดจ็ พระรามาธิบดที ี่ ๒ สรา งในรัชกาลพระบาทสมเดจ็ พระน่ังเกลา เจา อยหู วั ปจจุบันประดิษฐานภายในหอราชกรมานสุ ร วดั พระศรรี ตั นศาสดาราม

สมเดจ็ พระรามาธบิ ดที ่ี ๒ สมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๒ ทรงเปนพระมหากษัตริยรัชกาลท่ี ๑๐ แหงกรุงศรีอยุธยา ทรง อยใู นราชวงศส ุพรรณภมู ิ ครองราชสมบัตริ ะหวาง พ.ศ. ๒๐๓๔-พ.ศ. ๒๐๗๒ รวมระยะเวลา ๓๘ ป สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ ประสูติเมื่อ พ.ศ. ๒๐๑๕ ทรงพระนามเดิมวา พระเชษฐาธิราช เปน พระราชโอรสในสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ พระชนนีของพระองคมีเชื้อสายราชวงศพระรวงแหง กรุงสุโขทัย ตอมาใน พ.ศ. ๒๐๒๗ ขณะพระชนมายุ ๑๒ พรรษา ทรงบรรพชาพรอมกับพระราชโอรส ในสมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๓ ปตอมาทรงลาพระผนวชและไดรับโปรดเกลาฯ แตงตั้งเปน พระมหาอุปราช เมื่อสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถเสด็จสวรรคตใน พ.ศ. ๒๐๓๑ ท่ีเมืองพิษณุโลกนั้น สมเด็จพระ บรมราชาธริ าชที่ ๓ ซงึ่ รกั ษากรงุ ศรอี ยธุ ยามาตงั้ แต พ.ศ. ๒๐๐๖ (เมอ่ื ครงั้ ทส่ี มเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ เสด็จไปประทับที่เมืองพิษณุโลกเปนการถาวร) ไดเสด็จข้ึนครองราชสมบัติสืบตอมาจนกระทั่งเสด็จ สวรรคตใน พ.ศ. ๒๐๓๔ สมเด็จพระเชษฐาธิราช พระมหาอุปราชจึงเสด็จข้ึนครองราชสมบัติ ปต อ มาโปรดเกลา ฯ ใหส รา งพระมหาสถปู ๒ องค เพอื่ บรรจพุ ระบรมอฐั ขิ องสมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ และสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๓ พระราชกรณียกิจทส่ี ำคญั ในรชั สมยั สมเดจ็ พระรามาธิบดที ่ี ๒ สรุปไดดงั นี้ ดานการปกครองและการสงคราม สมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๒ โปรดเกลาฯ ใหทำพิธีปฐมกรรม คือพิธีพราหมณเบื้องตนของการคลองชาง เมื่อ พ.ศ. ๒๐๔๐ ตอมาทรงใหยกกองทัพไปตีนครลำปาง ไดใน พ.ศ. ๒๐๕๘ และใน พ.ศ. ๒๐๖๑ โปรดเกลาฯ ใหแตงตำราพิชัยสงครามขึ้นเพื่อใชเปนแบบแผน ในการทำศกึ สงคราม การจดั กองทพั กระบวนเดนิ ทพั การตงั้ ทพั และวธิ กี ารสรู บ อกี ทง้ั ในปเ ดยี วกนั นี้ ยังโปรดเกลาฯ ใหมีการสำรวจและทำบัญชีผูคนเปนคร้ังแรก เรียกวา “สารบาญชี” นอกจากน้ียังมี การขดุ ลอกคลองศีรษะจระเขแ ละคลองทับนางไปออกแมนำ้ เจาพระยาดว ย อนง่ึ ถา พจิ ารณาจากพงศาวดารโยนกแลว อาจกลา วไดว า ในระหวา งทสี่ มเดจ็ พระรามาธบิ ดที ่ี ๒ ครองราชยน้ัน มีการทำสงครามกับอาณาจักรลานนาอยูหลายคร้ัง จนกระท่ังใน พ.ศ. ๒๐๖๕ ทาง กรุงศรีอยุธยาไดขอเจริญสัมพันธไมตรีกับอาณาจักรลานนา สงครามระหวางอาณาจักรอยุธยากับ อาณาจกั รลานนาจงึ สนิ้ สดุ ลง ดานศาสนา ใน พ.ศ. ๒๐๔๒ สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ โปรดเกลาฯ ใหสรางพระวิหารในวัด พระศรีสรรเพชญ และในปตอมาโปรดเกลาฯ ใหหลอพระพุทธรูปยืนขนาดใหญ สูง ๘ วา หนัก ๕๓,๐๐๐ ชั่ง และหุมดวยทองคำหนัก ๒๘๖ ชั่ง แลวเสร็จใน พ.ศ. ๒๐๔๖ ซ่ึงโปรดเกลาฯ ใหมีพิธี

ฉลองพระ และถวายพระนามพระพทุ ธรูปวา พระศรีสรรเพชญ ดานความสัมพันธกับตางประเทศ ในรัชสมัยของสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๒ มีการติดตอคาขาย และเจริญสัมพันธไมตรีกับตางประเทศ เชน มีการสงทูตไปยังประเทศจีนหลายคร้ัง ไดแก ใน พ.ศ. ๒๐๓๔ พ.ศ. ๒๐๕๘ และ พ.ศ. ๒๐๖๙ สว นประเทศตะวนั ตกนนั้ ในรชั สมยั นม้ี ชี าตติ ะวนั ตกชาตแิ รก เขามาเจริญสัมพันธไมตรีกับกรุงศรีอยุธยา คือ โปรตุเกส ซึ่งเขามาใน พ.ศ. ๒๐๕๔ โดยอัลฟองโซ เดอ อัลบูแกรเกอ (Alfonso de Albuquerque) ผูเปนแมทัพใหญคุมกองเรือโปรตุเกสและเปน ขาหลวงตางพระองคพระเจามานูเอลแหงโปรตุเกสมาประจำท่ีเมืองมะละกา ไดสงทูตเขามายัง กรุงศรีอยุธยาหลายคร้ัง คือใน พ.ศ. ๒๐๕๔ พ.ศ. ๒๐๕๕ พ.ศ. ๒๐๕๙ และ พ.ศ. ๒๐๖๑ จนกระท่ัง มกี ารทำสัญญาพระราชไมตรีกับตา งประเทศเปนครง้ั แรก โดยสมเด็จพระรามาธบิ ดีที่ ๒ ทรงอนุญาตให โปรตุเกสเขามาต้ังสถานีการคาท่ีกรุงศรีอยุธยาและเมืองปตตานี รวมทั้งใหเขามาคาขายและอาศัยอยูใน เมืองนครศรีธรรมราช ทวาย และมะริดไดด วย นอกจากน้ี ยังมีเหตุการณตาง ๆ เกิดข้ึนในรัชกาลอีก เชน ใน พ.ศ. ๒๐๖๗ มีการทอดบัตร สนเทหและมีการประหารขุนนางหลายคน ในปตอมาเกิดแผนดินไหว ใน พ.ศ. ๒๐๖๙ ก็เกิดขาวยาก หมากแพง และในปเ ดยี วกนั นสี้ มเดจ็ พระรามาธบิ ดที ่ี ๒ โปรดเกลา ฯ สถาปนาสมเดจ็ หนอ พทุ ธางกรู เจา เปน พระมหาอุปราชและใหเสดจ็ ไปครองเมอื งพษิ ณุโลก เยเรเมียส ฟาน ฟลตี กลา วถงึ สมเดจ็ พระรามาธบิ ดที ี่ ๒ วา พระองคท รงทำใหพ ระราชอาณาจกั ร รม เยน็ เปน สขุ รงุ เรอื งและสมบรู ณพ นู สขุ ยง่ิ กวา ในรชั กาลของพระเจา แผน ดนิ สยามทกุ พระองค สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ เสด็จสวรรคตเม่ือ พ.ศ. ๒๐๗๒ มีพระชนมายุ ๕๗ พรรษา ทรงอยู ในราชสมบตั ิรวม ๓๘ ป ปย รัตน อินทรอ อ น เอกสารอา งองิ ขจร สุขพานชิ . ขอ มลู ประวัติศาสตร: สมยั อยธุ ยา. กรุงเทพฯ: สมาคมสงั คมศาสตรแหง ประเทศไทย, ๒๕๒๓. คำใหก ารชาวกรงุ เกา คำใหก ารขนุ หลวงหาวดั และพระราชพงศาวดารกรงุ เกา ฉบบั หลวงประเสรฐิ อกั ษรนติ .์ิ พมิ พค รงั้ ท่ี ๒. พระนคร: คลังวทิ ยา, ๒๕๑๕. ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจา บรมวงศเ ธอ กรมพระยา. พงศาวดารเร่ืองไทยรบพมา. กรงุ เทพฯ: มตชิ น, ๒๕๔๘. ประชากจิ กรจกั ร (แชม บนุ นาค), พระยา. พงศาวดารโยนก. กรงุ เทพฯ: คลังวิทยา, ๒๕๑๖. ประชมุ พงศาวดาร เลม ๓๘ ภาคท่ี ๖๔ พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยาฉบบั พนั จนั ทนมุ าศ (เจมิ ). พระนคร: องคก ารคา ครุ ุสภา, ๒๕๑๒.

ประชุมพงศาวดาร เลม ๓๙ ภาคท่ี ๖๔ (ตอ) พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม). พระนคร: องคการคา ครุ ุสภา, ๒๕๑๒. ประวัติการทูตของไทย. พระนคร: โรงพิมพพระจันทร, ๒๕๐๑. (พิมพในงานพระราชทานเพลิงศพ หมอมเจาดิลกฤทธิ์ กฤดากร ณ เมรุหนาพลับพลาอศิ รยิ าภรณ วดั เทพศิรนิ ทราวาส วนั ที่ ๑๓ กมุ ภาพันธ ๒๕๐๑) พระราชพงศาวดารกรุงเกา ฉบบั หลวงประเสรฐิ อักษรนติ ์ิฯ. กรงุ เทพฯ: ตนฉบบั , ๒๕๔๐. พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา. ๒ เลม. พิมพครงั้ ที่ ๙. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๔๒. ศุภวัฒย เกษมศรี, พลตรี ม.ร.ว. พงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับเยเรเมียส ฟาน ฟลีต และผลงานคัดสรร. กรุงเทพฯ: สมาคมประวตั ศิ าสตรในพระบรมราชปู ถมั ภ สมเด็จพระเทพรตั นราชสุดาฯสยามบรมราชกุมาร,ี ๒๕๕๒. สมจยั อนุมานราชธน. การทตู ของไทยสมยั กรุงศรีอยุธยา. พระนคร: โรงพิมพไทยเขษม, ๒๔๙๓.

พระพทุ ธรูปปางทรงรบั อทุ กัง อทุ ศิ พระราชกศุ ลถวายสมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๔ สรางในรัชกาลพระบาทสมเดจ็ พระนั่งเกลา เจา อยูหัว ปจ จุบันประดษิ ฐานภายในหอราชกรมานสุ ร วดั พระศรีรัตนศาสดาราม

สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๔ (หนอ พทุ ธางกรู ) สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๔ (หนอพุทธางกูร) ทรงเปนพระมหากษัตริยรัชกาลที่ ๑๑ แหงกรุงศรีอยุธยา พระนามเดิมสมเด็จพระอาทีตยเจา เปนพระราชโอรสสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๒ ที่คงจะประสูติแตอัครมเหสี ตำแหนงหนอพุทธางกูรระบุในกฎมณเฑียรบาลวา พระราชกุมารท่ีเกิด ดวยอัครมเหสีคือสมเด็จหนอพระพุทธเจา ตำแหนงนี้เปนตำแหนงสูงสุดท่ีพระราชโอรส (เพียง พระองคใ ดพระองคหนึ่ง) ของอัครมเหสีมีโอกาสไดรับ ในประวตั ิศาสตรไทยมสี มเด็จหนอพุทธางกูรข้นึ เปนกษัตริยเพียงพระองคเดียว คือสมเด็จพระบรมราชาหนอพุทธางกูร กอนขึ้นเปนกษัตริยที่อยุธยา ทรงไดร บั แตงต้ังใหเปนพระมหาอุปราชครองเมืองพิษณุโลก สมเด็จพระบรมราชาหนอพุทธางกูรครองราชยอยูประมาณ ๔–๕ ป (พ.ศ. ๒๐๗๒ - พ.ศ. ๒๐๗๖) เสด็จสวรรคตดวยโรคไขทรพิษ อยางไรก็ตาม ชวงเวลาที่ครองราชยพระราชพงศาวดารให ขอมูลไมตรงกันนัก พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) พระราชพงศาวดาร กรุงศรีอยุธยาฉบับสมเด็จพระพนรัตน พระราชพงศาวดารกรุงสยามฉบับบริติชมิวเซียม และพระราช- พงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขากลาวไวตรงกันวา พ.ศ. ๒๐๔๙ สมเด็จพระอาทิตยวงศไดเปนท่ี พระมหาอุปราชครองเมืองพิษณุโลก พ.ศ. ๒๐๕๒ ขึ้นเสวยราชยเปนกษัตริยที่อยุธยา พ.ศ. ๒๐๕๖ เสด็จสวรรคต ขณะท่ีพระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์ระบุวา พ.ศ. ๒๐๖๙ ไดเปนที่อุปราชครองเมืองพิษณุโลก ขึ้นเสวยราชยท่ีอยุธยาใน พ.ศ. ๒๐๗๒ และเสด็จสวรรคตเมื่อ พ.ศ. ๒๐๗๖ คณะกรรมการชำระประวัติศาสตรไทยเห็นวาขอมูลพระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับ หลวงประเสริฐอักษรนิต์ิคอนขางนาเช่ือถือ จึงเห็นพองกันวารัชกาลของสมเด็จพระบรมราชาหนอ พุทธางกรู มีระยะเวลา ๔ ป คือระหวา ง พ.ศ. ๒๐๗๒-พ.ศ. ๒๐๗๖ พระราชกรณียกิจของสมเด็จพระบรมราชาหนอพุทธางกูรไมปรากฏในพระราชพงศาวดารของ ไทย ท้ังนี้อาจเปนเพราะชวงเวลาครองราชยคอนขางสั้น แตพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับวันวลิตให ขอมูลวาพระองคเปนกษัตริยที่โปรดการสงคราม มีพระปรีชาสามารถมาก ทรงแตงต้ังผูใจบุญและ ซื่อสัตยใหดำรงตำแหนงทางศาล เปนผูทรงไวซึ่งความยุติธรรม ทรงทำสงครามกับลานชางและพะโค แตตลอดระยะเวลาทท่ี รงครองราชยบานเมอื งเตม็ ไปดวยความยงุ ยากไมม เี วลาสงบ เม่ือสมเด็จพระบรมราชาหนอพุทธางกูรเสด็จสวรรคต สมเด็จพระรัฏฐาธิราชพระโอรสขึ้นเสวย ราชสมบตั ติ อ แตอ ยูในตำแหนงไมน านราชสมบัติกต็ กแกสมเด็จพระไชยราชาธริ าช วรพร ภูพงศพ นั ธุ

เอกสารอา งองิ “พระราชพงศาวดารกรงุ เกา ฉบบั หลวงประเสรฐิ อกั ษรนติ .ิ์ ” ใน ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม ๑. กรงุ เทพฯ: กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร กรมศลิ ปากร, ๒๕๔๒. “พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม).” ใน ประชุมพงศาวดารฉบับกาญจนาภิเษก เลม ๓. กรงุ เทพฯ: กองวรรณกรรมและประวตั ศิ าสตร กรมศลิ ปากร, ๒๕๔๒. พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยุธยาฉบบั สมเดจ็ พระพนรตั น. พระนคร: คลงั วทิ ยา, ๒๕๑๕. พระราชพงศาวดารกรุงสยามจากตนฉบับที่เปนสมบัติของบริติชมิวเซียมกรุงลอนดอน. พิมพครั้งท่ี ๒. กรุงเทพฯ: กรม ศลิ ปากร, ๒๕๓๗. พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา. พมิ พครง้ั ท่ี ๗. กรงุ เทพฯ: คลงั วิทยา, ๒๕๑๖. พเิ ศษ เจียจันทรพ งษ. สรุ ิโยไท: ประวัติศาสตรจากภาพยนตร. กรงุ เทพฯ: รีดเดอรพับลิชชิง่ , ๒๕๓๗. รวมบันทึกประวัติศาสตรอ ยธุ ยาของฟาน ฟลตี (วนั วลิต). กรงุ เทพฯ: กรมศลิ ปากร, ๒๕๔๖.

พระพุทธรปู ปางเสวยมธปุ ายาส อทุ ศิ พระราชกุศลถวายสมเด็จพระรษั ฎาธริ าช สรา งในรชั กาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลา เจา อยูหัว ปจ จุบันประดิษฐานภายในหอราชกรมานสุ ร วดั พระศรรี ัตนศาสดาราม

สมเดจ็ พระรษั ฎาธิราช สมเด็จพระรัษฎาธิราชทรงเปนพระมหากษัตริยรัชกาลท่ี ๑๒ แหงกรุงศรีอยุธยา อยูใน ราชวงศสุพรรณภูมิ สมเด็จพระรัษฎาธิราชหรือสมเด็จพระรัษฎาธิราชกุมารเปนพระราชโอรสของ สมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๔ (หนอพุทธางกูรหรือสมเด็จพระอาทิตยวงศ ครองราชย พ.ศ. ๒๐๗๒- พ.ศ. ๒๐๗๖) เมื่อสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๔ ประชวรพระโรคไขทรพิษสวรรคต สมเด็จพระรัษฎาธิราช กุมารมีพระชนมายุเพียง ๕ พรรษา ไดเสด็จเสวยราชยอยู ๕ เดือน พระไชยราชาก็ทรงชิงราชสมบัติ และจบั สมเด็จพระรษั ฎาธิราชกมุ ารสำเรจ็ โทษเม่อื พ.ศ. ๒๐๗๗ หลักฐานพระราชพงศาวดารฉบับตาง ๆ กลาวตรงกันเรื่องพระชนมายุของสมเด็จพระรัษฎาธิราช และระยะเวลาอันส้ันที่ทรงครองราชย แตในสวนเรื่องความสัมพันธของพระไชยราชากับสมเด็จพระ รัษฎาธิราชนั้นแตกตางกันไปบาง สังคีติยวงศระบุวาพระไชยราชาเปนพระภาคิไนยของสมเด็จพระ รามาธิบดีท่ี ๒ ดังนั้นถานับตามภาษาสามัญคือเปนลูกพี่ลูกนองของสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๔ พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับเยเรเมียส ฟาน ฟลีต วาเปนพระญาติหาง ๆ และปกครอง พระราชอาณาจักรในฐานะผูสำเร็จราชการแผนดิน พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขาวาเปน ราชวงศของสมเด็จพระรามาธิบดี สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรง สันนิษฐานวา พระไชยราชานาจะเปนพระราชโอรสของสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๒ ตางพระชนนี กับสมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๔ และทรงครองเมืองพิษณุโลกกอนท่ีจะเสด็จมาชิงราชสมบัติ ณ กรงุ ศรีอยุธยา สกุ ัญญา บำรุงสขุ เอกสารอา งองิ คำใหการชาวกรุงเกา คำใหการขุนหลวงหาวัด และพระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิต์ิ ฉบับ หอสมุดแหงชาต.ิ พระนคร: คลังวทิ ยา, ๒๕๐๗. พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา เลม ๑. กรุงเทพฯ: คลังวิทยา, ๒๕๑๖. วรรณกรรมสมัยรัตนโกสินทร เลม ๓ (หมวดศาสนจักร) สังคีติยวงศ. กรุงเทพฯ: กองวรรณคดีและประวัติศาสตร, ๒๕๔๕.

ศุภวัฒย เกษมศรี, พลตรี ม.ร.ว. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับเยเรเมียส ฟาน ฟลีต และผลงานคัดสรร. กรุงเทพฯ: สมาคมประวัตศิ าสตรในพระราชูปถัมภ สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมาร,ี ๒๕๕๒. สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ฉบับเสริมการเรียนรู เลม ๓. กรุงเทพฯ: โครงการสารานุกรมไทยสำหรบั เยาวชนฯ, ๒๕๕๒. หนังสอื พระราชพงษาวดาร ฉบับพิมพ ร.ศ. ๑๒๐. กรุงเทพฯ: มติชน, ๒๕๕๐.

พระพุทธรปู ปางฉนั สมอ อุทิศพระราชกุศลถวายสมเด็จพระไชยราชาธิราช สรา งในรชั กาลพระบาทสมเด็จพระน่งั เกลาเจาอยูหัว ปจ จุบันประดษิ ฐานภายในหอราชกรมานสุ ร วดั พระศรรี ัตนศาสดาราม

สมเด็จพระไชยราชาธิราช สมเด็จพระไชยราชาธิราชทรงเปนพระมหากษัตริยรัชกาลที่ ๑๓ แหงกรุงศรีอยุธยา ครอง ราชสมบัติระหวาง พ.ศ. ๒๐๗๗ - พ.ศ. ๒๐๘๙ สมเด็จพระไชยราชาธิราชเปนพระราชโอรสของ สมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๒ ท่ีประสูติแตพระสนม เมื่อราว พ.ศ. ๒๐๔๒ สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ สวรรคต สมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๔ (เจาหนอพุทธางกูรพระเชษฐาตางพระมารดาของสมเด็จ พระไชยราชาธิราช) เสด็จขึ้นครองราชย (พ.ศ. ๒๐๗๒ - พ.ศ. ๒๐๗๖) ตอมาสมเด็จพระรัษฎาธิราช พระราชโอรสเสด็จข้ึนครองราชย (พ.ศ. ๒๐๗๖-พ.ศ. ๒๐๗๗) เปนเวลาเพียง ๕ เดือน สมเด็จพระไชย ราชาธริ าชทรงชิงราชสมบัตจิ ากสมเด็จพระรษั ฎาธิราชและใหสำเร็จโทษเสีย สมเด็จพระไชยราชาธิราชเสด็จขึ้นครองราชสมบัติเมื่อพระชนมายุได ๓๕ พรรษา เปนกษัตริยท่ี ทรงพระปรีชาสามารถ ทรงสงเสริมการคากับตางประเทศ เสริมสรางความม่ันคงของอาณาจักร มีการ ทำสงครามกับอาณาจักรขางเคียงหลายคร้ัง การสงครามระหวางไทยกับพมาเกิดข้ึนเปนครั้งแรกใน สมัยน้ี ในชวงเวลานั้นอาณาจักรขางเคียงมีกษัตริยที่เขมแข็งปกครอง คือพมามีพระเจาตะเบงชะเวตี้ (พ.ศ. ๒๐๗๔ - พ.ศ. ๒๐๙๔) ลานชางมีพระเจาโพธิสารราช หรือท่ีชาวลาวออกพระนามวา โพธิสาละราช (พ.ศ. ๒๐๖๓-พ.ศ. ๒๐๙๓) เขมรมีพระเจาจันทราชาหรือนักองคจัน (พ.ศ. ๒๐๕๙ - ราว พ.ศ. ๒๑๐๙) มีเพียงอาณาจักรลานนาท่ีมีความยุงยากภายในเพราะการแยงชิงราชสมบัติจึง ออนแอ ดังน้ัน สมเด็จพระไชยราชาธิราชจึงตองทรงทำสงครามกับเพื่อนบานหลายครั้ง ท้ังเพื่อปกปอง ราชอาณาจักรและขยายอำนาจ นอกจากนี้ เมื่อเสด็จขึ้นครองราชยใหมๆ พระองคยังทรงเผชิญกับ การกบฏของพระยานารายณที่เมืองกำแพงเพชรแตพระองคทรงสามารถปราบลงได พระยานารายณ ถูกจับและถกู ประหารชีวิตเม่ือ พ.ศ. ๒๐๘๑ เหตุการณน้ีเกิดขึน้ หลงั จากการยกทัพไปขับไลพ มาทเี่ มอื ง เชียงไกรเชียงกราน หรือเรียกสั้นๆวาเชียงกราน (ปจจุบันเรียกวาเมืองอัตรัน Attaran) ซ่ึงอยูใกลๆกับ เมืองมะละแหมง ในพมา ตอนลา ง สงครามระหวางไทยกับพมาครั้งแรกเกิดขึ้นหลังจากการส้ินสุดของอาณาจักรพุกาม และเกิด การแตกแยกชิงอำนาจกันทั้งจากพวกพมา มอญ และไทยใหญ ตอมาพระเจาตะเบงชะเวต้ีทรง รวบรวมพมา ขน้ึ ใหมท เ่ี มอื งตองอตู อ จากพระเจา มหาสริ ชิ ยั สรุ ะพระราชบดิ าทท่ี รงสถาปนาราชวงศต องอู ขึ้นมา พระเจาตะเบงชะเวต้ีทรงเร่ิมขยายอำนาจลงมาทางใตเพื่อปราบอาณาจักรมอญท่ีเมืองพะโค หรือหงสาวดี ซ่ึงม่ังคั่งร่ำรวยจากการคาและมีกำลังผูคนมาก ทำใหพวกมอญหลบหนีลงมาท่ีเมือง เชียงกราน เมืองนี้อยูภายใตการปกครองของไทย พระเจาตะเบงชะเวตี้ไดยกกองทัพตามลงมาเมื่อ พ.ศ. ๒๐๘๑ ทั้งน้ีตามที่สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงสันนิษฐาน

จากขอความในพระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิต์ิที่วา สมเด็จพระไชยราชาธิราช เสดจ็ ไปเชียงไกรเชียงกราน สมเด็จพระไชยราชาธิราชทรงทราบขาวจึงเสด็จยกกองทัพไปขับไล ในจำนวนทหารท่ียกไปนี้ มี ทหารอาสาโปรตุเกสหรือนักเผชิญโชคชาวโปรตุเกสรวมไปดวย ๑๒๐ คน ท้ังน้ีตามความเห็นของ สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ซึ่งอางหลักฐานจากขอเขียนของเฟอรนาว เมนเดส ปนโต (Ferñao Mendes Pinto) นักเดินทางชาวโปรตุเกสทีเ่ ขามากรุงศรีอยุธยาและที่อ่ืนๆในเวลาน้ัน แตถา พิจารณาขอเขียนดังกลาว ปนโตกลาวถึงทหารอาสา ๑๒๐ คน ในขณะท่ีกรุงศรีอยุธยาไปรบกับลานนา ในตอนปลายรัชกาล อยางไรก็ดี นาจะมีทหารอาสาชาวโปรตุเกสรวมไปในกองทัพดวย ทำนองเดียวกับ ที่มีนักเผชิญโชคชาวโปรตุเกสเปนทหารอาสามาในกองทัพของพระเจาตะเบงชะเวตี้ ผลของสงคราม ไทย-พมา ครั้งแรกน้ีคือ ไทยสามารถขบั ไลกองทัพพมา ออกไปจากเมืองเชยี งกรานได หลังจากเสร็จศึกพมาได ๒ ป (พ.ศ. ๒๐๘๓) อยุธยาไดสงกองทัพไปตีกัมพูชา ซ่ึงขณะนั้น มีราชธานีอยูที่กรุงละแวก ภายใตการปกครองของนักองคจันหรือพระเจาจันทราชา ผูเคยไดรับการ ชุบเล้ียงท่ีกรุงศรีอยุธยากอนท่ีจะไปครองกัมพูชา แตกองทัพไทยพายแพตอกองทัพกัมพูชา ทหารไทย ถกู จับเปน เชลยจำนวนมาก อาณาจักรท่ีสมเด็จพระไชยราชาธิราชทรงใหความสำคัญมากเพราะมีผลตอความมั่นคงของ กรุงศรีอยุธยาคือลานนา ในชวงเวลาน้ัน ลานนามีปญหาภายในจากการแยงชิงราชสมบัติกัน โดย เจาซายคำหรือทาวซายคำไดแยงชิงราชสมบัติจากพระราชบิดาคือพระเมืองเกศเกลา (พ.ศ. ๒๐๖๙ - พ.ศ. ๒๐๘๑) แลวต้ังตนเปนผูปกครองเมืองเชียงใหม แตการปกครองของเจาซายคำทำใหราษฎร เดือดรอนมาก ขุนนางกับราษฎรจึงรวมกันจับเจาซายคำปลงพระชนมแลวทูลเชิญพระเมืองเกศเกลา มาปกครองเชียงใหมเปนครั้งท่ี ๒ เม่ือ พ.ศ. ๒๐๘๖ แตปกครองไดเพียง ๒ ป ถึง พ.ศ. ๒๐๘๘ ก็ถูก ขุนนางลอบปลงพระชนมเพราะราษฎรยังคงไดรับความเดือดรอน หลังจากน้ีอาณาจักรลานนามีความ วุนวายมากขึ้น เพราะขุนนางแบงเปนฝกฝาย และมีความเห็นแตกแยกกันวาใครจะเปนผูครองเชียงใหม ตอไป เพราะเชื้อพระวงศของพระเมืองเกศเกลาเหลือเพียงพระธิดา คือพระนางจิรประภา ขุนนาง บางคนเห็นวาควรเชิญเจาฟาเมืองเชียงตุงมาปกครอง บางคนเห็นวาควรเชิญเจาฟาเมืองนาย สวนหน่ึง เหน็ วา ควรเชญิ พระเจา ไชยเชษฐาโอรสของพระเจาโพธสิ ารราชแหง อาณาจักรลา นชางทีเ่ กิดจากเจา หญิง เชียงใหม ซึ่งเปนพระธิดาของพระเมืองเกศเกลาคือ พระนางยอดคำทิพยหรือพระนางหอสูงใหมา ปกครอง โดยฝายท่ีจะใหพระเจาไชยเชษฐาเปนผูครองเปนฝายชนะ และระหวางการดำเนินการจึงทูล เชญิ พระนางจริ ประภาเปนผูป กครองเชยี งใหมไ ปกอ น การที่อาณาจักรลานชางมีอำนาจแผขยายมาปกครองอาณาจักรลานนา ทำใหสมเด็จพระไชย ราชาธิราชทรงเห็นอันตรายที่จะเกิดขึ้นกับกรุงศรีอยุธยาไดชัดเจนขึ้น เพราะถูกกระหนาบจาก อาณาจักรที่เขมแข็งหลายอาณาจักร นอกจากน้ี เม่ือครั้งพระยานารายณกอการกบฏ ทางลานชาง

ยังใหความชวยเหลือพระยานารายณดวย ดังน้ันในขณะที่สถานการณของลานนายังไมมั่นคง สมเด็จ พระไชยราชาธิราชจึงเสด็จนำกองทัพที่มีพระยาพิษณุโลกเปนแมทัพไปตีเชียงใหมในกลาง พ.ศ. ๒๐๘๘ แตไ มส ำเร็จ ดวยความไมวางพระทัยในสถานการณ สมเด็จพระไชยราชาธิราชจึงเสด็จนำทัพท่ีมีพระยา พิษณุโลกเปนแมทัพไปตีเชียงใหมเปนคร้ังที่ ๒ ในปลาย พ.ศ. ๒๐๘๙ ดวยกำลังทหาร ๔๐๐,๐๐๐ คน ในจำนวนน้ีเปนทหารรับจางจากชาติตาง ๆ ๗๐,๐๐๐ คน ทั้งนี้ตามขอมูลของปนโตซ่ึงนาจะเกิน ความจริงไปมากและเปนไปไดมากวาในคร้ังน้ีมีทหารอาสาโปรตุเกส ๑๒๐ คน รวมในกองทัพดวย ในคราวน้ีตีไดลำพูน เชียงใหม พระนางจิรประภายอมออนนอม อยางไรก็ดี เมื่อสมเด็จพระไชย ราชาธิราชเสด็จกลับและสวรรคตในปลายปนั้น ทางลานนาก็ไดทูลเชิญพระไชยเชษฐาจากลานชาง มาปกครอง ซง่ึ ไดท รงปกครองอยู ๒ ป กเ็ สดจ็ กลบั ไปปกครองอาณาจกั รลา นชา งเพราะพระเจา โพธสิ าร พระราชบดิ าสิน้ พระชนม พระราชกรณียกิจท่ีสำคัญอีกประการหน่ึงของสมเด็จพระไชยราชาธิราช คือการสงเสริมการคา ตางประเทศ เปนไปไดวาการทำสงครามกับเพ่ือนบานหลายคร้ัง ทำใหกรุงศรีอยุธยาลดความสำคัญ ทางการคาระหวางประเทศลง หลักฐานจีนสมัยราชวงศหมิง (พ.ศ. ๑๙๑๑ - พ.ศ. ๒๑๘๗) แสดงให เห็นวาการทูตในระบบบรรณาการหยุดชะงัก ไมมีการสงทูตไปยังราชสำนักจีนเลย นอกจากนั้น หลักฐานโปรตุเกสแสดงใหเห็นวาความสนใจของพอคาโปรตุเกสที่มีตอสินคาและการคาท่ีกรุงศรีอยุธยา ก็ลดลง โดยโปรตุเกสใหความสำคัญในการคากับพมามากกวา เพราะมะละกาซ่ึงอยูภายใตการปกครอง ของโปรตุเกสสามารถติดตอกับเมืองทาของพมาไดสะดวกกวาท่ีกรุงศรีอยุธยา นอกจากนี้ การเกิด เพลงิ ไหมพ ระนครศรอี ยธุ ยาเมอ่ื ปลาย พ.ศ. ๒๐๘๘ เปน เวลาถงึ ๓ วนั มบี า นเรอื นถกู ไฟไหม ๑๐,๐๕๐ หลงั ยอมมีผลกระทบอยา งมากตอการคา ระหวา งประเทศ แมวาสถานการณจะไมเอ้ืออำนวยตอการคานัก สมเด็จพระไชยราชาธิราชก็ยังทรงหาวิธีการ สงเสริมการคาและทำใหการเดินเรือสะดวกรวดเร็ว โดยโปรดใหขุดคลองลัดเพื่อยนระยะทางของแมน้ำ เจาพระยา ตั้งแตปากคลองบางกอกนอยปจจุบันไปถึงปากคลองบางกอกใหญซึ่งปจจุบันกลายเปน แมน ำ้ เจาพระยา สวนแมน้ำเจาพระยาเดมิ คอื คลองบางกอกนอ ย เพ่ือใหการคา มคี วามยตุ ธิ รรม สมเด็จพระไชยราชาธริ าชจงึ โปรดใหจ ัดระบบตราชั่ง โดยใชเครอ่ื ง ชงั่ ตวงที่ทางราชการรบั รองมาตรฐานในการซอื้ ขายขาวปลาอาหาร จากบันทึกของวันวลิตหรือเยเรเมียส ฟาน ฟลีต ซึ่งเปนผูจัดการสำนักการคาของบริษัทอินเดีย ตะวันออกของฮอลันดาท่ีกรุงศรีอยุธยาไดกลาววา สมเด็จพระไชยราชาธิราชทรงรักความยุติธรรม ทรง เกลียดและขจัดความชั่วราย มีพระทัยกวางขวาง สนพระทัยในวิทยาการสมัยใหม ทรงจางนักเผชิญ โชคชาวโปรตุเกสเปนองครักษ ๑๒๐ คน และใหสอนทหารไทยใชปนไฟ ทรงทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา แมจ ะทำสงครามหลายคร้งั แตพ ระองคกท็ รงทำใหบา นเมอื งรงุ เรืองและราษฎรรำ่ รวย

หลังจากเสด็จกลับจากเชียงใหมในสงครามครั้งท่ี ๒ สมเด็จพระไชยราชาธิราชก็เสด็จสวรรคต ในปลาย พ.ศ. ๒๐๘๙ โดยถูกทาวศรีสุดาจันทรพระสนมเอกวางยาพิษผสมในนมโคใหเสวย พระองค ไมมีพระราชโอรสธิดาที่เกิดจากพระมเหสี แตมีพระราชโอรสที่เกิดแตทาวศรีสุดาจันทร ๒ องค คือ พระยอดฟากับพระศรีศิลป เมื่อพระองคสวรรคต พระยอดฟาพระชนมายุ ๑๑ พรรษา ไดครอง ราชสมบัตติ อ โดยมที าวศรีสุดาจันทรเ ปน ผูสำเร็จราชการ วฒุ ชิ ยั มลู ศิลป เอกสารอางองิ จอมเกลาเจาอยูหัว, พระบาทสมเด็จพระ. พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา เลม ๑. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๔๒. ปนโต, เฟอรดินันต เมนเดช. “การทองเท่ียว การเดินทาง และการผจญภัยของเฟอรดินันต เมนเดช ปนโต.” ใน รวมเร่ืองแปล หนังสือและเอกสารทางประวัติศาสตร ชุดที่ ๓. นันทา วรเนติวงศ, แปล. กรุงเทพฯ: กรม ศิลปากร, ๒๕๓๘. พระราชพงศาวดารกรุงศรอี ยุธยาและพงศาวดารเหนือ เลม ๑-๒. พระนคร: องคก ารคา ครุ ุสภา, ๒๕๐๔. ฟลอรีช, มาเรีย ดา กงไซเซา. ชาวโปรตุเกสและสยามสมัยคริสตศตวรรษที่ ๑๖. มธุรส ศุภผล, แปล. กรุงเทพฯ: ออรค ดิ , ๒๕๔๗. ราชพงศาวดารกรุงกัมพูชา ฉบับหอสมุดแหงชาติ. นายพันตรี หลวงเรืองเดชอนันต (ทองดี ธนรัชต), แปล. พระนคร: แพรพิทยา, ๒๕๑๓. วนั วลติ . พงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั วนั วลติ พ.ศ. ๒๑๘๒. วนาศรี สามนเสน, แปล. กรงุ เทพฯ: ภาควชิ าประวตั ศิ าสตร มหาวิทยาลยั ศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร, ๒๕๒๓. ศุภวัฒย เกษมศรี, พลตรี ม.ร.ว. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับเยเรเมียส ฟาน ฟลีต และผลงานคัดสรร. กรุงเทพฯ: สมาคมประวัติศาสตรในพระราชูปถัมภ สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมาร,ี ๒๕๕๒. สงวน โชติสขุ รัตน. สารคดจี ากลานทอง ประวัติศาสตรล านนาไทย. พระนคร: โอเดยี นสโตร, ๒๕๐๓. สิลา วีระวงส. ประวัตศิ าสตรลาว. สมหมาย เปรมจติ ต, แปล. กรุงเทพฯ: มตชิ น, ๒๕๔๐. Simms, Peter and Sanda. The Kingdoms of Laos, Six Hundred Years of History. Surrey: Curzon, 1999. Wyatt, David K. Thailand: A Short History. Second Edition. New Haven: Yale University Press, 2003.

พระพุทธรปู ปางปลงอายุสงั ขาร อุทศิ พระราชกุศลถวายสมเด็จพระแกวฟา สรา งในรชั กาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจา อยูหวั ปจจบุ ันประดิษฐานภายในหอราชกรมานสุ ร วัดพระศรีรัตนศาสดาราม

สมเด็จพระแกว ฟา (สมเด็จพระยอดฟา ) สมเด็จพระแกวฟา หรือสมเด็จพระยอดฟา ทรงเปนพระมหากษัตริยรัชกาลท่ี ๑๔ แหง กรุงศรีอยุธยาในราชวงศสุพรรณภูมิ เปนพระราชโอรสของสมเด็จพระไชยราชาธิราช (ครองราชย พ.ศ. ๒๐๗๗-พ.ศ. ๒๐๘๙) กับทาวศรีสุดาจันทรพระสนมเอกฝายซาย ประสูติประมาณ พ.ศ. ๒๐๗๙ มีพระอนุชาพระองคหน่ึงพระนามวา พระศรศี ลิ ป พระชันษาออ นกวา พระองค ๖ ป เม่ือไดทรงครองราชยสืบตอจากสมเด็จพระราชบิดาใน พ.ศ. ๒๐๘๙ น้ัน สมเด็จพระแกวฟามี พระชนมายุเพียง ๑๑ พรรษา พระราชพงศาวดารบันทึกวา “นางพระยาแมอยูหัวศรีสุดาจันทร ผูเปน สมเด็จพระชนนีชวยทำนุบำรุงประคองราชการแผนดิน” สถานการณการเมืองในราชสำนักขณะนั้น คงจะไมม่ันคงนัก พระเฑียรราชาเชื้อพระวงศฝายสมเด็จพระไชยราชาธิราชซ่ึงนาจะเปนกำลังสำคัญใน การชวยวาราชการแผนดินได กลับเกรงราชภัย เสด็จไปทรงผนวชท่ีวัดราชประดิษฐานตลอดรัชกาล ของสมเดจ็ พระแกว ฟา พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับเยเรเมียส ฟาน ฟลีต วา สมเด็จพระแกวฟาโปรดการ ลาสตั ว “ทรงมาไปตามปาตามทุงและไรน า ชนชา ง ทรงพระแสงฝกหดั ขัตติยวิชา” นอกจากนยี้ งั บนั ทกึ วา “ในรัชกาลของพระองคบานเมืองอุดมสมบูรณทุกแหงหน มิไดอดอยากแหงแลง” แตพระราช- พงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยาฉบบั ตา งๆระบสุ อดคลอ งตอ งกนั วา เมอื่ ทรงครองราชยไ ดไ มน าน เกดิ นมิ ติ รา ย หลายประการ เม่ือคร้ังที่สมเด็จพระแกวฟาเสด็จออกสนาม ทรงใหชนชาง งาชางพระยาไฟหักเปน ๓ ทอน เวลาค่ำชางตนพระฉัททันตรองเปนเสียงคนรองไห ประตูไพชยนตรองเปนอุบาทวเสมือน หนง่ึ เปน ลางรา ยท่บี อกเหตทุ ่จี ะบังเกิดขึ้นแกยวุ กษัตริยพ ระองคนี้ เหตุเกิดเนื่องจากทาวศรีสุดาจันทรพระชนนีผูสำเร็จราชการภายในพระราชวังไปมีความสัมพันธ ฉันชูสาวกับพันบุตรศรีเทพผูเฝาหอพระ ทาวศรีสุดาจันทรเลื่อนพันบุตรศรีเทพใหเปนขุนชินราชรักษา หอพระขา งใน และตอ มากใ็ หเ ปน ขนุ วรวงศาธริ าช เมอื่ พระนางทรงครรภก บั ขนุ วรวงศาธริ าชแลว จงึ ได คิดอานยกขุนวรวงศาธิราชเปนพระเจาแผนดิน โดยอางวาสมเด็จพระแกวฟาพระโอรสน้ันยังทรง พระเยาวนัก สนพระทัยแตจะเลน พระสติปญญาไมพอที่จะวาราชการแผนดิน “เราคิดวาจะใหขุน วรวงศาธิราชวาราชการแผนดิน กวาราชบุตรเราจะจำเริญวัยข้ึน” เมื่อขุนวรวงศาธิราชไดเปนพระเจา แผนดินแลว ใน พ.ศ. ๒๐๙๑ ขุนวรวงศาธิราชก็สำเร็จโทษสมเด็จพระแกวฟา ณ วัดโคกพระยา สวน พระศรีศลิ ปพ ระอนชุ ามีพระชนมายุเพยี ง ๗ พรรษา จึงไมไดถกู ประหารไปในคราวนนั้

จดหมายเหตุโหรระบุวา พระแกวฟาถูกสำเร็จโทษ วันอาทิตยข้ึน ๕ ค่ำ เดือน ๘ ปจอ จ.ศ. ๙๑๐ ตรงกับวนั ที่ ๑๐ มิถนุ ายน พ.ศ. ๒๐๙๑ ทรงอยูในราชสมบตั ิ ๒ ปเ ศษ พระชนมายุได ๑๓ พรรษาเศษ สกุ ัญญา บำรุงสุข เอกสารอางองิ คำใหการชาวกรุงเกา คำใหการขุนหลวงหาวัด และพระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์ ฉบับ หอสมดุ แหงชาติ. พระนคร: คลังวทิ ยา, ๒๕๐๗. พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา เลม ๑. กรุงเทพฯ: คลงั วทิ ยา, ๒๕๑๖. วรรณกรรมสมัยรัตนโกสินทร เลม ๓ (หมวดศาสนจักร) สังคีติยวงศ. กรุงเทพฯ: กองวรรณคดีและประวัติศาสตร, ๒๕๔๕. ศุภวัฒย เกษมศรี, พลตรี ม.ร.ว. พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับเยเรเมียส ฟาน ฟลีต และผลงานคัดสรร. กรงุ เทพฯ: สมาคมประวัตศิ าสตรในพระราชปู ถมั ภ สมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ าฯสยามบรมราชกุมาร,ี ๒๕๕๒. หนงั สอื พระราชพงษาวดาร ฉบบั พมิ พ ร.ศ. ๑๒๐. กรงุ เทพฯ: มตชิ น, ๒๕๕๐.

สมดุ ไทยพระราชพงศาวดารกรุงศรอี ยุธยาฉบบั หลวงประเสรฐิ อกั ษรนติ ์ิ

ขนุ วรวงศาธิราช ขุนวรวงศาธิราชเปนขุนนางไทยสมัยอยุธยา ในรัชกาลสมเด็จพระไชยราชาธิราช (พ.ศ. ๒๐๗๗-พ.ศ. ๒๐๘๙) และรัชกาลสมเด็จพระยอดฟา (แกวฟา) (พ.ศ. ๒๐๘๙ - พ.ศ. ๒๐๙๑) ได เล่ือนยศและตำแหนงดวยการสนับสนุนของทาวศรีสุดาจันทรพระสนมเอกของสมเด็จพระไชย ราชาธิราชและเปนพระมารดาของสมเด็จพระยอดฟา ขุนวรวงศาธิราชครองราชสมบัติอยูเพียงไมนาน กถ็ ูกเจา นายและขนุ นางกลมุ หน่งึ จับตวั ประหารชีวิตพรอ มกับทา วศรสี ุดาจนั ทรและธิดา ประวัติและเรื่องราวของขุนวรวงศาธิราชปรากฏในพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาทุกฉบับ เชน ฉบับพระราชหัตถเลขา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) ฉบับจักรพรรดิพงศ (จาด) ฉบับสมเด็จพระ พนรัตน วัดพระเชตุพนฯ ฉบับของบริติชมิวเซียม ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์ ฯลฯ รวมทั้งปรากฏ ในจดหมายเหตุโหรและบันทึกของชาวตางชาติ เชน เฟอรนาว เมนเดส ปนโต (Ferñao Mendes Pinto) ชาวโปรตเุ กสทเ่ี ดนิ ทางทอ งเทยี่ วผจญภยั เขา มากรงุ ศรอี ยธุ ยาในรชั กาลสมเดจ็ พระไชยราชาธริ าช เยเรเมียส ฟาน ฟลีต (Jeremias van Vliet) ซ่ึงเขามาประจำอยูท่ีสถานีการคาของบริษัทอินเดีย ตะวันออกของฮอลันดาในกรุงศรีอยุธยา รัชกาลสมเด็จพระเจาปราสาททอง (พ.ศ. ๒๑๗๒ - พ.ศ. ๒๑๙๙) ซ่งึ เน้ือความในเอกสารดงั กลาวจะแตกตา งกนั ในรายละเอยี ดและวันเวลา ขนุ วรวงศาธริ าชเดมิ เปน พนกั งานรกั ษาหอพระขา งหนา ในพระราชวงั กรงุ ศรอี ยธุ ยา มบี รรดาศกั ด์ิ เปนพันบุตรศรีเทพ เมื่อสมเด็จพระไชยราชาธิราชสวรรคตใน พ.ศ. ๒๐๘๙ พระยอดฟา พระราชโอรส ของพระองคกับทาวศรีสุดาจันทรพระสนมเอก เสด็จข้ึนครองราชสมบัติ ขณะมีพระชนมายุเพียง ๑๑ พรรษา ยังไมทรงสามารถวาราชการได ทาวศรีสุดาจันทรพระชนนีจึงเปนผูสำเร็จราชการ เรียกกัน ทัว่ ไปวา แมอ ยูหวั ศรสี ุดาจันทร ทาวศรีสุดาจันทรพบกับพันบุตรศรีเทพท่ีหอพระขางหนา เกิดพอใจรักใคร จึงมีพระเสาวนียให พระยาราชภกั ดีสับเปลยี่ นตำแหนง ราชการใหขนุ ชินราชรกั ษาหอพระขางในไปเปนพนั บุตรศรเี ทพรักษา หอพระขา งหนา แตง ตง้ั พนั บตุ รศรเี ทพเปน ขนุ ชนิ ราชรกั ษาหอพระขา งใน เพราะเหตวุ า เปน ขา หลวงเดมิ จะไดรับราชการใกลชิดพระองคยิ่งข้ึน ตอมาเม่ือทรงครรภกับขุนชินราช จึงดำริจะยกราชสมบัติให แลวใหเลอื่ นขุนชนิ ราชขึน้ เปนขนุ วรวงศาธิราช ปลกู จวนใหอยูทรี่ มิ ศาลาสารบัญชใี กลกำแพงพระราชวงั ใหสิทธิ์ในการเกณฑและคุมกำลังคน รวมทั้งใหน่ังวาราชการท่ีจวนในวังตรงประตูดินริมตนหมัน เพื่อ ใหขุนนางทั้งหลายรับรูและเกรงกลัวในอำนาจ เม่ือขุนนางผูใหญ คือพระยามหาเสนา เปนหวง ราชการแผนดิน จึงถูกทาวศรีสุดาจันทรกำจัด แลวมีพระเสาวนียใหตั้งขุนวรวงศาธิราชวาราชการ แผน ดนิ แทน โดยอา งเหตวุ าพระยอดฟายงั ทรงพระเยาวแ ละเหตกุ ารณทางหัวเมอื งเหนอื ยงั ไมสงบ