Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore 000589_02

000589_02

Description: 000589_02

Search

Read the Text Version

โดย ห้างหุ้นส่วน บเี จ ออร์กาไนเซอร์ แอนด์ คอนซัลแทนท์

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) คาํ นาํ การนวดแผนไทยเปนภูมิปญญาทองถ่ิน มีความเปนเอกลักษณ วัฒนธรรมไทย แ ล ะ เป น พื้ น ฐ า น ข อ ง ก า ร น ว ด เพื่ อ สุ ข ภ า พ ใน ง า น บ ริ ก า ร ส ป า ซึ่ ง มี ภ า พ ลั ก ษ ณ ท่ี ดี ท้ั ง ใ น ระดับประเทศและระดับนานาชาติ ในการดําเนินกิจการสถานบริการนวดปจจุบันในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 ครอบคลุมพื้นท่ีของจังหวัดเชียงใหม จังหวัดลําพูน จังหวัดลําปาง และจังหวัดแมฮองสอน มีสถานบริการนวดมากกวา 300 แหง ทําใหมีความตองการเรียนรู วิธีการนวดจนทําใหเ กิดธุรกิจโรงเรียนนวดแผนไทยข้นึ สวนใหญจ ะกระจกุ ตัวทีจ่ ังหวดั เชยี งใหม โดยในจังหวัดเชยี งใหมม โี รงเรยี นนวดเอกชนมากกวา 100 แหง นอกจากนีย้ ังมีการจัดหลักสูตร ฝกอบรมเปนชวงๆ จากสถาบันการศึกษา หรือโครงการสนับสนุนดานอาชีพของภาครัฐ เชน การจัดฝกอบรมของคณะแพทยศาสตร คณะเทคนิคการแพทย คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม รวมไปถึงหนวยงานอื่นๆ ซึ่งภาครัฐไดใหความสนใจสนับสนุนมาโดย ตลอด ทั้งการสนับสนุนผานสถาบันการศึกษา หรือผานสํานักงานสาธารณสุขจังหวัด เพ่ือ สนับสนุนสง เสรมิ ใหอ าชพี การนวดแผนไทยเปนท่ยี อมรับและปราศจากบริการแฝง แมทผ่ี านมา แมจะมีการจัดอบรมอยางตอเนื่องมาโดยตลอด และมีผูสนใจเขารว มกิจกรรมอยา งตอ เน่ือง แต ยังไมมีการวิเคราะหสถานการณปจจุบัน ในหลายประเด็น อาทิเชน ผูผานการอบรมแลวเขาสู อาชีพใหบริการนวดแผนไทยหรือไม เปนผูประกอบการเองหรือเปนพนักงานของหนวยงาน เอกชน ไดรับคาตอบแทนในอัตราเทาใด การพัฒนาฝมือตอเนื่องหรือไม มีการเคล่ือนยาย แรงงานจากแหลงท่อี ยูเพอ่ื ไปทํางานท้ังในและตางประเทศหรือไม มีความเช่ือมโยงกับโรงเรยี น สอนนวด สถานประกอบการหรือหนวยงานท่ีเกี่ยวของอยางไรบาง รวมไปถึงการสํารวจความ ตอ งการในการพฒั นาองคความรู เปน ตน การศึกษาวิจัยคร้ังนี้ จะทําใหทราบถึงสถานการณแรงงานนวดไทย ในเขตกลุม จังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1 เพ่อื เปน ฐานขอมูลในการสนับสนุนสงเสริมแรงงานนวดตอไป ซึ่ง ในการดําเนินการคร้ังนี้ไดรบั ความรว มมอื จาก หนวยงานทเี่ กย่ี วของท้งั ภาครัฐและเอกชน รวม ไปถึงผูใหบริการนวดแผนไทย ที่กรุณาใหขอมูล และทําใหการศึกษาในครั้งนี้บรรลุตาม วตั ถุประสงค จึงขอขอบพระคุณมา ณ โอกาสน้ีดว ย คณะผศู กึ ษา สงิ หาคม 2556 การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) ก สารบัญ หนา สารบัญ ก สารบญั ตาราง ข สารบัญรปู ง บทท่ี 1 บทนํา 1 1.1 หลักการและเหตุผล 2 1.2 วตั ถปุ ระสงค 2 1.3 ขอบเขตการดําเนนิ งาน 3 1.4 วธิ ีการศกึ ษาวจิ ัย 4 1.5 การวเิ คราะหขอมูล 5 บทท่ี 2 แนวคดิ ทฤษฎี เอกสารและงานวจิ ัยท่เี กี่ยวของ 5 2.1 แนวคดิ และทฤษฎีท่เี ก่ยี วขอ ง 23 2.1.1 แนวคดิ เกีย่ วกับการนวดไทย 27 2.1.2 สังคมวทิ ยาทัศนภาพการปฏิสงั สรรคสญั ลักษณ 28 2.1.3 แนวคดิ เก่ยี วกบั ทฤษฎใี หมทางการแพทย 2.1.4 เอกสารและงานวจิ ยั ที่เกีย่ วขอ ง 36 36 บทท่ี 3 ระเบยี บวธิ วี ิจยั 37 3.1 ขอบเขตการศึกษา 38 3.2 ขอบเขตประชากรและขนาดตวั อยา ง 39 3.3 ขอบเขตเน้อื หา 40 3.4 วิธีการศกึ ษา 40 3.4.1 การเกบ็ รวบรวมขอ มูล 3.5 เครอื่ งมือทใี่ ชในการศกึ ษา 3.5.1 แบบสอบถาม 3.5.2 การวเิ คราะหข อมูลและสถติ ทิ ่ีใช 3.5.3 การสมั ภาษณ (Interview) การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) ข สารบญั หนา 3.6 สถานที่ใชในการดาํ เนินงานศกึ ษาและรวบรวมขอมูล 42 3.7 ระยะเวลาท่ีใชในการศกึ ษา 42 บทที่ 4 การศกึ ษาสถานการณก ารนวดแผนไทย : ภาคเหนอื ตอนบน 1 43 4.1 ยุทธศาสตรก ารพัฒนากลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 80 (เชียงใหม ลําพนู ลาํ ปาง แมฮองสอน) 4.2 การพฒั นาการนวดไทย : 85 86 บทที่ 5 ผลการศึกษา และ ขอเสนอแนะ 90 5.1 สรุปผลแบบสอบถาม 94 สวนท่ี 1 ขอมูลทวั่ ไปของกลุมตัวอยา ง 98 สว นที่ 2 องคความรดู านการนวดแผนไทย 104 สวนท่ี 3 ดานแนวโนม สถานการณต ลาดนวดแผนไทย 104 5.2 สรปุ สถานการณธรุ กิจสขุ ภาพดา นแรงงานนวดไทย ในเขตภาคเหนอื ตอนบน 1 (เชยี งใหม ลาํ พูน ลําปาง แมฮ องสอน) 106 5.3 ความเช่ือมโยงของสว นท่ีเกย่ี วขอ งตอ แรงงานนวดไทย 107 5.4 ขอ สังเกตและขอเสนอแนะ 111 บทท่ี 6 บทสรปุ สาํ หรบั ผูบรหิ าร 6.1 ทม่ี าและวตั ถปุ ระสงคข องโครงการ 6.2 ผลการศกึ ษา ภาคผนวก การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) ค สารบญั ตาราง หนา ตารางท่ี 2.1 แสดงการเปรียบเทยี บการนวดไทยแบบราชสํานกั และ การนวดไทยแบบ 13 ตารางท่ี 3.1 การกําหนดขนาดตวั อยาง 37 ตารางที่ 4.1 แสดงจาํ นวนนกั ทอ งเท่ียวและรายไดจ ากการทองเทีย่ วในภาคเหนอื 45 ป 2549-2552 ตารางท่ี 4.2 แสดงขอ มูลรายไดจากการทอ งเท่ียวภาคเหนอื ตอนบน ป 2553 46 ตารางท่ี 4.3 แสดงรายช่อื หนว ยงานและหลักสูตรทีผ่ านการรบั รอง 65 ตารางที่ 5.1 แสดงจํานวนและรอยละของกลุม ตวั อยา งจําแนกตามเพศ 86 ตารางท่ี 5.2 แสดงจํานวนและรอ ยละของกลุมตวั อยางจาํ แนกตามอายุ 86 ตารางที่ 5.3 แสดงจาํ นวนและรอยละของกลมุ ตวั อยางจาํ แนกตามสถานภาพ 86 ตารางท่ี 5.4 แสดงจาํ นวนและรอยละของกลมุ ตวั อยางจําแนกตามการศึกษา 87 ตารางท่ี 5.5 แสดงจํานวนและรอยละของกลมุ ตัวอยา งจาํ แนกตามอาชพี หลกั 87 ตารางที่ 5.6 แสดงจํานวนและรอ ยละของกลุมตัวอยางจาํ แนกตามรายไดเฉลี่ยตอเดือน 88 ตารางท่ี 5.7 แสดงจํานวนและรอ ยละของกลุม ตวั อยา งจาํ แนกตามรายไดเฉลีย่ ทัง้ ครอบครวั 88 ตารางที่ 5.8 แสดงจาํ นวนและรอ ยละของกลมุ ตวั อยา งจาํ แนกตามภูมิลาํ เนาเปน คนจงั หวัด89 ตารางที่ 5.9 แสดงจํานวนและรอ ยละของกลมุ ตัวอยางจําแนกตามอาชีพหลักอยใู นจงั หวัด89 ตารางที่ 5.10 แสดงขอ มลู การเขารบั การอบรมความรูด า นการนวดแผนไทย 90 หรอื ความรทู ่ีเกย่ี วขอ งกบั การนวดแผนไทย ตารางที่ 5.11 แสดงความคดิ เหน็ ตอ การเขา รบั การอบรมความรดู า นการนวดแผนไทย 90 ตารางที่ 5.12 แสดงความคดิ เหน็ ตอการเขา รบั การอบรมความรดู านการนวดแผนไทย 91 ตารางที่ 5.13 แสดงความคดิ เหน็ ตอการมคี วามสนใจ 91 หลักสตู รการอบรมความรดู า นการนวดแผนไทย หรือหลกั สูตรทเี่ กี่ยวขอ ง ตารางที่ 5.14 แสดงความคดิ เห็นตอ การเขา ถึงแหลง ขอ มูล 92 การอบรมใหค วามรดู านการนวดแผนไทย เรียงลาํ ดบั 1 ถึง 5 ตารางท่ี 5.15 แสดงความคดิ เหน็ ตอการจายคาอบรมความรกู ารนวดแผนไทย 92 และหลักสตู รที่สนใจ การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) ง สารบญั ตาราง หนา ตารางที่ 5.16 แสดงความคดิ เหน็ ตอการมแี ผนทจ่ี ะเขา รับการอบรมความรดู านการนวดไทย93 ตารางท่ี 5.17 แสดงความคดิ เหน็ ตอ การมขี อบังคับให ผบู รกิ ารนวดแผนไทย 93 ตารางท่ี 5.18 แสดงขอ มลู การประกอบอาชีพเกี่ยวกับการนวดแผนไทย 94 ตารางท่ี 5.19 แสดงขอ มลู คาตอบแทน 95 ตารางท่ี 5.20 แสดงขอมูลจํานวนชวั่ โมงท่ีใหบรกิ ารนวดแผนไทย 95 ตารางที่ 5.21 แสดงความคดิ เห็นตอความพอใจกับคา ตอบแทนทไ่ี ดร บั 96 ตารางที่ 5.22 แสดงขอ มูลประสบการณทาํ งานของผนู วดแผนไทย 97 ตารางท่ี 5.23 แสดงความคดิ เหน็ ตอแผนการยายถน่ิ ฐานหรือสถานท่ที าํ งาน 97 ตารางท่ี 5.24 แสดงขอมูลตอสาเหตหุ ลกั ทส่ี ําคัญทสี่ ดุ ท่ที าํ ใหม ีแผนทีจ่ ะยา ยถิน่ ฐาน 98 ตารางท่ี 5.25 แสดงขอมูลตอ แนวโนมที่จะเปดกิจการการของตนเอง 98 การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) จ สารบัญภาพ หนา ภาพที่ 1.1 แผนภูมภิ าพการเชื่อมโยงในการทาํ ศกึ ษาวจิ ยั 3 สถานการณแ รงงานนวดไทย ในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 (เชียงใหม ลําพนู ลาํ ปาง แมฮอ งสอน) 15 15 ภาพที่ 2.1 แสดงตวั อยา งทา ทางการนวดแบบ “กด” 16 ภาพที่ 2.2 แสดงตวั อยา งทา ทางการนวดแบบ “คลงึ ” 17 ภาพท่ี 2.3 แสดงตวั อยางทา ทางการนวดแบบ “บบี ” 17 ภาพที่ 2.4 แสดงตวั อยา งทา ทางการนวดแบบ “ดึง” 18 ภาพท่ี 2.5 แสดงตวั อยางทา ทางการนวดแบบ “บดิ ” 18 ภาพท่ี 2.6 แสดงตวั อยางทา ทางการนวดแบบ “ดดั ” 28 ภาพท่ี 2.7 แสดงตวั อยางทา ทางการนวดแบบ “สับ” 44 ภาพท่ี 2.8 แสดงรปู พระเจดยี แหง สขุ ภาพ 45 ภาพท่ี 4.1 แผนทแี่ สดงทต่ี ง้ั และอาณาเขต 47 ภาพที่ 4.2 แสดงเสนทางการทอ งเท่ียวในกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือ 55 ภาพท่ี 4.3 แสดงรายไดจ ากการทองเทยี่ วในกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ภาพท่ี 4.4 แสดงจาํ นวนผปู ระกอบโรคศิลปะสาขาแพทยแ ผนไทยทกุ ประเภท 55 จําแนกตามภมู ภิ าค (พ.ศ. 2550-2548) 61 ภาพท่ี 4.5 แสดงจํานวนผปู ระกอบโรคศิลปะสาขาแพทยแ ผนไทยทุกประเภท 62 73 จําแนกตามเพศ (พ.ศ.2540-2548) 74 ภาพที่ 4.6 แสดงการตอกเสน 74 ภาพที่ 4.7 แสดงการบาํ บดั ดว ยการยา่ํ ขาง 75 ภาพท่ี 4.8 แสดงลกั ษณะการนวดแบบยึด – ดดั 75 ภาพที่ 4.9 แสดงลักษณะการนวดแบบจัดเสน ภาพท่ี 4.10 แสดงลกั ษณะการนวดแบบกดจดุ ภาพท่ี 4.11 แสดงลักษณะการนวดฝา เทา ภาพท่ี 4.12 แสดงลกั ษณะการนวดประคบสมุนไพรสด การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) ฉ สารบญั ภาพ หนา ภาพที่ 4.13 แสดงลกั ษณะการนวดนาํ้ มนั 76 ภาพท่ี 5.1 แสดงแผนภาพสถานการณแ รงงานนวดไทย ในเขตภาคเหนือตอนบน 1 101 ภาพท่ี 5.2 แผนภาพแสดงความเชอ่ื มโยงของผูใหบ ริการนวดแผนไทย 102 กับโรงเรียนสอนนวดแผนไทย สถานประกอบการ และหนว ยงานภาครฐั 103 ภาพที่ 5.3 แสดงความเชอ่ื มโยงของสว นท่เี กยี่ วของตอ แรงงานนวดไทย การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 1 บทที่ 1 บทนํา 1.1 หลักการและเหตผุ ล การนวดแผนไทยเปนภูมิปญญาทองถ่ิน มีความเปนเอกลักษณ วัฒนธรรมไทย และเปนพ้ืนฐานของการนวดเพ่ือสุขภาพในงานบริการสปาซึ่งมีภาพลักษณท่ีดีท้ังใน ระดับประเทศและระดับนานาชาติ ในการดําเนินกิจการสถานบริการนวดปจจุบันในเขต กลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 ครอบคลุมพื้นท่ีของจังหวัดเชียงใหม จังหวัดลําพูน จังหวัดลําปาง และจังหวัดแมฮองสอน มีสถานบริการนวดมากกวา 300 แหง โดยสวน ใหญเปนผูประกอบการภาคเอกชน มีการรวมตัวของโรงเรียนสอนนวดและสถานบริการ เปนเครือขายในกลมุ ชมรม และสมาคมนวดแผนไทย ผใู หบริการท่เี ปน สมาชกิ มปี ระมาณ 3 เทาตัว ความพรอมของบุคลากรดานการบริการท่ีมีอุปนิสัยท่ีสุภาพออนโยน มีจิตใจ พรอมใหบริการ ตลอดจนมีทักษะการนวดที่ดี การดําเนินกิจการมีตนทุนตํ่า ราคา คาบริการไมแพง ทําใหมีกลุมลูกคาเปาหมายหลากหลาย จึงนับวาเปนธุรกิจที่อยูบน พ้นื ฐานการพง่ึ พาตนเอง แมจะประสบปญ หาภาวะวกิ ฤตเศรษฐกจิ ธุรกิจนวดสามารถทํา รายไดประมาณ 500 ลานบาทตอป โดยมีผใู ชบริการประมาณ 200,000 คนตอป ใน จาํ นวนนี้มชี าวตางชาติรอยละ 70 ชาวไทยรอยละ 30 โดยปจ จุบันการนวดแผนไทยเปน ที่นิยมของชาวตางชาติท้ังแถบเอเชีย อเมริกา และยุโรป เม่ือนักทองเที่ยวเหลาน้ีได ทดลองใชบริการแลว ไดเกิดความประทับใจในการนวดแผนไทย ทําใหมีความตองการ เรียนรูวิธีการนวดจนทําใหเกิดธุรกิจโรงเรียนนวดแผนไทยข้ึน สวนใหญจะกระจุกตัวที่ จงั หวัดเชียงใหม นอกจากน้ียังมีการจัดหลักสูตรฝกอบรมเปนชวงๆ จากสถาบันการศึกษา หรือ โครงการสนับสนุนดานอาชีพของภาครัฐ เชน การจัดฝกอบรมของคณะแพทยศาสตร คณะเทคนิคการแพทย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม รวมไปถงึ หนวยงาน อื่นๆ ซ่ึงภาครัฐไดใหความสนใจสนับสนุนมาโดยตลอด ท้ังการสนับสนุนผาน สถาบันการศึกษา หรือผานสํานักงานสาธารณสุขจังหวัด เพื่อสนับสนุนสงเสริมใหอาชีพ การนวดแผนไทยเปนที่ยอมรับและปราศจากบริการแฝง แมที่ผานมาจะมีการจัดอบรม อยางตอเนื่องมาโดยตลอด และมีผูสนใจเขารวมกิจกรรมอยางตอเนื่อง แตยังไมมีการ วเิ คราะหส ถานการณปจจุบนั ในหลายประเด็น อาทิเชน ผูผานการอบรมแลว เขา สูอาชีพ ใหบริการนวดแผนไทยหรือไม เปนผูประกอบการเองหรือเปนพนักงานเอกชน ไดรับ คา ตอบแทนในอัตราเทาใด การพัฒนาฝมือตอเน่ืองหรือไม มีการเคลื่อนยายแรงงานจาก แหลงท่ีอยูเพื่อไปทํางานทั้งในและตางประเทศหรือไม มีความเชื่อมโยงกับโรงเรียนสอน นวด สถานประกอบการหรือหนวยงาน ทเ่ี กีย่ วของอยางไรบาง รวมไปถึงการสํารวจความ ตองการในการพัฒนาองคความรู เปนตน ซึ่งการศึกษาวิจัยคร้ังนี้จะทําใหทราบถึง สถานการณแรงงานนวดไทย ในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 อันประกอบดวย การศกึ ษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 1

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 1 จังหวัดชียงใหม จังหวดั ลําพูน จังหวัดลําปาง และจังหวัดแมฮองสอน เพ่ือเปนฐานขอมูล ในการสนับสนุนสง เสรมิ แรงงานนวดตอไป 1.2 วัตถุประสงค 1. เพ่ือศึกษาปริมาณการเขาสูตลาดบรกิ ารสุขภาพ ภายหลงั ไดรับการอบรมดา น วิชาชีพภูมิปญญาสุขภาพของผูเขารวมหลักสูตรพัฒนาความรูท่ีเกี่ยวของ ใน เขตพนื้ ทจ่ี ังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 2. เพ่ือศึกษาสถานการณตลาดการบริการนวดแผนไทย ในเขตพ้ืนท่ีกลุมจังหวัด ภาคเหนือตอนบน 1 3. เพือ่ ศึกษาสถานการณและปจจัยท่ีมีผลกระทบตอการเคลื่อนยายของแรงงาน ผใู หบริการนวดแผนไทย ในกลุม จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 4. เพ่ือศึกษาความเชื่อมโยงของผูใหบรกิ ารนวดแผนไทย โรงเรียนสอนนวดแผน ไทย สถานประกอบการ และหนวยงานภาครฐั ทที่ าํ หนา ท่ดี แู ล ในประเด็นดา น การพฒั นาแรงงานนวดแผนไทยในเขตพ้นื ที่กลมุ จังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 1.3 ขอบเขตการศกึ ษา 1.3.1 ขอบเขตดานพนื้ ที่ การศึกษาวิจัยครั้งนี้ ไดกําหนดพื้นท่ีทําการศึกษาวิจัยในเขตพ้ืนที่กลุม จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 ประกอบดวย จงั หวัดเชียงใหม จังหวัดลําพูน จังหวัด ลําปาง และจังหวดั แมฮอ งสอน 1.3.2 ขอบเขตเนอื้ หา การศึกษาครั้งนี้ เนนศึกษาถึงปริมาณการเขาสูตลาดบริการสุขภาพ ภายหลังไดรับการอบรมดานวิชาชีพภูมิปญญาสุขภาพของผูเขารวมอบรม หลักสูตรพัฒนาความรูที่เกี่ยวของ รวมถึงสถานการณตลาดการบริการนวดแผน ไทย สถานการณและปจจัยที่มีกระทบตอการเคล่ือนยายของแรงงานผูใหบริการ นวดแผนไทยและศึกษาความเช่อื มโยงของผูใหบริการนวดแผนไทย โรงเรียนสอน นวดแผนไทย สถานประกอบการ และหนวยงานภาครัฐท่ีดูแล ในประเด็นดาน การพฒั นาแรงงานนวดแผนไทยในเขตพ้นื ท่ีกลุมจังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1 1.3.3 ขอบเขตประชากร กลุมตัวอยา งในการศึกษา คร้ังน้ี ไดแก 1. ผูผานการอบรมเกย่ี วกบั ภูมิปญญาสขุ ภาพรวมถึงผใู หบรกิ ารในกจิ การ บริการสุขภาพดวยภมู ิปญ ญาสุขภาพ 2. ผูประกอบการที่เกย่ี วขอ งกับการบริการสขุ ภาพดวยภมู ิปญ ญาสขุ ภาพ 3. สถาบันที่เก่ยี วขอ งกับการสอนภมู ปิ ญญาสขุ ภาพ การศกึ ษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 2

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 1 4. หนวยงานภาครัฐท่ีเก่ียวของโดยตรงตอการกํากับดูแลธุรกิจบริการ สุขภาพ 1.4 วธิ กี ารศกึ ษาวจิ ัย ในการทําการศกึ ษาวิจยั สถานการณแรงงานนวดไทย ในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือ ตอนบน 1 (เชียงใหม ลําพูน ลําปาง แมฮองสอน) ใชแบบสอบถาม (Questionnaires) ในการเก็บรวบรวมขอมูล จากผูใหบริการนวดไทย และการสัมภาษณผูที่เกี่ยวของกับ แรงงานนวดไทย แบงออกเปน 4 กลมุ ไดแก 1) หนว ยงานภาครัฐทใี่ หการสนบั สนุนการพัฒนาและดแู ลแรงงานนวดไทย 2) หนว ยงาน สถาบนั การศึกษา ที่มกี ารเปด สอนหลักสตู รเก่ยี วกับการนวดไทย 3) สถานประกอบการดา นภูมิปญญาสุขภาพ และ 4) ผูใชบริการนวดแผนไทย ในเขตพื้นที่กลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 ซึ่ง ผศู ึกษาไดด าํ เนินการตามระเบยี บวิธวี จิ ยั ดงั นี้ สถาบัน การศกึ ษา สถาบนั แรงงานนวด หนว ยงาน ประกอบการ แผนไทย ภาครัฐ ผูใ ชบริการ ภาพท่ี 1.1 แผนภมู ภิ าพการเชือ่ มโยงในการทําศกึ ษาวจิ ยั สถานการณแ รงงานนวดไทย ใน เขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 (เชียงใหม ลาํ พนู ลาํ ปาง แมฮอ งสอน) การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 3

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 1 1.4.1 การเก็บรวบรวมขอ มลู จะดาํ เนินการเก็บจากแหลง ขอ มูล 2 แหลง ไดแ ก 1. แหลงขอมูลปฐมภูมิ เปนขอมูลที่ไดรับจากการเก็บขอมูลภาคสนาม โดยใช แบบสอบถามและการสัมภาษณ 2. แหลงขอมูลทุติยภูมิ เปนขอมูลที่ไดจากการคนควา รวบรวมจากเอกสาร และงานวิจัยตางๆ 1.4.2 ประชากร และกลุมตวั อยา งการศึกษา 1. ประชากรท่ีใชในการศึกษาวิจัยคร้ังนี้ คือ แรงงานนวดไทย ผูผานการอบรม การนวดแผนไทย รวมถึงผูท่ีเกี่ยวของกับแรงงานนวดไทย ท้ัง 4 กลุม ท่ี กลาวมาขา งตน 2. การกําหนดกลุมตัวอยางในการแจกแบบสอบถาม ประชากรท่ีจะ ทําการศึกษา คือ ผูใหบริการนวดไทยในกลุมภาคเหนือตอนบน 1 ซ่ึงไม สามารถรวบรวมจาํ นวนผใู หบริการนวดไทยได ดงั น้ัน จึงกําหนดขนาดกลุม ตัวอยางตามตารางของทาโร ยามาเน (จกั รกฤษณ สาํ ราญใจ, 2544 ) ณ ระดับความเชื่อม่ันท่ี 95% คือ 400 คน และใชการสุมตัวอยางแบบ สะดวก (Convenient Sampling) 3. การกําหนดกลุมตัวอยางในการสัมภาษณผูที่เกี่ยวของกับแรงงานไทยแบง ออกเปน 4 กลุม ไดแก 3.1 หนวยงานภาครัฐท่ีใหการสนับสนุนพัฒนาและดูแลแรงงานนวดไทย ไดแก สํานกั งานสาธารณสุข สํานักงานพัฒนาฝมือแรงงานจังหวดั ใน กลุมภาคเหนอื ตอนบน 1 เปน ตน 3.2 หนวยงานสถาบันการศึกษา ที่มีการเปดสอนหลักสูตรเก่ียวกับการ นวดไทย ไดแก โรงเรียนสอนนวดในพ้ืนที่ สถาบันการศึกษาท่ีเปด สอนนวด เปน ตน 3.3 สถานประกอบการดานภูมิปญญาสุขภาพ ไดแก รานใหบริการนวด แผนไทย สปาและหนว ยบรกิ ารนวดท่ไี ดรบั การสนับสนุนจากภาครัฐ 3.4 ผูใชบริการนวดแผนไทย ในเขตพน้ื ท่กี ลุมจังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 1.5 การวเิ คราะหข อ มูล ในการศึกษาวิจัยในคร้งั น้ีเปนการศึกษาวิจัยเชิงปริมาณ โดยใชการเก็บขอมูลดวย การเก็บแบบสอบถาม และการสมั ภาษณ การวิเคราะหขอมูลแบบสอบถามใชโปรแกรม การประมวลผลสําเร็จรูปเพ่ือการวิจัยดานสังคมศาสตร (SPSS) โดยมีสถิติในการ วเิ คราะห ไดแก การคํานวณหาคา ความถี่ รอยละ และคา เฉลี่ย การวเิ คราะหขอมูลการ สัมภาษณ ใชก ารวเิ คราะหเชงิ บรรยายแลว สรปุ ประเดน็ การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 4

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 บทท่ี 2 แนวคดิ ทฤษฎี เอกสารและงานวิจยั ทเ่ี ก่ียวของ การศึกษาสถานการณธุรกิจสุขภาพแรงงานนวดไทย ในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือ ตอนบน 1 ในครั้งนี้ ไดนําแนวคิด และวรรณกรรมท่ีเก่ียวของมาใชประกอบในการศึกษา ดังนี้ 2.1 แนวคิดและทฤษฎที เ่ี กย่ี วขอ ง 2.1.1 แนวคิดเกยี่ วกับการนวดไทย (Thai Massage) ในสวนนี้ จะกลาวถึงเนื้อหาในสวนของ ประวัติและการพัฒนาของการ นวดไทย ประเภทของการนวด ศาสตรและศิลปการนวดไทย และ คุณคาของ การนวดไทย มีรายละเอียดดังนี้ 2.1.1.1 ประวัตแิ ละการพฒั นาการของการนวดไทย1 การนวดไทยเปนศาสตรและศิลปในการรักษา การดูแล สุขภาพ ของชนชาติที่สืบทอดกันมาชานานจากการสั่งสม ประสบการณจากรุนหน่ึงไปสูคนอีกรุนหนึ่ง จนมีหลักการในการ ปฏิบตั ทิ ม่ี ีเอกลักษณเ ฉพาะตวั และพัฒนามาเปนลําดับ แพทยหญิงเพ็ญนภา ทรัพยเจริญ อดีตรองอธิบดีกรมพัฒนา การแพทยแผนไทยและแพทยทางเลือกเปนผูท่ีมีบาทบาทสําคัญย่ิง ในการฟนฟูและพัฒนาภูมิปญญาการแพทยแผนไทยจนกระทั่ง ปจ จุบันเปนท่ียอมรบั และแพรไ ปสสู ากล ไดก ลาวถึงความเปน มาของ การนวดในสารคดีพิเศษ นวดแผนไทย สัมผัสโบราณในยุคแหง ความเร็ว วา สามารถอธิบายเร่ืองความเปนมาของการนวดไทยไดทั้ง จากหลักคิดทางมนุษยวิทยาและจากหลักฐานทางประวัติศาสตร หากวเิ คราะหดวยหลกั คดิ ทางมนุษยวิทยา อธบิ ายไดวาการนวดไทย มีนานแลว จากการรูจักใชมือกระทําบนรางกาย เม่ือไมสบาย ปวด เมื่อย ก็พยายามชวยเหลือตนเองดวยการใชมือ อาจ ทุบ นวด เคน คลึง หรือดว ยรูปแบบอื่นๆ ซง่ึ เปนเรอื่ งธรรมชาติของมนษุ ยท ั่วโลกไม วาจะเผาพันธุใดหรืออยูถ่ินไหน แตส่ิงท่ีแตกตางกันคือศาสตรและ ศลิ ปของการนวด กลา วคือ ทา นวดของแตล ะชนชาตกิ ็จะแตกตา งกนั ออกไป อยางกรณนี วดของไทยก็มหี ลกั การนวดเฉพาะ 1 กญั จนา ดวี ิเศษและคณะฯ. คูมืออบรมการนวดไทย.สถาบันสงเสรมิ การแพทยแ ผนไทย .2544 การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 5

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 อี ก แ น ว ห น่ึ งวิเค ร าะ ห จ าก เอ ก ส าร ห ลั ก ฐ าน ท าง ประวัติศาสตรท่ีมีการอางอิงหลักฐาน ที่เกาแกที่สุดก็คือ ศิลาจารึก สมัยสุโขทัย ที่ขุดพบที่ปามะมวง จังหวัดสุโขทัย ประมาณ พ.ศ. 1900 มีการจารึกเก่ยี วกับการรกั ษาโรคดวยการนวด อยางไรกต็ าม ไดมีการถกเถียงกันถึงหลักฐานชิ้นนี้ เพราะไมเคยมีใครเห็นตัวศิลา จารึก เพียงแตมคี นรุนเกา สืบคน เอาไวและเลาสกู นั มา สําหรับหลักฐานหรือเอกสารท่ีชัดเจนเกี่ยวกับหมอนวดและ การนวดแผนโบราณ พบครั้งแรกสมัยกรุงศรีอยุธยาตั้งแตรัชสมัย สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถที่มีการสถาปนาระบบการแพทยแผน ไทยขึ้นเมื่อป พ.ศ. 1998 โดยแบงงานสาธารณสุขออกเปน 7 กรม ซึ่งมกี รมหมอนวดเปน หนง่ึ ในนัน้ และในการจัดทาํ ทําเนยี บตําแหนง และศักดินาของขาราชการพลเรือน ตามหนังสือกฎหมายตราสาม ดวงเลม 1 ไดจ ัดศกั ดินาของหมอหลวงและหมอนวดไว ดงั น้ี “หลวงราชรักษา เจากรมหมอนวดขวา และหลวงราโช เจากรมหมอนวดซาย นาดล 1,600 ไร ขุนภักดีองคและขุนองค รกั ษา ปลักกรมขวาและซาย นาดล 800 ไร หมื่นแกววรเลือก หมื่น วาโยวาด และหมนื่ วาโยชยั นาดล 800 ไร “ ในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช (ครองราชยระหวาง พ.ศ. 2199-2231) ปรากฏหลักฐานเปนจดหมายเหตุของราชทูต ลาลูแบร ประเทศฝรั่งเศส ท่ีบันทึกเรื่องหมอนวดไทยในแผนดิน สยามมีความวา “ในกรุงสยามนั้นถา ใครปวยไขลงก็จะเริ่มใหยืดเสน ยืดสาย โดยมีผูใหความรูความชํานาญทางดานน้ีข้ึนไปแลวใชเทา เหยียบ” และ “ถาไมมีใครปวยในกรุงสยามก็จะใชหมอนวดบีบขยํา ไปท่ัวเน้ือท่ัวตัวบางทีก็เดิน เอาเทาเหยียบๆ บนกาย หรือ “ กลาว กันวามีหญิงมีครรภมักใชใหเด็กเหยียบเพื่อใหคลอดบุตรงายไมพัก เจบ็ ปวดมาก” ส มั ย รั ต น โ ก สิ น ท ร ป ร า ก ฏ ห ลั ก ฐ า น เรื่ อ ง น ว ด อี ก ค ร้ั ง ใ น พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช (รัชกาลที่ 1) พระองคทรงยายราชธานีจากฝงธนนบุรีมาฝงนครหลวงและทรง ปฏิสังขรณวัดโพธารามข้ึนเปนอารามหลวง ใหชื่อวาวัดพระเชตุพน วิมลมังคลาราม (วัดโพธ์ิ) และไดมีรับส่ังใหสืบเสาะรวบรวมตํารายา สมุนไพร ตํารานวด และทาฤษีดัดตน และนํามาแสดงไวตามศาลา รายของวดั โพธิ์ เพ่อื ใหค นทวั่ ไปสามารถเขามาศกึ ษาหาความรู รัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 3) พ.ศ. 2375 ทรงประสงคใหวัดโพธิ์เปนมหาวิทยาลัยของ การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 6

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 ประชาชน ทรงใหเลือกสรรและปรับปรุงเน้ือหาตํารายาสมุนไพร ทรงโปรดใหปนรูปฤาษีดัดตนซ่ึงเปนรูปหลอดวยสังกะสีผสมดีบุก เพิ่มเติมจนครบ 80 ทา พรอมโปรดใหเขียนอธิบายทาแตละทาวา โรคอะไร และมีการจารึกสรรพวิชาการนวดไทยลงบนแผนหินออน 60 ภาพ แสดงถงึ จุดนวดอยางละเอยี ด ประดบั บนผนงั ศาลาและบน เสาภายในวดั โพธ์ิ ความรูการแพทยแผนไทยที่วัดพระเชตุพนฯ ประกอบดวย ตํารายาและตําราที่เกยี่ วกับการนวด สามารถสรุปแบงเปนหมวดหมู ครา วๆ ไดด ังนี้ 1. วิชาบรหิ ารรางกาย (ฤาษดี ัดตน) การบริหารรางกาย หรือ การดัดตนระงับความเมื่อย ขบมีการปนฤาษีดัดตนในทา ตางๆ สรางมาแตคร้ังพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา จุฬาโลกมหาราชแตเปล่ียนมาเปนฤาษีหลอดีบุกจํานวน 80 ทา และมีโคลงส่ีอธบิ ายประกอบครบทุกรปู 2. วิชาเวชศาสตร เรียกวา ตําราอาจารยเอ่ียม ศึกษาโรคภัย ไขเจ็บตามทฤษฎีการแพทยแผนไทย มีการแยกสมุฎฐาน ของโรคตางๆ ไดแก ธาตุท้ัง 4 สมุฎฐานของโรคซึ่ง เก่ียวพันกับที่อยู อาศัย ฤดูกาล วัน เวลา รวมถึงสาเหตุ ของอาห าร การดูลักษณ ะอาการของไขและการ วินิจฉัยโรคการใชยาบําบดั โรค ซ่งึ แตละโรคกจ็ ะมีตาํ รายา ใหเลือกใชหลายขนาน เม่ือนับรวมท้ังหมดแลวมีกวา 1,128 ขนาน 3. วิชาเภสัช วาดวยสรรพคุณของเคร่ืองสมุนไพรและ เครื่องเทศแตละชนิด วาสวนไดมีสรรพคุณในการ บําบดั รักษาโรคได จํานวนกวา 113 ชนดิ 4. วิชาแผนนวด หรือวิชาหัตถศาสตร ในจารึกมีแผนภูมิภาพ โครงสรางรางกายมนุษยแสดงที่ต้ังของประสาทการนวด 14 ภาพ และเก่ียวกับการนวดแกขัดยอก แกเม่ือยและ โรคตา งๆ 60 ภาพ สมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 4) จากหลักฐานการแบงสวนราชการสมัยรัตนโกสินทร ยังพบวามีกรม หมอนวด เชนเดียวกับสมัยอยุธยา และพระองคทรงใหหมอยานวด ถวายการรกั ษาความเจบ็ ปวดยามทรงพระประชวรดวย การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 7

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 สมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยหู ัว (รัชกาลท่ี 5) พระองคทรงโปรดการนวด ยามเสด็จประพาสแหงใดจะตองมีหมอ นวดถวายงานนวดทุกครั้ง พระองคทรงโปรดใหมีการชําระพระ คัมภีรแพทยท้ังหมดใหถูกตอง และในป พ.ศ.แพทยท้ังหมดให ถกู ตอง และในป พ.ศ. 2449 กรมหม่ืนภูบดีราชหฤทัย กรม หมน่ื อกั ษรสาสนโสภณและหลวงสารประเสริฐไดช ําระตําราการนวด ไทยและเขียนตําราฉบับนว้ี า “ตาํ ราแผนนวดฉบับหลวง” ใชเรยี กกัน ในหมูแพทยหลวงหรือแพทยในพระราชสํานัก นอกจากน้ีทรงพระ กรุณาโปรกเกลา ใหจัดต้ัง “ศิริราชพยาบาล” เปนโรงเรียนแหงแรก ในประเทศไทยจัดการเรียนและการรักษาพยาบาลดวยการแพทย แผนไทยและการแพทยตะวันตกรวมกนั หลังจากน้ันอิทธิพลของการแพทยตะวันตกไดเพิ่มข้ึนเรื่อยๆ ในสังคมไทยและมีสวนสําคัญท่ีสรางความผันผวนตอวงการแพทย แผนไทย ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 6) ทรงใหยกเลิกการสอนวิชาการแพทยแผนไทย และดวยสภาพ เศรษฐกิจที่ฝดเคืองทําใหรัฐบาลมีงบประมาณจํานวนจํากัด กรม แพทยหลวงถูกยุบ หมอหลวงท่ีเคยรับราชการอยูตองออกมา ประกอบอาชพี สวนตวั การนวดจงึ คอ ยๆ หมดบทบาทจากราชสาํ นัก สวนหมอนวดแบบชาวบานก็ยังคงไดรับความนิยมอยู อยางไรก็ดี พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวโปรดเกลาฯ โปรดใหตรา พระราชบัญญัตกิ ารแพทย พ.ศ. 2466 และยงั คงระบุการนวดอยใู น นิยามของโรคศิลปะ ในรัชกาลสมัยพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอนันทมหิดล (รชั กาลที่ 8) มี พ.ร.บ. ควบคุมการประกอบโรคศิลปะ พ.ศ. 2479 เกิดข้ึน เปนชวงเวลาที่อาจารยเสรัชย ต้ังตรงจิตร ผูอํานวยการ โรงเรยี นแพทยแผนโบราณวดั พระเชตุพนฯ (วัดโพธ)ิ์ เรียกวา เปนยุค มืดของการแพทยแผนไทย – การนวด เนื่องจากหมอนวดและแพทย แผนไทยตองไปสอบใบประกอบโรคศิลปะเพื่อประกอบอาชีพ ทวา ความรูแพทยแผนไทยหรือแพทยพนื้ บานเหลา น้ันสบื ทอดความรูกัน มาในครอบครัว อาจโดยการทองจํา เมื่อตองไปสอบเปนระบบจึง สอบไมผ าน ถงึ กบั ตอ งเลกิ อาชีพหรอื ทาํ ลายตําราเพราะกลัวทางการ มาจับตัวเพราะกลายเปน หมอเถอ่ื น ผนวกกับในชวงหลังสงครามโลกคร้ังที่ 2 ทหารอเมริกันเขา มาในประเทศไทยจํานวนมากคํานวณวาหมอนวดถูกนําไปใชเพื่อ การคาประเวณีแอบแฝงทําใหภาพลักษณของการนวดไทยเสื่อมเสีย ลงไป การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1 8

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ในรัชกาลปจจุบัน เม่ือ ป พ.ศ. 2494 พระบาทสมเด็จพระ เจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลท่ี 9) เสด็จพระราชดําเนินวัด พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธ)ิ์ คร้ังน้ันไดปรารภวาวัดพระเชตุ พนฯ เปนแหลงรวบรวมตําราแพทยแผนไทยอยแู ลว เหตุไดไมจดั ให มีโรงเรียนสอนการแพทยแผนไทยในวิชาเวชกรรม ผดุงครรภ เภสัช กรรม และหัตถเวช ทําใหคณะกรรมการวัดพระเชตพุ นฯ พรอมดวย ผทู รงคณุ วฒุ ิทางดา นการแพทยแ ผนไทยท่ีหลงเหลืออยู ไดส นองพระ ราชปรารภจัดทําหลักสูตรโรงเรียนแพทยแผนโบราณข้ึนในนาม โรงเรยี นแพทยแผนโบราณแหงประเทศไทย ไดเ ปดสอนเปน แหง แรก ที่วดั พระเชตุพนฯ โดยแบง ออกเปน 3 หลักสูตร คอื เวชกรรม เภสชั กรรม และหัตถเวชกรรม ตอมาไดมีการขยายตัวไปทั่วประเทศใน นามของสมาคมแทพยแผนโบราณ ซ่ึงเปนงานฟนฟูการแพทยของ เอกชน พ.ศ. 2498 อาจารยปรีดา ตั้งตรงจิตร ไดกอตั้งโรงเรียน แพทยแผนโบราณวัดพระเชตุพนฯ (วัดโพธ์ิ) ขึ้นและเปดสอนและ ใหบ รกิ ารนวดแผนไทยในป พ.ศ. 2505 ถอื เปน โรงเรยี นเอกชนแหง แรกท่ีทาํ การสอนเร่อื งการนวดไทยอยา งเปน ทางการ พ.ศ. 2500 มีการกอต้ังสมาคมโรงเรียนแพทยแผนโบราณ ขึ้นท่ีวัดโพธ์ิ กรุงเทพฯ นับแตนั้นมาสมาคมตางๆ ก็ไดแตกสาขา ออกไปทั้งในกรุงเทพและตา งจงั หวดั พ.ศ. 2525 ศาสตราจารยนายแพทยอวย เกตสุ ิงห ไดกอต้ัง มูลนิธิฟนฟูสงเสริมการแพทยแผนไทยเดิมและเปดโรงเรยี นเพื่อสอน การแพทยแผนไทยขึ้น เพื่อสอนการนวดแบบราชสํานัก ซึ่งขณะน้ัน เรียกวา โรงเรียนอายุรเวทวิทยาลัย (ชีวโกมารภัจจ) และในป พ.ศ. 2545 หนวยงานทั้งหมดไดยายมาสังกัดคณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล เรียกวาการแพทย แผนประยุกต พ.ศ. 2530 โครงการฟนฟูนวดไทย มูลนิธิสาธารณสุขกับ การพัฒนา เรียกรองใหเพ่ิมสาขาการนวดไทยในการประกอบโรค ศิลปะแผนโบราณ แตกระทรวงสาธารณะสุขตีความวาการนวดไทย เพ่ือการรักษาโรคเปนการประกอบโรคศิลปะแผนโบราณ สาขาเวช กรรม พ.ศ. 2532 การแพทยแ ผนไทยไดเ ขา สรู ะบบราชการอกี คร้งั โดยกระทรวงสาธารณสุขไดจัดตั้งศูนยการประสานงานการแพทย และเภสัชกรรมแผนไทยขึ้นเปนองคการประสานงานการพัฒนา การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 9

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 แพทยแผนไทย กระทงั่ เปนทม่ี าของการจัดต้งั สถาบันการแพทยแผน ไทยข้ึนในป พ.ศ. 2536 สังกดั กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. 2541 กระทรวงสาธารณสขุ ไดแ ตง ต้งั อนกุ รรมการดาน นวดแผนโบราณ เพ่ือเตรยี มการใหการนวดไทยเปน การประกอบโรค ศิลปะการแพทยแผนไทยประเภทหนึ่ง ตามพระราชบัญญัติการ ประกอบโรคศิลปะฉบับใหม พ.ศ. 2542 โปรดเกลาฯ ใหตรา พ.ร.บ.การประกอบโรค ศิลปะ พ.ศ. 2542 ซึ่งมีเนื้อหาที่เอื้อตอการพัฒนาการแพทยแผน ไทย – การนวดมากข้นึ พ.ศ. 2544 มีประกาศกระทรวงสาธารณสุขเรื่องการเพ่ิม ประเภทการนวดในสาขาการแพทยแผนไทย ทําใหการนวดไทยเปน ประเภทหน่ึงของการประกอบโรคศิลปะสาขาการแพทยแผนไทย มี การข้ึนทะเบียนและรับใบอนุญาตเปนผูประกอบโรคศิลปะสาขา การแพทยแ ผนไทยประเภทการนวดไทย 2.1.1.2 ประเภทของการนวด2 สามารถจําแนกได 2 ประเภท คือการนวดแบบราชสํานัก และการนวดแบบเชลยศกั ด์ิ 1) การนวดไทยแบบราชสํานกั หมายถึง การนวดที่ใชเพียงมือและนิ้วในการนวดจุด เทาน้ัน กลาวกันวาเปนรูปแบบการนวดสําหรับกษัตริยและ เจานายผูใหญในราชสํานกั มาแตโบราณ จงึ มีลกั ษณะเรียบรอย สํารวมและสวยงาม และเน่ืองจากเปน การนวดทเ่ี นน การลงของ น้ําหนกั ตามจุดตางๆ ของรา งกาย ฉะนั้น หากผูน วดฝกฝนจนมี ความชํานาญแลวกจ็ ะสามารถเปน การนวดรกั ษาโรคได การนวดไทยแบบราชสํานักนี้ ไดรับการพัฒนาและสืบ ทอดมา โดยอายุรเวทวิทยาลัย เม่ือคร้ังศาสตราจารย นายแพทยอวย เกตสุ งิ ห ไดก อตัง้ โรงเรยี นอายุรเวชวทิ ยาลัยขึ้น ในป พ.ศ. 2525 เพ่ือผลิตแพทยแผนไทยประยุกต โดยทา นได เชิญอาจารยณรงคสักข บญุ รตั นหิรัญ ผูเชยี่ วชาญนวดแผนไทย แบบราชสํานัก มาสอนวิชานวดใหแกโรงเรียนอายุรเวท วิทยาลัย ตั้งแตยุคเริ่มตน กระท่ังป พ.ศ. 2545 โรงเรียน อายุรเวทวิทยาลัยถูกนําเขาเขาไปอยูในการดูแลของคณะ แพทยศาสตรศิริราชพยาบาล และมีการปรับปรุงหลักสูตรจาก ระดับอนุปริญญาตรีไปเปนปริญญาตรี สาขาการแพทยไทย 2 มูลนธิ กิ ารแพทยแผนไทยพฒั นา. คูม อื การนวดไทยแบบเฉลยศักด.์ิ 2537.หนา 14. การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 10

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 ประยุกต โดยหลักสูตรนี้มีการสอนท้ังวิชาพื้นฐานดาน วิทยาศาสตรการแพทย เชน กายวิภาคศาสตร สรีรวิทยา ชีวเคมี พยาธิวิทยา รวมกับวิชาดานแพทยแผนไทย ไดแก เภสชั กรรม เวชกรรม รวมทงั้ นวดแผนไทยแบบราชสํานัก (หตั ถ เวชกรรม) อาจารยฉัตรชัย ทิพยจันทร ศิษยเกาท่ีจบจากโรงเรียน อายุรเวทวิทยาลัย ปจจุบันเปนหมอนวดสายราชสํานักท่ีเปด คลีนิคนวดรักษาผูปวย เปนผูเชี่ยวชาญการแพทยแผนไทย ประจําสถานพยาบาลแพทยแผนไทยประยุกต คณะแพทย ศาสตรศิริราชพยาบาล และเปนผูสอนวิชาหัตถเวชกรรมใหแก นักศึกษาหลักสูตรแพทยแผนไทยบัณฑิต และเปนอาจารย พิ เศ ษ ข อ ง ค ณ ะ แ พ ท ย แ ผ น ต ะ วั น อ อ ก ม ห า วิ ท ย า ลั ย รั ง สิ ต กลา วถึงการนวดราชสํานักไว ดงั นี้ การนวดแบบราชสํานัก มีกฎระเบียบแบบแผน คอื ตอง เดินเขาเขาหาคนไข (ผูถูกนวด) ขณะท่ีการนวดตองมี ระยะหางระหวางหมอนวดกับผูถูกนวด ตองไมกมหนามาก เกินไป เพราะโบราณถอื วาหามหายใจรดพระวรกาย (เจานาย) เปนกฎระเบียบของราชสํานัก สิ่งท่ีสําคัญคือการนวดใชมือ อยางเดียว โดยใชนว้ิ กดเปน หลกั ไมม ีการใชเทา เขา ศอก การนวดราชสํานักเปนการนวดแบบรักษา โรคที่รักษา ไดดวยการนวด คือโรคท่ีเกิดขึ้นกับพวกขอกระดูก กลามเน้ือ เสนเอน็ เสนประสาท เชน โรคปวดหลัง ปวดคอ ปวดเขา ปวด แขน แตที่พบมากที่สุด คือปวดคอกับปวดหลัง ปจจุบัน กระทรวงสาธารณสุขไดสงเสริมใหการนวดไทยแบบราชสํานัก ใชใ นการบริการสาธารสขุ ของรัฐระดบั ตา งๆ 2) การนวดแผนไทยแบบเฉลยศักด์ิ หรือการนวดแบบชาวบาน หรือ การนวดแบบท่วั ไป หมายถึง การนวดแบบพ้ืนบานท่ีพัฒนามาจากการนวด ชวยเหลือกันเองภายในครอบครัวทําใหเกิดการผอนคลาย กลามเน้ือ และชวยใหรูสึกสุขสบาย โดยใชอวัยวะตางๆ ของ รางกายในการนวด คือ มือ เทา เขา ศอก ทั้งยังมีทายืดตัด รา งกายที่อาจดแู ลว พลกิ แพลง หรือผาดโผน การนวดแบบเฉลย ศักดิ์นี้ไดรับการพัฒนาและสืบทอดจากคนรุนเกามายังคนรุน ใหม โดยการบอกเลา การฝกฝน และมีแบบแผนการนวดตาม วัฒนธรรมทอ งถ่ิน การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 11

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 การนวดไทยแบบเชลยศักด์ิที่มีรูปแบบเห็นไดชัดและมี การสืบทอดตอกันมาในรูปของการเรียนคือที่วัดโพธ์ิ หรือวัด พระเชตุพนวิมลมังคลาราม ซึ่งเปนสถานที่ท่ีไดรวบรวม วิทยาการความรูดานการแพทยแผนไทยและการนวดไทยไว มากมาย ดังนน้ั ยคุ หลังๆ จะไดรจู ักนวดเฉลยศกั ดิ์ ในชอ่ื เรียกวา “นวดวัดโพธ์ิ” การเรียนการสอนนวดแบบเฉลยศักดิ์และรวมไปถึงการ ใหบริการนวดแบบเฉลยศักด์ิเปนการนวดเพื่อสุขภาพยังไมถึง ขนั้ การรักษาโรค ระยะเวลาเรียนมกี ารสอนท่ี 60-150 ชว่ั โมง หากผเู รียนนวดหวงั ใชเพื่อการรกั ษาจะตองศึกษาเพ่มิ เตมิ อีก ความแตกตาง : การนวดไทยแบบราชสํานักและการ นวดแผนไทยแบบเชลยศักด์ิ 1. การนวดแบบราชสํานัก ผูนวดตองมีกิริยามารยาทท่ี เรียบรอย สุภาพออนนอม เดินเขาเขาหาผูถูกนวด ไมหายใจรดขณะทําการนวด ตองหันไปขางๆ หรือ เงยหนา สวนการนวดแบบเชลยศักดิ์ มิไดคํานึงถึง เหลานี้ 2. การนวดแบบราชสํานัก ผูนวดจะไมเริ่มนวดฝาเทา นอกจากความจําเปนจริงๆ มกั เรม่ิ นวดตง้ั แตห ลังเทา ขึ้นไป สวนการนวดแบบเฉลยศักด์ิเริ่มตนนวดที่ฝา เทา 3. การนวดแบบราชสํานักจะใชเฉพาะนิ้วหัวแมมือและ ปลายน้ิวอื่นๆ ในการนวดเทาน้ัน และไมใชการนวด คลึง แขนจะตองเหยียดตรงเสมอ สวนการนวดแบบ เฉลยศกั ดม์ิ ิไดค าํ นงึ ถงึ ทาทางของแขนวาตรงหรอื งอ 4. การนวดแบบราชสาํ นกั ผูถ กู นวดในทา น่ัง นอนหงาย หรอื นอนตะแคงแตไมใ หถ ูกนวดนอนควํ่าเลย ในการ นวดแบบเฉลยศักดมิ์ กั มีการใหผ ถู ูกนวดนอนคว่าํ ดว ย 5. การนวดแบบราชสํานักไมใชการดัดหรืองอขอ หรือ สวนหน่ึงสวนใดของรางกายดวยกําลังแรงและไมมี การนวดโดยใชเขา ขอศอก ฯลฯ แตการนวดแบบ เฉลยศกั ดิ์ไมงดเวนการปฏิบัติดังกลา วนี้ 6. การนวดแบบราชสํานักตองการทําใหเกิดผลตอ อวัยวะ และเน้ือเยื่อท่ีอยูลึกๆ โดยการเพ่ิมการ ไหลเวียนเลือด และเพ่ิมการทํางานทําใหเกิดอวัยวะ และเน้ือเย่ือท่ีอยูลึกๆ โดยการเพ่ิมการไหลเวียน การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 12

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 เลือด และเพ่ิมการทาํ งานของเสนประสาท จึงทาํ การ กดนวด เสนเลือด และเสนประสาทในการนี้ผูนวด จะตอ งมีความรูทางกายวิภาคศาสตรเ ชิงปฏิบัติอยาง ดีพอควร สําหรับการนวดแบบเชลยศักด์ิหวังผล โดยตรงจากการนวดคลึงเปนครั้งคราวและการกด นวดเปนสวนใหญ เนื่องจากผูนวดบางคนมีความรู ทางกายวิภาคศาสตรไมดีพอจงึ อาจทําใหอาการปวย เดิมกลับเปนมาข้ึนหรืออาจกอใหเกิดอันตรายอยาง อนื่ ได ตารางที่ 2.1 แสดงการเปรยี บเทียบการนวดไทยแบบราชสาํ นกั และ การนวดไทยแบบ เฉลยศกั ด์ิ ขอแตกตา ง การนวดแบบราชสาํ นกั การนวดแบบเฉลยศักดิ์ 1.กริ ยิ ามารยาท เรียบรอยมากเดินเขาเขาหา เปนกันเองกับผูรับบริการ ผูรับบริการ ไมหายใจรด มากกวาบางคราวอาจดูไม ผูรับบริการ หรือเงยหนา สาํ รวมมากนกั มากจนเปนทไ่ี มเ คารพ 2. การเรมิ่ นวด มักเริ่มนวดต้ังแตหลังเทา เริ่มนวดทฝ่ี า เทา ขึ้นไป 3. อวยั วะที่ใชน วด เฉพาะมือ นิ้วหัวแมมือ ใชท้ังมือ ศอก ทอนแขน และปลายน้วิ อื่นๆ เขา สน เทา 4. ทาทางของแขน ตองเหยียดตรงเสมอ ตรงหรอื งอขอ ศอกกไ็ ด 5. การลงนา้ํ หนัก ใชในการกดเทาน้นั มีทงั้ กดและนวดคลึง 6. ทาของรบั บริการ มีทาน่ัง นอนหงาย และ ตามแบบราชสํานัก และมี นอนตะแคงเทานั้น ไมมี ทานอนควํา่ ดว ย ทา นอนควํา่ 7. การดดั ไมใช มีการดัด ดึง ขอตอ หลัง ดว ย 8. ความรูทางกายวิภาค มีความรูอยางดพี อสมควร อาจไมมีความรูดีพอ แต ปจจุบันหลักสูตรท่ีสอนตาม สถาบันตางๆไดสอดแทรก เพ่มิ การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 13

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 2.1.1.3 ศาสตรแ ละศิลปของการนวดไทย3 การนวดเปนการกระทาํ โดยตรงตอ รา งกายของคนเรา ดงั น้ัน การนวดใหเกิดความรูสึกที่ดีจึงจําเปนท่ีจะตองศึกษาทั้งโครงสราง ของรางกายโดยเฉพาะอวัยวะและระบบท่ีเก่ียวของกับการดํารง อริยะบทและการเคล่ือนไหวรางกาย ไดแก กลามเน้ือ เสนเอ็น พังผืด ขอตอกระดูก การไหลเวียนเลือด และระบบประสาท นอกจากนี้ก็ยังตองศึกษาแนวคิดการแพทยแผนไทย จริยธรรมของ หมอนวดไทย เทคนคิ หรอื ขอ พจิ ารณาในการนวด ความรทู ่ีจาํ เปน สาํ หรบั ผูน วด 1. ความรูพนื้ ฐานเกี่ยวกับรางกายของมนุษย 1.1 กายวภิ าคศาสตร เชน o ระบบกระดูก ขอ ตอ กลามเนอื้ o ระบบประสาท ประกอบดวยสมอง ไขสันหลัง และ เสนประสาท o ระบบไหลเวียนของเลือด ประกอบดวยเสนเลือดแดง เสนเลอื ดดํา ตอมและทอ นาํ้ เหลอื ง o ระบบหายใจ ประกอบดวยโพรงจมูก หลอดลม ปอด กระบงั ลม o ระบบยอยอาหาร ประกอบดวยปาก ฟน ล้ิน หลอด อาหาร กระเพาะอาหาร ลําไสเล็ก ลําไสใหญ ตับ ถุง น้ําดี ตับออน o ระบบสืบพันธุ ประกอบดวย รังไข มดลูก ชองคลอด อณั ฑะ ลงึ ค o ระบบตอมไรทอ 1.2 สรีรวิทยา รูหนาท่ีอวัยวะตางๆ ในรางกายวามีหนาที่ อยางไร เชน การทํางานของกลามเนื้อและขอตอ เคลอ่ื นไหวในทิศทางได ภาวะปกตขิ องหวั ใจ ในการสบู ฉีด โลหติ ไปเล้ยี งรางกาย การหายใจเปน อยางไร 1.3 พยาธิวิทยา รูความผิดปกติทั้งรูปราง(กายวิภาคศาสตร) และหนา ที(่ สรีรวทิ ยา) ของกลามเน้อื กระดกู ขอ ตอ หัวใจ ปอด สมอง 3 โกศิล ชัยประสทิ ธกิ ุล. หลกั พน้ื ฐานในการนวดไทย ในสรุปรายงานการประชมุ เชงิ ปฏบิ ัติการ เรอ่ื งการนวดไทยสาํ หรับเจาหนา ท่ีสาธารณสขุ . 2537. หนา 12-15 การศกึ ษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 14

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 2. ความรใู นการคน หาตนเหตุ (สมุฏฐาน) ของโรค 2.1 การซกั ประวัติ เพ่อื การไตถ ามผนู วดเรอ่ื งตา งๆ 2.2. การตรวจรางกาย กอ นลงมือนวด ลักษณะการนวดไทย การกด : มักใชนิ้วหัวแมมือกดลงท่ีสวนของรางกาย เพื่อ ชวยใหกลามเน้ือคลายตัว ใหเลือดถูกขับออกจากหลอดเลือดท่ี บริเวณนัน้ และเม่ือกดแรงกดลงเลือดก็จะพุงมาเลี้ยงบรเิ วณน้ันมาก ขึ้น ทาํ ใหระบบไหลเวียนของเลือดทาํ หนา ท่ีไดด ี ชวยซอมแซมสวนที่ สึกหรอไดรวดเร็วขึ้น ขอเสียของการกด คือ ถากดนานเกินไปหรือ หนักเกนิ ไปจะทําใหหลอดเลือดเปนอันตรายได เชน ทําใหเสนเลือด ฉกี ขาด เกิดรอยชาํ้ เขียวทบ่ี รเิ วณกดน้นั ภาพท่ี 2.1 แสดงตวั อยางทา ทางการนวดแบบ “กด” ทม่ี า : วธิ นี วดแผนโบราณ นวดไหล. [ระบบออนไลน] http://www.9upshop.com/b-31/วิธีนวดแผนโบราณ-นวดไหล. การคลึง : การใชหัวแมมือ น้ิวมือ หรือสนมือออกแรงกดให ลึกถึงกลามเน้ือ ใหเคลื่อนไปมาหรือคลึงเปนลักษณะเปนวงกลม ขอเสียของการคลึงคือการคลึงท่ีรุนแรงมากอาจทําใหเสนเลือดฉีก ขาดหรือถาไปคลึงท่ีเสนประสาทบางแหง ทําใหเกิดความรูสึกเสียว แปลบเสนประสาทอกั เสบได การศึกษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 15

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 ภาพที่ 2.2 แสดงตัวอยางทา ทางการนวดแบบ “คลงึ ” ที่มา : วธิ กี ารนวดแผนโบราณขั้นพน้ื ฐาน-นวดขาและเทา . [ระบบออนไลน] http://www.yesspathailand.com/วธิ ีการนวดแผนโบราณ/วธิ กี ารนวด แผนโบราณขน้ั พืน้ ฐาน-นวดขาและเทา .html การบีบ : การจับกลามเนื้อใหเต็มฝามือแลวออกแรงบีบที่ กลา มเนอ้ื เปนการเพิม่ การไหลเวียนของเลือดมายังกลามเนอ้ื ชวยให หายจากอาการเมื่อยลา การบีบยังชวยลดอาการเกร็งของกลามเน้ือ ไดดวย ขอเสียของการบีบ คือ ถาบีบนวดนานเกินไปอาจทําให กลามเน้ือชา้ํ เพราะเกิดการฉกี ขาดของเสนเลือดภายในกลามเนื้อ ภาพที่ 2.3 แสดงตวั อยา งทา ทางการนวดแบบ “บีบ” ทม่ี า : วธิ นี วดแผนโบราณ นวดไหล. [ระบบออนไลน] http://www.9upshop.com/b-31/วิธนี วดแผนโบราณ-นวดไหล. การดึง : การออกแรงเพ่ือยึดเสนเอ็นของกลามเน้ือหรือ พังผืดของขอตอท่ีหดสั้นเขาไปออกเพื่อใหสวนนั้นทําหนาท่ีได ตามปกติ ในการดึงขอตอมักจะไดยินเสียงส่ันในขอแสดงวาการดึง นั้นไดผลและไมควรดึงตอไปอีก สําหรับกรณีท่ีไมไดยินสียงก็ไม จําเปนตองพยายามทําใหเกิดเสียง ขอเสียการดึงคือ อาจทําใหเสน เอ็นหรอื พงั ผืดทีฉ่ ีกขาดอยแู ลว ขาดมากขน้ึ ดงั นน้ั จึงไมค วรทาํ การดึง เมื่อมีอาการแพลงของขอตอในระยะเร่ิมแรก ตองรอใหหลังการ บาดเจบ็ แลว อยางนอ ย 14 วัน จึงทําการดงึ ได การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 16

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ภาพท่ี 2.4 แสดงตัวอยางทา ทางการนวดแบบ “ดงึ ” ท่มี า : เทคนิควธิ ีการนวดแผนโบราณ-นวดขา. [ระบบออนไลน] http://www.yesspathailand.com/เทคนคิ วธิ กี ารนวดแผนโบราณ/ เทคนิควธิ ีการนวดแผนโบราณ-นวดขา2.html การบิด : การออกแรงเพ่ือหมุนขอตอ หรือกลามเนื้อเสน เอ็นใหยดื ออกทางดานขวาง ขอเสียของการบิด คือ คลายกับขอเสีย การดงึ ภาพที่ 2.5 แสดงตวั อยา งทา ทางการนวดแบบ “บดิ ” ท่มี า : เทคนิควธิ ีการนวดแผนโบราณ-นวดขา. [ระบบออนไลน] http://www.yesspathailand.com/เทคนคิ วิธกี ารนวดแผนโบราณ/ เทคนิควธิ ีการนวดแผนโบราณ-นวดขา2.html การดัด : การออกแรงเพื่อใหขอตอท่ีติดขัดเคลื่อนไหวได ตามปกติ การดัดตองออกแรงมากและคอนขางรุนแรง กอนทําการ ดัดควรจะปรึกษาเปรียบเทียบชวงการเคล่ือนไหวของขอตอท่ีจะทํา การดัดกับขอตอปกติ ปกติจะคํานวณถึงอายุของผูถูกนวดดวย โดย ถือวา เด็กยอ มมีการเคลื่อนไหวของขอ ดกี วาผูใ หญ ขอ เสียของการดดั คือ อาจทําใหกลามเนื้อฉีกขาดได ถาเปนผูถูกนวดไมผอนคลาย กลามเน้ือรอบๆ ขอตอน้ัน หรือกรณีทําการดัดคอในผูสูงอายุซ่ึงมี กระดกู คอ นขางบาง การดัดที่รนุ แรงอาจทําใหกระดูกหักไดในผูปว ย ทเ่ี ปนอัมพาตมกี ลามเนอ้ื ออ นแรงไมควรทาํ การดัดเพราะจะทําใหขอ ตอเคลื่อนออกจากท่ีเดิม หรือกรณีขอเทาแพลงไมควรทําการดัด ทันทอี าจทาํ ใหม ีอาการอกั เสบและปวดมากขน้ึ การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 17

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ภาพท่ี 2.6 แสดงตวั อยางทา ทางการนวดแบบ “ดดั ” ทมี่ า : วธิ กี ารนวดแผนโบราณ. [ระบบออนไลน] http://www.yesspathailand.com/นวดไทย-นวดแผนโบราณ/ วธิ ีการนวดแผนโบราณ.html การตบ การตี การทุบ หรือการสับ : การออกแรงกระตุน กลามเนื้ออยา งเปนจงั หวะ เรามักใชวิธีการเหลา นกี้ ับบรเิ วณหลงั เพ่อื ชวยลดอาการปวดหลัง ปวดคอ หรือชวยในการขับเสมหะเวลาไอ ขอ เสียของการตบตี คือ ทําใหกลามเน้อื ชอกชํ้าและบาดเจ็บได ภาพที่ 2.7 แสดงตัวอยางทา ทางการนวดแบบ “สบั ” ท่ีมา : วธิ ีบํารงุ ปอด. [ระบบออนไลน] blogs.ummthailand.com/?p=1624. การเหยียบ : วิธีที่นิยมข้ึนไปเหยียบหรือเดินบนหลังขอเสีย ของการเหยียบคือเปนทานวดอันตรายมากเพราะทําใหกระดูกสัน หลังหักและอาจทิ่มแทงไขสันหลัง ทําใหเปนอัมพาตได หรือทําให เกิดอนั ตรายตออวัยวะภายใน เชน ตบั ไต เกดิ การบาดเจ็บได การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 18

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 คณุ ธรรมและจริยธรรมของหมอนวดไทย ผูท่ี จะเป น ห ม อน วดท่ี ดีน้ั น มิใชจะมีแตวิชาความรู ความสามารถในการนวดเทานนั้ แตจ ะตอ งเปนผมมอี ัธยาศัยออนโยน กระทําตนใหเขากบั เหตุผลอันควรไมควร ผูเปนหมอนวดจําเปนตอง อบรมฝกกาย วาจา ใจ ใหมีนิสัยอยูทุกโอกาสดวย ซึ่งจะทําใหเปน เคร่ืองมือยึดเหน่ียวใหประพฤติดี ประพฤติชอบ ปฏิบัติในทางท่ี ถูกตอ ง หนจะเปน หนทางนําไปสคู ณุ งามความดที คี่ นท่ัวไปสรรเสริญ ขอควรพิจารณาในการนวด 1. ผูนวดจะตองมีความพรอมทั้งทางรางกายและจิตใจ โดยผูนวด จะตอ งมีสุขภาพหรอื กําลงั ที่จะสามารถออกแรง มีจิตใจท่ีปกติ มี ความรักและความตองการที่จะมุงใหถูกนวดสบายหรือพนจาก ความเจ็บปว ยน้ัน 2. ผูนวดจะตองมีความรูเก่ียวกับรางกายมนุษยพอสมควร เนื่องจากกระทําโดยตรงตอรางกายน้ัน อาจกอใหเกิดอันตราย ตอ อวัยวะตางๆ ได 3. ผูนวดจะตองมีความชํานาญในดา นการนวดพอสมควร โดยตอง หมั่นฝกหัดคนควาและหัดสังเกต แลวนํามาประยุกตใชใหเกิด ความเช่ียวชาญ หากเกิดความสงสัยใหสอบถามแกผูนวดอ่ืนๆที่ มีความชาํ นาญกวา เดิม 4. ตําแหนงที่นวด การนวดน้ัน มุงที่จะใหเกิดความรูสึกของผูถูก นวดดีขึ้น ดังน้ันในขณะท่ีกดนวดใหสังเกตหรือสอบถาม ความรสู ึกของผถู กู นวดตลอดเวลา บริเวณที่มักจะกอ ความรสู กึ ท่ี ดีคอื บรเิ วณตามแนวรอ งของกลา มเนอื้ เปนตน 5. ทาทางในการนวด การนวดท่ีไมทําใหผูนวดเหน่ือย คือ การใช นํา้ หนกั กดไดสะดวก และไมเ กิดความตึงเครยี ด 6. นํ้าหนักท่ีใชนวด การนวดเปนศิลปะอยางหนึ่งเพื่อความพอใจ ของผูถูกนวดความสามารถในการรับแรงกดของแตละคนจะ แตกตางกัน การที่จะรูวาผูใดชอบแรงนวดขนาดไหนน้ัน ตอง สังเกตถึงปฏิบัติกิริยาหรือสอบถาม โดยกดลงไปชาๆ และเพิ่ม นา้ํ หนักกดจนถงึ ถึงแรงหนง่ึ ผปู ว ยจะสึกเจบ็ นัน่ คือความทนทาน ตอ แรงกด 7. ผูนวดจะตองทําการนวดอยางมีสติ มีความระวังอยูเสมอโดยไม กดนวดบริเวณที่อาจเปนอันตราย เชน การนวดชองทองตอง ศึกษาใหรูแจงถึงอวัยวะในชองทองถึงจะนวดใหไดหรือไมนวด ในรายท่มี ีการอกั เสบ มรการตกเลอื ด กระดกู หกั เปนตน การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 19

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 8. ผนู วดจะตองใหการดูแลหลังจากการนวด ถาหากมีรอยช้ํา หรือ เกดิ การระบมจะตองทําการประคบความรอน และใหคําแนะนํา ตอผูถูกนวดในการดูแลตนเองหลังนวดเก่ียวกับการพักการ ทาํ งานของอวัยวะ การบริหารรา งกายเพื่อใหเ กิดความแข็ง การ กินอาหารท่ีถูกหลัก การหลีกเลี่ยงหรืองดพฤติกรรมท่ีอาจ กอ ใหเ กิดความเจ็บปว ย 2.1.1.4 คณุ คาการนวดไทย 1) คณุ คา ตอ สุขภาพ การนวดเปนกระบวนการดูแลสุขภาพและรกั ษาโรคโดย อาศัยการสัมผัสอยางมีหลักการระหวางผูนวด (ผูใหบริการ รักษา) และผถู กู นวด (ผปู วย) การนวดสงผลโดยตรงตอ รางกาย และจิตใจของหมอนวดและผูถูกนวด สําหรับหมอนวดที่มี ทักษะการนวดจะสามารถชวยใหผูปวยมีสุขภาพดีและพนจาก ความทุกขได ทําใหหมอนวดมีความเอิบอ่ิมใจและมีความสุขท่ี เปนผูใหสําหรับผูปวยจะไดรับผลทางกายและทางจิตใจไป พรอมกัน ผลทางกาย คือ การนวดทําใหเกิดการไหลเวียนของ เลือดลมและนํ้าเหลือง กลามเน้ือผอนคลาย เสนคลาย นอกจากน้ันยังมีผลสะทอน ทําใหการทํางานของอวัยวะที่อยู หางออกไปจากบริเวณนวด ซึ่งเดิมมีนอยกลับเพ่ิมข้ึนจนกลบั สู ภาวะปกติ ฉะน้นั ขอบกพรองในการนวดจึงมีมากมาย อาทิเชน ใชรักษาหรือบรรเทาอาการตางๆ เชน อาการตกหมอน ปวด หลัง ปวดไหล ปวดศีรษะ หลังตึง ขอแพลง สะบักจม โรค อัมพาต เปนตน รักษาอาการอาหารไมยอย ทองอืดเฟอ ทองผูก ปวดหลัง เจ็บเอว ปวดเขา ตะคริว ปวดศีรษะนอนไม หลับอาการวิงเวียน นอกจากนั้นใชแกอาการเสื่อมสมรรถภาพ ทางเพศในชาย ประจําเดือนไมมาไมปกติชวยคลายเคียดทาง กายและทางใจ ชวยทําใหขอเคล่ือนที่กลับเขาท่ีได ใชนวดใน การกีฬา ฯลฯ และยังชวยใหส ุขภาพดี นอกจากนีผ้ ูปวยจะรูสึก สดชน่ื กระปกกระเปรา และผอ นคลายจติ ใจไปพรอ มกัน การน วดจะสงผลโดยตรงตอรางกายและจิตใจ ดงั ตอไปน้ี 1. ผลตอระบบไหลเวียนเลอื ด 1.1 การคลึงทําใหเลือดถูกบีบออกไปจากบริเวณ นั้น และมีเลือดใหมมาแทนท่ีชวยในการ ไหลเวยี นของเลือดทน่ี าํ้ เหลือง การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 20

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 1.2 สําหรับการบวม การคลึงทําใหบริเวณนั้นนิ่ม ลงได ทําใหการบวม ลดลง แตในกรณี ทม่ี ีการ อักเสบไมค วรคลงึ แจทาํ ใหบวมมากขึ้นได 1.3 อณุ หภูมเิ พิ่มข้ึนทาํ ใหสวนท่นี วดอนุ ขนึ้ 2. ผลตอ ระบบกลา มเน้อื 2.1 ทําใหกลามเนื้อมีประสิทธิภาพดีข้ึน เนื่องจาก มีเลือดมาเล้ียงมากขนึ้ เหมือนการนวดรา งกาย นกั กฬี ากอ นลงแขงขัน 2.2 ขจัดของเสียในกลามเนื้อไดดีข้ึน ทําให กลามเน้อื เม่ือยลา นอยลง 2.3 ทําใหกลา มเนอ้ื หยอนลง ผอ นคลายความ 2.4 ในรางกายมีพังผืดเกิดภายในกลามเน้ือ การ คลึงจะทําใหพังผืดออนตัวลงทําใหกลามเนื้อมี ความยืดหยนุ ดขี ึน้ และอาการเจบ็ ปวดลดลง 3. ผลตอ ผวิ หนงั 3.1 ทําใหมีการขับของเสียออกมาทางเหง่ือทาง ไขมันและผิวหนัง ชวยทําใหผิวหนังชุมชื้นขึ้น รวมท้ังยังทําใหเลือดมาเลี้ยงผิวหนังมากข้ึน ทาํ ใหผ ิวเตง ตึง 3.2 ยาดูดซึมไดดีข้ึนภายหลังการนวดท่ีนาน พอควร เชน การนวด ดวยยาแกช า้ํ 3.3 การคลึงในรายมีแผลเปน ซ่ึงเกิดจากเนื้อเย่ือ พังผืดงอกแทนผิวหนังเดิม จะชวยใหเลือดไป เล้ียงบริเวณน้ันมากข้ึน ทําใหแผลเปนออนตัว ลงหรือเล็กลงไป 4. ผลตอ ระบบขอ ตอ ทาํ ใหขอตอ เคลอื่ นไหวไดด ีขน้ึ ทําใหร า งกายมี ความคลอ งตวั และยืดหยนุ มากขึน้ 5. ผลตอ ระบบทางเดินอาหาร 5.1 เพิ่มความตึงตัวของระบบทางเดินอาหาร ไดแกกระเพาะอาหารและลําไส 5.2 การบบี ตัวของกระเพาะอาหารและลาํ ไส ทาํ ให เจรญิ อาหาร ทอ งไมอดื ทอ งไมเฟอ การศึกษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 21

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 6. ผลตอจิตใจ 6.1 คลายความเจ็บปวดของรางกายลง ทําใหการ ทํ างาน ของระบ บ ป ระสาท สวน ท่ี ไดรับ ความรูสึกดขี น้ึ 6.2 ชวยใหสุขภาพ จิตใจสดชื่นแจมใส ผอนคลาย ลดความเครียดความกังวล 6 .3 เสริมสรางความสัมพัน ธระห วางบุ คคล ครอบครัว และสงั คม การนวดไทยจึงกอใหเกิดประโยชนตามองคประกอบ ของการมีสุขภาพท่ีดี ท้ัง 4 ดาน คือ ดานการสงเสริมสุขภาพ ดานการปองกันโรค ดานการรักษา และดานการฟนฟู สมรรถภาพ (1) การสรา งเสรมิ สขุ ภาพ หมายถึงการพัฒนาสรางเสริมสุขภาพรางกายและจิตใจ ใหอยูในสภาวะสมบูรณ รูจักการบริโภคอาหารที่ถูกสุขลักษณะ ทอ่ี ยอู าศยั ทเ่ี หมาะสมปราศจากมลภาวะ รจู ักการออกกําลังกาย สม่ําเสมอและสามารถทําการนวดเปนประจํา เพื่อสรางเสริม สมรรถภาพการทํางานของกลามเนื้อและระบบการไหลเวียน เลือด ทําใหเอ็นกลามเน้ือความยืดหยุน และชวยใหการทํางาน ของเน้อื เยื่อหรอื ขอ ตางๆ ดขี น้ึ การนวดเปนประจาํ จงึ เหมอื นกับ ยาอายุวัฒนะ ทําใหสุขภาพสมบรู ณมีอายุยนื ยาว และปราศจาก โรคภัยไขเจบ็ (2) การปองกนั โรค หมายถึงการรูจักเตรียมความพรอมใหกับกลามเนื้อหรือ สวนตางๆ ของรางกายกอนการปฏิบัติงาน เปนการสรางความ คลองตัวหรือยืดหยุน การนวดยังมีการชวยกระตุนภูมิตานทาน ของรางกาย การนวดเพ่ือคลายเอ็นกลามเนื้อ หรือนวดเพ่ือ เตรียมความพรอ มในสวนตางๆ ของรา งกาย (3) การรกั ษา ห ม า ย ถึ ง ก า ร บํ า บั ด ท่ี น อ ก เห นื อ จ า ก ก า ร บํ า บั ด ด ว ย การแพทยปจจุบัน เชนการนวดกดจุดตางๆ การฝงเข็ม เพื่อ บําบดั อาการตางๆ การนวดฝา เทา นวดกลา มเนอื้ หรอื เอ็นขอ ตอ ตางๆ การกดคลึงตามบริเวณท่ีมีอาการเกร็ง หรือที่เรียกวา พังผืดติด เพ่ือชว ยในการเคล่ือนไหวใสวนน้ันๆ ดีขน้ึ ทําใหเลือด การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 22

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ดําออกจากเนื้อเยื่อไดดีข้ึน ลดอาการบวมท่ีปลายมือปลายเทา ลดอาการขอดของเสนเลือด หรือนวดผิวหนังเพ่ือกระตุนการ ไหลเวยี นของเลอื ดบรเิ วณผิวหนัง เปนตน (4) การฟนฟูสมรรถภาพ หมายถึงการนวดเพื่อชวยฟนฟูอาการเกร็ง หรือปรับ สมรรถภาพของระบบไหลเวียนเลือดในบริเวณตางๆ เชน การ นวดคลึงบริเวณแขนขา นอกจากชวยลดอาการปวดแลว ยงั เปน การฟน ฟใู หค นื สูสภาพปกติเรว็ ขึ้น 2) คณุ คาตอ ความสัมพันธท างสงั คม การนวดเพ่ือสขุ ภาพและการนวดเพื่อรักษาความเจ็บปวย ท้ังที่เกิดขึ้นในครอบครัวและในสถานบริการท้ังของเอกชนและ ของรัฐ (โรงพยาบาล/สาธารณสุข) การนวดทุกรูปแบบจะมีสวน สรางความสัมพันธระหวางบุคคล ทําใหเกิดความเขาใจการ ยอมรับและความเห็นอกเห็นใจระหวางกัน นอกจากนี้บางคร้ัง การสนทนาระหวาสงหมอนวดและผูปวย (ผูรับบริการ) ยัง สามารถคลายความกังวลใจและชวยคลี่คลายปญหาชีวิตของ ผูปวยไดอีกดวย นับเปนการชวยสง เสริมความสัมพันธทางสังคม อกี ทางหนง่ึ 2 .1 .2 สั งค ม วิ ท ย า ทั ศ น ภ า พ ก า ร ป ฏิ สั งส ร ร ค สั ญ ลั ก ษ ณ (Symbolic Interactionism) บุคลที่ไดชอ่ื วาเปนผูท่ีใหแนวคิดอันเปนรากฐานของทฤษฎีการปฏิสัง สรรคสัญลกั ษณ กค็ อื George Herbert Mead (1863-1931) นักปรชั ญา สังคมอเมริกัน แหงมหาวิทยาลยั ชิคาโก ชวงป คศ. 1894-1931 อิทธพิ ล ทางความคิดของ Mead ทั้งในดานการศึกษาปรัชญาและการวิเคราะหเชิง จิตวิทยาสังคมไดสงผลทางความคิดแกนักศึกษาสังคมวิทยาจํานวนมากที่เขา ฟงคําบรรยายของเขาและหน่ึงในจํานวนน้ันคือ Herbert Blumer (1900- 1987) ลูกศิษยคนสําคัญ ซ่ึงเปนผูที่ใหช่ือแนวทัศนน้ีวา Symbolic Interactionism และไดชื่อวาเปนผูที่มีบทบาทที่สุดในการรวบรวมและจัด ระเบียบทางความคิดของ Mead อีกทัง้ ยังเปนผูไดขยายแนวความคิดเพ่ิมเติม ออกไปอีกดว ย ดังท่ปี รากฏเปนผลงานทางวิชาการเลม สาํ คญั ท่ชี ่ือ Symbolic Interactionism : Perspective and Method (1969) ในหนังสือ Symbolic Interactionism, Blumer ไดกลาวถึงรากฐาน ท า ง ค ว า ม คิ ด ท่ี สํ า คั ญ ข อ ง แ น ว ท ฤ ษ ฎี ก า ร ป ฏิ สั ง ส ร ร ค สั ญ ลั ก ษ ณ ไ ว ดั ง น้ี (Blumer,1969:2) การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 23

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 1. มนุษยทั้งหลายกระทําตอวัตถุ (Objects) ตางๆ ท้ังที่เปนวัตถุเชิง กายภาพ (physical objects) ทั้งที่เปนคนอ่ืนๆ เปนประเภทของ คน เปนสถาบัน (social Objects) หรือแมแตที่เปนความคิดเชิง อุดมการณ (abstract Objects) จากพื้นฐานของความหมาย (meaning) ที่วัตถุน้ันมีตอพวกเขา ฉะนั้นวัตถุท้ังหลายจึงไมมี ความหมายในตนเอง (Intrinsic meaning) แตความหมายจะถูก นยิ ามและแปรเปลยี่ นไปตามสถานการณ ความหมายจึงมมี ากมาย โดยแตละความหมายกจ็ ะถกู โยงเขาสูการกระทําแบบหนึ่ง 2. ความหมายของสิ่งหรือวัตถุเหลาน้ันเกิดข้ึนภายในกระบวนการ ปฏิสงั สรรคทางสังคม (Social interaction) ระหวา งบคุ คลนน้ั กับ บุคคลอ่ืน ๆ ความหมายจึงมิไดมีอยูภายในวัตถุเหลานั้นและ ความหมายของวตั ถกุ ม็ ไิ ดเ ปนสงิ่ ที่ปรากฏอยใู นความคดิ ของบคุ คล แตละคนเชนกัน หากแตความหมายมีรากฐานอยูในการปฏิสัง สรรคทางสงั คม 3. ความหมายเหลานี้ถูกบุคคลยึดถือ จัดการ ดัดแปลง ผาน กระบวนการตคี วาม (Interpretive process) Blumer (1969:5) ไดขยายความ “กระบวนการตีความ” ไววา กระบวนการตีความน้ีมี 2 ขั้นตอน ขั้นตอนแรกบุคคลในฐานะผูกระทําทาง สังคมจะบงช้ีใหตนเองทราบถึงสิ่งที่ตนกําลังกระทํา น่ันคือบุคคลจะบงชี้ให ตนเองทราบถึงความหมายของสิ่งน้ันเสียกอน จากกระบวนการทางสังคม ภายในตนเอง (internalized social process) ที่บุคคลไดปฏิสังสรรคหรือ สื่อสารกับตนเอง สวนขั้นตอนท่ี 2 ก็คือการตีความ (interpretive) เปน กระบวนการทผี่ กู ระทําจะตอ งเลอื ก ตรวจสอบจัดการ หรอื แมแ ตเปล่ียนแปลง ความหมายไปตามสถานการณท่ีเขากําลังเผชิญ การตีความจึงไมได หมายความถึง การนําเสนอความหมายที่คงท่ีและทิศทางการกระทําของ บุคคลจะตองถูกกําหนดข้ึนโดยอัตโนมัติจากความหมายท่ีคงท่ีซึ่งไดกําหนด เอาไวแลวลวงหนา หากแตความหมายสามารถปรบั เปลี่ยนไดใหมตลอดเวลา ในกระบวนการตีความ ฉะนน้ั ในทัศนะของ Blumer บคุ คลเปล่ียนแปลงการ กระทาํ ไปตามความหมายใหมท ่ตี นเองรบั รูจากการตคี วามตามสถานการณอยู ตลอดเวลา จากขอเสนอเบื้องตนนี้ Blumer นําไปเปนพ้ืนฐานในการอธิบาย ธรรมชาตขิ องสงั คมมนุษย การปฏิสังสรรคท างสังคม และวัตถตุ า งๆ สรุปดังนี้ ธรรมชาติของสังคมมนุษย สังคมมนุษยประกอบดวยมนุษยผูเขารวม การกระทาํ การ (action) การกระทําน้ีประกอบดวยกจิ กรรมท่ีหลากหลายอัน เกิดจากการที่บุคคลกระทําข้ึนมาในขณะที่เผชิญหนากับบุคคลอ่ืนๆ หรือ การศกึ ษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 24

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 สถานการณตางๆ สิงสําคัญท่ีเปนพื้นฐานในการศึกษาสังคมมนุษย คือตอง พจิ ารณาสังคมมนษุ ยใ นแงการกระทาํ รวมกนั ของมนษุ ย (joint action) ทีเ่ ปน ผลจากการประสานการกระทําของแตละบุคคลเขาหากนั จากการทแี่ ตล ะคน ตคี วามและคํานึงถงึ การกระทําของกันและกัน ธรรมชาติของการปฏิสังสรรค การปฏิสังสรรคในสังคมมนุษย ประกอบดวย 2 ลักษณะคือ การปฏิสังสรรคโดยใชสัญลักษณ (symbolic interaction) และการปฏิสังสรรคท่ีไมใชสัญลักษณเก่ียวของกับการ ตคี วามหมาย เพ่ือทําความเขาใจความหมายของการกระทาํ ซึ่งกนั และกัน ซึ่ง การปฏิสังสรรคสวนใหญของมนุษยจะใชในลักษณะน้ี แตมีอยูไมนอยที่มนุษย ทําการปฏิสงั สรรคโดยไมใชสัญลักษณ คือบุคคลโตตอบการกระทาํ ของบคุ คล อ่นื โดยปราศจากการตีความหมายการกระทํา แตเปนการโตตอบโดยทนั ที จึง เปนการสนทนาโดยใชทาทาง (conversation with gestures) ดวยการ เคลอ่ื นไหวรา งกาย/การแสดงออกตา งๆและการเปลง เสียงออกมา เปนตน ธรรมชาติของวัตถุ โลกที่ปรากฏตอมนุษยประกอบไปดวย”วัตถุ” (object) ท่เี ปนผลผลิตจากการปฏิสงั สรรคโ ดยใชส ัญลักษณ วัตถุเหลานี้ไดแก ส่ิงใดก็ตามท่ีถูกบงช้ีถึงอางถึงได เชนวัตถุทางกายภาพที่มนุษยสามารถ มองเหน็ มนุษยค นอื่นๆ สาถาบนั ทางสังคมตางๆ หรือแมวัตถทุ ี่เปน นามธรรม เชน อุดมคติ ความซื่อสัตย เปนตน ธรรมชาติของวัตถุทุกชนิดจึงประกอบไป ดวยความหมายที่มีตอบุคคลท่ีอางถึงวัตถุน้ัน ดังนั้นวัตถุสิ่งหน่ึงก็เลยมี ความหมายที่ตางกันไปสําหรับแตละบุคคลที่มองใหความหมายแกมัน และ เม่ือสภาพแวดลอมประกอบไปดวยวัตถุตางๆ ที่บุคคลไดใหความหมาย แตกตางกันไป โลกของมนุษยจึงเปนโลกแหงความหมาย (meaningful world) กลาวโดยสรุป กรอบแนวคิดนี้ไดใหความสําคัญกับธรรมชาติของ มนษุ ยในฐานะเปนผูกระทาํ ทางสงั คม (actor-action) ตอสิ่งตา งๆ บนพน้ื ฐาน การตคี วามหมายของสิง่ เหลา นน้ั โดยทม่ี องวา ธรรมชาตขิ องโลกเชิงประจักษซ ่งึ ปรากฏในสงั คมมนุษยน้นั ประกอบไปดวยวัตถุที่เปน ผลผลติ ทางสงั คมที่มนษุ ย ไดกระทําการตามความหมายท่ีไดใหไว โดยท่ีกระบวนการนิยามและการ ตีความหมายทไ่ี ดใหไ ว โดยทก่ี ระบวนการนิยามและการตคี วามหมายถูกสรา ง ปรับเปล่ียน เรียนรู/หรือถายทอดใหมไดทามกลางกระบวนการปฏิสังสรรค ทางสงั คมที่ดําเนนิ นอยตู ลอดเวลา การใหความสําคัญระหวางความสัมพันธของความหมาย (Meaning) กับการกระทํา (Action) นักปฏิสังสรรคลักษณจึงมุงเนนการวิเคราะหตีความ ทาํ ความเขาใจตอความหมายในเชิงอัตวิสยั (subjective meaning) ท่ปี จเจก หรือกลุมบุคคลหน่ึงๆ นิยามใหความหมายตอการกระทําทางสังคมของพวก การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1 25

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 เขาภายใตเง่อื นไขสถานการณทางสังคมหน่ึงๆ ที่เกิดขึ้นจริงในชีวิตประจําวัน (พงษสวัสด์ิ ,2538:1) แนวคิดการขดั เกลาทางสังคม และการขดั เกลาทางสังคมในบริบทอาชพี 4 การขัดเกลาทางสังคม เปนแนวคิดท่ีสําคัญในสาขาวิชาสังคมวิทยา โดยหมายถึงกระบวนการเรียนรูบรรทัดฐาน คานิยม ทัศนคติ ทักษะ ความรู และบทบาทที่เหมาะสมกับตําแหนงของบคุ คลภายในกลมุ หรอื สงั คมหน่ึงๆ กระบวนการขัดเกลาทางสังคมมหี นา ทส่ี ําคญั ตอ บคุ คลและสงั คม คอื 1. ทาํ ใหก ลุม สังคม สามารถถายทอดคานยิ ม ขนบธรรมเนียม ความ เชื่อ และสิง่ อนื่ ๆ จากคนรุนหน่งึ ไปยังรุนหนึ่งได ซงึ่ พจิ ารณาแลว ก็ จะพบวาการขัดเกลาทางสังคมเปนกลไกในการผลิตซ้ําทางสังคม และวฒั นธรรม (social and culture reproduction) 2. สมาชิกกลุม ถูกชักนําใหปฏิบัติตามวิถีทางของกลุมอยางสมัครใจ จากการท่ีทําใหบรรทัดฐานและคานิยมตางๆ ของกลุมกลายเปน ทัดฐานและคานิยมของตนเองผานกระบวนการขัดเกลาทางสงั คม การขัดเกลาทางสังคมในมุมน้ี จึงทําหนาที่เสมือนกลไกแหงการ ควบคมุ ทางสังคม (social control) 3. กระบวนการขัดเกลาทางสังคมทําใหบุคคลเกิดความเขาใจใน ธรรมชาติของโครงสรางสังคมและตําแหนงแหงหนของตนเอง ภายในโครงสรางดังกลาวนั้น รวมท้ังความคาดหมายตางๆ ของ ตําแหนงนั้นๆ นั่นคือการขัดเกลาทางสังคมมีรากฐานมาจากการ เรียนรบู ทบาทหนา ที่ 4. กระบวนการอบรมขัดเกลาทางสังคม เก่ียวของกับการกอรูป และ เปลย่ี นแปลงอตั ลักษณ (identity) ของบุคคล ทาํ ใหเ รารวู า เราเคย เปน ใคร เราเปนใคร และจะเปนอยางไร การขัดเกลาทางสังคมในบริบทอาชีพ (Socialization as Occupational Context) กระบวนการขัดเกลาทางสังคมยังมีบทบาทสําคัญโดยเฉพาะอยางยิ่ง เม่อื บุคคลตองเขาสบู ริบทงานอาชีพ ซ่ึงนั่นก็คอื การกาวเขา สูโลกของกลมุ ทาง สังคมอีกรูปแบบหน่ึง ท่ีมีชุดความคิด ความเชื่อ และแบบแผนพฤติกรรม เฉพาะแตล ะอาชีพ กระบวนการขัดเกลาทางสังคมในการเขาสูอาชีพมักเกิดข้ึนดวย รูปแบบท่ตี า งกันออกไปสามารถแบง ไดดังนี้ 4 Michenner and Delamater 1999 : 46 อา งใน ณัฐจรี สวุ รรณภฏั 2545 26 การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 1. Classroom Socialization เปนการอบรมขัดเกลาท่ีเกิดขึ้นในช้ัน เรยี นท่เี ปน ทางการซ่งึ มักจะเปนสว นหนึง่ องคก ารศึกษาในโรงเรยี น เนอ้ื หาของการขัดเกลาจะถกู กําหนดไวลวงหนา และดําเนินไปตาม หลักสูตร ซึ่งมักจะถูกทําใหเปนมาตรฐานเดียวกัน โดยเปนบริบท ในอดุ มคตวิ า ผถู กู ขัดเกลาจะไดร ับขอมูล และทกั ษะทถี่ กู ตอ ง 2. On the job Socialization เปนการอบรมขัดเกลาท่ีเกิดข้ึนใน บริบทของการทํางานจริงๆ ภายใตการแนะนําของเพ่ือนรวมงาน หรือผดู ูแลควบคุม ซ่ึงจะทาํ ใหบ คุ คลสามารถเรยี นรไู ดใ นบริบทจริง ท่พี วกเขาจะตองทาํ งานในทา ยท่สี ุด 3. Experiential Socialization เปนรูปแบบของการขัดเกลาท่ีมี โครงสรางนอยที่สุดซ่ึงเก่ียวของกับการเรียนรูทักษะ และ ความสามารถที่เก่ียวของกับงานที่ไมไดอยูในรูปของการสอน โดยตรง จึงเปนการขัดเกลาท่ีมีลักษณะที่ไมเปนทางการ ไมมี โครงสราง และไมไดมีการวางแผนบุคคลอาจจะเรียนรูโดยการ สังเกตการณ ป ฏิบัติของผูท่ีอยูรอบ ๆ พ วกเขา ห รือโด ย กระบวนการลองผดิ ลองถูก 4. Re-socialization เปนการอบรมขัดเกลาที่เขมขน สวนใหญ เกิดขึ้นในอาชีพท่ีตองการใหบุคคลถูกกลนื ทัศนคติ พฤติกรรมเดิม และรบั มมุ มอง แนวทัศน พฤติกรรมรปู แบบใหมท ง้ั หมด 2.1.3 แนวคิดเกยี่ วกับทฤษฎีใหมทางการแพทย ประเวศ วะสี (2547) ไดอธิบายไววา ทฤษฎีใหมทางการแพทย เปน แนวคิดทางการแพทยท่ีถือสุขภาพของมนุษยเปนหลัก มุงรักษาคนท้ังทางกาย จติ สงั คมและสง่ิ แวดลอ ม โดยใชเ ครอื่ งมอื ในการรกั ษาทีห่ ลากหลาย เชน จติ บําบัด สังคมบําบัด โยคะ การแพทยทางเลือก เปนตน และใหความสําคัญ กบั สมดลุ เพราะสุขภาพ คือ ดุลยภาพ ซึง่ จะนําไปสูระบบบรกิ ารสขุ ภาพเชงิ รุก คอื สรางเสริมสุขภาพใหแขง็ แรงกอนการเจบ็ ปวย ทฤษฎีเกาทางการแพทย ถือเร่ืองโรคเปนหลัก (Disease – oriented medicine) อาจเรียกวา “ทฤษฎีโรค” สวนทฤษฎีใหมทางการแพทย ถือ เรือ่ งสุขภาพเปนหลัก (Health – oriented medicine) อาจเรียกวา “ทฤษฎี สขุ ภาพ” ซึ่งในทฤษฎีสขุ ภาพมีเร่อื งโรครวมอยูดวย การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 27

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ภาพที่ 2.8 แสดงรูปพระเจดียแ หงสุขภาพ หมายถงึ ดุลยภาพระหวา งสงิ่ แวดลอม-สงั คม-กาย-จิต จิต ทฤษฎเี กา ทางการแพทย กาย สังคม สิ่งแวดลอม ทฤษฎใี หมท างการแพทย ที่มา : ประเวศ วะสี . 2547, 33 ในพระเจดียแหงสุขภาพ ส่ิงแวดลอม สังคม กาย และจิต สัมพันธ กันอยางบูรณาการ ทฤษฎีการแพทยเกา เนนที่โรคซ่ึงสามารถใหนิยามได ชัดเจน จึงจํากัดอยูในมิติทางกาย ในขณะที่ทฤษฎีทางแพทยใหม เนนเรื่อง สขุ ภาพ จึงเกย่ี วของกับทุกมติ อิ ยางเปน องคร วม 2.1.4 เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวขอ ง 1. ศึกษาหมอนวดแผนไทย : ผูใหบริการสงเสริมสุขภาพในจังหวัดเชียงใหม (2551) A Study on Thai Traditional Massage : Health Promotion Service’s Person in Chiangmai โดย พสุนิต สารมาศ นราภรณ ขันธ- บุตร อุบลวรรณ อยสุขู คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยแมโจ-แพร เฉลิม พระเกียรติ จังหวัดแพร มีวัตถุประสงคหลัก เพ่ือศึกษากระบวนการเรียนรู และ การเขา สอู าชพี การนวดแผนไทย โดยใชสงั คมวทิ ยาทศั นภาพการปฏิสัง สรรคสัญลักษณ (Symbolic Interactionism) เปนกรอบการวิเคราะห และใชระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพเปนแนวทางในการรวบรวมขอมูล กลุม ตัวอยางทศ่ี กึ ษาในคร้งั น้ี คือนักเรยี นนวดหลักสตู ร 60 ช่ัวโมง ของโรงเรียน ชีวกโกมารภัจจ อ.เมือง จ.เชียงใหม ผลการวิจัยพบวา ผูท่ีตัดสินใจเรียน นวดเพราะตงั้ ใจและคาดหวังจะประกอบอาชพี นวดหรือไมก็เปน ความรู ติด ตัวไว การเขาสูอาชีพหมอนวดแผนไทยจะตองผานกระบวนการเรียนรู ท้ัง ภาคทฤษฎี ท่ีเปนความรู เกี่ยวการแพทยแผนไทย ทฤษฎีมูลเหตุแหงธาตุ ทฤษฎีเสนสิบ และ ความรูเกี่ยวกับสรีรวิทยาของรางกาย และภาคปฏิบัติ จากการนวดสาธิตของครแู ละการฝก หัดนวดกับเพอื่ นในช้ันเรียน ความยาก ของการเรียนนวดอยูทกี่ ารจดจําทา นวดและเสนหลักๆ ท่ีสาํ คัญของรางกาย ในขณะที่มีเวลาเรียนคอนขางส้ัน และการจะนวดไดดีน้ันตองอาศัยการ ฝกฝนเปนประจํา และตองมีจริยธรรมในวิชาชีพ ปจจุบันอาชีพนวด ถูก การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 28

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ควบคุมและดูแล ใหมีมาตรฐานตามแนวคิดระบบสาธารณสุข การแพทย แบบองครวม หมอนวดเพ่ือรักษาตองเปนผูประกอบโรคศิลปะสาขา การแพทยแ ผนไทย ประเภทการนวดไทย,หมอนวดเพือ่ สงเสริมสขุ ภาพ ตอ ง ผานหลักสูตรการอบรม มีใบรับรองจํานวนชั่วโมง นอกจากน้ีกระทรวง แรงงานไดกําหนดมาตรฐานฝ มือแรงงานนวดเพ่ือยกระดับฝมือ ท้ังหมดน้ี เพื่อใหผูประกอบวิชาชีพนวดมีมาตรฐาน และคุมครองผูบริโภค ท่ีมา : [ระบบออนไลน] http://librae.mju.ac.th/goverment/20111119104834_librae/ File20130715152334_17895.pdf 2. บทความแรงงานนวดแผนไทยขาดแคลนหนกั นายเสรัชย ตั้งตรงจิตร กรรมการผูจัดการ ศูนยสุขภาพเชตวัน (วัด โพธิ์) เปดเผยวา ธุรกิจนวดเพื่อสุขภาพของไทยกําลังประสบปญหาขาด แคลนแรงงานใหบริการนวดเพื่อ สุขภาพมาก ท้ังที่ธุรกิจนี้มีแนวโนมเติบโต สงู โดยเฉพาะหลังจากท่ีไทยรว มเปนประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (เออีซ)ี ป 58 เชื่อวา จะเปนโอกาสทองของธรุ กิจนวดเพอื่ สุขภาพของไทย แตระหวา ง นี้ภาครัฐควรสงเสริมการผลิตแรงงานใหทันความตองการ โดยไมไดเนน เพียงแรงงานระดับพนักงานใหบริการนวดเพื่อสุขภาพเทาน้ัน แตตอง ผลักดันคนไทยใหยกระดับตัวเองเปนหัวหนาฝาย หรือผูจัดการที่ดูแลธุรกิจ นวดเพ่ือสุขภาพไทยดวย ขณะเดียวกันตองสงเสริมการอบรมดาน ภาษาอังกฤษ และภาษาท่ีสามใหแรงงานรองรับการใหบรกิ ารตางชาติดวย ในสวนของศูนยสขุ ภาพเชตวัน ไดจดั โปรแกรมเรียนนวดเพอ่ื สขุ ภาพไทยฟรี เพ่ือแกปญหาขาดแคลนแรงงานดวย โดยผูท่ีเขารวมอบรมฟรี จะตอง ทํางานกับศูนยสุขภาพเชตวันตามกําหนดเวลาที่วางไว นอกจากนี้ยังจัด หลักสูตรแบบมีคาใชจาย ระยะสั้น 1 เดือน ถึงระยะยาว 2 ป สําหรับผู อบรมท่ีมีทุนทรัพยตองการจะเรียนไปเพ่ือประกอบอาชีพดานน้ีทั้งใน ไทย และตางประเทศ โดยท่ีผานมานอกจากมีคนไทยสนใจมาเรียน พบวามี ชาวตางชาตสิ นใจมาขอเรียนมากขึ้น โดยเฉพาะชาวเยอรมันสนใจมากท่ีสุด ซ่ึงเม่ือเรียนจบแลว ก็มีหลายรายท่ีกลับไปเปดกิจการบริการนวดเพ่ือ สุขภาพไทยในประเทศตัวเอง อยางไรก็ตามศูนยสุขภาพเชตวัน ไมกังวลที่ ตางชาติไปเปดใหบริการนวดเพ่ือสุขภาพไทย เพราะเสนหของนวดสุขภาพ ไทยอยูที่คนไทยที่ใหบริการ ถึงอยางไรผูท่ีตองการรับบริการนวดเพี่อ สุขภาพไทย ก็ยังตอ งการใชบริการกับคนไทยอยูดี นายเสรัชย กลาววา ธุรกิจนวดเพื่อสุขภาพไทย ยังประสบปญหา ดานภาพลักษณของธุรกจิ ดวย เพราะนักทอ งเทยี่ วตา งชาติบางสว นเขา ใจผดิ เกยี่ วกับบรกิ ารนวดเพื่อสุขภาพ ไทย เนือ่ งจากท่ีผานมามผี ปู ระกอบการเปด การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 29

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 อาบอบนวด หรือสปานวดเฉพาะจุดใหผ ูชาย(พรติ ตี้ สปา) กันมาก จนทาํ ให ภาพลักษณนวดเพ่ือสุขภาพไทยโดยรวมเสียหาย จึงอยากใหภาครัฐชวย สงเสริมภาพลักษณการนวดเพ่ือสุขภาพไทยแบบถูกตองใหตางชาติเขาใจ ถกู ตอ งขึน้ ทมี่ า:[ระบบออนไลน] http://prachatai.com/journal/2012/09/42788 (เดลินิวส, 17- 9-2555) 3. สถานการณนวดแผนไทย ประเทศสหพันธสาธารณรัฐเยอรมนีพื้นฐาน ระบบสุขภาพของประเทศ ประเทศสหพันธฯ เปน รัฐสวสั ดิการทีบ่ งั คบั ใหประชาชนทุกคนตองมี ประกันสุขภาพโดยแบงไดเปน ๓ กลุม ดังน้ี กลุมท่ี ๑. การประกันสุขภาพภาคบังคับตามกฎหมาย ประมาณ ๙๐% แบงเปนประกันภัยภาคบังคับสําหรับคนงานและ พนักงาน สมาชิกในครอบครัวใชประกันสุขภาพรวมกัน (Familienversicherung) และวา งงาน กลุมที่ ๒. การประกันสวนตัว ประมาณ ๗% เปนกลุมผูบริหาร ระดับสงู และกลุม มีประกนั สว นบุคคลเพ่มิ เติม กลุมท่ี ๓. สวัสดิการรักษาพยาบาล (ฟรี) ประมาณ ๓% เปน เจาหนาที่ของรัฐ เชน ขาราชการพลเรือน ตํารวจและ ทหารฯ เงือ่ นไขและบรกิ ารท่กี าํ หนด กลุมที่ ๑. การประกันสุขภาพภาคบังคับตามกฎหมายครอบคลุม คา ใชจา ย ดงั น้ี o แพทย o ผูเช่ยี วชาญ o โรงพยาบาล o การผา ตดั ท่จี าํ เปนทางการแพทย o การแพทยทจ่ี าํ เปน o ยาตามใบส่ัง o การบําบดั ตามใบสงั่ แพทย เชน การกายภาพบาํ บดั กลุมที่ ๒. การประกันสุขภาพเอกชน รวมถึง การบริการของการปะ กันสุขภาพตามกฎหมายและสิธิประโยชนเพ่ิมเติม เชน หอ งพิเศษในสถานพยาบาลและกายภาพบําบดั การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 30

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 สว นแบง ของการประกนั สขุ ภาพเยอรมัน สวนแบงของการประกันสุขภาพ แบงเปนท่ีมาของเงิน ๒ แหลง ไดแ ก o เงินจากกองทุนประกันสุขภาพของรัฐ เพ่ือใชจายในการ ใหบริการประกันสุขภาพภาครัฐ คิดเปน ๗๐ % ของแหลงเงิน คา ใชจาย o เงินสวนตัว (ในบางรายการที่อยูในความรับผิดชอบของระบบ ประกันสุขภาพ) เพ่ือใชจายในการบรกิ ารประกันสุขภาพเอกชน คิดเปนประมาณ ๓๐ % ของแหลงเงนิ คาใชจา ย ซ่ึงเงินสว นน้ีไป ใชดานการบําบัดทางเลือกซ่ึงนวดแผนไทยเปนทางหน่ึงของการ บาํ บัดทางเลอื ก นวดแผนไทยในระบบสขุ ภาพเยอรมัน ขอกําหนดสําหรับการบําบัดรักษาที่ไดรับอนุมัติจากระบบประกัน สุขภาพภาคบังคับ มีดังนี้ o อาการบง ชท้ี างการแพทยข องปญ หาสขุ ภาพ o มีการสงตอ การรกั ษากับแพทยทร่ี ะบุ o มีหลกั ฐานทางวทิ ยาศาสตรก ารแพทยของผลการบําบดั ซึ่งปจจุบันการยวดแผนไทยยังไมเปนที่ยอมรับทางวิทยาสตร การแพทยถึงผลของการบําบัดจึงยังไมเปนท่ียอมรับวาเปนการบําบัดรักษา ทางการแพทย แตเปน ที่ยอมรบั แบบการบําบัดทางเลือก ขอกาํ หนดสําหรับ การรักษาทางเลือก มดี งั น้ี o มีอาการบงช้ีหรือระบุการบําบัดทางการแพทย หรือไมมีอาการ บงชีท้ างการแพทย o ผูบําบัดรูสึกถึงการบําบัดดวยตนเองโดยไมมีการระบุทาง การแพทย o ดังน้นั การนวดแผนไทยเปนการบาํ บดั ทางเลอื กทเี่ ปน ไปได นวดแผนไทยในการบาํ บัดทางเลอื ก การบําบัดทางเลือกซ่ึงมีสวนแบงตลาดสุขภาพในสหพันธฯ คิดเปน ๓๐% โดยการนวดแผนไทยมีสวนแบงในตลาดสุขภาพสหพันธฯเพียง ๑% ที่เหลือเปนการบําบัดอื่นๆ สูงถึง ๒๙% โดยคนเยอรมันประมาณ ๙๕% มคี วามเขาใจในความหมายของคาํ วา “เวลเนส” ดังน้ี o การพักผอน (๒๔%) o ความรูสกึ (๑๙%) การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 31

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 o นันทนาการ (๑๗%) o สขุ ภาพ (๑๕%) o มีระดบั หรูหรา (๑๔%) o เตรยี มความพรอม (๖%) บริการทล่ี กู คาใชจ ากความหมาย “เวลเนส” ไดแก o ซาวดนา (๒๘%) o นวด (๑๘%) o รา นเสริมสวย (๙%) o อโรมาเธอราพี (๗%) o อนื่ ๆ (๓๘%) มูลคา ทีค่ นเยอรมนั พรอ มจา ยเพือ่ สุขภาพ ประมาณการที่คนเยอรมันพรอมที่จะจายเพอ่ื การดูแลสุขภาพพบวา มากกวา ๕๐% ยินดีจายประมาณ ๒๕ ยูโรตอเดือน และมีจํานวนเพียง ๒๔% ที่จะไมจายอะไรเลย ทั้งนี้โดยเฉพาะผูหญิงและคนเยอรมันที่มี การศกึ ษาสงู ขึ้นพรอมท่ีจะจายมากข้ึนสําหรับการดแู ลสุขภาพนวดแผนไทย เพอื่ การผอ นคลายเอกลักษณในการนวดแผนไทยเพอ่ื การผอ นคลาย ไดแก o การแสดงออกทางวฒั นธรรม o ทํางานกับรางกายและจิตใจ (การนวดที่ดีอาศัยพ้ืนฐานทาง อารมณและการเคล่ือนไหว) o การนวดเปน วิธีทดี่ ีโดยจดั รวมกับโปรแกรมอ่นื ๆ o เปนไปไดที่ประยุกตใชผลิตภัณฑรวมกับการนวดไทย เชน สมุนไพร นาํ้ มัน ฯลฯ สวนแบง ทางการตลาดของการนวดแผนไทย สวนแบงทางการตลาดของนวดแผนไทยพบวาเพียง ๕% สวน โปรแกรมสุขภาพอื่นประมาณ ๙๕% อยางไรก็ตาม การนวดแผนไทยมี แนวโนมการเตบิ โตเพ่ิมข้ึน โดยสามารถระบุขอ ดี ขอเสยี และความเสี่ยงของ การนวดแผนไทย ดังนี้ o ไมมีกฎหมายในการเปด กจิ การและการใหบรกิ าร o ลูกคา ไมมอี สิ ระในการตดั สนิ ใจเลอื กบริการ o มีมีกฎขอ บงั คับทางแพทย o ไมจ ําเปนตอ งมีการแพทยบ งช้ี การศกึ ษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 32

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ขอ เสยี o ไมมกี ารควบคุมคณุ ภาพ o ไมม กี ารตรวจสอบความรู และความสามารถ o การประกันสุขภาพภาคบังคับสวนใหญจะไมจาย (มีประกัน สวนบุคคลบางแหง ทจ่ี าย) o บอยครั้งที่ลูกคาไมเขาใจความหมายของการนวดเพ่ือผอน คลาย ความเสีย่ งของการนวดแผนไทย o ความไมแนนอนของสุขภาพ การบริการลูกคา ราคาท่ีนําเสนอ อาจตํ่าเกินไป (ตัดราคากันเอง) สรางความไมมั่นใจใหกับลูกคา รวมถงึ ความเขา ใจผิดโดนถกู ตคี วามหมายรวมกับงานขายบริการ ทางเพศ o ระดับความนาเช่ือถือลดลง เน่ืองจากการขาดการควบคุม คุณภาพ o ไมมมี าตรฐานคุณภาพ o พนักงานในสหพนั ธฯ มจี าํ นวนนอย ใชเวลาและการลงทนุ มากใน การฝก อบรมพนักงานใหไ ดค ณุ ภาพ o ตองใชเวลาและการลงทุนในการประชาสัมพันธเพื่อสรางความ มน่ั ใจใหลกู คา และลบภาพดา นลบของคาํ วานวดไทยในเยอรมนั สรุป การแผนไทยในประเทศสหพันธสาธารณรัฐเยอรมนียังไมเปนท่ี ยอมรับในเชิงรกั ษาบําบัดยังไมมกี ารขอรับรองอยางเปนทางการขงิ การนวด แผนไทยใหเปน สว นหนง่ึ ของการบาํ บดั ทางการแพทย การนวดแผนไทยเปน การบาํ บดั ทางเลอื ก แตม ีสว นแบงการตลาดนอ ยกวา ๑% ปจจบุ ันการนวดแผนไทยมีตําแหนงคงท่ใี นตลาดสขุ ภาพ มีสว นแบง การตลาดประมาณ ๕% และมีแนวโนมอัตราการเติบโตเพิ่มขึ้นคนเยอรมัน ใหการยอมรับการนวอแผนไทยเพอื่ ผอ นคลายมากขึ้น ที่มา : [ระบบออนไลน] สมาคมสปาไทยแหงประเทศสหพันธ สาธารณรฐั เยอรมนี http://home.dsd.go.th/standard/web07/07_01.html การศกึ ษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 33

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 4. ปญหาการทาํ งานนวดแผนไทยในฮงั การี (2554) ปจจุบันมีแรงงานไทยจํานวนมาก โดยเฉพาะแรงงานสตรีสนใจที่จะ เขามาทํางานนวดแผนไทยตามรานนวดตางๆในฮังการี ซึ่งสวนมากเปนราน นวดขนาดเล็กและมหี ลายแหงตั้งอยูในโรงแรมตา งๆ เน่ืองจากเมอ่ื เปรยี บกับ ประเทศยุโรปอ่ืนๆแลว แมวาจะไดเงินเดือนนอยกวากลาวคือเฉลี่ยแลวได เงนิ เดอื นประมาณ 600 ดอลลารสหรัฐหรือประมาณ 450 ยโู รตอ เดอื น แต การเขามาทํางานในฮังการีนั้นคอนขางจะสามารถกระทําไดงา ยกวาจงึ ไดรับ ความนิยมและมีผูประสงคจะเดินทางเขามาทํางานอยางตอเนื่อง ทั้งผูที่ ประสงคจะทํางานท่ีฮังการีและผูที่ประสงคจะใชฮังการีเปนฐานเพ่ือยายไป ทํางานในประเทศยุโรปอื่น โดยการเขามาทํางานในฮังการีน้ัน สวนมากจะ ไดรับการชักชวนจากเพื่อน คนรูจัก รวมทั้งการสืบหาขอมูลทั้งจากโรงเรียน สอนนวดไทยตางๆ อาทิ วัดโพธ์ิ และโรงเรียนสอนนวดไทยตามหลักสูตร กระทรวงศึกษาธิการทั่วไปซึ่งต้ังอยูทั่วประเทศแตสวนมากจะมีตัวแทนของ บรษิ ัทและรานนวดเปน ผชู ักชวนและจดั หาจากประเทศไทย โดยภาพรวมแลว การเขามาทํางานเปนพนักงานนวดแผนไทยใน ฮังการี จะเปนการเขามาทํางานโดยเปนการตกลงจางงานระหวางแรงงาน ไทยและผูประกอบการโดยตรง ซึ่งแตกตางจากกรณีของแรงงานไทยใน ประเทศอื่นๆ ท่ีติดตอผานบริษัทจัดหางาน และเนื่องจากเปนการจางงาน โดยตรงจึงทาํ ใหเ กิดกรณีที่ไมไ ดรับการคุมครองสทิ ธพิ งึ ไดตามกฎหมายจากผู จา งในกรณีตาง ซ่ึงสถานเอกอัครราชทูตฯ มักไดรับการรองเรียน เชน ไดรับ เงินเดือนไมตรงตามสัญญา การจายเงินเดือนลาชา รวมทั้งการบังคับให ทํางานเกินที่กฎหมายแรงงานกําหนดไวสัปดาหละ 40 ชั่วโมง การคาง จายเงินคาลวงเวลา การปฏิเสธจายคาบัตรโดยสารเคร่ืองบินใหแรงงานไทย เดินทางกลบั เม่ือทาํ งานครบสัญญาเปน ตน สถานเอกอัครราชทูตฯ ไดใชความพยายามอยางย่ิงในการแกไข ปญหาท่ีเกิดขึ้น ซ่ึงปจจุบันสถานเอกอัครราชทูตฯ ไดออกมาตรการตางๆ โดยเฉพาะการเขมงวดกับการพิจารณาสัญญาจางท่ีนํามาย่ืนตอสถาน เอกอัครราชทูตฯซ่ึงกําหนดใหสัญญาจะตองมีขอความภาษาอังกฤษหรือ ภาษาไทยประกอบควบคูไปกับภาษาทองถ่ินดวย เพ่ือใหเจาหนาที่สถาน เอกอัครราชทูตฯ สามารถตรวจสอบขอความในสัญญาไดอยางถูกตอง ท้ังนี้ สัญญาจะตองระบุเนอ้ื ความตา งๆใหชัดเจนและเปนไปตามกฎหมายแรงงาน ของฮังการี เชน ระบุเงินเดอื น สถานที่ทํางาน จาํ นวนชว่ั โมงทํางาน เงนิ เดอื น วันจายเงินเดือน การจายคาลวงเวลา วันหยุดตามกฎหมาย เงื่อนไขในการ ยกเลิกสัญญา การรบั ผดิ ชอบตอ ประกนั สงั คมและประกนั สุขภาพ เปนตน ซ่งึ สามารถชวยแกไขปญหาไดระดับหน่ึง แตกระน้ันยังพบวามีหลายกรณีเม่ือ แรงงานไทยเดนิ ทางมาถึงฮังการีแลว นายจางไดบังคับหรอื ขมขูใหทําสัญญา การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 34

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 จางอกี ฉบับหน่งึ หรอื บังคบั ใหลงนามในเอกสารท่เี ปนภาษาฮังการี ซ่ึงแรงงาน ไทยไมสามารถเขา ใจไดถอ งแท และสรา งความไมยุตธิ รรมแกแรงงานไทยเพอื่ ประโยชนของนายจางฝายเดียว โดยนายจางมักอางวาจะตองใชเอกสาร ดังกลาวไปแจงตอหนวยงานฮังการีและโดยมากมิไดแจงสาเหตุที่แทจริง ทัง้ หมดใหแรงงานทราบ นอกจากน้ีการกระทําดงั กลาวของนายจางยังอาจมี จดุ ประสงคอ ื่นๆ อาทิ เพ่ือเลยี่ งภาษีของราน ซ่ึงหากเปนไปไดแ รงงานไทยไม ควรลงนามในเอกสารใดๆที่ไมสามารถเขาใจไดอยางถองแทเพ่ือรักษา ประโยชนของตน และหากมีปญ หาสามารถปรกึ ษาสถานเอกอคั รราชทูตเพ่ือ ตรวจสอบเนอ้ื หากอนลงนามได นอกเหนือจากปญ หาขา งตน ปจจบุ นั ปญ หาท่ีพบมีลกั ษณะท่แี รงงาน ไทยเปนฝายกระทําผิดกฎหมายแรงงานฮังการี อาทิ การถูกชักชวนใหไป ทํางานที่รานอ่ืนในฮังการี โดยเสนอเงินเดือนเพิ่มมากขึ้นเพ่ือลอใจใหไป ทํางาน และพบวามีพนักงานนวดหลายรายหลบหนีออกจากรานนวดเพ่ือไป ทํางานในรานใหมที่ใหคาจางสูงกวา ซ่ึงสถานเอกอัครราชทูตฯ ขอใหโปรด พิจารณาใหรอบรอบ เน่ืองจากตามกฎหมายฮงั การี การยา ยรา นไปทํางานใน รานใหมจะตองไดรับการยินยอมจากรานเดิมที่ทํางานอยูใหลาออกกอน เทา นน้ั นอกจากน้ันยังพบดวยวามีการชักชวนแรงงานไทยไปทํางานนวดแผน ไทยในประเทศที่สาม เชน อิตาลี โดยมักเปนการชักชวนใหไปเท่ียวพักผอน โดยถือโอกาสดังกลาวทํางานดวย ทั้งน้ีเจาของรานที่ทํางานใหมมักอางวา สามารถออกวีซาทํางานที่ประเทศน้ันๆ ได ซ่ึงสถานเอกอัครราชทูตฯ ไดรับ การรองเรียนหลายกรณีวาในทายท่ีสุดนายจางใหมก็ไมสามารถตอวีซา ทํางานได และแรงงานตองเดนิ ทางกลบั ประเทศไทยเนื่องจากวีซา หมดอายุ ประเด็นสําคัญอีกประเด็นหน่ึงท่ีพึงสังวรสําหรับแรงงานนวดไทยท่ี ประสงคจะเดนิ ทางมาทํางานที่ฮังการีและตา งประเทศ คอื การปรบั ตัวเขา กับ สภาพแวดลอมการทาํ งานทีค่ อนขางจะโดดเด่ียว ทั้งจากครอบครวั และการ ทต่ี อ งทาํ งานในหองท่ีคบั แคบ หรือตอ งทํางานคนเดยี วหรอื สองคนในรานท่ีมี ขนาดเล็กและอยูหางไกลความเจริญ และการไมสามารถสื่อสารกับเจาของ ราน รวมทั้งปญหาการทะเลาะกับเพ่ือรวมงานชาวไทย ซึ่งแรงงานจะตอง สามารถอดทน อดกลั้นอยางมากตอสภาวะแรงกดดันในสภาพแวดลอม เหลาน้ี ซึ่งแตกตางจากกรณีการทํางานลักษณะเดียวกันในประเทศไทย นอกจากน้ี ยังพบดวยวา มีบางกรณีไดถูกนายจางหรือลูกคาละเมิดทางเพศ ดว ย จึงขอใหพึงระวงั กอนตัดสินใจเดนิ ทางมาทาํ งานในฮงั การี ท่ีมา [ระบบออนไลน] : สถานเอกอัครราชทูต ณ กรุงบูดาเปสต 3 พฤษภาคม 2554 http://protectthaicitizen.blogspot.com/2011/05/blog- post_05.html การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 35

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 3 บทท่ี 3 ระเบียบวิธวี จิ ยั การศึกษา เร่ือง สถานการณสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือ ตอนบน 1 : ในบทน้ีจะกลาวถึงขอบเขตการศึกษา วิธีการศึกษา สถานที่ใชในการ ดําเนนิ การศึกษาและรวบรวมขอ มูล และระยะเวลาในการดําเนนิ การ โดยมีรายละเอยี ด ดังน้ี 3.1 ขอบเขตการศกึ ษา ในการศกึ ษาครง้ั นี้มงุ ที่จะศกึ ษาสถานการณแ รงงานนวดไทยในเขตพืน้ ท่ี กลมุ จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 (เชียงใหม ลําพูน ลําปาง แมฮองสอน) ในรูปแบบการวิจัย เชิงพรรณนา (Descriptive Research) โดยศกึ ษาจากกลุม ผใู หบ ริการนวดแผนไทย โดย เกณฑการเลือกกลุมตวั อยางท่ีจะศึกษาน้ัน ผูว ิจยั ไดรวบรวมขอมูลพน้ื ฐาน ประกอบดว ย ขอมูลสถานที่ท่ีมีการเรียนการสอนนวดแผนไทยในภาคเหนือตอนบน 1 สอบถาม เจาหนาท่ีซึ่งทํางานเก่ียวของกับการนวดไทย เชน ศูนยการศึกษานอกโรงเรียน วิทยาลัยสารพัดชาง ศูนยพัฒนาฝมือแรงงาน สํานักงานสาธารณสุข หนวยงาน สถาบันการศึกษาที่ไดผ า นการรับรองและผทู ่ีผา นการอบรมหลักสตู รท่สี ํานักงานสาธารา รณสุขจังหวัดเชียงใหม ตั้งแตป 2553-2555 รวมท้ังพูดคุยกับบุคคลท่ีอยูในวงการ หรือเก่ียวของกับธุรกิจสุขภาพนวดแผนไทย ครูสอนนวด เจาของสถานประกอบการ ธุรกิจสุขภาพนวดแผนไทย โดยมีขอบเขตประชากร ขนาดตัวอยาง และขอบเขต เนอ้ื หา ดังนี้ 3.2 ขอบเขตประชากรและขนาดตวั อยา ง ประชากรท่จี ะทาํ การศึกษาแบง ออกเปน 2 กลมุ คอื กลุมท่ี 1 : แรงงานนวดไทย คือ ผูผานการอบรมเกี่ยวกับภูมิปญญาสุขภาพ รวมถงึ ผูใหบ ริการในกจิ การบริการสุขภาพดวยภูมิปญ ญาสขุ ภาพ ซ่ึง ไมสามารถรวบรวมจํานวนแรงงานนวดไทยในพื้นที่กลุมจังหวัด ภาคเหนือตอนบน 1 ได ดังนั้น จึงกําหนดขนาดกลุมตัวอยางตาม ตารางของทาโร ยามาเน (จักรกฤษณ สําราญใจ, 2544 ) ณ ระดับความเชือ่ ม่ันท่ี 95% คือ 400 คน และใชการสุม ตัวอยาง แบบสะดวก (Convenient Sampling) ดังตารางที่ 3.1 การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 36

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 3 ตารางท่ี 3.1 การกําหนดขนาดตวั อยา ง ขนาดตวั อยา ง ขนาดของกลุมตวั อยา ง (n) ท่ีระดบั ความแมนยาํ (e) : ประชากร 3% 5% 7% 10% 3,000 811 353 191 97 4,000 870 353 191 97 5,000 909 370 196 98 6,000 938 375 197 98 7,000 959 378 198 99 8,000 976 381 199 99 9,000 989 383 200 99 10,000 1,000 385 200 99 15,000 1,034 390 201 99 20,000 1,053 392 204 100 25,000 1,064 394 204 100 50,000 1,087 394 204 100 100,000 1,099 398 204 100 >100,000 1,111 400 204 100 ท่มี า : Israel, 1992, p. 5 กลุมท่ี 2 : ผเู ก่ยี วของกบั แรงงานนวดไทย ประกอบดวย 1) หนว ยงานภาครฐั ที่ ใหการสนับสนุนการพัฒนาและดูแลแรงงานนวดไทย 2) หนวยงาน สถาบนั การศกึ ษา ทีม่ ีการเปดสอนหลักสตู รเก่ียวกับการนวดไทย 3) สถานประกอบการดานภูมิปญญาสุขภาพ และ 4) ผูใชบริการนวด แผนไทย ในเขตพื้นที่กลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 ใชการ สัมภาษณ 3.3 ขอบเขตเนือ้ หา ในการศึกษาครั้งน้ีจะศึกษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทย ในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 (เชียงใหม ลําพูน ลาํ ปาง แมฮ องสอน) ถึงปริมาณการเขา สู ตลาดบริการสุขภาพ ภายหลังการไดรับการอบรมดานวิชาชีพภูมิปญญาสุขภาพของ ผูเขารวมหลักสูตรพัฒนาความรูที่เกี่ยวของสถานการณตลาดการบริการนวดแผนไทย และความเชื่อมโยงของผูใหบริการนวดแผนไทย โรงเรียนสอนนวดแผนไทย สถาน ประกอบการ และหนวยงานภาครัฐที่ทําหนาที่ดูแล ในประเด็นดานการพัฒนาแรงงาน นวดแผนไทย ในเขตพน้ื ท่ีกลมุ จงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 37

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 3 3.4 วิธีการศกึ ษา 3.4.1 การเก็บรวบรวมขอ มูล ผศู กึ ษาใชวธิ ีการเกบ็ รวบรวมขอมูลจาก 2 แหลง คอื 1. แหลง ขอ มูลปฐมภูมิ (Primary Data) 1.1 แบบสอบถาม : เปนขอมูลท่ีรวบรวมโดยใชแบบสอบถาม สอบถาม กลุมตัวอยาง 400 คน โดยใชการสุมตัวอยางตามสะดวก (Convenience Sampling) ในการเกบ็ รวบรวมขอมูลดาํ เนนิ การโดย ทําหนังสือขอความอนุเคราะหในการเก็บรวบรวมขอมูลสถาบันหรือ สถานท่ีท่ีใหบริการนวดไทยและสปา ในเขตพื้นท่ีกลุมจังหวัด ภาคเหนือตอนบน 1 หลังจากไดรับอนุญาตแลว ผูศึกษาและผูชวย เก็บรวบรวมขอมูล นําแบบสอบถามไปสถานที่ดังกลาว โดยช้ีแจง กลุมตัวอยางใหเขาใจถึงวัตถุประสงคของการศึกษา และขอความ รวมมือในการกรอกแบบสอบถาม 1.2 การสังเกตและการสัมภาษณ : เปนขอมูลท่ีรวบรวมโดยใชการ สมั ภาษณ สอบถามผเู กีย่ วของกับแรงงานนวดไทยใน 4 กลมุ ไดแ ก 1.2.1 หนวยงานภาครัฐท่ีใหการสนับสนุนการพัฒนาและดูแล แรงงาน นวดไทย ไดแก สํานักงานสาธารณสุขจังหวัด สํานักงานพัฒ นาฝมือแรงงานจังหวัด ในกลุมจังหวัด ภาคเหนือตอนบน 1 1.2.2 หนวยงาน สถาบันการศึกษา ที่มีการเปดสอนหลักสูตร เกี่ยวกับการนวดไทย ไดแก โรงเรียนสอนนวดในพ้ืนที่ สถาบันการศึกษาทเี่ ปดสอนหลักสูตรนวดตา งๆ 1.2.3 สถานประกอบการดานภูมิปญญาสุขภาพ ไดแก สปาเพ่ือ เสริมสวย นวดเพื่อสขุ ภาพ นวดเพื่อเสรมิ สวย 1.2.4 ผใู ชบ รกิ ารนวดแผนไทย 2. แหลงขอมูลทุติยภูมิ (Secondary Data) เปนขอมูลท่ีรวบรวมโดย การศึกษา คนควาจากเอกสารตางๆ ท่ีเกี่ยวของ ท้ังจากหนังสือ วารสาร ส่ิงพิมพ วิทยานิพนธ งานวิจัย เอกสารอื่นๆ และการสืบคนจากระบบ ออนไลน การศกึ ษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 38

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 3 3.5 เคร่อื งมอื ท่ใี ชใ นการศึกษา เครื่องมือที่ใชในการรวบรวมขอมูล คือ แบบสอบถาม (Questionnaire) และ การสมั ภาษณ (Interview) มรี ายละเอียด ดงั น้ี 3.5.1 แบบสอบถาม (Questionnaire) แบง ออกเปน 3 สว น ดังน้ี สวนที่ 1 ขอ มลู ท่วั ไปของกลุมตัวอยา ง เปนคําถามแบบเลือกตอบ สอบถาม เก่ียวกับ เพศ อายุ สถานภาพ การศึกษา อาชีพหลัก รายไดเฉลี่ย ตอเดือน รายไดเฉลี่ยท้ังครอบครัวตอเดือน ภูมิลําเนา และการ ประกอบอาชพี หลัก สวนที่ 2 ขอมูลองคความรูดานการนวดแผนไทย ความตองการในการ พัฒนาความรูและการนําไปใช เปนคําถามแบบเลือกตอบ สอบถามเก่ียวกับการอบรมความรูดานการนวดแผนไทย หรือ ความรูท่ีเก่ียวของกับการนวดแผนไทย ความคิดเห็นตอการเขารับ การอบรมความรูดานการนวดแผนไทย ความคิดเห็นเก่ียวกับ ความสําคัญของการเขารับการอบรมความรูดานการนวดแผนไทย ความคิดเห็นตอการมีความสนใจ หลักสูตรการอบรมความรูดาน การนวดแผนไทย หรือหลักสูตรท่ีเกี่ยวของ ความคิดเห็นตอการ เขาถึงแหลงขอมูลการอบรมใหความรูดานการนวดแผนไทย ความ คดิ เหน็ ตอการจายคาอบรมความรูการนวดแผนไทยและหลักสูตรท่ี สนใจ ความคิดเห็นตอการมีแผนท่ีจะเขารับการอบรมความรูดาน การนวดไทย ความคิดเห็นตอการมีขอบังคับใหผูบริการนวดแผน ไทยทุกคนตองผานการอบรมจากหนวยงานที่ไดรับการรับรองมี ใบอนุญาตประกอบอาชีพและมีการอบรมตอเน่ือง อยางนอย 30 ชั่วโมง/3 ป และมีการทดสอบมาตรฐานทุกๆ 3 ป เพื่อตอ ใบอนุญาตรวมถึงเปนการสรางเกณฑการประกันรายไดใหแกผูผา น การอบรมและมีใบอนุญาตประกอบอาชพี สวนท่ี 3 ขอมูลเก่ียวกับแนวโนมสถานการณตลาดนวดแผนไทย (สําหรับ ผูประกอบอาชีพนวดแผนไทย ทั้งที่เปนหลักและอาชีพเสริม) เปน คาํ ตอบแบบเลือกตอบ เกย่ี วกับการประกอบอาชพี เกีย่ วกับการ นวดแผนไทย คาตอบแทน จํานวนช่ัวโมงที่ใหบริการนวดแผนไทย ความคิดเห็นตอความพอใจกับคาตอบแทนที่ไดรับ ประสบการณ ทํางานของผนู วดแผนไทย ความคดิ เหน็ ตอแผนการยา ยถิน่ ฐานหรือ สถานท่ีทํางาน สาเหตุหลักท่ีสําคัญที่สุดที่ทําใหมีแผนท่ีจะยายถิ่น ฐานหรือสถานทที่ าํ งาน และแนวโนม ทจี่ ะเปด กิจการของตนเอง การศกึ ษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 39

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 3 3.5.2 การวเิ คราะหขอมลู และสถิตทิ ใ่ี ช 1. คําถามแบบเลือกตอบ วิเคราะหโดยใชสถิติเชิงพรรณนา (Descriptive Statistics) ไดแก คาความถ่ี คารอยละ และนําเสนอในรูปแบบตาราง ประกอบการบรรยาย 2. คําถามแบบใหคะแนนความสําคัญ 5 ระดับ วิเคราะหโดยใชความถ่ี รอยละ และคาเฉล่ีย โดยนําเสนอในรูปแบบตารางประกอบการบรรยาย มเี กณฑก ารใหค ะแนนและเกณฑก ารแปลความหมายของขอมูลจากคา เฉล่ีย ดังนี้ เกณฑการใหคะแนน มากทสี่ ดุ ใหคะแนน 5 มาก ใหคะแนน 4 ปานกลาง ใหค ะแนน 3 นอย ใหคะแนน 2 นอยท่ีสดุ ใหคะแนน 1 เกณฑการแปลความหมาย ชวงคะแนน มีผลในระดับ 4.50 – 5.00 สําคญั มากทส่ี ุด 3.50 – 4.49 สําคญั มาก 2.50 – 3.49 สาํ คัญปานกลาง 1.50 – 2.49 สาํ คญั นอย 1.0 – 1.49 สําคญั นอ ยทสี่ ุด 3.5.3 การสัมภาษณ (Interview) มีแนวทางสําหรบั การสัมภาษณ ดงั น้ี 1.1 โรงเรียนสอนนวด สถาบันการศึกษาที่เปดหลักสูตร และศูนยพัฒนา ฝม อื แรงงาน มีประเดน็ ในการสอบถาม คือ 1.1.1 หลักสูตรที่เปดดําเนินการสอนเก่ียวกับการนวดไทยที่ขอรับรอง หลักสูตรมีหลักสูตรอะไรบาง และหลักสูตรใดที่ไดรับความสนใจ มากท่สี ุด 1.1.2 สวนใหญแลวผูที่เขามาสมัครเรียน เปนคนในพื้นท่ีหรือตางพื้นท่ี เปน คนไทยหรือชาวตา งประเทศ 1.1.3 สถาบันเคยมีการเก็บขอมูลหรือไมวาผูที่ผานการอบรมหลักสูตร ตาง ๆ เขาสูตลาดแรงงานหรือ ประกอบอาชีพดานการนวดแผน ไทย จาํ นวนมากนอ ยประการใด การศกึ ษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 40

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 3 1.1.4 ในการดาํ เนินการสอน มปี ญหาหลกั ในการดาํ เนนิ การอยา งไรบา ง 1.1.5 ในมมุ มองของสถาบันการศกึ ษา คดิ วา ทศิ ทางเกี่ยวกบั อาชพี นวด แผนไทยเปน อยา งไรบา ง 1.1.6 คดิ วา หนวยงานภาครฐั รวมถึงหนว ยงานทเ่ี กีย่ วขอ ง ควรใหก าร สนบั สนนุ ในประเดน็ ใดบา ง 1.2 หนว ยงานภาครฐั ทีใ่ หก ารสนับสนุน 1.2.1 ปจจุบันทางหนวยงานไดดําเนินการสนับสนุน ดานการนวดแผน ไทย หรือการใหบรกิ ารนวดเพื่อสุขภาพอยางไรบาง 1.2.2 การดําเนินการท่ีผานมา สงผลตอดานแรงงานนวดแผนไทย หรือ ผูใ หบ รกิ ารนวดแผนไทยอยา งไรบาง 1.2.3 ในการดําเนินการมีการบูรณาการรวมกับหนวยงานภาครัฐ หรือ เอกชนในพน้ื ที่อยา งไรบา งหรอื ไม 1.2.4 จากการดําเนินการที่ผานมา มีปญหาหรืออุปสรรคท่ีตอง ดาํ เนินการเรงแกไ ข ในประเดน็ ใดบาง 1.2.5 ทิศทางการพัฒนาในอนาคตหรือมีแผนพัฒนาเกี่ยวกับแรงงาน นวดไทย หรอื ผใู หบริการนวดแผนไทย อยา งไรบาง 1.2.6 กรณีของการเคล่ือนยายถ่ินฐานของแรงงานนวดไทย หรือผู ใหบริการนวดแผนไทย ไปทาํ งานในตา งประเทศ ไดม กี ารวางแผน พฒั นา สงเสรมิ หรอื ควบคุมมาตรฐาน หรอื ไมอ ยา งไร 1.2.7 กรณีของการพัฒนาตอยอดความรู มีการวางแผนการพัฒนาไว อยางไรบา ง 1.2.8 ห น วยงาน มี ม าต รก ารใน การควบ คุ ม ผูให บ ริก าร แ ล ะ ผปู ระกอบการดา นการนวดแผนไทย หรอื สปาเพอื่ สุขภาพอยางไร บาง และมีบทลงโทษสําหรับผูไ มปฏิบัตติ ามอยา งไร 1.3 ผปู ระกอบการนวดเพื่อสขุ ภาพ และสปาเพื่อสขุ ภาพ 1.3.1 ปจ จุบันผลการประกอบการเปน อยา งไรบางเมื่อเทียบกับชว ง 2 – 3 ป ทผ่ี า นมา 1.3.2 ทานมีวิธีในการคัดเลือกบุคลากรดานการนวดแผนไทย เพื่อมา ทํางานอยางไรบาง 1.3.3 รูปแบบการจางงานบุคลากรดานการนวดแผนไทย ของกิจการ ทานเปน อยางไร 1.3.4 ปจ จัยเกี่ยวกบั แรงงานนวดแผนไทย หรอื ผูใหบรกิ าร มีผลกระทบ ตอการดําเนินการอยางไรบาง และมีแนวทางการแกไขปญหา ดงั กลา วอยางไร 1.3.5 ปญหาและอปุ สรรคทส่ี าํ คัญ ทเ่ี หน็ ทุกภาคสว นตอ งเรง บรู ณาการ แกไ ขปญ หารวมกันคอื ประเด็นใด การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 41

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 3 1.3.6 ในดา นการพฒั นาแรงงานนวดไทย หรอื ผใู หบ รกิ าร ผมู สี วน เกยี่ วขอ งควรพฒั นาในประเด็นใดเปน หลกั 1.3.7 ในอนาคตหากมกี ารข้นึ ทะเบียนแรงงานนวดไทย เพื่อรบั รอง มาตรฐานผูใหบ รกิ ารนวดแผนไทย ท่ีผา นการรบั รองมาตรฐาน ซึง่ บคุ ลากรดงั กลา วจะถือวา เปน ผเู ชยี่ วชาญ ผูประกอบการยนิ ดที ี่ จะจางในอตั ราคา ตอบแทนทสี่ งู ขนึ้ หรือไม อยางไร 1.3.8 ปจ จบุ นั อตั ราการเขา ออก และการเคลือ่ นยา ยของแรงงานนวด แผนไทย หรอื ผใู หบ ริการนวดแผนไทย เปน อยางไรบา งสง ผล กระทบตอ ธุรกจิ อยา งไรบา ง 3.6 สถานท่ใี ชใ นการดําเนนิ งานศึกษาและรวบรวมขอ มลู สถานท่ซี ่งึ ใชในการดําเนินงานศึกษาและรวบรวมขอ มูล ไดแก 1. สถานที่รวบรวมขอมูลแบบสอบถาม คือ สถานท่ีใหบริการสปาเพื่อเสริมสวย สถานท่ีใหบริการนวดเพื่อสุขภาพ สถานท่ีใหบริการนวดเพื่อเสริมสวย เพื่อ สอบถามกลมุ ตวั อยางที่เปนผใู หบรกิ ารหรือแรงงานนวดไทย 2. สถานท่ีรวบรวมขอมูลจากการสัมภาษณ คือ สํานักงานสาธารณสุขจังหวัด สํานักงาน พั ฒ น าฝมือแรงงาน จังห วัด โรงเรียน สอน น วดใน พื้ น ท่ี สถาบันการศึกษาท่ีเปดสอนหลักสูตรนวดตางๆ สปาเพ่ือเสริมสวย นวดเพื่อ สุขภาพ นวดเพ่ือเสริมสวย และผูใชบริการนวด ในกลุมจังหวัดภาคเหนือ ตอนบน 1 3.7 ระยะเวลาที่ใชในการศึกษา จํานวน 90 วนั ตงั้ แตเดอื น พฤษภาคม ถงึ สงิ หาคม 2556 การศึกษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 42


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook