โดย ห้างหุ้นส่วน บเี จ ออร์กาไนเซอร์ แอนด์ คอนซัลแทนท์
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) คาํ นาํ การนวดแผนไทยเปนภูมิปญญาทองถ่ิน มีความเปนเอกลักษณ วัฒนธรรมไทย แ ล ะ เป น พื้ น ฐ า น ข อ ง ก า ร น ว ด เพื่ อ สุ ข ภ า พ ใน ง า น บ ริ ก า ร ส ป า ซึ่ ง มี ภ า พ ลั ก ษ ณ ท่ี ดี ท้ั ง ใ น ระดับประเทศและระดับนานาชาติ ในการดําเนินกิจการสถานบริการนวดปจจุบันในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 ครอบคลุมพื้นท่ีของจังหวัดเชียงใหม จังหวัดลําพูน จังหวัดลําปาง และจังหวัดแมฮองสอน มีสถานบริการนวดมากกวา 300 แหง ทําใหมีความตองการเรียนรู วิธีการนวดจนทําใหเ กิดธุรกิจโรงเรียนนวดแผนไทยข้นึ สวนใหญจ ะกระจกุ ตัวทีจ่ ังหวดั เชยี งใหม โดยในจังหวัดเชยี งใหมม โี รงเรยี นนวดเอกชนมากกวา 100 แหง นอกจากนีย้ ังมีการจัดหลักสูตร ฝกอบรมเปนชวงๆ จากสถาบันการศึกษา หรือโครงการสนับสนุนดานอาชีพของภาครัฐ เชน การจัดฝกอบรมของคณะแพทยศาสตร คณะเทคนิคการแพทย คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม รวมไปถึงหนวยงานอื่นๆ ซึ่งภาครัฐไดใหความสนใจสนับสนุนมาโดย ตลอด ทั้งการสนับสนุนผานสถาบันการศึกษา หรือผานสํานักงานสาธารณสุขจังหวัด เพ่ือ สนับสนุนสง เสรมิ ใหอ าชพี การนวดแผนไทยเปนท่ยี อมรับและปราศจากบริการแฝง แมทผ่ี านมา แมจะมีการจัดอบรมอยางตอเนื่องมาโดยตลอด และมีผูสนใจเขารว มกิจกรรมอยา งตอ เน่ือง แต ยังไมมีการวิเคราะหสถานการณปจจุบัน ในหลายประเด็น อาทิเชน ผูผานการอบรมแลวเขาสู อาชีพใหบริการนวดแผนไทยหรือไม เปนผูประกอบการเองหรือเปนพนักงานของหนวยงาน เอกชน ไดรับคาตอบแทนในอัตราเทาใด การพัฒนาฝมือตอเนื่องหรือไม มีการเคล่ือนยาย แรงงานจากแหลงท่อี ยูเพอ่ื ไปทํางานท้ังในและตางประเทศหรือไม มีความเช่ือมโยงกับโรงเรยี น สอนนวด สถานประกอบการหรือหนวยงานท่ีเกี่ยวของอยางไรบาง รวมไปถึงการสํารวจความ ตอ งการในการพฒั นาองคความรู เปน ตน การศึกษาวิจัยคร้ังนี้ จะทําใหทราบถึงสถานการณแรงงานนวดไทย ในเขตกลุม จังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1 เพ่อื เปน ฐานขอมูลในการสนับสนุนสงเสริมแรงงานนวดตอไป ซึ่ง ในการดําเนินการคร้ังนี้ไดรบั ความรว มมอื จาก หนวยงานทเี่ กย่ี วของท้งั ภาครัฐและเอกชน รวม ไปถึงผูใหบริการนวดแผนไทย ที่กรุณาใหขอมูล และทําใหการศึกษาในครั้งนี้บรรลุตาม วตั ถุประสงค จึงขอขอบพระคุณมา ณ โอกาสน้ีดว ย คณะผศู กึ ษา สงิ หาคม 2556 การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) ก สารบัญ หนา สารบัญ ก สารบญั ตาราง ข สารบัญรปู ง บทท่ี 1 บทนํา 1 1.1 หลักการและเหตุผล 2 1.2 วตั ถปุ ระสงค 2 1.3 ขอบเขตการดําเนนิ งาน 3 1.4 วธิ ีการศกึ ษาวจิ ัย 4 1.5 การวเิ คราะหขอมูล 5 บทท่ี 2 แนวคดิ ทฤษฎี เอกสารและงานวจิ ัยท่เี กี่ยวของ 5 2.1 แนวคดิ และทฤษฎีท่เี ก่ยี วขอ ง 23 2.1.1 แนวคดิ เกีย่ วกับการนวดไทย 27 2.1.2 สังคมวทิ ยาทัศนภาพการปฏิสงั สรรคสญั ลักษณ 28 2.1.3 แนวคดิ เก่ยี วกบั ทฤษฎใี หมทางการแพทย 2.1.4 เอกสารและงานวจิ ยั ที่เกีย่ วขอ ง 36 36 บทท่ี 3 ระเบยี บวธิ วี ิจยั 37 3.1 ขอบเขตการศึกษา 38 3.2 ขอบเขตประชากรและขนาดตวั อยา ง 39 3.3 ขอบเขตเน้อื หา 40 3.4 วิธีการศกึ ษา 40 3.4.1 การเกบ็ รวบรวมขอ มูล 3.5 เครอื่ งมือทใี่ ชในการศกึ ษา 3.5.1 แบบสอบถาม 3.5.2 การวเิ คราะหข อมูลและสถติ ทิ ่ีใช 3.5.3 การสมั ภาษณ (Interview) การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) ข สารบญั หนา 3.6 สถานที่ใชในการดาํ เนินงานศกึ ษาและรวบรวมขอมูล 42 3.7 ระยะเวลาท่ีใชในการศกึ ษา 42 บทที่ 4 การศกึ ษาสถานการณก ารนวดแผนไทย : ภาคเหนอื ตอนบน 1 43 4.1 ยุทธศาสตรก ารพัฒนากลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 80 (เชียงใหม ลําพนู ลาํ ปาง แมฮองสอน) 4.2 การพฒั นาการนวดไทย : 85 86 บทที่ 5 ผลการศึกษา และ ขอเสนอแนะ 90 5.1 สรุปผลแบบสอบถาม 94 สวนท่ี 1 ขอมูลทวั่ ไปของกลุมตัวอยา ง 98 สว นที่ 2 องคความรดู านการนวดแผนไทย 104 สวนท่ี 3 ดานแนวโนม สถานการณต ลาดนวดแผนไทย 104 5.2 สรปุ สถานการณธรุ กิจสขุ ภาพดา นแรงงานนวดไทย ในเขตภาคเหนอื ตอนบน 1 (เชยี งใหม ลาํ พูน ลําปาง แมฮ องสอน) 106 5.3 ความเช่ือมโยงของสว นท่ีเกย่ี วขอ งตอ แรงงานนวดไทย 107 5.4 ขอ สังเกตและขอเสนอแนะ 111 บทท่ี 6 บทสรปุ สาํ หรบั ผูบรหิ าร 6.1 ทม่ี าและวตั ถปุ ระสงคข องโครงการ 6.2 ผลการศกึ ษา ภาคผนวก การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) ค สารบญั ตาราง หนา ตารางท่ี 2.1 แสดงการเปรียบเทยี บการนวดไทยแบบราชสํานกั และ การนวดไทยแบบ 13 ตารางท่ี 3.1 การกําหนดขนาดตวั อยาง 37 ตารางที่ 4.1 แสดงจาํ นวนนกั ทอ งเท่ียวและรายไดจ ากการทองเทีย่ วในภาคเหนอื 45 ป 2549-2552 ตารางท่ี 4.2 แสดงขอ มูลรายไดจากการทอ งเท่ียวภาคเหนอื ตอนบน ป 2553 46 ตารางท่ี 4.3 แสดงรายช่อื หนว ยงานและหลักสูตรทีผ่ านการรบั รอง 65 ตารางที่ 5.1 แสดงจํานวนและรอยละของกลุม ตวั อยา งจําแนกตามเพศ 86 ตารางท่ี 5.2 แสดงจํานวนและรอ ยละของกลุมตวั อยางจาํ แนกตามอายุ 86 ตารางที่ 5.3 แสดงจาํ นวนและรอยละของกลมุ ตวั อยางจาํ แนกตามสถานภาพ 86 ตารางท่ี 5.4 แสดงจาํ นวนและรอยละของกลมุ ตวั อยางจําแนกตามการศึกษา 87 ตารางท่ี 5.5 แสดงจํานวนและรอยละของกลมุ ตัวอยา งจาํ แนกตามอาชพี หลกั 87 ตารางที่ 5.6 แสดงจํานวนและรอ ยละของกลุมตัวอยางจาํ แนกตามรายไดเฉลี่ยตอเดือน 88 ตารางท่ี 5.7 แสดงจํานวนและรอ ยละของกลุม ตวั อยา งจาํ แนกตามรายไดเฉลีย่ ทัง้ ครอบครวั 88 ตารางที่ 5.8 แสดงจาํ นวนและรอ ยละของกลมุ ตวั อยา งจาํ แนกตามภูมิลาํ เนาเปน คนจงั หวัด89 ตารางที่ 5.9 แสดงจํานวนและรอ ยละของกลมุ ตัวอยางจําแนกตามอาชีพหลักอยใู นจงั หวัด89 ตารางที่ 5.10 แสดงขอ มลู การเขารบั การอบรมความรูด า นการนวดแผนไทย 90 หรอื ความรทู ่ีเกย่ี วขอ งกบั การนวดแผนไทย ตารางที่ 5.11 แสดงความคดิ เหน็ ตอ การเขา รบั การอบรมความรดู า นการนวดแผนไทย 90 ตารางที่ 5.12 แสดงความคดิ เหน็ ตอการเขา รบั การอบรมความรดู านการนวดแผนไทย 91 ตารางที่ 5.13 แสดงความคดิ เหน็ ตอการมคี วามสนใจ 91 หลักสตู รการอบรมความรดู า นการนวดแผนไทย หรือหลกั สูตรทเี่ กี่ยวขอ ง ตารางที่ 5.14 แสดงความคดิ เห็นตอ การเขา ถึงแหลง ขอ มูล 92 การอบรมใหค วามรดู านการนวดแผนไทย เรียงลาํ ดบั 1 ถึง 5 ตารางท่ี 5.15 แสดงความคดิ เหน็ ตอการจายคาอบรมความรกู ารนวดแผนไทย 92 และหลักสตู รที่สนใจ การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) ง สารบญั ตาราง หนา ตารางที่ 5.16 แสดงความคดิ เหน็ ตอการมแี ผนทจ่ี ะเขา รับการอบรมความรดู านการนวดไทย93 ตารางท่ี 5.17 แสดงความคดิ เหน็ ตอ การมขี อบังคับให ผบู รกิ ารนวดแผนไทย 93 ตารางท่ี 5.18 แสดงขอ มลู การประกอบอาชีพเกี่ยวกับการนวดแผนไทย 94 ตารางท่ี 5.19 แสดงขอ มลู คาตอบแทน 95 ตารางท่ี 5.20 แสดงขอมูลจํานวนชวั่ โมงท่ีใหบรกิ ารนวดแผนไทย 95 ตารางที่ 5.21 แสดงความคดิ เห็นตอความพอใจกับคา ตอบแทนทไ่ี ดร บั 96 ตารางที่ 5.22 แสดงขอ มูลประสบการณทาํ งานของผนู วดแผนไทย 97 ตารางท่ี 5.23 แสดงความคดิ เหน็ ตอแผนการยายถน่ิ ฐานหรือสถานท่ที าํ งาน 97 ตารางท่ี 5.24 แสดงขอมูลตอสาเหตหุ ลกั ทส่ี ําคัญทสี่ ดุ ท่ที าํ ใหม ีแผนทีจ่ ะยา ยถิน่ ฐาน 98 ตารางท่ี 5.25 แสดงขอมูลตอ แนวโนมที่จะเปดกิจการการของตนเอง 98 การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) จ สารบัญภาพ หนา ภาพที่ 1.1 แผนภูมภิ าพการเชื่อมโยงในการทาํ ศกึ ษาวจิ ยั 3 สถานการณแ รงงานนวดไทย ในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 (เชียงใหม ลําพนู ลาํ ปาง แมฮอ งสอน) 15 15 ภาพที่ 2.1 แสดงตวั อยา งทา ทางการนวดแบบ “กด” 16 ภาพที่ 2.2 แสดงตวั อยา งทา ทางการนวดแบบ “คลงึ ” 17 ภาพท่ี 2.3 แสดงตวั อยางทา ทางการนวดแบบ “บบี ” 17 ภาพที่ 2.4 แสดงตวั อยา งทา ทางการนวดแบบ “ดึง” 18 ภาพท่ี 2.5 แสดงตวั อยางทา ทางการนวดแบบ “บดิ ” 18 ภาพท่ี 2.6 แสดงตวั อยางทา ทางการนวดแบบ “ดดั ” 28 ภาพท่ี 2.7 แสดงตวั อยางทา ทางการนวดแบบ “สับ” 44 ภาพท่ี 2.8 แสดงรปู พระเจดยี แหง สขุ ภาพ 45 ภาพท่ี 4.1 แผนทแี่ สดงทต่ี ง้ั และอาณาเขต 47 ภาพที่ 4.2 แสดงเสนทางการทอ งเท่ียวในกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือ 55 ภาพท่ี 4.3 แสดงรายไดจ ากการทองเทยี่ วในกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ภาพท่ี 4.4 แสดงจาํ นวนผปู ระกอบโรคศิลปะสาขาแพทยแ ผนไทยทกุ ประเภท 55 จําแนกตามภมู ภิ าค (พ.ศ. 2550-2548) 61 ภาพท่ี 4.5 แสดงจํานวนผปู ระกอบโรคศิลปะสาขาแพทยแ ผนไทยทุกประเภท 62 73 จําแนกตามเพศ (พ.ศ.2540-2548) 74 ภาพที่ 4.6 แสดงการตอกเสน 74 ภาพที่ 4.7 แสดงการบาํ บดั ดว ยการยา่ํ ขาง 75 ภาพท่ี 4.8 แสดงลกั ษณะการนวดแบบยึด – ดดั 75 ภาพที่ 4.9 แสดงลักษณะการนวดแบบจัดเสน ภาพท่ี 4.10 แสดงลกั ษณะการนวดแบบกดจดุ ภาพท่ี 4.11 แสดงลักษณะการนวดฝา เทา ภาพท่ี 4.12 แสดงลกั ษณะการนวดประคบสมุนไพรสด การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) ฉ สารบญั ภาพ หนา ภาพที่ 4.13 แสดงลกั ษณะการนวดนาํ้ มนั 76 ภาพท่ี 5.1 แสดงแผนภาพสถานการณแ รงงานนวดไทย ในเขตภาคเหนือตอนบน 1 101 ภาพท่ี 5.2 แผนภาพแสดงความเชอ่ื มโยงของผูใหบ ริการนวดแผนไทย 102 กับโรงเรียนสอนนวดแผนไทย สถานประกอบการ และหนว ยงานภาครฐั 103 ภาพที่ 5.3 แสดงความเชอ่ื มโยงของสว นท่เี กยี่ วของตอ แรงงานนวดไทย การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 1 บทที่ 1 บทนํา 1.1 หลักการและเหตผุ ล การนวดแผนไทยเปนภูมิปญญาทองถ่ิน มีความเปนเอกลักษณ วัฒนธรรมไทย และเปนพ้ืนฐานของการนวดเพ่ือสุขภาพในงานบริการสปาซึ่งมีภาพลักษณท่ีดีท้ังใน ระดับประเทศและระดับนานาชาติ ในการดําเนินกิจการสถานบริการนวดปจจุบันในเขต กลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 ครอบคลุมพื้นท่ีของจังหวัดเชียงใหม จังหวัดลําพูน จังหวัดลําปาง และจังหวัดแมฮองสอน มีสถานบริการนวดมากกวา 300 แหง โดยสวน ใหญเปนผูประกอบการภาคเอกชน มีการรวมตัวของโรงเรียนสอนนวดและสถานบริการ เปนเครือขายในกลมุ ชมรม และสมาคมนวดแผนไทย ผใู หบริการท่เี ปน สมาชกิ มปี ระมาณ 3 เทาตัว ความพรอมของบุคลากรดานการบริการท่ีมีอุปนิสัยท่ีสุภาพออนโยน มีจิตใจ พรอมใหบริการ ตลอดจนมีทักษะการนวดที่ดี การดําเนินกิจการมีตนทุนตํ่า ราคา คาบริการไมแพง ทําใหมีกลุมลูกคาเปาหมายหลากหลาย จึงนับวาเปนธุรกิจที่อยูบน พ้นื ฐานการพง่ึ พาตนเอง แมจะประสบปญ หาภาวะวกิ ฤตเศรษฐกจิ ธุรกิจนวดสามารถทํา รายไดประมาณ 500 ลานบาทตอป โดยมีผใู ชบริการประมาณ 200,000 คนตอป ใน จาํ นวนนี้มชี าวตางชาติรอยละ 70 ชาวไทยรอยละ 30 โดยปจ จุบันการนวดแผนไทยเปน ที่นิยมของชาวตางชาติท้ังแถบเอเชีย อเมริกา และยุโรป เม่ือนักทองเที่ยวเหลาน้ีได ทดลองใชบริการแลว ไดเกิดความประทับใจในการนวดแผนไทย ทําใหมีความตองการ เรียนรูวิธีการนวดจนทําใหเกิดธุรกิจโรงเรียนนวดแผนไทยข้ึน สวนใหญจะกระจุกตัวที่ จงั หวัดเชียงใหม นอกจากน้ียังมีการจัดหลักสูตรฝกอบรมเปนชวงๆ จากสถาบันการศึกษา หรือ โครงการสนับสนุนดานอาชีพของภาครัฐ เชน การจัดฝกอบรมของคณะแพทยศาสตร คณะเทคนิคการแพทย คณะพยาบาลศาสตร มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม รวมไปถงึ หนวยงาน อื่นๆ ซ่ึงภาครัฐไดใหความสนใจสนับสนุนมาโดยตลอด ท้ังการสนับสนุนผาน สถาบันการศึกษา หรือผานสํานักงานสาธารณสุขจังหวัด เพื่อสนับสนุนสงเสริมใหอาชีพ การนวดแผนไทยเปนที่ยอมรับและปราศจากบริการแฝง แมที่ผานมาจะมีการจัดอบรม อยางตอเนื่องมาโดยตลอด และมีผูสนใจเขารวมกิจกรรมอยางตอเนื่อง แตยังไมมีการ วเิ คราะหส ถานการณปจจุบนั ในหลายประเด็น อาทิเชน ผูผานการอบรมแลว เขา สูอาชีพ ใหบริการนวดแผนไทยหรือไม เปนผูประกอบการเองหรือเปนพนักงานเอกชน ไดรับ คา ตอบแทนในอัตราเทาใด การพัฒนาฝมือตอเน่ืองหรือไม มีการเคลื่อนยายแรงงานจาก แหลงท่ีอยูเพื่อไปทํางานทั้งในและตางประเทศหรือไม มีความเชื่อมโยงกับโรงเรียนสอน นวด สถานประกอบการหรือหนวยงาน ทเ่ี กีย่ วของอยางไรบาง รวมไปถึงการสํารวจความ ตองการในการพัฒนาองคความรู เปนตน ซึ่งการศึกษาวิจัยคร้ังนี้จะทําใหทราบถึง สถานการณแรงงานนวดไทย ในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 อันประกอบดวย การศกึ ษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 1
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 1 จังหวัดชียงใหม จังหวดั ลําพูน จังหวัดลําปาง และจังหวัดแมฮองสอน เพ่ือเปนฐานขอมูล ในการสนับสนุนสง เสรมิ แรงงานนวดตอไป 1.2 วัตถุประสงค 1. เพ่ือศึกษาปริมาณการเขาสูตลาดบรกิ ารสุขภาพ ภายหลงั ไดรับการอบรมดา น วิชาชีพภูมิปญญาสุขภาพของผูเขารวมหลักสูตรพัฒนาความรูท่ีเกี่ยวของ ใน เขตพนื้ ทจ่ี ังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 2. เพ่ือศึกษาสถานการณตลาดการบริการนวดแผนไทย ในเขตพ้ืนท่ีกลุมจังหวัด ภาคเหนือตอนบน 1 3. เพือ่ ศึกษาสถานการณและปจจัยท่ีมีผลกระทบตอการเคลื่อนยายของแรงงาน ผใู หบริการนวดแผนไทย ในกลุม จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 4. เพ่ือศึกษาความเชื่อมโยงของผูใหบรกิ ารนวดแผนไทย โรงเรียนสอนนวดแผน ไทย สถานประกอบการ และหนวยงานภาครฐั ทที่ าํ หนา ท่ดี แู ล ในประเด็นดา น การพฒั นาแรงงานนวดแผนไทยในเขตพ้นื ที่กลมุ จังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 1.3 ขอบเขตการศกึ ษา 1.3.1 ขอบเขตดานพนื้ ที่ การศึกษาวิจัยครั้งนี้ ไดกําหนดพื้นท่ีทําการศึกษาวิจัยในเขตพ้ืนที่กลุม จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 ประกอบดวย จงั หวัดเชียงใหม จังหวัดลําพูน จังหวัด ลําปาง และจังหวดั แมฮอ งสอน 1.3.2 ขอบเขตเนอื้ หา การศึกษาครั้งนี้ เนนศึกษาถึงปริมาณการเขาสูตลาดบริการสุขภาพ ภายหลังไดรับการอบรมดานวิชาชีพภูมิปญญาสุขภาพของผูเขารวมอบรม หลักสูตรพัฒนาความรูที่เกี่ยวของ รวมถึงสถานการณตลาดการบริการนวดแผน ไทย สถานการณและปจจัยที่มีกระทบตอการเคล่ือนยายของแรงงานผูใหบริการ นวดแผนไทยและศึกษาความเช่อื มโยงของผูใหบริการนวดแผนไทย โรงเรียนสอน นวดแผนไทย สถานประกอบการ และหนวยงานภาครัฐท่ีดูแล ในประเด็นดาน การพฒั นาแรงงานนวดแผนไทยในเขตพ้นื ท่ีกลุมจังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1 1.3.3 ขอบเขตประชากร กลุมตัวอยา งในการศึกษา คร้ังน้ี ไดแก 1. ผูผานการอบรมเกย่ี วกบั ภูมิปญญาสขุ ภาพรวมถึงผใู หบรกิ ารในกจิ การ บริการสุขภาพดวยภมู ิปญ ญาสุขภาพ 2. ผูประกอบการที่เกย่ี วขอ งกับการบริการสขุ ภาพดวยภมู ิปญ ญาสขุ ภาพ 3. สถาบันที่เก่ยี วขอ งกับการสอนภมู ปิ ญญาสขุ ภาพ การศกึ ษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 2
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 1 4. หนวยงานภาครัฐท่ีเก่ียวของโดยตรงตอการกํากับดูแลธุรกิจบริการ สุขภาพ 1.4 วธิ กี ารศกึ ษาวจิ ัย ในการทําการศกึ ษาวิจยั สถานการณแรงงานนวดไทย ในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือ ตอนบน 1 (เชียงใหม ลําพูน ลําปาง แมฮองสอน) ใชแบบสอบถาม (Questionnaires) ในการเก็บรวบรวมขอมูล จากผูใหบริการนวดไทย และการสัมภาษณผูที่เกี่ยวของกับ แรงงานนวดไทย แบงออกเปน 4 กลมุ ไดแก 1) หนว ยงานภาครัฐทใี่ หการสนบั สนุนการพัฒนาและดแู ลแรงงานนวดไทย 2) หนว ยงาน สถาบนั การศึกษา ที่มกี ารเปด สอนหลักสตู รเก่ยี วกับการนวดไทย 3) สถานประกอบการดา นภูมิปญญาสุขภาพ และ 4) ผูใชบริการนวดแผนไทย ในเขตพื้นที่กลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 ซึ่ง ผศู ึกษาไดด าํ เนินการตามระเบยี บวิธวี จิ ยั ดงั นี้ สถาบัน การศกึ ษา สถาบนั แรงงานนวด หนว ยงาน ประกอบการ แผนไทย ภาครัฐ ผูใ ชบริการ ภาพท่ี 1.1 แผนภมู ภิ าพการเชือ่ มโยงในการทําศกึ ษาวจิ ยั สถานการณแ รงงานนวดไทย ใน เขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 (เชียงใหม ลาํ พนู ลาํ ปาง แมฮอ งสอน) การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 3
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 1 1.4.1 การเก็บรวบรวมขอ มลู จะดาํ เนินการเก็บจากแหลง ขอ มูล 2 แหลง ไดแ ก 1. แหลงขอมูลปฐมภูมิ เปนขอมูลที่ไดรับจากการเก็บขอมูลภาคสนาม โดยใช แบบสอบถามและการสัมภาษณ 2. แหลงขอมูลทุติยภูมิ เปนขอมูลที่ไดจากการคนควา รวบรวมจากเอกสาร และงานวิจัยตางๆ 1.4.2 ประชากร และกลุมตวั อยา งการศึกษา 1. ประชากรท่ีใชในการศึกษาวิจัยคร้ังนี้ คือ แรงงานนวดไทย ผูผานการอบรม การนวดแผนไทย รวมถึงผูท่ีเกี่ยวของกับแรงงานนวดไทย ท้ัง 4 กลุม ท่ี กลาวมาขา งตน 2. การกําหนดกลุมตัวอยางในการแจกแบบสอบถาม ประชากรท่ีจะ ทําการศึกษา คือ ผูใหบริการนวดไทยในกลุมภาคเหนือตอนบน 1 ซ่ึงไม สามารถรวบรวมจาํ นวนผใู หบริการนวดไทยได ดงั น้ัน จึงกําหนดขนาดกลุม ตัวอยางตามตารางของทาโร ยามาเน (จกั รกฤษณ สาํ ราญใจ, 2544 ) ณ ระดับความเชื่อม่ันท่ี 95% คือ 400 คน และใชการสุมตัวอยางแบบ สะดวก (Convenient Sampling) 3. การกําหนดกลุมตัวอยางในการสัมภาษณผูที่เกี่ยวของกับแรงงานไทยแบง ออกเปน 4 กลุม ไดแก 3.1 หนวยงานภาครัฐท่ีใหการสนับสนุนพัฒนาและดูแลแรงงานนวดไทย ไดแก สํานกั งานสาธารณสุข สํานักงานพัฒนาฝมือแรงงานจังหวดั ใน กลุมภาคเหนอื ตอนบน 1 เปน ตน 3.2 หนวยงานสถาบันการศึกษา ที่มีการเปดสอนหลักสูตรเก่ียวกับการ นวดไทย ไดแก โรงเรียนสอนนวดในพ้ืนที่ สถาบันการศึกษาท่ีเปด สอนนวด เปน ตน 3.3 สถานประกอบการดานภูมิปญญาสุขภาพ ไดแก รานใหบริการนวด แผนไทย สปาและหนว ยบรกิ ารนวดท่ไี ดรบั การสนับสนุนจากภาครัฐ 3.4 ผูใชบริการนวดแผนไทย ในเขตพน้ื ท่กี ลุมจังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 1.5 การวเิ คราะหข อ มูล ในการศึกษาวิจัยในคร้งั น้ีเปนการศึกษาวิจัยเชิงปริมาณ โดยใชการเก็บขอมูลดวย การเก็บแบบสอบถาม และการสมั ภาษณ การวิเคราะหขอมูลแบบสอบถามใชโปรแกรม การประมวลผลสําเร็จรูปเพ่ือการวิจัยดานสังคมศาสตร (SPSS) โดยมีสถิติในการ วเิ คราะห ไดแก การคํานวณหาคา ความถี่ รอยละ และคา เฉลี่ย การวเิ คราะหขอมูลการ สัมภาษณ ใชก ารวเิ คราะหเชงิ บรรยายแลว สรปุ ประเดน็ การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 4
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 บทท่ี 2 แนวคดิ ทฤษฎี เอกสารและงานวิจยั ทเ่ี ก่ียวของ การศึกษาสถานการณธุรกิจสุขภาพแรงงานนวดไทย ในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือ ตอนบน 1 ในครั้งนี้ ไดนําแนวคิด และวรรณกรรมท่ีเก่ียวของมาใชประกอบในการศึกษา ดังนี้ 2.1 แนวคิดและทฤษฎที เ่ี กย่ี วขอ ง 2.1.1 แนวคิดเกยี่ วกับการนวดไทย (Thai Massage) ในสวนนี้ จะกลาวถึงเนื้อหาในสวนของ ประวัติและการพัฒนาของการ นวดไทย ประเภทของการนวด ศาสตรและศิลปการนวดไทย และ คุณคาของ การนวดไทย มีรายละเอียดดังนี้ 2.1.1.1 ประวัตแิ ละการพฒั นาการของการนวดไทย1 การนวดไทยเปนศาสตรและศิลปในการรักษา การดูแล สุขภาพ ของชนชาติที่สืบทอดกันมาชานานจากการสั่งสม ประสบการณจากรุนหน่ึงไปสูคนอีกรุนหนึ่ง จนมีหลักการในการ ปฏิบตั ทิ ม่ี ีเอกลักษณเ ฉพาะตวั และพัฒนามาเปนลําดับ แพทยหญิงเพ็ญนภา ทรัพยเจริญ อดีตรองอธิบดีกรมพัฒนา การแพทยแผนไทยและแพทยทางเลือกเปนผูท่ีมีบาทบาทสําคัญย่ิง ในการฟนฟูและพัฒนาภูมิปญญาการแพทยแผนไทยจนกระทั่ง ปจ จุบันเปนท่ียอมรบั และแพรไ ปสสู ากล ไดก ลาวถึงความเปน มาของ การนวดในสารคดีพิเศษ นวดแผนไทย สัมผัสโบราณในยุคแหง ความเร็ว วา สามารถอธิบายเร่ืองความเปนมาของการนวดไทยไดทั้ง จากหลักคิดทางมนุษยวิทยาและจากหลักฐานทางประวัติศาสตร หากวเิ คราะหดวยหลกั คดิ ทางมนุษยวิทยา อธบิ ายไดวาการนวดไทย มีนานแลว จากการรูจักใชมือกระทําบนรางกาย เม่ือไมสบาย ปวด เมื่อย ก็พยายามชวยเหลือตนเองดวยการใชมือ อาจ ทุบ นวด เคน คลึง หรือดว ยรูปแบบอื่นๆ ซง่ึ เปนเรอื่ งธรรมชาติของมนษุ ยท ั่วโลกไม วาจะเผาพันธุใดหรืออยูถ่ินไหน แตส่ิงท่ีแตกตางกันคือศาสตรและ ศลิ ปของการนวด กลา วคือ ทา นวดของแตล ะชนชาตกิ ็จะแตกตา งกนั ออกไป อยางกรณนี วดของไทยก็มหี ลกั การนวดเฉพาะ 1 กญั จนา ดวี ิเศษและคณะฯ. คูมืออบรมการนวดไทย.สถาบันสงเสรมิ การแพทยแ ผนไทย .2544 การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 5
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 อี ก แ น ว ห น่ึ งวิเค ร าะ ห จ าก เอ ก ส าร ห ลั ก ฐ าน ท าง ประวัติศาสตรท่ีมีการอางอิงหลักฐาน ที่เกาแกที่สุดก็คือ ศิลาจารึก สมัยสุโขทัย ที่ขุดพบที่ปามะมวง จังหวัดสุโขทัย ประมาณ พ.ศ. 1900 มีการจารึกเก่ยี วกับการรกั ษาโรคดวยการนวด อยางไรกต็ าม ไดมีการถกเถียงกันถึงหลักฐานชิ้นนี้ เพราะไมเคยมีใครเห็นตัวศิลา จารึก เพียงแตมคี นรุนเกา สืบคน เอาไวและเลาสกู นั มา สําหรับหลักฐานหรือเอกสารท่ีชัดเจนเกี่ยวกับหมอนวดและ การนวดแผนโบราณ พบครั้งแรกสมัยกรุงศรีอยุธยาตั้งแตรัชสมัย สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถที่มีการสถาปนาระบบการแพทยแผน ไทยขึ้นเมื่อป พ.ศ. 1998 โดยแบงงานสาธารณสุขออกเปน 7 กรม ซึ่งมกี รมหมอนวดเปน หนง่ึ ในนัน้ และในการจัดทาํ ทําเนยี บตําแหนง และศักดินาของขาราชการพลเรือน ตามหนังสือกฎหมายตราสาม ดวงเลม 1 ไดจ ัดศกั ดินาของหมอหลวงและหมอนวดไว ดงั น้ี “หลวงราชรักษา เจากรมหมอนวดขวา และหลวงราโช เจากรมหมอนวดซาย นาดล 1,600 ไร ขุนภักดีองคและขุนองค รกั ษา ปลักกรมขวาและซาย นาดล 800 ไร หมื่นแกววรเลือก หมื่น วาโยวาด และหมนื่ วาโยชยั นาดล 800 ไร “ ในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช (ครองราชยระหวาง พ.ศ. 2199-2231) ปรากฏหลักฐานเปนจดหมายเหตุของราชทูต ลาลูแบร ประเทศฝรั่งเศส ท่ีบันทึกเรื่องหมอนวดไทยในแผนดิน สยามมีความวา “ในกรุงสยามนั้นถา ใครปวยไขลงก็จะเริ่มใหยืดเสน ยืดสาย โดยมีผูใหความรูความชํานาญทางดานน้ีข้ึนไปแลวใชเทา เหยียบ” และ “ถาไมมีใครปวยในกรุงสยามก็จะใชหมอนวดบีบขยํา ไปท่ัวเน้ือท่ัวตัวบางทีก็เดิน เอาเทาเหยียบๆ บนกาย หรือ “ กลาว กันวามีหญิงมีครรภมักใชใหเด็กเหยียบเพื่อใหคลอดบุตรงายไมพัก เจบ็ ปวดมาก” ส มั ย รั ต น โ ก สิ น ท ร ป ร า ก ฏ ห ลั ก ฐ า น เรื่ อ ง น ว ด อี ก ค ร้ั ง ใ น พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช (รัชกาลที่ 1) พระองคทรงยายราชธานีจากฝงธนนบุรีมาฝงนครหลวงและทรง ปฏิสังขรณวัดโพธารามข้ึนเปนอารามหลวง ใหชื่อวาวัดพระเชตุพน วิมลมังคลาราม (วัดโพธ์ิ) และไดมีรับส่ังใหสืบเสาะรวบรวมตํารายา สมุนไพร ตํารานวด และทาฤษีดัดตน และนํามาแสดงไวตามศาลา รายของวดั โพธิ์ เพ่อื ใหค นทวั่ ไปสามารถเขามาศกึ ษาหาความรู รัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 3) พ.ศ. 2375 ทรงประสงคใหวัดโพธิ์เปนมหาวิทยาลัยของ การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 6
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 ประชาชน ทรงใหเลือกสรรและปรับปรุงเน้ือหาตํารายาสมุนไพร ทรงโปรดใหปนรูปฤาษีดัดตนซ่ึงเปนรูปหลอดวยสังกะสีผสมดีบุก เพิ่มเติมจนครบ 80 ทา พรอมโปรดใหเขียนอธิบายทาแตละทาวา โรคอะไร และมีการจารึกสรรพวิชาการนวดไทยลงบนแผนหินออน 60 ภาพ แสดงถงึ จุดนวดอยางละเอยี ด ประดบั บนผนงั ศาลาและบน เสาภายในวดั โพธ์ิ ความรูการแพทยแผนไทยที่วัดพระเชตุพนฯ ประกอบดวย ตํารายาและตําราที่เกยี่ วกับการนวด สามารถสรุปแบงเปนหมวดหมู ครา วๆ ไดด ังนี้ 1. วิชาบรหิ ารรางกาย (ฤาษดี ัดตน) การบริหารรางกาย หรือ การดัดตนระงับความเมื่อย ขบมีการปนฤาษีดัดตนในทา ตางๆ สรางมาแตคร้ังพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา จุฬาโลกมหาราชแตเปล่ียนมาเปนฤาษีหลอดีบุกจํานวน 80 ทา และมีโคลงส่ีอธบิ ายประกอบครบทุกรปู 2. วิชาเวชศาสตร เรียกวา ตําราอาจารยเอ่ียม ศึกษาโรคภัย ไขเจ็บตามทฤษฎีการแพทยแผนไทย มีการแยกสมุฎฐาน ของโรคตางๆ ไดแก ธาตุท้ัง 4 สมุฎฐานของโรคซึ่ง เก่ียวพันกับที่อยู อาศัย ฤดูกาล วัน เวลา รวมถึงสาเหตุ ของอาห าร การดูลักษณ ะอาการของไขและการ วินิจฉัยโรคการใชยาบําบดั โรค ซ่งึ แตละโรคกจ็ ะมีตาํ รายา ใหเลือกใชหลายขนาน เม่ือนับรวมท้ังหมดแลวมีกวา 1,128 ขนาน 3. วิชาเภสัช วาดวยสรรพคุณของเคร่ืองสมุนไพรและ เครื่องเทศแตละชนิด วาสวนไดมีสรรพคุณในการ บําบดั รักษาโรคได จํานวนกวา 113 ชนดิ 4. วิชาแผนนวด หรือวิชาหัตถศาสตร ในจารึกมีแผนภูมิภาพ โครงสรางรางกายมนุษยแสดงที่ต้ังของประสาทการนวด 14 ภาพ และเก่ียวกับการนวดแกขัดยอก แกเม่ือยและ โรคตา งๆ 60 ภาพ สมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 4) จากหลักฐานการแบงสวนราชการสมัยรัตนโกสินทร ยังพบวามีกรม หมอนวด เชนเดียวกับสมัยอยุธยา และพระองคทรงใหหมอยานวด ถวายการรกั ษาความเจบ็ ปวดยามทรงพระประชวรดวย การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 7
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 สมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยหู ัว (รัชกาลท่ี 5) พระองคทรงโปรดการนวด ยามเสด็จประพาสแหงใดจะตองมีหมอ นวดถวายงานนวดทุกครั้ง พระองคทรงโปรดใหมีการชําระพระ คัมภีรแพทยท้ังหมดใหถูกตอง และในป พ.ศ.แพทยท้ังหมดให ถกู ตอง และในป พ.ศ. 2449 กรมหม่ืนภูบดีราชหฤทัย กรม หมน่ื อกั ษรสาสนโสภณและหลวงสารประเสริฐไดช ําระตําราการนวด ไทยและเขียนตําราฉบับนว้ี า “ตาํ ราแผนนวดฉบับหลวง” ใชเรยี กกัน ในหมูแพทยหลวงหรือแพทยในพระราชสํานัก นอกจากน้ีทรงพระ กรุณาโปรกเกลา ใหจัดต้ัง “ศิริราชพยาบาล” เปนโรงเรียนแหงแรก ในประเทศไทยจัดการเรียนและการรักษาพยาบาลดวยการแพทย แผนไทยและการแพทยตะวันตกรวมกนั หลังจากน้ันอิทธิพลของการแพทยตะวันตกไดเพิ่มข้ึนเรื่อยๆ ในสังคมไทยและมีสวนสําคัญท่ีสรางความผันผวนตอวงการแพทย แผนไทย ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 6) ทรงใหยกเลิกการสอนวิชาการแพทยแผนไทย และดวยสภาพ เศรษฐกิจที่ฝดเคืองทําใหรัฐบาลมีงบประมาณจํานวนจํากัด กรม แพทยหลวงถูกยุบ หมอหลวงท่ีเคยรับราชการอยูตองออกมา ประกอบอาชพี สวนตวั การนวดจงึ คอ ยๆ หมดบทบาทจากราชสาํ นัก สวนหมอนวดแบบชาวบานก็ยังคงไดรับความนิยมอยู อยางไรก็ดี พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวโปรดเกลาฯ โปรดใหตรา พระราชบัญญัตกิ ารแพทย พ.ศ. 2466 และยงั คงระบุการนวดอยใู น นิยามของโรคศิลปะ ในรัชกาลสมัยพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอนันทมหิดล (รชั กาลที่ 8) มี พ.ร.บ. ควบคุมการประกอบโรคศิลปะ พ.ศ. 2479 เกิดข้ึน เปนชวงเวลาที่อาจารยเสรัชย ต้ังตรงจิตร ผูอํานวยการ โรงเรยี นแพทยแผนโบราณวดั พระเชตุพนฯ (วัดโพธ)ิ์ เรียกวา เปนยุค มืดของการแพทยแผนไทย – การนวด เนื่องจากหมอนวดและแพทย แผนไทยตองไปสอบใบประกอบโรคศิลปะเพื่อประกอบอาชีพ ทวา ความรูแพทยแผนไทยหรือแพทยพนื้ บานเหลา น้ันสบื ทอดความรูกัน มาในครอบครัว อาจโดยการทองจํา เมื่อตองไปสอบเปนระบบจึง สอบไมผ าน ถงึ กบั ตอ งเลกิ อาชีพหรอื ทาํ ลายตําราเพราะกลัวทางการ มาจับตัวเพราะกลายเปน หมอเถอ่ื น ผนวกกับในชวงหลังสงครามโลกคร้ังที่ 2 ทหารอเมริกันเขา มาในประเทศไทยจํานวนมากคํานวณวาหมอนวดถูกนําไปใชเพื่อ การคาประเวณีแอบแฝงทําใหภาพลักษณของการนวดไทยเสื่อมเสีย ลงไป การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1 8
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ในรัชกาลปจจุบัน เม่ือ ป พ.ศ. 2494 พระบาทสมเด็จพระ เจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลท่ี 9) เสด็จพระราชดําเนินวัด พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธ)ิ์ คร้ังน้ันไดปรารภวาวัดพระเชตุ พนฯ เปนแหลงรวบรวมตําราแพทยแผนไทยอยแู ลว เหตุไดไมจดั ให มีโรงเรียนสอนการแพทยแผนไทยในวิชาเวชกรรม ผดุงครรภ เภสัช กรรม และหัตถเวช ทําใหคณะกรรมการวัดพระเชตพุ นฯ พรอมดวย ผทู รงคณุ วฒุ ิทางดา นการแพทยแ ผนไทยท่ีหลงเหลืออยู ไดส นองพระ ราชปรารภจัดทําหลักสูตรโรงเรียนแพทยแผนโบราณข้ึนในนาม โรงเรยี นแพทยแผนโบราณแหงประเทศไทย ไดเ ปดสอนเปน แหง แรก ที่วดั พระเชตุพนฯ โดยแบง ออกเปน 3 หลักสูตร คอื เวชกรรม เภสชั กรรม และหัตถเวชกรรม ตอมาไดมีการขยายตัวไปทั่วประเทศใน นามของสมาคมแทพยแผนโบราณ ซ่ึงเปนงานฟนฟูการแพทยของ เอกชน พ.ศ. 2498 อาจารยปรีดา ตั้งตรงจิตร ไดกอตั้งโรงเรียน แพทยแผนโบราณวัดพระเชตุพนฯ (วัดโพธ์ิ) ขึ้นและเปดสอนและ ใหบ รกิ ารนวดแผนไทยในป พ.ศ. 2505 ถอื เปน โรงเรยี นเอกชนแหง แรกท่ีทาํ การสอนเร่อื งการนวดไทยอยา งเปน ทางการ พ.ศ. 2500 มีการกอต้ังสมาคมโรงเรียนแพทยแผนโบราณ ขึ้นท่ีวัดโพธ์ิ กรุงเทพฯ นับแตนั้นมาสมาคมตางๆ ก็ไดแตกสาขา ออกไปทั้งในกรุงเทพและตา งจงั หวดั พ.ศ. 2525 ศาสตราจารยนายแพทยอวย เกตสุ ิงห ไดกอต้ัง มูลนิธิฟนฟูสงเสริมการแพทยแผนไทยเดิมและเปดโรงเรยี นเพื่อสอน การแพทยแผนไทยขึ้น เพื่อสอนการนวดแบบราชสํานัก ซึ่งขณะน้ัน เรียกวา โรงเรียนอายุรเวทวิทยาลัย (ชีวโกมารภัจจ) และในป พ.ศ. 2545 หนวยงานทั้งหมดไดยายมาสังกัดคณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล เรียกวาการแพทย แผนประยุกต พ.ศ. 2530 โครงการฟนฟูนวดไทย มูลนิธิสาธารณสุขกับ การพัฒนา เรียกรองใหเพ่ิมสาขาการนวดไทยในการประกอบโรค ศิลปะแผนโบราณ แตกระทรวงสาธารณะสุขตีความวาการนวดไทย เพ่ือการรักษาโรคเปนการประกอบโรคศิลปะแผนโบราณ สาขาเวช กรรม พ.ศ. 2532 การแพทยแ ผนไทยไดเ ขา สรู ะบบราชการอกี คร้งั โดยกระทรวงสาธารณสุขไดจัดตั้งศูนยการประสานงานการแพทย และเภสัชกรรมแผนไทยขึ้นเปนองคการประสานงานการพัฒนา การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 9
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 แพทยแผนไทย กระทงั่ เปนทม่ี าของการจัดต้งั สถาบันการแพทยแผน ไทยข้ึนในป พ.ศ. 2536 สังกดั กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. 2541 กระทรวงสาธารณสขุ ไดแ ตง ต้งั อนกุ รรมการดาน นวดแผนโบราณ เพ่ือเตรยี มการใหการนวดไทยเปน การประกอบโรค ศิลปะการแพทยแผนไทยประเภทหนึ่ง ตามพระราชบัญญัติการ ประกอบโรคศิลปะฉบับใหม พ.ศ. 2542 โปรดเกลาฯ ใหตรา พ.ร.บ.การประกอบโรค ศิลปะ พ.ศ. 2542 ซึ่งมีเนื้อหาที่เอื้อตอการพัฒนาการแพทยแผน ไทย – การนวดมากข้นึ พ.ศ. 2544 มีประกาศกระทรวงสาธารณสุขเรื่องการเพ่ิม ประเภทการนวดในสาขาการแพทยแผนไทย ทําใหการนวดไทยเปน ประเภทหน่ึงของการประกอบโรคศิลปะสาขาการแพทยแผนไทย มี การข้ึนทะเบียนและรับใบอนุญาตเปนผูประกอบโรคศิลปะสาขา การแพทยแ ผนไทยประเภทการนวดไทย 2.1.1.2 ประเภทของการนวด2 สามารถจําแนกได 2 ประเภท คือการนวดแบบราชสํานัก และการนวดแบบเชลยศกั ด์ิ 1) การนวดไทยแบบราชสํานกั หมายถึง การนวดที่ใชเพียงมือและนิ้วในการนวดจุด เทาน้ัน กลาวกันวาเปนรูปแบบการนวดสําหรับกษัตริยและ เจานายผูใหญในราชสํานกั มาแตโบราณ จงึ มีลกั ษณะเรียบรอย สํารวมและสวยงาม และเน่ืองจากเปน การนวดทเ่ี นน การลงของ น้ําหนกั ตามจุดตางๆ ของรา งกาย ฉะนั้น หากผูน วดฝกฝนจนมี ความชํานาญแลวกจ็ ะสามารถเปน การนวดรกั ษาโรคได การนวดไทยแบบราชสํานักนี้ ไดรับการพัฒนาและสืบ ทอดมา โดยอายุรเวทวิทยาลัย เม่ือคร้ังศาสตราจารย นายแพทยอวย เกตสุ งิ ห ไดก อตัง้ โรงเรยี นอายุรเวชวทิ ยาลัยขึ้น ในป พ.ศ. 2525 เพ่ือผลิตแพทยแผนไทยประยุกต โดยทา นได เชิญอาจารยณรงคสักข บญุ รตั นหิรัญ ผูเชยี่ วชาญนวดแผนไทย แบบราชสํานัก มาสอนวิชานวดใหแกโรงเรียนอายุรเวท วิทยาลัย ตั้งแตยุคเริ่มตน กระท่ังป พ.ศ. 2545 โรงเรียน อายุรเวทวิทยาลัยถูกนําเขาเขาไปอยูในการดูแลของคณะ แพทยศาสตรศิริราชพยาบาล และมีการปรับปรุงหลักสูตรจาก ระดับอนุปริญญาตรีไปเปนปริญญาตรี สาขาการแพทยไทย 2 มูลนธิ กิ ารแพทยแผนไทยพฒั นา. คูม อื การนวดไทยแบบเฉลยศักด.์ิ 2537.หนา 14. การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 10
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 ประยุกต โดยหลักสูตรนี้มีการสอนท้ังวิชาพื้นฐานดาน วิทยาศาสตรการแพทย เชน กายวิภาคศาสตร สรีรวิทยา ชีวเคมี พยาธิวิทยา รวมกับวิชาดานแพทยแผนไทย ไดแก เภสชั กรรม เวชกรรม รวมทงั้ นวดแผนไทยแบบราชสํานัก (หตั ถ เวชกรรม) อาจารยฉัตรชัย ทิพยจันทร ศิษยเกาท่ีจบจากโรงเรียน อายุรเวทวิทยาลัย ปจจุบันเปนหมอนวดสายราชสํานักท่ีเปด คลีนิคนวดรักษาผูปวย เปนผูเชี่ยวชาญการแพทยแผนไทย ประจําสถานพยาบาลแพทยแผนไทยประยุกต คณะแพทย ศาสตรศิริราชพยาบาล และเปนผูสอนวิชาหัตถเวชกรรมใหแก นักศึกษาหลักสูตรแพทยแผนไทยบัณฑิต และเปนอาจารย พิ เศ ษ ข อ ง ค ณ ะ แ พ ท ย แ ผ น ต ะ วั น อ อ ก ม ห า วิ ท ย า ลั ย รั ง สิ ต กลา วถึงการนวดราชสํานักไว ดงั นี้ การนวดแบบราชสํานัก มีกฎระเบียบแบบแผน คอื ตอง เดินเขาเขาหาคนไข (ผูถูกนวด) ขณะท่ีการนวดตองมี ระยะหางระหวางหมอนวดกับผูถูกนวด ตองไมกมหนามาก เกินไป เพราะโบราณถอื วาหามหายใจรดพระวรกาย (เจานาย) เปนกฎระเบียบของราชสํานัก สิ่งท่ีสําคัญคือการนวดใชมือ อยางเดียว โดยใชนว้ิ กดเปน หลกั ไมม ีการใชเทา เขา ศอก การนวดราชสํานักเปนการนวดแบบรักษา โรคที่รักษา ไดดวยการนวด คือโรคท่ีเกิดขึ้นกับพวกขอกระดูก กลามเน้ือ เสนเอน็ เสนประสาท เชน โรคปวดหลัง ปวดคอ ปวดเขา ปวด แขน แตที่พบมากที่สุด คือปวดคอกับปวดหลัง ปจจุบัน กระทรวงสาธารณสุขไดสงเสริมใหการนวดไทยแบบราชสํานัก ใชใ นการบริการสาธารสขุ ของรัฐระดบั ตา งๆ 2) การนวดแผนไทยแบบเฉลยศักด์ิ หรือการนวดแบบชาวบาน หรือ การนวดแบบท่วั ไป หมายถึง การนวดแบบพ้ืนบานท่ีพัฒนามาจากการนวด ชวยเหลือกันเองภายในครอบครัวทําใหเกิดการผอนคลาย กลามเน้ือ และชวยใหรูสึกสุขสบาย โดยใชอวัยวะตางๆ ของ รางกายในการนวด คือ มือ เทา เขา ศอก ทั้งยังมีทายืดตัด รา งกายที่อาจดแู ลว พลกิ แพลง หรือผาดโผน การนวดแบบเฉลย ศักดิ์นี้ไดรับการพัฒนาและสืบทอดจากคนรุนเกามายังคนรุน ใหม โดยการบอกเลา การฝกฝน และมีแบบแผนการนวดตาม วัฒนธรรมทอ งถ่ิน การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 11
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 การนวดไทยแบบเชลยศักด์ิที่มีรูปแบบเห็นไดชัดและมี การสืบทอดตอกันมาในรูปของการเรียนคือที่วัดโพธ์ิ หรือวัด พระเชตุพนวิมลมังคลาราม ซึ่งเปนสถานที่ท่ีไดรวบรวม วิทยาการความรูดานการแพทยแผนไทยและการนวดไทยไว มากมาย ดังนน้ั ยคุ หลังๆ จะไดรจู ักนวดเฉลยศกั ดิ์ ในชอ่ื เรียกวา “นวดวัดโพธ์ิ” การเรียนการสอนนวดแบบเฉลยศักดิ์และรวมไปถึงการ ใหบริการนวดแบบเฉลยศักด์ิเปนการนวดเพื่อสุขภาพยังไมถึง ขนั้ การรักษาโรค ระยะเวลาเรียนมกี ารสอนท่ี 60-150 ชว่ั โมง หากผเู รียนนวดหวงั ใชเพื่อการรกั ษาจะตองศึกษาเพ่มิ เตมิ อีก ความแตกตาง : การนวดไทยแบบราชสํานักและการ นวดแผนไทยแบบเชลยศักด์ิ 1. การนวดแบบราชสํานัก ผูนวดตองมีกิริยามารยาทท่ี เรียบรอย สุภาพออนนอม เดินเขาเขาหาผูถูกนวด ไมหายใจรดขณะทําการนวด ตองหันไปขางๆ หรือ เงยหนา สวนการนวดแบบเชลยศักดิ์ มิไดคํานึงถึง เหลานี้ 2. การนวดแบบราชสํานัก ผูนวดจะไมเริ่มนวดฝาเทา นอกจากความจําเปนจริงๆ มกั เรม่ิ นวดตง้ั แตห ลังเทา ขึ้นไป สวนการนวดแบบเฉลยศักด์ิเริ่มตนนวดที่ฝา เทา 3. การนวดแบบราชสํานักจะใชเฉพาะนิ้วหัวแมมือและ ปลายน้ิวอื่นๆ ในการนวดเทาน้ัน และไมใชการนวด คลึง แขนจะตองเหยียดตรงเสมอ สวนการนวดแบบ เฉลยศกั ดม์ิ ิไดค าํ นงึ ถงึ ทาทางของแขนวาตรงหรอื งอ 4. การนวดแบบราชสาํ นกั ผูถ กู นวดในทา น่ัง นอนหงาย หรอื นอนตะแคงแตไมใ หถ ูกนวดนอนควํ่าเลย ในการ นวดแบบเฉลยศักดมิ์ กั มีการใหผ ถู ูกนวดนอนคว่าํ ดว ย 5. การนวดแบบราชสํานักไมใชการดัดหรืองอขอ หรือ สวนหน่ึงสวนใดของรางกายดวยกําลังแรงและไมมี การนวดโดยใชเขา ขอศอก ฯลฯ แตการนวดแบบ เฉลยศกั ดิ์ไมงดเวนการปฏิบัติดังกลา วนี้ 6. การนวดแบบราชสํานักตองการทําใหเกิดผลตอ อวัยวะ และเน้ือเยื่อท่ีอยูลึกๆ โดยการเพ่ิมการ ไหลเวียนเลือด และเพ่ิมการทํางานทําใหเกิดอวัยวะ และเน้ือเย่ือท่ีอยูลึกๆ โดยการเพ่ิมการไหลเวียน การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 12
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 เลือด และเพ่ิมการทาํ งานของเสนประสาท จึงทาํ การ กดนวด เสนเลือด และเสนประสาทในการนี้ผูนวด จะตอ งมีความรูทางกายวิภาคศาสตรเ ชิงปฏิบัติอยาง ดีพอควร สําหรับการนวดแบบเชลยศักด์ิหวังผล โดยตรงจากการนวดคลึงเปนครั้งคราวและการกด นวดเปนสวนใหญ เนื่องจากผูนวดบางคนมีความรู ทางกายวิภาคศาสตรไมดีพอจงึ อาจทําใหอาการปวย เดิมกลับเปนมาข้ึนหรืออาจกอใหเกิดอันตรายอยาง อนื่ ได ตารางที่ 2.1 แสดงการเปรยี บเทียบการนวดไทยแบบราชสาํ นกั และ การนวดไทยแบบ เฉลยศกั ด์ิ ขอแตกตา ง การนวดแบบราชสาํ นกั การนวดแบบเฉลยศักดิ์ 1.กริ ยิ ามารยาท เรียบรอยมากเดินเขาเขาหา เปนกันเองกับผูรับบริการ ผูรับบริการ ไมหายใจรด มากกวาบางคราวอาจดูไม ผูรับบริการ หรือเงยหนา สาํ รวมมากนกั มากจนเปนทไ่ี มเ คารพ 2. การเรมิ่ นวด มักเริ่มนวดต้ังแตหลังเทา เริ่มนวดทฝ่ี า เทา ขึ้นไป 3. อวยั วะที่ใชน วด เฉพาะมือ นิ้วหัวแมมือ ใชท้ังมือ ศอก ทอนแขน และปลายน้วิ อื่นๆ เขา สน เทา 4. ทาทางของแขน ตองเหยียดตรงเสมอ ตรงหรอื งอขอ ศอกกไ็ ด 5. การลงนา้ํ หนัก ใชในการกดเทาน้นั มีทงั้ กดและนวดคลึง 6. ทาของรบั บริการ มีทาน่ัง นอนหงาย และ ตามแบบราชสํานัก และมี นอนตะแคงเทานั้น ไมมี ทานอนควํา่ ดว ย ทา นอนควํา่ 7. การดดั ไมใช มีการดัด ดึง ขอตอ หลัง ดว ย 8. ความรูทางกายวิภาค มีความรูอยางดพี อสมควร อาจไมมีความรูดีพอ แต ปจจุบันหลักสูตรท่ีสอนตาม สถาบันตางๆไดสอดแทรก เพ่มิ การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 13
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 2.1.1.3 ศาสตรแ ละศิลปของการนวดไทย3 การนวดเปนการกระทาํ โดยตรงตอ รา งกายของคนเรา ดงั น้ัน การนวดใหเกิดความรูสึกที่ดีจึงจําเปนท่ีจะตองศึกษาทั้งโครงสราง ของรางกายโดยเฉพาะอวัยวะและระบบท่ีเก่ียวของกับการดํารง อริยะบทและการเคล่ือนไหวรางกาย ไดแก กลามเน้ือ เสนเอ็น พังผืด ขอตอกระดูก การไหลเวียนเลือด และระบบประสาท นอกจากนี้ก็ยังตองศึกษาแนวคิดการแพทยแผนไทย จริยธรรมของ หมอนวดไทย เทคนคิ หรอื ขอ พจิ ารณาในการนวด ความรทู ่ีจาํ เปน สาํ หรบั ผูน วด 1. ความรูพนื้ ฐานเกี่ยวกับรางกายของมนุษย 1.1 กายวภิ าคศาสตร เชน o ระบบกระดูก ขอ ตอ กลามเนอื้ o ระบบประสาท ประกอบดวยสมอง ไขสันหลัง และ เสนประสาท o ระบบไหลเวียนของเลือด ประกอบดวยเสนเลือดแดง เสนเลอื ดดํา ตอมและทอ นาํ้ เหลอื ง o ระบบหายใจ ประกอบดวยโพรงจมูก หลอดลม ปอด กระบงั ลม o ระบบยอยอาหาร ประกอบดวยปาก ฟน ล้ิน หลอด อาหาร กระเพาะอาหาร ลําไสเล็ก ลําไสใหญ ตับ ถุง น้ําดี ตับออน o ระบบสืบพันธุ ประกอบดวย รังไข มดลูก ชองคลอด อณั ฑะ ลงึ ค o ระบบตอมไรทอ 1.2 สรีรวิทยา รูหนาท่ีอวัยวะตางๆ ในรางกายวามีหนาที่ อยางไร เชน การทํางานของกลามเนื้อและขอตอ เคลอ่ื นไหวในทิศทางได ภาวะปกตขิ องหวั ใจ ในการสบู ฉีด โลหติ ไปเล้ยี งรางกาย การหายใจเปน อยางไร 1.3 พยาธิวิทยา รูความผิดปกติทั้งรูปราง(กายวิภาคศาสตร) และหนา ที(่ สรีรวทิ ยา) ของกลามเน้อื กระดกู ขอ ตอ หัวใจ ปอด สมอง 3 โกศิล ชัยประสทิ ธกิ ุล. หลกั พน้ื ฐานในการนวดไทย ในสรุปรายงานการประชมุ เชงิ ปฏบิ ัติการ เรอ่ื งการนวดไทยสาํ หรับเจาหนา ท่ีสาธารณสขุ . 2537. หนา 12-15 การศกึ ษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 14
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 2. ความรใู นการคน หาตนเหตุ (สมุฏฐาน) ของโรค 2.1 การซกั ประวัติ เพ่อื การไตถ ามผนู วดเรอ่ื งตา งๆ 2.2. การตรวจรางกาย กอ นลงมือนวด ลักษณะการนวดไทย การกด : มักใชนิ้วหัวแมมือกดลงท่ีสวนของรางกาย เพื่อ ชวยใหกลามเน้ือคลายตัว ใหเลือดถูกขับออกจากหลอดเลือดท่ี บริเวณนัน้ และเม่ือกดแรงกดลงเลือดก็จะพุงมาเลี้ยงบรเิ วณน้ันมาก ขึ้น ทาํ ใหระบบไหลเวียนของเลือดทาํ หนา ท่ีไดด ี ชวยซอมแซมสวนที่ สึกหรอไดรวดเร็วขึ้น ขอเสียของการกด คือ ถากดนานเกินไปหรือ หนักเกนิ ไปจะทําใหหลอดเลือดเปนอันตรายได เชน ทําใหเสนเลือด ฉกี ขาด เกิดรอยชาํ้ เขียวทบ่ี รเิ วณกดน้นั ภาพท่ี 2.1 แสดงตวั อยางทา ทางการนวดแบบ “กด” ทม่ี า : วธิ นี วดแผนโบราณ นวดไหล. [ระบบออนไลน] http://www.9upshop.com/b-31/วิธีนวดแผนโบราณ-นวดไหล. การคลึง : การใชหัวแมมือ น้ิวมือ หรือสนมือออกแรงกดให ลึกถึงกลามเน้ือ ใหเคลื่อนไปมาหรือคลึงเปนลักษณะเปนวงกลม ขอเสียของการคลึงคือการคลึงท่ีรุนแรงมากอาจทําใหเสนเลือดฉีก ขาดหรือถาไปคลึงท่ีเสนประสาทบางแหง ทําใหเกิดความรูสึกเสียว แปลบเสนประสาทอกั เสบได การศึกษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 15
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 ภาพที่ 2.2 แสดงตัวอยางทา ทางการนวดแบบ “คลงึ ” ที่มา : วธิ กี ารนวดแผนโบราณขั้นพน้ื ฐาน-นวดขาและเทา . [ระบบออนไลน] http://www.yesspathailand.com/วธิ ีการนวดแผนโบราณ/วธิ กี ารนวด แผนโบราณขน้ั พืน้ ฐาน-นวดขาและเทา .html การบีบ : การจับกลามเนื้อใหเต็มฝามือแลวออกแรงบีบที่ กลา มเนอ้ื เปนการเพิม่ การไหลเวียนของเลือดมายังกลามเนอ้ื ชวยให หายจากอาการเมื่อยลา การบีบยังชวยลดอาการเกร็งของกลามเน้ือ ไดดวย ขอเสียของการบีบ คือ ถาบีบนวดนานเกินไปอาจทําให กลามเน้ือชา้ํ เพราะเกิดการฉกี ขาดของเสนเลือดภายในกลามเนื้อ ภาพที่ 2.3 แสดงตวั อยา งทา ทางการนวดแบบ “บีบ” ทม่ี า : วธิ นี วดแผนโบราณ นวดไหล. [ระบบออนไลน] http://www.9upshop.com/b-31/วิธนี วดแผนโบราณ-นวดไหล. การดึง : การออกแรงเพ่ือยึดเสนเอ็นของกลามเน้ือหรือ พังผืดของขอตอท่ีหดสั้นเขาไปออกเพื่อใหสวนนั้นทําหนาท่ีได ตามปกติ ในการดึงขอตอมักจะไดยินเสียงส่ันในขอแสดงวาการดึง นั้นไดผลและไมควรดึงตอไปอีก สําหรับกรณีท่ีไมไดยินสียงก็ไม จําเปนตองพยายามทําใหเกิดเสียง ขอเสียการดึงคือ อาจทําใหเสน เอ็นหรอื พงั ผืดทีฉ่ ีกขาดอยแู ลว ขาดมากขน้ึ ดงั นน้ั จึงไมค วรทาํ การดึง เมื่อมีอาการแพลงของขอตอในระยะเร่ิมแรก ตองรอใหหลังการ บาดเจบ็ แลว อยางนอ ย 14 วัน จึงทําการดงึ ได การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 16
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ภาพท่ี 2.4 แสดงตัวอยางทา ทางการนวดแบบ “ดงึ ” ท่มี า : เทคนิควธิ ีการนวดแผนโบราณ-นวดขา. [ระบบออนไลน] http://www.yesspathailand.com/เทคนคิ วธิ กี ารนวดแผนโบราณ/ เทคนิควธิ ีการนวดแผนโบราณ-นวดขา2.html การบิด : การออกแรงเพ่ือหมุนขอตอ หรือกลามเนื้อเสน เอ็นใหยดื ออกทางดานขวาง ขอเสียของการบิด คือ คลายกับขอเสีย การดงึ ภาพที่ 2.5 แสดงตวั อยา งทา ทางการนวดแบบ “บดิ ” ท่มี า : เทคนิควธิ ีการนวดแผนโบราณ-นวดขา. [ระบบออนไลน] http://www.yesspathailand.com/เทคนคิ วิธกี ารนวดแผนโบราณ/ เทคนิควธิ ีการนวดแผนโบราณ-นวดขา2.html การดัด : การออกแรงเพื่อใหขอตอท่ีติดขัดเคลื่อนไหวได ตามปกติ การดัดตองออกแรงมากและคอนขางรุนแรง กอนทําการ ดัดควรจะปรึกษาเปรียบเทียบชวงการเคล่ือนไหวของขอตอท่ีจะทํา การดัดกับขอตอปกติ ปกติจะคํานวณถึงอายุของผูถูกนวดดวย โดย ถือวา เด็กยอ มมีการเคลื่อนไหวของขอ ดกี วาผูใ หญ ขอ เสียของการดดั คือ อาจทําใหกลามเนื้อฉีกขาดได ถาเปนผูถูกนวดไมผอนคลาย กลามเน้ือรอบๆ ขอตอน้ัน หรือกรณีทําการดัดคอในผูสูงอายุซ่ึงมี กระดกู คอ นขางบาง การดัดที่รนุ แรงอาจทําใหกระดูกหักไดในผูปว ย ทเ่ี ปนอัมพาตมกี ลามเนอ้ื ออ นแรงไมควรทาํ การดัดเพราะจะทําใหขอ ตอเคลื่อนออกจากท่ีเดิม หรือกรณีขอเทาแพลงไมควรทําการดัด ทันทอี าจทาํ ใหม ีอาการอกั เสบและปวดมากขน้ึ การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 17
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ภาพท่ี 2.6 แสดงตวั อยางทา ทางการนวดแบบ “ดดั ” ทมี่ า : วธิ กี ารนวดแผนโบราณ. [ระบบออนไลน] http://www.yesspathailand.com/นวดไทย-นวดแผนโบราณ/ วธิ ีการนวดแผนโบราณ.html การตบ การตี การทุบ หรือการสับ : การออกแรงกระตุน กลามเนื้ออยา งเปนจงั หวะ เรามักใชวิธีการเหลา นกี้ ับบรเิ วณหลงั เพ่อื ชวยลดอาการปวดหลัง ปวดคอ หรือชวยในการขับเสมหะเวลาไอ ขอ เสียของการตบตี คือ ทําใหกลามเน้อื ชอกชํ้าและบาดเจ็บได ภาพที่ 2.7 แสดงตัวอยางทา ทางการนวดแบบ “สบั ” ท่ีมา : วธิ ีบํารงุ ปอด. [ระบบออนไลน] blogs.ummthailand.com/?p=1624. การเหยียบ : วิธีที่นิยมข้ึนไปเหยียบหรือเดินบนหลังขอเสีย ของการเหยียบคือเปนทานวดอันตรายมากเพราะทําใหกระดูกสัน หลังหักและอาจทิ่มแทงไขสันหลัง ทําใหเปนอัมพาตได หรือทําให เกิดอนั ตรายตออวัยวะภายใน เชน ตบั ไต เกดิ การบาดเจ็บได การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 18
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 คณุ ธรรมและจริยธรรมของหมอนวดไทย ผูท่ี จะเป น ห ม อน วดท่ี ดีน้ั น มิใชจะมีแตวิชาความรู ความสามารถในการนวดเทานนั้ แตจ ะตอ งเปนผมมอี ัธยาศัยออนโยน กระทําตนใหเขากบั เหตุผลอันควรไมควร ผูเปนหมอนวดจําเปนตอง อบรมฝกกาย วาจา ใจ ใหมีนิสัยอยูทุกโอกาสดวย ซึ่งจะทําใหเปน เคร่ืองมือยึดเหน่ียวใหประพฤติดี ประพฤติชอบ ปฏิบัติในทางท่ี ถูกตอ ง หนจะเปน หนทางนําไปสคู ณุ งามความดที คี่ นท่ัวไปสรรเสริญ ขอควรพิจารณาในการนวด 1. ผูนวดจะตองมีความพรอมทั้งทางรางกายและจิตใจ โดยผูนวด จะตอ งมีสุขภาพหรอื กําลงั ที่จะสามารถออกแรง มีจิตใจท่ีปกติ มี ความรักและความตองการที่จะมุงใหถูกนวดสบายหรือพนจาก ความเจ็บปว ยน้ัน 2. ผูนวดจะตองมีความรูเก่ียวกับรางกายมนุษยพอสมควร เนื่องจากกระทําโดยตรงตอรางกายน้ัน อาจกอใหเกิดอันตราย ตอ อวัยวะตางๆ ได 3. ผูนวดจะตองมีความชํานาญในดา นการนวดพอสมควร โดยตอง หมั่นฝกหัดคนควาและหัดสังเกต แลวนํามาประยุกตใชใหเกิด ความเช่ียวชาญ หากเกิดความสงสัยใหสอบถามแกผูนวดอ่ืนๆที่ มีความชาํ นาญกวา เดิม 4. ตําแหนงที่นวด การนวดน้ัน มุงที่จะใหเกิดความรูสึกของผูถูก นวดดีขึ้น ดังน้ันในขณะท่ีกดนวดใหสังเกตหรือสอบถาม ความรสู ึกของผถู กู นวดตลอดเวลา บริเวณที่มักจะกอ ความรสู กึ ท่ี ดีคอื บรเิ วณตามแนวรอ งของกลา มเนอื้ เปนตน 5. ทาทางในการนวด การนวดท่ีไมทําใหผูนวดเหน่ือย คือ การใช นํา้ หนกั กดไดสะดวก และไมเ กิดความตึงเครยี ด 6. นํ้าหนักท่ีใชนวด การนวดเปนศิลปะอยางหนึ่งเพื่อความพอใจ ของผูถูกนวดความสามารถในการรับแรงกดของแตละคนจะ แตกตางกัน การที่จะรูวาผูใดชอบแรงนวดขนาดไหนน้ัน ตอง สังเกตถึงปฏิบัติกิริยาหรือสอบถาม โดยกดลงไปชาๆ และเพิ่ม นา้ํ หนักกดจนถงึ ถึงแรงหนง่ึ ผปู ว ยจะสึกเจบ็ นัน่ คือความทนทาน ตอ แรงกด 7. ผูนวดจะตองทําการนวดอยางมีสติ มีความระวังอยูเสมอโดยไม กดนวดบริเวณที่อาจเปนอันตราย เชน การนวดชองทองตอง ศึกษาใหรูแจงถึงอวัยวะในชองทองถึงจะนวดใหไดหรือไมนวด ในรายท่มี ีการอกั เสบ มรการตกเลอื ด กระดกู หกั เปนตน การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 19
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 8. ผนู วดจะตองใหการดูแลหลังจากการนวด ถาหากมีรอยช้ํา หรือ เกดิ การระบมจะตองทําการประคบความรอน และใหคําแนะนํา ตอผูถูกนวดในการดูแลตนเองหลังนวดเก่ียวกับการพักการ ทาํ งานของอวัยวะ การบริหารรา งกายเพื่อใหเ กิดความแข็ง การ กินอาหารท่ีถูกหลัก การหลีกเลี่ยงหรืองดพฤติกรรมท่ีอาจ กอ ใหเ กิดความเจ็บปว ย 2.1.1.4 คณุ คาการนวดไทย 1) คณุ คา ตอ สุขภาพ การนวดเปนกระบวนการดูแลสุขภาพและรกั ษาโรคโดย อาศัยการสัมผัสอยางมีหลักการระหวางผูนวด (ผูใหบริการ รักษา) และผถู กู นวด (ผปู วย) การนวดสงผลโดยตรงตอ รางกาย และจิตใจของหมอนวดและผูถูกนวด สําหรับหมอนวดที่มี ทักษะการนวดจะสามารถชวยใหผูปวยมีสุขภาพดีและพนจาก ความทุกขได ทําใหหมอนวดมีความเอิบอ่ิมใจและมีความสุขท่ี เปนผูใหสําหรับผูปวยจะไดรับผลทางกายและทางจิตใจไป พรอมกัน ผลทางกาย คือ การนวดทําใหเกิดการไหลเวียนของ เลือดลมและนํ้าเหลือง กลามเน้ือผอนคลาย เสนคลาย นอกจากน้ันยังมีผลสะทอน ทําใหการทํางานของอวัยวะที่อยู หางออกไปจากบริเวณนวด ซึ่งเดิมมีนอยกลับเพ่ิมข้ึนจนกลบั สู ภาวะปกติ ฉะน้นั ขอบกพรองในการนวดจึงมีมากมาย อาทิเชน ใชรักษาหรือบรรเทาอาการตางๆ เชน อาการตกหมอน ปวด หลัง ปวดไหล ปวดศีรษะ หลังตึง ขอแพลง สะบักจม โรค อัมพาต เปนตน รักษาอาการอาหารไมยอย ทองอืดเฟอ ทองผูก ปวดหลัง เจ็บเอว ปวดเขา ตะคริว ปวดศีรษะนอนไม หลับอาการวิงเวียน นอกจากนั้นใชแกอาการเสื่อมสมรรถภาพ ทางเพศในชาย ประจําเดือนไมมาไมปกติชวยคลายเคียดทาง กายและทางใจ ชวยทําใหขอเคล่ือนที่กลับเขาท่ีได ใชนวดใน การกีฬา ฯลฯ และยังชวยใหส ุขภาพดี นอกจากนีผ้ ูปวยจะรูสึก สดชน่ื กระปกกระเปรา และผอ นคลายจติ ใจไปพรอ มกัน การน วดจะสงผลโดยตรงตอรางกายและจิตใจ ดงั ตอไปน้ี 1. ผลตอระบบไหลเวียนเลอื ด 1.1 การคลึงทําใหเลือดถูกบีบออกไปจากบริเวณ นั้น และมีเลือดใหมมาแทนท่ีชวยในการ ไหลเวยี นของเลือดทน่ี าํ้ เหลือง การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 20
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 1.2 สําหรับการบวม การคลึงทําใหบริเวณนั้นนิ่ม ลงได ทําใหการบวม ลดลง แตในกรณี ทม่ี ีการ อักเสบไมค วรคลงึ แจทาํ ใหบวมมากขึ้นได 1.3 อณุ หภูมเิ พิ่มข้ึนทาํ ใหสวนท่นี วดอนุ ขนึ้ 2. ผลตอ ระบบกลา มเน้อื 2.1 ทําใหกลามเนื้อมีประสิทธิภาพดีข้ึน เนื่องจาก มีเลือดมาเล้ียงมากขนึ้ เหมือนการนวดรา งกาย นกั กฬี ากอ นลงแขงขัน 2.2 ขจัดของเสียในกลามเนื้อไดดีข้ึน ทําให กลามเน้อื เม่ือยลา นอยลง 2.3 ทําใหกลา มเนอ้ื หยอนลง ผอ นคลายความ 2.4 ในรางกายมีพังผืดเกิดภายในกลามเน้ือ การ คลึงจะทําใหพังผืดออนตัวลงทําใหกลามเนื้อมี ความยืดหยนุ ดขี ึน้ และอาการเจบ็ ปวดลดลง 3. ผลตอ ผวิ หนงั 3.1 ทําใหมีการขับของเสียออกมาทางเหง่ือทาง ไขมันและผิวหนัง ชวยทําใหผิวหนังชุมชื้นขึ้น รวมท้ังยังทําใหเลือดมาเลี้ยงผิวหนังมากข้ึน ทาํ ใหผ ิวเตง ตึง 3.2 ยาดูดซึมไดดีข้ึนภายหลังการนวดท่ีนาน พอควร เชน การนวด ดวยยาแกช า้ํ 3.3 การคลึงในรายมีแผลเปน ซ่ึงเกิดจากเนื้อเย่ือ พังผืดงอกแทนผิวหนังเดิม จะชวยใหเลือดไป เล้ียงบริเวณน้ันมากข้ึน ทําใหแผลเปนออนตัว ลงหรือเล็กลงไป 4. ผลตอ ระบบขอ ตอ ทาํ ใหขอตอ เคลอื่ นไหวไดด ีขน้ึ ทําใหร า งกายมี ความคลอ งตวั และยืดหยนุ มากขึน้ 5. ผลตอ ระบบทางเดินอาหาร 5.1 เพิ่มความตึงตัวของระบบทางเดินอาหาร ไดแกกระเพาะอาหารและลําไส 5.2 การบบี ตัวของกระเพาะอาหารและลาํ ไส ทาํ ให เจรญิ อาหาร ทอ งไมอดื ทอ งไมเฟอ การศึกษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 21
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 6. ผลตอจิตใจ 6.1 คลายความเจ็บปวดของรางกายลง ทําใหการ ทํ างาน ของระบ บ ป ระสาท สวน ท่ี ไดรับ ความรูสึกดขี น้ึ 6.2 ชวยใหสุขภาพ จิตใจสดชื่นแจมใส ผอนคลาย ลดความเครียดความกังวล 6 .3 เสริมสรางความสัมพัน ธระห วางบุ คคล ครอบครัว และสงั คม การนวดไทยจึงกอใหเกิดประโยชนตามองคประกอบ ของการมีสุขภาพท่ีดี ท้ัง 4 ดาน คือ ดานการสงเสริมสุขภาพ ดานการปองกันโรค ดานการรักษา และดานการฟนฟู สมรรถภาพ (1) การสรา งเสรมิ สขุ ภาพ หมายถึงการพัฒนาสรางเสริมสุขภาพรางกายและจิตใจ ใหอยูในสภาวะสมบูรณ รูจักการบริโภคอาหารที่ถูกสุขลักษณะ ทอ่ี ยอู าศยั ทเ่ี หมาะสมปราศจากมลภาวะ รจู ักการออกกําลังกาย สม่ําเสมอและสามารถทําการนวดเปนประจํา เพื่อสรางเสริม สมรรถภาพการทํางานของกลามเนื้อและระบบการไหลเวียน เลือด ทําใหเอ็นกลามเน้ือความยืดหยุน และชวยใหการทํางาน ของเน้อื เยื่อหรอื ขอ ตางๆ ดขี น้ึ การนวดเปนประจาํ จงึ เหมอื นกับ ยาอายุวัฒนะ ทําใหสุขภาพสมบรู ณมีอายุยนื ยาว และปราศจาก โรคภัยไขเจบ็ (2) การปองกนั โรค หมายถึงการรูจักเตรียมความพรอมใหกับกลามเนื้อหรือ สวนตางๆ ของรางกายกอนการปฏิบัติงาน เปนการสรางความ คลองตัวหรือยืดหยุน การนวดยังมีการชวยกระตุนภูมิตานทาน ของรางกาย การนวดเพ่ือคลายเอ็นกลามเนื้อ หรือนวดเพ่ือ เตรียมความพรอ มในสวนตางๆ ของรา งกาย (3) การรกั ษา ห ม า ย ถึ ง ก า ร บํ า บั ด ท่ี น อ ก เห นื อ จ า ก ก า ร บํ า บั ด ด ว ย การแพทยปจจุบัน เชนการนวดกดจุดตางๆ การฝงเข็ม เพื่อ บําบดั อาการตางๆ การนวดฝา เทา นวดกลา มเนอื้ หรอื เอ็นขอ ตอ ตางๆ การกดคลึงตามบริเวณท่ีมีอาการเกร็ง หรือที่เรียกวา พังผืดติด เพ่ือชว ยในการเคล่ือนไหวใสวนน้ันๆ ดีขน้ึ ทําใหเลือด การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 22
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ดําออกจากเนื้อเยื่อไดดีข้ึน ลดอาการบวมท่ีปลายมือปลายเทา ลดอาการขอดของเสนเลือด หรือนวดผิวหนังเพ่ือกระตุนการ ไหลเวยี นของเลอื ดบรเิ วณผิวหนัง เปนตน (4) การฟนฟูสมรรถภาพ หมายถึงการนวดเพื่อชวยฟนฟูอาการเกร็ง หรือปรับ สมรรถภาพของระบบไหลเวียนเลือดในบริเวณตางๆ เชน การ นวดคลึงบริเวณแขนขา นอกจากชวยลดอาการปวดแลว ยงั เปน การฟน ฟใู หค นื สูสภาพปกติเรว็ ขึ้น 2) คณุ คาตอ ความสัมพันธท างสงั คม การนวดเพ่ือสขุ ภาพและการนวดเพื่อรักษาความเจ็บปวย ท้ังที่เกิดขึ้นในครอบครัวและในสถานบริการท้ังของเอกชนและ ของรัฐ (โรงพยาบาล/สาธารณสุข) การนวดทุกรูปแบบจะมีสวน สรางความสัมพันธระหวางบุคคล ทําใหเกิดความเขาใจการ ยอมรับและความเห็นอกเห็นใจระหวางกัน นอกจากนี้บางคร้ัง การสนทนาระหวาสงหมอนวดและผูปวย (ผูรับบริการ) ยัง สามารถคลายความกังวลใจและชวยคลี่คลายปญหาชีวิตของ ผูปวยไดอีกดวย นับเปนการชวยสง เสริมความสัมพันธทางสังคม อกี ทางหนง่ึ 2 .1 .2 สั งค ม วิ ท ย า ทั ศ น ภ า พ ก า ร ป ฏิ สั งส ร ร ค สั ญ ลั ก ษ ณ (Symbolic Interactionism) บุคลที่ไดชอ่ื วาเปนผูท่ีใหแนวคิดอันเปนรากฐานของทฤษฎีการปฏิสัง สรรคสัญลกั ษณ กค็ อื George Herbert Mead (1863-1931) นักปรชั ญา สังคมอเมริกัน แหงมหาวิทยาลยั ชิคาโก ชวงป คศ. 1894-1931 อิทธพิ ล ทางความคิดของ Mead ทั้งในดานการศึกษาปรัชญาและการวิเคราะหเชิง จิตวิทยาสังคมไดสงผลทางความคิดแกนักศึกษาสังคมวิทยาจํานวนมากที่เขา ฟงคําบรรยายของเขาและหน่ึงในจํานวนน้ันคือ Herbert Blumer (1900- 1987) ลูกศิษยคนสําคัญ ซ่ึงเปนผูที่ใหช่ือแนวทัศนน้ีวา Symbolic Interactionism และไดชื่อวาเปนผูที่มีบทบาทที่สุดในการรวบรวมและจัด ระเบียบทางความคิดของ Mead อีกทัง้ ยังเปนผูไดขยายแนวความคิดเพ่ิมเติม ออกไปอีกดว ย ดังท่ปี รากฏเปนผลงานทางวิชาการเลม สาํ คญั ท่ชี ่ือ Symbolic Interactionism : Perspective and Method (1969) ในหนังสือ Symbolic Interactionism, Blumer ไดกลาวถึงรากฐาน ท า ง ค ว า ม คิ ด ท่ี สํ า คั ญ ข อ ง แ น ว ท ฤ ษ ฎี ก า ร ป ฏิ สั ง ส ร ร ค สั ญ ลั ก ษ ณ ไ ว ดั ง น้ี (Blumer,1969:2) การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 23
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 1. มนุษยทั้งหลายกระทําตอวัตถุ (Objects) ตางๆ ท้ังที่เปนวัตถุเชิง กายภาพ (physical objects) ทั้งที่เปนคนอ่ืนๆ เปนประเภทของ คน เปนสถาบัน (social Objects) หรือแมแตที่เปนความคิดเชิง อุดมการณ (abstract Objects) จากพื้นฐานของความหมาย (meaning) ที่วัตถุน้ันมีตอพวกเขา ฉะนั้นวัตถุท้ังหลายจึงไมมี ความหมายในตนเอง (Intrinsic meaning) แตความหมายจะถูก นยิ ามและแปรเปลยี่ นไปตามสถานการณ ความหมายจึงมมี ากมาย โดยแตละความหมายกจ็ ะถกู โยงเขาสูการกระทําแบบหนึ่ง 2. ความหมายของสิ่งหรือวัตถุเหลาน้ันเกิดข้ึนภายในกระบวนการ ปฏิสงั สรรคทางสังคม (Social interaction) ระหวา งบคุ คลนน้ั กับ บุคคลอ่ืน ๆ ความหมายจึงมิไดมีอยูภายในวัตถุเหลานั้นและ ความหมายของวตั ถกุ ม็ ไิ ดเ ปนสงิ่ ที่ปรากฏอยใู นความคดิ ของบคุ คล แตละคนเชนกัน หากแตความหมายมีรากฐานอยูในการปฏิสัง สรรคทางสงั คม 3. ความหมายเหลานี้ถูกบุคคลยึดถือ จัดการ ดัดแปลง ผาน กระบวนการตคี วาม (Interpretive process) Blumer (1969:5) ไดขยายความ “กระบวนการตีความ” ไววา กระบวนการตีความน้ีมี 2 ขั้นตอน ขั้นตอนแรกบุคคลในฐานะผูกระทําทาง สังคมจะบงช้ีใหตนเองทราบถึงสิ่งที่ตนกําลังกระทํา น่ันคือบุคคลจะบงชี้ให ตนเองทราบถึงความหมายของสิ่งน้ันเสียกอน จากกระบวนการทางสังคม ภายในตนเอง (internalized social process) ที่บุคคลไดปฏิสังสรรคหรือ สื่อสารกับตนเอง สวนขั้นตอนท่ี 2 ก็คือการตีความ (interpretive) เปน กระบวนการทผี่ กู ระทําจะตอ งเลอื ก ตรวจสอบจัดการ หรอื แมแ ตเปล่ียนแปลง ความหมายไปตามสถานการณท่ีเขากําลังเผชิญ การตีความจึงไมได หมายความถึง การนําเสนอความหมายที่คงท่ีและทิศทางการกระทําของ บุคคลจะตองถูกกําหนดข้ึนโดยอัตโนมัติจากความหมายท่ีคงท่ีซึ่งไดกําหนด เอาไวแลวลวงหนา หากแตความหมายสามารถปรบั เปลี่ยนไดใหมตลอดเวลา ในกระบวนการตีความ ฉะนน้ั ในทัศนะของ Blumer บคุ คลเปล่ียนแปลงการ กระทาํ ไปตามความหมายใหมท ่ตี นเองรบั รูจากการตคี วามตามสถานการณอยู ตลอดเวลา จากขอเสนอเบื้องตนนี้ Blumer นําไปเปนพ้ืนฐานในการอธิบาย ธรรมชาตขิ องสงั คมมนุษย การปฏิสังสรรคท างสังคม และวัตถตุ า งๆ สรุปดังนี้ ธรรมชาติของสังคมมนุษย สังคมมนุษยประกอบดวยมนุษยผูเขารวม การกระทาํ การ (action) การกระทําน้ีประกอบดวยกจิ กรรมท่ีหลากหลายอัน เกิดจากการที่บุคคลกระทําข้ึนมาในขณะที่เผชิญหนากับบุคคลอ่ืนๆ หรือ การศกึ ษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 24
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 สถานการณตางๆ สิงสําคัญท่ีเปนพื้นฐานในการศึกษาสังคมมนุษย คือตอง พจิ ารณาสังคมมนษุ ยใ นแงการกระทาํ รวมกนั ของมนษุ ย (joint action) ทีเ่ ปน ผลจากการประสานการกระทําของแตละบุคคลเขาหากนั จากการทแี่ ตล ะคน ตคี วามและคํานึงถงึ การกระทําของกันและกัน ธรรมชาติของการปฏิสังสรรค การปฏิสังสรรคในสังคมมนุษย ประกอบดวย 2 ลักษณะคือ การปฏิสังสรรคโดยใชสัญลักษณ (symbolic interaction) และการปฏิสังสรรคท่ีไมใชสัญลักษณเก่ียวของกับการ ตคี วามหมาย เพ่ือทําความเขาใจความหมายของการกระทาํ ซึ่งกนั และกัน ซึ่ง การปฏิสังสรรคสวนใหญของมนุษยจะใชในลักษณะน้ี แตมีอยูไมนอยที่มนุษย ทําการปฏิสงั สรรคโดยไมใชสัญลักษณ คือบุคคลโตตอบการกระทาํ ของบคุ คล อ่นื โดยปราศจากการตีความหมายการกระทํา แตเปนการโตตอบโดยทนั ที จึง เปนการสนทนาโดยใชทาทาง (conversation with gestures) ดวยการ เคลอ่ื นไหวรา งกาย/การแสดงออกตา งๆและการเปลง เสียงออกมา เปนตน ธรรมชาติของวัตถุ โลกที่ปรากฏตอมนุษยประกอบไปดวย”วัตถุ” (object) ท่เี ปนผลผลิตจากการปฏิสงั สรรคโ ดยใชส ัญลักษณ วัตถุเหลานี้ไดแก ส่ิงใดก็ตามท่ีถูกบงช้ีถึงอางถึงได เชนวัตถุทางกายภาพที่มนุษยสามารถ มองเหน็ มนุษยค นอื่นๆ สาถาบนั ทางสังคมตางๆ หรือแมวัตถทุ ี่เปน นามธรรม เชน อุดมคติ ความซื่อสัตย เปนตน ธรรมชาติของวัตถุทุกชนิดจึงประกอบไป ดวยความหมายที่มีตอบุคคลท่ีอางถึงวัตถุน้ัน ดังนั้นวัตถุสิ่งหน่ึงก็เลยมี ความหมายที่ตางกันไปสําหรับแตละบุคคลที่มองใหความหมายแกมัน และ เม่ือสภาพแวดลอมประกอบไปดวยวัตถุตางๆ ที่บุคคลไดใหความหมาย แตกตางกันไป โลกของมนุษยจึงเปนโลกแหงความหมาย (meaningful world) กลาวโดยสรุป กรอบแนวคิดนี้ไดใหความสําคัญกับธรรมชาติของ มนษุ ยในฐานะเปนผูกระทาํ ทางสงั คม (actor-action) ตอสิ่งตา งๆ บนพน้ื ฐาน การตคี วามหมายของสิง่ เหลา นน้ั โดยทม่ี องวา ธรรมชาตขิ องโลกเชิงประจักษซ ่งึ ปรากฏในสงั คมมนุษยน้นั ประกอบไปดวยวัตถุที่เปน ผลผลติ ทางสงั คมที่มนษุ ย ไดกระทําการตามความหมายท่ีไดใหไว โดยท่ีกระบวนการนิยามและการ ตีความหมายทไ่ี ดใหไ ว โดยทก่ี ระบวนการนิยามและการตคี วามหมายถูกสรา ง ปรับเปล่ียน เรียนรู/หรือถายทอดใหมไดทามกลางกระบวนการปฏิสังสรรค ทางสงั คมที่ดําเนนิ นอยตู ลอดเวลา การใหความสําคัญระหวางความสัมพันธของความหมาย (Meaning) กับการกระทํา (Action) นักปฏิสังสรรคลักษณจึงมุงเนนการวิเคราะหตีความ ทาํ ความเขาใจตอความหมายในเชิงอัตวิสยั (subjective meaning) ท่ปี จเจก หรือกลุมบุคคลหน่ึงๆ นิยามใหความหมายตอการกระทําทางสังคมของพวก การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1 25
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 เขาภายใตเง่อื นไขสถานการณทางสังคมหน่ึงๆ ที่เกิดขึ้นจริงในชีวิตประจําวัน (พงษสวัสด์ิ ,2538:1) แนวคิดการขดั เกลาทางสังคม และการขดั เกลาทางสังคมในบริบทอาชพี 4 การขัดเกลาทางสังคม เปนแนวคิดท่ีสําคัญในสาขาวิชาสังคมวิทยา โดยหมายถึงกระบวนการเรียนรูบรรทัดฐาน คานิยม ทัศนคติ ทักษะ ความรู และบทบาทที่เหมาะสมกับตําแหนงของบคุ คลภายในกลมุ หรอื สงั คมหน่ึงๆ กระบวนการขัดเกลาทางสังคมมหี นา ทส่ี ําคญั ตอ บคุ คลและสงั คม คอื 1. ทาํ ใหก ลุม สังคม สามารถถายทอดคานยิ ม ขนบธรรมเนียม ความ เชื่อ และสิง่ อนื่ ๆ จากคนรุนหน่งึ ไปยังรุนหนึ่งได ซงึ่ พจิ ารณาแลว ก็ จะพบวาการขัดเกลาทางสังคมเปนกลไกในการผลิตซ้ําทางสังคม และวฒั นธรรม (social and culture reproduction) 2. สมาชิกกลุม ถูกชักนําใหปฏิบัติตามวิถีทางของกลุมอยางสมัครใจ จากการท่ีทําใหบรรทัดฐานและคานิยมตางๆ ของกลุมกลายเปน ทัดฐานและคานิยมของตนเองผานกระบวนการขัดเกลาทางสงั คม การขัดเกลาทางสังคมในมุมน้ี จึงทําหนาที่เสมือนกลไกแหงการ ควบคมุ ทางสังคม (social control) 3. กระบวนการขัดเกลาทางสังคมทําใหบุคคลเกิดความเขาใจใน ธรรมชาติของโครงสรางสังคมและตําแหนงแหงหนของตนเอง ภายในโครงสรางดังกลาวนั้น รวมท้ังความคาดหมายตางๆ ของ ตําแหนงนั้นๆ นั่นคือการขัดเกลาทางสังคมมีรากฐานมาจากการ เรียนรบู ทบาทหนา ที่ 4. กระบวนการอบรมขัดเกลาทางสังคม เก่ียวของกับการกอรูป และ เปลย่ี นแปลงอตั ลักษณ (identity) ของบุคคล ทาํ ใหเ รารวู า เราเคย เปน ใคร เราเปนใคร และจะเปนอยางไร การขัดเกลาทางสังคมในบริบทอาชีพ (Socialization as Occupational Context) กระบวนการขัดเกลาทางสังคมยังมีบทบาทสําคัญโดยเฉพาะอยางยิ่ง เม่อื บุคคลตองเขาสบู ริบทงานอาชีพ ซ่ึงนั่นก็คอื การกาวเขา สูโลกของกลมุ ทาง สังคมอีกรูปแบบหน่ึง ท่ีมีชุดความคิด ความเชื่อ และแบบแผนพฤติกรรม เฉพาะแตล ะอาชีพ กระบวนการขัดเกลาทางสังคมในการเขาสูอาชีพมักเกิดข้ึนดวย รูปแบบท่ตี า งกันออกไปสามารถแบง ไดดังนี้ 4 Michenner and Delamater 1999 : 46 อา งใน ณัฐจรี สวุ รรณภฏั 2545 26 การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 1. Classroom Socialization เปนการอบรมขัดเกลาท่ีเกิดขึ้นในช้ัน เรยี นท่เี ปน ทางการซ่งึ มักจะเปนสว นหนึง่ องคก ารศึกษาในโรงเรยี น เนอ้ื หาของการขัดเกลาจะถกู กําหนดไวลวงหนา และดําเนินไปตาม หลักสูตร ซึ่งมักจะถูกทําใหเปนมาตรฐานเดียวกัน โดยเปนบริบท ในอดุ มคตวิ า ผถู กู ขัดเกลาจะไดร ับขอมูล และทกั ษะทถี่ กู ตอ ง 2. On the job Socialization เปนการอบรมขัดเกลาท่ีเกิดข้ึนใน บริบทของการทํางานจริงๆ ภายใตการแนะนําของเพ่ือนรวมงาน หรือผดู ูแลควบคุม ซ่ึงจะทาํ ใหบ คุ คลสามารถเรยี นรไู ดใ นบริบทจริง ท่พี วกเขาจะตองทาํ งานในทา ยท่สี ุด 3. Experiential Socialization เปนรูปแบบของการขัดเกลาท่ีมี โครงสรางนอยที่สุดซ่ึงเก่ียวของกับการเรียนรูทักษะ และ ความสามารถที่เก่ียวของกับงานที่ไมไดอยูในรูปของการสอน โดยตรง จึงเปนการขัดเกลาท่ีมีลักษณะที่ไมเปนทางการ ไมมี โครงสราง และไมไดมีการวางแผนบุคคลอาจจะเรียนรูโดยการ สังเกตการณ ป ฏิบัติของผูท่ีอยูรอบ ๆ พ วกเขา ห รือโด ย กระบวนการลองผดิ ลองถูก 4. Re-socialization เปนการอบรมขัดเกลาที่เขมขน สวนใหญ เกิดขึ้นในอาชีพท่ีตองการใหบุคคลถูกกลนื ทัศนคติ พฤติกรรมเดิม และรบั มมุ มอง แนวทัศน พฤติกรรมรปู แบบใหมท ง้ั หมด 2.1.3 แนวคิดเกยี่ วกับทฤษฎีใหมทางการแพทย ประเวศ วะสี (2547) ไดอธิบายไววา ทฤษฎีใหมทางการแพทย เปน แนวคิดทางการแพทยท่ีถือสุขภาพของมนุษยเปนหลัก มุงรักษาคนท้ังทางกาย จติ สงั คมและสง่ิ แวดลอ ม โดยใชเ ครอื่ งมอื ในการรกั ษาทีห่ ลากหลาย เชน จติ บําบัด สังคมบําบัด โยคะ การแพทยทางเลือก เปนตน และใหความสําคัญ กบั สมดลุ เพราะสุขภาพ คือ ดุลยภาพ ซึง่ จะนําไปสูระบบบรกิ ารสขุ ภาพเชงิ รุก คอื สรางเสริมสุขภาพใหแขง็ แรงกอนการเจบ็ ปวย ทฤษฎีเกาทางการแพทย ถือเร่ืองโรคเปนหลัก (Disease – oriented medicine) อาจเรียกวา “ทฤษฎีโรค” สวนทฤษฎีใหมทางการแพทย ถือ เรือ่ งสุขภาพเปนหลัก (Health – oriented medicine) อาจเรียกวา “ทฤษฎี สขุ ภาพ” ซึ่งในทฤษฎีสขุ ภาพมีเร่อื งโรครวมอยูดวย การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 27
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ภาพที่ 2.8 แสดงรูปพระเจดียแ หงสุขภาพ หมายถงึ ดุลยภาพระหวา งสงิ่ แวดลอม-สงั คม-กาย-จิต จิต ทฤษฎเี กา ทางการแพทย กาย สังคม สิ่งแวดลอม ทฤษฎใี หมท างการแพทย ที่มา : ประเวศ วะสี . 2547, 33 ในพระเจดียแหงสุขภาพ ส่ิงแวดลอม สังคม กาย และจิต สัมพันธ กันอยางบูรณาการ ทฤษฎีการแพทยเกา เนนที่โรคซ่ึงสามารถใหนิยามได ชัดเจน จึงจํากัดอยูในมิติทางกาย ในขณะที่ทฤษฎีทางแพทยใหม เนนเรื่อง สขุ ภาพ จึงเกย่ี วของกับทุกมติ อิ ยางเปน องคร วม 2.1.4 เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวขอ ง 1. ศึกษาหมอนวดแผนไทย : ผูใหบริการสงเสริมสุขภาพในจังหวัดเชียงใหม (2551) A Study on Thai Traditional Massage : Health Promotion Service’s Person in Chiangmai โดย พสุนิต สารมาศ นราภรณ ขันธ- บุตร อุบลวรรณ อยสุขู คณะศิลปศาสตร มหาวิทยาลัยแมโจ-แพร เฉลิม พระเกียรติ จังหวัดแพร มีวัตถุประสงคหลัก เพ่ือศึกษากระบวนการเรียนรู และ การเขา สอู าชพี การนวดแผนไทย โดยใชสงั คมวทิ ยาทศั นภาพการปฏิสัง สรรคสัญลักษณ (Symbolic Interactionism) เปนกรอบการวิเคราะห และใชระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพเปนแนวทางในการรวบรวมขอมูล กลุม ตัวอยางทศ่ี กึ ษาในคร้งั น้ี คือนักเรยี นนวดหลักสตู ร 60 ช่ัวโมง ของโรงเรียน ชีวกโกมารภัจจ อ.เมือง จ.เชียงใหม ผลการวิจัยพบวา ผูท่ีตัดสินใจเรียน นวดเพราะตงั้ ใจและคาดหวังจะประกอบอาชพี นวดหรือไมก็เปน ความรู ติด ตัวไว การเขาสูอาชีพหมอนวดแผนไทยจะตองผานกระบวนการเรียนรู ท้ัง ภาคทฤษฎี ท่ีเปนความรู เกี่ยวการแพทยแผนไทย ทฤษฎีมูลเหตุแหงธาตุ ทฤษฎีเสนสิบ และ ความรูเกี่ยวกับสรีรวิทยาของรางกาย และภาคปฏิบัติ จากการนวดสาธิตของครแู ละการฝก หัดนวดกับเพอื่ นในช้ันเรียน ความยาก ของการเรียนนวดอยูทกี่ ารจดจําทา นวดและเสนหลักๆ ท่ีสาํ คัญของรางกาย ในขณะที่มีเวลาเรียนคอนขางส้ัน และการจะนวดไดดีน้ันตองอาศัยการ ฝกฝนเปนประจํา และตองมีจริยธรรมในวิชาชีพ ปจจุบันอาชีพนวด ถูก การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 28
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ควบคุมและดูแล ใหมีมาตรฐานตามแนวคิดระบบสาธารณสุข การแพทย แบบองครวม หมอนวดเพ่ือรักษาตองเปนผูประกอบโรคศิลปะสาขา การแพทยแ ผนไทย ประเภทการนวดไทย,หมอนวดเพือ่ สงเสริมสขุ ภาพ ตอ ง ผานหลักสูตรการอบรม มีใบรับรองจํานวนชั่วโมง นอกจากน้ีกระทรวง แรงงานไดกําหนดมาตรฐานฝ มือแรงงานนวดเพ่ือยกระดับฝมือ ท้ังหมดน้ี เพื่อใหผูประกอบวิชาชีพนวดมีมาตรฐาน และคุมครองผูบริโภค ท่ีมา : [ระบบออนไลน] http://librae.mju.ac.th/goverment/20111119104834_librae/ File20130715152334_17895.pdf 2. บทความแรงงานนวดแผนไทยขาดแคลนหนกั นายเสรัชย ตั้งตรงจิตร กรรมการผูจัดการ ศูนยสุขภาพเชตวัน (วัด โพธิ์) เปดเผยวา ธุรกิจนวดเพื่อสุขภาพของไทยกําลังประสบปญหาขาด แคลนแรงงานใหบริการนวดเพื่อ สุขภาพมาก ท้ังที่ธุรกิจนี้มีแนวโนมเติบโต สงู โดยเฉพาะหลังจากท่ีไทยรว มเปนประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (เออีซ)ี ป 58 เชื่อวา จะเปนโอกาสทองของธรุ กิจนวดเพอื่ สุขภาพของไทย แตระหวา ง นี้ภาครัฐควรสงเสริมการผลิตแรงงานใหทันความตองการ โดยไมไดเนน เพียงแรงงานระดับพนักงานใหบริการนวดเพื่อสุขภาพเทาน้ัน แตตอง ผลักดันคนไทยใหยกระดับตัวเองเปนหัวหนาฝาย หรือผูจัดการที่ดูแลธุรกิจ นวดเพ่ือสุขภาพไทยดวย ขณะเดียวกันตองสงเสริมการอบรมดาน ภาษาอังกฤษ และภาษาท่ีสามใหแรงงานรองรับการใหบรกิ ารตางชาติดวย ในสวนของศูนยสขุ ภาพเชตวัน ไดจดั โปรแกรมเรียนนวดเพอ่ื สขุ ภาพไทยฟรี เพ่ือแกปญหาขาดแคลนแรงงานดวย โดยผูท่ีเขารวมอบรมฟรี จะตอง ทํางานกับศูนยสุขภาพเชตวันตามกําหนดเวลาที่วางไว นอกจากนี้ยังจัด หลักสูตรแบบมีคาใชจาย ระยะสั้น 1 เดือน ถึงระยะยาว 2 ป สําหรับผู อบรมท่ีมีทุนทรัพยตองการจะเรียนไปเพ่ือประกอบอาชีพดานน้ีทั้งใน ไทย และตางประเทศ โดยท่ีผานมานอกจากมีคนไทยสนใจมาเรียน พบวามี ชาวตางชาตสิ นใจมาขอเรียนมากขึ้น โดยเฉพาะชาวเยอรมันสนใจมากท่ีสุด ซ่ึงเม่ือเรียนจบแลว ก็มีหลายรายท่ีกลับไปเปดกิจการบริการนวดเพ่ือ สุขภาพไทยในประเทศตัวเอง อยางไรก็ตามศูนยสุขภาพเชตวัน ไมกังวลที่ ตางชาติไปเปดใหบริการนวดเพ่ือสุขภาพไทย เพราะเสนหของนวดสุขภาพ ไทยอยูที่คนไทยที่ใหบริการ ถึงอยางไรผูท่ีตองการรับบริการนวดเพี่อ สุขภาพไทย ก็ยังตอ งการใชบริการกับคนไทยอยูดี นายเสรัชย กลาววา ธุรกิจนวดเพื่อสุขภาพไทย ยังประสบปญหา ดานภาพลักษณของธุรกจิ ดวย เพราะนักทอ งเทยี่ วตา งชาติบางสว นเขา ใจผดิ เกยี่ วกับบรกิ ารนวดเพื่อสุขภาพ ไทย เนือ่ งจากท่ีผานมามผี ปู ระกอบการเปด การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 29
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 อาบอบนวด หรือสปานวดเฉพาะจุดใหผ ูชาย(พรติ ตี้ สปา) กันมาก จนทาํ ให ภาพลักษณนวดเพ่ือสุขภาพไทยโดยรวมเสียหาย จึงอยากใหภาครัฐชวย สงเสริมภาพลักษณการนวดเพ่ือสุขภาพไทยแบบถูกตองใหตางชาติเขาใจ ถกู ตอ งขึน้ ทมี่ า:[ระบบออนไลน] http://prachatai.com/journal/2012/09/42788 (เดลินิวส, 17- 9-2555) 3. สถานการณนวดแผนไทย ประเทศสหพันธสาธารณรัฐเยอรมนีพื้นฐาน ระบบสุขภาพของประเทศ ประเทศสหพันธฯ เปน รัฐสวสั ดิการทีบ่ งั คบั ใหประชาชนทุกคนตองมี ประกันสุขภาพโดยแบงไดเปน ๓ กลุม ดังน้ี กลุมท่ี ๑. การประกันสุขภาพภาคบังคับตามกฎหมาย ประมาณ ๙๐% แบงเปนประกันภัยภาคบังคับสําหรับคนงานและ พนักงาน สมาชิกในครอบครัวใชประกันสุขภาพรวมกัน (Familienversicherung) และวา งงาน กลุมที่ ๒. การประกันสวนตัว ประมาณ ๗% เปนกลุมผูบริหาร ระดับสงู และกลุม มีประกนั สว นบุคคลเพ่มิ เติม กลุมท่ี ๓. สวัสดิการรักษาพยาบาล (ฟรี) ประมาณ ๓% เปน เจาหนาที่ของรัฐ เชน ขาราชการพลเรือน ตํารวจและ ทหารฯ เงือ่ นไขและบรกิ ารท่กี าํ หนด กลุมที่ ๑. การประกันสุขภาพภาคบังคับตามกฎหมายครอบคลุม คา ใชจา ย ดงั น้ี o แพทย o ผูเช่ยี วชาญ o โรงพยาบาล o การผา ตดั ท่จี าํ เปนทางการแพทย o การแพทยทจ่ี าํ เปน o ยาตามใบส่ัง o การบําบดั ตามใบสงั่ แพทย เชน การกายภาพบาํ บดั กลุมที่ ๒. การประกันสุขภาพเอกชน รวมถึง การบริการของการปะ กันสุขภาพตามกฎหมายและสิธิประโยชนเพ่ิมเติม เชน หอ งพิเศษในสถานพยาบาลและกายภาพบําบดั การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 30
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 สว นแบง ของการประกนั สขุ ภาพเยอรมัน สวนแบงของการประกันสุขภาพ แบงเปนท่ีมาของเงิน ๒ แหลง ไดแ ก o เงินจากกองทุนประกันสุขภาพของรัฐ เพ่ือใชจายในการ ใหบริการประกันสุขภาพภาครัฐ คิดเปน ๗๐ % ของแหลงเงิน คา ใชจาย o เงินสวนตัว (ในบางรายการที่อยูในความรับผิดชอบของระบบ ประกันสุขภาพ) เพ่ือใชจายในการบรกิ ารประกันสุขภาพเอกชน คิดเปนประมาณ ๓๐ % ของแหลงเงนิ คาใชจา ย ซ่ึงเงินสว นน้ีไป ใชดานการบําบัดทางเลือกซ่ึงนวดแผนไทยเปนทางหน่ึงของการ บาํ บัดทางเลอื ก นวดแผนไทยในระบบสขุ ภาพเยอรมัน ขอกําหนดสําหรับการบําบัดรักษาที่ไดรับอนุมัติจากระบบประกัน สุขภาพภาคบังคับ มีดังนี้ o อาการบง ชท้ี างการแพทยข องปญ หาสขุ ภาพ o มีการสงตอ การรกั ษากับแพทยทร่ี ะบุ o มีหลกั ฐานทางวทิ ยาศาสตรก ารแพทยของผลการบําบดั ซึ่งปจจุบันการยวดแผนไทยยังไมเปนที่ยอมรับทางวิทยาสตร การแพทยถึงผลของการบําบัดจึงยังไมเปนท่ียอมรับวาเปนการบําบัดรักษา ทางการแพทย แตเปน ที่ยอมรบั แบบการบําบัดทางเลือก ขอกาํ หนดสําหรับ การรักษาทางเลือก มดี งั น้ี o มีอาการบงช้ีหรือระบุการบําบัดทางการแพทย หรือไมมีอาการ บงชีท้ างการแพทย o ผูบําบัดรูสึกถึงการบําบัดดวยตนเองโดยไมมีการระบุทาง การแพทย o ดังน้นั การนวดแผนไทยเปนการบาํ บดั ทางเลอื กทเี่ ปน ไปได นวดแผนไทยในการบาํ บัดทางเลอื ก การบําบัดทางเลือกซ่ึงมีสวนแบงตลาดสุขภาพในสหพันธฯ คิดเปน ๓๐% โดยการนวดแผนไทยมีสวนแบงในตลาดสุขภาพสหพันธฯเพียง ๑% ที่เหลือเปนการบําบัดอื่นๆ สูงถึง ๒๙% โดยคนเยอรมันประมาณ ๙๕% มคี วามเขาใจในความหมายของคาํ วา “เวลเนส” ดังน้ี o การพักผอน (๒๔%) o ความรูสกึ (๑๙%) การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 31
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 o นันทนาการ (๑๗%) o สขุ ภาพ (๑๕%) o มีระดบั หรูหรา (๑๔%) o เตรยี มความพรอม (๖%) บริการทล่ี กู คาใชจ ากความหมาย “เวลเนส” ไดแก o ซาวดนา (๒๘%) o นวด (๑๘%) o รา นเสริมสวย (๙%) o อโรมาเธอราพี (๗%) o อนื่ ๆ (๓๘%) มูลคา ทีค่ นเยอรมนั พรอ มจา ยเพือ่ สุขภาพ ประมาณการที่คนเยอรมันพรอมที่จะจายเพอ่ื การดูแลสุขภาพพบวา มากกวา ๕๐% ยินดีจายประมาณ ๒๕ ยูโรตอเดือน และมีจํานวนเพียง ๒๔% ที่จะไมจายอะไรเลย ทั้งนี้โดยเฉพาะผูหญิงและคนเยอรมันที่มี การศกึ ษาสงู ขึ้นพรอมท่ีจะจายมากข้ึนสําหรับการดแู ลสุขภาพนวดแผนไทย เพอื่ การผอ นคลายเอกลักษณในการนวดแผนไทยเพอ่ื การผอ นคลาย ไดแก o การแสดงออกทางวฒั นธรรม o ทํางานกับรางกายและจิตใจ (การนวดที่ดีอาศัยพ้ืนฐานทาง อารมณและการเคล่ือนไหว) o การนวดเปน วิธีทดี่ ีโดยจดั รวมกับโปรแกรมอ่นื ๆ o เปนไปไดที่ประยุกตใชผลิตภัณฑรวมกับการนวดไทย เชน สมุนไพร นาํ้ มัน ฯลฯ สวนแบง ทางการตลาดของการนวดแผนไทย สวนแบงทางการตลาดของนวดแผนไทยพบวาเพียง ๕% สวน โปรแกรมสุขภาพอื่นประมาณ ๙๕% อยางไรก็ตาม การนวดแผนไทยมี แนวโนมการเตบิ โตเพ่ิมข้ึน โดยสามารถระบุขอ ดี ขอเสยี และความเสี่ยงของ การนวดแผนไทย ดังนี้ o ไมมีกฎหมายในการเปด กจิ การและการใหบรกิ าร o ลูกคา ไมมอี สิ ระในการตดั สนิ ใจเลอื กบริการ o มีมีกฎขอ บงั คับทางแพทย o ไมจ ําเปนตอ งมีการแพทยบ งช้ี การศกึ ษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 32
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 ขอ เสยี o ไมมกี ารควบคุมคณุ ภาพ o ไมม กี ารตรวจสอบความรู และความสามารถ o การประกันสุขภาพภาคบังคับสวนใหญจะไมจาย (มีประกัน สวนบุคคลบางแหง ทจ่ี าย) o บอยครั้งที่ลูกคาไมเขาใจความหมายของการนวดเพ่ือผอน คลาย ความเสีย่ งของการนวดแผนไทย o ความไมแนนอนของสุขภาพ การบริการลูกคา ราคาท่ีนําเสนอ อาจตํ่าเกินไป (ตัดราคากันเอง) สรางความไมมั่นใจใหกับลูกคา รวมถงึ ความเขา ใจผิดโดนถกู ตคี วามหมายรวมกับงานขายบริการ ทางเพศ o ระดับความนาเช่ือถือลดลง เน่ืองจากการขาดการควบคุม คุณภาพ o ไมมมี าตรฐานคุณภาพ o พนักงานในสหพนั ธฯ มจี าํ นวนนอย ใชเวลาและการลงทนุ มากใน การฝก อบรมพนักงานใหไ ดค ณุ ภาพ o ตองใชเวลาและการลงทุนในการประชาสัมพันธเพื่อสรางความ มน่ั ใจใหลกู คา และลบภาพดา นลบของคาํ วานวดไทยในเยอรมนั สรุป การแผนไทยในประเทศสหพันธสาธารณรัฐเยอรมนียังไมเปนท่ี ยอมรับในเชิงรกั ษาบําบัดยังไมมกี ารขอรับรองอยางเปนทางการขงิ การนวด แผนไทยใหเปน สว นหนง่ึ ของการบาํ บดั ทางการแพทย การนวดแผนไทยเปน การบาํ บดั ทางเลอื ก แตม ีสว นแบงการตลาดนอ ยกวา ๑% ปจจบุ ันการนวดแผนไทยมีตําแหนงคงท่ใี นตลาดสขุ ภาพ มีสว นแบง การตลาดประมาณ ๕% และมีแนวโนมอัตราการเติบโตเพิ่มขึ้นคนเยอรมัน ใหการยอมรับการนวอแผนไทยเพอื่ ผอ นคลายมากขึ้น ที่มา : [ระบบออนไลน] สมาคมสปาไทยแหงประเทศสหพันธ สาธารณรฐั เยอรมนี http://home.dsd.go.th/standard/web07/07_01.html การศกึ ษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 33
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 2 4. ปญหาการทาํ งานนวดแผนไทยในฮงั การี (2554) ปจจุบันมีแรงงานไทยจํานวนมาก โดยเฉพาะแรงงานสตรีสนใจที่จะ เขามาทํางานนวดแผนไทยตามรานนวดตางๆในฮังการี ซึ่งสวนมากเปนราน นวดขนาดเล็กและมหี ลายแหงตั้งอยูในโรงแรมตา งๆ เน่ืองจากเมอ่ื เปรยี บกับ ประเทศยุโรปอ่ืนๆแลว แมวาจะไดเงินเดือนนอยกวากลาวคือเฉลี่ยแลวได เงนิ เดอื นประมาณ 600 ดอลลารสหรัฐหรือประมาณ 450 ยโู รตอ เดอื น แต การเขามาทํางานในฮังการีนั้นคอนขางจะสามารถกระทําไดงา ยกวาจงึ ไดรับ ความนิยมและมีผูประสงคจะเดินทางเขามาทํางานอยางตอเนื่อง ทั้งผูที่ ประสงคจะทํางานท่ีฮังการีและผูที่ประสงคจะใชฮังการีเปนฐานเพ่ือยายไป ทํางานในประเทศยุโรปอื่น โดยการเขามาทํางานในฮังการีน้ัน สวนมากจะ ไดรับการชักชวนจากเพื่อน คนรูจัก รวมทั้งการสืบหาขอมูลทั้งจากโรงเรียน สอนนวดไทยตางๆ อาทิ วัดโพธ์ิ และโรงเรียนสอนนวดไทยตามหลักสูตร กระทรวงศึกษาธิการทั่วไปซึ่งต้ังอยูทั่วประเทศแตสวนมากจะมีตัวแทนของ บรษิ ัทและรานนวดเปน ผชู ักชวนและจดั หาจากประเทศไทย โดยภาพรวมแลว การเขามาทํางานเปนพนักงานนวดแผนไทยใน ฮังการี จะเปนการเขามาทํางานโดยเปนการตกลงจางงานระหวางแรงงาน ไทยและผูประกอบการโดยตรง ซึ่งแตกตางจากกรณีของแรงงานไทยใน ประเทศอื่นๆ ท่ีติดตอผานบริษัทจัดหางาน และเนื่องจากเปนการจางงาน โดยตรงจึงทาํ ใหเ กิดกรณีที่ไมไ ดรับการคุมครองสทิ ธพิ งึ ไดตามกฎหมายจากผู จา งในกรณีตาง ซ่ึงสถานเอกอัครราชทูตฯ มักไดรับการรองเรียน เชน ไดรับ เงินเดือนไมตรงตามสัญญา การจายเงินเดือนลาชา รวมทั้งการบังคับให ทํางานเกินที่กฎหมายแรงงานกําหนดไวสัปดาหละ 40 ชั่วโมง การคาง จายเงินคาลวงเวลา การปฏิเสธจายคาบัตรโดยสารเคร่ืองบินใหแรงงานไทย เดินทางกลบั เม่ือทาํ งานครบสัญญาเปน ตน สถานเอกอัครราชทูตฯ ไดใชความพยายามอยางย่ิงในการแกไข ปญหาท่ีเกิดขึ้น ซ่ึงปจจุบันสถานเอกอัครราชทูตฯ ไดออกมาตรการตางๆ โดยเฉพาะการเขมงวดกับการพิจารณาสัญญาจางท่ีนํามาย่ืนตอสถาน เอกอัครราชทูตฯซ่ึงกําหนดใหสัญญาจะตองมีขอความภาษาอังกฤษหรือ ภาษาไทยประกอบควบคูไปกับภาษาทองถ่ินดวย เพ่ือใหเจาหนาที่สถาน เอกอัครราชทูตฯ สามารถตรวจสอบขอความในสัญญาไดอยางถูกตอง ท้ังนี้ สัญญาจะตองระบุเนอ้ื ความตา งๆใหชัดเจนและเปนไปตามกฎหมายแรงงาน ของฮังการี เชน ระบุเงินเดอื น สถานที่ทํางาน จาํ นวนชว่ั โมงทํางาน เงนิ เดอื น วันจายเงินเดือน การจายคาลวงเวลา วันหยุดตามกฎหมาย เงื่อนไขในการ ยกเลิกสัญญา การรบั ผดิ ชอบตอ ประกนั สงั คมและประกนั สุขภาพ เปนตน ซ่งึ สามารถชวยแกไขปญหาไดระดับหน่ึง แตกระน้ันยังพบวามีหลายกรณีเม่ือ แรงงานไทยเดนิ ทางมาถึงฮังการีแลว นายจางไดบังคับหรอื ขมขูใหทําสัญญา การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 34
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 2 จางอกี ฉบับหน่งึ หรอื บังคบั ใหลงนามในเอกสารท่เี ปนภาษาฮังการี ซ่ึงแรงงาน ไทยไมสามารถเขา ใจไดถอ งแท และสรา งความไมยุตธิ รรมแกแรงงานไทยเพอื่ ประโยชนของนายจางฝายเดียว โดยนายจางมักอางวาจะตองใชเอกสาร ดังกลาวไปแจงตอหนวยงานฮังการีและโดยมากมิไดแจงสาเหตุที่แทจริง ทัง้ หมดใหแรงงานทราบ นอกจากน้ีการกระทําดงั กลาวของนายจางยังอาจมี จดุ ประสงคอ ื่นๆ อาทิ เพ่ือเลยี่ งภาษีของราน ซ่ึงหากเปนไปไดแ รงงานไทยไม ควรลงนามในเอกสารใดๆที่ไมสามารถเขาใจไดอยางถองแทเพ่ือรักษา ประโยชนของตน และหากมีปญ หาสามารถปรกึ ษาสถานเอกอคั รราชทูตเพ่ือ ตรวจสอบเนอ้ื หากอนลงนามได นอกเหนือจากปญ หาขา งตน ปจจบุ นั ปญ หาท่ีพบมีลกั ษณะท่แี รงงาน ไทยเปนฝายกระทําผิดกฎหมายแรงงานฮังการี อาทิ การถูกชักชวนใหไป ทํางานที่รานอ่ืนในฮังการี โดยเสนอเงินเดือนเพิ่มมากขึ้นเพ่ือลอใจใหไป ทํางาน และพบวามีพนักงานนวดหลายรายหลบหนีออกจากรานนวดเพ่ือไป ทํางานในรานใหมที่ใหคาจางสูงกวา ซ่ึงสถานเอกอัครราชทูตฯ ขอใหโปรด พิจารณาใหรอบรอบ เน่ืองจากตามกฎหมายฮงั การี การยา ยรา นไปทํางานใน รานใหมจะตองไดรับการยินยอมจากรานเดิมที่ทํางานอยูใหลาออกกอน เทา นน้ั นอกจากน้ันยังพบดวยวามีการชักชวนแรงงานไทยไปทํางานนวดแผน ไทยในประเทศที่สาม เชน อิตาลี โดยมักเปนการชักชวนใหไปเท่ียวพักผอน โดยถือโอกาสดังกลาวทํางานดวย ทั้งน้ีเจาของรานที่ทํางานใหมมักอางวา สามารถออกวีซาทํางานที่ประเทศน้ันๆ ได ซ่ึงสถานเอกอัครราชทูตฯ ไดรับ การรองเรียนหลายกรณีวาในทายท่ีสุดนายจางใหมก็ไมสามารถตอวีซา ทํางานได และแรงงานตองเดนิ ทางกลบั ประเทศไทยเนื่องจากวีซา หมดอายุ ประเด็นสําคัญอีกประเด็นหน่ึงท่ีพึงสังวรสําหรับแรงงานนวดไทยท่ี ประสงคจะเดนิ ทางมาทํางานที่ฮังการีและตา งประเทศ คอื การปรบั ตัวเขา กับ สภาพแวดลอมการทาํ งานทีค่ อนขางจะโดดเด่ียว ทั้งจากครอบครวั และการ ทต่ี อ งทาํ งานในหองท่ีคบั แคบ หรือตอ งทํางานคนเดยี วหรอื สองคนในรานท่ีมี ขนาดเล็กและอยูหางไกลความเจริญ และการไมสามารถสื่อสารกับเจาของ ราน รวมทั้งปญหาการทะเลาะกับเพ่ือรวมงานชาวไทย ซึ่งแรงงานจะตอง สามารถอดทน อดกลั้นอยางมากตอสภาวะแรงกดดันในสภาพแวดลอม เหลาน้ี ซึ่งแตกตางจากกรณีการทํางานลักษณะเดียวกันในประเทศไทย นอกจากน้ี ยังพบดวยวา มีบางกรณีไดถูกนายจางหรือลูกคาละเมิดทางเพศ ดว ย จึงขอใหพึงระวงั กอนตัดสินใจเดนิ ทางมาทาํ งานในฮงั การี ท่ีมา [ระบบออนไลน] : สถานเอกอัครราชทูต ณ กรุงบูดาเปสต 3 พฤษภาคม 2554 http://protectthaicitizen.blogspot.com/2011/05/blog- post_05.html การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 35
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 3 บทท่ี 3 ระเบียบวิธวี จิ ยั การศึกษา เร่ือง สถานการณสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือ ตอนบน 1 : ในบทน้ีจะกลาวถึงขอบเขตการศึกษา วิธีการศึกษา สถานที่ใชในการ ดําเนนิ การศึกษาและรวบรวมขอ มูล และระยะเวลาในการดําเนนิ การ โดยมีรายละเอยี ด ดังน้ี 3.1 ขอบเขตการศกึ ษา ในการศกึ ษาครง้ั นี้มงุ ที่จะศกึ ษาสถานการณแ รงงานนวดไทยในเขตพืน้ ท่ี กลมุ จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 (เชียงใหม ลําพูน ลําปาง แมฮองสอน) ในรูปแบบการวิจัย เชิงพรรณนา (Descriptive Research) โดยศกึ ษาจากกลุม ผใู หบ ริการนวดแผนไทย โดย เกณฑการเลือกกลุมตวั อยางท่ีจะศึกษาน้ัน ผูว ิจยั ไดรวบรวมขอมูลพน้ื ฐาน ประกอบดว ย ขอมูลสถานที่ท่ีมีการเรียนการสอนนวดแผนไทยในภาคเหนือตอนบน 1 สอบถาม เจาหนาท่ีซึ่งทํางานเก่ียวของกับการนวดไทย เชน ศูนยการศึกษานอกโรงเรียน วิทยาลัยสารพัดชาง ศูนยพัฒนาฝมือแรงงาน สํานักงานสาธารณสุข หนวยงาน สถาบันการศึกษาที่ไดผ า นการรับรองและผทู ่ีผา นการอบรมหลักสตู รท่สี ํานักงานสาธารา รณสุขจังหวัดเชียงใหม ตั้งแตป 2553-2555 รวมท้ังพูดคุยกับบุคคลท่ีอยูในวงการ หรือเก่ียวของกับธุรกิจสุขภาพนวดแผนไทย ครูสอนนวด เจาของสถานประกอบการ ธุรกิจสุขภาพนวดแผนไทย โดยมีขอบเขตประชากร ขนาดตัวอยาง และขอบเขต เนอ้ื หา ดังนี้ 3.2 ขอบเขตประชากรและขนาดตวั อยา ง ประชากรท่จี ะทาํ การศึกษาแบง ออกเปน 2 กลมุ คอื กลุมท่ี 1 : แรงงานนวดไทย คือ ผูผานการอบรมเกี่ยวกับภูมิปญญาสุขภาพ รวมถงึ ผูใหบ ริการในกจิ การบริการสุขภาพดวยภูมิปญ ญาสขุ ภาพ ซ่ึง ไมสามารถรวบรวมจํานวนแรงงานนวดไทยในพื้นที่กลุมจังหวัด ภาคเหนือตอนบน 1 ได ดังนั้น จึงกําหนดขนาดกลุมตัวอยางตาม ตารางของทาโร ยามาเน (จักรกฤษณ สําราญใจ, 2544 ) ณ ระดับความเชือ่ ม่ันท่ี 95% คือ 400 คน และใชการสุม ตัวอยาง แบบสะดวก (Convenient Sampling) ดังตารางที่ 3.1 การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 36
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 3 ตารางท่ี 3.1 การกําหนดขนาดตวั อยา ง ขนาดตวั อยา ง ขนาดของกลุมตวั อยา ง (n) ท่ีระดบั ความแมนยาํ (e) : ประชากร 3% 5% 7% 10% 3,000 811 353 191 97 4,000 870 353 191 97 5,000 909 370 196 98 6,000 938 375 197 98 7,000 959 378 198 99 8,000 976 381 199 99 9,000 989 383 200 99 10,000 1,000 385 200 99 15,000 1,034 390 201 99 20,000 1,053 392 204 100 25,000 1,064 394 204 100 50,000 1,087 394 204 100 100,000 1,099 398 204 100 >100,000 1,111 400 204 100 ท่มี า : Israel, 1992, p. 5 กลุมท่ี 2 : ผเู ก่ยี วของกบั แรงงานนวดไทย ประกอบดวย 1) หนว ยงานภาครฐั ที่ ใหการสนับสนุนการพัฒนาและดูแลแรงงานนวดไทย 2) หนวยงาน สถาบนั การศกึ ษา ทีม่ ีการเปดสอนหลักสตู รเก่ียวกับการนวดไทย 3) สถานประกอบการดานภูมิปญญาสุขภาพ และ 4) ผูใชบริการนวด แผนไทย ในเขตพื้นที่กลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 ใชการ สัมภาษณ 3.3 ขอบเขตเนือ้ หา ในการศึกษาครั้งน้ีจะศึกษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทย ในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 (เชียงใหม ลําพูน ลาํ ปาง แมฮ องสอน) ถึงปริมาณการเขา สู ตลาดบริการสุขภาพ ภายหลังการไดรับการอบรมดานวิชาชีพภูมิปญญาสุขภาพของ ผูเขารวมหลักสูตรพัฒนาความรูที่เกี่ยวของสถานการณตลาดการบริการนวดแผนไทย และความเชื่อมโยงของผูใหบริการนวดแผนไทย โรงเรียนสอนนวดแผนไทย สถาน ประกอบการ และหนวยงานภาครัฐที่ทําหนาที่ดูแล ในประเด็นดานการพัฒนาแรงงาน นวดแผนไทย ในเขตพน้ื ท่ีกลมุ จงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 37
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 3 3.4 วิธีการศกึ ษา 3.4.1 การเก็บรวบรวมขอ มูล ผศู กึ ษาใชวธิ ีการเกบ็ รวบรวมขอมูลจาก 2 แหลง คอื 1. แหลง ขอ มูลปฐมภูมิ (Primary Data) 1.1 แบบสอบถาม : เปนขอมูลท่ีรวบรวมโดยใชแบบสอบถาม สอบถาม กลุมตัวอยาง 400 คน โดยใชการสุมตัวอยางตามสะดวก (Convenience Sampling) ในการเกบ็ รวบรวมขอมูลดาํ เนนิ การโดย ทําหนังสือขอความอนุเคราะหในการเก็บรวบรวมขอมูลสถาบันหรือ สถานท่ีท่ีใหบริการนวดไทยและสปา ในเขตพื้นท่ีกลุมจังหวัด ภาคเหนือตอนบน 1 หลังจากไดรับอนุญาตแลว ผูศึกษาและผูชวย เก็บรวบรวมขอมูล นําแบบสอบถามไปสถานที่ดังกลาว โดยช้ีแจง กลุมตัวอยางใหเขาใจถึงวัตถุประสงคของการศึกษา และขอความ รวมมือในการกรอกแบบสอบถาม 1.2 การสังเกตและการสัมภาษณ : เปนขอมูลท่ีรวบรวมโดยใชการ สมั ภาษณ สอบถามผเู กีย่ วของกับแรงงานนวดไทยใน 4 กลมุ ไดแ ก 1.2.1 หนวยงานภาครัฐท่ีใหการสนับสนุนการพัฒนาและดูแล แรงงาน นวดไทย ไดแก สํานักงานสาธารณสุขจังหวัด สํานักงานพัฒ นาฝมือแรงงานจังหวัด ในกลุมจังหวัด ภาคเหนือตอนบน 1 1.2.2 หนวยงาน สถาบันการศึกษา ที่มีการเปดสอนหลักสูตร เกี่ยวกับการนวดไทย ไดแก โรงเรียนสอนนวดในพ้ืนที่ สถาบันการศึกษาทเี่ ปดสอนหลักสูตรนวดตา งๆ 1.2.3 สถานประกอบการดานภูมิปญญาสุขภาพ ไดแก สปาเพ่ือ เสริมสวย นวดเพื่อสขุ ภาพ นวดเพื่อเสรมิ สวย 1.2.4 ผใู ชบ รกิ ารนวดแผนไทย 2. แหลงขอมูลทุติยภูมิ (Secondary Data) เปนขอมูลท่ีรวบรวมโดย การศึกษา คนควาจากเอกสารตางๆ ท่ีเกี่ยวของ ท้ังจากหนังสือ วารสาร ส่ิงพิมพ วิทยานิพนธ งานวิจัย เอกสารอื่นๆ และการสืบคนจากระบบ ออนไลน การศกึ ษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 38
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 3 3.5 เคร่อื งมอื ท่ใี ชใ นการศึกษา เครื่องมือที่ใชในการรวบรวมขอมูล คือ แบบสอบถาม (Questionnaire) และ การสมั ภาษณ (Interview) มรี ายละเอียด ดงั น้ี 3.5.1 แบบสอบถาม (Questionnaire) แบง ออกเปน 3 สว น ดังน้ี สวนที่ 1 ขอ มลู ท่วั ไปของกลุมตัวอยา ง เปนคําถามแบบเลือกตอบ สอบถาม เก่ียวกับ เพศ อายุ สถานภาพ การศึกษา อาชีพหลัก รายไดเฉลี่ย ตอเดือน รายไดเฉลี่ยท้ังครอบครัวตอเดือน ภูมิลําเนา และการ ประกอบอาชพี หลัก สวนที่ 2 ขอมูลองคความรูดานการนวดแผนไทย ความตองการในการ พัฒนาความรูและการนําไปใช เปนคําถามแบบเลือกตอบ สอบถามเก่ียวกับการอบรมความรูดานการนวดแผนไทย หรือ ความรูท่ีเก่ียวของกับการนวดแผนไทย ความคิดเห็นตอการเขารับ การอบรมความรูดานการนวดแผนไทย ความคิดเห็นเก่ียวกับ ความสําคัญของการเขารับการอบรมความรูดานการนวดแผนไทย ความคิดเห็นตอการมีความสนใจ หลักสูตรการอบรมความรูดาน การนวดแผนไทย หรือหลักสูตรท่ีเกี่ยวของ ความคิดเห็นตอการ เขาถึงแหลงขอมูลการอบรมใหความรูดานการนวดแผนไทย ความ คดิ เหน็ ตอการจายคาอบรมความรูการนวดแผนไทยและหลักสูตรท่ี สนใจ ความคิดเห็นตอการมีแผนท่ีจะเขารับการอบรมความรูดาน การนวดไทย ความคิดเห็นตอการมีขอบังคับใหผูบริการนวดแผน ไทยทุกคนตองผานการอบรมจากหนวยงานที่ไดรับการรับรองมี ใบอนุญาตประกอบอาชีพและมีการอบรมตอเน่ือง อยางนอย 30 ชั่วโมง/3 ป และมีการทดสอบมาตรฐานทุกๆ 3 ป เพื่อตอ ใบอนุญาตรวมถึงเปนการสรางเกณฑการประกันรายไดใหแกผูผา น การอบรมและมีใบอนุญาตประกอบอาชพี สวนท่ี 3 ขอมูลเก่ียวกับแนวโนมสถานการณตลาดนวดแผนไทย (สําหรับ ผูประกอบอาชีพนวดแผนไทย ทั้งที่เปนหลักและอาชีพเสริม) เปน คาํ ตอบแบบเลือกตอบ เกย่ี วกับการประกอบอาชพี เกีย่ วกับการ นวดแผนไทย คาตอบแทน จํานวนช่ัวโมงที่ใหบริการนวดแผนไทย ความคิดเห็นตอความพอใจกับคาตอบแทนที่ไดรับ ประสบการณ ทํางานของผนู วดแผนไทย ความคดิ เหน็ ตอแผนการยา ยถิน่ ฐานหรือ สถานท่ีทํางาน สาเหตุหลักท่ีสําคัญที่สุดที่ทําใหมีแผนท่ีจะยายถิ่น ฐานหรือสถานทที่ าํ งาน และแนวโนม ทจี่ ะเปด กิจการของตนเอง การศกึ ษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 39
รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 3 3.5.2 การวเิ คราะหขอมลู และสถิตทิ ใ่ี ช 1. คําถามแบบเลือกตอบ วิเคราะหโดยใชสถิติเชิงพรรณนา (Descriptive Statistics) ไดแก คาความถ่ี คารอยละ และนําเสนอในรูปแบบตาราง ประกอบการบรรยาย 2. คําถามแบบใหคะแนนความสําคัญ 5 ระดับ วิเคราะหโดยใชความถ่ี รอยละ และคาเฉล่ีย โดยนําเสนอในรูปแบบตารางประกอบการบรรยาย มเี กณฑก ารใหค ะแนนและเกณฑก ารแปลความหมายของขอมูลจากคา เฉล่ีย ดังนี้ เกณฑการใหคะแนน มากทสี่ ดุ ใหคะแนน 5 มาก ใหคะแนน 4 ปานกลาง ใหค ะแนน 3 นอย ใหคะแนน 2 นอยท่ีสดุ ใหคะแนน 1 เกณฑการแปลความหมาย ชวงคะแนน มีผลในระดับ 4.50 – 5.00 สําคญั มากทส่ี ุด 3.50 – 4.49 สําคญั มาก 2.50 – 3.49 สาํ คัญปานกลาง 1.50 – 2.49 สาํ คญั นอย 1.0 – 1.49 สําคญั นอ ยทสี่ ุด 3.5.3 การสัมภาษณ (Interview) มีแนวทางสําหรบั การสัมภาษณ ดงั น้ี 1.1 โรงเรียนสอนนวด สถาบันการศึกษาที่เปดหลักสูตร และศูนยพัฒนา ฝม อื แรงงาน มีประเดน็ ในการสอบถาม คือ 1.1.1 หลักสูตรที่เปดดําเนินการสอนเก่ียวกับการนวดไทยที่ขอรับรอง หลักสูตรมีหลักสูตรอะไรบาง และหลักสูตรใดที่ไดรับความสนใจ มากท่สี ุด 1.1.2 สวนใหญแลวผูที่เขามาสมัครเรียน เปนคนในพื้นท่ีหรือตางพื้นท่ี เปน คนไทยหรือชาวตา งประเทศ 1.1.3 สถาบันเคยมีการเก็บขอมูลหรือไมวาผูที่ผานการอบรมหลักสูตร ตาง ๆ เขาสูตลาดแรงงานหรือ ประกอบอาชีพดานการนวดแผน ไทย จาํ นวนมากนอ ยประการใด การศกึ ษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 40
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 3 1.1.4 ในการดาํ เนินการสอน มปี ญหาหลกั ในการดาํ เนนิ การอยา งไรบา ง 1.1.5 ในมมุ มองของสถาบันการศกึ ษา คดิ วา ทศิ ทางเกี่ยวกบั อาชพี นวด แผนไทยเปน อยา งไรบา ง 1.1.6 คดิ วา หนวยงานภาครฐั รวมถึงหนว ยงานทเ่ี กีย่ วขอ ง ควรใหก าร สนบั สนนุ ในประเดน็ ใดบา ง 1.2 หนว ยงานภาครฐั ทีใ่ หก ารสนับสนุน 1.2.1 ปจจุบันทางหนวยงานไดดําเนินการสนับสนุน ดานการนวดแผน ไทย หรือการใหบรกิ ารนวดเพื่อสุขภาพอยางไรบาง 1.2.2 การดําเนินการท่ีผานมา สงผลตอดานแรงงานนวดแผนไทย หรือ ผูใ หบ รกิ ารนวดแผนไทยอยา งไรบาง 1.2.3 ในการดําเนินการมีการบูรณาการรวมกับหนวยงานภาครัฐ หรือ เอกชนในพน้ื ที่อยา งไรบา งหรอื ไม 1.2.4 จากการดําเนินการที่ผานมา มีปญหาหรืออุปสรรคท่ีตอง ดาํ เนินการเรงแกไ ข ในประเดน็ ใดบาง 1.2.5 ทิศทางการพัฒนาในอนาคตหรือมีแผนพัฒนาเกี่ยวกับแรงงาน นวดไทย หรอื ผใู หบริการนวดแผนไทย อยา งไรบาง 1.2.6 กรณีของการเคล่ือนยายถ่ินฐานของแรงงานนวดไทย หรือผู ใหบริการนวดแผนไทย ไปทาํ งานในตา งประเทศ ไดม กี ารวางแผน พฒั นา สงเสรมิ หรอื ควบคุมมาตรฐาน หรอื ไมอ ยา งไร 1.2.7 กรณีของการพัฒนาตอยอดความรู มีการวางแผนการพัฒนาไว อยางไรบา ง 1.2.8 ห น วยงาน มี ม าต รก ารใน การควบ คุ ม ผูให บ ริก าร แ ล ะ ผปู ระกอบการดา นการนวดแผนไทย หรอื สปาเพอื่ สุขภาพอยางไร บาง และมีบทลงโทษสําหรับผูไ มปฏิบัตติ ามอยา งไร 1.3 ผปู ระกอบการนวดเพื่อสขุ ภาพ และสปาเพื่อสขุ ภาพ 1.3.1 ปจ จุบันผลการประกอบการเปน อยา งไรบางเมื่อเทียบกับชว ง 2 – 3 ป ทผ่ี า นมา 1.3.2 ทานมีวิธีในการคัดเลือกบุคลากรดานการนวดแผนไทย เพื่อมา ทํางานอยางไรบาง 1.3.3 รูปแบบการจางงานบุคลากรดานการนวดแผนไทย ของกิจการ ทานเปน อยางไร 1.3.4 ปจ จัยเกี่ยวกบั แรงงานนวดแผนไทย หรอื ผูใหบรกิ าร มีผลกระทบ ตอการดําเนินการอยางไรบาง และมีแนวทางการแกไขปญหา ดงั กลา วอยางไร 1.3.5 ปญหาและอปุ สรรคทส่ี าํ คัญ ทเ่ี หน็ ทุกภาคสว นตอ งเรง บรู ณาการ แกไ ขปญ หารวมกันคอื ประเด็นใด การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 41
รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 3 1.3.6 ในดา นการพฒั นาแรงงานนวดไทย หรอื ผใู หบ รกิ าร ผมู สี วน เกยี่ วขอ งควรพฒั นาในประเด็นใดเปน หลกั 1.3.7 ในอนาคตหากมกี ารข้นึ ทะเบียนแรงงานนวดไทย เพื่อรบั รอง มาตรฐานผูใหบ รกิ ารนวดแผนไทย ท่ีผา นการรบั รองมาตรฐาน ซึง่ บคุ ลากรดงั กลา วจะถือวา เปน ผเู ชยี่ วชาญ ผูประกอบการยนิ ดที ี่ จะจางในอตั ราคา ตอบแทนทสี่ งู ขนึ้ หรือไม อยางไร 1.3.8 ปจ จบุ นั อตั ราการเขา ออก และการเคลือ่ นยา ยของแรงงานนวด แผนไทย หรอื ผใู หบ ริการนวดแผนไทย เปน อยางไรบา งสง ผล กระทบตอ ธุรกจิ อยา งไรบา ง 3.6 สถานท่ใี ชใ นการดําเนนิ งานศึกษาและรวบรวมขอ มลู สถานท่ซี ่งึ ใชในการดําเนินงานศึกษาและรวบรวมขอ มูล ไดแก 1. สถานที่รวบรวมขอมูลแบบสอบถาม คือ สถานท่ีใหบริการสปาเพื่อเสริมสวย สถานท่ีใหบริการนวดเพื่อสุขภาพ สถานท่ีใหบริการนวดเพื่อเสริมสวย เพื่อ สอบถามกลมุ ตวั อยางที่เปนผใู หบรกิ ารหรือแรงงานนวดไทย 2. สถานท่ีรวบรวมขอมูลจากการสัมภาษณ คือ สํานักงานสาธารณสุขจังหวัด สํานักงาน พั ฒ น าฝมือแรงงาน จังห วัด โรงเรียน สอน น วดใน พื้ น ท่ี สถาบันการศึกษาท่ีเปดสอนหลักสูตรนวดตางๆ สปาเพ่ือเสริมสวย นวดเพื่อ สุขภาพ นวดเพ่ือเสริมสวย และผูใชบริการนวด ในกลุมจังหวัดภาคเหนือ ตอนบน 1 3.7 ระยะเวลาที่ใชในการศึกษา จํานวน 90 วนั ตงั้ แตเดอื น พฤษภาคม ถงึ สงิ หาคม 2556 การศึกษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 42
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206