หนังสือเรียน-สังคมศึกษา มัธยมปลาย(สค 31001)

43 2. ในฐานะท่ีทา นเปนสวนหน่ึงของประชากรโลกทานสามารถจะชวยปองกันและแกไขปญหาภาวะ โลกรอนไดอ ยา งไรใหบอกมา 5 วิธี .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. เรือ่ งท่ี 3 วธิ ีใชเครอื่ งมอื ทางภูมศิ าสตร เคร่ืองมือทางภูมิศาสตร ใชประกอบการเก็บขอมูล เพื่อการบรรยายเชิงปริมาณและคุณภาพของสภาพภูมิอากาศโลก เชน จพี เี อส หรือระบบกําหนดตําแหนงบนพื้นผิวโลก เข็มทิศ เครือ่ งมอื บางชนดิ ใชประกอบการเรียนและการสอน ในหองเรียนหรอื ในหองปฏิบัตกิ าร และเครอ่ื งมือบางชนิดใชประกอบการศึกษา และเกบ็ ขอมูลเฉพาะในสนาม เทานั้น บางครั้งการใชเครื่องมือตองใชเคร่ืองคอมพิวเตอรประกอบดวย เชน เครื่องมือระบบสารสนเทศ ภูมิศาสตรหรือท่ีรูจักกันในปจจุบันวา GIS (Geographic Information System) ขอมูลดาวเทียมหรือ SRS (Satellite Remote Sensing) ระบบกําหนดตําแหนงพื้นผิวโลกหรือ GPS (Global Positioning System) ซึ่งนกั ภมู ิศาสตรยุคใหมจ ําเปนตอ งรู สําหรบั ในท่ีนี้จะกลาวถึงเครื่องมือ ภูมิศาสตรที่สําคัญคือ แผนที่ ลูกโลก รปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม และเครือ่ งมอื เทคโนโลยสี ื่อการศึกษาภมู ิศาสตร

44 แผนที่ แผนท่ีเปนสงิ่ ท่มี คี วามสาํ คญั มากในการศกึ ษาวชิ าภูมศิ าสตร เพราะครอบคลมุ ท้ังลักษณะภูมิประเทศ ลกั ษณะภมู อิ ากาศ และทรพั ยากรธรรมชาติ รวมทง้ั สิง่ ทเี่ กดิ ข้ึนจากฝม ือของมนุษยบนพ้ืนผิวโลกดวยการจดั ทํา แผนที่ในปจจบุ นั ไดมกี ารพฒั นาการขน้ึ เปนลําดบั มกี ารนาํ เอารปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทียมมาชว ย ในการทาํ แผนทที่ าํ ใหส ามารถสรางแผนที่ไดรวดเรว็ มีความถูกตอ งและทนั สมัยกวา ในอดตี ความหมายของแผนท่ี แผนที่ (Map) หมายถึง การแสดงลักษณะพ้ืนผิวโลกลงบนแผนราบ โดยการยอสวนและการใช สัญลักษณไ มวาเครื่องหมายหรอื สี แทนสิง่ ตาง ๆ บนพ้นื ผวิ โลก แผนที่จงึ ตา งจากลกู โลกและแผนผงั เครื่องหมายแผนที่ คือ เครือ่ งหมายหรือสัญลักษณที่ใชแทนส่ิงตาง ๆ บนพ้ืนพิภพ ที่เกิดขึ้นเองและ ตามธรรมชาติ นอกจากเคร่อื งหมายแลว เรายังใชสีเปน การแสดงลกั ษณะภูมปิ ระเทศอีกดว ย คือ 1. สีดํา หมายถึง ภมู ปิ ระเทศสาํ คญั ทางวฒั นธรรมทมี่ นุษยส รา งขนึ้ เชน อาคาร สุสาน วดั สถานท่ี ราชการตาง ๆ เปนตน 2. สนี ้ําเงิน หมายถงึ ลักษณะภูมิประเทศทเี่ ปนน้ํา เชน ทะเล แมนา้ํ หนอง บึง เปน ตน 3. สีนา้ํ ตาล หมายถงึ ลกั ษณะภมู ิประเทศที่มีความสงู โดยทวั่ ไป เชน เสน ชนั้ ความสงู 4. สีเขยี ว หมายถงึ พชื พนั ธไุ มตางๆ เชน ปา สวน ไร 5. สแี ดง หมายถึง ถนนสายหลัก พนื้ ที่ยานชมุ ชนหนาแนน และลกั ษณะภมู ปิ ระเทศสาํ คัญ

45 ความสาํ คัญของแผนที่ 1. ทาํ ใหท ราบลกั ษณะทางธรรมชาติของพนื้ ผิวโลก รวมท้งั กจิ กรรมทางเศรษฐกิจบนพืน้ ผิวโลก 2. ทาํ ใหทราบขอ มลู สถิติตาง ๆ เพอ่ื การเปรยี บเทียบ การพัฒนาการวางแผนในดา นตา ง ๆ รวมท้ังดานยทุ ธศาสตร ประโยชนข องแผนที่ 1. ในการศึกษาลักษณะภูมิประเทศ แผนที่จะทําใหผูศึกษาทราบวาพื้นที่ใดมีลักษณะภูมิประเทศ แบบใดบา ง 2. ตอการศกึ ษาธรณีวทิ ยา เพื่อใหท ราบความเปนมาของแหลงทรพั ยากร ดนิ หิน แรธาตุ 3. ดานสมุทรศาสตรแ ละการประมง เพ่ือใหทราบสภาพแวดลอ มชายฝง ทะเล 4. ดา นทรัพยากรนํ้า รขู อ มูลเกีย่ วกับแมน ้าํ และการไหล อา งเกบ็ นาํ้ ระบบการชลประทาน 5. ดานปาไม เพ่อื ใหท ราบคุณลกั ษณะของปา ไมและการเปลีย่ นแปลงพนื้ ท่ีปา 6. ดานการใชท ด่ี นิ เพื่อใหท ราบปจจยั การใชประโยชนท ด่ี นิ ดานตา ง ๆ 7. ดา นการเกษตร การเกษตรมีผลตอ การพฒั นาประเทศ เพ่ือรวู า บรเิ วณใดควรพัฒนา 8. ดา นสิ่งแวดลอม โดยเฉพาะการจัดการทรพั ยากรบรเิ วณตาง ๆ 9. ในการวางผังเมอื ง เพอื่ ใชข อ มลู ทางธรรมชาติในการจัดวางผังเมืองใหเหมาะสม 10. การศึกษาโบราณคดี เพือ่ คน หาแหลงชมุ ชนโบราณและความรูอ่ืน ๆ 11. ดานอตุ นุ ิยมวิทยา เพ่อื ประโยชนใ นการเพาะปลกู อุตสาหกรรม ประมง การปอ งกนั อทุ กภัย ลักษณะของสงิ่ ท่แี สดงปรากฏบนแผนท่ีประกอบดวย 1. ลักษณะของสงิ่ ท่เี กิดข้ึนเองตามธรรมชาติ เชน ทะเล มหาสมทุ ร ทะเลสาบ แมนํา้ ภูเขา ที่ราบ ทีร่ าบสูง เกาะ เปน ตน 2. ลักษณะของสงิ่ ทมี่ นุษยส รางขึน้ เชน เสนก้นั อาณาเขต เมือง หมบู าน สถานที่ราชการ ศาสนสถาน เสน ทางคมนาคม พ้นื ทเ่ี กษตรกรรม เปนตน ชนิดของแผนที่ 1. แบงตามขนาดของมาตรสวน มี 3 ชนดิ คือ 1.1 แผนท่ีมาตราสว นเลก็ หมายถงึ แผนทีท่ ่ีมาตราสว นเล็กกวา 1 : 1,000,000 1.2 แผนท่มี าตราสวนกลาง หมายถึง แผนทีท่ ีม่ มี าตราสวนระหวา ง 1 : 250,000 ถึง 1 : 1,000,000 1.3 แผนทม่ี าตราสว นใหญ หมายถงึ แผนท่ที ี่มีมาตราสวนมากกวา 1 : 250,000

46 2. แบงตามประเภทการใช ไดแก 2.1 แผนท่ีกายภาพ หรือแผนทีล่ กั ษณะภมู ปิ ระเทศ (Topographic หรือ Landform หรือ Relief Map) เปนแผนท่ีแสดงรายละเอียดของสิ่งที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติ เชน ทะเล มหาสมุทร เทือกเขาท่ีราบสูง ทรี่ าบ ฯลฯ 2.2 แผนท่ีรัฐกิจ (Political Map) หรือแผนท่ีทั่วไป (General Map) เปนแผนท่ีแสดงขอบเขต การปกครองของจังหวดั รฐั ประเทศ 2.3 แผนท่ีประวตั ศิ าสตร (Historical Map) เปน แผนทแี่ สดงอาณาเขตของอาณาจักรหรอื จักรวรรดิตา ง ๆ ในสมยั โบราณ 2.4 แผนท่ีโครงรา ง (Outline) เปน แผนทแ่ี สดงโครงรางของทวีป ประเทศ โดยไมม ีรายละเอียด ใด ๆ เพื่อใชใ นการศึกษา เชน 2.5 แผนที่เดนิ เรอื (Nautical Map) เปนแผนที่แสดงเสน ทางการเดินเรือในทอ งทะเล มหาสมุทร รวมทง้ั ใชส ญั ลักษณสเี พอ่ื แสดงความตื้นลกึ ของพื้นนาํ้ 2.6 แผนท่เี ศรษฐกิจ (Economic Map) เปน แผนท่แี สดงเขตกิจกรรมทางเศรษฐกิจตา ง ๆ รวมท้งั แสดงแหลง ทรพั ยากรสาํ คัญ องคประกอบของแผนท่ี องคป ระกอบท่ีสาํ คัญ ดังน้ี 1. ช่ือแผนที่เปน ส่ิงท่ีมคี วามจาํ เปน สาํ หรบั ใหผ ใู ชไ ดท ราบวาเปนแผนที่เรื่องอะไร แสดงรายละเอียด อะไรบาง เพอื่ ใหผูใชใชอยางถกู ตอง และตรงความตองการ โดยปกติชือ่ แผนท่ีจะมคี ําอธบิ ายเพม่ิ เติมแสดง ไวด วย เชน แผนทป่ี ระเทศไทยแสดงเน้ือทปี่ าไม แผนทีป่ ระเทศไทยแสดงการแบงภาคและเขตจงั หวัด เปนตน 2. ขอบระวาง แผนท่ีทุกชนิดจะมีขอบระวาง ซึ่งเปนขอบเขตของพ้นื ท่ใี นภมู ิประเทศที่แสดงบนแผนที่ แผน นั้นมกั จะแสดงดวยเสน ขนานเพอ่ื แสดงตําแหนง ละติจูดกับเสน เมริเดยี นเพ่อื แสดงตาํ แหนงลองจจิ ูดและ จะแสดงตัวเลขเพ่ือบอกคา พกิ ดั ภูมิศาสตรของตาํ แหนงตา ง ๆ 3. ทศิ ทาง มีความสาํ คัญตอ การคน หาตําแหนง ท่ีตงั้ ของส่ิงตาง ๆ โดยในสมยั โบราณใชว ธิ ดี ทู ิศทางตาม การข้ึนและตกของดวงอาทิตยในเวลากลางวัน และการดูทิศทางของดาวเหนือในเวลากลางคืน ตอมามีการ ประดิษฐเ ขม็ ทศิ ซงึ่ เปน เคร่ืองมือชวยในการหาทศิ ขน้ึ เนื่องจากเข็มของเขม็ ทิศจะชีไ้ ปทางทศิ เหนือตลอดเวลา การใชทิศทางในแผนท่ีประกอบกับเข็มทิศหรือการสังเกตดวงอาทิตยและดาวเหนือจึงชวยใหเราสามารถ เดนิ ทางไปยงั สถานทท่ี เ่ี ราตอ งการได ในแผนทจี่ ะตองมีภาพเข็มทิศหรือลูกศรช้ีไปทางทิศเหนือเสมอ ถาหาก แผนท่ีใดไมไ ดก าํ หนดภาพเขม็ ทิศหรอื ลูกศรไวก ็ใหเ ขาใจวาดานบนของแผนทีค่ อื ทิศเหนือ 4. สญั ลกั ษณ เปน เคร่ืองหมายท่ใี ชแ ทนสง่ิ ตาง ๆ ในภมู ิประเทศจรงิ เพอื่ ชวยใหผ ูใ ชสามารถอา น และแปลความหมายจากแผนทไ่ี ดอยา งถกู ตอง ท้งั น้ีในแผนท่ีจะตอ งมีคําอธิบายสญั ลกั ษณประกอบไวดวยเสมอ 5. มาตราสวน เปนอัตราสว นระหวางระยะทางทย่ี อ สวนมาลงในแผนที่กบั ระยะทางจรงิ ในภูมิประเทศ มาตราสวนชว ยใหผูใชทราบวาแผนทน่ี ัน้ ๆ ยอ สวนมาจากสภาพในภมู ปิ ระเทศจรงิ ในอตั ราสว นเทา ใด

47 มาตราสว นแผนที่โดยมากจะมี 3 ลักษณะ ไดแก มาตราสวนแบบเศษสวน มาตราสวนคําพูดและมาตราสวน แบบกราฟก มาตราสวนของแผนที่ คือ อัตราสวนระหวางระยะบนแผนที่กับระยะในภูมิประเทศ หรือ ความสัมพันธระหวางระยะทางราบบนแผนท่ีกับระยะทางราบในภูมิประเทศ การเขียนมาตราสวนเขียนได หลายวิธี เชน 50,000 หรอื 1/50,000 หรอื 1 : 50,000 การคํานวณระยะทางบนแผนที่ คาํ นวณไดจ ากสตู ร : มาตราสวนของแผนท่ี = ระยะบนแผนที่ ระยะในภูมิประเทศ 6. เสนโคงแผนท่ีเปนระบบของเสนขนานและเสนเมริเดียนท่ีสรางขึ้นเพื่อกําหนดตําแหนงพิกัด ภูมิศาสตรใหเปนมาตรฐานไวใ ชอ างอิงรวมกนั ซึง่ ประกอบดวย 6.1 เสนขนาน เปน เสน สมมติทลี่ ากจากทศิ ตะวันออก สรา งข้ึนจากการวดั มมุ เรมิ่ จากเสน ศูนยส ูตร ซงึ่ มคี ามมุ 0 องศา ไปยงั ขวั้ โลกทั้งสองดา น ๆ ละไมเกิน 90 องศา เสน ขนานท่ีสาํ คญั ประกอบดวย 1. เสน ศูนยส ตู รหรือเสนอิเควเตอร มคี ามมุ 0 องศา 2. เสนทรอปกออฟแคนเซอร มีคามุม 23 องศา 30 ลิปดาเหนือ 3. เสน ทรอปก ออฟแคปริคอรน มีคามุม 23 องศา 30 ลปิ ดาใต 4. เสน อารก ตกิ เซอรเคิล มีคา มุม 66 องศา 30 ลิปดาเหนอื 5. เสนอนั ตารก ติกเซอรเ คลิ มีคา มุม 66 องศา 30 ลิปดาใต 6.2 เสนเมริเดียน เปนเสนสมมติที่ลากจากข้ัวโลกเหนือไปยังขั้วโลกใต สรางขึ้นจากการสมมติ เสนเมรเิ ดียนปฐม มคี า มุม 0 องศา ลากผานตําบลกรีนิช กรุงลอนดอน ประเทศสหราชอาณาจักรไปทางทิศ ตะวันออกและทิศตะวันตกดานละ 180 องศา โดยเสนเมริเดียนที่ 180 องศาตะวันออกและ 180 องศา ตะวนั ตกจะทบั กันเปน เสนเดียวน้ีใหเปนเสนวันท่ีหรือเสนแบงเขตวันระหวางชาติ หรือเสนแบงเขตวันสากล เสนเมริเดียนแรกหรือเสนเมริเดียนปฐม (Prime Meridian) คือเสนเมริเดียนที่ลากผานหอดูดาวแหงหน่ึง ตาํ บลกรนี ชิ ใกลกรุงลอนดอนในประเทศอังกฤษ ท้ังนเี้ พอ่ื ใชเปนหลักอา งอิงในการนับเสนเมรเิ ดียนอื่น ๆ ตอ ไป เสนเมริเดียนรอบโลกมี 360 เสน แบงเปนเสนองศา ตะวันออก 180 เสน และเสนองศาตะวันตก 180 เสน ความสําคัญของเสนเมริเดียน คือ บอกพิกัดของตําแหนงท่ีตั้งตางๆ บนพ้ืนผิวโลกโดยใชรวมกับ เสนขนาน (เสนละตจิ ูด) และใชเ ปนแนวแบงเขตเวลาของโลก

48 7. พิกัดภูมิศาสตรเปนระบบที่บอกตําแหนงของส่ิงตาง ๆ บนพ้ืนผิวโลก โดยอาศัยเสนโครงแผนที่ ซ่งึ เสน ขนานและเสน เมริเดยี นตดั กนั เปน จุดสง่ิ ตาง ๆ บนพื้นผิวโลก โดยอานคา พิกดั ภมู ิศาสตรเปนละติจดู (เสน ขนาน) และลองจจิ ูด (เสน เมรเิ ดยี น) ดงั นัน้ ละติจูด เปน พิกัดของจดุ หนึง่ บนเสน ขนาน สว นลองจจิ ดู กเ็ ปนพกิ ัดของจุดหนึ่งบนเสน เมรเิ ดียน ซึง่ ทัง้ ละติจดู และลองจิจดู มคี า ของมุมเปนองศา โดย 1 องศา มคี าเทากับ 60 ลิปดาและ 1 ลิปดา มีคาเทากับ 60 ฟลิปดา พิกัดภูมิศาสตรเปนระบบที่บงบอกตําแหนงท่ีตั้งอยูจุดตําแหนงตาง ๆ บนพ้ืนผิวโลก โดยอาศัย โครงขายของเสน โครงแผนทีซ่ ง่ึ ประกอบดวยเสน เมรเิ ดียนกบั เสนขนานตดั กนั เปน “จุด” 1) ละติจดู (Latitude) เปนคาของระยะทางเชิงมุม โดยนับ 0 องศา จากเสนศูนยสูตรไปทางเหนือ หรอื ใตจนถงึ 90 องศาท่ขี ้ัวโลกทั้งสอง 2) ลองจิจูด (Longitude) เปน คา ของระยะทางเชงิ มมุ โดยนบั 0 องศา จากเสน เมรเิ ดียนไปทางทศิ ตะวนั ออกและทิศตะวนั ตกจนถงึ 180 องศา ปจจุบันการบงบอกจุดตําแหนงบนพื้นผิวโลก สามารถทราบไดงายและถูกตอง โดยใช จีพีเอส เครื่องมือกําหนดตําแหนงบนพื้นผิวโลก (GPS:Global Positioning System) เคร่ืองมือชนิดนี้ มีขนาดเล็ก พกพาไดส ะดวก และใหขอมลู ตําแหนง บนพื้นผิวโลกไดต รงกบั ความเปนจริง ดงั น้ันจึงมีผนู าํ เคร่อื งมือน้ีไปใชได สะดวกสบายในกิจกรรมตาง ๆ ไดแก การเดินเรือ การเดินทาง ทองเที่ยวปา การเดินทางดวยรถยนต เครื่องบิน เปนตน เมื่อกดปุมสวิตซ เครื่องจะรับสัญญาณจากดาวเทียมแลวบอกคาพิกัดภูมิศาสตรใหทราบ เครอ่ื งหมายแผนที่

49 ลกู โลก องคประกอบของลกู โลก องคป ระกอบหลักของลูกโลก จะประกอบไปดวย 1. เสนเมรเิ ดยี นหรอื เสน แวง เปน เสนสมมติที่ลากจาก ข้ัวโลกเหนือไปจดขั้วโลกใต ซึ่งกําหนดคาเปน 0 องศา ท่ีเมือง กรีนชิ ประเทศอังกฤษ 2. เสนขนาน หรือเสนรุง เปนเสนสมมติท่ีลากจากทิศ ตะวันตกไปทิศตะวันออก ทุกเสนจะขนานกับเสนศูนยสูตร ซึ่งมี คามมุ เทากับ 0 องศา การใชลูกโลก ลูกโลกใชประกอบการอธิบายตําแหนงหรือสถานท่ีของจุดพ้ืนท่ีของสวนตาง ๆ ของโลก โดยประมาณ เข็มทศิ เข็มทิศเปนเคร่ืองมือสําหรับใชในการหาทิศของจุดหรือวัตถุ โดยมีหนว ยวดั เปน องศา เปรยี บเทียบกับจดุ เร่มิ ตน เขม็ ทิศใชในการหา ทศิ โดยอาศยั แรงดงึ ดดู ระหวางสนามแมเ หลก็ ขั้วโลก (Magnetic Pole) กับเข็มแมเหล็ก ซึ่งเปนองคประกอบสําคัญที่สุดของเครื่องมือน้ี เขม็ แมเหล็กจะแกวง ไกวไดโ ดยอสิ ระในแนวนอน เพ่อื ใหแนวเขม็ ชี้อยใู น แนวเหนอื ใต ไปยังข้ัวแมเหล็กโลกตลอดเวลา หนาปดเข็มทิศซ่ึงคลาย กบั หนาปด นาฬกิ าจะมกี ารแบงโดยรอบเปน 360 องศา ซง่ึ เข็มทิศมปี ระโยชนใ นการเดินทาง เชน การเดินเรือ ทะเล เครือ่ งบิน การใชเ ขม็ ทิศจะตองมแี ผนที่ประกอบและตองหาทิศเหนือกอ นเพอื่ จะไดร ูทศิ อืน่ รปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม รูปถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียมเปน รูปหรือขอมลู ตวั เลขท่ีไดจ ากการเก็บขอมลู ภาคพ้ืนดนิ จากกลอ งท่ีติดอยูก ับพาหนะ เชน เครื่องบนิ หรอื ดาวเทยี ม โดยมกี ารบนั ทึกขอ มลู อยา งละเอยี ดหรอื หยาบใน เวลาแตกตา งกนั จึงทําใหเ หน็ ภาพรวมของการใชพืน้ ทแ่ี ละการเปล่ียนแปลงตา ง ๆ ตามท่ปี รากฏบนพื้นผิวโลก เชน การเกิดอทุ กภัย ไฟปา การเปลยี่ นแปลง การใชที่ดิน การกอ สรา งสถานที่ เปน ตน ประโยชนข องรปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทียม ที่นิยมใชกันมากจะเปนรูปหรือภาพถายท่ีได จากการสะทอนคลื่นแสงของดวงอาทิตยข้ึนไปสูเคร่ืองบันทึกท่ีติดอยูบนเครื่องบินหรือดาวเทียม การบันทึก ขอมูลอาจจะทําโดยใชฟลม เชน รูปถายทางอากาศสีขาวดํา หรือรูปถายทางอากาศสีธรรมชาติ การบันทึก ขอ มลู จากดาวเทียมจะใชสญั ญาณเปน ตัวเลขแลว จึงแปลงคา ตัวเลขเปน ภาพจากดาวเทยี มภายหลงั การใชร ปู ถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียม ผูใชจ ะตอ งไดรับการฝกหัดเพ่ือแปลความหมายของ ขอมูล การแปลความหมายอาจจะใชการแปลดวยสายตาตามความสามารถของแตละบุคคลหรือใชเครื่อง คอมพิวเตอรแ ละโปรแกรมเขา มาชว ย

50 เครอื่ งมอื เทคโนโลยีเพ่ือการศกึ ษาภมู ศิ าสตร ในโลกยคุ ปจจุบนั ทเี่ ต็มไปดว ยขอ มลู ขา วสาร และขอ มลู ท่ีเปนตวั เลขจํานวนมาก เทคโนโลยจี ึงเขา มามี ความสําคญั และจะมีความสาํ คญั มากยิ่งข้ึนในอนาคต เทคโนโลยที ี่สําคัญดา นภูมิศาสตร คือ ระบบสารสนเทศ ภูมิศาสตรห รือ GIS (Geographic Information System) และระบบกําหนดตําแหนงพ้ืนผิวโลก หรือ GPS (Global Positioning System) เครอ่ื งมือทัง้ สองประกอบดว ยคอมพิวเตอร หรอื ฮารด แวร (Hard ware) ซึง่ มี ขนาดตา งๆ และโปรแกรมหรอื ซอฟแวร (Software) เปน หลักในการจัดทํา ดังนี้ 1) ประโยชนของเครื่องมอื เทคโนโลยีเพ่อื การศกึ ษาภูมิศาสตร จะคลายกบั การใชประโยชนจากแผนท่ี สภาพภมู ิประเทศและแผนท่ีเฉพาะเร่อื ง เชน จะใหค ําตอบวา ถา จะตอ งเดนิ ทางจากจดุ หนง่ึ ไปยังอกี จุดหน่ึงใน แผนทจี่ ะมรี ะยะทางเทา ใด และถาทราบความเร็วของรถจะทราบไดว า จะใชเ วลานานเทา ใด หลังจากการทาํ งานของระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร คอื การจดั หมวดหมขู องขอมูลตามความตองการ ที่จะนําไปวิเคราะหการคัดเลือกตัวแปร หรือปจจัยที่เก่ียวของ การจัดลําดับความสําคัญของปจจัยและการ ซอ นทับขอ มลู ตัวอยางเชน ตองการหาพื้นท่ีที่เหมาะสมสําหรับการปลูกขาว โดยแบงออกเปน 3 ระดับ คือ เหมาะสมดี เหมาะสมปานกลาง และไมเ หมาะสม โดยคัดเลือกขอมลู 2 ประเภท คือ ดินและสภาพภมู ิประเทศ 2) การใชเคร่ืองมือเทคโนโลยีเพ่ือการศึกษาภูมิศาสตร การใชเครื่องมือเทคโนโลยีจําเปนตองมี เคร่อื งคอมพวิ เตอรและโปรแกรม ผูใ ชจ ะตอ งไดร ับการฝกฝนกอนท่จี ะลงมอื ปฏบิ ตั ิ แหลง ขอมลู สารสนเทศของไทย ปจ จุบนั ไดม ีการคดิ คนและพฒั นาการขอ มลู สารเทศอยางรวดเร็วและไดเผยแพรขอมูลสูสาธารณชน มาก โดยเฉพาะการนําขอมูลเขาเว็บไซดใหประชาชนและผูสนใจทั่วไปเขาไปดูขอมูลได ซึ่งเปนประโยชน อยางมากตามความตองการของผใู ชขอ มูล แตขอมูลบางชนดิ อาจตอ งตดิ ตอ จากหนวยงานนั้น ๆ โดยตรง ทั้งจากหนวยงานของรัฐท่ีสําคัญ ๆ คือ กรมอุตุนิยมวิทยาและกรมแผนที่ทหารและเอกชนท่ีสําคัญ ๆ คือ เครื่องเดินอากาศและเดินเรือ เว็บไซตท่ีนาสนใจ เชน ขอมูลดานสถิติ (www.nso.go.th) ขอมูลประชากร (www.dola.go.th) ขอมูลดาวเทียม (www.gistda.go.th) ขอมูลดินและการใชท่ีดิน (www.dld.go.th) เปน ตน กลา วโดยสรุป เครื่องมือทางภูมิศาสตรใชประกอบการศึกษา และการเก็บขอมูลเคร่ืองมือบางชนิด เหมาะสาํ หรบั ใชใ นหองเรียน หรือหอ งปฏิบัติการ เคร่ืองมือบางชนิดใชไ ดสําหรับในหอ งเรียนและในภาคสนาม ผูใ ชจ ะไดร วู า เมือ่ ใดควรใชเ ครอื่ งมือภูมิศาสตรในหองเรียนและเมื่อใดควรใชในภาคสนาม เครื่องมือบางชนิด จะมคี วามซับซอนมาก หรอื ตอ งใชรว มกันระหวางเครอื่ งคอมพิวเตอรแ ละโปรแกรม เครื่องมือทางภมู ิศาสตรท ี่มีความสําคญั มากในปจ จบุ ันคือ ระบบสารสนเทศภูมศิ าสตร (GIS) ซ่ึงแปลง สารสนเทศทเ่ี กี่ยวกับพื้นท่ี และขอมูลตารางหรือคําอธิบายที่ใหเปนขอมูลเชิงตัวเลขทําใหการจัดเก็บเรียกดู ขอมูล การปรับปรุงแกไขและการวิเคราะหเปนไปอยางรวดเร็ว และถูกตองและแสดงผลในรูปแบบแผนท่ี กราฟ หรอื ตารางไดอยางถูกตองอีกดวย สวนระบบ กําหนดตําแหนงบนพ้ืนผิวโลก (GIS) ใชกําหนดจุดพิกัด ตาํ แหนงของวตั ถตุ าง ๆ บนผิวโลก โดยอาศัยสัญญาณจากดาวเทียมหลายดวงที่โคจรอยรู อบโลก

51 กิจกรรมที่ 1.3 วิธใี ชเ ครือ่ งมือทางภูมศิ าสตร 1. แผนท่หี มายถงึ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ 2. จงบอกประโยชนของการใชแผนทม่ี า 5 ขอ .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ 3. ใหบ อกวธิ กี ารใชเ ข็มทิศคูกบั การใชแ ผนทพ่ี อสังเขป .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

52 เรอ่ื งที่ 4 ปญ หาการทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอม ผลการจดั ลําดับความสาํ คัญของปญ หาทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดลอม ปญ หาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม น้ันไดมีการสํารวจทัศนคติของประชาชน พบวา ปญหา สําคัญ 5 ลาํ ดับแรก มดี ังนี้ ลาํ ดับที่ 1 การสูญเสียทรัพยากรปาไม ลําดับที่ 2 อุทกภัยและภัยแลง ลําดับท่ี 3 ความเสอื่ มโทรมของทรพั ยากรดินและการใชท ด่ี ิน ลําดับท่ี 4 มลพิษจากขยะ และลาํ ดับที่ 5 มลพิษทางอากาศ ดงั ตารางแสดง ผลการจัดลําดบั ความสาํ คัญ ดังตอ ไปน้ี ผลการ ทรัพยากรธรรมชาติ ลาํ ดบั ความสําคัญ จดั ลาํ ดบั และสิ่งแวดลอม (จําแนกตามวธิ ีการจดั ลาํ ดับ) (ลําดบั ท)่ี จดั ลําดบั ดวย จดั ลาํ ดบั ดวย มลู คา ความเสยี หาย ทัศนคติประชาชน 1 ทรัพยากรปาไม 12 2 ทรพั ยากรนํ้า 31 3 ทรพั ยากรดินและการใชท่ีดนิ 2 6 4 มลพษิ จากขยะ 74 5 มลพษิ ทางอากาศ 57 6 มลพษิ ทางนาํ้ 85 7 ทรพั ยากรพลังงาน 11 3 8 ทรพั ยากรทะเลและชายฝง 4 10 9 มลพิษจากสารอนั ตราย 98 10 มลพษิ จากของเสียอันตรายจากชมุ ชน 6 12 11 ทรัพยากรและแร 10 9 ท่มี า : สถาบนั วิจัยเพอ่ื การพฒั นาประเทศไทย 2549

53 ความสาํ คญั ของสงิ่ แวดลอม คือ เอ้ือประโยชนใหสิ่งมีชีวิตทั้งพืชและสัตวอยูรวมกันอยางมีความสุข มีการพง่ึ พากนั อยา งสมดุล มนุษยด าํ รงชีพอยไู ดด ว ยอาศยั ปจ จยั พ้ืนฐานจากสิ่งแวดลอม ซึง่ ประกอบดวยอาหาร อากาศ นาํ้ ทอี่ ยูอาศัย และยารกั ษาโรค ส่งิ แวดลอ มเปน องคป ระกอบที่สาํ คญั ของสิ่งมชี ีวติ ทุกชนิด แต “ทําไม สิ่งแวดลอมจงึ ถกู ทาํ ลาย” และเกิดปญ หามากมายท่วั ทุกมุมโลก เมื่อทาํ การศกึ ษาพบวา “มนุษย”เปนผูทําลาย สิง่ แวดลอมมากที่สุด สาเหตทุ ่มี นุษยท าํ ลายส่ิงแวดลอ มเกิดจากความเหน็ แกต ัวของมนุษยเ อง โดยมงุ เพื่อดาน วัตถุและเงินมาตอบสนองความตอ งการของตนเอง เมอ่ื สงิ่ แวดลอ มถูกทาํ ลายมากขึ้น ผลกระทบก็ยอนกับมาทาํ ลายตัวมนุษยเอง เชน เกิดการเปล่ียนแปลง บรรยากาศของโลก เกิดสภาวะเรือนกระจก ภาวะโลกรอนตลอดจนเกิดภัยธรรมชาติตาง ๆ เชน นํ้าทวม แผนดินถลม ควันพิษ น้ําเนาเสีย ขยะมูลฝอย และส่ิงปฏิกูล ซึ่งสิ่งเหลาน้ีมีผลโดยตรงและทางออม และ ไมส ามารถหลกี เล่ยี งได ผลกระทบจากการใชแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับท่ี 4 ของไทยเกิดจากการโดยนํา นโยบายการปลูกพชื เชิงเดย่ี วเขา มาใชเ พ่อื มุงพัฒนาเศรษฐกจิ เปน หลกั ทําใหป ระชาชนตื่นตัวในการทําไรปลูก พืชเชิงเดยี่ ว เชน มันสําปะหลัง ออย ปอ จงึ เกดิ การทาํ ลายปาและทรพั ยากรธรรมชาตเิ พ่ือหาพื้นท่ีในการปลูก พืชเชิงเดี่ยวตามนโยบายรัฐบาล มีการใชปุยเคมี ใชยาปราบศัตรูพืช เกิดโรงงานอุตสาหกรรมจํานวนมาก แตภ าครัฐยังขาดการควบคุมอยางเปนระบบและชัดเจน จงึ ทาํ ใหเ กดิ ผลกระทบมาจนถึงปจจุบัน เชนปาไมถูก ทําลาย ดินเส่ือมคุณภาพ น้ําเนาเสีย เกิดสารเคมีสะสมในแหลงน้ําและดิน เกิดมลพิษ ซึ่งส่ิงเหลาน้ีเกิด ผลกระทบโดยตรงและโดยออม ตอสขุ ภาพและการดาํ รงชีวติ ของประชาชน ทําใหเกิดความเสียหายตอ ประเทศ โดยรวม จากการศกึ ษาของนักวิชาการ พบวา การแกไ ขปญ หาสิง่ แวดลอมตอ งแกท่ตี ัว “มนษุ ย” นัน่ คอื จะตอง ใหความรู ความเขาใจธรรมชาติ เจตคติ มีคุณธรรมจริยธรรม และสรางจิตสํานึกใหเกิดความตระหนักตอ สง่ิ แวดลอม ตอประชาชน โดยเรยี นรูจากแหลงเรียนรูใหม ๆ สรางความตระหนักในปญ หาที่เกิดข้ึน และสราง การมสี ว นรว มในการปอ งกันและแกไ ขปญ หาทีเ่ กดิ ขนึ้ ปญหาสงิ่ แวดลอ มสาํ คญั ๆ ดังตอไปน้ี คือ 1. ปาไม “ปา ไม” เปนศูนยรวมของสรรพ ชวี ติ เปน ท่ีกอกําเนิดสายน้ํา ชีวิตพืชและ สัตวท่ีหลากหลายอีกทั้งเปนที่พึ่งพิงและ ใหประโยชนแกมนุษยมาแตโบราณกาล เพราะปา ไมช ว ยรักษาสมดลุ ของธรรมชาติ และสิ่งแวดลอม ควบคุมสภาพดินฟา อากาศ กําบังลมพายุ ปองกันบรรเทา อทุ กภยั ปองกนั การพังทลายของหนาดิน เปนเสมือนเข่ือนธรรมชาติท่ีปองกันการ

54 ต้นื เขินของแมนาํ้ ลําคลอง เปน แหลง ดูดซับกา ซคารบอนไดออกไซดและเปนโรงงานผลิตออกซิเจนขนาดใหญ เปน คลงั อาหารและยาสมนุ ไพร และปาไม ยงั เปน แหลงศึกษาวิจัยและเปน สถานที่พักผอนหยอนใจของมนุษย นอกจากนี้ในผนื ปา ยังมสี ตั วปา นานาชนดิ ซึง่ มีประโยชนตอมนุษยและสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ในหลายลักษณะ ไดแก การรักษาสมดุลของระบบนิเวศ เชน การควบคุมปริมาณสัตวปาใหอยูในภาวะสมดุล การชวยแพรพันธุพืช การควบคมุ แมลงศัตรพู ชื เปนปยุ ใหก ับดนิ ในปา เปนตน การเปน แหลงพันธกุ รรมทหี่ ลากหลาย การเปน อาหาร ของมนุษยและสัตวอ่ืน และการสรางรายไดใหแกมนุษย เชน การคาจากช้ินสวนตาง ๆ ของสัตวปา การจําหนายสัตวปา และการเปดใหบริการชมสวนสัตว เปนตน ดังนั้น จึงนับวาปาไมใหคุณประโยชน ทัง้ ทางตรงและทางออ มแกม วลมนษุ ยเ ปนอยางมากมาย หากปา ไมเ สอ่ื มโทรม ชวี ิตความเปน อยขู องมนุษยแ ละ สัตวอยา งหลกี เลี่ยงไมได ประเภทของปา ไมในประเทศไทย ประเภทของปาไมจะแตกตางกันไปขึ้นอยูกับการกระจายของฝน ระยะเวลาท่ีฝนตกรวมท้ังปริมาณ น้าํ ฝนทําใหป าแตล ะแหง มคี วามชมุ ชน้ื ตางกนั สามารถจาํ แนกไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คอื 1. ปาประเภทท่ีไมผลดั ใบ (Evergreen) 2. ปา ประเภทที่ผลดั ใบ (Deciduous) ปาประเภทท่ไี มผลดั ใบ (Evergreen) ปา ประเภทน้มี องดเู ขยี วชอมุ ตลอดป เนื่องจากตนไมแทบทั้งหมดทข่ี ้ึนอยเู ปน ประเภทท่ไี มผ ลัดใบ ปาชนิดสําคัญซง่ึ จดั อยใู นประเภทนี้ ไดแ ก 1. ปาดงดิบ (Tropical Evergreen Forest or Rain Forest) ปา ดงดิบที่มีอยูท่วั ในทุกภาคของประเทศ แตท ี่มมี ากท่สี ดุ ไดแก ภาคใตแ ละภาคตะวันออกในบรเิ วณนี้ มีฝนตกมากและมีความช้ืนมากในทองท่ีภาคอ่ืน ปาดงดิบมักกระจายอยูบริเวณที่มีความชุมช้ืนมาก ๆ เชน ตามหบุ เขา ริมแมนํา้ ลาํ ธาร หวย แหลงนาํ้ และบนภูเขา ซ่ึงสามารถแยกออกเปนปาดงดบิ ชนดิ ตา ง ๆ ดังน้ี 1.1 ปา ดบิ ชนื้ เปนปา รกทึบมองดูเขยี วชอุมตลอดปมีพันธุไมหลายรอยชนิดขึ้นเบียดเสียดกันอยู มักจะพบกระจัดกระจายตั้งแตความสูง 600 เมตร จากระดับนํ้าทะเล ไมท่ีสําคัญก็คือ ไมตระกูลยางตาง ๆ เชน ยางนา ยางเสียน สว นไมช ั้นรอง คอื พวกไมก อ เชน กอนํา้ กอเดือย 1.2 ปาดิบแลง เปนปาที่อยูในพื้นที่คอนขางราบมีความชุมชื้นนอย เชน ในแถบภาคเหนือและ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมักอยูสูงจากระดับนํ้าทะเลประมาณ 300-600 เมตร ไมที่สําคัญ ไดแก มะคาโมง ยางนา พะยอม ตะเคียนแดง กระเบากลัก และตาเสอื 1.3 ปาดิบเขา ปาชนิดน้ีเกิดขึ้นในพ้ืนที่สูง ๆ หรือบนภูเขาตั้ง 1,000-1,200 เมตร ขึ้นไปจาก ระดับนํ้าทะเล ไมสวนมากเปนพวก Gymnosperm ไดแก พวกไมขุนและสนสามพันป นอกจากน้ียังมีไม ตระกูลกอข้ึนอยู พวกไมช้ันทส่ี องรองลงมา ไดแก สะเดาชา ง และขมิ้นชัน

55 2. ปา สนเขา (Pine-Forest) ปาสนเขามักปรากฏอยูต ามภูเขาสงู สวนใหญเปน พน้ื ท่ีซึง่ มคี วามสูงประมาณ 200 - 1,800 เมตร ขนึ้ ไปจากระดับนาํ้ ทะเลในภาคเหนือ ภาคกลาง และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ บางทีอาจปรากฏในพ้ืนท่ีสูง 200 -300 เมตร จากระดบั นาํ้ ทะเลในภาคตะวันออกเฉียงใต ปาสนเขามีลักษณะเปนปาโปรง ชนิดพันธุไมที่ สําคัญของปาชนิดนี้คือ สนสองใบ และสนสามใบ สวนไมชนิดอ่ืนท่ีขึ้นอยูดวยไดแกพันธุไมปาดิบเขา เชน กอชนิดตาง ๆ หรอื พนั ธไุ มป าแดงบางชนดิ คอื เตง็ รงั เหยี ง พลวง เปนตน 3. ปาชายเลน (Mangrove Forest) บางทเี รยี กวา “ปา เลนน้ําเค็ม” หรือปาเลน มีตนไมขึ้นหนาแนน แตล ะชนดิ มรี ากคาํ้ ยันและรากหายใจ ปาชนดิ นีป้ รากฏอยตู ามทด่ี นิ และริมทะเลหรือบริเวณปากนํ้าแมน้ําใหญ ๆ ซ่ึงมีนํ้าเค็มทวมถึงในพื้นที่ภาคใต มีอยูตามชายฝง ทะเลท้ังสองดา น ตามชายทะเลภาคตะวันออกมอี ยูท กุ จงั หวัดแตท ่ีมากทส่ี ดุ คือ บริเวณปากนํ้า เวฬุ อาํ เภอขลุง จงั หวดั จันทบุรี พนั ธุไ มท ่ขี นึ้ อยูตามปา ชายเลน สวนมากเปนพนั ธไุ มขนาดเลก็ ใชป ระโยชนสาํ หรบั การเผาถา น และทํา ฟนไมช นดิ ทสี่ ําคญั คือ โกงกาง ถ่ัวขาว ถว่ั ขาํ โปรง ตะบูน แสมทะเล ลําพูนและลําแพน ฯลฯ สวนไมพื้นลาง มกั เปน พวก ปรงทะเล เหงือกปลาหมอ และปอทะเล เปนตน

56 4. ปา พรุหรือปา บึงนํ้าจืด (Swamp Forest) ปาชนิดน้ีมักปรากฏในบริเวณที่มีนํ้าจืดทวมมากๆ ดินระบายน้ําไมดี ปาพรุในภาคกลาง มีลักษณะ โปรงและมตี น ไมขน้ึ อยหู า ง ๆ เชน สนนุ จิก โมกบา น หวายน้าํ หวายโปรง ระกํา ออ และแขม ในภาคใตปาพรุ มขี ้นึ อยูตามบริเวณทม่ี นี ้ําขังตลอดป ดนิ ปา พรุ ทมี่ ีเน้ือทมี่ ากที่สุดอยูในบริเวณจังหวัดนราธิวาส ดินปาพรุเปน ซากพชื ผสุ ลายทับถมกนั เปนเวลานาน ปาพรุแบงออกได 2 ลักษณะ คือ ตามบริเวณซ่ึงเปนพรุนํ้ากรอยใกล ชายทะเลตนเสมด็ จะขึน้ อยูหนาแนนพื้นที่มีตนกกชนิดตาง ๆ เรียก“ปาพรุเสม็ด หรือ ปาเสม็ด” อีกลักษณะ เปนปา ท่มี ีพนั ธไุ มต าง ๆ มากชนดิ ข้ึนปะปนกัน ชนิดพันธไุ มท ี่สําคญั ของปาพรุ ไดแก อินทนิลนํ้า หวา จิก โสกนาํ้ กระทุม น้าํ กนั เกรา โงงงนั ไมพนื้ ลา ง ประกอบดวย หวาย ตะคา ทอง หมากแดง และหมากชนดิ อ่ืน ๆ 5. ปาชายหาด (Beach Forest) เปน ปาโปรง ไมผลดั ใบขึ้นอยูตามบรเิ วณหาดชายทะเล นํา้ ไมท ว มตามฝง ดนิ และชายเขารมิ ทะเล ตนไม สาํ คญั ท่ีข้ึนอยตู ามหาดชายทะเล ตอ งเปน พชื ทนเคม็ และมักมีลักษณะไมเปน พุมลักษณะตนคองอ ใบหนาแข็ง ไดแก สนทะเล หูกวาง โพธ์ทิ ะเล กระทิง ตีนเปด ทะเล หยีนํ้า มกั มตี น เตยและหญาตาง ๆ ขน้ึ อยู เปนไมพื้นลาง ตามฝงดินและชายเขา มักพบ มะคาแต กระบองเพชร เสมา และไมหนามชนิดตาง ๆ เชน ซงิ ซี่ หนามหนั กาํ จาย มะดนั ขอ เปนตน ปาประเภทท่ผี ลดั ใบ ตน ไมท ข่ี ้ึนอยูใ นปาประเภทนี้เปน จําพวกผลัดใบแทบท้ังสน้ิ ในฤดูฝนปาประเภทน้ีจะมองดูเขียวชอุม พอถึงฤดูแลงตนไม สวนใหญจะพากันผลัดใบทําใหปามองดูโปรงขึ้น และมักจะเกิดไฟปาเผาไหมใบไมและ ตนไมเ ลก็ ๆ ปา สาํ คญั ซึ่งอยใู นประเภทน้ี ไดแ ก 1. ปาเบญจพรรณ ปาผลัดใบผสมหรือปาเบญจพรรณมีลักษณะเปนปาโปรงและยังมีไมไผชนิดตาง ๆ ข้ึนอยูกระจัด กระจายท่วั ไปพ้นื ที่ดินมกั เปนดินรวนปนทราย ปาเบญจพรรณ ในภาคเหนือมักจะมีไมสักขึ้นปะปนอยูท่ัวไป

57 ครอบคลมุ ลงมาถึงจงั หวัดกาญจนบุรี ในภาคกลางในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันออก มีปาเบญจพรรณ นอยมากและกระจัดกระจาย พันธุไ มชนิดสําคัญ ไดแก สัก ประดูแดง มะคาโมง ตะแบก เสลา ออยชาง ลาน ยมหอม ยมหนิ มะเกลือ เก็ดดํา เกด็ แดง ฯลฯ นอกจากนมี้ ไี มไผท ่สี ําคัญ เชน ไผป า ไผบง ไผซาง ไผรวก ไผไร เปน ตน 2. ปา เต็งรงั หรอื ท่ีเรียกกันวา ปาแดง ปา แพะ ปา โคก ลักษณะทว่ั ไปเปนปา โปรง ตามพื้นปามักจะพบตนปรง และหญาเพ็ก พื้นที่แหงแลง ดินรวนปนทราย หรือกรวด ลูกรัง พบอยูท ่วั ไปในทร่ี าบและท่ีภูเขา ในภาคเหนือสวนมากข้ึนอยูบนเขาที่มีดิน ต้นื และแหง แลงมาก ในภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื มีปาแดงหรอื ปา เตง็ รงั นม้ี ากที่สดุ ตามเนินเขาหรือที่ราบดิน ทราย ชนิดของพันธุไมท่ีสําคัญในปาแดง หรือปาเต็งรัง ไดแก เต็ง รัง เหียง พลวง กราด พะยอม ต้ิว แตว มะคา แต ประดู แดง สมอไทย ตะแบก เลอื ดแสลงใจ รกฟา ฯลฯ สวนไมพืน้ ลา งท่ีพบมาก ไดแก มะพราวเตา ปุมแปง หญา เพ็ก ปรงและหญาชนิดอนื่ ๆ 3. ปาหญา (Savannas Forest) ปา หญา ทอ่ี ยูทุกภาคเกิดจากปาทถี่ ูกแผว ถางทาํ ลายบริเวณพน้ื ดินทีข่ าดความสมบูรณ และถูกทอดท้ิง หญาชนิดตา ง ๆ จึงเกิดข้นึ ทดแทนและพอถึงหนา แลง กเ็ กดิ ไฟไหมท าํ ใหต นไมบ รเิ วณขา งเคียงลมตาย พื้นท่ีปา หญา จึงขยายมากข้ึนทุกป พืชท่ีพบมากท่ีสุดในปาหญาคือ หญาคา หญาขนตาชาง หญาโขมง หญาเพ็กและ ปุมแปง บริเวณที่พอจะมีความช้ืนอยูบาง และการระบายนํ้าไดดีก็มักจะพบพงและแขมขึ้นอยู และอาจพบ ตน ไมทนไฟขึน้ อยู เชน ตับเตา รกฟา ตานเหลือ ตวิ้ และแตว ประโยชนข องทรัพยากรปา ไม ปาไมนอกจากเปนที่รวมของพันธุพืชและพันธุสัตวจํานวนมาก ปาไมยังมีประโยชนมากมายตอการ ดํารงชวี ิตของมนุษยทงั้ ทางตรงและทางออม ดงั น้ี ประโยชนทางตรง ไดแ ก ปจจัย 4 ประการ 1. จากการนําไมมาสรา งอาคารบา นเรอื นและผลิตภัณฑตาง ๆ เชน เฟอรน เิ จอร กระดาษ ไมขดี ไฟ ฟน เปนตน 2. ใชเปนอาหารจากสว นตางๆ ของพชื ทะเล 3. ใชเสนใย ที่ไดจ ากเปลือกไมและเถาวัลยมาถักทอ เปน เคร่ืองนงุ หม เชอื กและอ่ืนๆ 4. ใชท าํ ยารักษาโรคตา ง ๆ ประโยชนทางออม 1. ปาไมเ ปน เปนแหลง กาํ เนดิ ตน นา้ํ ลาํ ธารเพราะตนไมจ ํานวนมากในปาจะทําใหนํา้ ฝนทีต่ กลงมา คอ ย ๆ ซมึ ซับลงในดนิ กลายเปนนํา้ ใตดินทซ่ี ึง่ จะไหลซมึ มาหลอ เล้ยี งใหแมน ํ้า ลาํ ธารมนี ํา้ ไหลอยูตลอดป 2. ปา ไมทําใหเกิดความชมุ ชืน้ และควบคุมสภาวะอากาศ ไอนํ้าซึ่งเกิดจากการหายใจของพืช ซ่ึงเกิด ขึ้นอยูมากมายในปาทําใหอากาศเหนือปามีความช้ืนสูงเม่ืออุณหภูมิลดตํ่าลงไอนํ้าเหลานั้นก็จะกลั่นตัว

58 กลายเปน เมฆแลว กลายเปนฝนตกลงมา ทาํ ใหบ รเิ วณทมี่ พี ืน้ ปา ไมมคี วามชมุ ชื้นอยูเสมอ ฝนตกตอ งตามฤดกู าล และไมเ กดิ ความแหง แลง 3. ปาไมเปนแหลงพักผอนและศึกษาความรู บริเวณปาไมจะมีภูมิประเทศท่ีสวยงามจากธรรมชาติ รวมท้งั สัตวป า จงึ เปน แหลง พักผอ นไดศ กึ ษาหาความรู 4. ปาไมช วยบรรเทาความรุนแรงของลมพายุ และปองกันอุทกภัย โดยชวยลดความเร็วของลมพายุ ท่ีพัดผานไดตั้งแต 11 – 44% ตามลักษณะของปาไมแตละชนิด จึงชวยใหบานเมืองรอดพนจากวาตภัยได ซึง่ เปนการปอ งกนั และควบคมุ นํา้ ตามแมน้ําไมใหส ูงขน้ึ มารวดเร็วลน ฝงกลายเปน อทุ กภยั 5. ปาไมช วยปอ งกันการกัดเซาะและพัดพาหนาดิน จากน้ําฝนและลมพายุโดยลดแรงปะทะ ลงการ หลดุ เลอ่ื นของดนิ จึงเกิดข้นึ นอ ย และยังเปนการชว ยใหแมน าํ้ ลําธารตาง ๆ ไมต้ืนเขินอีกดวย นอกจากนี้ปาไม จะเปนเสมือนเคร่ืองกดี ขวางตามธรรมชาติ จงึ นับวา มปี ระโยชนในทางยุทธศาสตรดว ยเชนกนั สาเหตุสําคัญของวิกฤตการณป า ไมในประเทศไทย 1. การลักลอบตัดไมทําลายปา ตัวการของปญหานี้คือ นายทุนพอคาไม เจาของโรงเล่ือย เจาของ โรงงานแปรรูปไม ผูรบั สมั ปทานทาํ ไมแ ละชาวบา นท่ัวไป ซ่ึงการตัดไมเพื่อเอาประโยชนจากเน้ือไมทั้งวิธีท่ีถูก และผดิ กฎหมาย ปริมาณปา ไมทถี่ กู ทาํ ลายนนี้ ับวันจะเพมิ่ ขึน้ เรื่อยๆ ตามอัตราเพิ่มของจํานวนประชากร ยิ่งมี ประชากรเพมิ่ ข้นึ เทา ใด ความตอ งการในการใชไ มก ็เพ่มิ มากขึ้น เชน ใชไมในการปลกู สรา งบา นเรอื น เครือ่ งมือ เครอ่ื งใชในการเกษตรกรรม เครือ่ งเรอื นและถานในการหุงตม เปน ตน 2. การบุกรุกพ้ืนที่ปาไมเพ่ือเขาครอบครองที่ดิน เมื่อประชากรเพ่ิมสูงขึ้น ความตองการใชที่ดิน เพอื่ ปลูกสรางทอี่ ยูอาศัยและที่ดนิ ทาํ กนิ กอ็ ยสู งู ขึน้ เปน ผลผลกั ดันใหราษฎรเขาไปบุกรกุ พ้นื ท่ีปาไม แผว ถางปา หรอื เผาปา ทําไรเล่อื นลอย นอกจากน้ยี ังมนี ายทนุ ทีด่ ินทจี่ างวานใหราษฎรเขาไปทําลายปาเพื่อจับจองที่ดินไว ขายตอ ไป 3. การสงเสริมการปลูกพืชหรือเล้ียงสัตวเศรษฐกิจเพื่อการสงออก เชน มันสําปะหลัง ปอ เปนตน โดยไมสงเสริมการใชที่ดินอยางเต็มประสิทธิภาพท้ัง ๆ ที่พื้นที่ปาบางแหงไมเหมาะสมที่จะนํามาใชใน การเกษตร 4. การกําหนดแนวเขตพ้ืนที่ปากระทําไมชัดเจนหรือไมกระทําเลยในหลาย ๆ พ้ืนที่ทําใหเกิดการ พพิ าทในเร่อื งทด่ี ินทํากนิ ของราษฎรและทดี่ ินปา ไมอ ยูตลอดเวลา และเกดิ ปญ หาในเรื่องกรรมสิทธทิ์ ่ีดิน 5. การจดั สรา งสาธารณปู โภคของรฐั เชน เขอื่ น อา งเก็บนํ้า เสน ทางคมนาคม การสรางเข่ือนขวางลํา น้าํ จะทาํ ใหพ้ืนที่เกบ็ นา้ํ หนา เขื่อนท่ีอุดมสมบูรณถูกตัดโคนมาใชประโยชน สวนตนไมขนาดเล็กหรือท่ีทําการ ยายออกมาไมท นั จะถูกนาํ้ ทวมยนื ตนตาย เชน การสรา งเขอ่ื นรัชประภาเพอื่ กั้นคลองพระแสงอนั เปน สาขาของ แมน า้ํ พมุ ดวง แมน ้ําตาป ทาํ ใหน ้ําทว มบริเวณปาดงดบิ ซึ่งมีพันธุไมหนาแนน และสัตวนานาชนิดเปนบริเวณ นับแสนไร ตอมาจงึ เกดิ ปญหานํ้าเนาไหลลงลาํ น้ําพมุ ดวง 6. ไฟไหมป า มกั จะเกดิ ขึน้ ในชวงฤดแู ลง ซง่ึ อากาศแหง แลงและรอนจัด ทั้งโดยธรรมชาติและจากการ กระทาํ ของมนุษยท ี่อาจลกั ลอบเผาปา หรือเผลอ จดุ ไฟท้งิ ไว

59 7. การทาํ เหมอื งแร แหลง แรท่พี บในบริเวณท่ีมีปาไมปกคลุมอยู มีความจําเปนที่จะตองเปดหนาดิน กอ นจงึ ทําใหป าไมท ่ีขึ้นปกคลมุ ถกู ทําลายลง เสน ทางขนยา ยแรใ นบางครั้งตองทําลายปาไมลงเปนจํานวนมาก เพอ่ื สรางถนนหนทาง การระเบดิ หนา ดนิ เพ่อื ใหไดมาซง่ึ แรธ าตุ สงผลถงึ การทําลายปา การอนุรักษป าไม ปาไมถกู ทําลายไปจํานวนมาก จึงทําใหเกิดผลกระทบตอสภาพภูมิอากาศไปท่ัวโลก รวมทั้งความสมดุล ในแงอ น่ื ดวย ดงั นน้ั การฟนฟสู ภาพปาไมจ งึ ตองดาํ เนินการเรง ดวน ทัง้ ภาครฐั ภาคเอกชนและ ประชาชน ซ่ึงมี แนวทางในการกําหนดแนวนโยบายดา นการจัดการปาไม ดงั นี้ 1. นโยบายดา นการกําหนดเขตการใชประโยชนทีด่ นิ ปา ไม 2. นโยบายดา นการอนุรกั ษทรพั ยากรปา ไมเ กี่ยวกับงานปอ งกนั รกั ษาปา การอนุรักษสง่ิ แวดลอม 3. นโยบายดานการจัดการทีด่ ินทํากนิ ใหแกราษฎรผยู ากไรในทอ งถ่นิ 4. นโยบายดา นการพฒั นาปาไม เชน การทําไมแ ละการเก็บหาของปา การปลูก และการบํารุงปาไม การคน ควา วจิ ัย และดา นการอุตสาหกรรม 5. นโยบายการบริหารท่ัวไปจากนโนบายดังกลาวขางตนเปนแนวทางในการพัฒนาและการจัดการ ทรพั ยากรปา ไมข องชาติใหไ ดร บั ผลประโยชน ทงั้ ทางดา นการอนุรกั ษแ ละดานเศรษฐกิจอยางผสมผสาน ท้ังนี้ เพอ่ื ใหเกดิ ความสมดุลของธรรมชาติและมีทรัพยากรปาไมไ วอ ยา งยงั่ ยืนตอ ไปในอนาคต สถานการณทรพั ยากรปาไม การใชประโยชนจ ากพน้ื ท่ปี า อยางตอเนือ่ งในชวงสี่ทศวรรษท่ีผานมาทําใหประเทศไทยสูญเสีย พ้ืนท่ี ปา ไมแ ลวประมาณ 67 ลา นไร หรือเฉลย่ี ประมาณ 1.6 ลา นไรต อ ป กลา วคอื ป พ.ศ. 2504 ประเทศไทยมพี ้ืนท่ี ปาอยูถ งึ รอ ยละ 53.3 ของพน้ื ที่ประเทศ หรอื ประมาณ 171 ลานไร และลดลงมาโดยตลอดจนในป พ.ศ. 2532 ประเทศไทยเหลือพื้นที่ปาเพียงรอยละ 27.95 ของพ้ืนท่ีท้ังหมด หรือประมาณ 90 ลานไร รัฐบาลในอดีตได พยายามจะรักษาพ้ืนที่ปา โดยประกาศยกเลิกสัมปทานการทาํ ไมในปาบกท้ังหมด ในป พ.ศ.2532 แตหลังจาก ยกเลิกสัมปทานปาไม สถานการณดีขึ้นในระยะแรกเทาน้ัน ตอมาการทําลายก็ยังคงเกิดข้ึนไมแตกตางจาก สถานการณก อ นยกเลิกสมั ปทานปา ไมเ ทาใดนัก โดยพื้นที่ปา ท่ีถกู บกุ รกุ กอนการยกเลิกสัมปทาน (ป พ.ศ. 2525-2532) เฉล่ียตอปเทากับ 1.2 ลานไร และพ้ืนท่ีปาท่ีถูกบุกรุกหลังการยกเลิกสัมปทาน (ป พ.ศ. 2532-2541) เฉล่ยี 1.1 ลานไรต อ ป (ตารางที่ 1)

60 ตารางท่ี 1 พืน้ ที่ปากอนและหลังการยกเลิกสมั ปทานปา ไม รายการ พืน้ ท่ีปา (ลา นไร) พนื้ ที่ถูกทําลายเฉล่ียตอป (ลานไร) ป พ.ศ. 2504 171.0 - ป พ.ศ. 2525 97.8 3.5 ป พ.ศ. 2532 (ประกาศยกเลกิ สัมปทานปาไม) 89.6 1.2 ป พ.ศ. 2541 81.1 1.1 2. ภูเขาและแรธาตุ ภเู ขา เปนแหลง ตนกาํ เนิดของแรธาตุ ปา และแหลง นา้ํ ที่สาํ คัญของประเทศไทย ภาคเหนือเปนภาคที่อุดมดวยทรัพยากรแรธาตุภาคหน่ึงของประเทศไทย เพราะมีภูมิประเทศท่ีมี โครงสรางเปนภเู ขา เนนิ เขาและแอง แผน ดิน ในยุคกลางเกา กลางใหม ที่บริเวณตอนกลางที่ผานการผุกรอน และมีการเปล่ียนแปลงของแผนดิน โดยเฉพาะภูเขาทางตะวันตกที่เปนแนวของทิวเขา อุดมดวยแรโลหะ แรอโลหะและแรเ ชอื้ เพลิง แรโ ลหะ ทส่ี าํ คญั ทพี่ บตามภูเขาหนิ แกรนิตในภาคเหนือ ไดแ ก 1. แรดีบุก แหลงแรดีบุกที่พบในภาคเหนือ อยูในเขตภูเขาของจังหวัดที่อยูทางเหนือ และทางภาค ตะวันตกของภาค คือ จังหวดั แมฮ องสอน จังหวัดเชียงใหม จังหวัดลําปาง จังหวัดเชียงราย แตมีปริมาณการ ผลติ ไมมากเทา กับแหลง ดีบุกสําคัญทางภาคใต 2. ทังสเตนหรอื วุลแฟรม ทีพ่ บมากในภาคเหนือ คือแหลงแรซไี รท เปน แรท ่ีสําคญั ทางเศรษฐกจิ การคา และยุทธปจ จัยสาํ คัญ มีการทาํ เหมอื งที่ อําเภอดอยหมอก อําเภอเวียงปา เปา จงั หวดั เชยี งราย และพบ แถบภูเขาสูงในเขต จังหวัดแมฮองสอนมีเหมืองดําเนินการผลิตถึง 10 เหมือง ท่ีสําคัญคือเหมืองท่ี อําเภอ แมลานอย เหมืองหวยหลวง และเหมอื งแมสะเรยี ง ทางดา นตะวนั ตกของลมุ นํา้ ยม 3. ตะกั่วและสังกะสี แรต ะก่ัวและสงั กะสีมกั จะเกิดรว มกันแตที่พบยังมีปริมาณนอยไมเพียงพอ ที่จะ นํามาใชในเชิงพาณิชยเหมือนที่พบในภาคตะวันตก ภาคเหนือมีแหลงแรตะกั่วและสังกะสีในแถบจังหวัด แมฮองสอน จงั หวัดเชียงใหม จังหวดั ลําปางและจงั หวัดแพร 4. ทองแดง แหลง แรท องแดงมีอยหู ลายในแหงประเทศ แตเ ปน แหลงแรท่ีมีมูลคาทางเศรษฐกิจเพียง ไมก แี่ หง บริเวณท่พี บ ไดแก ในเขตจงั หวดั ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เชน จงั หวัดนครราชสีมา จังหวัดเลย แตท่ภี าคเหนือพบในเขต จงั หวัดอุตรดิตถ จงั หวดั แพร จังหวัดนา น และจังหวดั ลําปาง

61 5. เหล็ก แหลง แรเหลก็ ในประเทศไทยมหี ลายแหงเชน กัน ท้งั ที่กาํ ลังมีการผลติ ท่ีผลิตหมดไปแลว แตแ หลง ท่ีนา สนใจที่อาจมคี าในอนาคต ไดแกท ่ี อาํ เภอตาคลี จังหวดั นครสวรรค ที่เขาทับควาย จังหวัดลพบุรี แหลงภูยาง อําเภอเชียงคาน จังหวัดเลย แหลงอึมครึม จังหวัดกาญจนบุรี ในภาคเหนือพบที่อําเภอแมแจม จังหวัดเชยี งใหม แหลง เดิม อาํ เภอเถิน จงั หวัดลาํ ปาง 6. แมงกานีส แหลง แมงกานีสในภาคเหนือมแี หลงผลิตที่สําคัญอยูใน จังหวัดลําพูน จังหวัดเชียงใหม จงั หวดั ลาํ ปาง จังหวัดแพร จงั หวดั เชยี งราย และจงั หวัดนาน 7. นกิ เกลิ และโครเมียม พบที่ บา นหว ยยาง อําเภอทา ปลา จงั หวดั อตุ รดติ ถ นอกจากน้ียงั มแี รโครไมต ท่ใี หโ ลหะโครเมียม ซึ่งเปน แรผ สมเหล็ก แรอ โลหะ ที่สําคัญทพ่ี บในภาคเหนือ ไดแก 1. ฟลูออไรต แหลงแรฟลูออไรตท่ีสําคัญของประเทศพบในภาคเหนือและภาคตะวันตก ไดแก ท่อี ําเภอบา นโฮง อาํ เภอปาซาง จังหวดั ลําพูน อําเภอฝาง แมแ จม อําเภอฮอด อาํ เภออมกอย จังหวัดเชียงใหม อําเภอแมส ะเรยี ง จงั หวัดแมฮอ งสอน นอกจากนี้กม็ ที ภ่ี าคตะวนั ตก และภาคใตข องไทยอีกดวย 2. แบไรต แหลงแรแบไรตท ่สี ําคญั นอกจากจะมีมากในภาคใตท่ีบริเวณเขาหลวง จังหวันครศรีธรรม ราชและในจังหวดั สรุ าษฏรธานีแลว ยังมีแหลงสําคัญในภาคเหนืออกี ท่ี บรเิ วณภไู มตอง อาํ เภอดอยเตา อําเภอ ฮอด จังหวดั เชยี งใหม นอกจากนีย้ งั มีใน จงั หวัดแมฮ องสอน จังหวดั ลําพนู ลําปาง อตุ รดติ ถ เชียงราย และแพร 3. ยิปซัม แหลงยิปซัมที่สําคัญมีที่ จังหวัดนครสวรรคและพิจิตร ในภาคเหนือไดแก แหลงแมเมาะ อําเภอแมเมาะ จงั หวดั ลาํ ปาง แหลงแมก ั๊วะ อาํ เภอเกาะคา จังหวัดลําปาง และแหลงสองหอง อําเภอน้ําปาด จงั หวัดอุตรดิตถ 4. ฟอสเฟต มแี หลง เล็ก ๆ อยทู ี่ ต.นาแกว อาํ เภอเกาะคา จงั หวดั ลําปาง 5. ดนิ ขาวหรอื เกาลิน ไดมีการพบและผลิตดนิ ขาวในหลายบรเิ วณทั้งภาคเหนือ ภาคกลางและภาคใต ในภาคเหนือมีแหลง ดนิ ขาวท่ี อาํ เภอแจห ม จังหวัดลาํ ปาง นอกจากนีย้ งั มีแรอ โลหะอนื่ ๆ ทพี่ บในภาคเหนืออีก เชน แรหนิ มาท่ี จงั หวัดเชยี งใหม แมฮ องสอน แรใ ยหนิ พบใน จังหวัดอตุ รดติ ถ แรเ ชอื้ เพลิง ทีส่ าํ คัญทางเศรษฐกจิ คอื มกี ารนํามาใชเ ปนเชือ้ เพลิงสําคัญในโรงงานไฟฟา เครื่องจกั รกล โรงงานอุตสาหกรรมเคมภี ัณฑและในกจิ กรรมขนสง ตา ง ๆ เชน ในเคร่ืองบิน รถยนต เรอื ยนต เปน ตน 1. หินน้ํามัน พบที่ บานปาคา อําเภอล้ี จังหวัดลําพูน แตยังไมไดนํามาใชประโยชนในเชิงพาณิชย เนอ่ื งจากการแยกนํา้ มนั ออกจากหนิ นํา้ มันตอ งลงทนุ สูง 2. ปโ ตรเลยี่ ม น้าํ มนั ดิบ กา ซธรรมชาติเหลว พบท่ี อําเภอฝาง จงั หวัดเชยี งใหม นํามาใชเปนนํา้ มันหลอ ลนื่ นา้ํ มันดีเซลหมนุ เร็วปานกลางและนาํ้ มันเตา 3. ลิกไนต พบที่ อําเภอแมเมาะ อําเภอแมทะ จังหวัดลําปาง ใชเปนเชื้อเพลิงในโรงงานบมยา โรงไฟฟา

62 3. แหลงนาํ้ ปญ หาเกยี่ วกับทรัพยากรน้าํ จากพฤติกรรมการบริโภคทรัพยากรธรรมชาติของมนุษย ซ่ึงมีผลกระทบตอสภาวะแวดลอมในโลก โดยเฉพาะปญหาเกีย่ วกับทรัพยากรน้ํา ซึ่งเปนปจจัยสําคัญในการดํารงชีวิตของมนุษย เพราะน้ําไดใชในการ บรโิ ภคและผลิตเครือ่ งอปุ โภคตา ง ๆ ปจ จุบันปญ หาทรัพยากรน้ํา มดี งั นี้ 1. ปญหาทางดา นปรมิ าณ 1) การขาดแคลนนํ้าหรอื ภยั แลง สาเหตุที่สาํ คญั ไดแก 1.1 ปา ไมถกู ทาํ ลายมากโดยเฉพาะปาตน น้ําลาํ ธาร 1.2 ลกั ษณะพน้ื ทไ่ี มเหมาะสม เชน ไมม ีแหลง นาํ้ ดินไมด ดู ซับนาํ้ 1.3 ขาดการวางแผนการใชแ ละอนรุ ักษน ํ้าท่ีเหมาะสม 1.4 ฝนตกนอยและฝนทงิ้ ชว งเปนเวลานาน 2) การเกิดนํา้ ทวม อาจเกิดจากสาเหตุหนง่ึ หรือหลายสาเหตรุ วมกัน ดงั ตอไปน้ี 2.1 ฝนตกหนกั ติดตอ กันนาน ๆ 2.2 ปา ไมถกู ทําลายมาก ทาํ ใหไ มมีสง่ิ ใดจะชว ยดดู ซบั นาํ้ ไว 2.3 ภูมปิ ระเทศเปน ที่ลุมและการระบายนาํ้ ไมด ี 2.4 นา้ํ ทะเลหนนุ สูงกวาปกติ ทําใหน ํา้ จากแผน ดนิ ระบายลงสทู ะเลไมไ ด 2.5 แหลงเกบ็ กกั นาํ้ ตนื้ เขนิ หรือไดรับความเสียหาย จึงเก็บนาํ้ ไดน อยลง 2. ปญหาดา นคณุ ภาพของนํา้ ไมเ หมาะสม สาเหตทุ ี่พบบอยไดแ ก 1) การทิ้งสิ่งของและการระบายนํ้าทิ้งลงสูแหลงน้ํา ทําใหแหลงน้ําสกปรกและเนาเหม็นจนไม สามารถใชป ระโยชนไ ด มักเกดิ ตามชมุ ชนใหญ ๆ ที่อยูใกลแ หลงนาํ้ หรอื ทองถิน่ ทม่ี โี รงงานอตุ สาหกรรม 2) สงิ่ ทป่ี กคลุมผวิ ดินถูกชะลา งและไหลลงสูแหลงนา้ํ มากกวาปกติ มีทงั้ สารอินทรีย สารอนินทรีย และสารเคมีตา งๆ ท่ใี ชในกจิ กรรมตา ง ๆ ซ่งึ ทาํ ใหน าํ้ ขุนไดง า ย โดยเฉพาะในฤดฝู น 3) มีแรธาตุเจอื ปนอยมู ากจนไมเหมาะแกก ารใชประโยชน นํา้ ทีม่ แี รธาตปุ นอยเู กินกวา 50 พพี ีเอม็ นน้ั เม่ือนํามาดื่มจะทําใหเ กดิ โรคนวิ่ และโรคอนื่ ได 4) การใชสารเคมีท่ีมีพิษตกคาง เชน สารที่ใชปองกันหรือกําจัดศัตรูพืชหรือสัตว ซึ่งเมื่อถูกฝน ชะลางลงสูแหลงน้าํ จะกอ ใหเ กดิ อันตรายตอ สิ่งมีชวี ติ 3. ปญ หาการใชท รัพยากรนา้ํ อยางไมเหมาะสม เชน ใชม ากเกินความจําเปน โดยเฉพาะเม่ือเกิดภาวะ ขาดแคลนนํ้า หรือการสูบน้ําใตดินขึ้นมาใชมากจนดินทรุด เปนตน ป พ.ศ. 2541 ธนาคารโลกพยากรณวา น้ําในโลกลดลง 1 ใน 3 ของปริมาณน้ําท่ีเคยมีเม่ือ 25 ปกอน และในป ค. ศ. 2525 หรืออีก 25 ปขางหนา การใชน าํ้ จะเพิม่ อีกประมาณรอยละ 65 เนือ่ งจากจํานวนประชากรโลกเพิ่มข้ึน การใชน้ําอยางไมถูกตองและ ขาดการดูแลรักษาทรัพยากรน้ํา ซ่ึงจะเปนผลใหประชากรโลกกวา 3,000 ลานคน ใน 52 ประเทศประสบ ปญหาการขาดแคลนนํ้า

63 4. ปญหาความเปล่ียนแปลงของฟา อากาศ เน่ืองจากปรากฏการณ เอล นิโน (EI Nino ) และ ลา นินา (La Nina) โดยปรากฏการณท่ีผิดธรรมชาติจะเกิดข้ึนประมาณ 5 ปตอครั้ง ครั้งละ 8 -10 เดือน โดยกระแสนา้ํ อนุ ในมหาสมุทรแปซิฟกตะวันตก บริเวณตะวันออกเคล่ือนลงไปถึงชายฝงตะวันตกเฉียงเหนือ ของทวปี อเมริกาใต (ประเทศเปรู เอกวาดอร และชิลตี อนเหนอื ) ทาํ ใหผ ิวนํ้าท่เี คยเย็นกลับอนุ ข้นึ และท่ีเคยอุน กลบั เย็นลง เมอื่ อุณหภูมิของผวิ นาํ้ เปลีย่ นแปลงไปก็จะสงผลทาํ ใหอณุ หภูมิเหนือนํ้าเปล่ียนไปดวยเชนกัน เปนผล ใหความรอ นและความแหงแลงในบริเวณที่เคยมีฝนชุก และเกิดฝนตกหนักในบริเวณท่ีเคยแหงแลง ลมและ พายุเปลี่ยนทิศทาง เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงดังกลาวเกิดเปนบริเวณกวาง จึงสงผลกระทบตอโลกอยาง กวางขวาง สามารถทาํ ลายระบบนเิ วศในซีกโลกใต รวมทั้งพื้นที่บางสวนเหนือเสนศูนยสูตรได สาหรายทะเล บางแหงตายเพราะอุณหภูมิสูง ปลาท่ีเคยอาศัยน้ําอุนตองวายหนีไปหานํ้าเย็นทําใหมีปลาแปลกชนิดเพ่ิมขึ้น และหลงั การเกิดปรากฎการณ เอล นโิ น แลว ก็จะเกิดปรากฎการณลา นินา ซ่ึงมีลักษณะตรงกันขามตามมา โดยจะเกิดกระแสน้ําอุนและคล่ืนความรอนในมหาสมุทรแปซิฟกตอนใตเคล่ือนยอนไปทางตะวันตกทําให บริเวณมหาสมุทรแปซิฟกตะวันออกที่อุณหภูมิเร่ิมเย็น จะมีการรวมตัวของไอนํ้าปริมาณมาก ทําใหอากาศ เยน็ ลง เกดิ พายุ และฝนตกหนักโดยเฉพาะในกลมุ ประเทศอาเซียน เอล นิโน เคยกอตัวคร้ังใหญในป พ.ศ. 2525 – 2526 ซึ่งผลทําใหอุณหภูมิผิวน้ําสูงกวาปกติถึง 9 องศา ฟาเรนไฮต ทาํ ลายชวี ติ มนษุ ยท ัว่ โลกถึง 2,000 คน คาเสียหายประมาณ 481,000 ลานบาท ปะการัง ในทะเลแคริบเบียนเสยี ความสมดลุ ไปรอ ยละ 50 – 97 แตใ นป พ.ศ. 2540 กลบั กอตวั กวางกวา เดิม ซึง่ คิดเปน พน้ื ทไ่ี ดก วางใหญกวาประเทศสหรฐั อเมรกิ า โดยเขตนาํ้ อนุ นอกชายฝง ประเทศเปรขู ยายออกไปไกลกวา 6,000 ไมล หรือประมาณ 1 ใน 4 ของเสน รอบโลก อณุ หภูมิผวิ นาํ้ วดั ไดเ ทากนั และมีความหนาของนาํ้ ถึง 6 น้ิว สงผล ใหเ กิดปรากฎการณธ รรมชาติท่ีเลวรายทส่ี ดุ ในรอบ 150 ป โดยเร่มิ แสดงผลตัง้ แตเดอื นเมษายน 2541 นอกจากน้ีปรากฏการณเรือนกระจกและการลดลงของพน้ื ทป่ี ายังสงเสริมความรุนแรงของปญหาอีก ดวย ดงั ตัวอยางตอไปน้ี 1) ประเทศไทย ประสบความรอนและแหงแลงรุนแรงท่ัวประเทศ ฝนตกนอยหรือตกลาชากวาปกติ (ยกเวนภาคใตที่กลางเดือนสิงหาคมเกิดฝนตกหนักจนน้ําทวม) ปริมาณนํ้าในแมน้ํา อางเก็บน้ําและเข่ือน ลดนอยลงมาก รวมท้ังบางจังหวัดมีอุณหภูมิในฤดูรอนสูงมาก และเกิดติดตอกันหลายวัน เชน จังหวัดตาก มอี ณุ หภมู ิในเดือนเมษายน พ.ศ. 2541 สูงถึง 43.7 องศาเซลเซยี ส ซึ่งนบั วา สูงท่สี ดุ ในรอบ 67 ป นอกจากน้ี ยังทาํ ใหผลผลติ ทางการเกษตร โดยเฉพาะไมผลลดลง 2) ประเทศอินโดนเี ซีย ประสบความแหงแลง ทั้งที่อยูใ นเขตมรสุมและมีปาฝน เม่ือฝนไมตกจึงทําให ไฟไหมปาท่ีเกิดข้ึนในเกาะสุมาตรา และบอรเนียวเผาผลาญปาไปประมาณ 14 ลานไร พรอมท้ังกอปญหา มลพษิ ทางอากาศเปนบรเิ วณกวาง มีผคู นปว ยไขนบั หมืน่ ทศั นวิลัยไมด ีจนทําใหเ ครอื่ งบนิ สายการบนิ การูดาตก และมผี เู สยี ชีวิต 234 คน อีกทัง้ ยังทาํ ใหผ ลติ ผลการเกษตรตกตาํ่ โดยเฉพาะเมลด็ กาแฟโรบัสตาที่สงออกมาก เปน อนั ดบั หนง่ึ ไดรบั ความเสียหายมากเปนประวัติการณ

64 3) ประเทศปาปว นวิ กินี ไดร ับผลกระทบรนุ แรงท่ีสดุ ในภมู ภิ าคเอเชยี แปซิฟก มคี นตายจากภยั แลง 80 คนและประสบปญหาแลงอกี ประมาณ 1,000,000 คน 4) ประเทศออสเตรเลยี อากาศแหงแลง รนุ แรงจนตองฆาสัตวเลย้ี งเพราะขาดแคลนนาํ้ และอาหาร ซึ่งคาดวา ผลผลิตการเกษตรจะเสียหายประมาณ 432 ลานเหรยี ญ 5) ประเทศเกาหลีเหนือ ปญหาความแหง แลง รุนแรงและอดอยากรนุ แรงมาก พืชไรเสียหายมาก 6) ประเทศสหรฐั อเมริกา เกิดพายุเฮอรริเคนทางดานฝงตะวันตกมากขึ้น โดยเฉพาะภาคใตของรัฐ แคลฟิ อรเ นยี ไดรบั ภยั พบิ ัติมากทส่ี ดุ สว นทางฝง ตะวันออกซง่ึ มเี ฮอรร เิ คนคอนขางมาก คล่ืนลมกบั สงบกวาปกติ 7) ประเทศเปรูและซิลี เกิดฝนตกหนักและจับปลาไดนอยลง (เคยเกิดฝนตกหนักและนํ้าทวม ในทะเลทรายอะตาคามา ประเทศซิลี อยางไมเคยปรากฏมากอน ทั้งๆ ท่ีบริเวณน้ีแหงแลงมากจนประเทศ สหรัฐอเมรกิ าขอใชเปน สถานทีฝ่ ก นกั อวกาศ โดยสมมติวา เปนพน้ื ผิวดาวองั คาร) 8) ทวปี แอฟริกา แหง แลง รนุ แรง พืชไรอาจเสยี หายประมาณครงึ่ หนึง่ ปญ หาเก่ียวกับทรัพยากรนาํ้ ในประเทศไทย 1. การขาดแคลนน้าํ หรือภัยแลง ในหนาแลง ประชากรไทยจะขาดแคลนนํ้าด่ืมน้ําใชจํานวน 13,000 – 24,000 หมูบาน ประชากร ประมาณ 6 -10 ลานคน ซง่ึ โดยสว นใหญอยูในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนลาง การขาดแคลนนํ้าในระดับ วิกฤตจะเกิดเปนระยะๆ และรุนแรงขึ้น น้ําในเข่ือนสําคัญตางๆ โดยเฉพาะเข่ือนภูมิพลมีปริมาณเหลือนอย จนเกือบจะมีผลกระทบตอการผลิตกระแสไฟฟา และการผลิตน้ําประปาสําหรับใชในหลายจังหวัด การลด ปรมิ าณของฝนและนํ้าที่ไหลลงสูอางเก็บน้ํา และการเกิดฝนมีแนวโนมลดลงทุกภาค ประมาณรอยละ 0.42 ตอป เปน สิง่ บอกเหตุสําคญั ท่ีแสดงใหเ ห็นถงึ แนวโนมความรนุ แรงของภัยแลง ตารางแสดงการเปรยี บเทยี บปริมาณน้ําฝนตอปในแตละภาค พ.ศ. ปริมาณนา้ํ ฝน 2536 ตางจากปริมาณเฉลย่ี ภาค (มิลลิเมตร) (มิลลเิ มตร) 2503 – 2536 2535 2535 2536 ทกุ ภาค (ทั่วประเทศ) 1,733 1,430 1,594 -303 -139 ภาคเหนอื 1,232 1,142 931 -301 -301 ภาคกลาง 1,226 1,115 1,075 -111 -151 ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื 1,405 1,241 1,176 -164 -229 ภาคตะวนั ออก 2,011 1,534 1,732 -477 -279

65 พ.ศ. ปริมาณนา้ํ ฝน ตา งจากปรมิ าณเฉลย่ี ภาค (มลิ ลเิ มตร) (มลิ ลเิ มตร) ภาคใตฝ ง ตะวนั ออก 2503 – 2536 2535 2536 2535 2536 ภาคใตฝง ตะวนั ตก 1,768 1,457 1,789 -307 25 2,760 2,088 2,863 -672 103 สําหรบั ปรมิ าณนํ้าทไี่ หลลงสูอางเกบ็ น้ําของเข่ือนและแมนํ้าสําคัญ เชน เข่ือนภูมิพล เขื่อนสิริกิติ์และ แมนํา้ เจาพระยา ตง้ั แตป  พ.ศ. 2515 เปนตนมา ก็มปี รมิ าณลดลงเชนกัน เนื่องจากตนน้ําลําธารถูกทําลายทํา ใหฝนและนํ้านอ ย และขณะเดียวกันความตองการใชนํ้ากลับมีมากและเพ่ิมข้ึนเร่ือย ๆ เชน การประปานคร หลวงใชผลิตนํ้าประปาประมาณ 1,300 ลานลูกบาศกเมตรตอป การผลักดันนํ้าเค็มบริเวณปากแมน้ํา เจาพระยา และแมนํา้ ทาจนี จะตอ งใชนา้ํ จดื ประมาณ 2,500 ลา นลูกบาศกเมตรตอป การทํานาปใชประมาณ 4,000 ลา นลูกบาศกเมตร และการทํานาปรังจะใชประมาณ 6,000 ลา นลกู บาศกเ มตร โดยมีแนวโนมของการ ใชเพิม่ มากขนึ้ ทุกป แนวโนม การลดปรมิ าณนาํ้ ในเขอ่ื นทีส่ ําคัญและแมน า้ํ เจา พระยา แหลงทวี่ ัดปรมิ าณ ชว งปที่วดั ปรมิ าณนํา้ เฉลย่ี ตอ ป (ลานลูกบาศกเมตร) ปริมาณนา้ํ ไหลลงสูอางเก็บนา้ํ เขอ่ื น พ.ศ. 2515 – 2534 ประมาณ 10,360 ภมู พิ ลและเขอื่ นสิรกิ ิต์ิ พ.ศ. 2525 – 2534 ประมาณ 8,760 พ.ศ. 2530 - 2534 ประมาณ 7,000 ปรมิ าณนาํ้ ในแมน า้ํ เจาพระยาท่ีไหล พ.ศ. 2515 – 2534 ประมาณ 22,200 ผานจังหวดั นครสวรรค พ.ศ. 2525 – 2534 ประมาณ1 8,700 พ.ศ. 2530 - 2534 ประมาณ16,000 2. ปญ หานา้ํ ทวมหรอื อุทกภัย เกดิ จากฝนตกหนกั หรอื ตกตดิ ตอ กันเปนเวลานาน ๆ เน่อื งจากการตัดไมท าํ ลายปา แหลงนา้ํ ตื้นเขนิ ทาํ ใหรองรับนํา้ ไดนอยลง การกอสรางทท่ี ําใหน ํา้ ไหลไดนอยลง เชน การกอสรางสะพาน นอกจากนี้นํ้าทวมอาจ เกิดจากนํ้าทะเลหนุนสูงขึ้น พ้ืนดินทรุดตัวเน่ืองจากการสูบนํ้าใตดินไปใชมากเกินไป พ้ืนที่เปนที่ตํ่าและ การระบายนํา้ ไมด ี และการสูญเสียพ้นื ทนี่ าํ้ ทว มขัง ตวั อยา ง ไดแก การถมคลองเพ่ือกอสรางที่อยูอาศัย รวมท้ัง การบุกรกุ พน้ื ท่ชี ุมนํา้ เชน กวา นพะเยา บึงบอระเพด็ ทะเลสาบสงขลา และหนองหาร จงั หวดั สกลนคร เพือ่ ใช ประโยชนอ ยางอืน่

66 3. เกิดมลพษิ ทางนํ้าและระบบนิเวศถกู ทาํ ลาย โดยสวนใหญแ ลว นํ้าจะเกดิ การเนาเสียเพราะการเจือปนของอินทรียสาร สารพิษ ตะกอน สิ่งปฏิกูล และน้าํ มนั เช้อื เพลงิ ลงสแู หลงน้ํา ซึง่ มผี ลใหพชื และสตั วนํา้ เปนอันตราย เชน การทปี่ ะการงั ตัวออ นของสตั วน ้าํ และปลาท่เี ล้ียงตามชายฝง บรเิ วณเกาะภเู กต็ ตายหรือเจริญเติบโตผิดปกติ เพราะถูกตะกอนจากการทําเหมือง แรท ับถม ไปอดุ ตันชองเหงือกทําใหไดรบั ออกซเิ จนไมเพียงพอ 4. แหลงนา้ํ ตน้ื เขิน ดินและตะกอนดินที่ถูกชะลางลงสูแหลงนํ้าน้ันทําใหแหลงน้ําต้ืนเขินและเกิดนํ้าทวมไดงาย ซ่ึงเปน อุปสรรคตอการเดนิ เรือ และยงั เปนผลเสยี ตอ การดาํ รงชีวิตของสตั วนา้ํ โดยเฉพาะบรเิ วณอาวไทยตอนบน โดยในแตละปตะกอนดินถูกพัดพาไปทับถมกันมากถึงประมาณ 1.5 ลานตัน การสูบนํ้าใตดินไปใชมากจน แผนดนิ ทรดุ ตวั ชาวกรุงเทพมหานครและปริมณฑลท้ัง 6 จังหวัดใชนํ้าบาดาลจํานวนมาก เม่ือป 2538 พบวาใช ประมาณวันละ 1.5 ลา นลกู บาศกเ มตร ภาคอุตสาหกรรมและภาคธุรกิจใชประมาณวันละ 1.2 ลานลูกบาศก เมตร ทําใหด ินทรดุ ตวั ลงทีละนอย และทาํ ใหเ กดิ นํา้ ทว มขังไดงายขนึ้ 4. ทรัพยากรดิน ปญหาการใชที่ดนิ ไมเ หมาะสม และไมค ํานงึ ถึงผลกระทบตอ สิ่งแวดลอม ไดแ ก 1. การใชท ดี่ นิ เพ่อื การเกษตรกรรมอยา งไมถูกหลักวชิ าการ 2. ขาดการบํารงุ รักษาดิน 3. การปลอยใหผ ิวดนิ ปราศจากพชื ปกคลุม ทาํ ใหส ญู เสียความชมุ ช้นื ในดนิ 4. การเพาะปลูกทที่ าํ ใหด นิ เสยี 5. การใชป ยุ เคมีและยากาํ จดั ศัตรพู ืชเพื่อเรง ผลิตผล ทําใหด ินเส่ือมคณุ ภาพและสารพษิ ตกคา ง อยูในดิน 6. การบกุ รกุ เขา ไปใชป ระโยชนท ี่ดนิ ในเขตปา ไมบ นพ้นื ทีท่ ม่ี คี วามลาดชนั สูง 7. รวมทงั้ ปญ หาการขยายตัวของเมอื งทรี่ ุกลาํ้ เขา ไปในพื้นท่เี กษตรกรรม และการนาํ มาใชเปนทอ่ี ยู อาศยั ท่ตี ั้งโรงงานอุตสาหกรรม 8. หรอื การเก็บทีด่ ินไวเพื่อการเกง็ กําไร โดยมิไดม กี ารนาํ มาใชป ระโยชนแ ตอยา งใด นอกจากน้ี การเพิ่มขนึ้ ของประชากรประกอบกับความเจรญิ เตบิ โตทางเศรษฐกจิ สูงขึ้น ทําใหความตองการใช ทด่ี ินเพ่ือการขยายเมอื ง และอตุ สาหกรรมเพิ่มจาํ นวนตามไปดว ยอยางรวดเรว็ โดยปราศจากการควบคมุ การใช ท่ีดนิ ภายในเมืองใหเหมาะสม เปนสาเหตุใหเกิดปญหาสง่ิ แวดลอ มภายในเมือง หลายประการ เชน ปญหาการ ต้งั ถิน่ ฐาน ปญหาแหลงเส่ือมโทรม ปญ หาการจราจร ปญหาสาธารณสุข ปญหาขยะมูลฝอย และการบริการ สาธารณปู โภคไมเพียงพอ

67 นอกจากนน้ั ปญ หาการพังทลายของดนิ และการสญู เสียหนาดนิ โดยธรรมชาติ เชน การชะลาง การกัดเซาะของน้ํา และลม เปน ตน และทสี่ ําคัญคอื ปญ หาจากการกระทําของมนษุ ย เชน การทําลายปา เผาปา การเพาะปลูกผิดวิธี เปนตน กอใหเ กิดการสูญเสียความอดุ มสมบูรณข องดินทาํ ใหใ ชประโยชนจากทดี่ ินไดล ดนอ ยลง ความสามารถ ในการผลิตทางดานเกษตรลดนอยลงและยังทําใหเกิดการทับถมของตะกอนดินตามแมนํ้าลําคลอง เขื่อน อา งเก็บนา้ํ เปนเหตุใหแหลงน้ําดังกลาวตื้นเขิน รวมท้ังการที่ตะกอนดินอาจจะทับถมอยูในแหลงท่ีอยูอาศัย และทีว่ างไขของสัตวน ํา้ อีกทั้งยังเปนตวั ก้นั แสงแดดที่จะสอ งลงสพู น้ื นาํ้ สิง่ เหลานลี้ วนกอใหเกิดผลกระทบตอ สงิ่ มีชีวิตในนา้ํ นอกจากน้ีปญ หาความเสือ่ มโทรมของดิน อันเน่ืองมาจากสาเหตุดัง้ เดมิ ตามธรรมชาติ คอื การที่ มสี ารเปน พษิ เกดิ ขึน้ มาพรอ มกบั การเกดิ ดิน เชน มีโลหะหนัก มีสารประกอบท่ีเปนพษิ ซ่งึ อาจทาํ ใหด นิ เค็ม ดินดางดินเปรี้ยวได โดยเฉพาะปญหาการแพรกระจายของดินเค็มในภาคตะวันออกเฉียงเหนือการดําเนิน กิจกรรมเพื่อใชประโยชนจากท่ีดินอยางไมเหมาะสม และขาดการจัดการท่ีดี เชน การสรางอางเก็บน้ํา ในบริเวณทมี่ ีเกลือหนิ สะสมอยูมาก นา้ํ ในอา งจะซมึ ลงไปละลายเกลือหนิ ใตดิน แลว ไหลกลับขนึ้ สผู วิ ดนิ บริเวณ รอบ ๆ การผลิตเกลือสินเธาวในเชิงพาณิชย โดยการสูบน้ําเกลือใตดินข้ึนมาตมหรือตาก ทําใหปญหาดินเค็ม แพรขยายออกไปกวา งขวางยง่ิ ขนึ้ ยังมีสาเหตุท่ีเกิดจากสารพิษและสงิ่ สกปรกจากภายนอกปะปนอยูใ นดิน เชน ขยะจากบา นเรือน ของเสยี จากโรงงานอุตสาหกรรม สารเคมีตกคางจากการใชป ุย และยากําจดั ศตั รูพชื เปน ตน ลว นแตสงผลกระทบตอ สิง่ แวดลอ ม และกอใหเ กิดการสูญเสียทางเศรษฐกิจ

68 5. สตั วปา สัตวป า สาเหตปุ ญ หาของทรพั ยากรสตั วปา สาเหตขุ องการสูญพนั ธุหรอื ลดจาํ นวนลงของสตั วป า มีดงั น้ี 1. การทาํ ลายทอี่ ยูอาศัย การขยายพืน้ ท่ีเพาะปลกู พื้นที่อยอู าศยั เพ่อื การดาํ รงชพี ของมนุษยไ ดทําลาย ทอ่ี ยอู าศัยและทดี่ าํ รงชพี ของสัตวปา ไปอยา งไมรตู วั 2. สภาพธรรมชาติ การลดลงหรอื สูญพันธุไปตามธรรมชาติ ของสัตวป า เนือ่ งจากการปรับตัวของสตั ว ปา ใหเ ขา กบั การดาํ รงชวี ิตในสภาพแวดลอมท่ีเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา สัตวปาชนิดที่ปรับตัวไดก็จะมีชีวิต รอด หากปรบั ตัวไมไ ดจ ะลมตายไป ทาํ ใหมจี ํานวนลดลงและสญู พันธใุ นท่สี ดุ 3. การลา โดยตรง โดยสัตวป าดว ยกันเอง สัตวปา จะไมลดลงหรือสูญพันธุอยางรวดเร็ว เชน เสือโครง เสอื ดาว หมาไน หมาจงิ้ จอกลากวางและเกง ซึ่งสัตวท่ีถูกลาสองชนิดน้ี อาจจะตายลงไปบางแตจะไมหมดไป เสยี ทเี ดียว เพราะในธรรมชาติแลว จะเกิดความ สมดลุ อยูเสมอระหวา งผลู า และผูถูกลา แตถาถูกลาโดยมนุษย ไมว า จะเปน การลา เพื่อเปน อาหาร เพ่ือการกีฬา หรือเพือ่ อาชีพ สัตวป าจะลดลงจาํ นวนมาก 4. เนื่องจากสารพิษ เมื่อเกษตรกรใชสารเคมีในการเพาะปลูก เชน ยาปราบศัตรูพืชจะทําใหเกิด สารพิษตกคา งในส่ิงแวดลอม นอกจากน้กี ารสาธารณสุขบางครัง้ จําเปน ตองกําจัดหนู และแมลงเชน กัน สารเคมี ท่ีใชในกิจกรรมตาง ๆ เหลานี้ มีหลายชนิดที่มีพิษตกคาง ซึ่งสัตวปา จะไดรับพิษตามหวงโซอาหาร ทําให สารพิษไปสะสมในสตั วปามาก หากสารพิษมีจํานวนมากพออาจจะตายลงไดห รอื มีผลตอ ลูกหลาน เชน รางกาย ไมสมบรู ณ ไมส มประกอบ ประสิทธภิ าพการใหก าํ เนดิ หลานเหลนตอ ไปมจี ํากัดข้ึน ในท่ีสุดจะมีปริมาณลดลง และสูญพันธไุ ป 5. การนาํ สัตวจ ากถนิ่ อ่ืนเขามา ตัวอยางนยี้ งั ปรากฏไมเ ดน ชดั ในประเทศไทย แตในบางประเทศจะพบ ปญหาน้ี เชน การนาํ พังพอนเขาไปเพื่อกําจดั หนู ตอมาเมือ่ หนมู จี ํานวนลดลงพงั พอนกลับทําลายพืชผลท่ีปลูก ไวแ ทน เปนตน

69 6. มลพษิ ทางอากาศ “มลพิษทางอากาศ” มลพษิ ทางอากาศเปนปญ หาสําคัญปญหาหน่ึงที่เกิดขึ้นในเขตเมือง โดยเฉพาะ กรุงเทพมหานคร เนอ่ื งจากมลพษิ ทางอากาศกอใหเกิดผลกระทบดานสุขภาพอนามัย ไมวาจะเปนดานกลิ่น ความรําคาญ ตลอดจนผลกระทบตอ สขุ ภาพทเ่ี กี่ยวกับระบบการหายใจ หัวใจและปอด ดังน้ันการติดตามเฝา ระวงั ปริมาณมลพษิ ในบรรยากาศจงึ เปนภารกิจหนง่ึ มม่ี คี วามสําคญั กรมควบคุมมลพษิ เปนหนวยงานท่ีทําการ ตรวจวัดคุณภาพอากาศมาอยางตอเน่ือง โดยทําการตรวจวัดมลพิษทางอากาศท่ีสําคัญ ไดแก ฝุนละออง ขนาดเลก็ (ฝนุ ละอองขนาดไมเ กิน 10 ไมครอน : PM-10) กา ซซลั เฟอรไ ดออกไซด (SO2) สารตะก่ัว (Pb) กาซคารบอนมอนอกไซด (CO) ไนไตรเจนไดออกไซด (NO2) และกาซโอโซน (O3) สถานการณม ลพษิ ทางอากาศ ผลจากการตรวจวัดคุณภาพอากาศในชว งเกือบ 20 ปท่ผี า นมาก พบวา คุณภาพทางอากาศในประเทศ ไทยมคี ณุ ภาพดีข้นึ โดยพจิ ารณาไดจากคาสูงสุดของความเขม ขนของสารมลพิษสวนใหญอ ยใู นเกณฑมาตรฐาน

70 ยกเวน ฝุนขนาดเล็ก และกา ซโอโซน ท้ังนก้ี ารทคี่ ุณภาพอากาศของประเทศไทยมีคุณภาพดีข้นึ มีสาเหตุมาจาก การลดลงของปรมิ าณการใชเชื้อเพลงิ ในชว งวิกฤตเิ ศรษฐกิจและอกี สวนหนง่ึ มาจากมาตรการของรัฐที่มสี วนทํา ใหม ลพษิ ทางอากาศลดลง (ธนาคารโลก 2002) ซงึ่ ไดแก การรณรงคใหใชร ถจักรยานยนต 4 จงั หวะแทนรถจักรยานยนต 2 จงั หวะ เนื่องจากรถจกั รยานยนต 2 จงั หวะเปนแหลง กําเนดิ สาํ คัญของการปลอยฝุนละออกสูบรรยากาศ การปรับเปล่ียนมาใชรถจักรยานยนต 4 จังหวะ จงึ จะชว ยใหมีการปลอ ยฝุนละอองสบู รรยากาศลดลง การติดต้ังอุปกรณกําจัดสารซัลเฟอร (Desulfurization) ในโรงไฟฟาแมเมาะในป พ.ศ.2535 เนอ่ื งจากโรงไฟฟา แมเมาะเปน โรงไฟฟาท่ใี ชถานหินลิกไนตเปน เช้ือเพลงิ เปนแหลง กําเนิดสําคัญของการปลอย กา ซซลั เฟอรไดออกไซด ดังนั้นการตดิ ตง้ั อปุ กรณด งั กลาวทําใหปริมาณกาซซัลเฟอรไดออกไซดในบรรยากาศ ลดลงอยางตอ เนือ่ งจนอยใู นระดบั ที่ต่ํากวามาตรฐาน ตง้ั แตมกี ารติดตั้งอุปกรณก ําจดั สารซัลเฟอร การบงั คบั ใชอ ุปกรณขจัดมลพษิ ในระบบไอเสยี รถยนตประเภท Catalytic converter ในรถยนตใหม ในป พ.ศ. 2536 เนอ่ื งจากยานยนตเ ปนแหลงกําเนิดกา ซคารบ อนมอนอกไซดท ี่สําคัญ สงผลใหระดบั กาซ คารบอนมอนอกไซดล ดลงจนอยูใ นระดับทตี่ ํา่ กวา มาตรฐาน การลดปริมาณสารตะกั่วในนํ้ามัน โดยในป พ.ศ. 2532 รัฐบาลไดมีมาตรการเร่ิมลดปริมาณตะกั่ว ในน้ํามันจาก 0.45 กรัมตอลิตรใหเหลือ 0.4 กรัมตอลิตร และในป พ.ศ. 2535 ไดลดลงมาเหลือ 0.15 กรัม ตอลติ ร จนกระทั่งปลายป พ.ศ. 2538 รฐั บาลไดยกเลกิ การใชน ้ํามนั เบนซนิ ท่ีมีสารตะกวั่ ทําใหร ะดบั สารตะกั่ว ลดลงอยางรวดเร็วจนอยูใ นระดบั ทีต่ ํ่ากวามาตรฐาน ฝนุ ละอองขนาดเลก็ และกา ซโอโซน ยงั เปนสารมลพิษท่เี ปนปญ หา ซง่ึ ถึงแมจ ะมีแนวโนม ลดลงเชน กัน แตม ลพษิ ทงั้ 2 ตวั กย็ งั สงู เกินมาตรฐาน ท้ังนี้อาจเปนเพราะฝุนละอองมีแหลงกําเนิดหลากหลาย ทําใหการ ออกมาตรการเพอื่ ลดฝุนละอองทาํ ไดยาก โดยแหลงกําเนิดฝุนละอองท่ีสําคัญ ไดแก ยานพาหนะ ฝุนละออง แขวนลอยคงคางในถนน ฝนุ จากการกอ สราง และอุตสาหกรรม สําหรบั ในพน้ื ที่ชนบท แหลงกาํ เนดิ ฝนุ ละออง ท่ีสําคัญ คือ การเผาไหมในภาคเกษตร ขณะที่กาซโอโซนเปนสารพิษทุติยภูมิที่เกิดจากปฏิกิริยาระหวาง สารประกอบอินทรียระเหยงาย (Volatile organic compound: VOC) และออกไซดของไนโตรเจน โดยมี ความรอ นและแสงอาทิตยเปนตัวเรงปฏิกิริยา ทําใหกาซโอโซนมีปริมาณสูงสุดในชวงเท่ียงและบาย และถูก กระแสลมพัดพาไปสะสมในบรเิ วณตา งๆ ซึง่ จะเห็นไดว ามปี จ จยั หลายปจจัยท่ียากตอการควบคุมการเกิดของ กาซโอโซน ทําใหมาตรการตาง ๆ ท่ีกลาวมาของภาครฐั ยงั ไมสามารถลดปริมาณกาซโอโซนลงใหอยูในเกณฑ มาตรฐานได มลพิษทางอากาศมีแหลงกําเนิดมลพิษและผลกระทบตอสุขภาพอนามัยและสิ่งแวดลอมแตกตาง และรุนแรงตา งกันไป ทงั้ น้ีสามารถสรุปได ดงั ตารางท่ี 1

71 ตารางท่ี 1 แหลงกาํ เนดิ ที่สาํ คญั และผลกระทบของมลพษิ ทางอากาศ มลพษิ แหลงกาํ เนดิ ที่สําคญั ผลกระทบ ฝุนละออง การเผาไหมข องเครือ่ งยนตดเี ซล PM-10 มีผลกระทบตอ สุขภาพอนามยั ไมเ กนิ 10 ไมครอน ฝนุ ละออง แขวนลอยคงคา ง ของคนอยา งสงู เพราะมีขนาดเลก็ (PM-10) ในถนน ฝุนจากการกอสรา ง จงึ สามารถแทรกตัวเขาไปในปอดได และจากอุตสาหกรรม กา ชซลั เฟอร การเผาไหมเ ชอ้ื เพลงิ ทีม่ ี การสะสมของ SO2 จาํ นวนมาก ไดออกไซด ซลั เฟอรเ ปน องคประกอบ อาจทาํ ใหเ ปน โรคหอบหดื หรือ (SO2 ) ซง่ึ สวนใหญ คือ ถานหินและ มีปญหาเกย่ี วกบั ระบบทางเดนิ หายใจ นํา้ มนั และอาจเกดิ จาก นอกจากนก้ี ารรวมตวั กนั ระหวา ง SO2 กระบวนการทางอตุ สาหกรรม และ NO2 เปน สาเหตุสาํ คัญท่กี อใหเกิด บางชนิด ฝนกรด (acid rain) ซ่ึงทําใหเ กิดดนิ เปรีย้ ว และทําใหนาํ้ ในแหลง นา้ํ ธรรมชาตติ า ง ๆ มีสภาพเปนกรด สารตะกว่ั การเผาไหม alkyl lead ที่ผสม สารตะก่วั เปนสารอันตรายทส่ี ง ผล (Pb) อยูในนา้ํ มันเบนซนิ ทาํ ลายสมอง ไต โลหิต ระบบประสาท สวนกลาง และระบบสบื พันธุ โดยเดก็ ทีไ่ ดร บั สารตะก่ัวในระดบั สูงอาจมี พัฒนาการรับรชู ากวา ปกติ และ การเจรญิ เตบิ โตลดลง กาชคารบอนได การเผาไหมข องน้ํามนั ท่ีไม CO จะเขา ไปขัดขวางปริมาณกา ซ ออกไซด สมบรู ณ ออกซเิ จน (O2) ท่ีรา งกาย จาํ เปน ตอง (CO) ใช ดงั นั้นผทู ม่ี ีอาการโรคระบบหัวใจ และหลอดเลอื ดจึงมคี วามเสีย่ งสงู จน อาจถงึ แกชีวติ ได ถา ไดรบั CO ในระดับสูง

72 มลพิษ แหลงกาํ เนดิ ท่สี ําคัญ ผลกระทบ ไนโตรเจนออกไซด การเผาไหมเ ช้ือเพลงิ ฟอสซิล การรบั NO2 ในระดับตํ่าอาจทาํ ให NO2 และยังมบี ทบาทสาํ คญั ในการ คนที่มโี รคระบบทางเดินหายใจ กอตัวของ O3 และฝุนละออง มคี วามผิดปกติของปอด และอาจเพิ่ม การเจบ็ ปวยของโรคระบบ ทางเดนิ หายใจในเด็ก ขณะที่การรบั No2 เปนเวลานานอาจเพ่ิมความไวทีจ่ ะตดิ เชือ้ โรคระบบทางเดนิ หายใจและทาํ ให ปอดมีความผิดปกตอิ ยา งถาวร กา ชโอโซน การทาํ ปฏิกริ ิยาระหวา ง O.3 อาจทาํ ใหเกิดอันตรายเฉียบพลัน O3 สารประกอบอนิ ทรยี ร ะเหยงา ย ตอสขุ ภาพ เชน ความระคายเคืองตอ (Volatileorganic สายตา จมูก คอ ทรวงอก หรอื อาการ compound: VOC) และ ไอ ปวดหัว นอกจากนี้ยังอาจทาํ ให ออกไซดข อง ไนโตรเจนโดยมี ผลผลติ ทางการเกษตรตํ่าลง ความรอ นและแสงอาทติ ยเ ปน ตัวเรง ปฏิกริ ิยา ท่ีมา : ธนาคารโลก 2002. กจิ กรรมบทที่ 4 เร่ือง การทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ ม กิจกรรมที่ 1 ผูเรียนคิดวาในชุมชนเกิดปญหาทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอมในดานใดบาง ใหเลือก 1 ปญหา แลววิเคราะหหาสาเหตุของการเกิดปญหาและหาสาเหตุของการเกิดปญหาและหาแนว ทางแกไ ข กิจกรรมท่ี 2 ใหผูเรียนศึกษาผลกระทบจากการสรางเข่ือนขนาดใหญตอการเปล่ียนแปลงทาง ธรรมชาติ และจดั ทํารายงาน กิจกรรมที่ 3 จงเลือกคาํ ตอบที่ถูกตองท่ีสดุ เพยี งคาํ ตอบเดยี ว 1. ปญ หาการจราจรตดิ ขดั ตามเมอื งใหญ ๆ นอกจากจะทาํ ใหเ กดิ ผลเสียทางเศรษฐกจิ แลว ยงั จะทําให เกดิ ผลเสยี ทางใดอีก ก. ทําใหค นฝาฝนกฎหมาย ข. ทําใหส ิง่ แวดลอมเปนพษิ ค. ทําใหร ถยนตเส่อื มสภาพเร็ว ง. ทาํ ใหสูญเสยี เวลาไปโดยเปลา ประโยชน

73 2. เราจะแกอากาศเปน พิษอยางเชน ในกรงุ เทพฯ โดยวธิ ใี ดจงึ จะดที ีส่ ดุ ก. ลดจาํ นวนรถยนตล ง ข. ไมส งเสียงดังในโรงภาพยนตร ข. ปลูกตนไมใ หมาก ง. ขยายเขตเมอื งใหกวางออกไปอีก 3. การปอ งกันไมใหเ กิดปญหามลพษิ ควรปฏิบตั อิ ยางไร ก. ไมสบู บุหรีใ่ นที่สาธารณะ ข. ไมส งเสยี งดงั ในโรงภาพยนตร ค. ขา มถนนตรงทางมาลายหรอื สะพานลอย ง. ติดตัง้ ระบบปอ งกันไอเสยี ในรถยนต 4. ประเทศไทยขาดดุลการคากบั ตางประเทศ เพราะเหตใุ ด ก. สนิ คา มีจาํ นวนนอยกวา เปา หมาย ข. ปริมาณการผลิตสนิ คานอ ยลง ค. ไมส นบั สนุนใหเอกชนสง สินคาออก ง. มลู คาราคาสินคาสง ออกนอ ยกวา มลู คา สินคานาํ เขา 5. สาเหตอุ ะไรที่ทาํ ใหฝ นมสี ภาพเปนกรด ก. กาซท่ีมอี อกไซดเ ปนตวั ประกอบ ข. ซลั เฟอรไ ดออกไซด ข. ออกไซดของไนโตรเจน ง. คารบอนมอนนอกไซด 6. มลภาวะเปนพษิ ทเ่ี กิดผลกระทบตอ ระบบนิเวศหมายถึง ก. ออกซเิ จนในอากาศมีปริมาณเพมิ่ ข้นึ ข. คารบ อนไดออกไซดใ นอากาศมปี รมิ าณเพ่ิมข้นึ ค. ออกซเิ จนในอากาศมปี รมิ าณเทาเดมิ ง. คารบอนไดออกไซดใ นอากาศมปี รมิ าณนอ ยลง 7. ขอใดไมใ ชปญ หาการส้นิ เปลอื งพลงั งานอนั เกิดจากปญ หาทรพั ยากรและสิง่ แวดลอม ก. ปญ หาการขาดแคลนนํ้าใช ข. ปญ หานํา้ ทว มกรงุ เทพฯ ค. ปญ หาการจราจรติดขัด ง. ปญหาการศึกษา 8. ขอ ใดเปนการใชพลังงานเพือ่ ปอ งกนั และแกไ ขปญ หาทรัพยากรและสงิ่ แวดลอม ก. การท้งิ ขยะมูลฝอย ข. การปลอ ยนํ้าเสีย ค. การคมุ กาํ เนดิ ของประชากร ง. การควบคุมหรอื ปองกนั อากาศเสยี

74 เรือ่ งท่ี 5 แนวทางการปอ งกันแกไขปญหาการทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละ สง่ิ แวดลอ ม โดยประชาชน ชมุ ชน องคกร ภาครัฐ ภาคเอกชน แนวคิดในการอนุรักษท รพั ยากรธรรมชาติ 1. การอนุรักษท รพั ยากรธรรมชาติ หมายถึง การรูจักใชทรัพยากรธรรมชาติอยางชาญฉลาด เพ่ือให เกิดประโยชนส ูงสดุ ตอ ประชาชนโดยทวั่ ถึงกนั ใชไดอยางยาวนาน 2. การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติเก่ียวของกับประชาชนทุกคน รวมทั้งชุมชน องคกรภาครัฐและ ภาคเอกชน 3. การอนุรกั ษหรือการจดั การทรพั ยากร ตอ งคํานงึ ทรัพยากรอยา งอ่นื ในเวลาเดียวกนั ดว ย เพราะทรัพยากรทกุ อยางมสี วนเก่ยี วขอ งและสัมพันธก ัน 4. ในการวางแผนการจัดการทรัพยากร ตองไมแยกมนุษยออกจากสภาพแวดลอม ทางสังคมหรือ วัฒนธรรมหรอื สภาพแวดลอมตามธรรมชาติ 5. ผใู ชท รัพยากรธรรมชาตติ องตระหนกั ถงึ ความสาํ คัญของทรพั ยากรนัน้ ๆ และใชอ ยา งชาญฉลาด ใหเ กดิ ผลดีกับทกุ ดาน 6. การอนุรกั ษท รัพยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอม นอกจากเพ่ือการกินดีอยดู แี ลวจาํ เปนตองอนุรักษ เพอื่ ความสวยงามของธรรมชาตดิ วย การอนรุ ักษปา ไม 1. กําหนดนโยบายปาไมแ หง ชาตเิ พอื่ เปน แนวทางในการจัดการและพฒั นาปา ไมในระยะยาว 2. การปลูกปา สงวน รวมทัง้ ทาํ นุบํารุงดูแล โดยใหประชาชน และชุมชนมีสวนรวมในการรักษาดูแล ปา ไม 3. สรา งจิตสาํ นึกใหประชาชนทกุ คนไดรคู ณุ คา ของปา ไม และผลกระทบที่เกดิ จากการตัดไมทําลายปา การอนุรักษท รพั ยากรดนิ เปน วธิ ีการปองกันเริม่ แรกท่ดี ที ส่ี ดุ ทจ่ี ะทําใหม นุษยไดใชประโยชนของดิน อยา งยาวนาน ซ่ึงสามารถทําได ดงั นี้ 1. ปรบั สภาพดนิ หรอื ปลูกพชื ทส่ี ามารถปอ งกนั การทะลาย การชะลาง และการกัดเซาะ 2. ปกคลมุ ดนิ ใหพ น จากการกระทบของฝนและลม 3. การไถพรวนดนิ ใหถูกตอง 4. ใชป ระโยชนใ หเหมาะสมกับลักษณะดนิ การอนุรกั ษท รพั ยากรนํา้ วิธกี ารอนุรักษท รพั ยากรนา้ํ สามารถแกไดทต่ี วั ตนเหตุ ซ่ึงก็คือ มนุษย 1. ไมท งิ้ เศษขยะมูลฝอย ส่ิงสกปรกโสโครก ลงไปในแมนาํ้ ลาํ คลอง 2. ควรมีมาตรการหามไมใหโรงงานอตุ สาหกรรมทิ้งนํา้ เสยี ลงในแมน ้าํ 3. ประชาชนทกุ ชุมชน องคก รภาครฐั และเอกชนทุกหนวยงาน ตอ งชวยกันรกั ษาตนน้าํ ลาํ ธาร

75 การอนุรักษสัตวปา สัตวเปนทรัพยากรธรรมชาติท่ีสามารถทําใหเพิ่มจํานวนมากขึ้นได แตถาหาก สตั วป า ชนิดใดสญู พันธุ ไปแลว จะไมสามารถสรางพันธุของสัตวปาชนิดนั้น ขึ้นมา ไดอีก การอนุรักษสัตวปา จึงควรมีหลัก ดงั นี้ 1. การใชกฎหมายควบคมุ เปน การอนรุ กั ษส ตั วป า ทางตรง มกี ารปอ งกันและปราบปราม ผูกระทําผิด พระราชบญั ญตั สิ งวน และคุม ครองสตั วปา อยา งเขม งวด 2. การสงวนแหลงที่อยู อาศัยของสัตวปา หมายถึงการปองกันรักษาปาไม ท่ีจัดเปนเขตรักษาพันธุ สัตวป า เขตปาในอุทยานแหงชาติ เขตวนอทุ ยานตอ งมีการปอ งกัน บํารงุ รักษา และการปลูกพนั ธุไมขึน้ มาใหม 3. การเพาะพันธเุ พ่ิม เชน ตามสวนสตั วต า ง ๆ เขตรักษาพันธุสัตวหลายแหง เลี้ยงสัตวบางชนิดไวใน กรงเพือ่ เพาะพันธเุ พิม่ เมอ่ื มีมากแออัด จงึ นําสตั วบ างชนิดไปปลอยไวในปา เปด ของอุทยานแหง ชาติ 4. การคนควา วจิ ยั ทางวิชาการ ถือไดวาเปน พน้ื ฐานของการจดั การสัตวป า ใหม จี าํ นวนเพิม่ ข้ึนในระดบั ทพี่ อเหมาะกับอาหารและที่หลบภัยในทองทีน่ นั้ ๆ 5. การใชป ระโยชนจ ากสัตวตามหลกั การอนุรักษทรัพยากร โดยไมเ ก็บทรัพยากรไว รูจกั นําทรัพยากร น้ัน ๆ มาใชใหเปนประโยชนมากที่สุด เชน จัดเปนแหลงเรียนรู จัดสถานที่ชมสัตวปา จัดสวนสัตวใหเปนท่ี พกั ผอนหยอนใจแกม นุษย เปน ตน การอนุรกั ษท รัพยากรแรธ าตุ 1. กาํ หนดแผนการใชท รพั ยากรแรเ พื่อใหการบรหิ ารทรัพยากรแรเปนไปอยางตอเนอื่ ง 2. วางแผนการนําแรม าใชป ระโยชนอ ยา งมปี ระสิทธภิ าพ ไมท าํ ลายสิ่งแวดลอมตามธรรมชาติ 3. สงเสริมใหมกี ารใชทรัพยากรแรใ หมากที่สุดและครบวงจร ตัวอยางคือมีการนาํ แรธาตุทใี่ ชแ ลวมาใช ใหม เชน เหล็ก รวมทั้งใหร ฐั เขามามบี ทบาทในการควบคุมกลไกการผลติ แนวทางแกไ ขปญหาวิกฤตการณส่ิงแวดลอม ปญ หาสิง่ แวดลอ ม เปน ปญหาของทกุ คนในสงั คม เพราะจะมีผลกระทบตอทุกคนทอ่ี ยรู วมกัน ทง้ั เร่ือง มลพษิ ทางอากาศ ทางนาํ้ หรอื ขยะมลู ฝอย โดยมีแนวทางการแกไ ข ดังนี้ แนวทางการแกไขมลพิษทางอากาศ มลพษิ ทางอากาศสว นใหญจะเกิดในชมุ ชนขนาดใหญ เน่ืองจากมีประชากรอาศัยอยูมาก สาเหตุเกิด จาก ควนั พิษจากรถยนต และจากโรงงานอุตสาหกรรม ซ่งึ มแี นวทางแกไขปญหา ดงั ตอไปนี้ 1. จัดหาและพฒั นาระบบการตรวจคณุ ภาพในอากาศ ใหส ามารถวิเคราะหปริมาณมลพิษทางอากาศ ชนิดตาง ๆ เพอื่ ประเมินคณุ ภาพในอากาศ 2. หาทางลดปริมาณสารมลพิษทางอากาศจากแหลงกาํ เนิด เพอื่ ใหส ามารถควบคมุ และรักษาคุณภาพ อากาศใหไดต ามมาตรฐาน 3. กระตุนใหผูใชรถยนตใหค วามสําคญั ในการดแู ลรกั ษาเครอื่ งยนตใหอยูในสภาพดเี พ่อื ลดควนั ดาํ 4. ออกมาตรการตรวจสอบและตรวจจบั รถยนตทม่ี ีควันดํา 5. รณรงคใ หผ ขู ับขร่ี ถยนตม ีวนิ ัยและเคารพในกฎจราจร

76 แนวทางการแกไ ขมลพษิ ทางนาํ้ 1. รณรงคใ หประชาชนใชน ํ้าอยา งประหยัด 2. มกี ารจดั การนาํ้ แบบบูรณาการใหมีประสิทธภิ าพเพื่อเกดิ ประโยชนส งู สุด 3. มีมาตรการทีเ่ ขม งวดในการควบคมุ นา้ํ ท่อี อกจากโรงงานอุตสาหกรรม 4. ปรบั ปรงุ ทอ น้ําท้ิง ไมใ หบานเรอื นท้ิงนํา้ ใชแ ลวสูแมน าํ้ ลาํ คลอง แนวทางการแกไขขยะมูลฝอย 1. หลีกเลย่ี งการใชโ ฟมหรือพลาสติก 2. ซอ มแซมแกไ ขเคร่อื งใชทช่ี ํารดุ ใหนํากลบั มาใชใ หมแทนการทิง้ เปน ขยะ 3. ควรนําวัสดุทีใ่ ชแลว เชน กระดาษ แกว พลาสติก มาแปรรูปกลบั มาใชไ ดใหม 4. นาํ ของที่ใชแ ลวบางชนิดมาดดั แปลงใชใ หมใ หเกดิ ประโยชน 5. ควรแยกขยะตามประเภท เชน ขยะเปย ก ขยะแหง ขวดพลาสตกิ ฯลฯ ในการปอ งกันแกไ ขปญ หาการทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ มน้นั ไมเพยี งแตป ระชาชน ทุกคนเทา นั้น แตช ุมชน องคกรภาครฐั และภาคเอกชนจะตองรว มมอื รว มใจกันเพื่อการพฒั นาและการอนุรักษ ทยี่ ่งั ยนื กิจกรรมที่ 4 แนวทางการปอ งกันแกไขปญ หาการทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาติและ สิง่ แวดลอม โดยประชาชน ชมุ ชน องคก รภาครัฐ ภาคเอกชน 1. เหตุใดจงึ กลา ววา “มนุษย” คอื ตัวการสําคัญท่เี ปน ผูทําลายทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. 2. ในชุมชนท่ีผูเรียนอาศัยอยู มีทรัพยากรชนิดใดมากท่ีสุด ผูเรียนจะมีวิธีชวยอนุรักษทรัพยากร ชนดิ นน้ั ไดอยา งอยางไรบา ง 1. .....………………………………………………………………………………...................................................... .....………………………………………………………………………………........................................................................ 2. .....………………………………………………………………………………...................................................... .....………………………………………………………………………………........................................................................ 3. .....………………………………………………………………………………...................................................... .....………………………………………………………………………………........................................................................ 4. .....………………………………………………………………………………...................................................... .....………………………………………………………………………………........................................................................

77 บทท่ี 2 ประวัตศิ าสตร สาระการเรียนรู การศึกษาทางประวัติศาสตร เปน กระบวนการหรือข้ันตอนการศึกษา เรื่องราวของมนุษยใ นยุค ตา ง ๆ เชน ความเปนอยู การปกครอง ศาสนา ศลิ ปะ และวัฒนธรรม ท่เี ปน สภาพเหตกุ ารณในอดีตทถ่ี กู บนั ทกึ ไวใหศกึ ษา ซ่งึ เหตกุ ารณเ หลา น้ีจะมผี ลกระทบตอความคิดของมนุษยปจจบุ ัน ทั้งดานความเขา ใจพลเมืองชาติ ตาง ๆ ความสําเรจ็ ความประทบั ใจที่มีคุณคา ของบรรพบรุ ษุ มาศึกษาใหเขาใจ สามารถนําไปสรา งองคค วามรู ใหมในทางประวัตศิ าสตรได ตวั ชวี้ ดั 1. อธบิ ายเหตกุ ารณส าํ คญั ทางประวัติศาสตรข องประเทศตาง ๆ ในโลก 2. วิเคราะหและเปรียบเทยี บเหตุการณสําคัญทางประวัตศิ าสตรของแตละประเทศในโลกท่มี ผี ล กระทบตอความเปลีย่ นแปลงของประเทศตาง ๆ ในโลก 3. วิเคราะหเ หตุการณโลกปจจุบันและคาดคะเนเหตุการณท ี่อาจจะเกิดข้ึนกับประเทศตาง ๆ ในอนาคต ขอบขา ยเน้ือหา เรอ่ื งที่ 1 การแบง ชว งเวลาและยุคสมยั ทางประวัติศาสตร เร่อื งท่ี 2 แหลง อารยธรรมโลก เรอ่ื งที่ 3 ประวัติศาสตรชาตไิ ทย เรอื่ งท่ี 4 บคุ คลสําคญั ของไทยและของโลกในดา นประวัติศาสตร เรอ่ื งท่ี 5 เหตุการณส าํ คญั ของโลกทม่ี ีผลตอปจ จุบัน

78 เรือ่ งท่ี 1 การแบงชว งเวลาและยคุ สมยั ทางประวตั ิศาสตร ยุคสมัยประวตั ศิ าสตรมคี วามสําคญั ตอการศึกษาประวตั ิศาสตรเนือ่ งจากเปน การแบงชวงเวลาในอดีต อยา งเปน ระบบ โดยพิจารณาจากหลักฐานที่เหลืออยูในปจจุบัน ซ่ึงจะนําไปสูการวิเคราะหเหตุการณตาง ๆ อยางมีเหตุผล โดยตระหนักถึงความสําคัญของความตอเนื่องของชวงเวลา จะทําใหการลําดับเปรียบเทียบ เรอื่ งราวทางประวตั ศิ าสตรม ีความชัดเจนขนึ้ ตามเกณฑด ังตอ ไปน้ี 1. การแบงชว งเวลา มีพ้ืนฐานมาจากยคุ สมัยทางศาสนาแบงออกเปน (1) การแบงชวงเวลาตามประวตั ิศาสตรไ ทย ไดแ ก รัตนโกสนิ ทรศ ก (ร.ศ.) จุลศักราช (จ.ศ.) และ พทุ ธศักราช (พ.ศ.) ปจจุบนั ทีใ่ ชก ันอยคู อื พุทธศักราช (พ.ศ.) ซึ่งเปนศักราชในกลุมผูท่ีนับถือพระพุทธศาสนา การนับปของพุทธศาสนา เร่ิมป พ.ศ.1 หลังจากที่พระพุทธเจาเสด็จดับขันธปรินิพพานแลว 1 ป คือปแรก นับเปน พ.ศ. 0 เม่ือครบ 1 ป ของพุทธศาสนาจึงเร่ิมนับ พ.ศ.1 โดยเริ่มใชตั้งแตสมัยสมเด็จพระนารายณ มหาราช จนมาเปน ที่แพรหลายและระบุใชอ ยางเปนทางการในสมยั พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว (รชั กาลท่ี 6) ในปพุทธศักราช 2455 และบางครัง้ มีการแบง เปน ทศวรรษ และศตวรรษ เชน พุทธศตวรรษท่ี 25 คอื ป พ.ศ. 2500 เทากับ คริสตศ ตวรรษท่ี 20 คอื ป ค.ศ. 2000 (2) การแบงชวงเวลาตามประวัติศาสตรสากล ไดแก คริสตศักราช (ค.ศ.) เปนการนับเวลาทาง ศกั ราชของผูทน่ี บั ถอื ครสิ ตท ีน่ ยิ มใชก ันมาท่ัวโลก โดยครสิ ตศกั ราชที่ 1 เริ่มนับต้ังแตปที่พระเยซูคริสตประสูติ (ตรงกับ พ.ศ. 543 ) และถือระยะเวลาทอี่ ยกู อ นครสิ ตศักราชลงไปจะเรียกวา สมัยกอนคริสตศักราชหรือกอน ครสิ ตกาล และฮจิ เราะหศกั ราช (ฮ.ศ.) เปนการนับเวลาทางศักราชของผูนับถือศาสนาอิสลามโดยท่ีอาศัยปท่ี ทานนบีมูฮัมหมัดไดอพยพจากเมืองเมกกะไปยังเมืองมาดินา เปนปเริ่มตนศักราชอิสลามซึ่งตรงกับวันท่ี 6 กรกฎาคม ค.ศ. 622 2. การแบง ยุคสมยั ทางประวัตศิ าสตร การแบงยุคสมัยทางประวัติศาสตรโดยการใชหลักเกณฑการพิจารณารูปแบบและลักษณะของ หลักฐานท่ีเปนลายลักษณอักษรและไมเปนลายลักษณอักษร สามารถแบงยุคสมัยทางประวัติศาสตรเปน ยคุ ตาง ๆ ไดดงั น้ี ยุคกอ นประวตั ิศาสตร เปนชวงเวลาท่ีมนุษยยังไมรูจักการประดิษฐตัวอักษร แตมีความสามารถในการปรับตัวใหเขากับ สง่ิ แวดลอม ส่งิ ท่มี นุษยส รางขนึ้ เพื่อใชประโยชนในชีวิตประจําวันและหลงเหลืออยู จึงเปนหลักฐานแสดงให เหน็ ถึงววิ ฒั นาการในยคุ กอนประศาสตร ซ่งึ แบงยอ ยออกไปตามลักษณะวัสดทุ ่ใี ชท าํ เครื่องมอื เครอ่ื งใช ดังนี้ 1. ยคุ หิน เปนยคุ ท่ีมนษุ ยร ูจกั นําหินมาดัดแปลงเปน เคร่อื งมอื เคร่อื งใช โดยมวี วิ ัฒนาการดงั น้ี (1) ยุคหินเกา มนุษยนํากระดูกสัตว นําหินมากะเทาะทําเครื่องมืออยางหยาบ ๆ ยังคงใชชีวิต เรรอนยายท่ีอยตู ามฝูงสตั วทล่ี าเปนอาหารโดยอาศยั อยตู ามถ้าํ (2) ยุคหินกลาง มนุษยเ ร่มิ รูจักสรางบานเรือนแทนการอยูถ้ํา เร่ิมทําเกษตรและรูจักปนหมอไห อยา งหยาบ ๆ ดวยดนิ เหนียวตากแหง

79 (3) ยคุ หนิ ใหม มนษุ ยอยูเ ปน หลกั แหลง สามารถทําการเกษตรและผลิตอาหารไดเอง เคร่ืองมือ เครอ่ื งใชทีท่ าํ จากหนิ มกี ารขดั เกลาใหแหลมคม ทําเครื่องปน ดนิ เผามาใชใ นบา นเรอื นได และเรม่ิ รจู กั การนาํ เสน ใยมาทอผา 2. ยุคโลหะ ในยุคนี้มนุษยเริ่มทําเคร่ืองมือเคร่ืองใชจากโลหะแทนหินและกระดูกสัตว ยุคโลหะ สามารถแบงยอยไปไดอกี 2 ยุค ตามลักษณะโลหะท่ีใชคือ (1) ยคุ สํารดิ เครือ่ งมือเครื่องใชของมนษุ ยใ นยุคนท้ี ําจากโลหะผสมระหวางทองแดงและดบี กุ เชน ขวาน หอก กําไล เปน ตน (2) ยคุ เหล็ก เมือ่ มนษุ ยรจู ักวธิ กี ารถลุงเหลก็ จึงนาํ มาทําเครื่องมอื เครอ่ื งใชแ ละอาวุธ เชน ใบหอก ขวาน มดี ซ่งึ จะมีความแขง็ แกรง ทนทานกวาสาํ รดิ มาก ยุคประวัตศิ าสตร เปนชวงเวลาท่ีมนุษยรูจักประดษิ ฐต ัวอักษรและบันทึกไวบนวัสดุตาง ๆ เชน แผนหิน แผนดินเหนียว แผน ผา ยุคประวตั ศิ าสตรแ บงออกเปน ยคุ สมัยตาง ๆ ดังน้ี 1. สมัยโบราณ มนุษยเลิกใชชีวิตแบบเรรอนมาตั้งถ่ินฐานบานเรือนอยูรวมกัน สรางระเบียบวินัย ในการอยูรวมกันข้ึนจนเปนสังคมที่มีความซับซอน อารายธรรมในสมัยนี้ ไดแก อารยธรรมเมโสโปเตเมีย อารยธรรมอยี ิปต อารายธรรมอนิ เดยี อารยธรรมจนี ไปจนถึงจกั รวรรดโิ รมันลมสลาย 2. สมัยกลาง เมื่อจักรวรรดิโรมันลมสลาย โดยการรุกรานของพวกเตอรก ศิลปะวิทยาการตาง ๆ จึงหยดุ ชะงกั ไปดวย ยุคสมยั นจี้ งึ เรยี กอกี ชอื่ หนึง่ วา ยุคมืด 3. สมัยใหมหรือยุคฟนฟูศิลปะวิทยาการ นับวายุคนี้เปนรากฐานของความเจริญทุก ๆ ดานในยุค ตอมา ชว งเวลาของยุคนเ้ี ร่ิมตั้งแตก ารออกสํารวจดนิ แดนไปจนถงึ สงครามโลกครง้ั ท่ี 1 4. สมัยปจจุบันคือ ชวงเวลาตง้ั แตย ุติสงครามโลกคร้ังที่ 1 เร่อื ยมาจนถึงปจจุบนั หลกั เกณฑการแบง ยุคสมยั ทางประวตั ศิ าสตร มีดงั น้ี 1. การแบง ยคุ สมยั ทางประวัติศาสตรส ากล แบงตามความเจริญทางอารยธรรมมนุษย แบงตามการเร่มิ ตน ของเหตุการณส ําคัญ แบง ตามช่ือจักรวรรดหิ รืออาณาจักรท่สี ําคัญท่ีเคยรุงเรือง แบง ตามราชวงศท ป่ี กครองประเทศ แบงตามการตั้งเมอื งหลวง 2. การแบงยคุ สมัยทางประวัตศิ าสตรไ ทย สวนใหญยึดถือหลักเกณฑของประวัติศาสตรสากล แบงเปนสมัยกอนประวัติศาสตรไทยและสมัย ประวัติศาสตรไ ทย

80 สมัยประวัติศาสตรไ ทยแบงตาม สมยั โบราณหรอื สมัยกอนสุโขทัย ต้งั แต พ.ศ.1180 ถึง พ.ศ. 1792 สมัยสุโขทยั ตั้งแต พ.ศ. 1792 ถงึ พ.ศ. 2006 สมยั อยธุ ยา ตัง้ แต พ.ศ. 1893 ถงึ พ.ศ. 2310 สมัยธนบุรี ตง้ั แต พ.ศ. 2310 ถึง พ.ศ. 2325 สมัยรตั นโกสนิ ทร ตัง้ แต พ.ศ. 2325 ถงึ ปจ จุบนั การเทยี บยคุ สมยั สาํ คัญระหวางประวตั ิศาสตรส ากลกบั ไทย ประวตั ิศาสตรส ากล ประวตั ศิ าสตรไ ทย สมยั โบราณ สมัยโบราณหรอื สมยั กอนสโุ ขทยั อารยธรรมเมโสโปเตเมีย อาณาจกั รลังกาสุกะ อารยธรรมอยี ปิ ต อาณาจกั รทวารวดี อารยธรรมกรีก อาณาจกั รโยนกเชียงแสน อารยธรรมโรมัน อาณาจกั รตามพรลงิ ค สน้ิ สุดสมยั โบราณ เม่ือ ค.ศ.476 ( พ.ศ.1019 ) สมัยกลาง สมัยสุโขทยั จกั รวรรดิโรมันตะวนั ออก สน้ิ สดุ ค.ศ. 1453 สมัยอยธุ ยา การสรา งอาณาจักรคริสเตียน การปกครองในระบบฟวดลั สมยั ธนบรุ ี การฟน ฟเู มอื งและการคา สมัยรัตนโกสนิ ทร การฟนฟูศิลปะวิทยาการ การคน พบทวปี อเมรกิ า สมัยใหม การสํารวจทางทะเล การปฏวิ ัตวิ ิทยาศาสตร การปฏิวัตอิ ุตสาหกรรม การปฏิวัติฝรงั่ เศส สงครามโลกครัง้ ท1ี่ -2 สิ้นสุดสมัยใหม ค.ศ. 1945

81 ประวัติศาสตรส ากล ประวัติศาสตรไ ทย สมยั ปจ จุบัน-รวมสมยั -ปจ จบุ นั พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหา- ยุคสงครามเย็น ภมู พิ ลอดลุ ยเดช (2489 – ปจ จบุ นั ) ยคุ เทคโนโลยีการสอื่ สาร ตวั อยางเหตกุ ารณส ําคญั ทแ่ี สดงความสมั พันธและความตอ เนอ่ื งของกาลเวลา 1. ประวตั ศิ าสตรสากล เหตุการณส าํ คญั ในประวัติศาสตรสากลนํามาเปนตัวอยางคือ ยุคจักรวรรดินิยมเกิดขึ้นมาจากปจจัย หลายประการ ท้ังการเมือง เศรษฐกิจและพลังทางสังคม ซึ่งทําใหประเทศในทวีปยุโรปมีอํานาจเขมแข็ง มีความกาวหนาทางเศรษฐกิจ มีความเจริญรุงเรือง แตการมีอํานาจและความม่ันคงดังกลาวเกิดข้ึนมา เพราะการปฏิวัติอุตสาหกรรมและยุคจักรวรรดินิยม ส้ินสุดเมื่อสงครามโลกคร้ังที่ 1 ซ่ึงทําใหมหาอํานาจ ท้งั หลายหยดุ การลา อาณานิคม แตอ าณานคิ มทัง้ หลายที่เปน อยกู ็ยงั คงเปนอาณานคิ มตอ มาอกี หลายป หลายชาตเิ ริม่ เรยี กรองเอกราชและสว นใหญไ ดเ อกราชคืนภายหลังสงครามโลกคร้ังที่ 2 2. ประวัตศิ าสตรไ ทย เหตุการณสําคัญในประวัติศาสตรไทยที่นํามาเปนตัวอยางคือ ยุคการปรับปรุงประเทศอยูในชวง พ.ศ. 2394-2475 หรือในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวถึงพระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจา อยูหวั ระหวา งนมี้ กี ารปรับปรงุ และปฏริ ปู ประเทศทุกดา นทั้งการปกครอง สังคม เศรษฐกจิ วัฒนธรรม ฯลฯ

82 กจิ กรรมท่ี 5 เร่ืองท่ี 1 การแบง ชวงเวลาและยคุ สมยั ทางประวัตศิ าสตร จงทาํ เครอื่ งหมาย X หนาคาํ ตอบทถ่ี กู ตองทส่ี ุดเพียงขอเดยี ว 1. ความหมายของคําวา “ประวัตศิ าสตร” ในขอใดถูกตอ งที่สุด ก. การกลาวถงึ สภาพแวดลอ มท่ีเปลย่ี นแปลงไปตามกาลเวลา ข. เปนเรือ่ งของความคิดและการกระทําของมนุษย ค. การบันทกึ เรอื่ งราวในอดตี อยางมหี ลักฐาน ง. การเลาเรื่องราวในอดีตท่สี ืบคนมา 2. การศึกษาประวัตศิ าสตร หมายถงึ ขอใด ก. การหาหลกั ฐานซ่งึ นาํ ไปสกู ารวิเคราะหเหตุการณต า ง ๆ อยา งมเี หตุผล ข. การศกึ ษาพฤติกรรมของ ค. การใชว ิธีการทางวิทยาศาสตร ง. การใหขอ มูลจากแหลง ตาง ๆ 3. ประเทศไทยเรม่ิ ใชปพ ทุ ธศักราชสมยั ใด ก. พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจา อยหู วั ข. พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจาอยูห ัว ค. พระพทุ ธยอดฟาจุฬาโลก ง. พระนารายณม หาราช 4. มนุษยร จู ักประดิษฐต วั อกั ษรและบันทึกไวบนวัสดตุ า ง ๆ ในยคุ ไหน ก. ยคุ ประวตั ศิ าสตรสากล ข. ยุคกอนประวัติศาสตร ค. ยุคประวัติศาสตร ง. ยคุ สงครามเย็น 5. การแบงยคุ สมยั ทางประวตั ิศาสตรไ ทย ก. สมยั ประวตั ิศาสตรส ากล ข. สมยั โบราณและสมยั กรงุ ธนบุรี ค. สมัยอยธุ ยาและสมยั ประวัตศิ าสตรไทย ง. สมยั กอ นประวตั ิศาสตรไ ทยและสมัยประวตั ศิ าสตรไ ทย

83 เรือ่ งที่ 2 แหลง อารยธรรมโลก ในยคุ กอ นประวตั ิศาสตร มนษุ ยจ ะไมมีทอี่ ยเู ปน หลักแหลง มที ่ีพกั ชั่วคราวตามถํ้า ตนไมใหญ เพื่อกัน แดดกันฝนและปองกนั สตั วร า ย การอพยพยา ยที่อยูข้ึนอยูกับแหลงอาหาร คือ ฝูงสัตว เมื่อสัตวอพยพไปตาม ฤดกู าลตาง ๆ มนษุ ยกอ็ พยพตามไปดว ย ตอมาในยคุ หนิ มีการคดิ คนการเพาะปลูก มนุษยตองรอการเก็บเก่ียว พืชผล ทําใหม นุษยตอ งอยเู ปน หลกั แหลง และพฒั นาเปนชุมชน ในยุคตอมามนุษยประดิษฐตัวอักษรใชในการ บันทึกเร่ืองราว เมื่อมนษุ ยเร่ิมรวมตัวกันหนาแนน ตามแหลง อุดมสมบูรณ ลุมแมนํ้าตาง ๆ ของโลกจึงเกิดการ จดั ระเบียบในสังคม มกี ารแบง หนา ที่ความรับผดิ ชอบรว มกัน จงึ ทําใหเ กดิ ความชาํ นาญเฉพาะอยางขน้ึ อันเปน จุดกําเนิดของอารยธรรม ซึ่งตรงกับภาษาอังกฤษวา “Civilization” มีความหมายวา สภาพท่ีพนจาก ความปาเถื่อน อารยธรรมของมนษุ ยยคุ ประวตั ิศาสตร พฒั นาการของมนุษยน้นั มิใชเ ฉพาะลกั ษณะท่เี ห็นจากภายนอกเทานั้น พัฒนาการทางดานความคิด ไดม ีการปรับเปลี่ยนไปตามสภาพแวดลอมทางภมู ศิ าสตรแ ละสังคมที่เปล่ียนไปดวย พัฒนาการทางดานภาษา การสรางสรรคงานศลิ ปะ และการพัฒนาวถิ กี ารดาํ เนนิ ชวี ิตในดา นตาง ๆ นาํ ไปสกู ารเกิดอารยธรรม ซึ่งตองใช เวลาอนั ยาวนานและความเจรญิ ท้งั หลายในปจ จบุ นั ลว นสืบสายมาจากอารยธรรมโบราณ อารยธรรมของมนษุ ย ในภมู ภิ าคตาง ๆ ของโลก แบงออกเปน 2 สว น คอื สวนท่ี 1 อารยธรรมของโลกตะวนั ออก สว นใหญม รี ากฐานมาจากแหลงอารยธรรมท่ีเกาแกของโลก คือ จีนและอินเดีย อารยธรรมจีน ประเทศจีนเปนประเทศที่มีอารยธรรมยาวนานท่ีสุดประเทศหนึ่ง โดยหลักฐานทางประวัติศาสตร ทีส่ ามารถคนควาไดบง ชวี้ า อารยธรรมจนี มอี ายุถึง 5,000 ป รากฐานทีส่ าํ คัญของอารยธรรมจีน คือ การสราง ระบบภาษาเขียนและการพัฒนาแนวคิดลัทธิขงจื้อ เมื่อประมาณศตวรรษท่ี 2 กอน ค.ศ. ประวัติศาสตรจีน มีทั้งชวงที่เปนปกแผนและแตกเปนหลายอาณาจักรสลับกันไป ในบางครั้งก็ถูกปกครองโดยชนชาติอื่น วฒั นธรรมของอารยธรรมจีนสมัยกอนประวตั ิศาสตร มีแหลง อารยธรรมทีส่ ําคัญ 2 แหลง คือ ลมุ แมนา้ํ ฮวงโห พบความเจรญิ ทเ่ี รียกวา วัฒนธรรมหยางเซา (Yang Shao Culture) พบหลักฐาน ทีเ่ ปน เครือ่ งปน ดนิ เผามลี กั ษณะสาํ คัญคือ เคร่ืองปน ดนิ เผาเปนลายเขยี นสี มกั เปน ลายเรขาคณิต พืช นก สัตว ตาง ๆ และพบใบหนามนุษย สที ีใ่ ชเ ปนสีดําหรือสมี วงเขม นอกจากนยี้ งั มกี ารพิมพล ายหรอื ขดู สลกั ลายเปน รปู ลายจกั สาน ลายเชือกทาบ ลมุ นํ้าแยงซี (Yangtze) บรเิ วณมณฑลซานตงุ พบ วัฒนธรรมหลงซาน (Long Shan Culture) พบหลกั ฐานทเ่ี ปน เครื่องปนดินเผามีลกั ษณะสาํ คัญคอื เครือ่ งปน ดนิ เผามีเนื้อละเอยี ดสดี ําขัดมันเงา คุณภาพดี เนอื้ บางและแกรง เปน ภาชนะ 3 ขา

84 สมยั ประวัติศาสตรของจีนแบงได 4 ยคุ ประวัติศาสตรส มยั โบราณ เรมิ่ ต้ังแตส มยั ราชวงศซ าง ส้นิ สดุ สมยั ราชวงศโ จว ประวัติศาสตรสมยั จักรวรรดิ เริม่ ตัง้ แตส มัยราชวงศจ ๋ิน จนถึงปลายราชวงศซ ิง หรือเชง็ ประวัติศาสตรสมยั ใหม เร่มิ ปลายราชวงศเ ชง็ จนถึงการปฏิวตั ิเขา สูระบอบสังคมนิยม ประวัติศาสตรรวมสมัย เริ่มตั้งแตจีนปฏิวัติเปล่ียนแปลงการปกครองเขาสูระบอบสังคมนิยมหรือ คอมมวิ นสิ ตจ นถงึ ปจจบุ นั อารยธรรมจนี ไดรบั อิทธิพลของศาสนาเตาหรอื ขงจอ้ื สถาปตยกรรมท่ยี ิง่ ใหญเ ปนหนึง่ ในส่งิ มหัศจรรย ของโลก คือ “กาํ แพงเมืองจีน” กวีท่ีสาํ คญั คอื ซือหมาเชียน ผลงานทส่ี ําคญั คอื การบันทกึ ประวัติศาสตรและ วรรณกรรมท่ีสําคัญ คอื สามกก และความรกั ในหอแดง การถายทอดอารยธรรมจนี สดู ินแดนตาง ๆ อารยธรรมจนี แผข ยายขอบขายออกไปอยางกวางขวาง ท้ังในเอเชียและยุโรปอันเปนผลมาจากการ ตดิ ตอทางการฑูต การคา การศกึ ษา ตลอดจนการเผยแพรศาสนา อยางไรก็ตามลกั ษณะการถายทอดแตกตาง กันออกไป ดินแดนท่ีเคยตกอยูภายใตการปกครองของจีนเปนเวลานาน เชน เกาหลีและเวียดนาม จะไดรับ อารยธรรมจนี อยา งสมบูรณ ทั้งในดานวัฒนธรรม การเมือง ขนมธรรมเนียมประเพณี การสรางสรรคและการ แสดงออกทางศิลปะทั้งน้ีเพราะราชสํานักจีนจะเปนผูกําหนดนโยบายและบังคับใหประเทศท้ังสองรับ วัฒนธรรมจนี โดยตรง ในเอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต อารยธรรมจีนไดร ับการยอมรบั ในขอบเขตจํากัดมากท่ีเห็นอยางชดั เจน คือ การยอมรบั ระบบบรรณาการของจีน ในเอเชยี ใต ประเทศทีแ่ ลกเปล่ยี นวฒั นธรรมกบั จนี อยา งใกลชดิ คือ อินเดยี พระพทุ ธศาสนา มหายาน ของอินเดียแพรหลายเขามาในจีนจนกระท่ังเปนศาสนาสําคัญท่ีชาวจีนนับถือ นอกจากน้ีศิลปะอินเดียยังมี อทิ ธิพลตอการสรา งสรรคศลิ ปะบางอยางของจนี เชน ประตมิ ากรรมที่เปน พระพทุ ธรปู สวนภูมิภาคเอเชียกลางและตะวันออกกลางนั้น เนือ่ งจากบริเวณท่ีเสนทางการคา สานแพรไหมผาน จึงทําหนาท่เี ปน สอ่ื กลางนําอารยธรรมตะวันตกและจีนมาพบกัน อารยธรรมจีนท่ีเผยแพรไป เชน การแพทย การเลีย้ งไหม กระดาษ การพมิ พและดนิ ปน เปนตน ซง่ึ ชาวอาหรบั จะนาํ ไปเผยแพรแกช าวยโุ รปอกี ตอหนึง่ อารยธรรมอินเดยี อินเดยี เปน แหลงอารยธรรมทเ่ี กาแกแหงหนึ่งของโลก บางทีเรียกวา แหลงอารยธรรมลุมแมน้ําสินธุ อาจแบง ยคุ สมัยทางประวัติศาสตรข องอนิ เดยี ไดดังน้ี สมัยกอนประวัติศาสตร พบหลักฐานเปนซากเมืองโบราณ 2 แหง ในบริเวณลุมแมนํ้าสินธุ คือ เมอื งโมเฮนโจดาโร ทางตอนใตของประเทศปากีสถานเมืองอารับปา ในแควนปนจาป ประเทศปากีสถานใน ปจจุบัน

85 สมัยประวัติศาสตร เร่ิมเม่ือมีการประดิษฐตัวอักษรข้ึนใช โดยชนเผาอินโด – อารยัน ซึ่งต้ังถิ่นฐาน บรเิ วณแมน้ําคงคา แบงได 3 ยุค 1. ประวัติศาสตรส มยั โบราณ เรม่ิ ต้งั แตก าํ เนดิ ตัวอกั ษร บรามิ ลปิ  ส้นิ สดุ สมยั ราชวงศคปุ ตะ เปนยุคที่ ศาสนาพราหมณ ฮินดแู ละพุทธศาสนา ไดถ อื กําเนดิ แลว 2. ประวัติศาสตรส มยั กลาง เริ่มตัง้ แตร าชวงศค ปุ ตะสิ้นสุดลง จนถงึ ราชวงศโมกุลเขาปกครองอินเดีย 3. ประวตั ิศาสตรส มัยใหม เริม่ ตัง้ แตราชวงศโมกุลจนถึงการไดร บั เอกราชจากอังกฤษ อารยธรรมลมุ น้าํ สนิ ธุ ชาวอารยันไดสรางปรัชญาโบราณ เร่ิมจากคัมภีรพระเวทอันเปนแมแบบของ ปรัชญาเอเชีย โดยเฉพาะเอเชียตะวันออกเฉียงใต วรรณกรรมท่ีสําคัญ ไดแก พระเวทอุปนิษัท มหากาพย มหาภารตะ มหากาพย รามายยะ ปุราณะ เปนตน กวีท่ีมีช่ือเสียงท่ีสุดมี กาลิทาสจากงานศกุณตลา ชัยเทพ (กวีราช) จากผลงานเร่ือง คีตโควินทและรพนิ ทรนาถ ฐากูร กวสี มัยใหมจากวรรณกรรมเร่ือง “คีตาญชล”ี ซงึ่ ไดรับรางวลั โนเบล สาขาวรรณคดี การแพรขยายและการถา ยทอดอารยธรรมอินเดีย อารยธรรมอินเดีย แพรขยายออกไปสูภูมิภาคตาง ๆ ทั่วทวีปเอเชียโดยผานทางการคา ศาสนา การเมอื ง การทหารและไดผสมผสานเขา กบั อารยธรรมของแตละประเทศจนกลายเปนสวนหน่งึ ของอารยธรรม สงั คมนน้ั ๆ ในเอเชียตะวนั ออก พระพุทธศาสนามหายานของอินเดียมีอิทธิพลอยางลึกซึ้งตอชาวจีนทั้งในฐานะ ศาสนาสาํ คัญและในฐานะท่มี ีอทิ ธพิ ลตอ การสรางสรรคศ ิลปะของจนี ภูมภิ าคเอเชยี กลาง อารยธรรมอนิ เดียท่ถี ายทอดใหเ ริม่ ตั้งแตค ริสตศตวรรษที่ 7 เมอ่ื พวกมสุ ลิมอาหรบั ซึ่งมีอํานาจในตะวันออกกลาง นําวิทยาการหลายอยางของอินเดียไปใช ไดแก การแพทย คณิตศาสตร ดาราศาสตร เปนตน ขณะเดียวกนั อินเดียก็รับอารยธรรมบางอยางท้ังของเปอรเซียและกรีก โดยเฉพาะดาน ศิลปกรรม ประติมากรรม เชน พระพทุ ธ รปู ศิลปะคันธาระซ่งึ เปนอิทธิพลจากกรีก สวนอิทธิพลของเปอรเซีย ปรากฏในรูปการปกครอง สถาปตยกรรม เชน พระราชวัง การเจาะภูเขาเปน ถ้าํ เพือ่ สรางศาสนสถาน ภูมิภาคทีป่ รากฏอิทธิพลของอนิ เดยี มากทส่ี ดุ คือ เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต พอคา พราหมณและภิกษุ สงฆช าวอินเดยี เดนิ ทางมาและนําอารยธรรมมาเผยแพร อารยธรรมที่ปรากฏอยูมีแทบทุกดาน โดยเฉพาะใน ดา นศาสนา ความเชอื่ การปกครอง ศาสนาพราหมณ ฮินดแู ละพุทธ ไดห ลอ หลอมจนกลายเปน รากฐานสําคัญ ทีส่ ุดของประเทศตาง ๆ ในภูมภิ าคนี้ สว นท่ี 2 อารยธรรมของโลกตะวันตก หมายถึง ดินแดนแถบตะวันตกของทวีปเอเชีย รวมเอเชีย ไมเนอรและทวปี แอฟริกา อียปิ ต เมโสโปเตเมีย กรีกและโรมัน อารยธรรมอียปิ ต อียิปตโบราณหรือไอยคุปต เปนหนึ่งในอารยธรรมที่เกาแกท่ีสุดในโลกแหงหน่ึง ตั้งอยูทาง ตะวันออกเฉียงเหนือของทวีปแอฟริกา มีพ้ืนที่ตั้งแตตอนกลางจนถึงปากแมนํ้าไนล ปจจุบันเปนที่ตั้งของ ประเทศอียิปต อารยธรรมอียิปตโบราณเร่ิมข้ึนประมาณ 3,150 ป กอนคริสตศักราช โดยการรวมอํานาจ

86 ทางการเมอื งของอียิปตต อนเหนอื และตอนใต ภายใตฟาโรหองคแรกแหงอียิปต และมีการพัฒนาอารยธรรม เรื่อยมากวา 3,000 ป ประวตั ขิ องอยี ปิ ตโ บราณปรากฏข้นึ ในชว งระยะเวลาหนึง่ หรือท่ีรจู กั กนั วา “ราชอาณาจักร” มกี ารแบงยคุ สมัยของอียิปตโบราณเปนราชอาณาจักร สวนมากแบงตามราชวงศที่ข้ึนมาปกครองจนกระท่ัง ราชอาณาจกั รสดุ ทา ยหรอื ทีร่ ูจักกันในช่ือวา “ราชอาณาจักรใหม” อารยธรรมอียิปตอยูในชวงที่มีการพัฒนา ทนี่ อยมากและสว นมากลดลง ซึ่งเปนเวลาเดียวกันท่ีอียิปตพายแพตอการทําสงครามจากอํานาจของชาติอ่ืน จนกระทง่ั เม่ือกอ นคริสตศ กั ราชกเ็ ปน การสิ้นสดุ อารยธรรมอียปิ ตโ บราณลง เมอ่ื จักรวรรดโิ รมนั สามารถเอาชนะ อยี ิปตแ ละจดั อียปิ ตเปนเพยี งจงั หวดั หนึ่งในจกั รวรรดิโรมัน อารยธรรมอยี ิปตพฒั นาการมาจากสภาพของลมุ แมน้ําไนล การควบคุมระบบชลประทาน การควบคมุ การผลิตพืชผลทางการเกษตร พรอมกับพัฒนาอารยธรรมทางสังคมและวัฒนธรรม พื้นที่ของอียิปตน้ัน ลอมรอบดว ยทะเลทรายเสมอื นปราการปอ งกันการรุกรานจากศัตรูภายนอก นอกจากนี้ยังมีการทําเหมืองแร และอยี ปิ ตย งั เปน ชนชาติแรก ๆ ท่มี ีการพัฒนาการดวยการเขียน ประดิษฐตัวอักษรขึ้นใช การบริหารอียิปต เนน ไปทางสิง่ ปลูกสรา งและการเกษตรกรรม พรอ มกันนัน้ ก็มีการพัฒนาการทางทหาร อยี ปิ ตทเ่ี สรมิ สรางความแขง็ แกรง แกราชอาณาจักร โดยประชาชนจะใหความเคารพกษัตริยหรือฟาโรห เสมอื นหนงึ่ เทพเจา ทําใหการบรหิ ารราชการบา นเมอื งและการควบคุมอาํ นาจน้นั ทาํ ไดอยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ ชาวอียิปตโบราณไมไดเปนเพียงแตนักเกษตรกรรมและนักสรางสรรคอารยธรรมเทาน้ัน แตยังเปน นักคิด นักปรัชญา ไดมาซึ่งความรูในศาสตรตาง ๆ มากมาย พัฒนาอารยธรรมกวา 3,000ป ท้ังในดาน คณิตศาสตร เทคนคิ การสรางพีระมิด วัด โอเบลิสก ตัวอักษรและเทคโนโลยีดานกระจก นอกจากน้ียังมีการ พัฒนาประสิทธิภาพทางดานการแพทย ระบบชลประทานและการเกษตรกรรม อียิปตทิ้งมรดกสุดทายแก อนชุ นรุนหลังไวค อื ศิลปะและสถาปตยกรรม ซึ่งถูกคัดลอกนําไปใชท่ัวโลก อนุสรณ สถานท่ีตาง ๆ ในอียิปต ตางดึงดดู นักทองเทยี่ ว กวาหลายศตวรรษทผี่ า นมา ปจ จบุ ันมกี ารคนพบวัตถุใหมๆ ในอียิปตมากมายซึ่งกําลัง ตรวจสอบถงึ ประวัตคิ วามเปน มาเพ่ือเปนหลักฐานใหแกอารยธรรมอยี ปิ ต การสรางสรรคอ ารยธรรมของชาวอียิปต โบราณ เชน อักษรภาพ “เฮียโรกริฟฟค” ถือวาเปนหลักฐานขอมูลของแหลงอารยธรรมอ่ืน ๆ “พีรามิด” ใชเปนสุสานเก็บพระศพของฟาโรห ซึ่งใชน้ํายาอาบศพในรูปของมัมมี่ ประติมากรรมรูปคนตัว เปน สงิ หห มอบเฝาหนาพีรามดิ ถอื วา เปน ประติมากรรมท่ยี ิ่งใหญ อารยธรรมเมโสโปเตเมยี กําเนดิ ข้นึ ในบริเวณลุมแมน ้ํา 2 สาย คอื แมน ้ําไทกรีสและแมน้ํายูเฟรตีส ปจจุบันอยูในประเทศอิรัก เปนแหลงอารยธรรมแหงแรกของโลก มนุษยในอารยธรรมนี้มักมองโลกในแงราย เพราะสภาพภูมิประเทศ ไมเอ้ือตอการดํารงชีวติ ทําใหเกรงกลัวเทพเจา คดิ วาตนเองเปน ทาสรับใชเทพเจา จงึ สรา งเทวสถานใหใหญโต นา เกรงขาม เปน สัญลกั ษณท ป่ี ระทบั ของเทพเจาตาง ๆ มีชุมชนหลายเผาตั้งถน่ิ ฐานในบริเวณนี้ที่สําคัญ ไดแก สเุ มเรยี น อะมอไรต อสั ซีเรียน คาลเดยี และชนชาติอนื่ ๆ คนกลุมแรกที่สรางอารยธรรมเมโสโปเตเมียขึ้น คือ สุเมเรีย ผูคิดประดิษฐตัวอักษรขึ้นเปนครั้งแรก ของโลก อารยธรรมที่ชาวสุเมเรียนสรางข้ึนเปนพื้นฐานสําคัญของอารยธรรมเมโสโปเตเมีย สถาปตยกรรม ซักกูเร็ตประดิษฐค นั ไถใชไถนา ตัวอักษร ศลิ ปกรรมอ่นื ๆ ตลอดจนทัศนคตติ อ ชีวิตและเทพเจา ของชาว

87 สเุ มเรยี น ไดดํารงอยแู ละมีอทิ ธพิ ลอยูในลมุ แมน ้ําทัง้ สองตลอดชว งสมัยโบราณ ชนชาติอะบอไรตแ หง อาณาจักร บาบโิ ลเนยี ไดประมวลกฎหมายขน้ึ เปน ครัง้ แรกคือ ประมวลกฎหมาย “ฮัมบรู าบี” ชนชาติอัสซเี รยี นสรางภาพ สลักนนู และชนชาติเปอรเ ซียเปนตน แบบสรา งถนนมาตรฐาน อารยธรรมกรีก อารยธรรมกรีกโบราณ ไดแก อารยธรรมนครรัฐกรีก คําวา กรีก เปนคําท่ีพวกโรมันใชเปนครั้งแรก โดยใชเ รยี กอารยธรรมเกาตอนใตของแหลมอตี าลี ซ่งึ เจรญิ ขึ้นบนแผนดนิ กรีกในทวีปยุโรป และบริเวณชายฝง ตะวันออกของทะเลเมดิเตอรเรเนียน ดานเอเชียไมเนอร ซ่ึงในสมัยโบราณเรียกวา ไอโอเนีย (lonia) อารยธรรมท่ีเจริญขึ้นในนครรัฐกรีกมีศูนยกลางสําคัญท่ีนครรัฐเอเธนสและนครรัฐสปารตา นครรัฐเอเธนส เปน แหลงความเจริญในดานตา ง ๆ ทงั้ ดานการปกรอง เศรษฐกิจ สังคม ศิลปะ วิทยาการดานตาง ๆ รวมท้ัง ปรชั ญา สว นนครรัฐสปารตาเจริญในลักษณะที่เปนรัฐทหารในรูปเผด็จการ มีความแข็งแกรงและเกรียงไกร เปน ผูนําของรฐั อนื่ ๆ ในแงของความมรี ะเบยี บวินยั กลา หาญและเดด็ เดยี่ ว การศกึ ษาเกี่ยวกับอารยธรรมกรีก โบราณ จึงเปน การศึกษาเร่ืองราวเก่ยี วกับนครรฐั เอเธนสและนครรัฐสปารตา ชาวกรกี เรียกตวั เองวา เฮลีนส (Hellenes) เรียกบานเมืองของตนวา เฮลัส(Hellas) และเรียกอารย ธรรมของตนวา อารยธรรมเฮเลนิค (Hellenic Civilization) (1) ชาวกรีกโบราณเปนชาวอินโตยูโรเปยน ชาวกรีกตั้งบานเรือนของตนเองอยูทางทิศตะวันออกเฉียงใต ตรงปลายสุดของทวีปยุโรปตรงตําแหนงท่ีมา บรรจบกนั ของทวปี ยุโรป เอเชยี และแอฟรกิ า เปน ตน เหตุใหก รีกโบราณไดรับอิทธิพลความเจริญโดยตรงจาก ท้ังอยี ิปตแ ละเอเชยี กรีกไดอาศัยอิทธิพลดังกลาวพฒั นาอารยธรรมของตนขึ้น โดยคงไว ซ่ึงลักษณะท่ีเปนของ ตนเอง ชาวกรีกสมัยโบราณถือวาตนเองมคี ุณลกั ษณะพเิ ศษบางอยางทีผ่ ิดกับชนชาตอิ ่นื และมกั จะเรยี กชนชาติ อ่นื วา บาเบเรยี น ซึ่งหมายความวาผทู ่ีใชภาษาผิดไปจากภาษาของพวกกรีก อารยธรรมกรีกรูจักกันในนามของอารยธรรมคลาสสิก สถาปตยกรรมท่ีเดน คือ วิหารพาเธนอน ประติมากรรมทีเ่ ดน ทสี่ ดุ คือ รปู ปน เทพซีอุส วรรณกรรมดีเดน คือ อเี ลียดและโอดสิ ต (I liad and Oelyssay) ของโอเมอร อารยธรรมโรมัน อารยธรรมโรมันเปน อารยธรรมท่ีไดร ับการถา ยทอดมาจากกรกี เพราะชาวโรมนั ไดร วมอาณาจกั รกรีก และนําอารยธรรมกรีกมาเปนแบบแผนในการสรางสรรคใหเหมาะสมกับสภาพความเปนอยูของสังคมโรมัน สถาปตยกรรมที่เดน ไดแก วิหารพาเธนอน หลังคารูปโมในกรุงโรม โคลอสเซียม อัฒจันทรสําหรับดูกีฬา ซงึ่ จุผดู ไู ดถ งึ 4,500 คน วรรณกรรมที่เดนท่ีสุดคือเร่อื ง อีเนียด (Aeneid) ของเวอรว ิล

88 กจิ กรรมเรอื่ งที่ 2 แหลงอารยธรรมโลก กจิ กรรมที่ 6 ใหศ กึ ษาคน ควา และทํารายงานสง ใหเ ปรียบเทียบอารยธรรมของโลกตะวนั ออกและตะวันตก กิจกรรมที่ 7 จงทําเครื่องหมาย X หนาคําตอบที่ถกู ตองทสี่ ดุ เพยี งขอ เดยี ว 1. ขอ ใดตรงกบั ความหมายของคาํ วาอารยธรรม ก. สภาพโบราณ ข. สภาพประวัตศิ าสตร ค. การถายทอดอดีตสปู จจบุ ัน ง. สภาพที่พนจากความปา เถื่อน 2. อารยธรรมเมโสโปเตเมียกําเนดิ ในบรเิ วณลมุ แมน ้ําใด ก. แมน ํา้ ไททรสั และแมน้ํายเู ฟรตสี ข. แมนํา้ ไทกรสี และแมน ํ้าสุเมเรยี น ค. แมนํ้ายเู ฟรตีสและแมนํ้าสุเมเรยี น ง. แมน้ํายเู ฟรตีสและแมน ้ําอะมอไรต 3. ประวัติศาสตรข องจนี แบงเปน กย่ี ุค ก. 3 ข. 4 ค. 5 ง. 6 4. โคลอสเซยี ม เปน สถาปต ยกรรมของอารยธรรมประเทศใด ก. ฝรัง่ เศส ข. อียปิ ต ค. โรมัน ง. กรีก 5. อารยธรรมของโลกตะวันออก มีรากฐานมาจากแหลง อารยธรรมประเทศอะไร ก. จีนและกัมพชู า ข. จีนและอนิ เดีย ค. อนิ เดยี และกมั พชู า ง. จีนและประเทศไทย

89 เรือ่ งท่ี 3 ประวัตศิ าสตรช าตไิ ทย ความเปนมาของดินแดนประเทศไทยในสมัยโบราณสวนใหญมาจากหลักฐานดานโบราณคดีและ เอกสารประวตั ิศาสตรจีนโบราณและภาพถายทางอากาศและเห็นถึงที่ต้ังและสภาพของแหลงชุมชนโบราณ ในประเทศไทย สภาพคนู ้าํ และคันดินในแหลงโบราณคดีแตละแหงแสดงใหเห็นวาชุมชนนั้นไดเริ่มตั้งถิ่นฐาน อยางถาวรแลว เชน ชุมชนบงึ คอกชาง จงั หวัดอุทยั ธานี มคี ูนา้ํ และคันดินลอมรอบถึง 3 ช้ันดวยกัน ซึ่งแสดงวา ชุมชนดังกลาวมีประชากรต้ังถิ่นฐานอยูอยางตอเนื่อง และมีประชาชนเพิ่มมากข้ึนจนตองขยายเขตชุมชน ออกไป ดินแดนในประเทศไทยมีทั้งพัฒนามาจากอาณาจักรเดิมและมีการอพยพยายเขามาของกลุมคนพูด ภาษาไทย – ลาวจากถนิ่ บรรพบรุ ษุ ซง่ึ อยูตอนใตข องประเทศจนี เดิม เขามายังดนิ แดนเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต ราวคริสตศ ตวรรษที่ 10 รัฐของชาวไทยมคี วามสําคญั ตามยคุ สมยั ไดแก อาณาจักรโยนกเชียงแสน อาณาจักร ลา นนา อาณาจักรสโุ ขทยั อาณาจกั รอยุธยา และไดพฒั นามาเปนสมัยกรุงรัตนโกสินทร นับตั้งแต พ.ศ. 2325 เปนตน มา อาณาจกั รสยามเผชญิ กบั การคุกคามในสมยั ยุคลา อาณานคิ มของประเทศตะวันตก แตสยามสามารถ รอดพน จากการถูกยึดครองโดยประเทศเจาอาณานิคมได และหลังจากการปฏิวัติเพื่อเปลี่ยนแปลงระบบการ ปกครอง ในป พ.ศ. 2475 ประเทศไทยยังคงอยูในชวงท่ีปกครองโดยรัฐบาลทหารเปนสวนใหญ จนกระทั่ง อกี 60 ปถ ัดมา จงึ ไดมรี ะบบการเลอื กต้งั ท่เี ปนประชาธิปไตยอยา งแทจ รงิ ประวตั ิศาสตรท่ีมกี ารคน พบในประเทศไทยที่เกาแกที่สดุ คือท่บี า นเชียง โดยส่ิงของที่ขุดพบมาจากใน สมัยยุค 3,600 ปกอนคริสตศักราช โดยมีการพัฒนาเครื่องบรอนซ และมีการปลูกขาว รวมถึงการติดตอ ระหวางชุมชนและมรี ะบอบการปกครองข้ึน มีหลายทฤษฎีที่พยายามหาที่มาของชนชาติไทย ทฤษฎีดั้งเดิมเชื่อวาชาวไทยในสมัยกอนเคยมี ถ่นิ อาศัยอยูข้นึ ไปทางตอนเหนอื ถึงแถบเทือกเขาอัลไต จากนั้น ไดมีการทยอยอพยพเคลื่อนยายลงมาทางใต สูคาบสมุทรอินโดจีน หลายละลอกเปนเวลาตอ เนือ่ งกนั หลายพันป โดยเช่ือวาเกิดจากการแสวงหาทรัพยากร ใหม แตทฤษฎีน้ีขาดหลักฐานทางโบราณคดีที่นาเช่ือถือได ในขณะเดียวกันก็มีหลายทฤษฎีที่อธิบายวาเดิม ชนชาติ ไทย ไดอ าศยั อยเู ปนบรเิ วณกวางขวางในทางตอนใตของจีนจนถึงภาคเหนือของไทยและไดม กี ารอพยพ ลงใตเ ร่ือย ๆ เขา มาอาศัยอยูในดินแดนคาบสมุทรอินโดจีน จากนั้นไดอาศัยกระจัดกระจายปะปนกับกลุมชน ดง้ั เดิมในพืน้ ที่ โดยไมมีปญ หามากนัก ซงึ่ อาจเนอื่ งดวยดินแดนคาบสมุทรอนิ โดจีนในชวงเวลานัน้ ยังมีพื้นที่และ ทรัพยากรธรรมชาติเปนจํานวนมาก ในขณะที่มีกลุมชนอาศัยอยูเบาบาง ปญหาการแยงชิงทรัพยากรจึงไม รุนแรง รวมทั้งลกั ษณะนสิ ัยของชาวไทยนน้ั เปนผูอ อนนอมและประนีประนอม ความสัมพันธระหวางชาวไทย กลมุ ตาง ๆ อาจมกี ารติดตอ อยา งใกลช ดิ อยบู า ง ในฐานะของผูมีภาษาวัฒนธรรมและท่ีมาอันเดียวกัน แตการ รวมตัวเปนนิคมขนาดใหญหรือแวนแควนยังไมปรากฏ ในเวลาตอมาเมื่อมีชาวไทยอพยพลงมาอาศัยอยูใน

90 ดินแดนคาบสมทุ รอินโดจนี เปนจาํ นวนมากขน้ึ ชาวไทยจงึ เรมิ่ มบี ทบาทในภมู ภิ าค แตกย็ งั คงจาํ กดั อยูเพียงการ เปน กลมุ อํานาจยอ ย ๆ ภายใตอํานาจการปกครองของชาวมอญและขอม กระท่ังอํานาจของขอมในดนิ แดน ทีร่ าบลุมแมนาํ้ เจาพระยาเริ่มออ นกาํ ลังลง กลุมชนที่เคยตกอยภู ายใตอาํ นาจปกครองของขอม รวมทั้งกลุมของ ชาวไทย ในชวงตอมา มีการปกครองของหลายอาณาจักรในบริเวณที่เปนประเทศไทยในปจจุบัน ไดแก ชาวมาเลย ชาวมอญ ชาวขอม โดยอาณาจักรทส่ี ําคัญ ไดแก อาณาจกั รทวารวดใี นตอนกลาง อาณาจกั รศรีวิชัย ในตอนใต และอาณาจักรขอมซ่งึ มศี ูนยกลางการปกครองท่ีนครวดั โดยคนไทยมกี ารอพยพมาจากดินแดนทาง ตะวันตกเฉียงใตและทางใตของจนี ผา นทางประเทศลาว ภาคกลาง 1. อาณาจกั รทวารวดี 2. อาณาจกั รละโว ภาคใต 1. อาณาจักรศรีวิชยั 2. อาณาจกั รตามพรลิงก ภาคอสี าน 1. อาณาจักรฟนู าน 2. อาณาจักรขอม 3. อาณาจกั รศรีโคตรบรู ณ ภาคเหนือ 1. อาณาจักรหรภิ ุญชัย 2. อาณาจกั รโยนกเชียงแสน ดินแดนในประเทศไทยมีทงั้ พัฒนามาจากอาณาจักรเดิมกอ นหนา นนั้ เชน ละโว ศรวี ชิ ยั ตามพรลงิ ก ทวารวดี ฯลฯ อาณาจกั รทสี่ ําคญั ของไทยในชวงปลายพทุ ธศตวรรษท่ี 19 ถึงปจ จุบนั ไดแ ก อาณาจักรสุโขทัย อาณาจกั รอยธุ ยา กรงุ ธนบรุ ี และรตั นโกสินทร กรงุ ธนบุรี พ.ศ. 2310 – 2325 หลงั จากพระเจา ตากสนิ ไดก อบกูกรงุ ศรีอยุธยากลับคนื จากพมา ไดแ ลว พระเจา ตากสนิ ทรงเหน็ วา กรุง- ศรอี ยุธยาถกู พมา เผาผลาญเสียหายมาก ยากที่จะฟนฟูใหเหมือนเดิม พระองคจึงยายเมืองหลวงมาอยูที่กรุง- ธนบรุ แี ลว ปราบดาภิเษกข้นึ เปนกษตั รยิ  ทรงพระนามวา “พระบรมราชาธริ าชที่ 4” (แตประชาชนนยิ มเรียกวา สมเดจ็ พระเจาตากสนิ มหาราชหรือสมเดจ็ พระเจากรุงธนบรุ ี) ครองกรุงธนบุรอี ยู15 ป นับวาเปนพระมหากษัตริย พระองคเดียวทปี่ กครองกรงุ ธนบุรี

91 สมเด็จพระเจา ตากสนิ ทรงยา ยเมืองหลวงมาอยทู ี่กรงุ ธนบรุ ี เน่ืองจากสาเหตุดังตอไปน้ี 1. กรงุ ศรอี ยธุ ยาชํารุดเสียหายมากจนไมสามารถบูรณปฏิสังขรณใหดีเหมือนเดิมได กําลังร้ีพลของ พระองคม ีนอยจงึ ไมส ามารถรกั ษากรงุ ศรอี ยธุ ยาเปน เมืองใหญได 2. ทําเลท่ีตัง้ ของกรุงศรีอยธุ ยาทาํ ใหขาศกึ โจมตไี ดง าย 3. ขาศึกรเู สนทางการเขา ตีกรงุ ศรอี ยธุ ยาดี สวนสาเหตทุ ่พี ระเจาตากสนิ ทรงเลือกกรุงธนบุรีเปนเมืองหลวงเนื่องจากทําเลที่ตั้งกรุงธนบุรีอยูใกล ทะเล ถา เกดิ มศี กึ มาแลวตงั้ รับไมไหวกส็ ามารถหลบหนไี ปตั้งม่ันทางเรอื ไดกรุงธนบรุ เี ปนเมอื งเลก็ จึงเหมาะกับ กําลังคนท่ีมีอยูพอจะรักษาเมืองไดกรุงธนบุรีมีปอมปราการที่สรางไว ตั้งแตสมัยกรุงศรีอยุธยาหลงเหลืออยู ซึ่งพอจะใชเ ปน เครือ่ งปองกนั เมืองไดในระยะแรก ดา นการปกครอง หลังจากกรุงศรีอยุธยาเสียใหแกพมา เม่ือ พ.ศ. 2310 บานเมืองอยูในสภาพไมเรียบรอย มีการ ปลนสะดมกันบอย ผูคนจึงหาผูคุมครองโดยรวมตัวกันเปนกลุมเรียกวาชุมนุม ชุมนุมใหญ ๆ ไดแก ชุมนุม เจาพระยาพิษณโุ ลก ชุมนมุ เจาพระฝาง ชุมนุมเจาพิมาย ชุมนุมเจานครศรีธรรมราช เปนตน สมเด็จพระเจา ตากสินทรงใชเ วลาภายใน 3 ป ยกกองทัพไปปราบชุมชนตางๆ ที่ตั้งตนเปนอิสระจนหมดสิ้นสําหรับระเบียบ การปกครองน้ัน พระองคทรงยึดถือและปฏิบัติตามระเบียบการปกครองแบบสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ตามที่สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงวางระเบียบไว แตรัดกุมและมีความเด็ดขาดกวา คนไทยในสมัยน้ัน จึงนิยมรับราชการทหาร เพราะถา ผใู ดมีความดีความชอบ กจ็ ะไดร ับการปนู บาํ เหนจ็ อยา งรวดเรว็ ลักษณะการปกครอง ในสวนกลางมีตําแหนงอคั รมหาเสนาบดี 2 ตาํ แหนง ไดแก สมหุ นายก ควบคมุ ดแู ลหวั เมืองฝา ยเหนือ สมหุ กลาโหม ควบคมุ ดแู ลหวั เมอื งฝายใต นอกจากน้ียังมีเสนาบดีอีก 4 ตําแหนง คือ เสนาบดีจตุสดมภ ไดแก เสนาบดีกรมเมือง (นครบาล) เสนาบดีกรมวัง (ธรรมาธิกรณ) เสนาบดีกรมคลัง (โกษาธิบดี) และเสนาบดีกรมนา (เกษตราธกิ าร) สวนภมู ิภาคแบงเปน หวั เมอื งช้ันใน คือ เมืองท่ีรายรอบพระนคร และหัวเมืองช้ันนอก คือ เมืองที่อยู ไกลพระนคร ดานเศรษฐกิจและสังคม ตลอดระยะเวลาท่ีบานเมืองไมสงบ สภาพเศรษฐกิจตกต่ําลงอยางมาก เพราะพลเมืองไมเปน อันทาํ มาหากนิ เม่ือกเู อกราชไดแ ลว ความอดอยากหิวโหยก็ยังคงมีอยู เปนเหตุใหมีโจร ผูรา ยชุกชมุ และเกดิ โรคระบาด ผูคนลมตายเปน จาํ นวนมาก สภาพหัวเมอื งตา ง ๆ จึงเหมือนเมืองราง สมเด็จ- พระเจากรุงธนบุรีไดสละพระราชทรัพยซื้อขาวสารราคาแพงจากพอคาตางเมืองเพ่ือนํามาแจกจายราษฎร นอกจากนัน้ ไดพระราชทานเสือ้ ผา เครอ่ื งนุง หมดวย สมยั กรงุ ธนบรุ ี ประชาชนทําการขดุ ทรพั ยส มบัตจิ ากแหลงซอ นทรัพยใ นกรงุ ศรอี ยธุ ยา ซง่ึ ผูคนนาํ มาฝง ซอ นไว การขดุ แตล ะคร้งั ผูขดุ จะไดท รัพยส นิ เงินทองมากมาย แตกท็ ําใหโ บราณวัตถุถูกทําลายลง ดานศาสนา หลงั จากที่พระเจา ตากสินข้ึนครองกรุงธนบุรีแลว พระองคจึงไดจัดระเบียบสังฆมณฑล รวบรวมพระไตรปฎกและบรู ณปฏิสังขรณวัด

92 ดานวัฒนธรรมและศิลปกรรม สมเด็จพระเจากรุงธนบุรีทรงพระราชนิพนธรามเกียรติ์ไว 4 ตอน นอกจากน้นั กม็ ีกวที ่ีสําคญั ในสมัยน้ัน คือ หลวงสรวชิ ติ (หน) นายสวนมหาดเลก็ และพระยามหานุภาพ ดา นศลิ ปกรรม เกดิ ศิลปกรรมหลายแขนง เชน นาฏกรรม จติ รกรรม และสถาปตยกรรม หลกั ฐานทางประวัตศิ าสตรก รุงธนบุรี เน่ืองจากสมัยกรุงธนบุรีเปนราชธานีเปนชวงระยะเวลาสั้น ๆ และมีพระมหากษัตริยเพียงพระองค เดียว (สมเด็จพระเจา ตากสินมหาราชเสดจ็ สวรรคตใน พ.ศ. 2325 พระชนมายไุ ด 45 พรรษา) ดงั นนั้ หลักฐาน ท่ปี รากฏจึงไมมากนัก ไดแก 1. บนั ทึกสว นเอกชน เชน จดหมายเหตคุ วามทรงจํากรมหลวงนรินทรเทวี 2. เอกสารไทยรว มสมยั ไดแ ก เอกสารราชการ เชน หมายรับสั่ง จดหมายเหตุรายงาน การเดินทัพ จดหมายเหตุโหร พระราชกําหนด และอีกประเภทหนึ่ง คือ งานวรรณกรรมรวมสมัยอิงประวัติศาสตร เชน คําโคลงยอพระเกยี รตพิ ระเจา กรงุ ธนบุรีของนายสวนมหาดเลก็ นริ าศเมืองกวางตุงของพระยามหานุภาพและ สงั คตี ยิ วงศ ของสมเด็จพระวนั รัตนว ดั พระเชตพุ น 3. พระราชพงศาวดารกรุงธนบรุ ี 4. เอกสารตางประเทศ ไดแ ก เอกสารจีน เอกสารประเทศเพื่อนบานและเอกสารตะวนั ตก กรุงรัตนโกสินทร พ.ศ. 2325 – ปจจบุ นั หลงั จากปราบดาภิเษกข้ึนเปน พระมหากษัตริย ในป พ.ศ. 2325 แลว สมเด็จเจาพระยามหากษัตริย ศึกทรงใชพระนามวา “พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก” และไดยายราชธานีจากกรุงธนบุรีขาม แมนา้ํ เจาพระยามายังฝง ตรงขา ม และต้งั ชอื่ ราชธานใี หมน ว้ี า “กรุงเทพมหานคร” พรอม ๆ กับการสถาปนา- ราชวงศจักรขี นึ้ มา โดยกําหนดในวันที่ 6 เมษายน ของทกุ ปเปนวนั จกั รี เหตุผลในการยา ยราชธานี 1. พระราชวงั เดมิ ไมเ หมาะสมในแงย ทุ ธศาสตร เพราะมแี มน ้าํ ไหลผา นกลางเมอื ง ยากแกก ารปองกัน รักษา 2. ฝงตะวันออกของแมนํ้าเจาพระยามีชัยภูมิดีกวา เพราะเปนดานหัวแหลม มีลําน้ําเปนพรมแดน กวา ครึ่ง 3. เขตพระราชวังเดมิ ขยายไมได เพราะมวี ดั กระหนาบอยูท้ังสองขา ง ไดแ ก วดั แจง และวัดทา ยตลาด ลักษณะของราชธานีใหม ราชธานีใหมท่ีพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชโปรดฯ ใหสรางข้ึนไดทําพิธียก เสาหลักเมือง เมื่อวันท่ี 21 เมษายน พ.ศ. 2325 การสรางราชธานีใหมน้ีโปรดฯ ใหสรางเลียนแบบกรุงศรี- อยธุ ยา กลา วคือ กาํ หนดผงั เมืองเปน 3 สวน 1. สว นท่ีเปนบรเิ วณพระบรมมหาราชวงั วังหนา วัดพระศรรี ตั นศาสดาราม (วัดพระแกว ) ทุงพระเมรุ และสถานทส่ี ําคญั อนื่ ๆ มีอาณาบรเิ วณตงั้ แตร ิมฝง แมน้ําเจา พระยามาจนถงึ คเู มืองเดิม สมัยกรงุ ธนบรุ ี