Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore หนังสือเรียน-สังคมศึกษา มัธยมปลาย(สค 31001)

หนังสือเรียน-สังคมศึกษา มัธยมปลาย(สค 31001)

Description: หนังสือเรียน-สังคมศึกษา มัธยมปลาย(สค 31001)

Search

Read the Text Version

143 รัชสมัยสมเดจ็ พระนงั่ เกลา เจา อยูหวั รชั กาลที่ 3 แหงกรุงรัตนโกสินทรท รงมีพระปรชี าสามารถ ในดาน เศรษฐกิจ การคลงั มาตัง้ แตย งั มิไดเสด็จข้ึนครองราชย ทรงกํากับดูแลพระคลังมหาสมบัติและกรมทา ในสมัย พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลา นภาลยั รัชกาลท่ี 2 พระราชบดิ าของพระองค ทัง้ ยงั ทรงแตงสําเภาไปคา ขาย ในเมอื งจีน จนไดร บั พระนามท่ีพระราชบดิ าทรงเรยี กยกยอ งวา “ เจา สัว” ในสมัยพระบาทสมเดจ็ พระนงั่ เกลา เจาอยหู ัว ทรงตง้ั ระบบเจาภาษนี ายอากร รบั ประมลู ไปจัดเก็บภาษี สงแกร าชการ ทาํ ใหร ายไดแ ผน ดนิ สงู มากขึน้ นอกจากน้ียงั ทรงโปรดเกลา ฯใหรวบรวมพระราชทรัพย ไวใชใน ราชการแผนดินเมอื่ ยามจาํ เปน เรียกวา “ เงนิ ถงุ แดง” ซงึ่ ในเวลาตอ มาพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจาอยหู วั ทรงใชเงินถงุ แดงจายคา ปรบั ใหก บั ฝร่ังเศส ดังท่ีพระบาทสมเด็จพระนงั่ เกลาเจาอยหู วั ทรงมีพระราช ดาํ รสั คาดการณไวก อนสวรรคต ความวา “การศึกสงครามขา งญวน ขา งพมา กเ็ ห็นจะไมมีแลว จะมีแตขาง พวกฝรง่ั ใหร ะวงั ใหดีอยา เสยี ทแี กเขาได การงานสงิ่ ใดของเขาทีม่ ีควรจะเรียนรํา่ เอาไวก็เอาอยา งเขา แตอ ยา ให นับถือเลื่อมใสไปทเี ดียว” พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 4 ทรงมีพระปรีชาสามารถในการรับมือกับชาติ ตะวันตก ดวยการปรบั ปรุงประเทศ ทรงวางรากฐานโดยการยอมรบั ความเจรญิ กา วหนาแบบอารยประเทศ มาใชใ นสยาม พระองคท รงทําสนธสิ ัญญาเบาวร่ิงกบั องั กฤษ ในป พ.ศ. 2398 สงผลใหการคากับตางประเทศ เจริญรงุ เรอื ง ทรงอนญุ าตใหป ระชาชนบกุ เบกิ ทีด่ นิ สําหรบั การประกอบอาชพี และสรา งผลผลิตทางการเกษตร เพื่อการคากับตางประเทศมากข้ึน โดยเฉพาะ ขาว กลายเปนสินคาออกท่ีสําคัญของสยาม พระองคทรง ลดหยอ นการเกณฑไพร ทํางานหลวง และงดเวนการเกณฑแรงงานในฤดูทํานา เพื่อใหราษฎรมีเวลาในการ ประกอบอาชีพอยา งเตม็ ท่ี สมัยพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจา อยูหัว รัชกาลท่ี 5 ทรงดาํ เนนิ นโยบายปฏิรปู ระบบเศรษฐกจิ ของไทยไปในทศิ ทางทเ่ี อื้อประโยชนสูงสุดแกประชาชน และสอดคลองกับระบบสากล พระองคทรงรวมศูนย การจัดเก็บเงินรายไดของหนวยงานราชการตาง ๆ โดยการจัดต้ัง “หอรัษฎากรพิพัฒน” ข้ึนใน พ.ศ. 2416 และไดยกเลกิ ระบบเจา ภาษีนายอากร พรอมทั้งจดั ทาํ งบประมาณแผนดนิ ขึ้นเปน ครัง้ แรก นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ไดทรงปรับปรุงผลผลิตดานการเกษตร โดยจัดตั้งหนวยงานดูแล เชน กรมขาว กรมปาไม กรมท่ีดิน กรมชางไหม และพระองคทรงสงเสริมกิจการ อุตสาหกรรมแบบใหม เชน ตั้งโรงเล่ือยจักรในภาคกลาง ต้ังเหมืองแรในภาคใต และทําปาไมในภาคเหนือ ดา นการคมนาคมพระองคทรงโปรดใหต ดั ถนนในเขตราชธานี ขุดขยายคลองเช่ือมหัวเมืองตาง ๆ และท่ีสําคัญ คือ พระองคทรงโปรดใหสรางทางรถไฟไปสูภูมิภาคที่หางไกล เชนทางรถไฟจากกรุงเทพฯ ไปยังเมือง นครราชสมี า ในดา นการคา กบั ตางประเทศ พระองคท รงใหการสนับสนุนอยางเต็มท่ี โดยการเปดประเทศให ชาวตางชาตเิ ขามาคาขาย สําหรบั ในปจจบุ นั น้ี พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช (รัชกาลที่ 9) ทรงพระราชทาน โครงการหลวงและโครงการตามแนวพระราชดาํ รใิ หกบั ราษฎรเพอ่ื นําทรพั ยากรธรรมชาตมิ าใชใหเ กดิ ประโยชน สูงสุดและย่ังยืน นอกจากน้ียังมีแนวคิดหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และเกษตรทฤษฎีใหม ซึ่งเปน แนวทางทจ่ี ะสง เสริมใหมีการผลติ ที่พอเลย้ี งตัวได โดยเนนที่ตนเอง ครอบครัว ชุมชน ไปจนถึงระดับประเทศ

144 หลกั ปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียงและเกษตรทฤษฎีใหมสงผลใหประชาชนไทยมีความเปนอยูที่ดีข้ึนและยัง ชวยกระตุน ภาวะเศรษฐกจิ ของชาติใหดีขึ้นดวย ในรัชกาลปจจุบัน สมเด็จพระเจาอยูหัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร ทรงไดสานตอ พระราชปณิธานของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดชในโครงการตา ง ๆ เพือ่ ใหประชาราษฎร ดาํ เนนิ ชวี ติ ทด่ี ีใหอยรู ม เย็น นอกจากแนวพระราชดําริของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชแลว ยังมีพระราช เสาวนยี ของสมเดจ็ พระนางเจา สริ ิกติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ ท่ีทรงพระราชทานใหกบั ปวงชนชาวไทย โดยเฉพาะ ดา นการสง เสรมิ ใหป ระชาชนในทอ งถ่นิ ทวั่ ทกุ ภูมภิ าคมีอาชีพ เชน ทรงกอต้ังมูลนิธิสงเสริมศิลปาชีพฯ เพื่อให ประชาชนทม่ี ฝี ม อื ดานงานหัตถกรรมไดส รางผลงาน และจําหนายหารายไดใหกับครอบครัว ดวยน้ําพระราช หฤทัย ของทั้งสองพระองคที่ทรงมีตอปวงชนชาวไทย สงผลใหพสกนิกรจงรักภักดี และซาบซึ้งในพระมหา กรณุ าธิคุณนับตง้ั แตทรงขนึ้ ครองสิรริ าชสมบัติ จวบจนปจจุบันนี้ 3. ดา นการเสรมิ สรา งสงั คมการศกึ ษาและศาสนา ในอดีตสถาบันพระมหากษัตริยมีบทบาทในการเสริมสรางสังคมไทยใหมีรูปแบบสอดคลองกับ การเมอื งการปกครอง ในบรบิ ทของปจจยั ตาง ๆ ทง้ั จากภายในและภายนอกประเทศ วิถชี วี ติ ในสังคมไทยเปน สังคมที่มีระดับชนชั้นแมจะไมเขมงวดเครงครัดเหมือนอินเดียแตก็ทําใหคนไทยมีบทบาทหนาท่ีตางกันและ ไดร บั การปฏิบัตทิ ี่ไมเ ทาเทียมกนั พระมหากษัตรยิ ในสังคมไทยนน้ั ทรง ไวซงึ่ อํานาจอธิปไตย มีพระราชอํานาจ เปน สทิ ธิ์ขาดในการปกครองประเทศ สังคมจะดีมีสุขมีความเปนธรรมหรือเดือดรอนอยางไรจึงขึ้นอยูกับองค พระมหากษัตรยิ ซ่ึงเปนผูก าํ หนดระบบแหงสังคมขึ้นและใชพระราชอํานาจบังคับการใหเปนไปตามระบบนั้น เมื่อพระมหากษตั รยิ ทรงมพี ระราชปณธิ านในอนั ทีจ่ ะให มคี วามเปน ธรรมและความผาสุกในสังคมแลว สังคมก็ มี ความเปนธรรมและความสขุ จากหลกั ศลิ าจารกึ ของพอ ขุนรามคําแหง แหง กรงุ สโุ ขทัย สงั คมไทยในสมัยของ พระองคแบงชนช้ัน ออกเปนสอง คือชนช้ันสูงอันอยูในตระกูลสูงซ่ึงเรียกวา “ลูกเจาลูกขุน” หน่ึงและชน ธรรมดาสามญั ซ่งึ เรยี กวา “ไพร” หรือ “ไพรฟ า ” หน่งึ มิไดกลาวถึงชนช้นั อ่นื ใดอีกเลย ในศลิ าจารกึ หลักนนั้ จะกลา วถงึ ชนสวนอ่ืนก็มแี ตพ ระสงฆ ซึง่ อยูในฐานะเปนทเ่ี คารพของคนท้งั ปวงตั้งแตอ งคพ ระมหากษัตรยิ ล งมา แ ล ะ พ ร ะ ส ง ฆ ใ น พ ร ะ พุ ท ธ ศ า ส น า น้ั น เ ป น ผู ที่ อ อ ก ไ ป แ ล ว จ า ก สั ง ค ม ใ น ช ว ง ส มั ย แ ร ก ข อ ง ก รุ ง สุ โ ข ทั ย พระมหากษัตรยิ ป กครองบานเมืองดว ยหลักคดิ ระหวา ง บดิ ากบั บตุ ร แตใ นชวงหลังมีความเปนธรรมราชาเพิ่ม ยงิ่ ข้ึนเพราะไดร บั พระพุทธศาสนาจากลังกาและใชศาสนาเปนเคร่ืองมือในการสรางความสงบสุขในสังคมให ประชาชนฟงธรรมรักษาศีล บริจาคทาน และเปน แนวทางในการตรากฎหมายและตัดสินคดีโดยเฉพาะใน รชั สมยั ของพอขนุ รามคําแหงมหาราชและพระมหาธรรมราชาลไิ ท ในสมัยอยุธยาสังคมในสมัยน้ันแมจะมีชนชั้นสูงและชนช้ันตํ่าซึ่งมีฐานะตลอดจนสิทธิและหนาที่ แตกตา งกันก็ดี แตชนชั้นเหลา นนั้ ก็ไมมเี สถียรภาพแตอยางใดอาจเลอื่ นไหลลงมาจนถึงชนชั้นไพรและทาสหรือ ถูกยกข้ึนสงู เปนขนุ นางดว ยการกระทาํ ของตนเอง หรอื มาขน้ึ เปนเจาในระดับสูงขนึ้ ท่ีเรียกวา “การเฉลิมพระยศ” ก็ได ชนช้ันแตล ะกลุมกม็ บี ทบาทตา งกันและเออ้ื เฟอเกือ้ กลู กันดวยระบบมูลนาย ในสมัยของสมเด็จพระบรม ไตรโลกนาถทรงจัดตง้ั ระบบศกั ดนิ าขึ้นเพือ่ จัดระเบยี บสงั คมใหบุคคลมหี นาทแี่ ละความรับผิดรับชอบตามศักดิ์

145 กลาวคือ ผูมีศักดินาสูงก็จะตองรับโทษสูงหากทําผิดกฎหมายและศีลธรรมจรรยา เพราะถือวาเปนผูรับ ประโยชนส ูงกวาผูมีศักดนิ าต่าํ กวา ในยคุ นั้นศักดินาเปน ส่ิงทท่ี ุกคนมีประจําตัวอยู เพ่ือใชเ ปน เคร่ืองกาํ หนดสิทธิ์ และหนา ทใ่ี นสังคมอยางแนน อน ท่สี ําคัญคอื การจดั การดา นกาํ ลงั คนท่ีมีความจําเปนในการรักษาบา นเมืองและ ขยายดินแดน รวมท้ังการใชแรงงานเชนการกอสราง การผลิตและงานชางศิลปตาง ๆ ดังนั้นในรัชสมัยของ สมเด็จพระรามาธบิ ดที ี่ 2 ทรงโปรดใหมีการจัดทําบัญชีไพรพลเพื่อควบคุมการเกณฑคนทํางานในระบบไพร และการพระราชสงคราม แตมาถงึ สมยั อยุธยาตอนปลายปญหาการหลบหนีสงั กดั ของกําลังพลจากไพรหลวง ไปเปนไพรส มทีเ่ ปน งานที่เบากวา และมอี ิสระมากกวา ทําใหทางราชการไมส ามารถควบคุมกําลังพลในหัวเมือง ตา ง ๆ ไดแ ละพระมหากษัตริยยงั ตอ งแบงคนใหเ จา นายในการต้ังกรม จึงกลายเปนปญหาหน่ึงที่สงผลในตอน เสียกรงุ เมื่อสมเดจ็ พระเจา ตากสินทรงกอบกเู อกราชไดแ ลวทรงใชวิธีสง คนสนทิ ไปควบคุมหัวเมืองเหลา นัน้ และ เขมงวดกวดขันในการสักเลกเพอื่ ปอ งกนั ไพรห ลวงหลบหนีดวยเปนเวลาท่บี า นเมืองอยใู นระหวางอันตรายเพิ่ง กอบกู เอกราชคืนมาได ทั้งประสบความเสยี หายอยางใหญหลวง ผูคนหลบหนีเขาปามากมาย ที่ถูกกวาดตอนไป พมากม็ ีมาก นอกน้ันตางก็พยายามเอาตัวรอด โดยการแตกเปนกกเปนเหลาแยงชิงอํานาจกันครั้นกูกรุงศรี- อยธุ ยากลบั คืนมาไดก็ยังตองระมดั ระวงั ภัยจากพมา ทจี่ ะมาโจมตีอกี การควบคมุ กําลังคนจึงมีความสําคัญมาก เพราะหากมีผูคนนอย ก็จะทําใหพายแพแกขาศึกศัตรูได จนถึงสมัยตนรัตนโกสินทรรัชสมัยของสมเด็จ- พระพุทธยอดฟาจฬุ าโลกการควบคุมไพรพล ทําไดอ ยางมีประสทิ ธิภาพข้ึนและมีจํานวนพลเมืองมากขึ้นจึงทํา ใหส ามารถลดเวลาในการเขา รบั ราชการ (อยูเวร ) จากปล ะ 6 เดือนทเ่ี รียกวา เขา เดือนออกเดือนเหลือเพียง 4 เดอื นหรอื เขา รบั ราชการ 1 เดอื นพกั 2 เดอื น และลดลงไดอ กี เปนเขาเวร 1 เดือนและออกเวร 3 เดือนคือรับ ราชการเพียงปล ะ 3 เดอื น ตอ มาจายเปนเงนิ แทนการเขา เวรได ในอัตราเดือนละ6 บาท ปละ 18 บาท สาํ หรบั ไพรส มน้ัน ใหเ ขา มารบั ราชการดว ยเชนกนั ปล ะ 1 เดอื น หรือจายเปน เงนิ ปละ 6 บาท สงผลดีตอประชาชนทม่ี ี เวลาไปประกอบอาชพี ของตนเองไดสะดวกขนึ้ ทาํ ใหเ กิดการจางงานแทนการใชแ รงงานไพร กลุมชนชน้ั ทาส ในสมัยรัตนโกสินทรม ี 7 ประเภทคอื 1. ทาสสนิ ไถ คอื ทาสทไี่ ถห รอื ซื้อมาดว ยทรพั ย 2. ทาสในเรอื นเบี้ย คอื เด็กทเี่ กิดมาในขณะท่ีพอ แมเ ปน ทาส 3. ทาสที่ไดม าจากฝา ยบดิ ามารดา คอื ทาสท่ไี ดรบั เปน มรดกสบื ทอด 4. ทาสทา นให คือ ทาสทมี่ ผี ยู กให 5. ทาสทไ่ี ดเนื่องมาจากนายเงนิ ไปชว ยใหผ ูน ้ันพนโทษปรบั 6. ทาสทีม่ ลู นายเลีย้ งไวใ นยามขา วยากหมากแพง 7. ทาสเชลยคือทาสทไ่ี ดมาจากสงคราม แมทาสจะเปนกลุมคนท่ีมีมูลนายคือนายทาสเล้ียงดูและคุมครองแตไมมีอิสระ นายทาสบางคน ปราศจากเมตตาทาสก็ถูกใชแรงงานและลงโทษเฆีย่ นตีทารุณ ท่ีเปน หญิงก็อาจถูกนายทาสลวงละเมิดหากเปน ลูกทาสทีเ่ กิดจากบิดามารดาทเี่ ปน ทาสก็ตกเปนทาสในเรือนเบี้ยต้ังแตแรกเกิดเปนท่ีนาเวทนา ดังนั้น ในสมัย พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาเจา อยหู ัว พระองคทรงมีพระราชดําริท่ีจะปลดปลอยให ไพรฟา ขาแผนดิน ของพระองคม ีอิสระและมเี กียรติภูมขิ องความเปนพลเมอื งท่มี ีอสิ รเสรี การยกเลิกระบบไพร และทาสน้ี ถือวา

146 เปนพระราชกรณกี ิจยท่ีสําคัญและไดยกยอง ในพระปรีชาสามารถและนํ้าพระทัยเมตตา และยังเปนบทบาท ตอสังคมไทยอันย่ิงใหญข องสถาบันพระมหากษัตรยิ  เพราะการยกเลิกระบบไพรเปน การแปลงสภาพของคน ไทยทงั้ มวลใหพ น จากสถานะของไพรมาเปน พลเมอื งที่สมบูรณ เนื่องจากระบบ ไพรม มี านาน พระองคจงึ ทรงมี พระบรมราโชบายทจ่ี ะยกเลิกระบบไพรในลักษณะคอ ยเปนคอ ยไป ทงั้ นี้ เพ่อื มิใหเ ปนการกระทบกระเทือนตอ ผลประโยชนทบ่ี รรดาพระราชวงศและขนุ นางไดรับจากระบบไพร โดยเริ่มจากการจัดต้ังกรมทหารมหาดเล็ก รักษาพระองค และ ต้ังกรมทหารหนารับสมัครทหารจากกลุม ไพรที่นายตาย จากนั้นทรงโปรดเกลาให ประกาศใช “พระราชบัญญตั ิทหาร’’ ลดเวลาใหพลทหารสมัครรับราชการเพยี ง 10 ป จนถงึ พ.ศ. 2431 จึงทรงตั้งกรมยทุ ธนาธิการเพอื่ จัดการทหารแผนใหม และใน พ.ศ. 2439 ก็ใหมกี ารจายเงินแทนการอยเู วรของ ไพรหลวง ปตอมากําหนดใหจายเงินแทนการสงส่ิงของของไพรสวยที่สุดคือ พ.ศ. 2448 โปรดเกลาใหตรา “พระราชบัญญัติเกณฑทหาร ร.ศ. 124’’ กําหนดใหชายฉกรรจทีมีอายุ 18 ปบริบูรณรับราชการในกอง ประจาํ การมกี าํ หนด 2 ป แลว ปลดไปอยใู นกองหนนุ (ผไู ดรับราชการทหารในกองประจาํ การแลว ) ถือเปนการ ยกเลิกระบบไพรที่มีมานานหลายศตวรรษไดสําเร็จ สวนในเร่ืองเลิกทาสก็ทรงใชวิธีการลดคาตัวทาสไป โดยลําดบั เวลาไมใหกระทบตอ กจิ การและผลประโยชนของผเู ปนนายทาสโดยประกาศใหมีการสํารวจทาสใน พ.ศ. 2417 แลวประกาศพระราชบัญญตั เิ กษียณอายุ ลูกทาส ลูกไทย ทาสท่ีเกิด พ.ศ. 2411 อันเปนปท่ีเสด็จ ขึ้นครองราชยเปนตนมาจนถึงอายุ 21 ป ใหพนจาก การเปนทาสทันที มีการตราพระราชบัญญัติทาส รัตนโกสินทร ศก 124 (พ.ศ. 2448) โปรดเกลาฯ ใหตรา“พระราชบัญญัติเลิกทาส” รัตนโกสินทร ศก 124 (พ.ศ. 2448) ในดานการศึกษา หลกั ฐานศิลาจารึกหลักท่ี 1 ที่แสดงถึงบทบาทของสถาบันพระมหากษัตริยที่มีตอ การศึกษาในสมัยสุโขทัยคือการท่ีพอขุนรามคําแหงทรงคิดคนอักษรไทยไดสําเร็จใน พ.ศ. 1826 โดยมี พัฒนาการของลักษณะตัวอักษรและปรับอักขรวิธีมาโดยลําดับจนเปนตัวอักษรในปจจุบันอํานวยประโยชน ในการจดบนั ทึกการสรา งสรรคตําราและสรรพวิทยาการโดยเฉพาะผลงานวรรณคดีอันไพเราะ ทําใหชาติไทย มีตัวอักษรใชเองทรงเปน ตนแบบของพระมหากษตั ริยทีท่ รงมีพระบรมราโชวาทสง่ั สอนประชาชนแมผานมากวา 700 ปแลว พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช (รชั กาลที่ 9) ก็ยังทรงถือเปนพระราชภาระทจ่ี ะ พระราชทานพระบรมราโชวาทเพื่อใหทง้ั ความรู ใหข อคิดเตือนใจเปนแนวทางดําเนินชีวิตแกประชาชนหลาย กลมุ หลายวารในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช พระมหาราชครู ไดแตงตําราเรียนภาษาไทยช่ือจินดามณี และสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดํารงราชานุภาพทรงพระนิพนธแบบเรียนเร็วเพ่ือใชสอนอานแก นักเรียนโรงเรียนประชาบาลในสมยั นนั้ ซึ่งกอ นหนา นั้นศนู ยก ลางของการศกึ ษาเลา เรยี นมีเพียง วดั สาํ หรับชาย และวังสาํ หรับหญิงเทา นั้น การศกึ ษาเลาเรียนจงึ เปนเรื่องเฉพาะตนทีต่ องขวนขวายแสวงหาครูอาจารยสอน เองตามสํานักอาจารยหรือกับพระที่วัด แลวยังมีการถายทอดความรูแกกันภายในครอบครัว สวนสตรีจาก ตระกลู ขนุ นางหรอื เจานายจึงถูกสงเขาไปถวายตัวเปนขาหลวงเพ่ือฝกฝนเรียนรูเร่ืองกิริยามารยาท และวิชา สําหรับผูหญิงเชนงานดอกไมใบตองกรองมาลัย ฝกฝนทําอาหารหวานคาว การเย็บปกถักรอยในตําหนัก เจา นายฝา ยในผูหญงิ นอ ยท่ีอานเขียนได พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงโปรดใหต้ังโรงเรียน สําหรับสามัญชนแหงแรกท่ีวัดมหรรณพาราม สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถก็ทรงโปรดใหสราง

147 โรงเรียนสําหรับสตรี เชนโรงเรียนจอมสุรางคอุปถัมภ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เปนตน ในสมัยรัชกาล พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช สมเด็จพระนางเจาสิริกิต์ิ พระบรมราชชินีนาถและ พระบรมวงศานุวงศสนพระทัย ทรงสงเสริมการศึกษาของชาติมาโดยสม่ําเสมอ โดยการจัดต้ังมูลนิธิการสอน ทางไกลผานดาวเทียมโรงเรียนไกลกังวลท่ีมีประโยชนมากเพราะชวยนักเรียนในโรงเรียนท่ีอยูหางไกลและ โรงเรียนทข่ี าดแคลนครใู หมีโอกาสเรยี นจากครูที่มีความสามารถอยางเทาเทียมกัน จัดตั้งโรงเรียนพระดาบส ทสี่ อนวิชาชพี งานชางแกผ ูดอ ยโอกาส และวทิ ยาลยั ในวังชาย วิทยาลยั ในวังหญิง ท่ีสอนวิชาชีพและศิลปะไทย เพอ่ื การนําไปประกอบอาชพี นอกจากนีพ้ ระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดชยังทรงเปนขวัญกําลังใจแกนิสิตนักศึกษา ของมหาวิทยาลัยตา ง ๆ โดยการเสดจ็ ไปพระราชทานปริญญาบัตรดว ยพระองคเ องในทุกมหาวิทยาลยั บางคร้ัง ไดทรงดนตรีในกิจกรรมของมหาวิทยาลัยและทรงมีพระราชปฏิสันถารกับนิสิตนักศึกษาโดยไมถือพระองค ท้ังยังทรง พระราชนิพนธเพลงประจํามหาวิทยาลัยพระราชทานใหอีกดวย เชน เพลงมหาจุฬาลงกรณของ มหาวิทยาลัยจุฬาลงกรณ เพลงยูงทอง ของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร และเพลงเกษตรศาสตรของ มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร เปนตน และยังทรงโปรดเกลาฯ ใหพระบรมวงศานุวงศฯ เสด็จไปพระราชทาน ปรญิ ญาบัตรแทนพระองคมาโดยตอ เน่อื ง และยงั ทรงปฏิบตั พิ ระองคเ ปนแบบอยางในการ ศกึ ษาเลาเรียนและ แสวงหาความรูอยางลุมลึกและกวางขวางและยังทรงมีพระมหากรุณาธิคุณพระราชทานความรูนั้น ๆ มาให ประชาชนของพระองคไดนําไปประพฤติปฏิบัติผานพระบรมราโชวาทและโครงการ ในพระราชดําริตาง ๆ ดังเชน โครงการเศรษฐกจิ พอเพียงท่ีทรงคณุ คา ตอชาวไทยและตอ ชาวโลกอยางย่ิง ทรงพระราชนิพนธหนังสือ เชน นายอินทรผูปดทองหลังพระ และพระมหาชนก โดยเฉพาะหนังสือมหาชนก ไดรวมศาสตรตาง ๆ ไว มากมายท่แี สดงถึงพระปรชี าสามารถในการที่ทรงนําสิ่งท่ีทรงศึกษาแลวน้ันมาบูรณาการกันไดอยางงดงามมี คณุ คา ยง่ิ ในการนําไปใชเ ปนแนวทางดําเนินชวี ิต ในดานศาสนาสถาบนั พระมหากษตั ริยนับแตอดีตถึงในปจจุบันไดใหความสําคัญมากท่ีสุดโดยเฉพาะ ชาตไิ ทยดาํ รงอยไู ดโดยไมมปี ญ หาวา พระมหากษัตริยท รงทาํ ลายลางราษฎรหรือคนท่ีมีความคดิ ตางทางศาสนา ดังทเี่ กิดขึน้ ในประเทศอื่น ๆ ก็เพราะพระมหากษัตรยิ ไ ทยทกุ พระองคทรงนับถอื พระพุทธศาสนาหลังพระราช พิธบี รมราชาภเิ ษกทเ่ี ปนพิธพี ราหมณแลวพระมหากษัตริยจะทรงประกาศพระองคทรงเปนพุทธมามกะและ ทรงเปนเอกอัครศาสนปู ภัมภก คอื ทรงรบั ทุกศาสนาไวในพระอุปถัมภท้ังสิ้น และเปนปจจัยท่ีสงเสริมใหชาว ไทยสว นใหญทม่ี คี วามแตกตางกนั ทางศาสนาตา งความเชอ่ื และศรทั ธาสามารถอยรู ว มกนั ไดอ ยางสงบสุข และมี ไมตรจี ิตตอกนั เปนเชนนี้มาแตสมัยสุโขทัยจนถึงปจจุบัน พระมหากษัตริยจึงทรงโปรดท่ีจะเสด็จไปในศาสน สถานและรวมอยูในพิธีกรรมของศาสนาตาง ๆ รวมท้ังการพระราชทานพระราชทรัพยเพื่อการทํานุบํารุง ศาสนาตา ง ๆ นั้นดวย

148 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดชทรงรับการถวายพระพร และถวายดูอาของผู้นําศาสนาต่าง ๆ ในดา นพระพุทธศาสนาพระมหากษตั ริยและพระบรมวงศานวุ งศแ ตโ บราณมาทรงถือเปนสําคัญในการ อุปถัมภคํ้าชูพระศาสนาท้ังการทํานุบํารุงพระอารามและศาสนสถาน การทํานุบํารุงพระธรรม คําสั่งสอน โดยการทรงนําพระธรรมน้ันมาปฏิบัติและนํามาเปนแนวทางในการปกครองบานเมืองและดูแลทุกขสุขของ อาณาประชาราษฎร ทรงรกั ษาพระธรรมคาํ สอนของพระพุทธองคดว ยการสรางพระอารามและศาสนสถาน ในสมัยสโุ ขทัยท่พี ทุ ธศาสนาลงั กาวงศรุงเรืองมีการสรางวดั เปนจาํ นวนมาก รูปแบบของสถาปต ยกรรม ก็ยดึ แบบลงั กาคือเจดยี ทรงระฆงั และในวดั หลายแหงมีชา งลอ มหรือเรยี กวาชา งรอบอยางคติของลงั กา แลว ยัง สง ผา นมาถงึ สมยั อยุธยาทีว่ ัดมเหยงคณใ นรชั กาลสมเดจ็ พระเจาสามพระยาซึ่งทรงมีความเก่ียวของกับสุโขทัย ทงั้ ในทางสายเลือดและการเก่ยี วดองเปน ญาติ เจดยี ป ระธานวัดมเหยงคณอ ยุธยา เจดยี ว ัดชางรอบ เมอื งกําแพงเพชร

149 เม่ือกรงุ ศรอี ยธุ ยามอี ํานาจเหนอื สโุ ขทัย สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถไดท รงใชส งิ่ กอ สรา งทางศาสนาแสดง สญั ลกั ษณข องความเปนผปู กครองโดยใชพ ระมหาธาตุหรอื เจดยี ท รงปรางคเปนเจดยี ประธานของวดั แทน พระปรางค์วัดจุฬามณีพิษณุโลก พระปรางค์วัดจฬุ ามณีพิษณุโลก สถาบนั กษัตรยิ ของกรุงศรอี ยุธยาไดร ับอิทธพิ ลของพระพทุ ธศาสนาลงั กาวงศจากสุโขทัยและจากศรีลังกา โดยตรงซึง่ จะเหน็ จากพระเจดียทรงระฆังท่ีเปนเอกลักษณทางสถาปตยกรรมของสมัยอยุธยาตอนกลางและ ชา งหลวงไดปรับรปู แบบมาเปน เจดยี เหลี่ยมยอมมุ ในสมัยอยธุ ยาตอนปลายงานสถาปตยกรรมเหลานี้ปรากฏ อยูในพระอารามอันใหญโตและงดงามท่ีราชทูต และพอคาชาวตะวันตกบันทึกไวในเอกสารรายงานหรือ จดหมายเหตุของตนเลาถึงความทุมเทใสพระทัยของพระมหากษัตริยท่ีทรงมีตอพระพุทธศาสนาโดยผาน ออกมาในรูปแบบความวจิ ิตรงดงาม มคี ณุ คา มีราคา ดวยพระราชศรัทธาอันมุงม่ันแรงกลาอยางแทจริง เชน ความงดงามใหญโตของวัดพระศรสี รรเพชญ วดั มหาธาตุ วดั ราชบูรณะ วัดพระราม และวดั ไชยวฒั นาราม ก เปนตน วัดพระศรีสรรเพชญ์ วดั พระราม

150 ในสมยั กรุงธนบรุ ีเปน ชว งกอบกฟู นฟเู ศรษฐกิจบา นเมอื งแมจะไมม กี ารสรางพระอารามปรากฏข้ึนนัก แตสมเด็จพระเจาตากสินก็ทรงเอาพระทัยใสในพระไตรปฎกที่สูญไปในคราวเสียกรุงเม่ือเสด็จไปตี นครศรีธรรมราชแลวก็ทรงขอยืมพระไตรปฎกจากเมืองนครศรีธรรมราชกลับมาคัดลอกแลวสงคืนตนฉบับ กลับไปดงั เดมิ เม่ือบา นเมอื งกลบั สงบเรียบรอยกวา เดมิ ในรัชสมัยของสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจฬุ าโลกมหาราช ไดทรงรเิ ร่มิ สรางและปฏสิ งั ขรณวดั เกาท้ังในกรุงเทพมหานครและยังทรงโปรดใหพระบรมวงศานุวงศกลับไป บรู ณปฏิสงั ขรณวดั สาํ คญั ในกรุงเกาอีกมากมายหลายวัด เชน วัดทองหรือวัดสุวรรณดาราราม วัดธรรมาราม วัดกษัตราธิราช เปนตน สวนกรุงเทพมหานครท่ีพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงตั้ง พระทัยท่จี ะฟน คืนกรงุ ศรีอยุธยาใหแกชาวไทยในดานพระพทุ ธศาสนาจงึ ทรงสรางวัด สําคญั ตา ง ๆ ใหเ หมอื นท่ี เคยมใี นสมัยอยธุ ยาเชน วัดพระศรีรตั นศาสดารามแทนวัดพระศรสี รรเพชญ ในพระราชวงั หลวง วดั สทุ ศั นเ ทพ- วรารามแทนวัดพนัญเชงิ เปนตนในดานพระธรรมทรงโปรดใหมีการสังคายนาพระไตรปฎกท่ีวัดมหาธาตุยุว- ราชรังสฤษด์ิ (ขณะน้ันช่ือวาวัดพระศรีสรรเพชญ) เร่ิมแตวันพุธ ข้ึน 15 ค่ําเดือน 12 ปวอก พ.ศ. 2331 เปน เวลา 5 เดอื น จึงเสร็จแลวใหจารเก็บรักษาเปนพระไตรปฎก ฉบับหลวง (ทองใหญ) สวนแบบทองชุบให จารแลว พระราชทานไปตามพระอารามหลวงท้ังส้ิน พระไตรปฎกในแบบทจี่ ารในสมุดไทยแบบทองใหญ ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช นอกจากการโปรดใหจัดพิมพ พระไตรปฎกพระราชทานแกใหวัดตาง ๆ และพระราชทานไปยังวัดไทยในตางประเทศแลวยังทรงใหมีการ จัดทาํ ในรูปแบบส่อื อิเล็กทรอนกิ สเพอ่ื สะดวกในการคน ควาโดยท่ัวไปอีกดวย บทบาทของสถาบันพระมหากษัตริยในดานการพัฒนาคณะสงฆนั้นก็มีอยูไมนอยที่ทรงมีพระราช ศรัทธาเสด็จทรงพระผนวชก็มีหลายพระองคแมในยามมีภยันตรายก็ทรงใชวิธีประนีประนอมโดยใชธงชัย พระอรหันตคือผากาสาวพัสตรเปนท่ีพ่ึง หลังเสียกรุงน้ันมีพระสงฆจํานวนมากยอหยอนในพระวินัยลง จนสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา จฬุ าโลกมหาราชทรงปรารภถึงพฤติกรรมของพระสงฆบางรปู ขณะนน้ั วา“เปน คนอา บัดสอพลอ ทาํ ใหเ สียแผนดิน” พระองคท รงแกไ ขปญ หาน้ีโดยใหสอบสวนและใหสึกออกเสียไมนอย และทรง ตรากฎพระสงฆในระหวาง พ.ศ. 2325 - 2341 มีถึง 10 ฉบับ ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลา เจา อยูหวั ทรงมพี ระราชศรทั ธาสรา งวัดจนมคี ํากลา วในทํานองวาผูท จ่ี ะเปนคนโปรดในรัชกาลที่ 2 ตองเปนกวี ในรัชกาลที่ 3 นั้นตองสรางวัดถวาย จึงจะเปนผูที่ทรงโปรดปราน แมพระองคจะไมทรงโปรดการตั้ง

151 ธรรมยุติกนิกายของพระอนุชา คือ วชิรญาณภิกขุ แตก็ทรงมีขันติธรรมอนุโลมใหทรงดําเนินการเผยแผ พระพุทธศาสนานิกายนี้ไดตอมาจนวชิรญาณภิกขุไดข้ึนครองราชสมบัติเปนพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา- เจาอยูหัวก็ทรงสงเสริมนิกายน้ีมากขึ้นและสรางพระอารามหลวงหลายแหง ใหพระสงฆในธรรมยุติกนิกาย ไดพํานักปฏิบัติธรรม เชน วดั บวรนิเวศวิหาร วัดราชาธวิ าส วดั กวศิ ราราม วัดเสนาสนาราม และวดั นเิ วศธรรม- ประวัติ เปนตน นอกจากน้สี ถาบันพระมหากษตั รยิ ย งั ทรงสง เสริมการสรางวรรณกรรมทางศาสนานับแตสมัยสุโขทัย มีไตรภูมิพระรวงของสมเด็จพระมหาธรรมราชาลิไทที่จูงใจใหคนประพฤติดีเพ่ือไดไปสูสรวงสวรรคและละ ความชวั่ เพอื่ ไมใ หไ ปสูอ บายภูมิ ในสมัยอยธุ ยามสี มาชกิ ของสถาบนั พระมหากษตั รยิ  พระบรมวงศานุวงศที่ทรง พระราชนิพนธส รรคส รา งวรรณกรรมทางศาสนาไวม ากมาย เชน ในสมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถทรงพระราช- นิพนธมหาชาติคําหลวงในคราวสรางวัดจุฬามณี ในรัชกาลสมเด็จพระเจาบรมโกศกรมหลวงเสนาพิทักษ (เจา ฟา ธรรมาธิเบศหรอื เจาฟากุง) ทรงแตนันโทปนันทสูตรคําฉันทและพระมาลัยคําหลวงในขณะทรงผนวช เปนตน นอกจากน้ีในสมัยสมเด็จพระนารายณพระองค ทรงมีพระราชปุจฉาวิสัชนากับพระพรหมมุนี วดั ปากนํา้ ประสบซ่งึ เปนพระอาจารยมีบันทึกถึงคําถามคําตอบดังกลาวที่นาศึกษาและเปนแนวทางในการมี พระราชปุจฉาของพระมหากษัตริยกับพระสงฆผูรูธรรมเชนที่ปรากฏในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหา ภูมิพลอดุลยเดช ทที่ รงมพี ระราชปจุ ฉาพระอริยสงฆหลายทา น เชน พระราชพรหมญาณ (หลวงพอฤาษีลิงดํา) หลวงปูแหวนสุจิณโณ หลวงปูฝนอาจาโร ฯลฯ เปนตน มีการบันทึกขอธรรมเหลานั้นไวเปนแนวทางให ประชาชนท่ัวไปไดศกึ ษาไดอีกดวย ในการชวยรักษาพระพุทธศาสนาในปลายกรุงศรีอยุธยาพระเจากิตติศิริราชสิงหไดสงราชทูตมาขอ พระสงฆจากกรุงศรีอยุธยาเพ่ือไปฟนฟูพระพุทธศาสนาในศรีลังกาท่ีขาดพระสงฆสืบตอในรัชกาลสมเด็จ- พระเจาบรมโกศทรงสงพระอุบาลี พระอริยะมุนีกับพระอันดับและสามเณรไปศรีลังกา สามารถอุปสมบท พระสงฆก วา 700 รปู และบรรพชาสามเณรไดเปนจํานวนมากในเวลาเพียง 3 ปทําใหพระพุทธศาสนานิกาย สยามวงศเกดิ ข้นึ ในศรีลังกา ต้ังแตน นั้ รปู หลอ ของพระอบุ าลีที่วดั บุพารามทป่ี ระเทศศรีลงั กา

152 4. ดา นการเสรมิ สรา งศลิ ปวัฒนธรรมและประเพณี ศิลปะมีรากศัพทต รงกับภาษาบาลีวาสปิ ป หมายถงึ ฝม ืออยางยอดเยีย่ มที่เปน การแสดงออกทาง ความคดิ ความชาํ นาญของมนษุ ย และบคุ ลกิ ภาพของผสู รา งสรรคค วามงดงามของงานทีถ่ ายทอดจติ วิญญาณ และความเชือ่ ของตนลงสอู ันงานอันเปนความพากเพียรของมนษุ ยซ งึ่ เรยี กวาวิจิตรศิลป วัด วงั เวียงเปน ศูนยร วมความเปน เลศิ ของศิลปะชาติไทย ศลิ ปะไทยมรี ากฐานความสัมพันธเชื่อมโยง ใกลช ิดกับคติความเช่ือและหลักธรรมในพระพุทธศาสนาทจี่ ะมหี ลกั คดิ ความเชอื่ ของศาสนาอ่ืนแทรกเขา มาจะมี บางก็เปนเพียงสวนปลีกยอยซึ่งบางคร้ังก็เกิดจากแนวพระราชนิยมในชวงเวลาใดเวลาหนึ่งเทาน้ัน สถาบัน พระมหากษตั รยิ มีหนาทห่ี ลกั ในการทํานุบาํ รุงพระศาสนาจงึ ไดน าํ เอาศลิ ปะมาใช เพ่ือวัตถุประสงคอันสําคัญนี้ ในพระอารามตา ง ๆ สวนพระราชวงั หลวงหรือพระบรมมหาราชวังท่ีเปนศูนยกลางของพระนครเพราะเปนท่ี ประทบั ขององคพระประมขุ ของแผน ดินก็ตองใหม คี วามโอโถงงดงามดว ยศิลปะอันประณตี เปน สดุ ยอดแหง งาน ชางทุกแขนง เพื่อสมกับพระราชฐานะและพระเกียรติยศ สวนเวียงน้ันก็มีความงามทางศิลปะท่ีประชาชน สามัญ ขนุ นางขาราชการ ท่ีเปนไพรฟ า ขา แผนดินสรรคส รา งขึ้นดวยความศรัทธา และเพื่อการใชสอยในวิถชี ีวิต ประจําวนั ซง่ึ มักจะคลอยตามพระราชนิยม ในภาวะที่กฎเกณฑของสังคมอนุญาตไวใหทําได ซึ่งตอมาในสมัย หลังก็มกี ารยกเวน กฎเกณฑตาง ๆ นั้นซึ่งบางประการก็เปนกฎมนเฑยี รบาลโดยเฉพาะในการสรา งวัด ก็ยกเวน ใหม อี าคารหลังคาซอ นช้นั ในวัดทส่ี ามญั ชนสรางได สถาบันพระมหากษัตริยมีบทบาทในการสงเสริมศิลปะในหลายแขนงปรากฏอยูท้ังในศาสนสถาน วัดวาอารามเปนที่เชิดหนาชูตาวาบานเมืองไทยเปนเมืองที่รํ่ารวยศิลปะ ท้ังดานสถาปตยกรรม จิตรกรรม งานประติมากรรมและประณีตศิลป ซงึ่ ตอ งใชงานชางในสาขาตาง ๆ ท่ีเรียกวา “ชางสิบหมู” ไดแกชางเขียน ชางแกะ ชางสลัก ชางปน ชางปูน ชางรัก ชางหนุ ชางบุ ชางกลึง และชา งหลอ นอกจากนี้ยังมีงานชางกระจก ชางทอง ชางครํ่า ชางไม ฯลฯ ซ่ึงแยกปลีกยอยเฉพาะทางไปอีกมากมายงานเหลาน้ีตองอาศัยสถาบัน พระมหากษตั ริยทรงเปนผอู ุปถัมภใหก ารสนับสนุนทั้งพระราชทรัพย พระราชทานยศศักดิ์ใหแกชางท่ี ทุมเท อทุ ิศตนใหง านนัน้ ๆ และการใหโอกาสไดแสดงผลงานในสถานทอี่ ันสาํ คัญ ซ่ึงในบางคร้ังพระมหากษัตริยและ พระบรมวงศานวุ งศก ท็ รงลงฝพระหตั ถใ นงานชา งงานศลิ ปะดว ยพระองคเ อง มีหลักฐานผลงานปรากฏเดนชัด อยูเปนจํานวนมากเชนงานบานประตูจําหลักไมที่วัดสุทัศนเทพวราราม งานหัวโขนช่ือพระยารักนอยและ พระยารกั ใหญเ ปนฝพ ระหตั ถของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลศิ หลา นภาลยั เปน ตน ในสมัยอยุธยางานศลิ ปะทเ่ี ปน สถาปต ยกรรมถกู ทําลายลงดวยสงคราม และกาลเวลาที่บานเมืองถูก ท้ิงรา งอยเู ปน เวลานานแมจ ะดรี บั การบูรณะปฏิสงั ขรณกไ็ มอาจคืนสภาพดังเดมิ ไดดวยขอ จาํ กัดวาวัดรา งนน้ั มีจาํ นวนมาก ขาดชางฝมือ ขาดกําลังทรัพยและวัสดุ ดังทที่ ราบกนั วาแมอิฐท่ีจะใชส รา งกาํ แพงกรงุ ธนบุรี ศรมี หาสมุทร และสรางวัดวาอารามก็ยังตองไปร้ือเอาอิฐเกามาจากคายโพธ์ิสามตนคายสีกุก และวัดตาง ๆ ในกรงุ ศรอี ยธุ ยา แตย งั พอมีบางสวนหลงเหลอื อยเู ปน ขอ ยืนยนั ถงึ บทบาทของพระมหากษัตริยในดานงานชาง ศิลปกรงุ ศรอี ยธุ ยาไดอยูพอสมควร สวนงานดานประณีตศิลปนั้นพอเห็นไดชัดจากงานเคร่ืองทองกรุ วัดราช บูรณะท่รี วมงานชา งสาขาตา ง ๆ ไวมากมาย งานประดบั มุกบานประตพู ระวิหารยอดที่งานฝมือชางประดับมุก

153 ช้ินเอกในรัชสมัยสมเด็จพระเจาบรมโกศทรงโปรดใหสรางข้ึนในการปฏิสังขรณวัดบรมพุทธาราม และบาน ประตพู ระมณฑปพระพทุ ธบาทและประตพู ระอโุ บสถวดั พระพุทธชนิ ราช ซึ่งสรางขนึ้ ในรัชกาลเดียวกนั พระพทุ ธรูปบุทองคาํ พระแสงขันธ์ พระมาลาทองถกั บานประตูวัดพระพุทธชินราช

154 บานประตวู ดั วหิ ารยอด (วดั พระศรีรัตนศาสดาราม) บานประตูวดั พระพทุ ธบาท จังหวดั สระบุรี บานประตูประดับมกุ หอพระมณเฑียรธรรมวดั พระศรีรัตนศาสดาราม หลงั เสียกรงุ ชา งฝม ือของกรุงศรอี ยธุ ยาเสยี ชีวิตลงในการรบบา ง ถูกขา ศกึ กวาดตอ นไปบางเหลือตัวอยู นอยเต็มที ในสมยั กรงุ ธนบรุ กี ใ็ ชง านชางตา ง ๆ เพียงสังเขปดว ยอยูในภาวะท่ีตองระวังขาศึกศัตรู ขาดคนและ กําลังพระราชทรัพย ในสมัยรัตนโกสินทร สมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงโปรดใหรวบรวม ชางฝมือดา นตา ง ๆ สรา งพระบรมมหาราชวงั และพระอารามหลวงตาง ๆ ในสภาพท่ีเพิ่งผานภาวะวิกฤตเสีย กรุงมาเพียง 15 ป และทําสงครามเกา ทัพมาเพยี งไดไมนาน แตพระองคก ็สามารถจําลองกรุงศรีอยุธยามาไวที่ กรงุ เทพมหานครไดเ ปน ผลสาํ เร็จ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม พระบรมมหาราชวัง

155 ในการนสี้ มเด็จกรมพระราชวังบวรมหาสรุ สงิ หนาททรงมสี ว นสงเสริมในการฟนฟงู านชางศิลปอยุธยา เปน อยางมากโดยทรงเสาะหาชางหลวงอยธุ ยาท่ยี งั เหลอื อยใู หเขา มาอยูในสังกัดชางวังหนา ซ่ึงได ฝากผลงาน พระอโุ บสถวดั สุวรรณดาราราม (วัดทอง) ไวท ก่ี รงุ เกา พระอโุ บสถวดั สุวรรณดาราราม ในดานงานจิตรกรรมในสมัยกรุงศรีอยุธยาพอหลงเหลือหลักฐานก็เพียงเล็กนอยและเขาชมไดยาก เพราะท่ีเหลอื ก็มักเขียนเพอ่ื เปนพทุ ธบูชาในกรุปรางคห รือเจดียหรืออยูในวัดหางไกล เชน ท่ีเพชรบุรี เปนตน ที่หาชมไดงายก็มักเปนงานชางรัตนโกสินทรเปนสวนใหญแตก็เปนงานจิตรกรรมที่สงตอมาจากสมัยอยุธยา นั่นเอง ในสมยั สมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหวั ทรงอุปถัมภส ง เสรมิ ชางจติ รกรรมคนหนึง่ ชื่อ ขรัวอินโขงศิลปน ทานน้มี ฝี ม ือเขยี นภาพแบบใหมต า งจากศิลปนยิ มแบบเดมิ คอื เปน ภาพท่ีมีแสงเงาแบบตะวันตกและงานของ ทา นผูนีส้ งอทิ ธพิ ลทาํ ใหงานจิตรกรรมไทยในยุคตอมามีความเปนสากลมากข้ึนดังงานของพระยาอนศุ าสน จิตรกร (จนั ทร จิตรกร) ซงึ่ เปนชา งเขยี นในรัชกาลของสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวงานช้ินสําคัญ คือภาพพระราชประวัติสมเด็จพระนเรศวรมหาราชในพระวิหารวัดสุวรรณดารามและภาพเทพชุมนุม ในพระวหิ ารเดยี วกนั ซง่ึ มคี วามแตกตา งของระเบยี บวธิ ีการเขยี นภาพเทพชมุ นุม ภาพวาดของพระยาอนุศาสน์จติ รกร ภาพวาดของขรัวอินโข่ง

156 ภาพวาดของพระยาอนุศาสน์จิตรกร ผลงานพระยาอนุศาสน์จิตรกรพระประธานวดั กษัตริย์ตราธิราช ศิลปนในพระบรมราชจักรีวงศ คือ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยานริศรานุวัติวงศ ที่ทรงมี ผลงานดา นการชา งหลายสาขา งานช้ินเดนของพระองคคือทรงออกแบบ พระอุโบสถวัดเบญจมบพิตร และทรงออกแบบรองในงานพระราชพิธี ตาง ๆ หลายคร้ังลวนเปนท่ีพอพระราชหฤทัยของพระบาทสมเด็จ- พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวมากทรงพระราชทานพระสมัญญานามวา “นายชางใหญแหงกรุงรัตนโกสินทร” เจานายที่ทรงงานชางและทรงมี ผลงานเดนอีกพระองคหนงึ่ คอื พระองคเ จาประดิษฐวรการ งานปนู ปน ฐาน ชุกชพี ระประธานในพระอโุ บสถวดั กษตั ราธิราชนับวาเปนผลงานท่ีงดงาม จับใจยง่ิ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยานริศรานุวตั วิ งศ์

157 งานสถาปตยกรรมในสมัยรตั นโกสินทรนน้ั เปนงานที่สืบเนื่องตอมาจากสมัยอยุธยาตอนปลายท่ีนิยม เจดียแบบยอ มุมไมส ิบสองหรือเจดียเ พม่ิ มุม เชนเจดียในกลุมพระเจดียศรสี รรเพชญด าญาณที่วัดพระเชตุพน- วิมลมังคลาราม และพระปรางคทรงจอมแห เชน พระปรางคประธานวัดอรุณราชวรารามที่ไดแบบจาก พระปรางควัดไชยวัฒนาราม จนในรัชกาลสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงมีพระราชนิยมพระเจดีย แบบลงั กาทวี่ ัดพระศรสี รรเพชญ พระนครศรอี ยธุ ยาจึงทรงนําแบบมาสรางพระศรีรัตนเจดีย (เจดียทอง) ที่วัด พระศรรี ัตนศาสดารามแลวทรงสรา งในรปู แบบเดียวกันเปนเอกลักษณประจํารัชกาล เชน ที่วัดเสนาสนาราม วดั สุวรรณดาราราม วัดราชบพิตรสถิตมหาสีมาราม เปนตน สําหรับงานประติมากรรมของชาติสวนใหญเปนงานปนหลอพระพุทธรูป ซ่ึงมีพระพุทธรูปสําคัญ หลายองคที่สถาบันพระมหากษัตริยท รงสรางขนึ้ เพื่อยึดเหนยี่ วจิตใจประชาชนและเปนศรีแกพระนคร ถือเปน แนวทางเดียวกันของทุกยุคทุกสมัยดวยถือวาพระพุทธรูป คือ สิ่งแทนพระองคของพระพุทธเจา ในสมัย- รตั นโกสนิ ทรไดอัญเชิญพระพุทธรูปสําคัญหลายองคมาจากหัวเมืองฝายเหนือโดยเฉพาะจากสุโขทัย ในการ อัญเชิญหลวงพอเพชรเมืองพิจิตรชาวเมืองไมยินยอมนําองคพระไปซอน แตพระบาทสมเด็จพระปกเกลา- เจา อยหู วั กม็ ไิ ดทรงถอื เอาแตพระทัยทรงอนุโลมตามประสงคข องชาวเมือง เมื่อทรงอัญเชิญมาแลวก็ทรงนําไป ประดิษฐานเปนพระประธานในพระอุโบสถบาง พระประจําพระวิหารหลวง พระวิหารทิศบาง บางองค ก็ประดิษฐานอยูที่พระระเบียงบางในวัดตาง ๆ เพื่อใหประชาชนไดปฏิบัติบํารุงและเคารพบูชาสืบมาสวน พระพุทธรปู ทส่ี รา งขน้ึ ในสมยั รตั นโกสินทร คอื พระพทุ ธรปู ปางตาง ๆ ที่พระบาทสมเดจ็ พระน่งั เกลาเจา อยูหวั สรา งขน้ึ เพื่ออทุ ิศถวายพระราชกศุ ลแดบูรพมหากษตั ราธิราชเจา จนถึงรัชกาลพระองคนับวาเปนพระพุทธรูป อีกกลมุ หนึ่งท่ใี หค วามรูใ นเชงิ พระพทุ ธประวัตแิ ละเชงิ ชางประตมิ ากรรมอีกดวย ในบรรดาพระพุทธรูปสําคัญที่คนพบวาสรางดวยโลหะอันมีคาในชวงฉลอง 25 พุทธศตวรรษไดพบ พระพุทธรปู ทองคาํ ศลิ ปะสโุ ขทัยขนาดใหญมากทีว่ ัดไตรมิตรวทิ ยาราม ซ่งึ พระรปู ที่มีความใหญโตขนาดน้ันและ สรางดวยทองคาํ อนั เปนโลหะทีม่ ีคา มรี าคามากทส่ี ดุ เชน น้ีแสดงถึงพระราชศรัทธาของพระมหากษตั รยิ  ซง่ึ ทรง เปน องคพระประมขุ ของสถาบันพระมหากษตั ริยในยคุ สมัยตอมาคือสมัยอยุธยา รชั สมัยสมเด็จพระรามาธิบดี- ที่ 2 ก็มีการสรางพระพุทธรูปยืนสูง 8 วา นํ้าหนักทองหุม 286 ช่ัง คือ พระศรีสรรเพชญ ประดิษฐานใน พระวหิ ารหลวงของวัดประจําพระราชวัง ในสมัยรัตนโกสินทรการสรางพระพุทธรูปทองคําขนาดใหญไดลด ความนิยมลงแตม ีแนวคิดในการสรา งจากวัสดทุ สี่ ิน้ เปลืองทรัพยไ มมาก แตใหความงามไดคลายคลึงกันคือการ ปด ทบั ดว ยทองคําเปลว หรอื การใชเทคโลยสี มยั ใหม การตกแตงพน้ื ผิวเพือ่ เพิ่มคุณคาและความงามข้ึน

158 บทบาทของสถาบันพระมหากษตั ริยในดา นวัฒนธรรมและประเพณนี ัน้ ยอมสอดคลองกับสภาพ สงั คมในแตละยคุ สมยั พระอโุ บสถวัดเบญมบพติ ร ฐานชุกชีพระประธานวดั กษตั ราธริ าช 5. ดา นการเสรมิ สรางวัฒนธรรมและประเพณขี องไทย วัฒนธรรม หมายถึง ส่งิ ท่ที ําใหเจริญงอกงามแกห มคู ณะวิถชี ีวิตของหมูค ณะ ประเพณี คอื สิ่งที่นิยม ถือประพฤติปฏิบัติสืบ ๆ กันมาจนเปนแบบแผน ขนบธรรมเนียม หรือจารีตประเพณีวัฒนธรรมไทยและ ประเพณีไทยนนั้ เกิดข้นึ จากการประพฤติปฏบิ ตั ิสบื กันมามกี ารสง่ั สมเลอื กสรรและยอมรบั วา เหมาะสมกับสังคม โดยรวม จนเปนบุคลิกและนสิ ยั ของคนในสังคม ซงึ่ เกดิ ขึ้นจากการท่ีตองเอาอยางบุคคลอ่ืน ๆ ที่อยูรอบ ๆ ตน หากจะกลาวถึงประเพณไี ทยก็หมายถงึ นิสยั สังคมของคนไทยซง่ึ ไดร บั มรดกตกทอดมาแตด้ังเดิมและมองเห็น ไดในทุกภาคของไทย ประเพณี เปน เรอื่ งของความประพฤตขิ องกลุมชน ยึดถือเปนแบบแผนสืบตอกันมานาน ถาใครประพฤตินอกแบบ ถอื เปน การผิดประเพณี ประเพณีกับวัฒนธรรมจึงเปนสิ่งที่กลุมชนในสังคมรวมกัน สรางข้ึนแตประเพณีเปนวัฒนธรรมท่ีมีเงื่อนไขท่ีคอนขางชัดเจนกลาวคือเปนส่ิงท่ีสังคมสรางข้ึนเปนมรดก คนรนุ หลังจะตอ งรับไว และปรบั ปรงุ แกไขใหดยี ิ่ง ๆ ขนึ้ ไป รวมทัง้ มีการเผยแพรแกค นในสังคมอื่น ๆ วฒั นธรรมที่เปนปจจัยพ้ืนฐานในการดํารงชีวิต อันไดแกปจจัยส่ี คือเคร่ืองนุงหมที่อยูอาศัย อาหาร ยารักษาโรค เคร่อื งนุงหม และการแตงกายของคนไทยเปล่ียนแปลงไปตามยุคสมัย มีการรับวัฒนธรรมการแตง กายชาวตะวันตกมาใชมากข้ึน สวนผูหญิงจะเปนไปตามสมัยนิยม ในอดีตสถาบันพระมหากษัตริยจะมี กฎมณเฑียรบาลกําหนดแบบแผนท่ีแนนอนในการแตงกายการเครื่องประดับกาย เคร่ืองประดับยศ การใช ยานพาหนะแตค วามเครง ครัดน้ันก็คลคี่ ลายลงดว ยยคุ สมัยโดยพระราชดาํ รบิ าง โดยกฎเกณฑใ หม ๆ ของสังคม และการปรับเปล่ยี นตามวฒั นธรรมตะวนั ตกบาง สถาบนั พระมหากษตั รยิ ม บี ทบาทในการสรา งเสริมวัฒนธรรม การแตงกายโดยแบบอยางความนิยมจากเจานายฝา ยในโดยเฉพาะในสมัยรชั กาลของพระบาทสมเด็จ- พระจลุ จอมเกลาเจา อยหู ัวเปนตน มา

159 การแต่งกายของเจ้านายสมยั รัชกาลที นุ่งโจงเสือแบบแขนหมแู ฮมสะพายแพร สมัยรัชกาลที 6 สมยั รัชกาลที สมยั รัชกาลที ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลท่ี 9) สมเด็จพระนางเจา- สริ ิกติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถตอ งตามเสด็จ เยอื นประเทศตา ง ๆ ทั้งเอเชยี ยุโรปและสหรัฐอเมริกา พระองคทรง จดั เตรยี มฉลองพระองคแ บบไทยโดยทรงออกแบบใหมใ หเหมาะสมทงั้ แบบลาํ ลองและเปน ทางการใหเ หมาะสม กบั วาระโอกาสตาง ๆ เปนท่ีมาของชุดไทยพระราชนิยมอันไดแก ชุดไทยเรือนตน ไทยจิตรลดา ไทยอมรินทร ไทยบรมพมิ าน ไทยจกั รี ไทยจกั รพรรดิ ไทยดสุ ิต ไทยศวิ าลัย ถือเปนแบบแผนการแตงกายของชาติ สวนเส้ือ

160 ของฝา ยชายไดม ีการออกแบบแปลงมาจากเส้ือราชปะแตน เรียกวา ชุดไทยพระราชทานซี่งมีทั้งแขนส้ันและ แขนยาวโดยสวมกับโจงกระเบนหรือกางเกง ก็ไดเ ส้อื ชดุ พระราชนยิ ม 9 ชดุ และชุดไทยพระราชทาน ชุดไทยพระราชทานนิยมสําหรับสตรี ชุดไทยพระราชทานสําหรับชาย วัฒนธรรมดานที่อยูอาศัยเรือนไทยเหมาะกับสภาพธรรมชาติของสังคม มีลักษณะใตถุนสูงไมมี หองมากนักรบั ลมเยน็ ไดท กุ เวลาปองกนั แดดฝนไดดี แตการออกแบบอาคารเรือนหลวงที่เปนเอกลักษณของ ชาตินอกจากการยึดเอาความเหมาะสมกับสภาพแวดลอ มแลว กต็ อ งคํานึงถึงประโยชนใชส อยและการเชดิ ชู พระเกียรติยศเปนหลัก สวนการออกแบบอาคารในพระพุทธศาสนานั้นยอมสอดคลองกับสถาบัน พระมหากษัตริยดวยหลักคิดในเรื่องพุทธะกับพระราชาเปนสําคัญและในบางสวนก็นําคติของไตรภูมิ มาสอดแทรก เชน เรื่องของเขาพระสุเมรุ ครุฑ นาค และยักษ แมการต้ังชื่อประตูท้ังส่ีทิศของพระตําหนัก จติ รลดารโหฐานก็นาํ ชอ่ื ของเทวดารักษาทิศท้ัง 4 พระอินทรอยูชม พระยมอยูคุน พระวิรุณอยูเจน พระกุเวร อยเู ฝา แตเปน ทีน่ าสังเกตวา พระราชฐานของพระมหากษัตริยในปจ จุบันมิไดมุงเนนความโออา แตทรงเนนถึง ประโยชนใชสอยโดยเฉพาะทรงใชประโยชนเพื่อการคนควาหาแนวทางในการชวยเหลือประชาชนในดาน ความเปนอยูแ ละการทาํ กนิ มากกวา ความสุขสบายสว นพระองค

161 ในดานอาหารในอดีตในวังจะเปน ผนู ําในเรอื่ งของอาหารทเ่ี รยี กวา “เคร่อื งคาวหวาน” มีบทพระราช- นิพนธเหช มเครือ่ งคาวหวานกลา วถงึ อาหารไทยและอาหารที่ดัดแปลงจากอาหารของชาติตา ง ๆ โดยท่ีกรุงศรี- อยุธยา กรงุ ธนบรุ ี และกรุงเทพ เปนเมืองที่อยูใกลทะเลจึงเปนเมืองทาที่มีคนหลายชาติ หลายภาษา เขามา ติดตอดวยเสมอการรับวัฒนธรรมของชาวตางชาติในเรื่องอาหารการกินซึ่งเปนเร่ืองใกลตัวท่ีสุดจึงเปนสิ่งที่ เกิดข้นึ ไดโดยมี “ชาววงั ” เปนเสมือนผคู ดั กรองผสมผสานและดัดแปลงแลวจงึ สงตอไปยังชาวบานดังชาวบาน เกาะเกรด็ ท่ที ําอาหารหวานคาวแบบชาววังไดหลากหลายสันนิษฐานกันวา มาจากวิธีครูพักลักจําจากชาววัง ทม่ี าปรงุ ภตั ตาหารอาหารถวายพระในคราวสรางวัดปรมยั ยิกาวาสอยนู านป หรือขนมของ ทาวทองกีบมาหรือ มารเี ดอกรี ม า ในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราชนนั้ กค็ งแพรหลายดว ยคนที่เขา ไปรบั จา งชว ยงานครัวในบาน เจาพระยาวิชาเยนทรน้นั เอง ในดานยารักษาโรค สุขภาพและการรักษาพยาบาลปรากฏหลักฐานวาในสมัยสมเด็จพระนารายณ มหาราชทรงเปนผนู าํ ในการรักษาโรคมีการรักษาพยาบาลทั้งตําราแพทยแผนไทยและตะวันตกมีตํารายาช่ือ โอสถพระนารายณที่มยี าตาํ รบั ตาง ๆ และยังมแี พทยประจําพระองคเปนชาวตะวันตกคูกับแพทยไทยในสมัย รตั นโกสินทร สมเด็จเจา ฟา กรมหลวงชุมพรเขตตอุดมศักด์ิทรงไดรับฉายาวา “หมอพร” เพราะทรงมีความรู ทางแพทยแ ผนไทยและทรงรกั ษาชาวบานทว่ั ไปจนเปน ทเี่ คารพรกั ใครของประชาชนจนถึงทุกวันนี้ พระบรม- วงศานุวงศอีกพระองคหน่งึ ทีค่ วรแกก ารระลกึ ถึง คอื สมเดจ็ พระมหติ ลาธิเบศร อดุลยเดชวกิ รม พระบรมราชชนก ในพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช ที่ทรงหนั มาเรยี นวิชาแพทยเพราะทรงเห็นในความทุกข เพราะความเจ็บไขข องประชาชนทรงยอมเสียสละเดินทางไปปฏบิ ตั ิงานทีโ่ รงพยาบาลแมคคอมิคสถึงเชียงใหม ดวยพระราชจริยวัตรดังนี้ จึงทรงเปนแบบอยางใหสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี พระบาทสมเด็จ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช สมเด็จพระเจาพ่ีนางเธอ เจาฟากัลปยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาส- ราชนครนิ ทร สมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ และพระราชนดั ดาทกุ พระองคทรงเจริญ รอยตาม ดังพระองคท รงมีพระโอวาทพระราชทานแกน ักเรียนแพทยศ ริ ิราชวา “ขอใหถ ือประโยชนของตนเปนกิจท่ีสอง ประโยชนของเพื่อนมนุษยเปนกิจที่หนึ่ง” โครงการตาง ๆ เชน โครงการเรือเวชพาสน โครงการราชประชา สมาสยั โครงการแพทยอาสาชนบท โครงการถันยรกั ษ โครงการมูลนิธขิ าเทียม การสรางโรงพยาบาลสมเด็จ- พระยุพราช ฯลฯ ไดจึงเกิดข้ึนในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชที่ทรงเห็น ประโยชนของประชาชนเปน ทหี่ นง่ึ เสมอทัง้ ยงั ทรงปลูกฝงใหพระบรมวงศานุวงศในสถาบันพระมหากษัตริยได ทรงงานเพอื่ ประชาชนโดยเฉพาะในเร่ืองของสุขภาพความเปน อยู ในดานประเพณีในอดีต เชน สมัยสุโขทัยและอยุธยาสถาบันพระมหากษัตริยไดกําหนดกิจกรรม ประเพณีของหลวงในรอบปที่ตองปฏิบัติเรียกวาพระราชพิธีสิบสองเดือนในชั้นตนเปนพระราชประเพณี ทกี่ าํ หนดใหส อดคลองกบั พิธกี รรมในศาสนาพราหมณ เชน พระพระราชพธิ ีตรียมั ปวาย พระราชพิธีจองเปรียง พระราชพิธีจรดพระนงั คลั ฯลฯ แตตอ มามีการแทรกพิธีกรรมทางพุทธศาสนาเขาไปโดยเฉพาะในรัชกาลของ สมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงปรับเพิ่มเติมพระราชพิธีพืชมงคลกับพระราชพิธีจรดพระนังคัลหรือบาง พระราชพธิ ีก็กาํ หนดขึน้ ใหม เชน พระราชพธิ เี ลย้ี งขนมเบื้องในฤดกู าลทก่ี งุ ชุมมีมนั มากจึงทําขนมเบ้ืองหนากุง

162 ถวายพระสวนในเรอ่ื งการละเลนรื่นเรงิ กพ็ ระเจาแผนดินกท็ รงโปรดใหม กี ารเลนดอกสรอยสักวาท่ีทุงภูเขาทอง คลองมหานาคในกรงุ ศรอี ยธุ ยาคร้นั สรา งกรงุ เทพมหานครแลว พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟาทรงโปรดให ขุดคลองมหานาคและสรางภูเขาทองขน้ึ แตม าแลวเสรจ็ ในสมัยรัชกาลสมเด็จพระนงั่ เกลาเจาอยูหวั การละเลนในประเพณีของหลวงนั้น ตอมาไดเ ผยแพรมาถึงชาวบานไมว าจะเปน โขน ละครในโมงครมุ ญวนหก บางอยางสามารถหาดูไดเฉพาะในงานพระราชพิธีเทานั้นภายหลังก็มีการนํามาดัดแปลงเปนแบบ ชาวบานจนในปจจุบันสามรถหาดูไดทั่วไปไมมีขอจํากัด ประเพณีศิลปวัฒนธรรมไทยเปนสิ่งท่ีแสดงถึง เอกลกั ษณม ีมากมายหลายแขนงลว นแลวท่ีชาวไทยตองชวยกันเรียนรู เขาใจอยางถองแท ตองรูจักพิจารณา วิเคราะหในการรกั ษาและพฒั นาใหเหมาะควรแกกาลสมยั โดยไมส ญู เสยี เอกลักษณค วามเปนไทย ในอดตี จนถงึ ปจจุบันมีสถาบันพระมหากษัตริยทรงทํานุบํารุงรักษาศิลปวัฒนธรรมและประเพณีไทยตลอดมาจึงนับวา บทบาทของสถาบันพระมหากษัตรยิ ท ่มี ีตอ ชาติบา นเมืองน้นั ทรงคุณประโยชนอยา งย่งิ ในทกุ ดาน เจดีย์ภูเขาทองอยธุ ยา เจดีย์ภเู ขาทองวดั สระเกศ

163 บทที่ 3 เศรษฐศาสตร สาระสําคัญ การเรียนรูเ กี่ยวกับเศรษฐศาสตรพ ื้นฐานเก่ียวกับระบบเศรษฐกิจ สถาบันทางการเงินและการคลัง ความสัมพันธและความเช่ือมโยงของระบบเศรษฐกิจระหวางประเทศและการรวมกลุม ทางเศรษฐกิจของ ประเทศตา ง ๆ เพอ่ื เชอื่ มโยงสแู นวคิด เศรษฐกจิ พอเพยี งระดบั ชุมชนและการดาํ รงชวี ติ ตวั ชี้วดั 1. วเิ คราะหป ญ หาและแนวโนมทางเศรษฐกจิ ของประเทศไทยได 2. เสนอแนวทางการแกปญหาของเศรษฐกจิ ของประเทศไทยในปจ จบุ ันได 3. รแู ละเขาใจตระหนักในความสําคญั ของการรวมกลมุ เศรษฐกจิ ระหวา งประเทศ และประเทศตา ง ๆ ในโลก 4. รแู ละเขา ใจในระบบเศรษฐกจิ แบบตาง ๆ ในโลก 5. รแู ละเขา ใจความสมั พนั ธและผลกระทบทางเศรษฐกจิ ระหวางประเทศของ ประเทศไทยกบั กลมุ เศรษฐกิจของประเทศตา ง ๆ ในภมู ิภาคในโลก 6. วิเคราะหค วามสาํ คญั ของระบบเศรษฐกิจและการเลอื กจัดกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ของประเทศตา ง ๆ ในโลกและผลกระทบ 7. เขา ใจในเรอ่ื งกลไกราคากบั ระบบเศรษฐกจิ 8. รแู ละเขาใจในเร่อื งการเงนิ การคลงั และการธนาคาร 9 เขาใจในระบบของการธนาคาร 10. ตระหนกั ในความสําคญั ของการเงนิ สถาบนั การเงิน 11. วเิ คราะหผ ลกระทบจากปญ หาทางเศรษฐกจิ ในเร่ืองการเงิน การคลังของประเทศ และของโลกไว 12. รแู ละเขา ใจเรื่องแผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหงชาติ ขอบขา ยเนอ้ื หา เรื่องท่ี 1 ความรเู บอื้ งตนเก่ียวกับเศรษฐศาสตร เร่ืองท่ี 2 ระบบเศรษฐกิจของประเทศไทย เรอ่ื งที่ 3 กระบวนการทางเศรษฐกจิ เรื่องท่ี 4 แผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสังคมแหงชาติ เรือ่ งที่ 5 สถาบนั การเงินและการเงนิ การคลัง เรอ่ื งที่ 6 ความสัมพนั ธแ ละผลกระทบเศรษฐกจิ ระหวา งประเทศกบั ภมู ิภาคตาง ๆ ของโลก เรอ่ื งที่ 7 การรวมกลมุ ทางเศรษฐกจิ

164 เร่ืองท่ี 1 ความรูเบอื้ งตนเกีย่ วกับเศรษฐศาสตร 1. ความรูเบื้องตนเกย่ี วกบั เศรษฐศาสตร 1.1 ความหมายและความสาํ คัญของเศรษฐศาสตร 1) ความหมายของเศรษฐศาสตร เศรษฐศาสตร หมายถึง สาขาวิชาหนง่ึ ในสงั คมศาสตรทีศ่ กึ ษาพฤตกิ รรมของมนษุ ยในการใชท รัพยากร ที่มอี ยูอ ยางจาํ กัด โดยการจดั สรรทรัพยากรไดอ ยา งเสมอภาคและเปน ธรรมและเปน ทีพ่ งึ พอใจ 2) ความสาํ คัญของเศรษฐศาสตร เศรษฐศาสตรเปนเรื่องเก่ียวเนื่องสัมพันธกับพฤติกรรมของคนในสังคมกับกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ซ่ึงประกอบดวยการผลิต การกระจายผลิต และผูบริโภค เศรษฐศาสตรจึงมีบทบาทสําคัญตอการดําเนิน กิจกรรมทางเศรษฐกจิ ทกุ ชนดิ โดยเฉพาะเรอ่ื งการตัดสนิ ใจเกย่ี วกบั การผลิต การบริโภค และการซื้อขายการ แลกเปลี่ยนสินคาและบริการ เศรษฐศาสตรจึงเกี่ยวของกับชีวิตประจําวันของเราทุกคน ทุกระดับ ตั้งแตประชาชนท่ัวไปถึง ระดับประเทศ เศรษฐศาสตรเขาไปมีบทบาทในดานการใชทรัพยากรของประเทศใหเกิดประโยชนสูงสุดให ประชาชนกนิ ดอี ยูดี ไมถกู เอารัดเอาเปรยี บ แตเ น่ืองจากทรพั ยากรตาง ๆ ในโลกมจี ํากดั เมื่อเปรยี บเทยี บกับความตอ งการมนษุ ยซง่ึ มไี มจํากัดจึงทํา ใหเกิดการขาดแคลนขึ้น ในการอยูรวมกันของมนุษยจึงตองตัดสินใจเลือกอยางใดอยางหน่ึงในกระบวน การตดั สนิ ใจเลอื กจงึ นาํ ความรูเ ชิงเศรษฐศาสตรเขามาชว ยใหการตัดสนิ ใจแตล ะคร้งั ใหเกดิ ประโยชนสงู สดุ นอกจากนั้นเขาใจเศรษฐศาสตร จะทําใหเขาใจเหตุการณและระเบียบกฎเกณฑบางอยางท่ีตนเอง ตอ งมีสวนในการใหแ ละรบั ผลประโยชนรวมกัน เชน การเสียภาษี การไดรับประโยชนตอบแทนจากการเสีย ภาษไี ป เปนตน 1.2 หลกั การและวธิ กี ารจดั สรรทรพั ยากรทมี่ อี ยอู ยางจาํ กดั เศรษฐศาสตรเ ปนวิชาทพ่ี ยายามแกไขปญหาเศรษฐกิจข้ันพ้นื ฐานของมนุษย ไดแก ปญหาวาทําไมจึงผลิต จะผลิตอะไร ผลิตอยางไร และผลิตเพ่ือใคร รวมทั้งยังชวยแกไขปญหาที่ซับซอนมากขึ้น เพ่ือใหประเทศ สามารถบริหารจัดการทรพั ยากรใหสมั ฤทธ์ิผลและมปี ระสทิ ธิภาพ โดยมีวตั ถปุ ระสงคด า นเศรษฐกจิ ดงั นี้ 1) ความมีประสิทธิภาพทางเศรษฐกิจ หมายถึง การใชทรัพยากรที่มีอยูอยางจํากัด ไดแก ที่ดิน แรงงาน และอืน่ ๆ ทาํ การผลติ โดยไดร บั ผลผลิตสงู สุด 2) การจางงานเตม็ ท่ี หมายถงึ การทค่ี นงานทุกคนทสี่ มัครใจทํางาน มงี านทาํ และเปน การทํางานเต็ม ความสามารถของแตละคน 3) ความมีเสถยี รภาพของระดับราคาสินคาและบริการ หมายถึง การท่ีระดับราคาสินคาและบริการ มกี ารเปลย่ี นแปลงเพียงเลก็ นอยและไมเปลี่ยนแปลงบอย เพราะจะทําใหผูบริโภคเดือดรอนและผูผลิตจะไม สามารถคาดการณภ าวะทางธรุ กิจไดอยางถูกตอง

165 4) ความเจรญิ เตบิ โตทางเศรษฐกจิ หมายถงึ การทผ่ี ลผลติ ของประเทศมแี นวโนมสงู ขนึ้ อยา งสมาํ่ เสมอ แสดงถึงีความเปน อยดู ขี ึน้ อยา งตอเนอ่ื งของคนในชาติ 5) ความเทาเทยี มกนั ของการกระจายรายได หมายถึง คนสวนใหญข องประเทศมรี ายไดไ มแตกตา งกนั มากนัก ทั้งน้เี พอ่ื ใหค นสวนใหญสามารถซอ้ื สินคาและบรกิ ารไดอยางเสมอภาค สรปุ การใชจา ยของรัฐบาล เปนมหภาค อปุ สงคต อ สนิ คาและบรกิ าร เปน จลุ ภาค ความแตกตา งทางเศรษฐกิจ ประเทศตาง ๆ มีความเจริญทางเศรษฐกิจแตกตางกัน เปนเพราะมนุษยดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ทัง้ ดา นเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมไดเหมาะสมสอดคลอ งกบั สภาพแวดลอมของประเทศ 1. ปจจัยทที่ ําใหเ กดิ ความแตกตางทางเศรษฐกจิ ปจ จัยทท่ี ําใหเกิดความแตกตางทางเศรษฐกิจ มีดงั นี้ 1) ภมู ิประเทศ เปน ลกั ษณะท่ปี รากฏบนผิวโลกเปน รูปแบบตาง ๆ เชน แมนาํ้ ภเู ขา ท่ีราบ ที่ราบ สูง เปนตน ประเทศสวนใหญที่มีเศรษฐกิจดี ประชากรมักต้ังถ่ินฐานบริเวณท่ีเปนท่ีราบลุมแมนํ้าอันมีดิน ตะกอนทบั ถมซึ่งมธี าตอุ าหารอุดมสมบูรณเ หมาะกับกจิ กรรมเพาะปลูก 2) ภูมิอากาศ เปนสภาพดินฟาอากาศซ่ึงประกอบดวยแสงแดด อุณหภูมิ นํ้าฝน ความช้ืน ความกดอากาศและลม ในเขตอากาศรอ นอณุ หภูมิจะสงู กวาในเขตอบอุนและเขตหนาว นอกจากน้ียังมีความ เขมของแสงแดดอันเปนปจจัยในการเจริญเติบโตของพืชและสัตว บริเวณที่มีฝนตกมากหรือมีน้ําใตดินจะ สามารถเพาะปลูกและเล้ียงสัตวได ลมที่พัดไมแรงมากจะชวยในการผสมเกสรและกระจายพันธุพืช ทําให ประเทศที่อยูในลกั ษณะภูมอิ ากาศแตกตา งกนั มคี วามเจรญิ ทางเศรษฐกิจตางกนั 3) ทรัพยากรธรรมชาติ ทรัพยากรธรรมชาติทส่ี ําคัญมี 4 ประเภท ไดแก (1) ทรัพยากรดนิ ดนิ ทมี่ อี ินทรียวตั ถุ ไมแนนทบึ เกินไปจะชว ยใหพ ชื เจริญเตบิ โตไดด เี หมาะแก การเพาะปลูก บริเวณที่ดินสลายตัวมากจากหินปูนกลายเปนดินขาว สามารถนํามาใชเปนวัตถุดิบในการ อุตสาหกรรมซีเมนตได (2) ทรัพยากรนํา้ ประเทศที่มีแหลงน้ํากระจายอยูท่ัวไปจะชวยใหสามารถประกอบกิจกรรม ทางเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมไดด ี (3) ทรัพยากรปาไม ชว ยใหม แี หลง ตน น้ําลาํ ธาร มคี วามชุมชน้ื ปองกันอุทกภัยไดสวนเนื้อไมใช เปน วัตถดุ บิ ในการผลติ เฟอรนเิ จอรและอน่ื ๆ ได (4) ทรัพยากรแร ถา เปน แรกน็ ําไปใชในอุตสาหกรรมหนักประเภทตา ง ๆ ได เชน แรโลหะ นาํ ไปใชเปน วัตถุดิบในอตุ สาหกรรมเคมี ใชท าํ ปุย ทาํ วัสดกุ อ สราง แรรัตนชาติ นําไปใชเ ปน เคร่อื งประดับราคาคอนขางสงู แรเ ชอ้ื เพลิง นําไปใชเ ปน แหลงพลงั งานทส่ี าํ คัญ มที ั้งทีอ่ ยูบ นบกและในทะเล

166 4) การเมอื งการปกครอง ประเทศทปี่ กครองโดยเสรี มักจะเปดโอกาสใหป ระชาชนตดั สนิ ใจดาํ เนิน กิจกรรมทางเศรษฐกิจตามความสามารถและโอกาส โดยอาศัยกลไกราคาเปนปจจัยในการเลือกตัดสินใจ เกิดการแขงขันกันเต็มที่ในการผลิตรายไดของบุคคลยอมแตกตางกันไปตามความสามารถและโอกาสของ แตล ะคน สวนประเทศที่ปกครองระบอบคอมมิวนิสต รัฐเปนผูดําเนินการผลิตซ้ือขายแลกเปล่ียนสินคาและ บริการ ประชาชนมีรายไดจากคาแรงเทานั้น สําหรับประเทศที่ปกครองแบบสังคมนิยม ประชาชนดําเนิน กิจกรรมทางเศรษฐกิจท้ังเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมขนาดยอมโดยควบคุมการผลิตขนาดใหญทําให ประชาชนมฐี านะไมแ ตกตา งกนั มากนกั 5) ความกาวหนาทางเทคโนโลยี ประเทศที่ดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจไดโดยเสรีจะเกิดการ แขงขันอยา งเต็มท่ี ใชความสามารถ ความคิดริเร่ิม มีการลงทุนและพัฒนาเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการผลิต มสี ินคา ใหม ๆ และมีสินคา คณุ ภาพดี และสามารถลดการทําลายสภาพแวดลอมได 6) ประชากร ประเทศท่ีมีประชากรเพ่ิมอยางรวดเร็ว ทําใหเกิดการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม เพราะมีความตอ งการในการบริโภคในประเทศมากพชื ผลทผี่ ลติ ไดภ ายในประเทศมีปรมิ าณลดลงไมเพยี งพอกบั การสงออกทําใหประเทศขาดรายได ขาดดุลการคาและดุลชําระเงิน สุขภาพอนามัยของประชากรไมดี เพราะขาดอาหาร มกี ารวา งงาน มากข้นึ และการอพยพยา ยถ่นิ จากชนบทสูเมืองมีสูงข้ึน ประเทศท่ีมีลักษณะ เชนนีม้ ักเปน ประเทศดอยพฒั นาคอ นขา งยากจน แบบฝก หัดทา ยบท เรอื่ งท่ี 1 : ความรเู บอ้ื งตน เก่ยี วกับเศรษฐศาสตร คําสงั่ เมื่อผูเ รียนศึกษาเรือ่ งความรเู บ้อื งตนเก่ียวกบั เศรษฐศาสตรจบแลว ใหทําแบบฝกหัดตอไปนี้ โดยเขียน ในสมุดบนั ทกึ กจิ กรรมการเรยี นรู แบบฝก หัดท่ี 1 ใหตอบคาํ ถามตอไปนี้ 1. เศรษฐศาสตร หมายถึง อะไรและมคี วามสาํ คญั และท่ีเกย่ี วขอ งกบั ชีวิตประจาํ วนั ของประชาชน อยา งไร ................................................................................................................................................................ 2. ระบุปจจยั ทท่ี าํ ใหเ กิดความแตกตางทางเศรษฐกิจ มา 3 - 5 ปจจัย ...........................................................................................................................................................

167 แบบฝกหดั ท่ี 2 ใหศึกษาพฤติกรรมของมนุษยในทางเศรษฐศาสตรและตัดสินวาเก่ียวของกับเศรษฐศาสตร สาขาใด โดยกาเคร่ืองหมาย √ ลงในชอ งที่ถูกตอง พฤติกรรม เศรษฐศาสตรจ ลุ ภาค เศรษฐศาสตรม หภาค 1. การปลอยนํา้ เสียของโรงงานอุตสาหกรรมใน กทม. 2. การวา งงานของประชากรไทย 3. การผลติ ขา วของชาวนาในภาคเหนือ 4. การซอื้ ขาย แลกเปล่ยี นสินคา ในตลาด 5. การเก็บภาษีอากร 6. พฤตกิ รรมของผบู ริโภค 7. ปญ หาเงินเฟอ 8. ปญหาทางการคลังของรฐั บาล 9. การกกั ตนุ สนิ คาของพอ คาคนกลาง 10. รายไดป ระชาชาติ 11. ปญ หาการขาดดุลบัญชีเดินสะพัด 12. ปญหาการสงออกลดลง 13. ปญหาการจราจรติดขัดในกรุงเทพมหานคร 14. ความนิยมในการใชสนิ คา ฟุมเฟอ ยของเยาวชน 15. ปญหาการลงทนุ ในประเทศลดลง

168 แบบฝกหดั ท่ี 3 ใหผูเรยี นอานเร่อื งตอ ไปน้ี แลวตอบคําถามในตอนตอไป “ครอบครัวของขวญั ” ขวัญเปนผหู ญิงตวั เล็ก ๆ คนหน่ึงท่จี ําเปนตอ งแบกรบั ภาระของครอบครัวเนื่องจากสามีเสียชีวิตดวย อุบัตเิ หตุขณะทาํ งานกอสรา ง แมวาขวญั จะดน้ิ รนเพื่อปากทองของครอบครวั อยา งไรกต็ าม แตคาใชจ า ยก็ยังไม พอเพียงอยนู ่ันเอง เธอมปี ญ หาเรอ่ื งคา เชาบาน คานาํ้ คาไฟ จนกระท่งั วันหนึ่งเธอตดั สินใจวาจะเลิกเชาและ ออกหาท่ีอยูใหมแตดว ยความสงสารเจาของบา นเชา มเี มตตาอนญุ าตใหเ ธอและลกู อยไู ดโดยไมตองเสีย คานํ้า คาไฟ ชวยหางานใหขวัญทาํ โดยใหเ ธอไปซักผา จายคา จา งเดอื นละ 2,000 บาท เม่อื หักคาเชาบานแลวขวัญ กจ็ ะเหลือไวใชจายแค 1,200 บาท ซ่ึงมันก็ยังไมเพียงพอสําหรับเธออยูน่ันเอง แตขวัญก็ไมทอถอยหรือส้ิน หวัง เพราะเธอยงั มีลูก ๆ ทตี่ อ งคอยดูแล มภี าระทจ่ี ะตอ งหาเลี้ยงครอบครวั สิง่ ทีเ่ ธอวาดหวังอยใู นขณะนี้ คอื การท่ลี ูก ๆ ไดกินอ่มิ นอนหลับ และไดเ รียนหนังสือเหมอื นเดก็ คนอืน่ ๆ ผูเ รยี นตอบคําถามตอ ไปนี้ 1. เพราะเหตุใดคนเราจงึ ตองแสวงหารายได ........................................................ 2. ในการดาํ รงชวี ติ ของคนเรา ตอ งอาศัยปจจยั อะไรบา ง........................................ 3. เศรษฐศาสตรไดเขามาเก่ยี วของกบั ชีวติ มนุษยใ นเร่อื งใดบา ง............................ 4. ส่ิงท่ีทาํ ใหข วญั มชี วี ิตอยไู ดโดยไมย อทอตออปุ สรรค คอื อะไร............................. 5. ขวญั เปนตัวอยางทดี่ ีในเรือ่ งอะไรบาง.............................................................. แบบฝก หัดท่ี 4 ใหผเู รยี นศึกษาปญหาพืน้ ฐานทางเศรษฐกิจตอ ไปนี้ แลวตอบคําถาม ปญ หาพืน้ ฐานทางเศรษฐกจิ เปนปญ หาทีเ่ กิดขึ้นในทุกสังคม ไมว า จะเปน ประเทศทีใ่ ชร ะบบเศรษฐกิจ แบบใด เนือ่ งจากทุกประเทศจะประสบปญหาความไมสมดลุ ระหวา งประชากรและทรพั ยากร ไดแก 1. ปญหาการจดั ระบบการผลติ ไดแ ก 1.1 ปญ หาวาจะผลิตอะไรดี (What) เน่อื งจากทรพั ยากรมจี ํากดั แตความตองการของเรามีไม จํากดั จงึ ตอ งตัดสินใจวา จะผลิตอะไรกอ นหรอื หลงั 1.2 ปญหาวาจะผลิตอยางไร (How) คือจะใชวิธีผลิตอยางไรหรือจะใชเทคโนโลยีอะไรท่ีจะ นาํ มาใชในการผลติ 1.3 ปญ หาวาจะผลิตเพอื่ ใคร (For Whom) คอื สินคาทผ่ี ลติ ไดจ ะแบง สรรไปยังบคุ คล กลุมใดบา ง การตดั สินปญ หาท้ัง 3 นี้ ในประเทศทใ่ี ชร ะบบเศรษฐกจิ ทุนนยิ ม จะปลอ ยใหกลไกราคาเปนเครื่อง ตดั สิน ในประเทศสังคมนิยมรฐั บาลจะเปน ผตู ัดสนิ ปญ หา สว นในประเทศทีใ่ ชระบบเศรษฐกจิ แบบผสม รัฐบาล จะกาํ หนดกลไกแหงราคา มีสว นในการตัดสนิ ปญ หา 2. ปญ หาการเลอื ก เน่ืองจากทรพั ยากรมจี าํ กัด จงึ ตองตดั สนิ ใจวาจะเลือกผลิตสินคาอะไรมากนอย เทา ใด เพราะตอ งแบง ปจ จยั การผลิตในการผลติ สนิ คา เหลาน้ันไปสูการผลิตสินคาชนิดอื่น ๆ ในการเปรียบเทียบ

169 การผลิตสินคา 2 ชนดิ ในทางเศรษฐศาสตรจ ะแสดงโดยใชเสน แสดงความสามารถในการผลิตตามหลกั การทีว่ า เมอ่ื เราผลิตสนิ คาชนิดหนึง่ ไดมาก เรายอ มผลิตสนิ คาอกี ชนิดหน่ึงไดน อยลง 3. ปญหาประชากร ปญ หาประชากรโลกเกิดจากบางประเทศมีประชากรมากเกินไป บางประเทศมี ประชากรนอ ยเกนิ ไป โทมสั โรเบิรต มลั ทสั ไดเสนอแนวทางควบคุมประชากรโลก โดยการ 3.1 มนุษยห าทางคมุ กําเนดิ 3.2 มตี วั ยบั ยั้งธรรมชาติ เชน ภยั ธรรมชาติ โรคระบาด สงคราม เปนตน การมปี ระชากรมาก ไมไ ดเปนผลเสียเสมอไป ผลดีของการมีประชากรมากคือ ทําใหมีแรงงานมาก ประชากรมีความตองการบริโภคสินคามาก ทําใหเศรษฐกิจขยายตัว การผลิตสินคาในปริมาณมาก ๆ ทาํ ใหต น ทุนในการผลติ ต่ํา แตผ ลเสยี ของการมีประชากรมากก็มมี ากกวา กลาวคอื ทาํ ใหประชากรในวยั เด็กมาก เกินไป ฐานะครอบครัวยากจน และเปนภาระของรัฐในการเลี้ยงดูประชากร กอใหเกิดปญหาทางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง ตามมา ทุกประเทศจึงตองการใหมปี ระชากรพอดี หมายถึง จํานวนประชากรท่ีมีรายไดเฉลี่ยแตละบุคคล สูงสุดตามกําลังทรัพยากรท่ีมีอยู มีผลทําใหคนในประเทศนั้นมีมาตรฐานการครองชีพสูง มีการศึกษาดี มปี ระสทิ ธิภาพในการผลิตและการบริโภค เชน ประเทศญีป่ ุน เปนตน ผเู รียนตอบคาํ ถามตอ ไปน้ี 1. ปญหาพนื้ ฐานทางเศรษฐกจิ ของทกุ ๆ ประเทศ ไดแ ก .................................... 2. ปญหาพืน้ ฐานทางเศรษฐกิจเกิดข้ึนเนือ่ งจาก ................................................. 3. การแกป ญ หาการจัดระบบการผลติ ประเทศไทยใช ..........................................ชวยแกปญ หา 4. ปญหาการเลือก หมายถงึ ............................................................................. 5. เสนแสดงความสามารถในการผลติ หมายถงึ ................................................ 6. การทเ่ี สน แสดงความสามารถในการผลิตเคลื่อนมาทางขวามือ หมายความวา ........................................................................................................................ 7. ประเทศท่มี จี าํ นวนประชากรมากเกินไป ไดแก .............................................. 8. การมปี ระชากรมาก กอใหเกดิ ผลดคี ือ ............................................................ การมีประชากรมาก กอ ใหเกดิ ผลเสีย คือ.......................................................... 9. การมีประชากรนอย กอใหเ กดิ ผลเสยี คือ............................................................ 10. โทมัส โรเบริ ต มลั ทสั กลา ววา “มนุษยจ ะไมอดตาย ถา ..........................”

170 เรือ่ งท่ี 2 ระบบเศรษฐกจิ ระบบเศรษฐกิจ หมายถึง สถาบันทางเศรษฐกิจ ที่ประกอบดวยหนวยเศรษฐกิจหลาย ๆ หนวยมา รวมกัน มีกฎเกณฑ ระเบียบแบบแผน และแนวปฏิบัติอยางเดียวกันมีรูปแบบการจัดระบบสังคม เพื่อนํา ทรัพยากรมาใชใ นการผลติ สนิ คา และบริการ รวมถึงการจาํ แนกแจกจา ยสนิ คา และบริการนัน้ ใหกบั คนในสงั คม ระบบเศรษฐกจิ ยงั รวมถงึ การจดั ระบบการครอบครองปจจัยการผลิต การควบคุมราคาและคาจางหรือระบบ ตลาด ซ่งึ สิ่งเหลา น้ีจะเปนตวั กําหนดชนดิ ปริมาณ และวธิ ีการผลิต โดยใชเปนเกณฑในการแบงปนสวนสินคา และบรกิ ารใหก ับคนในสงั คมดว ย ความหมายระบบเศรษฐกจิ ระบบเศรษฐกิจ หมายถึง กลุมบุคคลของสังคมท่ีรวมตัวกันเปน กลุมของสถาบันทางเศรษฐกิจ ซึ่งยดื ถือแนวปฏิบตั ิแนวทางเดียวกนั ในการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจ เพอื่ ใหสามารถบาํ บัดความตอ งการ แกบคุ คลตาง ๆ ทอ่ี ยรู ว มกันในสังคมนน้ั ใหไ ดรับประโยชนมากทส่ี ุด เกดิ ประสิทธภิ าพสูงสดุ ความสาํ คัญของระบบเศรษฐกิจ ระบบเศรษฐกิจ มคี วามสําคัญในฐานะเปนผูดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจของสังคม ซึ่งจะพอสรุป ได ดงั นี้ 1. ความสาํ คญั ในการจดั หาสินคาและบริการ เพื่อสนองความตอ งการของสมาชิกในสังคมนับต้ังแต ความตองการข้ันพ้ืนฐานในการดํารงชีวิต จนถึงความตองการในสิ่งอํานวยความสะดวก ระบบเศรษฐกิจ จงึ กําหนดการแกไขปญหาพน้ื ฐานทางเศรษฐกจิ ทาํ ใหท ราบวา จะผลติ อะไร ผลติ อยางไร ผลิตเพอื่ ใคร และจะ แลกเปล่ยี นหรอื กระจายสนิ คา อยา งไร 2. ความสําคัญในการผลิตสินคาและบริการ โดยการจัดแบงงานใหสมาชิกในสังคมมีการทํางาน ในอาชพี ทตี่ นถนัด เพอื่ ใหไ ดผลผลติ ทีด่ ีมีประสทิ ธิภาพ เปน การใชทรัพยากรอยางประหยัดและเกิดประโยชน สงู สดุ 3. ความสําคัญในการกําหนดระเบียบแผนการผลิต ระบบเศรษฐกิจจะกําหนดระเบียบการเปน เจาของทรัพยส นิ หรือปจจัยการผลิต และควบคุมสถาบันทางเศรษฐกิจใหมีระเบียบแบบแผน เชน ตลาดคน กลาง ธนาคาร ฯลฯ 4. ความสําคัญในการแกปญหาทางเศรษฐกิจ ระบบเศรษฐกิจจะเปนแนวทางแกไขปญหาทาง เศรษฐกจิ ของประเทศ และดาํ เนนิ การพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศใหเ จรญิ กาวหนา 5. ความสําคัญในการกระจายรายไดไปยังสวนตาง ๆ ของสังคม เพ่ือลดชองวางทางเศรษฐกิจ ระหวางผูที่มีความเขมแข็งและออนแอทางเศรษฐกิจของสังคม เพื่อมาตรฐานการครองชีพที่ดีและการอยู รวมกันอยางเปนสุขของสมาชกิ ในสงั คม

171 ระบบเศรษฐกิจจึงมีความสําคัญตอสมาชิกของสังคมและผูบริหารประเทศ ในการเลือกใชระบบ เศรษฐกิจใหเหมาะสมกบั การเมืองการปกครอง จารีต ประเพณี วฒั นธรรม และชีวิตความเปนอยูของสมาชิก ในสังคม เพอ่ื ใหไ ดม าตรฐานการดํารงชีวติ ทีด่ ี และมีประสทิ ธภิ าพ ระบบเศรษฐกิจในปจ จบุ ัน การแบงระบบเศรษฐกิจในปจจุบัน โดยพิจารณาจากสภาพความเปนจริงและสถาบันทางเศรษฐกิจ ประกอบกัน เราอาจแบง ระบบเศรษฐกิจออกเปนระบบใหญ ๆ ได 3 ระบบ คอื 1. ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนยิ ม 1.1 ลักษณะสําคัญของระบบเศรษฐกิจแบบทุนนยิ ม 1) เอกชนเปน เจาของทรัพยสินและปจจัยการผลิต บุคคลมีกรรมสิทธิ์ในทรัพยสินสวนตัวมี สิทธทิ ี่จะใชแ สวงหา หรอื จําแนกแจกจายอยา งใดก็ได 2) เอกชนมีเสรีภาพในการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจท้ังในดานการผลิตสินคา การจําแนกแจกจายหรอื การกระจายสินคา การบริโภค ซึง่ จะทาํ ใหเกดิ การผลิตสินคาใหม ๆ มากขน้ึ และสงผล ใหส งั คมนนั้ เจรญิ กา วหนา 3) มีการแขง ขนั ระหวางเอกชนในการดาํ เนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจอยา งกวา งขวาง เนือ่ งจาก ทุกคนมอี ิสระในการผลิต การบรโิ ภค การคา การแขงขัน จึงเปนส่ิงท่ีหลีกเลี่ยงไมได ซึ่งการแขงขันจะทําใหมี การเพม่ิ ประสิทธิภาพมากขน้ึ และเปนผลดีตอ ระบบเศรษฐกิจ 4) การผลิตข้นึ อยกู บั กลไกราคา ในระบบนี้ราคาและตลาด จะทําหนาที่ตัดสินปญหาพื้นฐาน ทางเศรษฐกิจ กลาวคือ การดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจในเรื่องการผลิต กรรมวิธีในการผลิต การจัดสรร ผลผลติ จะถูกจดั สรรโดยผา นตลาด ผูท่ีมีอาํ นาจตดั สินใจในเร่ืองน้ี ไดแก ผูผลิตและผูบริโภค โดยทั้งสองฝาย จะมสี วนรว มในการดาํ เนินกจิ กรรมทางเศรษฐกิจผานกระบวนการปรับตัวของราคาผา นกลไกราคา 5) มีกําไรเปน แรงจูงใจในการผลติ จดุ มงุ หมายสงู สุดของการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจ คอื การพยายามแสวงหาผลประโยชนในการดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจตางๆ ใหไดมากที่สุด โดยผูผลิตมี จุดมุงหมายเพือ่ แสวงหากาํ ไรสงู สดุ ในขณะทผี่ บู รโิ ภคก็จะพยายามใหตนเองไดร ับความพอใจสงู สุดจากการซื้อ สนิ คาและการบริการมาบรโิ ภคในแตละคร้ัง 6) มกี ารใชท ุนและเทคโนโลยีท่ีกาวหนา จากการท่ีเอกชนมีการแขงขันกันอยางกวางขวาง ผผู ลติ แตละรายตา งเนนการผลิตสินคาท่ดี มี ีคณุ ภาพเหนอื คแู ขง ขนั จงึ นาํ ทนุ และเทคโนโลยีที่กาวหนามาใชใน การผลิต สงผลใหประเทศชาติเจรญิ กา วหนามากขน้ึ 7) รัฐไมเขาแทรกแซงการผลิต รัฐบาลไมเขาควบคุมหรือแทรกแซงใด ๆ ปลอยใหกิจกรรม ทางเศรษฐกิจดําเนนิ ไปอยา งเสรี

172 1.2 ขอ ดีของระบบเศรษฐกิจแบบทนุ นิยม 1) เกิดประโยชนตอผูบริโภค เพราะมีการแขงขัน ทําใหมีสินคาท่ีมีคุณภาพและราคา ไมส งู มาก 2) เกิดประโยชนตอผูผลิต เพราะมีเสรีภาพในการผลิตทําใหเอกชนมีความคิดริเร่ิม สรางสรรคทจ่ี ะผลิตสนิ คา ใหม ๆ และมคี ณุ ภาพท่ีดเี พ่ือสนองความตองการผบู รโิ ภค 3) ลดภาระของรัฐบาลในการเขา ไปดําเนินธุรกจิ ดวยตนเอง 4) การมีเสรภี าพในการประกอบธรุ กิจอยางเต็มที่ กอ ใหเ กดิ การแขง ขันอยางเสรี ทําใหเกิด ประสทิ ธภิ าพสงู สุดในการผลติ 5) ทาํ ใหเกิดการสะสมความมั่งค่ังในรูปทุนตาง ๆ ซ่ึงเปนแรงจูงใจใหผูประกอบการขยาย ความมง่ั ค่งั ออกไปและพฒั นาความสามารถในการสรา งสรรคเ ทคโนโลยตี า ง ๆ ตอไป 1.3 ขอเสยี ของระบบเศรษฐกิจแบบทนุ นิยม 1) กอใหเ กดิ ปญ หาความเหล่ือมลํ้า อันเนื่องจากความสามารถท่ีแตกตา งกันในแตล ะบุคคล โดยพื้นฐาน ทําใหค วามสามารถในการหารายไดไ มเทากัน ผูที่มีความสามารถสูงกวาจะเปนผูไดเ ปรียบผูท ่ี ออ นแอกวาในทางเศรษฐกจิ 2) สินคา และบริการท่ีมีลักษณะของการผูกขาด โดยธรรมชาติหรือสินคา และบริการ สาธารณะ ซึ่งไดแ ก บริการดานสาธารณูปโภค (นํ้าประปา ไฟฟา โทรศัพท ) โครงสรางพื้นฐาน (ถนน เขื่อน สะพาน ) จะเหน็ ไดว าสนิ คาและบรกิ ารดงั กลา วสว นใหญจะตอ งใชเ งินลงทนุ มาก เทคโนโลยที ที่ นั สมยั เสย่ี งกบั ภาวะการขาดทุน เนือ่ งจากมรี ะยะการคืนทุนนาน ไมคุม คา ในเชงิ เศรษฐกิจ ทําใหเ อกชนไมค อ ยกลา ลงทุนท่ีจะ ผลิต สงผลใหรฐั บาลตองเขา มาดาํ เนินการแทน 3) การใชร ะบบการแขง ขนั หรือกลไกลราคาอาจทาํ ใหเกดิ การใชทรพั ยากรทางเศรษฐกิจ อยา งสิ้นเปลือง เชน การแขงขันกันสรางศูนยก ารคา เพราะคิดวา เปนกิจการที่ใหผลตอบแทนหรือกําไรดี ซงึ่ ศนู ยการคาเหลา นเ้ี มอ่ื สรางข้นึ มามากเกินไปกอ็ าจไมม ผี ซู ือ้ มากพอ ทําใหป ระสบกับการขาดทนุ เปน ตน 2. ระบบเศรษฐกจิ แบบสังคมนิยม เปน ระบบเศรษฐกิจที่ใหเ สรภี าพเอกชนในการดาํ เนนิ ธุรกจิ ขนาด เล็กและขนาดกลาง รฐั เขาควบคุมการผลติ และเปนเจาของปจ จัยการผลิตที่เปนทรัพยากรธรรมชาติ เพื่อลด ชองวา งทางเศรษฐกิจและจดั สวัสดิการใหส ังคม 2.1 ระบบเศรษฐกิจแบบสงั คมนิยม มลี ักษณะดงั น้ี 1) เอกชนมีสิทธใ์ิ นทรัพยส ินหรือธุรกิจขนาดยอ มได 2) รัฐเปน ผูดาํ เนินการในเรอ่ื งการใหบ ริการสาธารณปู โภคตาง ๆ เชน ประปา ไฟฟา อตุ สาหกรรมทใี่ ชทรพั ยากรธรรมชาติเปน วัตถุดบิ กจิ การธนาคาร เปนตน 3) มีการใชร ะบบภาษีเพอ่ื กระจายทรัพยสินและรายได 4) รฐั ใหบ รกิ ารทางสงั คมอยางกวา งขวาง 5) เอกชนดําเนนิ การธรุ กิจในรูปของสหกรณ 6) กลไกราคามีบทบาทแตไ มใ ชสวนสาํ คญั ของระบบ

173 การที่รัฐเขา ไปควบคมุ และดําเนนิ การใชทรพั ยากรธรรมชาติ ทําใหผ ลประโยชนเ กิดกบั ประชาชนเตม็ ท่ี ทั้งยังเปนการลดชองวางทางเศรษฐกิจของบุคคลในสังคมลง ประชาชนมีเสรีภาพทางการเมืองและไดรับ สวสั ดิการจากรัฐ ในทางธุรกิจเอกชนท่ีเปนผูผลติ ขาดแรงจูงใจในการประกอบธรุ กจิ 2.2 ขอดีของระบบเศรษฐกจิ แบบสงั คมนยิ ม จดุ เดนของระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยมก็คือ เปนระบบเศรษฐกิจที่ชวยลดปญหาความ เหล่อื มลาํ้ ทางฐานะและรายไดของบุคคลในสังคม ภายใตระบบเศรษฐกิจนี้เอกชนจะทําการผลิตและบริโภค ตามคาํ สง่ั ของรฐั ผลผลิตทผ่ี ลติ ข้นึ มาจะถูกนําสง เขาสว นกลาง และรฐั จะเปนผูจัดสรรหรือแบงปน สินคาและ บรกิ ารดงั กลา วใหป ระชาชนแตละคนอยา งเทาเทยี มกนั โดยไมมีการไดเปรียบเสยี เปรียบ 2.3 ขอ เสียของระบบเศรษฐกิจแบบสงั คมนิยม ภายใตระบบเศรษฐกิจแบบสงั คมนิยม เนอื่ งจากปจ จยั การผลิตพนื้ ฐานอยูในการควบคมุ ของ รัฐบาลทําใหข าดความคลอ งตวั การผลิตถูกจํากัดเพราะตองผลิตตามที่รัฐกําหนด โอกาสท่ีจะขยายการผลิต หรือพฒั นาคณุ ภาพการผลติ เปนไปคอ นขา งลาํ บาก ทาํ ใหก ารใชท รัพยากรทางเศรษฐกิจอาจเปน ไปอยา งไมมี ประสิทธภิ าพ ขาดการแขง ขนั การผลิต ทาํ ใหสินคาไมม ีคุณภาพเพราะเปนการผลิตผูกขาด บริการจัดการผลิต โดยรัฐบาล 3. ระบบเศรษฐกิจแบบผสม เปนระบบเศรษฐกจิ ท่ีใหเ สรีภาพเอกชนในการดําเนนิ ธุรกจิ เปน สวนใหญ รัฐบาลเขาแทรกแซงกิจกรรมบางอยาง เชน เขาแทรกแซงการผลิตและการตลาดเฉพาะที่จําเปน เพ่ือการ กระจายรายไดท่เี ปน ธรรม เปน ตน 3.1 ลกั ษณะสาํ คญั ของระบบเศรษฐกิจแบบผสม 1) เอกชนมสี ิทธ์ิในทรัพยสินและปจ จยั การผลิต 2) รฐั มีบทบาทเพ่ือดําเนินการผลิตบางอยางท่ีจําเปน เชน การรถไฟ ขนสงมวลชน ไฟฟา โทรศพั ทในรูปของรัฐวิสาหกิจ เปนตน 3) เอกชนเปน ผวู างแผนและดําเนินการผลิต 4) การผลติ มีการแขงขัน โดยผานกลไกราคาแตร ัฐแทรกแซงไดเมื่อเกิดปญหา ระบบเศรษฐกิจ แบบผสมชว ยแกไ ขปญ หาการผูกขาด การแทรกแซงเศรษฐกิจของรัฐเฉพาะที่จําเปน ประชาชนมีเสรีภาพทาง การเมอื ง แตกจิ กรรมบางอยา งที่รัฐดําเนินการเองอาจขาดทนุ และขาดประสทิ ธิภาพได ขอดขี องระบบเศรษฐกจิ แบบผสม เปนระบบเศรษฐกิจท่ีคอนขางมีความคลองตัว กลา วคือ มีการใชกลไกรัฐรวมกับกลไกราคาในการ จดั สรรทรพั ยากรของระบบ กจิ การใดท่กี ลไกราคาสามารถทาํ หนาที่ไดอ ยางมีประสิทธิภาพ รัฐก็จะใหเอกชน เปน ผดู าํ เนนิ การโดยการแขง ขนั แตถ ากิจการใดที่กลไกลราคาไมสามารถทําหนา ที่ไดอ ยางมีประสิทธิภาพรัฐ กจ็ ะเขามาดําเนนิ การแทน จะเห็นไดวาเศรษฐกิจแบบผสมเปนระบบเศรษฐกจิ ทผี่ สมผสาน กลา วคือ รวมขอ ดี ของท้ังระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมและสังคมนิยมเขาไวดวยกัน อยา งไรก็ตามระบบเศรษฐกิจดังกลา วก็มี ขอ เสยี ดวย เชนกัน

174 ขอ เสียของระบบเศรษฐกจิ แบบผสม 1) การแกไขปญ หาชอ งวางทางสงั คมและปญหาความเหลอื่ มลาํ้ ทางรายได มักไมม ีประสิทธิภาพ 2) นายทุนมอี ิทธิพลเขม แข็งทางดานเศรษฐกิจและการเมือง โดยเปนผูสนับสนุนพรรคการเมือง ตลอดจนไดร บั ผลประโยชนจากพรรคการเมืองที่ตนสนบั สนนุ 3) การกาํ หนดนโยบายและการใชอํานาจตาง ๆ ข้นึ อยูกบั รฐั บาล จึงทําใหน ักธรุ กิจขาดความมนั่ ใจ ในการลงทนุ ระบบเศรษฐกิจของประเทศไทยในปจจบุ ัน ระบบเศรษฐกิจของประเทศในปจจุบัน เปนระบบผสมที่เนนทุนนิยม โดยมีรัฐบาลเปนผูวางแผน พฒั นาเศรษฐกจิ และสังคม เปนเจาของปจ จัยการผลิต และเปนผูดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจ เฉพาะที่เปน พนื้ ฐานทางเศรษฐกจิ สําหรับเอกชนมเี สรภี าพในการผลติ และการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกจิ เปนสว นใหญ มีสิทธิเปนเจาของทรัพยสินและปจจัยการผลิต มีการแขงขัน และมีกลไกตลาดเปนเคร่ืองมือในการจัดสรร ทรพั ยากร โดยรัฐบาลจะแทรกแซงการผลติ และการตลาดเมอื่ จาํ เปน เชน ควบคุมราคาสนิ คา เมื่อเกิดภาวะขาด แคลน หรือประกันราคาขา วเปลือกเพื่อชว ยเหลือเกษตรกรในกรณรี าคาขา วตกตํา่ เปนตน การดําเนนิ กิจกรรม ทางเศรษฐกจิ ของรัฐบาลจะเขามามีบทบาทเฉพาะเทาทจี่ าํ เปน เทานัน้ เชน 1) ดําเนินการเกี่ยวกับการปองกันประเทศ ความสงบภายใน และการใหความยุติธรรม เชน กิจการดานการทหาร ตํารวจ และศาล เปน ตน 2) ดําเนินการดานเศรษฐกิจพื้นฐาน เชน การสรางถนน สะพาน เข่ือน การสํารวจเพื่อหา ทรพั ยากรธรรมชาติ เปนตน 3) ควบคุมและดําเนินการดานการศึกษาและสาธารณสุข โดยใหการศึกษาแกเยาวชน ควบคุม การจัดการศกึ ษาของเอกชน จดั การเกี่ยวกบั การรักษาพยาบาลแกป ระชาชน 4) ดาํ เนนิ กจิ การสาธารณปู โภคที่สําคัญ เชน การรถไฟ การไฟฟา การประปา การสื่อสารไปรษณีย การจัดเก็บขยะมูลฝอย เปนตน เพราะเปนกิจการที่ประชาชนสวนใหญตองใชรวมกัน สวนกิจกรรมทาง เศรษฐกิจอื่น ๆ นอกเหนือจากรัฐดําเนินการ เอกชนมีสิทธิที่ดําเนินการอยางเสรี โดยมีกลไกแหงราคาเปน เครื่องชีน้ าํ นอกจากนร้ี ัฐบาลยงั ใชร ะบบภาษใี นอตั รากา วหนา เพื่อกระจายรายไดและลดความเหลอ่ื มลํา้ ในรายได ตลอดจนจัดใหม ีการสวสั ดิการแกป ระชาชน ผูมรี ายไดนอย เชน การประกันสังคม กองทุนเลี้ยงชีพ 30 บาท รักษาทกุ โรค การกําหนดคาจา งแรงงานขนั้ ตาํ่ เพ่ือปอ งกันการเอาเปรยี บผูใชแรงงาน การสรางงานในชนบท การสงเคราะหค นชรา คนพิการ เปน ตน ความเจริญเติบโตทางเศรษฐกจิ นกั เศรษฐศาสตรจ ะใชร ายไดประชาชาตเิ ปนเครื่องมอื ในการวัดและวเิ คราะหก ิจกรรมทางเศรษฐกจิ วา มคี วามเจรญิ เตบิ โตหรอื ตกตํา่ ปญ หาทเ่ี กิดข้นึ และแนวทางแกไ ขรายไดป ระชาชาติจงึ เปนตวั เลขทีแ่ สดงถงึ

175 ฐานะเศรษฐกจิ ของประเทศการศึกษาการเปลยี่ นแปลงของรายไดประชาชาตจิ ะทําใหท ราบถึงความเคลอื่ นไหว ในทางเศรษฐกจิ องคก ารสหประชาชาติ สนับสนุนใหประเทศทั่วโลกจดั ทาํ รายไดป ระชาชาติเพ่อื เปน มาตรฐาน ทางเศรษฐกิจใชวเิ คราะหแ ละเปรยี บเทียบกับประเทศตาง ๆ 1. ความหมายของรายไดป ระชาชาติ รายไดประชาชาติ หมายถึง มูลคาที่เปนตัวเงินของสินคาและบริการข้ันสุดทายท่ีประชาชาติของ ประเทศผลิตไดใ น 1 ป รายไดประชาชาติของไทย หมายถึง ผลรวมของคาเชา คาจาง เงินเดือน ดอกเบ้ีย และกําไรที่ ประชาชนคนไทยผลิตสนิ คาและบรกิ ารในรอบ 1 ป รายไดประชาชาติของไทย เร่ิมจัดทําในป พ.ศ. 2493 โดยกองบัญชีรายไดประชาชาติ สํานักงาน คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ สํานักนายกรัฐมนตรี โดยนําเอารายไดท้ังหมดท่ีเกิด จาก คาเชา คา จาง ดอกเบยี้ และกาํ ไร ของประชาชนท่ผี ลติ สนิ คา และบรกิ ารในรอบ 1 ป มารวมกัน 2. ความสาํ คญั ของรายไดป ระชาชาติ รายไดประชาชาติเปนตัวเลขท่ีช้ีใหเห็นวาในปนี้นั้นระบบเศรษฐกิจสามารถผลิตสินคาและบริการ รวมไดม ากนอยเพียงใด อยางไร บญั ชีรายไดประชาชาตจิ ึงมคี วามสําคัญและเปนประโยชน ดงั น้ี 1) รายไดป ระชาชาติ เปนเครื่องชี้ภาวะเศรษฐกิจของประเทศ เปนตัวบอกระดับความเจริญเติบโต ทางเศรษฐกิจ โดยมีความสัมพันธในทิศทางเดียวกัน เชน ถารายไดประชาชาติสูงขึ้น แสดงวาเศรษฐกิจ ในภาพรวมของประเทศเจริญรงุ เรืองข้นึ ในทางตรงขา มถา รายไดประชาชาติลดลง แสดงวาเศรษฐกิจถดถอย เขาสภู าวะตกตาํ่ 2) รายไดประชาชาติบอกใหทราบการผลิตในแตละสาขามีมูลคาเทาใด ผลผลิตสวนใหญมาจาก สาขาใด ทําใหทราบถงึ โครงสรา งการผลิตของประเทศนนั้ วา เปน เกษตรกรรมหรืออตุ สาหกรรมนอกจากนี้ทาํ ให ทราบรายไดสวนใหญว าอยูในประเภทใด ระหวาง คาเชา คาจาง ดอกเบ้ียและกําไร ตลอดจนรูขอมูลการใช จา ยสว นใหญข องประชาชน เปนการใชจ า ยในลกั ษณะใด เพ่ือการอปุ โภค บริโภค หรอื การลงทนุ 3) ตัวเลขรายไดป ระชาชาติ สามารถใชเปรยี บเทยี บฐานะทางเศรษฐกิจของประเทศในปจจุบันกับ ระยะเวลาทผ่ี านมา ขณะเดียวกนั สามารถใชเปรยี บเทียบฐานะทางเศรษฐกิจระหวางประเทศไดอ ีกดว ย 4) ตัวเลขรายไดป ระชาชาติ สามารถใชเ ปนเครอื่ งมอื สาํ คัญในการกาํ หนดนโยบายและการวางแผน เศรษฐกจิ ของประเทศในอนาคต 3. ประเภทของรายไดป ระชาชาติ รายไดประชาชาติ แบงออกได ดังนี้ 3.1 ผลิตภัณฑภายในประเทศเบ้ืองตน (GDP: Gross Domestic Product) คือ มูลคารวม ของสนิ คาและบริการขั้นสุดทายที่ผลิตไดภายในประเทศในระยะเวลาหนึ่ง โดย GDP จะคิดจากรายไดของ ประชาชนทุกคนทที่ าํ รายไดในประเทศและรวมถึงรายไดของชาวตางชาติที่ทํารายไดในประเทศน้ันดวย เชน GDP ของประเทศไทยคิดจากรายไดของคนไทยทั้งหมดท่ีทําไดในประเทศบวกกับรายไดที่ชาวตางประเทศ

176 ทาํ ไดใ นประเทศไทยรวมทัง้ การลงทุนและผลผลิตตา ง ๆ ของชาวตา งประเทศที่ทาํ การผลิตในประเทศไทยดวย เปน ตน 3.2 ผลิตภัณฑมวลรวมประชาชาติ (GNP : Gross National Product ) คือ มูลคารวมของ สินคาและบรกิ ารขั้นสุดทายที่ประชาชนผลิตได ท้ังในประเทศและตางประเทศ ในระยะเวลาหน่ึง เชน GNP ของไทยเกดิ จากรายไดของประชาชนไทยในประเทศท้งั หมดรวมทัง้ รายไดจากคนไทยท่ไี ปทํางานหรือลงทุนใน ตางประเทศ แลวสงรายไดก ลบั ประเทศไทย เปนตน 3.3 ผลิตภัณฑประชาชาติสุทธิ (NNP : Net National Product) คือ มูลคารวมของสินคา และบริการขั้นสุดทายท้ังหมดหักดวยคาเสื่อมราคาของการใชทุน ผลิตภัณฑประชาชาติสุทธิ (NNP) จึงเปน ผลติ ภัณฑรวมตามราคาตลาด จึงรวมถงึ คา เชา คา จา ง ดอกเบ้ีย และกาํ ไร รวมท้งั ภาษีทางออมในทางธุรกิจดว ย 3.4 รายไดประชาชาติ (NI : National Income) คือ ผลิตภัณฑประชาชาติสุทธิ ท่ีคิดตาม ราคาปจจัยการผลิต ไดแก คาใชจายโดยตรงในการผลิต คือ คาจาง คาเชา ดอกเบี้ย และกําไร โดยหักภาษี ทางออมทางธุรกจิ ออก 3.5 รายไดตอหัว (PCI : Per Capita Income) คือ รายไดท่ีเกิดจากมูลคาของสินคาและ บริการในราคาตลาด หารดวยจาํ นวนประชากรของประเทศทั้งหมด 4. ประโยชนข องการศกึ ษาเก่ยี วกบั รายไดป ระชาชาติ 4.1 ใชใ นการวเิ คราะหภาวะเศรษฐกิจของประเทศ ระดับรายไดประชาชาติเปนเครื่องชี้ภาวะ เศรษฐกิจของประเทศวาเจริญกาวหนาหรือตกตํ่า และสามารถเปรียบเทียบอัตราความเจริญกาวหนาทาง เศรษฐกจิ วา มีอตั ราการเพมิ่ ของผลผลิตมากกวา อัตราการเพม่ิ ของประชากรหรือไม 4.2 ใชใ นการเปรียบเทียบมาตรฐานการครองชีพของประชาชน ถารายไดเฉล่ียตอบุคคลเพ่ิม สูงข้ึนยอมหมายถึง ประชาชนมีการกินดีอยดู มี ากข้ึน หรือมมี าตรฐานการครองชพี สงู ขน้ึ 4.3 เปน เครอื่ งมอื ในการกาํ หนดนโยบายเศรษฐกจิ ของประเทศ ตัวเลขรายไดป ระชาชาติชวยให ทราบภาวะเศรษฐกิจในปจจบุ นั และยงั เปน เครอ่ื งมือสําคัญในการกําหนดนโยบายหรือการวางแผนเศรษฐกิจ ของประเทศไทยในอนาคต การกําหนดคา จางและราคาในระบบเศรษฐกิจ 1. การกําหนดคา จาง คา จาง คือ คาท่จี ายใหแกผ ูใชแ รงงาน เนือ่ งจากการทํางานอยางใดอยางหนงึ่ คา จางที่ไดร ับ จึงเปน ทมี่ าของรายไดแ ละเม่ือนํามารวมกนั ทง้ั หมด กจ็ ะเปน สวนหนึง่ ของรายไดประชาชาติ คา จาง แบง ออกเปน 2 ลักษณะ คอื 1. คาจา งทเ่ี ปนตวั เงิน (Money Wage) คอื คา จา งท่ีไดรับจากนายจางที่จายให อาจเปนรายวัน รายสปั ดาหห รอื รายเดอื น 2. คาจางที่แทจริง (Real Wage) คือ การนําคาจางท่ีเปนตัวจริงลบดวยอัตราเงินเฟอตอป ซ่ึงอัตราเงินเฟอ สามารถคาํ นวณไดจ ากดชั นีราคาผบู รโิ ภค

177 การกําหนดอัตราคาจางจะข้ึนอยูกับอุปสงคและอุปทานของแรงงาน คือ ถาอุปสงคของแรงงานมีมาก ความตอ งการจางแรงงานมาก อตั ราคา จา งจะสงู ขน้ึ แตถ า อุปทานของแรงงานมีมาก จะทําใหคาจา งลดลง 2. การกําหนดราคา ปจจัยท่ีเก่ียวของกับการกําหนดราคาของสินคาและบริการ คือ กลไกของตลาด หรือปริมาณ ความตอ งการในการซอ้ื และปริมาณความตองการในการขายสินคาชนิดน้ัน นอกจากนย้ี งั ขึน้ อยูกบั ตน ทุน การผลติ กลาวคอื ถา ตนทนุ การผลิตสูงขน้ึ จะทําใหร าคาสินคา สูงข้นึ ตามไปดวย กลาวโดยสรปุ การกาํ หนดคาจางและราคาจะแตกตางกนั ตามระบบเศรษฐกจิ ถา เปน ระบบเศรษฐกจิ แบบทนุ นิยม การกําหนดคาจางและราคาเปนไปตามกลไกตลาด สวนระบบเศรษฐกิจแบบ สังคมนิยม และ ระบบเศรษฐกิจแบบผสม รัฐบาลสามารถเขาแทรกแซงการกําหนดคา จางและราคา เพ่ือสรางความเปนธรรมใน ระบบเศรษฐกิจ เชน รัฐบาลเขา ไปแทรกแซงการการกาํ หนดคา จางและราคา เพ่อื สรา งความเปน ธรรมในระบบ เศรษฐกิจ ไดแก การประกาศปรบั คา แรงขั้นตาํ่ ตามดัชนีราคาผบู รโิ ภค เพอ่ื ดงึ คาจา งแรงงานใหสูงขึน้ การเขา ไป แทรกแซงการกําหนดราคาสินคา โดยการกาํ หนดราคาขน้ั ต่าํ และการกําหนดราคาขัน้ สงู เปน ตน ราคาขน้ั ต่าํ ราคาขั้นต่ํา หมายถึง ราคาตาํ่ สุดที่ถูกกําหนดขึ้นมาในระดับท่ีสูงกวาราคาดุลยภาพ อันเกิดจากการ ทํางานของกลไกตลาดทรี่ ฐั บาลเขาไปแทรกแซง ซง่ึ มักจะใชก บั สินคาในสาขาเกษตรกรรม เพ่ือเพ่มิ รายไดใ หแก เกษตรกร ทําใหเกษตรกรนําผลผลิตออกขายในตลาดไดมากขึน้ ราคาข้นั สูง ราคาขัน้ สูง หมายถงึ ราคาสูงสุดที่ถูกกําหนดข้ึนมาในระดับที่ตํ่ากวาราคาดุลยภาพ อันเกิดจากการ ทาํ งานของกลไกตลาดทีร่ ัฐบาลเขาไปแทรกแซงโดยการควบคุมราคาสินคา บางชนิด เพ่ือเปนการปองกันไมให ราคาสินคาชนดิ น้ันสงู เกินไป ปญหาของระบบเศรษฐกิจไทยและแนวทางแกไข เนื่องจากระบบเศรษฐกิจไทยเปดโอกาสใหเอกชนสามารถเปนเจาของปจจัยการผลิตและสามารถ ดาํ เนนิ กิจกรรมทางเศรษฐกจิ ไดอยา งเสรี การผลิตสนิ คา และบริการตาง ๆ จึงมขี ้นึ อยา งมากมาย กอ ใหเ กิดการ แขงขัน สงผลใหผูผลิตมีแรงกระตุนในการที่จะปรับปรุงเทคนิคการผลิต เพ่ือใหไดสินคาที่มีคุณภาพสูงและ ตน ทุนต่าํ ผูผลติ รายใดทีไ่ มส ามารถผลิตสนิ คา ทีม่ ีราคาตํา่ แตค ณุ ภาพสงู ไดก จ็ ะขาดทุนและออกจากระบบการ ผลิตสินคาน้ัน ๆ ไป คงเหลือแตผูผลิตที่มีคุณภาพ ทําใหผูบริโภคไดรับผลประโยชนสูงสุดจากการแขงขัน ดงั กลา ว แตสง่ิ ทีเ่ ปน ผลเสยี ตามมาก็คือเกดิ การผูกขาดและกอบโกยผลประโยชนใสต วั มากข้นึ กอใหเกดิ ความ เหล่ือมล้ําและเกิดชองวางข้ึนในสังคม น่ันคือ คนที่มีฐานะรํ่ารวยก็จะรวยมากข้ึน สวนคนที่มีฐานะยากจน กไ็ มไดมคี วามเปน อยูท่ดี ีขึ้นกวา เดิม ซ่งึ รัฐบาลก็ไดตระหนักถึงปญหาดังกลาว จะเห็นไดจากรายละเอียดของ แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ไดเนนวัตถุประสงคในการกระจายรายไดใหมีความเทาเทียมกัน มากข้ึน โดยการใชมาตรการและนโยบายดานการเงิน – การคลัง เพื่อแกปญหาดังกลาว เชน การกําหนด คาแรงขั้นต่ํา การเพ่ิมอัตราภาษีสําหรับสินคาฟุมเฟอย การปรับอัตราภาษีเงินได ภาษีทรัพยสิน กฎหมาย

178 ปองกนั การผูกขาด เปน ตน โดยเฉพาะมาตรการทางดานภาษีน้ัน รัฐบาลสามารถนําเงินท่ีไดจากการเก็บจาก ผูท ม่ี ฐี านะรา่ํ รวยมากระจายใหก บั ผทู ีม่ รี ายไดนอยในรูปของสวสั ดกิ ารตาง ๆ เชน การจัดต้งั โรงเรยี นของรฐั บาล การสรางท่ีอยูอาศัยและการใหการรักษาพยาบาลฟรีแกผูท่ีมีรายไดนอย การจัดใหมีการประกันสังคมกับ แรงงาน การลดดอกเบย้ี สินเชอ่ื เพ่ือการเกษตร เปน ตน สรุป ระบบเศรษฐกิจแบง ออกเปน 3 ระบบ ใหญ ๆ คอื ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมระบบเศรษฐกิจแบบ สงั คมนยิ ม และระบบเศรษฐกิจแบบผสม ประเทศไทยใชระบบผสมท่ีเนนทุนนิยม โดยรัฐบาลผลิตสินคาและ บริการเฉพาะโครงสรางพื้นฐานหรือสาธารณูปโภค สวนตัวเลขรายไดประชาชาติ แสดงใหเห็นถึงความ เจรญิ เติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศ แบบฝก หัดทา ยบทเรื่องที่ 2 ระบบเศรษฐกจิ คําส่งั : เม่ือผูเ รยี นศกึ ษาเรอื่ งระบบเศรษฐกิจจบแลว ใหท ําแบบฝกหัดตอ ไปน้ี โดยเขียนในสมุดบันทึก กิจกรรมการเรยี นรู แบบฝกหัดที่ 1 ใหผูเรียนสรางแผนภูมิแสดงความสัมพันธระหวางระบบการปกครอง และระบบเศรษฐกิจ และระบุวาระบบการปกครองแตละแบบสามารถจัดระบบเศรษฐกิจแบบใดไดบ า ง

179 แบบฝกหดั ท่ี 2 บอกขอดแี ละขอ เสียของระบบเศรษฐกิจตอไปน้ี ระบบเศรษฐกิจ ขอดี ขอเสยี 1. ทุนนิยม 1..................................... 1..................................... 2..................................... 2..................................... 3..................................... 3..................................... 2. สงั คมนิยม (ประชาธิปไตย) 1..................................... 1..................................... 2..................................... 2. 3..................................... 3..................................... สังคมนิยม 1..................................... 1..................................... 2..................................... 2..................................... 3..................................... 3..................................... 3. แบบผสม 1..................................... 1..................................... 2..................................... 2..................................... 3..................................... 3..................................... แบบฝก หดั ที่ 3 ใหผเู รียนวิเคราะหล กั ษณะทีก่ าํ หนดใหวา เปนระบบเศรษฐกจิ ใด โดยกาเครอ่ื งหมาย √ ลงใน เรอ่ื งระบบเศรษฐกิจท่ีคดิ วาถูกตอง ระบบเศรษฐกิจ ลักษณะ แบบผสม สงั คมนิยม คอมมิวนสิ ต สงั คมนยิ ม ประชาธปิ ไตย ทุนนยิ ม เอกชนมเี สรภี าพในการผลติ และบริโภคอยางเต็มท่ี รฐั เปนผูวางแผนกิจกรรมทางเศรษฐกจิ ทงั้ หมด รัฐเขา ไปดําเนนิ กิจกรรมทางเศรษฐกิจในสว นที่ เก่ียวขอ งกบั ประโยชนส ว นรวม มเี ปาหมายเพอื่ ผลกําไร

180 ระบบเศรษฐกิจ ลักษณะ แบบผสม มีเปา หมายเพือ่ สรางความเปนธรรมในสงั คม สงั คมนิยม มีเปา หมายเพอ่ื ความอยดู กี นิ ดีของสงั คม คอมมิวนสิ ต เอกชนมกี รรมสิทธิใ์ นทรัพยส ินอยางเต็มท่ี สงั คมนยิ ม ไมเปดโอกาสใหม ีการแขง ขัน ประชาธปิ ไตย กจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ข้นึ อยูก ับกลไกแหงราคา การผลิตอะไรเทา ใดขนึ้ อยกู ับรฐั บาลเทา นน้ั ทุนนยิ ม รัฐและกลไกแหง ราคา มีสวนในการกําหนดวา จะผลิตอะไร เทาใด เปน ระบบที่ประเทศสว นใหญใ ช เปนระบบทพ่ี ฒั นามาจากลิทธิมารกซสิ ต รั ฐ เ ก็ บ ภ า ษี ป ร ะ ช า ช น ใ น อั ต ร า สู ง เ พื่ อ จ า ย เ ป น สวัสดิการสังคม แตใหเ สรภี าพในการบรโิ ภคเตม็ ท่ี เปนระบบที่กอใหเกิดความแตกตางดานรายไดมาก ท่ีสุด เปน ระบบที่แกป ญ หาความแตกตา งดา นรายไดโดยไม จํากดั เสรภี าพของบคุ คล เปนระบบทมี่ ีความแตกตา งดานรายไดน อ ยที่สุด มีการใชทรัพยากรส้ินเปลอื งมาก มีการวางแผนจากสว นกลาง จาํ กดั กรรมสทิ ธใิ์ นทรพั ยส นิ และปจจยั การผลิตบา ง

181 เรอื่ งที่ 3 กระบวนการทางเศรษฐกจิ 1. การผลิต (Production) 1. ความหมายของการผลิต การผลิต หมายถึง การสรางเศรษฐทรัพยเพ่ือบําบัดความตองการของมนุษยหรือการนําเอา ปจจัยการผลิตตาง ๆ ไดแก ที่ดิน แรงงาน ทุน ผูประกอบการไปผานกระบวนการผลิต หรือกรรมวิธีตาง ๆ จนเกิดเปนสินคา และการบริการเพื่อบําบัดความตองการของมนุษยในลักษณะที่เนนการสรางประโยชนทาง เศรษฐกิจขึ้นมาใหมไดแ ก 1) ประโยชนท่เี กิดจากการเปลี่ยนรูป (Form Utility) เปนประโยชนที่เกิดจากการนําสินคา มาแปรรูปเพ่อื เพมิ่ ประโยชนใชสอยมากขน้ึ เกิดความหลากหลายในการผลติ มากขน้ึ ราคาของสินคาสูงขนึ้ กวา วัตถุดิบเดิมที่นํามาผลิต เชน การเปล่ียนเหล็กเปนมีด เปล่ียนไมเปนโตะ เกาอี้ เปล่ียนไมไผเปนเครื่อง จกั สานตาง ๆ เปน ตน 2) ประโยชนท่ีเกิดจากการเปล่ียนสถานท่ี (Place Utility) เปนประโยชนที่เกิดจากการ ขนยา ยสินคาจากแหงหนึ่งไปยังอีกแหงหน่ึงเพ่ือใหเกิดประโยชนใชสอยมากข้ึน เชน การขนถายสินคาจาก โรงงานไปยังรานคาปลกี เปน ตน 3) ประโยชนท ี่เกิดจากการเปลีย่ นเวลา (Time Utility) หมายถงึ การเลอื่ นเวลาในการบรโิ ภค สินคาออกไป เน่ืองจากสินคาบางอยางอาจมีขอจํากัดในเรื่องของฤดูกาล ไดแก ผลไม ผักตาง ๆ เปนตน ซ่งึ ถา นาํ มาผลิตเปนผลไมหรอื ผกั กระปอ ง จะสามารถนาํ มาถนอมไวบ ริโภคนอกฤดกู าลได หรือสินคาบางอยาง ท่ีผบู รโิ ภคตองการสะสมไวก ็เปน การสรา งประโยชนที่เกิดจากการเลื่อนเวลาเชนเดียวกัน เชน การเก็บสุราไว นาน ๆ การสะสมเครือ่ งลายคราม พระเคร่ือง หรอื ของเกาตา ง ๆ เปนตน 4) ประโยชนท ี่เกิดจากการเปลี่ยนโอนกรรมสิทธิ์ (Possession Utility) เปน ประโยชนที่เกิด จากการเปล่ียนแปลงกรรมสทิ ธ์ิหรอื เจาของ ซึง่ สินคาแตละชนิดจะมกี ารเปลย่ี นกรรมสทิ ธ์ิหลายทอดกวาจะถึง ผูบริโภค กลาวคือ กรรมสิทธิ์จะเปล่ียนจากผูบริโภคไปยังพอคาขายสง พอคาขายปลีก หรือไปยังนายหนา จนถึงผบู ริโภค เชน การจดั สรรบา น ทด่ี นิ หรือการซอ้ื ขายอสังหาริมทรัพยตาง ๆ เปน ตน 5) ประโยชนท เ่ี กิดจากการใหบรกิ ารตาง ๆ (Service Utility) เปนประโยชนท ่เี กดิ จาก ผูใ หบ รกิ ารในสาขาวชิ าชีพตา งๆ เชน ไปหาหมอ ไปดคู อนเสริ ต หรอื ใหบ รกิ ารในดานการคมนาคมขนสงตาง ๆ เปน ตน 2. สินคา และบรกิ าร (Goods and Services) สนิ คาและบรกิ าร คอื สงิ่ ทไ่ี ดจากการทาํ งานรวมกนั ของปจ จัยการผลิตตาง ๆ สามารถสนองความ ตองการของผูบรโิ ภคได ไมวาความตองการน้ันจะขัดตอ สขุ ภาพอนามัยหรอื ศลี ธรรมอนั ดีงามหรอื ไมก ็ตาม เชน บุหร่ี ยารกั ษาโรค อาหาร เครื่องนุงหม เปนตน

182 สนิ คา (Goods) ที่มนุษยบริโภคอยทู กุ งวนั นอี้ าจแบง ไดเ ปน 2 ลกั ษณะ คือ 1) เปนสิ่งผลิตที่มนุษยผลิตขึ้น อาจเปนสิ่งท่ีดี (Good) เชน อาหาร เคร่ืองนุงหม ยารักษาโรค เปนตน หรือสง่ิ ท่ไี มดี (Bad) เชน ยาเสพตดิ ขยะ วตั ถรุ ะเบิด เปน ตน 2) เปนส่งิ ทไ่ี ดจากธรรมชาติซึ่งมนุษยจัดหามาสนองความตองการโดยไมเสียคาใชจายใด ๆ เชน นาํ้ อากาศ บรรยากาศ ทวิ ทศั น แสงแดด เปน ตน จากสนิ คา ทง้ั สองลกั ษณะสามารถจําแนกประเภทของสนิ คา ในทางเศรษฐศาสตรไดดังน้ี ดงั นั้น สนิ คาในทางเศรษฐศาสตรส ามารถจําแนกได ดังน้ี 1. สินคา ไรราคา (Free Goods) เปน สินคาทไ่ี มมตี นทุนหรอื มกี ารบริโภคแตไมมีคาใชจายเปนสินคา ทีม่ ีอยมู ากมายเกนิ ความตองการของมนษุ ย หรอื กลา วอกี นยั หน่ึงเปน สนิ คาทอ่ี ปุ ทานมากกวาอุปสงค ณ ราคา ศนู ย เชน อากาศ นํา้ ทะเล เปน ตน ดังนน้ั ถา สินคา ในโลกทกุ ชนดิ เปน สินคาไรราคาวิชาเศรษฐศาสตรก็คงจะไร ความหมาย

183 2. สินคาเศรษฐทรัพย (Economic Goods) คือ สินคาท่ีมีตนทุน โดยปกติผูบริโภคจะเปนผูจาย คา สินคา โดยตรง แตในบางกรณีผูบริโภคกับผูจายคาสินคาอาจเปนคนละคน ซ่ึงไดแก เศรษฐทรัพยที่ไดจาก การบริจาคหรือจากการให รัฐบาลจัดหามาใหเรียกวา “สินคาใหเปลา” สินคาเศรษฐทรัพยแบงออกเปน 2 ประเภท คือ 2.1 สินคา เอกชน (Private Goods) คอื สินคา ทแ่ี ยกการบรโิ ภคออกจากกนั ได (Rival Consumption) เชน อาหาร เคร่ืองนุงหม รถยนต เปนตน ซึ่งแตละคนแยกกันบริโภคได นอกจากน้ียังเปนสินคาท่ีเจาของ สามารถกีดกันผูบริโภครายอ่ืนได (Exclousion Principle) เชน การบริโภครถยนต คันหน่ึง ของนายแดง สามารถกดี กนั ไมใ หนายดําบรโิ ภครถยนตคนั นน้ั ได เปน ตน 2.2 สินคาสาธารณะ (Public goods) คือ เปนสินคาที่บริโภครวมกัน (Joint Consumption) เชน ถนนที่เราใชอยูก็เปนถนนท่ีคนอื่น ๆ ใชสัญจรไปมา เชนเดียวกัน เปนตน นอกจากนี้ยังเปนสินคาที่ไม สามารถกีดกันบุคคลหรือกลุมบุคคลใดใหพนจากการบริโภคได (Non Exclusion Principle) เพราะมี ผบู รโิ ภคจาํ นวนมากจนทําใหก ารกดี กันเปนไปไดยาก เชน โรงพยาบาล นํ้าประปา การศึกษาของรัฐ เปนตน หรอื อาจเปน เพราะการบริโภคของบคุ คลกลุมหนง่ึ จะไมเปนเหตุใหค นกลุม อ่ืนตอ งบรโิ ภคลดลงหรือขาดโอกาส ในการบรโิ ภค เชน การปองกนั ประเทศ รายการโทรทัศน เปนตน 3. ปจจยั การผลิต ในการผลิตสินคา และบรกิ ารจะตองอาศยั ปจ จยั การผลติ ตอ ไปนี้ 1) ท่ดี ิน (Land) ไมไดหมายถงึ เนื้อที่ดนิ ทีใ่ ชประโยชนใ นทางเศรษฐกจิ ทีใ่ ชทําการเพาะปลูกสราง โรงงานอุตสาหกรรมหรืออยูอาศัยเทาน้ัน แตหมายรวมถึงทรัพยากรธรรมชาติที่อยูใตดิน บนดินและเหนือ พื้นดินทุกชนิด เชน ปาไม แรธาตุ สัตวนํ้า ความอุดมสมบูรณของดิน ปริมาณนํ้าฝนและสิ่งแวดลอมทาง ธรรมชาตติ าง ๆ เปนตน ส่ิงเหลาน้ีมีอยูโดยธรรมชาติ มนุษยสรางขึ้นไมได แตสามารถปรับปรุงคุณภาพของ ทรัพยากรธรรมชาติไดบาง เชน ปรับปรุงท่ีดินใหอุดมสมบูรณข้ึน เปนตน ผลตอบแทนของท่ีดิน เรียกวา คาเชา (Rent) 2) แรงงาน (Labour) หรือทรัพยากรมนุษย (Human Resource) หมายถึง ความมานะ พยายามของมนุษยท้ังทางกาย ทางใจ และทางสมอง คือ สติปญญาความรู ความคิดที่มนุษยทุมใหกับ การผลิตสินคาและบริการเพื่อกอใหเกิดรายไดในการดํารงชีวิต ซ่ึงมีผลตอบแทนเปนคาจางและเงินเดือน (Wages and Salary) 3) ทุน (Capital) คือ สงิ่ ทม่ี นุษยผลิตขนึ้ มา เพ่ือใชรวมกับปจจัยการผลิตอื่น ๆ ในการผลิตสินคา และบรกิ าร เรียกอกี อยา งหน่ึงวา สินคาทุน (Capital Goods) ทุนเปนสง่ิ ท่ีผลิตขนึ้ มาเพื่อใชในการผลิตตอไป ไมใชเพ่ือการบริโภค เชน ขาวเปลือก หากถูกนําไปเปนเมล็ดพันธุเพื่อเพาะปลูกขาวเปลือกก็เปนสินคาทุน หากถูกใชเพ่ือการบริโภคจะไมนับเปนสินคาทุน เปนตน ทุนอาจแยกไดเปน 3 ประเภท ประเภทแรกท่ีเปน สินคาสําหรับใชในการผลิต (Capital Goods) เชน เคร่ืองจักร โรงงาน เปนตน ประเภทที่สองทุนท่ีเปนเงิน (Monetary Capital) หมายถึง เงินที่จัดไวเพ่ือจางคนงานหรือเชาที่ดินหรือเงินซ่ึงจายเพื่อจัดหาเคร่ืองจักร

184 เคร่ืองมือและที่ดินเพื่อขยายโรงงาน ประเภทที่สามคือ ความรูทางเทคนิค (Technical Knowledge) หมายถึง ความรูตา ง ๆ สาํ หรบั ท่ีใชใ นการผลิต ดังนั้นทุนท่ีแทจริงจึงไมไดหมายถึงเงินอยางเดียว เงินเปนเพียงรูปหน่ึงของทุน เรียกวา เงินทุน (Money Capital) ซึ่งเปน เพยี งสอ่ื กลางใหเ กิดสินทรัพยประเภททุน ทุนที่แทจริงจึงรวมถึงเคร่ืองมือที่ใชผลิต สินคาและเจา ของทุนจะไดร ับผลตอบแทนเปน ดอกเบ้ยี (Interest) 4) ผูประกอบการ (Enterpreneur) หมายถึง การจัดต้ังองคการเพื่อผลิตสินคา และบริการ โดยอาศยั ทรัพยากร แรงงาน ทนุ มาดาํ เนนิ การโดยผดู ําเนินการเรยี กวา ผปู ระกอบการ ซึง่ เปน ผรู วบรวมปจ จยั การผลิตตาง ๆ เขาสูกระบวนการผลิตสินคาและบริการตอบสนองความตองการของตลาด ผูประกอบการ จึงเปนผูท่ีตองเผชิญกับความเสย่ี งของความไมแนน อนเกีย่ วกบั ภาวะตลาด ซึ่งตางจากในกรณีของแรงงานที่ไม ตองเผชิญกับความเส่ียงแมวาจะเปนทรัพยากรมนุษยเหมือนกันก็ตาม ผลตอบแทนของผูประกอบการ คือ กาํ ไร (Profit) ปจ จยั การผลิตทงั้ หมดน้เี ปนส่ิงสําคัญและจําเปนมากในการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจท่ีจะ ขาดสวนใดสวนหนึ่งไปไมได ถาขาดสวนใดสวนหน่ึงไปจะมีผลทําใหการดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจน้ัน หยุดชะงัก หรอื ไมไ ดผ ลตามเปา หมายทีว่ างไว 4. ลาํ ดบั ขนั้ การผลติ ในการดําเนนิ กิจกรรมทางเศรษฐกจิ ในแตล ะครวั เรือนแบง ออกเปน 3 ขน้ั คือ 1) การผลิตข้ันตนหรือการผลิตขั้นปฐมภูมิ (Primary Production) หมายถึง การผลิตท่ีอาศัย ธรรมชาติ หรือไดจากธรรมชาติ เปนการผลิตแบบด้ังเดิมของมนุษย ไดแก การเก็บของปา ลาสัตว จับปลา จนพัฒนาเปนอาชีพเกษตรกรกรรมในปจจุบัน เชน การเพาะปลูก เล้ียงสัตว ประมง ทําปาไมท่ีอาศัย ทั้งธรรมชาตแิ ละเทคโนโลยเี ขา มาชว ย เปนตน 2) การผลิตขั้นทุติยภูมิ (Secondary Production) หมายถึง การแปรสภาพวัตถุดิบเปนวัตถุ สําเรจ็ รูป หรือผลิตภณั ฑต าง ๆ ไดแก อาชีพหัตถกรรมและอุตสาหกรรมประเภทตาง ๆ 3) การผลิตข้ันตติยภูมิ (Tertitary Production) หมายถึง การจําหนายจายแจกสินคาและ การบรกิ ารตาง ๆ ไดแ ก อาชีพพาณิชยกรรมและการบริการ เชน การคาขาย การคมนาคมขนสง การสื่อสาร การโฆษณา การธนาคาร ขาราชการ เปน ตน 5. การกําหนดปริมาณการผลติ ในการผลติ สินคา และบริการนัน้ ผูผลิตควรตัดสินใจวาจะผลติ อะไรในปริมาณเทาใด จึงจะไดกําไร สูงสุด ดงั น้ัน สงิ่ ทก่ี ําหนดปริมาณการผลิตในตลาดท่มี ีการแขง ขนั สมบูรณ ไดแก 1) อุปสงค (Demand) คือ ปริมาณความตองการของผูบริโภคในการบริโภคสินคาอยางใดอยาง หนึง่ ดว ยเงนิ ทเ่ี ขามีอยู ณ เวลาใดเวลาหน่ึง ซงึ่ พรอ มทีจ่ ะซอ้ื สินคา นนั้ อุปสงคแบง ออกเปน 2 ประเภทคอื 1.1) อุปสงคสวนบุคคล (Individual Demand) หมายถึง อุปสงคของบุคคลแตละคนหรือ ผูซื้อแตล ะราย เชน อปุ สงคเส้อื กันหนาวของนายชยั ยุทธ เปนตน

185 1.2) อุปสงคต ลาด (Market Demand) หมายถงึ ผลรวมของผูซื้อทุกคนท่ีซื้อสินคาชนิดหน่ึง ในตลาดแหง หน่งึ เชน อปุ สงคตอเสอื้ กนั หนาวในฤดูหนาวของประชากรในจังหวดั แพร เปน ตน คาํ วาอุปสงคในทางเศรษฐศาสตร หมายถึง อุปสงคท่ีมีประสิทธิผล (Effecive Demand) กลาวคือ อุปสงคจ ะประกอบดวยความเต็มใจท่จี ะซือ้ (Willingness to buy) กบั อํานาจซ้ือ (Purchasing Power) ณ แตละระดับราคาของสนิ คา ตาง ๆ (สขุ ุม อัตวาวฒุ ชิ ัย, 2539 : 20) 2) อุปทาน (Supply) คอื ปริมาณสนิ คาทผ่ี ขู ายสามารถนาํ มาสนองความตองการของผูซ้ือไดเปน สภาพการตัดสินใจของผูขายวาจะขายสินคาจํานวนเทาใด และในราคาเทาใด ณ เวลาใดเวลาหนึ่ง อุปทาน แบง ออกเปน 2 ประเภท คือ 2.1) อุปทานสวนบุคคล (Individual supply) หมายถงึ ปริมาณสินคา หรือบรกิ ารท่ีผผู ลิตหรือ ผูขายแตละรายนําออกมาเสนอขาย 2.2) อุปทานตลาด (Market Supply) หมายถงึ ปริมาณสนิ คาหรอื บรกิ ารของผูผลติ หรอื ผูข าย ทุกคนรวมกันนาํ ออกมาเสนอขาย 6. ราคาดุลยภาพและปรมิ าณดุลยภาพ เมือ่ ผซู ้ือและผขู ายพบกันในตลาดเพอ่ื ตกลงซื้อขายสนิ คา และบริการ ปรากฏวา มรี าคาอยรู าคาหนึ่ง ที่ปรมิ าณการเสนอซ้อื และปรมิ าณการเสนอขายเทา กนั พอดี ซึ่งเรียกวา ราคาดุลยภาพ (Equilibrium Price) และปริมาณสินคาและบริการท่ีซื้อขายกัน ณ ราคาดุลยภาพนั้นเรียกวา ปริมาณดุลยภาพ (Eauilibrium Quantity) ในระบบเศรษฐกจิ ท่ีอาศยั ตลาดเปน เครอ่ื งมอื ในการดาํ เนินกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ หรอื ใหกิจกรรมทาง เศรษฐกิจดําเนินไปโดยผานกลไกราคา เชน ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม ปริมาณการผลิตจะขึ้นอยูกับ อุปสงคแ ละอปุ ทาน สว นในระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยม ปริมาณการผลิตจะขึ้นอยูกับการวางแผนของรัฐ เปนตน

186 ตารางท่ี 2 แสดงราคาดุลยภาพของสม ปรมิ าณขาย (กก.) (Supply) ราคา ปรมิ าณซ้ือ (กก.) (บาท) (Demand) 12 0 18 10 3 15 8 6 12 699 4 12 6 2 15 3 ที่มา : โกเมน จิรญั กุล และเสรี ลลี าลัย, 2537, หนา 16 จากตารางท่ี 2 แสดงใหเ ห็นวา ปรมิ าณเสนอซ้ือสม ของตลาด จะเทากบั ปรมิ าณเสนอขายสมของตลาด ณ ราคากิโลกรัมละ 6 บาท ซึ่งแสดงใหเห็นวาราคาดุลยภาพเทากับ 6 บาท และปริมาณดุลยภาพเทากับ 9 กโิ ลกรมั ดงั นั้น เราสามารถสรปุ กฎของอุปสงค (Demand) ไดว า “ปริมาณสนิ คาทีม่ ีผูต อ งการซอื้ ในขณะใด ขณะหนึ่ง จะมีความสมั พนั ธในทางตรงกันขามกบั ราคาสินคา ชนิดนัน้ ” (รัตนา สายคณิต และชลลดา จามร กุล, 2537 : 34) แสดงวา ถาราคาสินคาสูงข้ึนอุปสงคจะลดลงและถาราคาสินคาลดลงอุปสงคจะเพ่ิมข้ึน ในขณะที่กฎของอุปทาน (Supply) กลาววา “ปริมาณสินคาท่ีผูผลิตเต็มใจจะนําออกขายในขณะใด ขณะหนงึ่ จะมคี วามสมั พันธใ นทางเดียวกนั กับราคาสินคาชนิดนั้น” (รัตนา สายคณิต และชลลดา จามรกุง, 2537 : 81) หมายความวา ถาราคาสนิ คา สงู ผผู ลติ จะเต็มใจนาํ สินคาออกขายมาก แตถาสินคาราคาต่ําผูผลิต จะเตม็ ใจนําสินคาออกขายนอ ย ทงั้ นี้อยภู ายใตขอ สมมตวิ า ปจ จยั อน่ื ๆ ทีม่ อี ิทธิพลตออปุ ทานคงท่ี สุขุม อัตวาวุฒิชัย (2541 : 37 – 40) ไดอธิบายเพ่ิมเติมเกี่ยวกับความสัมพันธระหวางอุปสงค อปุ ทานและราคาวา ราคาตลาดหรือราคาดุลยภาพ (Equilibrium Price) จะถูกกําหนดโดยจุดตัดของเสน อุปสงคและอุปทานตาดน่ันเอง ณ ระดับราคาอ่ืน ๆ จะไมทําใหตลาดอยูในภาวะดุลยภาพ ถามีผูเสนอขาย สินคา ในราคาท่สี งู กวาราคาดุลยภาพจะกอ ใหเกดิ อปุ ทานสว นเกิน (Excess Supply) สินคา จะลน ตลาดหรอื เม่ือใดทมี่ ผี ูเ สนอขายสินคาตํ่ากวาราคาดุลยภาพ จะเกิดอุปสงคสวนเกิน (Excess Demand) สินคาจะขาด ตลาดและกลไกตลาดจะมกี ารปรับตวั โดยอัตโนมตั ิเพ่อื กลับเขาสภู าวะดลุ ยภาพ

187 7. ประเภทของการผลติ สาํ นกั งานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหง ชาติ ไดแ บงกิจกรรมทางเศรษฐกิจของ ประเทศไทย โดยอาศัยแนวทางการจําแนกขององคการสหประชาชาติ แบงการผลิตออกเปน 11 ประเภท ดงั นี้ (โกเมน จริ ัญกลุ และเสรี ลีลาลัย, 2535 : 9) 7.1) การเกษตร ไดแ ก การเพาะปลูก การปศุสตั ว การประมง การทาํ ปา ไม และอ่ืน ๆ 7.2) การทําเหมอื งแรและยอยหิน 7.3) หตั ถอุตสาหกรรม 7.4) การกอสราง 7.5) การผลติ ไฟฟา และนํา้ ประปา 7.6) การขนสงและการส่ือสาร 7.7) การขายสงและการขายปลกี 7.8) การธนาคาร ประกันภัย และอสังหารมิ ทรัพย 7.9) การเปน เจา ของที่อยูอาศยั 7.10) การบรหิ ารงานสาธารณะและปอ งกนั ประเทศ 7.11) การบรกิ าร 8. การสะสมทนุ (Capital Aceumulation) หมายถึง การเพิ่มพูนสินคาประเภททุนหรือการเก็บ สะสมเงินทุนใหมากขึน้ เพอ่ื นําไปใชประโยชนใ นการขยายความสามารถในการผลิต การสะสมทุนสวนหนึ่งได จากการลงทนุ ในสิ่งกอสรา ง การซือ้ เครื่องจกั รเครอ่ื งมอื และสวนเปลย่ี นสินคา คงเหลอื สวนหนึ่งไดจากการออม ในประเทศ ซึง่ เปน การนําเงนิ ออมทีก่ ันไวจากรายไดสวนหน่ึงไมนําไปใชจายเพ่ือการบริโภคมาลงทุน เพื่อหา ผลประโยชนตอบแทน การสะสมทนุ อีกทางหน่ึงไดจากเงินทุนจากตางประเทศ ซึ่งอาจเปนการระดมทุนจาก ตา งประเทศดว ยการกเู งินจากตา งประเทศหรือสถาบันการเงินระหวา งประเทศ หรือการลงทุนในหลกั ทรพั ย 9. ประเภทของหนวยธุรกิจ หนว ยธรุ กิจ หมายถงึ องคกรที่จดั ต้ังขึ้นมาเพือ่ ดาํ เนนิ กจิ กรรมทางเศรษฐกิจในดานการผลิตสินคา และบรกิ าร ไดแก 1) กิจการที่มีเจาของคนเดียว (Single Proprietorship) เปนกิจการที่การตัดสินใจขึ้นอยูกับ คน ๆ เดยี ว เมอื่ ไดผลกาํ ไรมาเปน ของเจา ของเพยี งคนเดยี ว 2) หา งหนุ สว น (Partnership) เปนธุรกิจท่ีประกอบกันขึ้นจากคน 2 คนขึ้นไป มีการตกลงกันวา หุน สวนใดจะรบั ผิดชอบในสว นใด หางหุนสว นแบง ออกเปน 2 ประเภท คอื 2.1 หางหุนสวนจํากัด จะมีหุนสวนพวกหน่ึงจํากัดความรับผิดชอบตามจํานวนเงินท่ีระบุไว เม่อื กิจการขาดทุน 2.2 หา งหุน สวนสามญั ผูเปน หนุ สว นทกุ คนตองรบั ผดิ ชอบตอ การขาดทนุ ไมจ ํากัดจาํ นวน

188 กิจการที่มเี จา ของคนเดียวและหางหุนสวนจะมีขอเสีย คือกิจการท้ังสองประเภทตองรับผิดชอบ หน้ีสินอยางไมจํากัดจํานวนเม่ือกิจการขาดทุน การดําเนินงานไมเปนไปอยางตอเน่ือง โดยเฉพาะกรณี ทเี่ จาของกจิ การเสยี ชีวิตกจิ การเจา ของคนเดยี วมักมปี ญหาในดานการขยายเงนิ ลงทนุ 3) บริษัทจํากัด (Corparation) เปนหนวยธุรกิจที่จดทะเบียนเปนนิติบุคคล โดยมีหลายคน รวมกนั จัดต้ังจะมีขนาดใหญหรือเล็กขึ้นอยูกับจํานวนหุน (Stock) ผูถือหุนเปนเจาของบริษัทรวมกันมีความ รับผดิ ชอบจํากัดตามจาํ นวนหนุ ท่ีถือ 4) สหกรณ (Cooperative) เปน หนว ยธุรกิจทจี่ ัดตัง้ โดยคนตัง้ แต 10 คน ข้ึนไป จดทะเบียน โดยถกู ตองตามกฎหมาย โดยมจี ุดมุง หมายเพื่อชวยเหลือสมาชกิ หรอื ผถู อื หุน ซ่ึงตอ งปฏิบัตติ ามกฎระเบียบของ สหกรณ 5) รัฐวสิ าหกิจ (Public Enterprise) คือ กิจการที่รัฐเปนเจาของหรือมีหุนสวนมากกวาครึ่งหน่ึง ของหุนสวนท้ังหมด สวนใหญเปนธุรกิจดานสาธารณูปโภคหรือกิจการท่ีตองลงทุนสูงใหผลตอบแทนชาและ เอกชนไมต อ งการลงทุน การดําเนินงานตามระบบราชการจึงมักกอใหเกิดความลาชาและไมมีประสิทธิภาพ เทาทค่ี วร ธรุ กิจทง้ั 5 ประเภททก่ี ลา วมาขา งตนสามประเภทแรกเปนธรุ กิจท่ีมุงแสวงกาํ ไรและสองประเภทหลัง เปน ธรุ กิจที่ไมไดมงุ แสวงหาผลกาํ ไร สรุป การผลิต หมายถึง การสรางเศรษฐทรัพยเพื่อบําบัดความตองการของมนุษยหรือการสรางอรรถ ประโยชนดวยการเปล่ียนรูป เปล่ียนสถานที่ เล่ือนเวลาใชสอย เปล่ียนโอนกรรมสิทธ์ิ และการใหบริการ ตาง ๆ สงิ่ ผลติ ของมนุษยเรยี กวา สินคา แบง ออกเปนสนิ คา เศรษฐทรัพยและสินคาไรราคา ในการผลิตจะตอง อาศัยปจจัยการผลิต 4 อยาง ไดแก ท่ีดิน แรงงาน ทุน และผูประกอบการ มีลําดับข้ันการผลิต 3 ข้ันคือ การผลิตข้ันปฐมภูมิ ทุติยภูมิ และตติยภูมิ การจะผลิตอะไรมากนอยเทาใดเปนไปตามหลักของอุปสงคและ อุปทานของตลาด และสาํ นกั งานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ไดแบงประเภทของ การผลิตในประเทศไทยออกเปน 11 ประเภท 2. การบริโภค 1. ความหมายของการบริโภค การบริโภคในเชิงเศรษฐศาสตรมหภาคหรือการบริโภคมวลรวม (Aggregate Consumption) คือการใชจายเพือ่ การบรโิ ภคสินคาท้งั ประเภทสน้ิ เปลืองและคงทนถาวร รวมทัง้ บริการตาง ๆ ทุกชนิดรวมกัน ของทง้ั ระบบเศรษฐกิจ เชน การศึกษา การรกั ษาพยาบาล เปนตน 2. ประเภทของสนิ คา เพ่ือการบรโิ ภค การบริโภคของมนุษยน้นั ตองอาศัยทรพั ยากรมาแปรสภาพเปน สนิ คาและบรกิ าร ซ่ึงอาจจําแนกได ดังนี้ (อเนก เธียรถาวร, 2535 : 18)

189 1) สนิ คา เพ่ือการผลิตและสนิ คา เพอ่ื การบรโิ ภค สนิ คาบางอยา งเปน สินคาของผูผลิต ในขณะ ท่สี ินคาบางอยางเปนสินคา ของผูบริโภค เชน จกั รเยบ็ ผา เปนสินคาของผูผลิต เส้ือผาเปนสินคาของผูบริโภค เปนตน 2) สินคา คงทน และสนิ คาไมค งทน สินคาคงทน คือ สินคาท่ีเก็บไวใชไดนานเปนป เชน ปากกา นาฬิกา กระเปา บาน ยานพาหนะตาง ๆ เปน ตน สนิ คาทไี่ มคงทน คอื สินคาท่ีใชแ ลวหมดสนิ้ ไปภายใน 1 ป เชน อาหาร นาํ้ ดม่ื เครอ่ื งสาํ อาง เปน ตน 3. ปจ จยั ที่กาํ หนดการบริโภค ในบางครั้งเราจะพบวา ความสามารถของคนเราในการบริโภค หรือปริมาณการเสนอซ้ือสินคา และบริการในชีวติ ประจาํ วันจะแตกตา งกนั ไป ทัง้ นขี้ ึน้ อยูก บั ปจ จยั หลาย ๆ อยา ง ไดแก 1) รายได (Income) นบั เปนปจจัยสําคัญอันดับแรกของมนุษยในการตัดสินใจบริโภคส่ิงใด สง่ิ หน่ึง โดยปกตผิ มู ีรายไดน อยจะมอี ัตราการบริโภคตาํ่ กวาผูม ีรายไดม าก แตท ้ังนอ้ี าจจะขึ้นอยูกับปจจัยอ่ืน ๆ ดว ย การท่ีรายไดข องผูชื้อเปลยี่ นแปลงไปจะมีผลตอปริมาณการเสนอซื้อดวย กลาวคือ หากรายไดของ ผูซื้อ เพม่ิ สูงข้ึน ส่ิงอ่ืน ๆ คงที่ ปรมิ าณการเสนอซ้ือ ณ แตละระดับราคาจะมากขึ้น 2) ราคาสินคา อน่ื ๆ (Price of other Goods) เปนสงิ่ ที่จูงใจในการตดั สนิ ใจของผูบริโภคให เลือกซอื้ สินคาไดต ามความเหมาะสมแกฐ านะของตนเองการที่ปรมิ าณการเสนอซือ้ สินคาชนดิ หนงึ่ เปล่ียนแปลง ไป ไมเ พียงเพราะราคาสนิ คา น้ันเปลยี่ นแปลงเทา น้ัน แตอาจจะข้นึ อยกู บั ราคาสนิ คา อ่นื ๆ เปล่ยี นแปลงไปดวย 2.1) ราคาสนิ คาที่ทดแทนได (Price of Substitute) เชน สมมติวาขนุนสามารถบริโภค แทนทเุ รียนหมอนทองได หากราคาตอหนวยของขนุนลดลงในขณะท่ีราคาทุเรียนหมอนทองไมเปลี่ยนแปลง ราคาเปรยี บเทยี บของขนนุ ตอทเุ รียนจะถกู ลง ผูบรโิ ภคจะลดการบริโภคเรยี นหมอนทองลง และหนั ไปบริโภค ขนุนมากขึ้น เปนตน ดังนั้น ปริมาณการเสนอซื้อของทุเรียนหมอนทอง ณ ทุกระดับราคาจะลดลง ในทาง ตรงกันขา มหากราคาขนุนเพิม่ สูงข้ึน ผบู ริโภคจะหันมาบรโิ ภคทเุ รียนหมอนทองมากขึ้น ณ ทุกระดับราคาและ บรโิ ภคขนนุ นอ ยลง 2.2) ราคาสนิ คา ท่ใี ชควบคูกัน (Price of Complement) สนิ คาบางอยาง ตองใชควบคู กัน เชน โตะและเกาอ้ี ปากกากับหมึก เปนตน ถาราคาหมึกตอขวดแพงข้ึน ขณะที่สินคาอ่ืน ๆ อยูคงท่ี ปริมาณความตอ งการซ้อื ปากกาจะลดลง ณ ทุกระดับราคา ในทางตรงกันขามถาราคาหมึกลดลงปริมาณการ เสนอซือ้ ปากกาจะสงู ขึ้น ณ ทกุ ระดับราคา 3) รสนยิ ม (Taste) คอื ความนิยมชมชอบของผบู ริโภคในการเลือกซอื้ สนิ คา แตละชนิด ซงึ่ แตกตางกนั ตามลกั ษณะของผูบริโภคแตละทอ งถิน่ หรือตามฤดูกาลท่เี ปลี่ยนแปลงไป 4) การใหเ ครดติ (Credit) หรือยทุ ธวธิ ีการขาย อาทิ การขายสนิ คา ดว ยระบบเงินผอนเปนส่ิง หน่งึ ทีจ่ ูงใจใหค นหนั มาซอ้ื สนิ คามากขึน้ เชน ยานพาหนะตา ง ๆ เปน ตน

190 5) สภาวะอากาศ มีผลกระทบตอ ปรมิ าณความตองการบริโภคสินคาบางอยาง เชน ปริมาณ ความตองการซื้อเสอ้ื กันหนาวในฤดหู นาวของภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือจะเพ่ิมสูงข้ึน มีผลกําไร ราคาเสือ้ กนั หนาวสงู ขึ้นในชว งฤดหู นาว เปน ตน ในกรณีของอุปสงคตลาดหรอื การบรโิ ภคมวลรวมปจจยั ทก่ี าํ หนดจะมมี ากกวากาํ หนดขางตน อาทิ 1) ปริมาณซ้ือข้ึนอยูกับจํานวนประชากร ตามปกติเม่ือประชากรมีจํานวนเพิ่มมากข้ึนความ ตอ งการสนิ คาและบริการจะเพิ่มตาม แตการเพ่ิมประชากรยังไมเปนการเพียงพอประชากรเหลาน้ีจะตองมี อาํ นาจซอื้ ดว ยจงึ จะสามารถซื้อสินคาไดม ากขน้ึ 2) ปริมาณซื้อข้นึ อยูก ับสภาพการกระจายรายไดในระบบเศรษฐกิจ เชน ประเทศทมี่ บี อ นาํ้ มนั บาง ประเทศปรากฏวา รายไดส ว นใหญต กอยูในมือของคนกลมุ นอย สว นคนกลุมใหญจะมรี ายไดตํา่ มากในสงั คมของ ประเทศลักษณะนี้การบริโภคจะแตกตางจากประเทศที่มีการกระจายรายไดคอนขางทัดเทียมกัน ถึงแมวา รายไดเ ฉลีย่ ของทั้งสองประเทศจะอยใู นลักษณะใกลเคยี งกนั ก็ตาม 4. การบริโภคและการออม ในการบริโภคของคนเรานั้นจะตองอาศัยเงินที่มาจากรายไดเปนสวนใหญ แตถาเรานํารายได ท้ังหมดมาใชในการบริโภค เมื่อถึงเวลาจําเปนหรือในยามเดือดรอนจะกอใหเกิดปญหายุงยาก เชน เกิดภาวการณเจ็บปว ยในครอบครัว การศึกษาของบุตรที่ตองใชเงินมาก สงเคราะหญาติที่เดือดรอน เปนตน คนเราจึงจาํ เปนตองเหลือรายไดส วนหนึง่ ไวเ พ่ือรองรบั ความจาํ เปนดงั กลา ว เงนิ สวนนี้ คอื เงินออม ซง่ึ เปน เงิน ทีเ่ หลือจากการใชจายดว ยการประหยัดหรือเก็บออมไวใ นสถาบันการเงนิ ซึ่งกอ ใหเ กิดประโยชนหลายประการ คือ (อเนก เธียรถาวร, 2542 : 25) 1) เพ่ือเกบ็ ไวใ ชจ ายในยามจําเปน คือ เงินรายไดท เี่ กบ็ ไวส าํ หรับรบั รองความจําเปนในครอบครัว เชน สมาชกิ ในครอบครวั เจบ็ ปวย เปน ตน 2) เพื่อใชจายในอนาคต เปนเงินรายไดที่เก็บไวสําหรับสิ่งท่ียังไมเกิดในปจจุบันแตจะเกิด ในอนาคต เชน เมอื่ ยามแกจ ะตอ งมีเงนิ สว นหน่งึ ไวส าํ หรับใชจา ย หรือเพ่ือการศึกษาของบุตร เปนตน 3) เพื่อใหเกิดดอกผลงอกเงย คือ การนําเงินไปฝากกับสถาบันการเงิน การซ้ือหุน การซ้ือ พันธบตั รรัฐบาล การนาํ เงนิ ไปลงทนุ ซงึ่ ไดผ ลตอบแทนเปนดอกเบ้ยี หรือกําไร 4) เพ่ือประโยชนทางเศรษฐกิจสวนรวม คือ เงินออมของประชาชนในสถาบันการเงิน รัฐบาล สามารถกูเงินมาลงทนุ ขยายการผลติ มากขึน้ มีผลตอ การจา งงานในประเทศมากขนึ้ ทาํ ใหป ระชาชนมเี ศรษฐกิจ ดขี น้ึ สรปุ การบริโภค หมายถงึ การใชจ า ยเพือ่ การบริโภคสินคาและบรกิ ารตา ง ๆ ในระบบเศรษฐกิจการบรโิ ภค จะมากหรอื นอยขึน้ อยกู บั ปจ จัยหลาย ๆ อยาง และสวนหนงึ่ ท่ีเหลือจากการบรโิ ภคกค็ อื เงนิ ออม

191 3. การแบง สรรหรือการกระจาย (Distribution) 1. ความหมายของการแบงสรรหรอื การกระจาย การแบงสรร หมายถึง การแบงสรรผลผลิตจากผูผลิตไปยังผูบริโภคและแบงปนรายไดไปยัง ผเู กย่ี วขอ งกับการผลติ การแบง สรรจาํ แนกออกเปน 2 ประเภท คือ 1) การแบงสรรสินคาและบริการท่ีผลิตมาไดไปยังผูบริโภค เชน ชาวสวนขายผลไมใหกับ ผบู รโิ ภคหรอื ชา งตดั ผมบรกิ ารตดั ผมแกล ูกคา เปน ตน 2) การแบงสรรใหเ จาของปจจัยการผลติ ดงั น้ี ปจจัยการผลติ ผลตอบแทนท่ีไดรับ ทีด่ นิ คา เชา (rent) แรงงาน คา จาง (wages) ทนุ ดอกเบย้ี (interests) ผูป ระกอบการ กําไร (profit) 2. ความไมเทา เทียมกนั ของรายได การแบงสรรรายไดไปยังกลุมคนตาง ๆ ในสังคม มักกอใหเกิดความไมเทาเทียมกันของรายได มสี าเหตมุ าจาก 1) ความไมเทาเทียมกันในกําเนิดและทรัพยสินเกิดจากพ้ืนฐานและฐานทางเศรษฐกิจของ ครอบครัวแตกตางกัน เชน คนท่ีเกิดมาในครอบครัวท่ีร่ํารวยยอมมีฐานะทางเศรษฐกิจสูงกวาคนที่เกิดใน ครอบครัวทย่ี ากจน เปน ตน 2) ความไมเ ทา เทียมกนั ในการทาํ งาน เกิดจากการมหี นา ท่ีความรับผิดชอบในการทํางานแตกตาง กัน เชน ผอู าํ นวยการโรงเรยี นมรี ายไดสงู กวานกั การภารโรง เปนตน 3) ความไมเทาเทียมกันในความรู คือ บุคคลที่มีความรูเฉพาะดาน ซึ่งไมอาจทดแทนกันได เชน อาชพี แพทย วิศวกร ชา งเจยี ระไนเพชรพลอย จะมรี ายไดสงู เปน ตน 4) ลักษณะของอุปสงคอ ุปทาน คอื ความสมั พนั ธร ะหวางปรมิ าณความตองการและปริมาณเสนอ ขายไมสมดุลกัน เชน อุปสงคของแรงงานในกลุมประเทศแถบตะวันออกกลางสูงมากในขณะท่ีอุปทานของ แรงงานมนี อ ยกวาจึงทําใหค าจา งแรงงานในประเทศเหลา นี้สูง เปน ตน 5) การกระจายการบริการของรัฐในดานสาธารณูปโภคและความเจริญในดา นตาง ๆ ไมท ั่วถึง เชน ถนนหนทาง ระบบการส่อื สารโทรคมนาคมสาธารณูปโภคตาง ๆ ทําใหบริเวณนั้นมีความเจริญทางเศรษฐกิจ ประชาชนมรี ายไดส งู เปน ตน ดังนั้นรัฐบาลของประเทศตาง ๆ จึงหาวิธีการจัดระบบเศรษฐกิจเพื่อใหมีการกระจายรายไดไปสู ประชาชนอยา งเปน ธรรมและท่ัวถงึ กนั กลาวคือ ประเทศท่ีใชระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม เอกชนมีเสรีภาพ ในการผลติ และการบริโภคอยางเต็มทกี่ อ ใหเกดิ รายไดใ นทรัพยสนิ มาก รฐั จะเรยี กเก็บภาษใี นอัตราสูง ประเทศ ที่ใชระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยมรัฐจะควบคุมการใชปจจัยการผลิตและกระจายรายไดไปยังประชาชน

192 อยา งเปนธรรม สวนประเทศที่ใชระบบเศรษฐกิจแบบผสม เชน ประเทศไทยจะมีมาตรการในการกระจาย รายไดอ ยางเปน ธรรมดว ยการใชม าตรการทางภาษี การจัดสวัสดิการแกผ มู รี ายไดน อย การควบคุมราคาสินคา เปน ตน สรปุ การแบง สรรหรอื การกระจาย หมายถงึ การแบงสรรผลผลิตจากผูผลิตไปยังผูบริโภคและการแบงปน รายไดไ ปยงั เจา ของปจจยั การผลิตในรปู ของ คาเชา คา จาง ดอกเบีย้ กําไร ในการแบงสรรอาจจะเกิดความไม เทา เทียมกันของรายได ซง่ึ เปน หนาทข่ี องรฐั ทจ่ี ะตองดูแลการกระจายรายไดไปสูก ลมุ คนตาง ๆ อยางท่วั ถึงและ เปนธรรม 4. การแลกเปลี่ยน (Exchange) 1. ความหมายของการแลกเปลี่ยน การแลกเปล่ยี น หมายถงึ การเปล่ียนความเปนเจาของในสินคาและบริการ โดยการโอนหรือ การยายกรรมสิทธ์ิ หรอื ความเปนเจา ของ (Ownership) ระหวา งบคุ คลหรอื ธุรกจิ 2. วิวฒั นาการของการแลกเปล่ียน การแลกเปลย่ี นมวี วิ ฒั นาการ 3 ระยะ คอื 1) การแลกเปลี่ยนส่ิงของกบั สงิ่ ของ มักเกิดข้ึนในสังคมที่มีความสัมพันธกันอยางใกลชิด เชน ในสังคมสมัยโบราณหรือในสังคมชนบท โดยการนําเอาสินคาและบริการมาแลกเปล่ียนกันโดยตรงไมตองมี สื่อกลางในการแลกเปลย่ี น เชน ชาวนาเอาขาวมาแลกกับปลาของชาวประมง เปน ตน ระบบการแลกเปลยี่ นสนิ คาตอสนิ คาจะมีขอ เสียในเร่อื งความตอ งการไมตรงกัน ทําใหเกดิ ความไม คลอ งตวั ในการแลกเปลี่ยน เชน ชาวนาอาจจะไมตองการปลา แตต องการนาํ ขา วไปแลกผาจึงตองไปหาบุคคล ทม่ี ีความตองการตรงกันการแลกเปลยี่ นจงึ จะเกดิ ขน้ึ ได อกี ประการหน่งึ คอื มูลคา สง่ิ ของทน่ี ํามาแลกเปลี่ยนกัน อาจจะมมี ลู คา หรอื สดั สว นไมเ ทากันทําใหเ กดิ ความไมย ตุ ิธรรมในการแลกเปล่ยี น 2) การใชเงินเปนสอ่ื กลาง เนื่องจากความไมสะดวกและคลองตัวในการแลกเปล่ียนสินคากับ สินคาและความตองการไมตรงกัน ทําใหมนุษยคิดสื่อกลางในการแลกเปล่ียน เปนการแลกเปลี่ยนระหวาง ส่ิงของและเงิน ไดแก การแลกเปล่ียนซื้อขายสินคาและบริการในสังคมปจจุบัน เงินในยุคแรก ๆ ท่ีมนุษย นาํ มาใชในการแลกเปล่ียนอาจอยูในรูปของเปลือกหอย โลหะ แรธาตุ หรือสิ่งของตาง ๆ ที่สังคมนั้นยอมรับ ทําใหก ารแลกเปลี่ยนนน้ั มีความคลอ งตัวมากยง่ิ ขน้ึ 3) การใชตราสารอยา งอืน่ แทนเงินหรือการใชเ ครดติ เน่อื งจากตลาดในระบบเศรษฐกิจมีความ ซบั ซอนมากย่ิงขึน้ การซอ้ื ขายแลกเปล่ยี นจงึ ไดพ ฒั นาจากระบบการใชเ งนิ เปน ส่อื กลางมาเปน ระบบการใชตรา สารอยางอื่นแทนเงิน หรือการซ้ือขายแลกเปลี่ยนโดยผานระบบเครดิต โดยการใชเช็ค ใชต๋ัวแลกเงินหรือ บัตรเครดิตตาง ๆ ระบบเครดิตชวยในการแลกเปล่ียนสินคาและบริการระหวางผูผลิต (Producers) หรือ หนวยธุรกจิ (Business) กับผูบ รโิ ภคหรือครวั เรอื น (Households) เปนไปอยางรวดเร็ว