Ψηφιακό Λεύκωμα για το 1821 - Αρσάκειο Λύκειο Πατρών

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΨΗΦΙΑΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021

Πάτρα, Μάρτιος 2021

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών «… Νὰ σκλαβωθεῖτε εἰς τὰ γράμματά σας. Νὰ ἀκούετε τὰς συμβουλὰς τῶν διδασκάλων καὶ γεροντοτέρων, καὶ κατὰ τὴν παροιμία, «μύρια ἤξευρε καὶ χίλια μάθαινε». Ἡ προκοπή σας καὶ ἡ μάθησή σας νὰ μὴν γίνῃ σκεπάρνι μόνο διὰ τὸ ἄτομό σας, ἀλλὰ να κοιτάζῃ τὸ καλὸ τῆς κοινότητος, καὶ μέσα εἰς τὸ καλὸ αὐτὸ εὑρίσκεται καὶ τὸ δικό σας…» Με αυτά τα λόγια του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη από την ιστορική ομιλία του στην Πνύκα τον Οκτώβριο 1838, απευθυνόμενος προς τους νέους, θα ήθελα να προλογίσω το ψηφιακό έργο που εκπονήθηκε από τους μαθητές του Αρσακείου Λυκείου Πατρών, με την καθοδήγηση των καθηγητών τους, στο πλαίσιο του εορτασμού των διακοσίων χρόνων από την Ελλη- νική Επανάσταση του 1821. Η ομιλία του «Γέρου του Μοριά» αποτελεί μία απτή απόδειξη για τη σημαντικότητα της Ελληνικής Επανάστασης, καθώς και για τις αξίες και τα ιδανικά τα οποία ενσαρκώνονται στον α- γώνα των Ελλήνων. Aνεξαρτησία, δικαιοσύνη, ισότητα, δημοκρατία, έν- νοιες που κράτησαν υψηλό το φρόνημα των Ελλήνων για αγωνιστικότη- τα και διατήρησαν ζωντανό τον πόθο της λευτεριάς. Αυτό όμως στο ο- ποίο εστίασε περισσότερο στην ομιλία του ήταν η παρότρυνση προς τους νέους για Παιδεία. Στην Παιδεία στηρίζεται η ευημερία των κοινωνιών και η συνέχεια των λαών. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους συντελεστές, μαθητές και εκπαι- δευτικούς, για τη δημιουργία αυτού του πολυδιάστατου ψηφιακού λευ- κώματος, που αποτελείται από επτά ενότητες, στις οποίες οι μαθητές προσέγγισαν με διαφορετικές ματιές το σπουδαίο ιστορικό γεγονός που ενέπνευσε την ανθρωπότητα. Μάνος Πετράκης Φυσικός PhD Διευθυντής του Αρσακείου ΓΕΛ Πατρών 3

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών 4

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Περιεχόμενα Ενότητα 1η Πρωταγωνιστές του 1821 ................................................ 9 Α. Οι πρόδρομοι της Επανάστασης...............................................................................9 1. Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος)...................................................................................9 2. Αδαμάντιος Κοραής................................................................................................ 15 Β. Γυναίκες στην Επανάσταση .................................................................................... 18 1. Μαντώ Μαυρογένους ............................................................................................ 18 2. Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα ....................................................................................20 Γ. Οι αγωνιστές του 1821............................................................................................ 24 1. Αθανάσιος Διάκος ..................................................................................................24 2. Γρηγόριος Δικαίος Παπαφλέσσας ..........................................................................30 3. Κανάρης Κωνσταντίνος........................................................................................... 33 4. Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Σταυραετός της Ρούμελης............................................35 5. Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, «Ο Γέρος του Μοριά»..................................................38 6. Ιωάννης Μακρυγιάννης..........................................................................................42 7. Μάρκος Μπότσαρης............................................................................................... 46 8. Νικηταράς...............................................................................................................50 9. Παλαιών Πατρών Γερμανός....................................................................................54 10. Παναγιώτης Καρατζάς ........................................................................................58 11. Αλέξανδρος Υψηλάντης......................................................................................61 Δ. Οι Φιλέλληνες........................................................................................................ 65 1. Λόρδος Βύρων–Τζορτζ Γκόρντον Μπάιρον–Λόρδος Μπάιρον ............................... 65 2. Κάρολος Νόρμαν ....................................................................................................69 3. Σαντόρε ντι Σανταρόζα ........................................................................................... 70 Ενότητα 2η Το 1821 Μέσα από την Τέχνη ........................................73 1. ΖΩΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ.................................................................... 73 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ........................................................................................................................73 ΠΙΝΑΚΕΣ.......................................................................................................................... 74 ΕΠΙΛΟΓΟΣ ....................................................................................................................... 76 2. ΤΟ 1821 ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΉ ΚΑΙ ΤΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΨΥΧΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ .................................................................................................................. 77 Θεόδωρος Βρυζάκης ......................................................................................................79 Ευγένιος Ντελακρουά ....................................................................................................80 3. 1821: ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ........................................................................... 83 Ενότητα 3η Λογοτεχνικά απανθίσματα για την Επανάσταση του 1821 .........................................................................................................85 Εισαγωγικό σημείωμα ....................................................................................................86 5

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Κεφάλαιο 1: Ο αγώνας της Απελευθέρωσης του 1821 .............................................. 88 Η Προεπαναστατική περίοδος – Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός....................................88 Τα πρώτα κείμενα της Επανάστασης για την Ελευθερία ...............................................91 Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης..................................................................................................94 Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος) ........................................................................................97 Κεφάλαιο 2: Η Νεοελληνική Λογοτεχνία μετά τον Αγώνα μέχρι τη Γενιά του 1880 – Επτανησιακή Σχολή.................................................................................................. 100 Ανδρέας Κάλβος ...........................................................................................................105 Διονύσιος Σολωμός ......................................................................................................112 Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824 – 1879) ......................................................................126 Γεράσιμος Μαρκοράς (1826 – 1911)............................................................................132 Κεφάλαιο 3: Από τη Λογοτεχνική Γενιά του 1880 έως τη σύγχρονη εποχή Η εθνική ποίηση του Κωστή Παλαμά και του Άγγελου Σικελιανού .......................................... 135 Κωστής Παλαμάς (1859 – 1943) ...................................................................................138 Άγγελος Σικελιανός (1884 – 1951)................................................................................141 Κεφάλαιο 4: Η απήχηση της Επανάστασης του 1821 .............................................. 147 στα μεταγενέστερα χρόνια....................................................................................... 147 Νίκος Καζαντζάκης (1883 – 1957) ................................................................................151 Μάρκος Αυγέρης (1884 – 1973) ...................................................................................152 Κώστας Βάρναλης (1884 – 1974)..................................................................................153 Στέλιος Σπεράντζας (1888 – 1962)................................................................................155 Κώστας Καρυωτάκης (1896 – 1928) .............................................................................157 Γιάννης Κουτσοχέρας (1904 – 1994) ............................................................................158 Γιάννης Ρίτσος (1909 – 1990) ....................................................................................... 159 Οδυσσέας Ελύτης (1911 – 1996) ..................................................................................162 Νικηφόρος Βρεττάκος (1912 – 1991) ...........................................................................163 Ηλίας Σιμόπουλος (1913 - 2015) ..................................................................................163 Στέλιος Γεράνης ( 1920 – 1993) ....................................................................................164 Δημήτρης Παπαδίτσας (1922 – 1987) ..........................................................................166 Βικτωρία Θεοδώρου (1925) ......................................................................................... 166 Θανάσης Κωσταβάρας (1927 – 2007) ..........................................................................167 Πάνος Παναγιωτούνης (1930 – 2007) ..........................................................................169 Νίκος – Αλέξης Ασλάνογλου (1931 – 1996)..................................................................169 Κική Δημουλά (1931- 2020)..........................................................................................170 Λένα Παππά (1932) ......................................................................................................172 Ευαγόρας Παλληκαρίδης (1938 – 1957).......................................................................172 Θανάσης Μαρκόπουλος (1951)....................................................................................175 Βαγγέλης Κάσσος (1956) .............................................................................................. 176 6

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Γιάννης Ποταμιανός .....................................................................................................177 Διάλογος \"Περί Ελευθερίας\" ........................................................................................181 Ενότητα 4η Όψεις του 1821 από τους απομνημονευματογράφους του Εθνικού Αγώνα.........................................................................183 Ο όρος «Απομνημονεύματα»....................................................................................... 183 Το Ελληνικό Έθνος πριν από την Επανάσταση του 1821..............................................184 Η «σπορά» της Επανάστασης του 1821 .......................................................................185 Οι περιστάσεις που αφύπνισαν τους Έλληνες ............................................................. 186 Τα εφόδια των Ελλήνων για τον ξεσηκωμό..................................................................187 Ο σεβασμός στο προγονικό παρελθόν και η ανάγκη για ομόνοια............................... 191 Ενότητα 5η 200 χρόνια και μια αρχαιότητα Όψεις του ελληνικού συνεχούς ........................................................................................194 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ «ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ» ........................ 195 ΑΝΩΝΥΜΟΥ, «ΘΟΥΡΙΟΣ» ............................................................................................. 198 ΑΝΩΝΥΜΟΥ, «ΘΟΥΡΙΟΣ» ............................................................................................. 198 Φιλελληνισμός......................................................................................................... 200 PERCY SHELLEY «ΕΛΛΑΣ».............................................................................................. 202 LORD BYRON «Η ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΤΣΑΪΛΔ ΧΑΡΟΛΝΤ» ..................................................204 LORD BYRON «Ο ΚΟΥΡΣΑΡΟΣ» .....................................................................................206 FRANÇOIS-RENE DE CHATEAUBRIAND «ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΠΕΡΙ ΕΛΛΑΔΟΣ» ......................208 ALEXANDER PUSHKIN «ΕΜΠΡΟΣ ΕΛΛΑΔΑ» ..................................................................209 ALEXANDER PUSHKIN «ΕΞΕΓΕΡΣΟΥ, Ω ΕΛΛΑΔΑ, ΕΞΕΓΕΡΣΟΥ!» ....................................210 WILHELM MÜLLER «ΜΠΟΤΣΑΡΗΣ» ..............................................................................210 WILHELM MÜLLER «Η ΕΛΛΑΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ» ............................................................ 210 VICTOR HUGO «ΤΑ ΚΕΦΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΕΡΑΓΙΟΥ»............................................................... 211 ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ .................................................................. 213 ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΟΥΡΟΥΖΗΣ «ΚΑΛΛΙΟΠΗ» ......................................................................214 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΟΥΤΣΟΣ «ΑΣΜΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΩΝΙΚΗΝ ΦΑΛΑΓΓΑ» .....................................215 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΕΡΟΥΙΟΣ ΚΕΙΟΣ «ΩΔΗ ΕΙΣ ΤΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΝ»...........................................216 ΤΣΟΠΑΝΑΚΟΣ «ΔΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ»........................................................................217 ΤΣΟΠΑΝΑΚΟΣ «Η ΠΕΡΙΒΟΗΤΟΣ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΛΑΛΑ»......................................................218 ΚΟΡΑΗΣ «ΆΣΜΑ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΡΙΟΝ ΤΩΝ ΕΝ AΙΓΥΠΤΩ ΠΕΡΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΜΑΧΟΜΕΝΩΝ ΓΡΑΙΚΩΝ» .....................................................................................................................219 ΓΕΩΡΓΙΟΣ-ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ ΝΑΥΤΗΣ «Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ» ............................. 221 AMBROISE-FERMIN DIDOT «NOTES D’UN VOYAGE FAIT DANS LE LEVANT EN 1816 ET 1817» [ΤΟ ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΩΝ ΚΥΔΩΝΙΩΝ] ................................................................... 223 ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ «ὉΜΙΛΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΠΑΙΔΕΣ ΣΤΗΝ ΠΝΥΚΑ»225 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ............................................................................................................ 228 7

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΛΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ................. 228 LORD BYRON «Η ΚΑΤΑΡΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ»......................................................................228 VICTOR HUGO «ΣΤΗ ΘΡΙΑΜΒΕΥΤΙΚΗ ΑΨΙΔΑ»............................................................... 230 ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ «ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ» [ΤΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ] ......................................230 Ενότητα 6η Ηρωισμός Χιλιάδων … Ετών!!........................................231 ΕΣΑΓΩΓΗ .................................................................................................................. 231 Ας μιλήσουμε λοιπόν για τον ΗΡΩΙΣΜΟ.................................................................... 232 Ενότητα 7η «Ελευθερία» Μια προσέγγιση Φιλοσοφική...............237 Πρόλογος................................................................................................................. 239 Περίληψη ................................................................................................................ 239 Εισαγωγή................................................................................................................. 239 1. Ορίζοντας την “Ελευθερία”............................................................................... 240 Α. Σύμφωνα με την Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.............................. 240 Β. Σύμφωνα και με το Λεξικό της Νέας ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη .......241 Γ. Ειδικότερες ετυμολογικές προσεγγίσεις...................................................................241 2. Η Ελευθερία στην φιλοσοφική σκέψη............................................................... 242 2. 1 Η Ελεύθερη Βούληση......................................................................................... 242 3. Οι έννοιες της “Ελευθερίας” στην αρχαιοελληνική και στην νεότερη φιλοσοφία245 3.1 Κονστάν Μπενζαμέν: Οι έννοιες της “Ελευθερίας” στην αρχαιοελληνική και στην νεότερη φιλοσοφία.............................................................................................. 246 4. Οι δύο μορφές της Πολιτικής Ελευθερίας .......................................................... 246 4.1 Η Αρνητική ελευθερία απαντά στο ερώτημα ...................................................246 4.2 Η θετική ελευθερία, απαντά στο ερώτημα....................................................... 247 5. Η έννοια της Ελευθερίας στον Διαφωτισμό ....................................................... 248 5.1 Από τον Διαφωτισμό στην Επανάσταση........................................................... 249 5.2 Από τον Διαφωτισμό στον Φιλελευθερισμό.....................................................250 6. Η εξέλιξη του φιλελευθερισμού ........................................................................ 250 Συμπεράσματα .............................................................................................................251 ΠΕΡΙΛΗΨΗ - \"Διάλογος περί Ελευθερίας\"....................................................................254 Επιστροφή στο 1821: «Διάλογος περί Ελευθερίας».....................................................254 8

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Ενότητα 1η Πρωταγωνιστές του 1821 Στόχος αυτής της ενότητας είναι να αναδείξουμε και να τιμήσουμε ορισμένους από τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης του 1821 παρου- σιάζοντας στοιχεία της ζωής και του έργου τους. Επιπλέον, οι μαθητές της Α΄ λυκείου του Αρσακείου Λυκείου Πατρών επιπλέον εκφράζουν την άποψή τους για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν οι πρωταγωνιστές του 1821 να αποτελέσουν έμπνευση για τους σύγχρονους Έλληνες. Οι μαθη- τές συγκεντρώνουν και παρουσιάζουν υλικό για τους προδρόμους της Ελληνικής Επανάστασης (Αδαμάντιο Κοραή, Ρήγα Βελεστινλή), για α- γωνιστές (Αθανάσιο Διάκο, Μακρυγιάννη, Παπαφλέσσα, Κωνσταντίνο Κανάρη, Θεόδωρο Κολοκοτρώνη κ.α.), για γυναίκες της Επανάστασης (Μαντώ Μαυρογένους, Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα), Φιλέλληνες (Σατόρε ντι Σανταρόζα, Μπάιρον κ.α.). Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ρεγγίνα Δημητροπούλου, Φιλόλογος MA, MPhil Α. Οι πρόδρομοι της Επανάστασης 1. Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος) Ο Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας Φεραίος (πραγματικό όνομα: Αντώνιος Κυριαζής) ήταν Έλληνας συγγραφέας, πολιτικός, στοχαστής και επαναστάτης. Ο ίδιος υπέ- γραφε ως «Ρήγας Βελεστινλής» ή «Ρήγας ο Θεσσαλός» και ουδέποτε «Φεραίος». Έτσι τον αποκαλούσαν οι Έλληνες διανο- ούμενοι που ζούσαν στην εξορία, επειδή στην αρχαιότητα η πόλη του ονομαζόταν Φεραί. Γεννήθηκε στο Βελεστίνο, τις αρχαίες Φερές, το 1757, από εύπορη οικογένεια. Τα πραγματικά γεγονότα για τα νεανικά του χρόνια όπως και ένα μεγάλο μέρος από τις δραστηριότητές του αργότερα, είναι δύσκολο να ανιχνευθούν. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι τα άτομα με τα οποία συνεργαζόταν συνελήφθησαν και εκτελέστηκα Τις βασικότερες 9

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - πληροφορίες για τον ίδιο και την οικογένειά του παρέχει ο Χριστόφορος Περραιβός, που υπήρξε συνεργάτης και συναγωνιστής του. Νεανικά χρόνια Λέγεται ότι διδάχθηκε τα πρώτα του γράμματα από ιερέα στο Βελεστίνο και κατόπιν στη Ζαγορά του Πηλίου, όπου λειτουργούσε τότε το καλύτερο σχολείο της περιοχής. Ο Ρήγας βρήκε εκεί καλούς δασκά- λους και πήρε την καλύτερη μόρφωση που μπορούσε να πάρει τότε ένας φιλομαθής Θεσσαλός. Διδάχθηκε τα «καλά γράμματα» της εποχής, αλλά και κάποιες «επιστημονικές» γνώσεις. Λέγεται ότι μετά την αποφοίτησή του από το σχολείο της Ζαγοράς, διετέλεσε και δάσκαλος για ένα χρόνο στο γειτονικό χωριό Κισσός. Στην ηλικία των είκοσι ετών σκότωσε στο Βελεστίνο έναν Τούρκο πρόκριτο, επειδή του είχε συμπεριφερθεί δεσποτικά, και κατέφυγε στο Λιτόχωρο του Ολύμπου, όπου κατατάχθηκε στο σώμα των αρματολών του θείου του, Σπύρου Ζήρα. Αργότερα βρίσκεται στο Άγιο Όρος, φιλο- ξενούμενος του ηγουμένου της μονής Βατοπεδίου, Κοσμά με τον οποίο και ανέπτυξε στενή φιλία. Στην ίδια μονή συνδέθηκε φιλικά με τον συ- μπατριώτη του μοναχό Νικόδημο (Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη), ο ο- ποίος του είχε παραχωρήσει τα κλειδιά της βιβλιοθήκης της φημισμένης Αθωνιάδας Σχολής για να εμπλουτίσει τις γνώσεις του. Στο Άγιο Όρος έμεινε πολύ λίγο. Στην Πόλη, την Βλαχία και την Βιέννη Ο Ρήγας το 1785 πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη, μετά από πρόσκληση του Πρέσβη της Ρωσίας για σπουδές, στην οικία του οποίου γνώρισε τον Πρίγκιπα Αλέξανδρο Υψηλάντη (1726-1806), μέγα διερμη- νέα του Σουλτάνου και παππού του μετέπειτα αρχηγού της Φιλικής Εταιρίας, Αλέξανδρου Υψηλάντη. Στην Πόλη διεύρυνε τις σπουδές του στη Γαλλική, στην Ιταλική και τη Γερμανική γλώσσα. Αργότερα, το 1788 εγκαταστάθηκε στη Βλαχία, όπου διορίστηκε γραμ- ματέας του ηγεμόνα της Βλαχίας Νικολάου Μαυρογένη. Με τις πνευμα- τικές και τις άλλες του ικανότητες κατόρθωσε να σταδιοδρομήσει στις παραδουνάβιες Ηγεμονίες και να αναδειχθεί. Τριάντα χρόνων περίπου, ήταν ήδη ευκατάστατος, γνωστός στην «καλή κοινωνία» των Φαναριωτών και των βογιάρων της Βλαχίας. Το έργο του Ρήγα Το 1790 μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και την ήττα της Τουρκίας, ο Ρήγας βρέθηκε για 6 περίπου μήνες στη Βιέννη την οποία έκανε έδρα της επαναστατικής δράσης του. Τον πήρε μαζί του από το Βουκουρέστι, ως διερμηνέα και «γραμματικό» του, ένας ανώτερος αξιω- ματούχος, ο Ελληνικής καταγωγής Χριστόδουλος Κιρλιανός (Βαρώνος 10

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών του Λάνγκενφελτ). Το πρώτο μέλημα όμως του Ρήγα, μόλις έφθασε στη Βιέννη, ήταν να κατευθυνθεί στα εκεί τυπογραφεία και να παραδώσει για έκδοση τα χειρόγραφα 2 βιβλίων που έφερνε μαζί του. Το πρώτο ήταν το «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» και το δεύτερο βιβλίο «Φυσικής Απάνθισμα». Το 1791 επιστρέφει και πάλι στο Βουκουρέστι, έχοντας κοντά του την μητέρα του και τον αδελφό του. Το 1793 φτάνει στο Βουκουρέστι ο Χρήστος Περραιβός, ο οποίος επιδιώκει συνάντηση με τον Ρήγα. Έκτοτε και μέχρι τη σύλληψη του Ρήγα στην Τεργέστη παραμένει αχώριστος σύντροφός του. Στην Βιέννη, όπου επιστρέφει τον Αύγουστο του 1796 και παρα- μένει μέχρι το Δεκέμβριο του 1797, ο Ρήγας αναπτύσσει έντονη συνωμο- τική δράση και συστήνει μυστική πατριωτική εταιρεία, μέλη της οποίας γίνονται πολλοί έλληνες έμποροι της αυστριακής πρωτεύουσας. Οι εκδό- τες της Εφημερίδος υποστηρίζουν την προπαγανδιστική και εκδοτική δραστηριότητα του Ρήγα με όλα τα μέσα που διαθέτουν, ενώ πολλοί εύ- ποροι έμποροι της ελληνικής κοινότητας χρηματοδοτούν τις δραστηριό- τητές του. Εκεί εκδίδει ελεύθερα τον «Ηθικό τρίποδα» και τον «Νέο Ανάχαρ- ση», ενώ παράλληλα τυπώνει κρυφά τον «Θούριο» (1797), το «Στρατιω- τικόν Εγκόλπιον» και τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση» (Προκήρυξη, Τα Δίκαια του Ανθρώπου και το Σύνταγμα). Η διάδοση του προπαγανδιστι- κού υλικού πραγματοποιείται μέσων των διαύλων επικοινωνίας που δια- θέτουν οι έλληνες έμποροι με τις διάφορες περιοχές της Βαλκανικής. Στη Βιέννη, ο Ρήγας τυπώνει, επίσης, το 1796 την Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως και το 1797 την Χάρτα, ένα μεγάλων διαστάσεων χάρτη που απεικονίζει τον ελλαδικό χώρο και την ευρύτερη περιοχή της Βαλκανικής χερσονήσου νότια του Δούναβη. Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και το πιο σημαντι- κό δείγμα της ελληνικής χαρτογραφίας της προεπαναστατικής περιόδου. Αποτελούμενη από δώδεκα φύλλα, διαστάσεων το καθένα περίπου 50Χ70 εκ., η Χάρτα περιλαμβάνει επιπλέον δέκα επιπεδογραφίες (τοπο- γραφικά σχέδια) αρχαίων πόλεων, 162 αρχαία και μεσαιωνικά νομίσματα και ποικίλες συμβολικές παραστάσεις και σχόλια που αντλούνται από την ελληνική ιστορία και μυθολογία. Το πολιτικό όραμα του Ρήγα Ο Ρήγας απέβλεπε στη απελευθέρωση και ενοποίηση όλων των Βαλκανικών λαών και φυσικά όλου του ελληνικού στοιχείου που ήταν διασκορπισμένο στην Ανατολή και τα ευρωπαϊκά κέντρα. Οραματίζο- νταν τη δημιουργία μιας πολυεθνικής βαλκανικής επικράτειας απαλλαγ- μένης από τις αγκυλώσεις της οθωμανικής πολιτικής. Μείζων πολιτικός 11

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - του στόχος είναι να έρθει σε επαφή με τον Ναπολέοντα, που εκείνη την εποχή βρίσκεται στην Ιταλία, για να τον πείσει να στρέψει την προσοχή του στις βαλκανικές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Προκει- μένου να διανοίξει ένα δίαυλο επικοινωνίας στέλνει στον αυτοκράτορα μια ταμπακιέρα φτιαγμένη από ξύλο δάφνης. Σύμφωνα με την αφήγηση του Περραιβού, ο Ναπολέων, ο οποίος εν τω μεταξύ είχε καταλάβει τη Βενετία, συγκινήθηκε από το δώρο και κάλεσε τον Ρήγα στη Βενετία. Λέγεται ότι ο Ρήγας πήγαινε στην Τεργέστη αποφασισμένος να περάσει στην Ιταλία και να τον συναντήσει. Σύλληψη και τέλος του Ρήγα Με την άφιξή του, στην Τεργέστη, ο Ρήγας συλλαμβάνεται στις 19 Δεκεμβρίου του 1797. Κατά πάσα πιθανότητα η σύλληψή του συνδέε- ται με δύο επαναστατικές προκηρύξεις του Ρήγα, το Επαναστατικό Μανι- φέστο και την Προκήρυξη, που τυπώθηκαν σε μεγάλο αριθμό αντιτύπων. Τη νύκτα όμως της 30ης Δεκεμβρίου 1797, ο Βελεστινλής επιχείρησε να αυτοκτονήσει, αλλά απέτυχε και οδηγήθηκε σε νοσοκομείο όπου παρέ- μεινε έως τις αρχές του Φεβρουαρίου του 1798. Κατόπιν οδηγήθηκε στη Βιέννη, όπου ανακρίθηκε μαζί με τους υπόλοιπους συντρόφους του. Ο Ρήγας, σε ηλικία 41 ετών και οι επτά σύντροφοί, παραδόθηκαν στις 10 Μαΐου 1798 στους Τούρκους του Βελιγραδίου και φυλακίστηκαν στον Πύργο Νεμπόισα, παραποτάμιο φρούριο του Βελιγραδίου. Εκεί, ύστερα από συνεχή βασανιστήρια, στις 24 Ιουνίου του 1798, στραγγαλίστηκαν και τα σώματά τους ρίχτηκαν στον Δούναβη, σύμφωνα με τα επίσημα Αυστριακά έγγραφα. Η συμβολή του Ρήγα στην επανάσταση Ο Ρήγας υπήρξε πρωτεργάτης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Θεωρείται εθνομάρτυρας και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Χαρακτηρίζεται εθνεγέρτης, διότι με το Θούριο, την Χάρτα του, αλλά και το Σύνταγμά του, συνέβαλε σημαντικά στην αφύπνιση των συνειδήσεων των σκλαβωμένων Ελλήνων. Τόνωσε το ηθικό τους, τονί- ζοντας πως με τις δικές τους δυνάμεις μπορούσαν να ανακτήσουν την πολυπόθητη ελευθερία. Ο Ρήγας Βελεστινλής οραματιζόταν τη συνεργα- σία των υπόδουλων βαλκανικών λαών για την απελευθέρωσή τους από τον οθωμανικό ζυγό και τη δημιουργία ενός ευνομούμενου δημοκρατικού κράτους, όπου θα κυριαρχούσε η ελληνική γλώσσα και παιδεία. 12

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Αποφθέγματα του Ρήγα Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά. «Φυσικής Απάνθισμα» Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή. «Θούριος» Ο ιερός τη πατρίδος έρως εμφωλεύει εις την καρδίαν, και η καρδία δεν γηράσκει ποτέ. «Ηθικός Τρίπους» Υπό την τυραννίαν του Οθωμανικού δεσποτισμού… κα- νένας, οποιασδήποτε τάξεως και θρησκείας, δεν είναι σίγουρος μήτε δια την ζωήν του, μήτε δια την τιμήν του, μήτε δια τα υποστατικά του. «Επαναστατική Προκήρυξις» Οι Έλληνες δεν κάνουν ποτέ ειρήνην με ένα εχθρόν, οπού κατακρατεί τον ελληνικόν τόπον. «Το Σύνταγμα» Το ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν: Μη κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουν. «Τα Δίκαια του Ανθρώπου» 13

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Εμπνεόμαστε από τον Ρήγα Ο Ρήγας, μέσα από τις πράξεις του και τα λόγια του, εμπνέει τους σύγχρονους Έλληνες, ακόμα και εμάς τους νέους και μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε τα σημερινά μας προβλήματα και να οικοδομήσουμε ένα καλύτερο αύριο. Ο Ρήγας ξεσήκωσε τον ελληνικό λαό προετοιμάζοντάς τον για την επανάσταση και στο τέλος θυσιάστηκε για την ελευθερία μας. Επίσης, μέσα από το όραμά του, ο Ρήγας απέβλεπε την απε- λευθέρωση των λαών και ήταν σίγουρος για αυτό που έκανε. Μέσα από τα λόγια του, τα οποία έχουν μείνει στην ιστορία, μάς ενθαρρύνει, και μάς κάνει να σκεφτόμαστε αισιόδοξα και να πα- λεύουμε πάντα για την ελευθερία. Παρόλο που δεν συμμετείχε αγωνιστικά στον πόλεμο, ο Ρήγας κατάφερε με το έργο του να αποτελέσει την αφετηρία και να εμπνεύσει πολλούς ανθρώπους, έτσι ώστε να οργανωθεί ολό- κληρη επανάσταση. Αυτό γιατί πολλές φορές μια επανάσταση δεν οφείλεται σε αυτούς που αγωνίζονται και θέτουν την στρατηγική, αλλά σημαντικός είναι ο ρόλος αυτών που δίνουν την έμπνευση στους αγωνιστές. Με το έργο και την θυσία του αποτέλεσε τον πυλώνα για την θεμελίωση του αγώνα. Πλακιά Μαίρη, μαθήτρια της Α΄ τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α1) & Μαρούδα Ελισάβετ, μαθήτρια της Α΄ τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α2) Πηγές Ελληνική Επανάσταση Blog Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών (Πηγή 1) Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών (Πηγή 2) Wikipedia Γνωμικολογικόν Greek-Language.gr Ημεροδρόμος Σαν Σήμερα 14

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών 2. Αδαμάντιος Κοραής Ο Αδαμάντιος Κοραής υπήρξε από τους πιο φωτισμένους δασκάλους του Γένους. Η προσφορά του στάθηκε τεράστια σε μέγεθος και βαρύτητα, ενώ η διδασκαλία του αποτέλεσε σταθμό στην διαμόρφωση του πνευματικού και πολιτικού στοχασμού του Έθνους. Η ζωή του Γεννήθηκε το 1748 στη Σμύρνη. Καταγό- ταν από αρχοντική οικογένεια που έτρεφε αγάπη για τα γράμματα. Τα πρώτα του γράμματα τα διδάχτηκε στην Ευαγγελική σχολή της Σμύρνης. Το 1771 πήγε στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας με σκοπό να επεκτείνει τις εμπορικές δραστηριότητες του πατέρα του. Τα χρόνια της παραμονής του στην Ολλανδία, ο Κοραής τα χρησιμοποίησε για την πνευματική του συγκρότηση και ασχολήθηκε με τις σπουδές του περισσότερο, παρά με το εμπόριο. Ο Αδαμάντιος Κοραής πέθανε το 1833 στο Παρίσι. Για την πολύπλευρη και πολύτιμη βοήθειά του προς το αγω- νιζόμενο έθνος, η Γ΄ εθνοσυνέλευση τον ανακήρυξε «άξιον της πατρί- δος», ενώ το 1877 τα οστά του μεταφέρθηκαν από τη Γαλλία και τοποθε- τήθηκαν σε μεγαλόπρεπο μνημείο του Α΄ νεκροταφείου Αθηνών Η συμμετοχή του στην Επανάσταση του 1821 Από το 1821 και με την έναρξη της ελληνικής επανάστασης θα κα- τευθύνει τη δράση του σύμφωνα με τη νέα κατάσταση που έχει δημιουρ- γηθεί. Παρόλο που θεωρούσε ότι ο Αγώνας θα έπρεπε να καθυστερήσει κατά τρεις τουλάχιστον δεκαετίες, εξαρχής υποστήριξε ενεργά την προ- σπάθεια των Ελλήνων για ανεξαρτησία. Όπως γράφει ο ίδιος, αιφνιδια- σμένος από το κίνημα, που το περίμενε περί τα 1850, «το θηκάρι ερρίφθη πλέον μακριά και το σπαθί δεν θα ξαναεισέλθει». Θα συμμετάσχει, λοι- πόν, ως ιδρυτικό στέλεχος στο Φιλελληνικό Κομιτάτο του Παρισιού (1825), που συγκροτήθηκε προκειμένου να προβάλει τις ελληνικές θέσεις σε ομογενείς και ξένους και να συγκεντρώσει απαραίτητες υλικές συν- δρομές. Ο ίδιος θ' αναπτύξει συχνή αλληλογραφία με φιλέλληνες πολιτι- κούς -μεταξύ αυτών κι ο Τόμας Τζέφερσον- και λόγιους, αρθρογραφώ- ντας παράλληλα σε ξένα έντυπα για την ενίσχυση της Επανάστασης. Φοβάται για το τι θα γίνει μετά την απελευθέρωση. Προφητεύει πως οι Έλληνες δε θα μπορέσουν ν' αυτοδιοικηθούν και θα ζητήσουν προστασία ξένης δύναμης. Κι όντως έτσι έγινε. 15

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Η συγγραφική του δραστηριότητα Ο Αδαμάντιος Κοραής ασχολήθηκε με την μελέτη και την έκδοση αρχαίων ελλήνων συγγραφέων και ειδικά στην προεπαναστατική περίοδο επέλεξε κατάλληλα για τις περιστάσεις κείμενα πολιτικού περιεχομένου. Έτσι, το 1821 θα κυκλοφορήσει τα \"Πολιτικά\" του Αριστοτέλη, τα οποία συνοδεύει με την εισαγωγή \"Πολιτικές Παραινέσεις\". Θ' ακολουθήσουν τον επόμενο χρόνο τα \"Ηθικά Νικομάχεια\" του Αριστοτέλη, καθώς και τα κείμενα \"Στρατηγικός\" του Ονησάνδρου και \"Πρώτο Ελεγείο\" του Τυρταίου, που μετέφρασε ο ίδιος. Τα δύο τελευταία τα αφιερώνει στους μαχόμενους συμπατριώτες του. Η επόμενη εκδοτική του προσπάθεια α- φορά στις \"Σημειώσεις Εις Το Προσωρινόν Πολίτευμα Της Ελλάδος\" του 1822 και το έργο \"Πολιτικά\" του Πλουτάρχου (1824). Σ' αυτό θέτει ως πρόλογο το \"Διάλογοι Περί Των Ελληνικών Συμφερόντων\", όπου κάνει λόγο για τα πολιτικά προβλήματα της επαναστατημένης χώρας. Η επίδραση του Αδαμάντιου Κοραή, οι απόψεις του και η θέση του στο γλωσσικό ζήτημα Ο Αδαμάντιος Κοραής υπήρξε ο φωτεινότερος και ο πιο ανεκτίμη- τος δάσκαλος του Γένους, που του συμπαραστάθηκε ουσιαστικά και αποτελεσματικά στην πιο κρίσιμη στιγμή της ιστορίας του. Η ακτινοβο- λία του στάθηκε τεράστια και οι επιδράσεις του υπήρξαν από τις πιο μό- νιμες και οριστικές στη διαμόρφωση του νεοελληνικού στοχασμού, ενώ ανάμεσα στους οπαδούς του συγκαταλέγονται σπουδαίοι λόγιοι της επο- χής του, μεταξύ άλλων ο Κούμας, ο Φαρ-μακίδης, ο Οικονόμος, ο Άνθιμος Γαζής και άλλοι φωτισμένοι δάσκαλοι του Γένους. Η προσφο- ρά του, υλική και πνευματική, είναι ανυπολόγιστη σε αξία και μέγεθος και ανεξάντλητη σε ιστορική συνέχεια και παραμένει σταθμός στην πνευματική πορεία του έθνους. Στα προλεγόμενά του κατέθετε τις προτάσεις του για τη παιδεία, το περιεχόμενο, τα εγχειρίδια και τις μεθόδους της διδασκαλίας και κυρίως τη γλώσσα, που ήταν το βασικό μέλημα των λογίων κατά την περίοδο του Διαφωτισμού. Βασικές του ιδέες ήταν η ανάγκη μετακένωσης της δυτικής παιδείας στην Ελλάδα κι ο εκσυγχρονισμός της διδασκαλίας (με- ταξύ άλλων υποστήριζε την αλληλοδιδακτική μέθοδο, την αποφυγή της χρήσης της αρχαίας γλώσσας στη διδασκαλία και τη συγγραφή νέων εγ- χειριδίων γραμματικής καθώς και λεξικών, για τα οποία κατέθετε συγκε- κριμένες προτάσεις. 16

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Εμπνεόμαστε από τον Αδαμάντιο Κοραή Ο Αδαμάντιος Κοραής πρόβαλλε την αξία της ανθρωπιστικής παιδείας ως του πιο επαναστατικού και αποτελεσματικού μέσου με το οποίο εμείς ως κοινωνία μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν ελεύθερο, ειρηνικό και δίκαιο κόσμο. Η ανθρωπιστική παιδεία όχι μόνο εν- σταλάζει την επιθυμία και την ικανότητα να ζούμε με συμπόνια, τιμιότητα και σοφία, αλλά και παρέχει τις γνώσεις και τα εργαλεία για να υπηρετούμε τις αξίες μας με ουσιαστικό τρόπου. Τέλος, η ανθρωπιστική παι- δεία μάς ωθεί να θέσουμε στο κέντρο και να αναπτύ- ξουμε ηθικές και κοινωνικές αρετές απεγκλωβίζοντάς μας από στερεότυπα και προκαταλήψεις. Λορένα Τζουμάκου, μαθήτρια της Α΄τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α2) Πηγές Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών Wikipedia Εταιρεία για τον Ελληνισμό και Φιλελληνισμό 17

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Β. Γυναίκες στην Επανάσταση 1. Μαντώ Μαυρογένους Η Μαντώ Μαυρογένους ήταν κόρη του Νικολάου Μαυρογένους ο οποίος ήταν μεγαλέμπορας στην Τεργέστη. Γεννήθηκε το 1796 στο χω- ριό Μαρμαρά στην Πάρο. Η μητέρα της ήταν από την Μύκονο. Κατά την διάρκεια της επανά- στασης, η Μαντώ Μαυρογένους ενήρ- γησε κυρίως στην Μύκονο. Μετά από την δική της προτροπή, οι κάτοικοι εξεγέρθηκαν εναντίον των Τούρκων.. Αργότερα πολέμησε στο Πήλιο, στη Φθιώτιδα και στη Λιβαδειά. Γνωρίζο- ντας την γαλλική γλώσσα, συνέταξε μία συγκινητική έκκληση προς τις γυ- ναίκες της Γαλλίας, ζητώντας τους τη συμπαράσταση τους στον Ελληνικό πληθυσμό. Με την έναρξη της επανά- στασης του 1821 παίρνει μέρος στις συσκέψεις που γίνονται για την συμμε- τοχή στον Ιερό Αγώνα και αποφασίζει να πάει στην Μύκονο. Με δική της χρηματοδότηση, εξόπλισε δύο καράβια, τα οποία εντάχθηκαν στον ελλη- νικό στόλο, με καπετάνιους τους Αζορμπά και Νικολή, με σκοπό να πά- ρουν μέρος στον Αγώνα μαζί με άλλα δύο καράβια τα οποία όπλισαν οι υπόλοιποι κάτοικοι της Μυκόνου. Τον Ιούνιο του 1821, και μετά από δική της προτροπή, στέλνουν άλλα 4 μυκονιάτικα καράβια. Στις 22 Οκτωβρίου 1822, με παλικάρια που η ίδια είχε προετοιμά- σει και με καράβια που είχε εξοπλίσει με δικά της χρήματα, απέκρουσε και συνέτριψε την δύναμη διακοσίων Τούρκων που αποβιβάστηκαν στην Μύκονο. Στις 10 Φεβρουαρίου 1823 ήταν επικεφαλής ενός σώματος 800 ανδρών από Μυκονιάτες και Κυκλαδίτες και ξεκινώντας από την Μύκονο προετοίμασε και εξόπλισε 16 αποσπάσματα από 50 άντρες το καθένα, και με δική της χορηγία εκστράτευσε εναντίον των Τούρκων στην Εύβοια, στην Θεσσαλία και στην Ρούμελη. Τέλος, η Μαντώ Μαυρογένους πρόσφερε στον Αγώνα 700.000 γρόσια. Το 1826 πρόσφερε για εκποίηση τα κοσμήματά της και διέθεσε τα χρήματα προς περίθαλψη δύο χιλιάδων Μεσολογγιτών που σώθηκαν από την Έξοδο. Για τις υπη- ρεσίες της στην πατρίδα, ο Καποδίστρια της απένειμε τον επίτιμο βαθμό του αντιστράτηγου και της παραχώρησε κεντρικό σπίτι στο Ναύπλιο. Δυστυχώς όμως κατέληξε πάμφτωχη στην Πάρο το 1848. 18

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Η Μαντώ Μαυρογένους έδειξε θάρρος κατά την διάρκεια της ελ- ληνικής επανάστασης. Συνεισέφερε όχι μόνο οικονομικά, αλλά και παίρ- νοντας μέρος στην μάχη. Αψήφησε τον θάνατο και αναδείχθηκε άξια ο- πλαρχηγός του Ιερού Αγώνα. Προς τιμήν της έχουν γραφτεί βιβλία και δημοτικά τραγούδια καθώς και έχουν γυριστεί πολλαπλά ντοκιμαντέρ που εξιστορούν την ζωή και τιμούν το έργο της. Εμπνεόμαστε από την Μαντώ Μαυρογένους Κατά την γνώμη μου, η ηρωίδα Μαντώ Μαυρογένους συνέβαλε σημαντικά στην επανάσταση των Ελλήνων το 1821. Οι ευγενικές τις χορηγίες, οι θυσίες που έκανε αλλά και η άμεση εμπλοκή της στη μάχη ενέπνευσαν τους μαχητές να συνεχίσουν τον αγώνα τους και να κατακτήσουν τον στόχο τους. Ή- ταν μία γυναίκα δυναμική που βοήθησε και επηρέασε σημαντικά τους υπόλοιπους Έλληνες. Ήταν διατεθει- μένη να παραχωρήσει όλη την περιουσία της για τον Ιερό Αγώνα. Είναι ένα πρότυπο θάρρους, επιμονής και αυτοθυσίας για την επίτευξη των στόχων μας που είναι απαραίτητο να ακολουθούμε και εμείς σήμερα. Γιαννακοπούλου Μαρία-Κρυσταλλένια, μαθήτρια της Α΄τάξης του Αρσα- κείου Λυκείου Πατρών (Α1) 19

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - 2. Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ: Η Λασκαρίνα “Μπουμπουλίνα” Πινότση (11 Μαΐου 1771 – 22 Μαΐου 1825) ήταν ηρωίδα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Το πατρωνυμικό της όνομα ήταν Πινότση, όμως μετά τον δεύτερο γάμο της με τον Δημήτριο Μπούμπουλη, από τον οποίο πήρε και το όνομα, έμεινε γνωστή ως “Μπουμπουλίνα”. Μετά θάνατον, έλαβε από την Ελληνική Πολιτεία τον τιμητικό τίτλο της Υποναυάρχου. Άλλοι τίτλοι: «Καπετάνισσα», «Μεγάλη Κυρά», μα κυρίως «Ναύαρχος», τίτλος που της απονέ- μουν οι Ρώσοι μετά τον θάνατό της. Ήταν η μόνη γυναίκα στον κόσμο που έφερε αυτόν τον (κατεξοχήν αντρικό και πολεμικό) τίτλο. ΝΕΑΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ: Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα είχε καταγωγή από την ‘Υδρα. Γεν- νήθηκε μέσα στις φυλακές της Κωνσταντινούπολης στις 11 Μαΐου του 1771, όταν η μητέρα της Σκεύω επισκέφτηκε τον σύζυγό της, Σταυριανό Πινότση, τον οποίο είχαν φυλακίσει οι Οθωμανοί για τη συμμετοχή του στα Ορλωφικά (1769-1770). Μετά τον θάνατο του πατέρα της, αυτή και η μητέρα της μετακόμισαν στις Σπέτσες. Παντρεύτηκε δυο φορές, στην ηλικία των δεκαεπτά με τον Σπετσιώτη Δημήτριο Γιάννουζα και στην ηλικία των τριάντα ετών με τον Σπετσιώτη πλοιοκτήτη και πλοίαρχο Δημήτριο Μπούμπουλη. Και οι δυο σκοτώθηκαν από Αλγερινούς πειρατές. Της άφησαν, ωστόσο, μια τερά- στια περιουσία, την οποία ξόδεψε εξ ολοκλήρου για να αγοράσει καρά- βια και εξοπλισμό για την Ελληνική Επανάσταση. ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ: Η Μπουμπουλίνα, δύο φορές χήρα και μητέρα επτά παιδιών, δια- χειρίστηκε πολύ σωστά και αύξησε την μεγάλη περιουσία (πλοία, μετρη- τά και ακίνητα) που κληρονόμησε, κατάφερε δε να ναυπηγήσει τρία δικά της πλοία, μεταξύ των οποίων ο ονομαστός «Αγαμέμνων», η ναυαρχίδα της. 20

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Το 1816 η Οθωμανική Αυτοκρατορία θέλησε να κατασχέσει την περιουσία της με τη δικαιολογία ότι τα πλοία του δεύτερου άντρα της, συμμετείχαν με τον ρωσικό στόλο στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Τότε η Μπουμπουλίνα πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου συνάντησε τον Ρώσο, Φιλέλληνα πρεσβευτή Στρογκόνωφ, από τον οποίο ζήτησε να την προστατέψει επικαλούμενη τις υπηρεσίες του συζύγου της στον ρωσικό στόλο και το γεγονός ότι τα πλοία της είχαν τότε ρωσική σημαία. Πριν όμως πάει εκεί, κατάφερε να συναντήσει τη μητέρα του Σουλτάνου Μαχ- μούτ Β΄, την Βαλιντέ Σουλτάνα. Η Σουλτάνα εντυπωσιάστηκε από τον χαρακτήρα της Μπουμπουλίνας και έπεισε τον γιο της να υπογράψει φιρμάνι, με το οποίο δεν θα άγγιζε την περιουσία της και δεν θα την συνελάμβανε. Κατά τους προεπαναστατικούς χρόνους η Μπουμπουλίνα, αφού ήλθε σε επαφή με τους Φιλικούς και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, άρχι- σε να αγοράζει όπλα και πολεμοφόδια από λιμάνια του εξωτερικού, στο πλαίσιο της προετοιμασίας της για τον επαναστατικό αγώνα που θα ακο- λουθούσε. ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ: Στις 13 Μαρτίου 1821 η Μπουμπουλίνα ύψωσε τη δική της σημαία στο κατάρτι του «Αγαμέμνονος», ενώ στις 3 Απριλίου επαναστάτησαν οι Σπέτσες, πρώτες από τα υπόλοιπα νησιά. Οι επιθέσεις της Μπουμπουλίνας, ως επικεφαλής μοίρας πλοίων, εναντίον του Ναυπλίου ήταν μια περίτρανη απόδειξη του απαράμιλλου ηρωισμού της. Πέραν της πολιορκίας του Ναυπλίου, η Μπουμπουλίνα έλαβε μέρος στο ναυτικό αποκλεισμό της Μονεμβασιάς. Στα δύο πρώτα έτη του επαναστατικού αγώνα η Μπουμπουλίνα, η καπετάνισσα και μεγάλη κυρά, δαπάνησε όλη την περιουσία της για τη συντήρηση του δικού της, σπετσιώτικου εκστρατευτικού σώματος και τον εφοδιασμό των Ελλήνων αγωνιστών με τρόφιμα και πολεμοφόδια. Μετά την κατάληψη του Ναυπλίου, το Νοέμβριο του 1822, η Μπουμπουλίνα εγκαταστάθηκε εκεί, σε κομμάτι γης που της παραχωρή- θηκε ως αναγνώριση των υπηρεσιών της προς το έθνος. Όμως, στο πλαί- σιο των εμφύλιων συγκρούσεων που ακολούθησαν, η Μπουμπουλίνα συνελήφθη και υποχρεώθηκε να επιστρέψει στις Σπέτσες. ΑΚΟΜΑ ΕΝΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ: Στις 11 Σεπτεμβρίου του 1821 γίνεται μετά από πολιορκία η Άλω- ση της Τριπολιτσάς. Την πτώση της πόλης ακολουθεί μεγάλη σφαγή που κράτησε τρεις μέρες και τρεις νύχτες. Τριάντα χιλιάδες κατά τους ιστορι- 21

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - κούς οι νεκροί, γεμίζουν τους δρόμους και τα στενά. Εν μέσω της φοβε- ρής σφαγής και αντάρας, η Μπουμπουλίνα καταφέρνει και σώζει μόνη της το χαρέμι του Χουρσίτ. Αυτό έγινε μετά από παράκληση της συζύγου του Χουρσίτ, προς την Μπουμπουλίνα, λίγο πριν την πτώση της πόλης, για τις ζωές των γυναικών και παιδιών του χαρεμιού. Λέγεται μάλιστα ότι με την πράξη της αυτή, η Μπουμπουλίνα κράτησε την υπόσχεση που έ- δωσε το 1816 στη Βαλιδέ Σουλτάνα στην Κωνσταντινούπολη, όταν εκείνη κατάφερε να σώσει την περιουσία της Λασκαρίνας από τη δήμευ- ση. Η Μπουμπουλίνα της είχε τότε υποσχεθεί ότι εάν ποτέ κάποια Τουρκάλα ζητούσε τη βοήθειά της, θα έκανε και αυτή ότι καλύτερο μπο- ρούσε. ΘΑΝΑΤΟΣ: Η εθνική ηρωίδα έφυγε από τη ζωή άδοξα και αναπάντεχα το 1825, χωρίς να διαθέτει πλέον περιουσιακά στοιχεία, αλλά και πικραμένη από τις ολέθριες εμφύλιες διαμάχες και την καταστροφική έκβαση του Αγώνα μετά την αποβίβαση των δυνάμεων του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Η Μπουμπουλίνα έπεσε νεκρή από το όπλο ενός άγνω- στουΣπετσιώτη, στις 22 Μαΐου 1825, στην οικία του πρώτου άνδρα της, του Δημητρίου Γιάννουζα, ύστερα από μια λογομαχία της με μέλη της οικογένειας Κούτση. ΕΡΓΑ ΠΡΟΣ ΤΙΜΗΝ ΤΗΣ: Μετατροπή/ Αναπαλαίωση του αρχοντικού της στις Σπέτσες σε μουσείο Άγαλμα Μπουμπουλίνας στις Σπέτσες Προτομή της Μπουμπουλίνας στο Πεδίον του Άρεως στην Αθήνα Ταινία του 1959 με την Ειρήνη Παππά στον ρόλο της Μπουμπουλίνας Πίνακας του Γερμανού ζωγράφου Peter Von Hess: H Μπουμπουλίνα στο πλοίο «Αγαμέμνων» Πίνακας του 1827 από τον Adam de Friedel, που απεικονίζει την Μπουμπουλίνα Πηγές Το Βήμα Times News Μηχανή του Χρόνου ΕΡΤ Wikipedia Αργολική Βιβλιοθήκη 22

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Εμπνεόμαστε από την Μπουμπουλίνα Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα ήταν μία από τις λίγες γυναί- κες που κατά την διάρκεια της Επανάστασης κατάφερε χάρη στις ικανότητές της και στις αντικομφορμιστικές της ιδέες να επιβλη- θεί ακόμα και στους άνδρες της εποχής της, να συμμετάσχει σε πολεμικά συμβούλια και να έχει ισότιμη γνώμη. Η Καπετάνισσα Μπουμπουλίνα ξέφευγε από τα πρότυπα της εποχής της. Όντας μεγαλωμένη στη θάλασσα, εκδήλωσε από νωρίς την αγάπη της για τα πλοία και τα ταξίδια. Η ζωή της από την γέννησή της α- κόμα ήταν γεμάτη περιπέτειες που σφυρηλάτησαν τον χαρακτή- ρα της, έναν χαρακτήρα γενναίο, δυναμικό, αποφασιστικό και με ηγετικές ικανότητες, οι οποίες είχαν έρθει στην επιφάνεια από την παιδική της κιόλας ηλικία, αφού όπως αναφέρουν και οι ι- στορικοί ήταν η αρχηγός από τα εννέα (ετεροθαλή) αδέλφια της. Ήταν, λοιπόν, Καπετάνισσα όχι μόνο στα πλοία, αλλά και στην ίδια της την ζωή. Άξιο αναφοράς είναι επίσης πως ήταν μεγάλο επιχειρηματικό μυαλό, κάτι που αποδεικνύεται από το γεγονός ότι διαχειρίστηκε την τεράστια περιουσία που απέκτησε, μετά τον θάνατο και των δύο της συζύγων, με πολλή ευστροφία κατα- φέρνοντας να την αυξήσει σημαντικά. Ερχόταν συχνά αντιμέτω- πη με τον φθόνο των συμπατριωτών της και κατ’ επέκταση με πολλά προβλήματα, τα οποία όμως πάντα ξεπερνούσε. Η Μπουμπουλίνα κατάφερε να γίνει μια από τις ηρωίδες που ξεχωρίζουν έως και σήμερα για την «σπανιότητά» τους, λόγω του φύλου τους, αλλά και λόγω της συμβολής τους στον Αγώνα πολεμώντας και ενισχύοντας οικονομικά και ηθικά, παρά τις προκαταλήψεις της περιόδου σχετικά με την γυναικεία φύση. Αποτελεί αξεπέραστο σύμβολο δυναμισμού και πατριωτισμού και σημείο αναφοράς, εμπνέοντας τις Ελληνίδες σε μεταγενέστε- ρες εθνικά κρίσιμες περιόδους. Με λίγα λόγια, η Μπουμπουλίνα δεν συνέβαλε μόνο στον Αγώνα για την ελευθερία της χώρας, αλλά και στην δημιουργία ενός προτύπου «πατριωτικής μητρότητας» αποτελώντας το ξεκί- νημα ενός διαφορετικού είδους αγώνα: αυτού των γυναικών με στόχο την κατοχύρωση ισότητας. Μελίνα Παναρέτου, μαθήτρια της Α΄ τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α2) 23

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Γ. Οι αγωνιστές του 1821 1. Αθανάσιος Διάκος Ο Αθανάσιος Διάκος ( 1788 - 1821) ήταν ένας από τους Έλληνες ήρωες οπλαρχηγούς του πρώτου έτους της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, ο οποίος έδρασε στη Στερεά Ελλάδα. Σύμφωνα με μια εκδοχή, το πραγματικό του όνομα ήταν Αθανάσιος Γραμματικός ή κατά άλλους Αθανάσιος Μασσαβέτας. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το 1818 και το 1820 έγινε αρματολός στη Λιβαδειά. Τον Απρίλιο του 1821 σε συνεργα- σία με άλλους οπλαρχηγούς κατέλαβε το φρούριο της Λιβαδειάς και χρησιμοποιώντας το ως ορμητήριο, έδωσε πολλές νικηφόρες μάχες. Κα- τέλαβε την γέφυρα της Αλαμάνας και στις 23 Απριλίου 1821 έδωσε μάχη με τα στρατεύματα του Ομέρ Βρυώνη. Στη μάχη αυτή συνελήφθη και αφού μεταφέρθηκε στη Λαμία δολοφονήθηκε με ανασκολοπισμό (λογο- τεχνικά αναφέρεται ότι \"σουβλίστηκε\") από τους Τούρκους στις 24 Απριλίου 1821. Το φρικτό τέλος του εθνομάρτυρα Αθανασίου Διάκου Τρεις Έλληνες παρακολούθησαν κρυφά και με κίνδυνο της ζωής του την όλη διαδικασία του φρικτού θανάτου του εθνομάρτυρα, όπως διέδωσαν προφορικά οι απόγονοί τους κατόπιν διασταυρωμένων μαρτυ- ριών. Μετά τη σύλληψη του Διάκου στη Δαμάστα τον έφεραν τραυματι- σμένο στη Λαμία, οδηγώντας τον από τη νότια είσοδο που περνούσε δί- πλα από το Γολγοθά (όπως έλεγαν το ξεκομμένο Λόφο όπου σήμερα είναι το κτήριο του Ορφανοτροφείου Αρρένων) και από την οδό 24

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Σατωβριάνδου τον έκλεισαν μέσα σ’ ένα παλιό χάνι όπου σήμερα έχει ανεγερθεί το Λαογραφικό Μουσείο. Τρεις Τούρκοι τον έδεσαν με σκοι- νιά σ' ένα παχνί και έφυγαν. Ο Διάκος πονούσε πολύ από τα τραύματά του και φαινόταν ταλαιπωρημένος. Ξαφνικά μπαίνουν μέσα ο Ομέρ Βρυώνης και ο Χαλήλ Μπέης. Είχε νυχτώσει πια και οι τρεις Έλληνες απ’ τις αναλαμπές των δαυλών ξεχώριζαν την αγριότητα του Χαλήλ που φώναζε και χειρονομούσε, ενώ ο Διάκος τους αντιμετώπιζε ατάραχα. Μιλούσαν αρκετή ώρα μεταξύ τους ο Ομέρ Βρυώνης και ο Χαλήλ παρουσία του επικεφαλής της Φρουράς και στη συνέχεια ο Ομέρ Βρυώνης έφυγε αφού έριξε μια περιφρονητική ματιά στο Διάκο. Τρεις Τούρκοι άναψαν φωτιά έξω σε μια άκρη. Πάνω της έβαλαν μια σιδηροστιά κι ένα μεγάλο χάλκινο κακάβι γεμίζοντάς το με λάδι που έφεραν σ’ ένα γκιούμι. Αμέσως υποπτεύτηκαν τα χειρότερα. Ο Χαλήλ με τον επικεφαλής κάθισαν το Διάκο δεμένος όπως ήταν σ’ ένα παλιό ξύλινο σκαμνί ώστε να κρέμονται τα πόδια του. Αναλογίστηκαν τι θέλουν να τον κάνουν. Κάθε φορά που τον ρωτούσαν κάτι και αυτός επί- μονα κουνούσε το κεφάλι του αρνητικά τού έμπηγαν μυτερά καρφιά στις πατούσες των ποδιών του και αυτός αναταραζόταν από τον πόνο. Οι βα- σανιστές του παίρνοντας απ' το κακάβι καυτό λάδι το έριχναν βασανιστι- κά στα πόδια του... Αφού είδαν πως δεν αντιδρούσε έντονα άφησαν τα πόδια και έσκισαν γιλέκο και πουκαμίσα που φορούσε ρίχνοντάς του καυτό λάδι στα χέρια,στο στήθος και στην πλάτη του με αργές κινήσεις. Βουβά οδυρόταν ο Διάκος, χωρίς να βγάλει μιλιά απ’ το στόμα του. Κι όσο δεν μιλούσε, τόσο αγρίευαν περισσότερο οι βασανιστές του. Είχαν όμως εντολή μόνο να τον βασανίσουν χωρίς να πεθάνει. Έτσι συ- νέχιζαν... Το σώμα του Διάκου άρχισε να νεκρώνεται. Είδαν τους βασανι- στές να παίρνουν στα χέρια τους τα καρφιά που είχαν και έσπαζαν τις φούσκες που δημιουργούνταν στο δέρμα απ' το καυτό λάδι. Αποκαμωμέ- νοι όμως και οι ίδιοι , που δεν άλλαξαν βάρδια όλη τη νύχτα, σταμάτη- σαν. Πριν ξημερώσει οι τρεις παρατηρητές για να μη γίνουν αντιληπτοί, έφυγαν με προφυλάξεις, κατευθυνόμενοι προς το βορεινό μέρος του ρέ- ματος. Κι όταν πια ο ήλιος είχε ανέβη ψηλά, έλυσαν το Διάκο και σέρνο- ντάς τον έβγαλαν έξω χωρίς όμως να δείχνει πως καταλαβαίνει. Όσοι εί- χαν την ευκαιρία να τον δουν το απόγευμα που τον είχαν φέρει, τώρα βλέποντάς τον δεν τον αναγνώριζαν, χωρίς να ξέρουν τι ακριβώς είχε συμβεί. Το μόνο που έβλεπαν ήταν τα κακοποιημένα ρούχα του. Αφού τον έσυραν, τον πέρασαν πέρα από το ρέμα όπου ετοίμαζαν το στήσιμο της... ψησταριάς! Κόσμος πολύς είχε συγκεντρωθεί γύρω εκεί με την άδεια του Χαλήλ Μπέη, για να βλέπει ο κόσμος τι θα έκαναν στο Διάκο, ώστε να φοβηθεί και να μην επιχειρήσει κανένας άλλος να πράξει το ίδιο. Μέσα στο πλήθος που παρακολουθούσε με αγωνία, ξεχώρισε μια κάπως 25

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - ηλικιωμένη γυναίκα. Ήταν η δόλια μάνα του Διάκου, που είχε μάθει τη σύλληψη του γιου της και ολονυχτίς πεζοπορώντας είχε φτάσει στη Λαμία όπου δεν περίμενε να δει το σπλάγχνο της έτσι. Για μια στιγμή βουβάθηκαν όλοι βλέποντας να φτάνει εκεί ο γύ- φτος δήμιος, ονόματι Αλεξίου, που κρατούσε ένα σουβλί και αμέσως κα- τάλαβαν τι επρόκειτο να γίνει. Αυτός έτρεμε απ’ το φόβο του, γιατί είχε αυστηρή εντολή να μην του πεθάνει ο Διάκος, όταν θα τον σούβλιζε. Έτσι άρχισε το τελευταίο πια μαρτύριο. Τον έδεσαν ανάσκελα σ’ ένα σα- μάρι με τα πόδια του ανοιχτά ενώ ο δήμιος έχωνε την άκρη του σουβλιού ξεκινώντας απ' τη βουβωνική χώρα και προχωρούσε προς τα επάνω περ- νώντας το σουβλί κάτω από το δέρμα μέχρι που το έβγαλε πάνω στην πλάτη του λίγο κάτω απ' το δεξί του αυτί. Από κάποιες μικροκινήσεις που έκανε ο Διάκος κάθε φορά που έσπρωχνε το σουβλί προς τα επάνω ο δήμιος, έδειχνε πως ήταν ακόμα ζωντανός. Μόλις τελείωσε ο γύφτος όρμησαν Τούρκοι με σκοινιά που έδεσαν το σώμα γύρω στο σου- βλί για να μη σπάσει το δέρμα και τον ακούμπησαν όρθιο με το σουβλί σ' ένα δέντρο. Ενώ συγύριζαν τη φωτιά ξαφνικά εμφανίστηκε ένας Τούρκος καβάλα στο ψαρί του άλογο μπροστά στο σουβλισμένο Διάκο και με την κουμπούρα τού έριξε δυο κουμπουριές που βρήκαν κατάστηθα το Διάκο και χάθηκε στην ανηφόρα. Ο Χαλήλ Μπέης το είδε και άφρισε απ' το θυ- μό του και έδωσε εντολή να βάλουν το Διάκο πάνω στη φωτιά και να τον γυρίσουν λίγο! Ο κόσμος που παρακολουθούσε αυτή την κτηνωδία έμεινε άφω- νος. Στη συνέχεια ο Χαλήλ οργισμένος και ανικανοποίητος έδωσε εντολή να πάρουν έτσι με το σουβλί το νεκρό το Διάκο και να τον πετάξουν στην άκρη του ρέματος, ανατολικά από το χάνι που τον είχαν, εκεί όπου πέτα- γαν τις κοπριές των αλόγων που είχαν στους στάβλους. Εκεί άφησαν το νεκρό σχεδόν τρεις ημέρες φρουρούμενο, ξεσκέπαστο, άταφο. Την τρίτη ημέρα αποχώρησαν οι φρουροί, αφού άρχισε να μυρίζει, οπότε κάποιοι χριστιανοί βρήκαν ευκαιρία, πήγαν, τού έβγαλαν το σουβλί, τον καθάρι- σαν λίγο και τον έθαψαν χωρίς να βάλουν σταυρό από φόβο. Αργότερα περί το 1860 ο συνταγματάρχης Ρούβαλης που είχε έρ- θει από την Καλαμάτα με μετάθεση στη Λαμία και είχε πληροφορηθεί πού περίπου είχαν θάψει το Διάκο έκανε έρευνες και βρήκε το σκελετό του διαλυμένο. Μάζεψαν τα κόκαλα σ’ ένα ξύλινο κουτί και το έθαψαν στο ίδιο σημείο τοποθετώντας πάνω μερικές πέτρες και έναν σταυρό με το όνομά του. Τέλος στις αρχές του 1900 η Λαμία τίμησε το Διάκο όπως έπρεπε με έναν υπέρλαμπρο ανδριάντα στην πλατεία Διάκου με επίσημα αποκαλυπτήρια στις 23 Απριλίου 1903. 26

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Δημοτικό Κλέφτικο τραγούδι του Αθανασίου Διάκου Τρία πουλάκια κάθουνταν ψηλά στη Χαλκουμάτα. Το 'να τηράει τη Λειβαδιά και τ’ άλλο το Ζητούνι, το τρίτο το καλύτερο μοιρολογάει και λέει: -Πολλή μαυρίλα πλάκωσε, μαύρη σαν καλιακούδα. Μην’ ο Καλύβας έρχεται, μην’ ο Λεβεντογιάννης; -Νουδ’ ο Καλύβας έρχεται νουδ’ ο Λεβεντογιάννης. Ομέρ Βρυώνης πλάκωσε με δεκαοχτώ χιλιάδες. Ο Διάκος σαν τ’ αγροίκησε πολύ του κακοφάνη. Ψηλή φωνή εσήκωσε, τον πρώτο του φωνάζει. «Τον ταϊφά μου σύναξε, μάσε τα παλληκάρια, Δώσ’ τους μπαρούτη περισσή και βόλια με τις χούφτες, γλήγορα για να πιάσουμε κάτω στην Αλαμάνα, που ’ναι ταμπούρια δυνατά κι όμορφα μετερίζια». Παίρνουνε τ’ αλαφριά σπαθιά και τα βαριά τουφέκια, στην Αλαμάνα φτάνουνε και πιάνουν τα ταμπούρια. «Καρδιά, παιδιά μου» φώναξε, «παιδιά μη φοβηθείτε, σταθείτε αντρειά σαν Έλληνες και σα Γραικοί σταθείτε». Ψιλή βροχούλαν έπιασε κι ένα κομμάτι αντάρα, τρία γιουρούσιαν έκαμαν, τα τρία αράδα αράδα. Eμεινε ο Διάκος στη φωτιά με δεκαοχτώ λεβέντες. Τρεις ώρες επολέμαε με δεκαοχτώ χιλιάδες. Βουλώσαν τα κουμπούρια του κι ανάψαν τα τουφέκια, κι ο Διάκος εξεσπάθωσε και στη φωτιά χουμάει. Ξήντα ταμπούρια χάλασε κι εφτά μπουλουκμπασήδες, και το σπαθί του κόπηκε ανάμεσα απ’ τη χούφτα 27

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - και ζωντανό τον έπιασαν και στον πασά τον πάνουν. Χίλιοι τον παν από μπροστά και χίλιοι από κατόπι. Κι ο Ομέρ Βρυώνης μυστικά στο δρόμο τον ερώτα: «Γίνεσαι Τούρκος Διάκο μου, την πίστη σου ν’ αλλάξεις, να προσκυνήσεις στο τζαμί, την εκκλησιά ν’ αφήσεις;» Κι εκείνος τ’ αποκρίθηκε και στρίφτει το μουστάκι: «Πάτε κι εσείς κι η πίστη σας, μουρτάτες να χαθείτε! Εγώ Γραικός γεννήθηκα Γραικός θε ν' αποθάνω. Α, θέλετε χίλια φλωριά και χίλιους μαχμουτιέδες μόνον εφτά μερών ζωή θέλω να μου χαρίστε, όσο να φτάσει ο Οδυσσεύς και ο Θανάσης Βόγιας» Σαν τ’ άκουσε ο Χαλίλμπεης, αφρίζει και φωνάζει: «Χίλια πουγκιά σας δίνω γω κι ακόμα πεντακόσια, το Διάκο να χαλάσετε, το φοβερό τον κλέφτη, γιατί θα σβήσει τη Τουρκιά κι όλο μας το ντοβλέτι». Το Διάκο τότε παίρνουνε και στο σουβλί τον βάζουν. Ολόρτο τον εστήσανε κι αυτός χαμογελούσε, την πίστη τους τούς ύβριζε, τους έλεγε μουρτάτες: «Σκυλιά, κι α' με σουβλίσετε ένας Γραικός εχάθη. Ας είναι ο Οδυσσεύς καλά και ο καπετάν Νικήτας, που θα σας σβήσουν την Τουρκιά κι όλο σας το ντοβλέτι. 28

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Εμπνεόμαστε από τον Αθανάσιο Διάκο Η γενναιότητα και η αυτοθυσία του Αθανάσιου Διάκου για την πατρίδα μάς εμπνέει να πολεμάμε γι’ αυτά που πιστεύουμε με όπλα μας τις αξίες που αγγί- ζουν το νου μας και την ψυχή μας. Εμπνευστής ηθικών αξιών, εντιμότητας, τιμιότη- τας και ανδρείας. Προσδοκώντας προσωπική και κοι- νωνική ελευθερία χωρίς ζυγούς, πρωταγωνίστησε σε πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις και στάθηκε νικητής έως το τέλος… τέλος βάρβαρο, άσπλαχνο, άδικο και βουβό. Τέλος φρικτό για τον εθνομάρτυρα που μέχρι και την τελευταία του στιγμή στάθηκε δυνατός και δεν λύγισε για χάρη των Ελλήνων και την Ελλάδας μας!!!!! Ελένη Καλατζή, μαθήτρια της Α΄τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α1) Πηγές Πάντειον Πανεπιστήμιο – Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας Wikipedia Εθικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών 29

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - 2. Γρηγόριος Δικαίος Παπαφλέσσας Ο Γρηγόριος Δικαίος Φλέσσας (Παπαφλέσσας) γεννήθηκε στην Πολιανή της Μεσσηνίας το 1789. Πέθανε στην μάχη στο Μανιάκι στις 20 Μαΐου 1825. Από τη στιγμή που έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας, ο Παπαφλέσσας αφιερώθηκε ψυχή τε και σώματι στην υπόθεση του εθνικού ξε- σηκωμού. Παρορμητικός και ενθουσιώδης, ταξίδεψε γι’ αυτόν το σκοπό στις παραδουνά- βιες ηγεμονίες και κατάφερε να ενθουσιάσει και να παρασύρει πολλούς Έλληνες. Δικαιο- λογημένα κάποιος βιογράφος του έδωσε το όνομα «μπουρλοτιέρης των ψυχών». Αν και ως απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας στη Βλαχία κα- τάφερε να μυήσει 30 περίπου νέα μέλη, ο υπερβάλλων ζήλος του και το παράτολμο θάρρος του τον οδηγούσαν σε απερίσκεπτες ενέργειες που συχνά τον εξέθεταν σε κίνδυνο. Στις αρχές του 1821, με έξοδα του Παναγιώτη Σέκερη, έφτασε στην Πελοπόννησο, εμφανιζόμενος άλλοτε ως πατριαρχικός έξαρχος και άλ- λοτε ως εκπρόσωπος της ανωτάτης αρχής της Φιλικής Εταιρείας. Στη μυστική Σύσκεψη της Βοστίτσας, όπως ονομαζόταν τότε το Αίγιο (26-30 Ιανουαρίου 1821), στην οποία πήραν μέρος εξέχοντα μέλη της Φιλικής Εταιρείας, ο Παπαφλέσσας επέμεινε στην αναγκαιότητα άμεσης έναρξης του Αγώνα, βεβαιώνοντας ότι θα τον ενίσχυε αποτελεσματικά η Ρωσία. Οι πρόκριτοι και οι αρχιερείς δεν πείστηκαν από τα λεγόμενά του και η σύσκεψη διαλύθηκε άδοξα. Παρά τις προσπάθειες των οπλαρχηγών να τον περιορίσουν, κατάφερε να ξεφύγει και να προκαλέσει ένοπλες συ- γκρούσεις με τους Τούρκους, φέρνοντας τους προύχοντες μπροστά σε τετελεσμένα γεγονότα. Το ίδιο έκανε αργότερα και στη Μεσσηνία, ενώ πρωτοστάτησε στην άλωση της Καλαμάτας. Έπειτα, έβγαλε τα ράσα, φόρεσε φουστανέλα και αρχαιοπρεπή πε- ρικεφαλαία και ξεσήκωσε όλες τις περιοχές της Μεσσηνίας και της Αρκαδίας. Η πιο σημαντική μάχη που έδωσε ο Παπαφλέσσας ήταν αυτή στο Μανιάκι απέναντι στον αιγυπτιακό στρατό, του οποίου ηγείτο ο Ιμπραήμ. Εκεί, αφού πάλεψε ηρωικά πέθανε στο πεδίο της μάχης. Ο Παπαφλέσσας έχει μείνει γνωστός και για μια φράση που είπε: «Όταν σηκώσαμεν την σημαίαν εναντίον της τυραγνίας ξέραμεν ότι είναι πολλοί αυτείνοι και μαχητικοί κι’ έχουν και κανόνια κι’ όλα τα μέσα. Εμείς σε ού- λα είμαστε αδύνατοι. Όμως ο Θεός φυλάγει και τους αδύνατους, κι’ αν πε- θάνωμεν πεθαίνομεν δια την Πατρίδα μας, δια την Θρησκείαν μας και πο- λεμούμεν όσο μπορούμε εναντίον της τυραγνίας κι’ ο Θεός βοηθός…». 30

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Δημοτικό Τραγούδι για τη μάχη στο Μανιάκι Του Φλέσσα η μάνα κάθεται στης Πολιανής την ράχη, τα Κοντοβούνια αγνάντευε και τα πουλιά ρωτάει: – Πουλάκια μ’ κι αηδονάκια μου, που ’ρχεσθε στον αέρα, μην είδατε το στρατηγό, τον Φλέσσα αρχιμανδρίτη; – Στα Κοντοβούνια πέρασε και στα Σουλιμοχώρια, και παλληκάρια μάζωνε όλους Κοντοβουνίσιους. τα μάζωξε, τα σύναξε τα ’καμε τρεις χιλιάδες. Κάθονταν και τ’ αρμήνενε σαν μάνα σαν πατέρας: – Εμπρός, εμπρός, μωρέ παιδιά, στο Νιόκαστρο να πάμε, να κάμωμ’ έναν πόλεμο με τούς στραβαραπάδες κι αν δεν σας ντύσω μάλαμα, Φλέσσα να μην με πούνε. Και ο Κεφάλας τώλεγε, και ο Κεφάλας λέγει: – Τού Μισιριού η Αραπιά στο Νιόκαστρο είν’ φερμένη – Σιώπα, Κεφάλα, μην το λες, και μην το κουβεντιάζης, να μην τ’ ακούσ’ η Διοίκησις, λουφέδες δεν μας στείλη, να μην τ’ ακούσουν τα ορδιά, μεντάτι δεν ελθούνε να μην τ’ ακούσουν τα παιδιά, και τα λιγοκαρδίσης. Ακόμη λόγος έστεκε και συτυχιά κρατιέται, κι η Αραπιά τους έζωσε μια κoσαργιά χιλιάδες. – Άϊντε, παιδιά, να πιάσωμε στο Ερημομανιάκι. Κι αρχίσανε τον πόλεμο απ’ την αυγή ως το βράδυ. Μπραϊμης βάνει την φωνή, λέγει του παπά Φλέσσα. – Εύγα, Φλέσσα, προσκύνησε με ούλο σου τ’ ασκέρι. – Δεν σε φοβούμ’ Μπραήμ πασά, στο νουν μου δεν σε βάνω κι εμέ μεντάτι μώρχονται οι Κολοκοτρωναίοι Και στα ταμπούρια πέσανε αυτοί οι Αραπάδες. 31

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Ο Φλέσσας βάνει μια φωνή και λέγει των στρατιωτών του – Τώρα παιδιά θα σας ειδώ αν είστε παλληκάρια. Και τα σπαθιά τραβήξανε και κάμνουν το γιουρούσι. Μια μπαταριά του ρίξανε πικρή φαρμακωμένη. Εμπνεόμαστε από τον Παπαφλέσσα Ο Παπαφλέσσας είναι ένας από τους πιο γνωστούς ήρω- ες της επανάστασης και αποτελεί παράδειγμα για πολλούς ανθρώπους με τη δράση του. Αυτός ο ήρωας μάς έχει δείξει πως πρέπει να μαχόμαστε μέχρι το τέλος, γιατί με την επιμο- νή μπορεί να τα καταφέρουμε ακόμα και αν όλα είναι στραμμένα εναντίον μας. Ένας από τους πιο γενναίους αγω- νιστές του 1821 που θυσιάστηκε για την πατρίδα μας! Γεώργιος Θεοδωρόπουλος, μαθητής της Α΄τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α1) Πηγές Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού Τιμή στο 1821 Wikipedia 32

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών 3. Κανάρης Κωνσταντίνος Ο Κωνσταντίνος Κανάρης, επίσης γνωστός και ως «μπουρλο- τιέρης» πυρπολητής δηλαδή πλοίων του τουρκικού στόλου, ήταν μια θρυλική φυσιογνωμία του Αγώνα του 1821, ξεκίνησε με τον ρόλο του πυρπολητή και κα- τάφερε να γίνει ακόμα και πρω- θυπουργός της Ελλάδας. Όσο α- φορά την ζωή του, γεννήθηκε το 1793 στα Ψαρά, στους κόλπους μιας οικογένειας με μεγάλη ναυτική παράδοση. Ο Κανάρης έμεινε ορφανός από πολύ μικρή ηλικία και έτσι ακολούθησε το ναυτικό επάγγελμα. Αυτός ο αγωνιστής πέθανε 2 Σεπτεμβρίου 1877 στην ηλικία των 84 στην Αθήνα. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην επανά- σταση του 1821. Αρχικά ξεκίνησε στο στόλο των Ψαρών και συγκεκρι- μένα στο πλήρωμα του Καπετάν Νικολή Αποστόλη (1770-1827), συμμε- τέχοντας στις επιδρομές κατά των Οθωμανών στα μικρασιατικά παρά- λια. Έλαβε μέρος στη ναυμαχία της Πάτρας τον Φεβρουάριο του 1822 και εξελίχθηκε στον μεγαλύτερο πυρπολητή του 1821.Μια από τις θα- λάσσιες επιτυχίες του που ήταν και από τις πιο σημαντικές έγινε στις 6 ή 7 Ιουνίου του 1822 πυρπολώντας τη ναυαρχίδα του Καρά Αλή, του επικεφαλής του τουρκικού στρατού που έσφαξε τους κατοίκους της Χίου. Έλαβε μέρος και στο παράτολμο επιχείρημα πυρπόλησης του Αιγυπτιακού στόλου στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας στις 29 Ιουλίου 1825 η οποία δεν επετεύχθη λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών αλλά αυ- τό το θάρρος του έγινε υπόδειγμα για τους υπόλοιπους επαναστατημέ- νους. Σχετικά με την πολιτική του συμβολή πρόσφερε τις υπηρεσίες του στη χώρα ως Υπουργός Ναυτικών (1843), ως πρωθυπουργός (1844, 1848-49, 1862 και 1864-65), και το 1877-78 ως πρωθυπουργός οικουμε- νικής κυβέρνησης, οπότε και πέθανε. Σε αυτή την πολεμική φιγούρα αφιερώνονται στίχοι του ποιήματος του Ανδρέα Κάλβου Ηφαίστεια: 33

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Κανάρη! Και τα σπήλαια της γης εβόουν: Κανάρη! Και των αιώνων τα όργανα ίσως θέλει αντηχήσουν πάντα Κανάρη… Να η κραυγαί και ο φόβος να η ταραχή και η σύγχυσις από παντού σηκώνονται και απλώνουν πολυάριθμα Πανιά να φύγουν Όλη η Ευρώπη μιλούσε για τον 30χρονο Κανάρη, τον ψαριανό θρύλο, γι’ αυτόν έγραψαν ο λόρδος Βύρων, ο Βίκτωρ Ουγκώ και ο Άγ- γλος ιστορικός Γκόρντον, ο οποίος τον χαρακτήρισε ως τον πιο έξοχο εκπρόσωπο του ηρωισμού, για τον οποίο η Ελλάδα μπορεί να νιώθει υπερήφανη. Pώτησαν κάποτε τον πυρπολητή Κανάρη: -Πως τον έκανες τον άθλο Ναύαρχε; Κι αυτός απάντησε: -Να, ξύπνησα εκείνο το πρωί και είπα: Απόψε Κωσταντή θα πεθάνεις για την Ελλάδα. Χριστιάνα Μέξα, μαθήτρια της Α΄ τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α2) Σπύρος Βλασταράς, μαθητής της Α΄ τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α1) Πηγές Wikipedia Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας Εταιρεία για τον Ελληνισμό και Φιλελληνισμό Πανελλήνιος Όμιλος Ιστιοπλοΐας Ανοικτής Θαλάσσης 34

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών 4. Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Σταυραετός της Ρούμελης Γεννήθηκε στις 23 Ιανουαρίου 1780 στο χωριό Σκουληκαριά. Γονείς του ήταν ο αρματολός Δημήτρης Καραΐσκου και η μοναχή Ζωή Ντιμισκή, η οποία, μην αντέχοντας τον διασυρμό μιας παράνομης σχέσης τον εγκατέλειψε στα οκτώ του. Στα 15 του ο Γεώργιος Καραϊσκάκης εγκαταλείπει τους θετούς του γονείς και σχηματίζει κλέφτικη ομάδα από συνομήλικούς του. Το 1804 ενώνεται με το σώμα του περίφημου κλέφτη Κατσαντώνη. Την άνοιξη του 1807 ο Κατσαντώνης δέχεται να βοηθήσει τη ρωσοκρα- τούμενη Λευκάδα, που αντιμετώπιζε τον κίνδυνο επίθεσης από τον Αλή Πασά. Μετά την κατάληψη της Λευκάδας από του Γάλλους, τον Ιούλιο του 1807, ο Καραϊσκάκης επιστρέφει στ’ Άγραφα με τους άνδρες τού Κατσαντώνη. Τον Δεκέμβριο του 1824 συμμετέχει στο ρουμελιώτικο σώμα που εκστράτευσε στην Πελοπόννησο, με σκοπό να βοηθήσει τους «κυβερνητικούς» στη διαμάχη τους με τους «αντικυβερνητικούς». Στις 7 Απριλίου του 1825 συμμετέχει χωρίς ηγετικό ρόλο στη μάχη στο Κρεμμύδι, όπου οι Έλληνες αντιμετώπισαν για πρώτη φορά το στρα- τό του Ιμπραήμ και ηττήθηκαν κατά κράτος. Τον Μάιο του 1825 φθάνει στο Δίστομο και αποτρέπει την κατάληψη του χωριού από τους Τούρκους της Άμφισσας. Στη συνέχεια προσπαθεί να βοηθήσει τους πο- λιορκημένους του Μεσολογγίου με κινήσεις αντιπερισπασμού, χωρίς με- γάλη επιτυχία. Μετά τη διασφάλιση της κεντρικής Στερεάς Ελλάδας επιστρέφει στην Αττική για να αντιμετωπίσει τον Κιουταχή, που συνεχίζει την πολιορκία της Ακρόπολης. Ο Καραϊσκάκης είχε διαφωνήσει με το σχέδιο της κατά μέτωπον επίθεσης και είχε αποσυρθεί στη σκηνή του άρρωστος. Τελικά πέθανε από μία σφαίρα που τον βρήκε στο υπογάστριο και τον τραυμάτι- σε σοβαρά στο στρατοπέδο του Κιουταχή. Είχε χαλύβδινη θέληση, δύναμη σκέψης και κριτικής και ιδιαίτερη ι- κανότητα στην ταχύτατη λήψη αποφάσεων και εκτέλεση αυτών. Με μία λέξη, ήταν ηγέτης. Άλλο ζήτημα αν, όπως έλεγε ο ίδιος, ο χαρακτήρας του τον έκανε να είναι άλλοτε άγγελος και άλλοτε διάβολος. 35

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Έργα προς τιμήν του: Βρυζάκης Θεόδωρος, Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη Γεώργιος Καραϊσκάκης στην πολιορκία της Ακρόπολης\" Θεόφιλος Χατζημιχαήλ 36

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Απόφθεγματα: «Έγινα μεγάλος Έλληνας και με είπαν κλέφτη, και άλλοι γίναν κλέφτες και τους είπαν μεγάλους Έλληνες». «Εγώ πεθαίνω όμως εσείς να είστε μονοιασμένοι και να βαστήξετε την πατρίδα». Εμπνεόμαστε από τον Καραϊσκάκη Ο Καραϊσκάκης ήταν, είναι και θα είναι ένα πρόσωπο αξιοσέβαστο και αξιοθαύμαστο στην ιστορία της Ελλάδας όχι μόνο λόγω των ιδεών αλλά και λόγω των πράξεων του. Ο Καραϊσκάκης μάς διδάσκει ότι από όσο χαμηλά και αν ξεκι- νήσουμε, μπορούμε να φτάσουμε πολύ ψηλά. Ένας κλέφτης κατάφερε να αλλάξει δραματικά την ιστορία της Ελλάδας. Πρέπει να κατανοήσουμε πως οι δύσκολες εποχές πλάθουν δυνατούς άνδρες, οι δυνατοί άνδρες δημιουργούν καλές επο- χές, ενώ οι καλές εποχές παράγουν ανίσχυρους άνδρες και οι ανίσχυροι άνδρες δημιουργούν σκληρές εποχές. Θέμις Μπλέτσος, μαθητής της Α΄ τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α2) 37

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - 5. Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, «Ο Γέρος του Μοριά» Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, γνωστός ως «Γέρος του Μωριά» γεννήθηκε στις 3 Απριλίου 1770 στο βουνό Ραμαβούνι της Μεσσηνίας και πέθανε στις 4 Φεβρουαρίου 1843 στην Αθήνα. Ο πατέρας του ονομάζονταν Κωνσταντής Κολοκοτρώνης και η μητέρα του Γεωργίτσα Κωτσάκη. Πέ- ρασε τα παιδικά του χρόνια στον πύργο της Καστάνιτσας στη Μάνη και τον πατέρα του τον έβλεπε πολύ σπάνια. Το όνομα Θεόδωρος ήταν και- νούργιο στη γενιά του. Του το έδωσαν προς τιμήν του Ρώσου αξιωματι- κού Θεόδωρου Ορλώφ ο οποίος κατά τη διάρκεια του της Ορλωφικής επανάστασης είχε γίνει πολύ αγαπητός, εξιστορώντας συνεχώς στους πληθυσμούς την αρχαία ελληνική δόξα. Ο πατέρας του πήρε μέρος στην ένοπλη εξέγερση των Ορλοφικών η οποία υποκινήθηκε από την Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας το 1770 και σκο- τώθηκε μαζί με δύο αδελφούς και τον φημισμένο Παναγιώταρο στον πύργο της Καστάνιτσας από τους Τούρκους. Πρωταγωνίστησε σε πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις του Αγώνα, όπως στη νίκη στο Βαλτέτσι στις 13 Μαΐου 1821, στην άλωση της Τριπολιτσάς στις 23 Σεπτεμβρίου 1821 κ.α. Οι επιτυχίες του αυτές τον ανέδειξαν σε αρχιστράτηγο της Πελοποννήσου. Αργότερα, κατά την διάρκεια του εμφυλίου που ακολού- θησε μετά την επανάσταση πολλές φορές προσπάθησε να αμβλύνει τις αντιθέσεις ανάμεσα στους αντιπάλους, το οποίο οδήγησε στην φυλάκισή του στο Ναύπλιο. 38

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Η μάχη στο Βαλτέτσι Η μάχη στο Βαλτέτσι ήταν η μάχη που ανέδειξε την στρατιωτική ιδιοφυϊα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και ταυτόχρονα άνοιξε τον δρόμο για την άλωση της Τριπολιτσάς. Μετά τη μάχη του Λεβιδίου (14/4/1821) και την ήττα των Τούρκων, δημιουργήθηκαν ελληνικά στρατόπεδα στο Βαλτέτσι, το Χρυσοβίτσι και την Πιάνα, με πρωτοβουλία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, για τον συντονισμό των πολεμικών επιχειρήσεων που α- πέβλεπαν στην άλωση της Τριπολιτσάς, του σημαντικότερου οθωμανικού στρατιωτικού και διοικητικού κέντρου της Πελοποννήσου. Ήταν εξαρχής το στρατηγικό σχέδιο του «Γέρου του Μοριά», που κατόρθωσε, με δυ- σκολία είναι αλήθεια, να το επιβάλει και στους λοιπούς οπλαρχηγούς. Ο ίδιος πηγαινοερχόταν καθημερινά στα τρία στρατόπεδα, επιλύοντας κάθε πρόβλημα που παρουσιαζόταν και ενθαρρύνοντας τα παλληκάρια. «Εκοιμόμουν εις το Βαλτέτσι, εγευμάτιζα στην Πιάνα και εδείπναγα εις το Χρυσοβίτσι» γράφει χαρακτηριστικά στα Απομνημονεύματά του. 39

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Έργα τέχνης προς τιμήν του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη Πίνακας & Άγαλμα Ποίημα Ω Γέρο του Μοριά κι ηρωικέ αρχιστράτηγε της Επανάστασης του 1821 Στο Ραμαβούνι άνοιξες τα φωτερά σου μάτια μέσα σ’ ενός δέντρου τη σκιά Η λεβέντική σου κορμοστασιά ποτέ δεν προσκύνησε μπροστά σε κανέναν Και το όνειρό σου για τη λευτεριά μες στα στήθια σου τ’ αντρειωμένα. Ω Γέρο του Μοριά κι ηρωικέ αρχιστράτηγε της Επανάστασης του 1821 Όταν μπήκες στην Τριπολιτσά έκοψες τον πλάτανο τον αιματοποτισμένο Τα κόκκινά του φύλλα σκόρπισαν απ’ τ’ αγέρα τα πνευμόνια τα οργισμένα Και της ημισελήνου το γιαταγάνι μες στο γλαυκό ποτάμι τσακισμένο. Ω Γέρο του Μοριά κι ηρωικέ αρχιστράτηγε της Επανάστασης του 1821 Όταν ο στρατός σου νίκησε στα Δερβενάκια δάκρυσε από χαρά η Παναγιά Απ’ τα ουράνια τα γαληνεμένα ξεχύνονταν πάλλευκα πουλιά ένα ένα Και μες στην καλοκαιριά ρόδα άνθιζαν στων Ελλήνων την καρδιά. 40

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Αποφθέγματα του Κολοκοτρώνη «Ο Θεός έβαλε την υπογραφή του για τη λευτεριά της Ελλάδας και δεν την παίρνει πίσω». «Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλο- γισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα ούτε πως δεν έχομε άρματα ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε «πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα». «Μόνο ένας Έλληνας να μείνει, πάντα θα πολεμούμε και μην ελπίζεις πως την γην μας θα την κάνεις δική σου, βγάλ’ ντο από τον νου σου». Εμπνεόμαστε από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είναι ένας από τους πιο σημα- ντικούς αγωνιστές της επανάστασης του 1821. Έχει ειπωθεί χα- ρακτηριστικά ότι ήταν το μυαλό, η καρδιά και το όπλο του Αγώ- να. Γι’ αυτό και εξακολουθεί να αποτελεί πρότυπο και να μας εμπνέει ακόμα και σήμερα, 200 χρόνια αργότερα. Πρέπει όλοι να δώσουμε σημασία στα λόγια του και να παραδειγματιστούμε από τις πράξεις του. Ο Κολοκοτρώνης ήταν, είναι και θα είναι σύμ- βολο αγώνα για όλους τους Έλληνες. Κωνσταντίνος Χελάς, μαθητής της Α΄τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α2) Πηγές Wikipedia In.gr Σαν Σήμερα 41

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - 6. Ιωάννης Μακρυγιάννης Ο Ιωάννης Τριανταφύλλου ή Μακρυγιάννης γεννήθηκε στο Αβορίτι της Δωρίδας τού νομού Φωκίδας. Ήταν παιδί φτωχής οικογένειας της Ρούμελης Έχασε τον πατέρα του πολύ μικρός σε συμπλοκή κλεφτών με Τούρκους. Αγωνιστής τού 1821, ήταν στρατιωτικός, δραστήριο πολιτικά πρόσωπο, αυτοδίδακτος και συγγραφέ- ας Απομνημονευμάτων. Το πραγματικό του όνομα ήταν Ιωάννης Τριανταφυλ- λοδημήτρης. Κατά τη διάρκεια τού Αγώνα επικράτησε να τον αποκαλούν Μακρυγιάννη λόγω τού ύψους του. Τα παιδικά του χρόνια ήταν δύσκολα, στη συνέχεια όμως ασχολήθηκε με το εμπόριο και αποκόμισε πολλά κέρδη. Πριν από την επανάσταση είχε πολλά χρήματα και ακίνητα στην Άρτα. Το 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, άγνωστο από ποιόν, αφού ο ίδιος δεν τον ονομάζει στα Απομνημονεύματά του, είχε την ιδιότητα του κληρι- κού-οικονόμου. Από την Άρτα έφυγε στις 13 Μαρτίου 1821 και με εν- διάμεσο σταθμό το Μεσολόγγι έφτασε στην Πάτρα με σκοπό να πραγμα- τοποιήσει εμπορικό ταξίδι αλλά κυρίως να πληροφορηθεί την όλη κατά- σταση στην περιοχή για λογαριασμό των Φιλικών της Άρτας. Όπως λέει χαρακτηριστικά ο Απόστολος Βακαλόπουλος, για την αποστολή αυτή του Μακρυγιάννη, λειτουργούσε ως ο «πρώτος επίσημος Έλληνας κατά- σκοπος της Επαναστάσεως». Στην Πάτρα έγινε αντιληπτός από τις τουρκικές αρχές και κινώντας υπο- ψίες, βρίσκει προσωρινό καταφύγιο στο ρωσικό προξενείο και μετά από ανθρωποκυνηγητό διαφεύγει με μια φελούκα. Επιστρέφοντας όμως στην Άρτα συλλαμβάνεται και φυλακίζεται επειδή ήταν «ένα πρόσωπο του αληπα- σάδικου περιβάλλοντος που είχε ύπο- πτες επαφές και μόλις γύρισε από έναν εξεγερμένο τόπο.» Τελικά απελευθε- ρώθηκε, με τη βοήθεια του Ισμαήλ μπέη από την Κόνιτσα, Αλβανού αξιωματούχου και εξαδέλφου του Αλή πασά, Κατά τη διάρκεια των εμφυλίων τάχθηκε στο πλευρό των κυβερ- 42

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών νητικών και εισέβαλε στην Πελοπόννησο να πολεμήσει κατά των στρα- τιωτικών. Έμεινε εκεί για να οργανώσει την άμυνα εναντίον τού Ιμπραήμ. Υπερασπίστηκε ηρωικά την Ακρόπολη των Αθηνών και τραυ- ματίστηκε τρεις φορές. Η επαναστατική του δράση κλείνει με τη συμμε- τοχή του στις επιχειρήσεις τού Πειραιά το 1827. Ο Καποδίστριας τον διόρισε «γενικό αρχηγό Σπάρτης». Τότε άρχισε να γράφει τα Απομνημονεύματά του (1829). «Με τα κολλυβογράμματα που έμαθε σε δύο μήνες άρχισε να γράφει τα Απομνημονεύματά του –να κτίζει το μνημείο του. Λαϊκός αφηγητής, σπουδαίος, αχάλαστος από κακές ανα- γνώσεις, με ένστικτο δυνατό, με ματιά που εισδύει στα έγκατα των ανθρω- πίνων πράξεων, με πίστη στον Θεό και στην πατρίδα, ιστορεί τους κατα- τρεγμούς των Ελλήνων από τους Τούρκους, τις μάχες, τις εξάρσεις, τις α- δυναμίες, λέει για πρόσωπα, για τους γενναίους και τους ιδιοτελείς», γρά- φει για τα Απομνημονεύματά του ο Ηλίας Βενέζης Ο Μακρυγιάννης υποδέχθηκε με θερμά λόγια τον Όθωνα, ο οποί- ος μάλιστα βάφτισε και ένα από τα παιδιά του. Γρήγορα όμως απογοη- τεύτηκε και ασχολήθηκε με την καλλιέργεια τής γης. Μέλος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας έγινε το 1837, θέλοντας να ενισχύσει τον στόχο της. Ως δημοτικός σύμβου- λος, το 1837 έπεισε το δημοτικό συμβούλιο της Αθήνας να υποβά- λει στον Όθωνα αναφορά για την παραχώρηση Συντάγματος. Από το παλάτι θεωρήθηκε ο κύριος οργα- νωτής τής συνωμοτικής κίνησης που οδήγησε στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Τον Μάρτιο τού 1853 δικάστηκε από στρατοδικείο για εσχάτη προδοσία και καταδικάστηκε σε θάνατο. Αποφυλακίστηκε αργότερα με τη μεσολάβηση τού Δημητρίου Καλλέργη. Μετά την έξωση τού Όθωνα τού δόθηκε και πάλι ο τίτλος τού αντιστρά- τηγου (1862). Άφησε την τελευταία του πνοή στο σπίτι του στην Αθήνα, στη συνοικία που ακόμα και σήμερα φέρει το όνομά του. Ο τρόπος σκέ- ψης του συμπυκνώνεται στην πιο διάσημη φράση του: «Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς «εγώ»; Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέει «εγώ». Όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάχνουν, τότε να λένε «εμείς». Είμαστε στο «εμείς» κι όχι στο «εγώ». 43

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Αξιοσημείωτο είναι και το ακόλουθο απόσπασμα από τα Απομνημο- νεύματα του Μακρυγιάννη: «Ένα πράγμα με παρακινεί και έμενα να γράψω, ότι τούτην την Πατρίδα την έχουμε όλοι μαζί και σοφούς και αμαθείς και πλούσιους και φτωχούς και πολιτικούς και στρατιωτικούς και πλέον μικρότεροι άνθρωποι. Έγραψα γυμνή την αλήθεια να ιδούνε όλοι οι Έλληνες και να μπαίνουν στη φιλοτι- μία και τα παιδιά μας να λένε: έχουμε αγώνες πατρικούς, έχουμε θυσίες». «Το περιεχόμενο τής γραφής τού Μακρυγιάννη είναι ο ατελείωτος και πραγματικός αγώνας ενός ανθρώπου που, με όλα τα ένστικτα τής φυλής του ριζωμένα βαθιά μέσα στα σπλάχνα του, αναζητά την ελευθερία, το δίκιο, την ανθρωπιά. Πολέμησε, αγωνίστηκε, πίστεψε, σακατεύτηκε, αηδίασε, θύμωσε. Αλλά έμεινε –όπως βγαίνει από το γράψιμό του το απελέκητο– πάντα ορθός, ώς το τέλος: άνθρωπος στο ύψος τού ανθρώ- που. Δεν έγινε μήτε υπεράνθρωπος μήτε σκουλήκι.» Γ. Σεφέρης, «Ένας Έλληνας, ο Μακρυγιάννης» Εμπνεόμαστε από τον Μακρυγιάννη Ο Ιωάννης Μακρυγιάννης ενέπνευσε και συνεχίζει να εμπνέει νέους Έλληνες με τις πράξεις και τα λεγόμενά του. Κατά τη γνώμη ο μεγάλος αυτός ήρωας καταφέρνει να ενθαρρύνει τους νέους να κατακρίνουν το λάθος και να λένε την αλήθεια. Αυτά φαίνονται στο σημείο στο οποίο ο ίδιος τονίζει ότι θα πει την αλήθεια («Eγώ την αλήθεια θα την ειπώ γυμνή»). Επιπλέον η ίδια η συμμετοχή του στον αγώνα, η γενναιότητα και η αγάπη του για την πατρίδα εμπνέει εμάς τους νέους και η αξία των πράξεων του βοηθά εμάς τους νέους να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα μας. Μαριζένια Αντωνοπούλου 44

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Εμπνεόμαστε από τον Μακρυγιάννη Ο Ιωάννης Μακρυγιάννης εκτός από την σημαντική του συμβολή στον αγώνα της Ελλάδος μας άφησε και το πολύ σημαντικό έργο, τα απομνημονεύματα του. Επίσης απέδειξε ότι δεν είναι ποτέ αργά να μορφωθεί κάποιος, καθώς σε με- γάλη ηλικία κατάφερε να μορφωθεί αλλά και να γράψει ένα αριστούργημα. Μέσα από το έργο του μας δίνει ελπίδα και κουράγιο και μας διδάσκει ποτέ να μην τα παρατάμε, κάτι που είναι πολύ σημαντικό για την δύσκολες εποχές που περ- νάμε όλοι μας. Τέλος μας υπενθυμίζει ότι τούτην την πατρίδα την έχουμε όλοι μαζί και πρέπει πάντοτε να αγωνιζόμαστε για το κάλο της, γιατί τούτη η πατρίδα είναι η κουλτούρα μας, η ιστορία και ο πολιτισμός μας, κάτι που πότε κανένας δεν πρέπει να ξεχνάει, για να προοδεύουμε. Άννα Περδίκη Άννα Περδίκη, μαθήτρια της Α΄τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α2) & Μαριζένια Αντωνοπούλου, μαθήτρια της Α΄τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α1) Πηγές Εθνικό Κέντρο Βιβλίου Ιερά Μητρόπολις Λεμεσού Wikipedia Αρσάκειο Λογομνήμων Σαν Σήμερα 45

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - 7. Μάρκος Μπότσαρης Ο Μάρκος Μπότσαρης γεννή- θηκε στο Σούλι της Θεσπρωτίας το 1790 και απεβίωσε στις 9 Αυγού- στου του 1823 στο Καρπενήσι της Ευρυτανίας. Γνωστός ως Έλληνας οπλαρχηγός, ο οποίος συμμετείχε στην επανάσταση των Ελλήνων το 1821, αλλά και καπετάνιος των Σουλιωτών. Μετά τον θάνατό του έλαβε τιμητικά τον στρατιωτικό βαθμό του Στρατηγού. Ο ίδιος συμμετείχε στην Μάχη του Πέτα όπου αγωνίστηκε στο πλευρό των σουλτανικών δυνάμε- ων, μαζί με τον θείο του Νότη, ένα- ντι του τυράννου Αλή Πασά της Ηπείρου. Στο ξέσπασμα της επανάστασης οι Τούρκοι ηττήθηκαν από τον Μπότσαρη στην Βογόρτσα αλλά και στην Δερβίζιανα, όπου εξόντωσε ένα ισχυρό μισθοφορικό σώμα με ένα απίστευτο τέχνασμα. Την άνοιξη του 1822 το Σούλι πολιορκήθηκε από τους Τούρκους. Έτσι έλαβε μέρος στην εκστρατεία του Μαυροκορδάτου στην Ήπειρο αλλά απέτυχε. Τα Χριστούγεννα υπερασπίστηκε με μόνο 35 άνδρες το τείχος της πόλης από τα στρατεύματα του Ομέρ Βρυώνη. Κέρδισε τον τίτλο του στρατη- γού της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας με παρέμβαση του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Εκτός από την μάχη του Πέτα πήρε μέρος και στην μάχη στο Κεφαλόβρυσο, όπου όμως απεβίωσε. Καθώς πολεμούσε υπερασπιζόμε- νος την πατρίδα του μαζί με 450 Σουλιώτες. Τραυματίστηκε αλλά δεν έπαψε να συνεχίζει να πολεμάει. Στις 7 Αυγούστου 1823 ο Μάρκος Μπότσαρης σκοτώθηκε στο Κεφαλόβρυσο έξω από το Καρπενήσι σε ηρωική μάχη με 5.000 Τουρκαλβανούς της εμπροσθοφυλακής του Μου- σταφά υπό την αρχηγία του Τσελελενδήμπεη. Μία σφαίρα τον βρήκε στο μέτωπο και τον άφησε επί τόπου νεκρό. Ενώ νικούσαν, οι Σουλιώτες σταμάτησαν τον αγώνα για την παραλαβή του νεκρού αρχηγού τους και των λάφυρων. Το σώμα του Μπότσαρη μεταφέρθηκε στο Μεσολόγγι ό- που και τον έθαψαν. 46

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Έργα τέχνης προς τιμήν του: Γλυπτά: Οι φωτογραφίες απεικονίζουν το άγαλμα του Μάρκου Μπότσαρη, έργο της Νίνας Εμπειρίκου στο Πεδίον του Άρεως και τον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη ο οποίος βρίσκεται στο Μεσολόγγι. Είναι φτιαγμένος από τον Γάλλο γλύπτη David d’Angers, ενώ το επίγραμμα γράφτηκε από τον κα- θηγητή πανεπιστημίου Δ. Σεμιτέλο. Πίνακες: Έργο του Filippo Marsigli (1790-1863), O θάνατος του Mάρκου Mπότσαρη, (1790-1823) κατά τη μάχη του Kαρπενησίου, τη νύχτα της 8ης προς την 9η Aυγούστου 1823. O Σουλιώτης οπλαρχηγός τιμήθηκε ως «νέος Λεωνίδας», υμνήθηκε από τον εθνικό ποιητή Διονύσιο Σολωμό και καταξιώθηκε ως μία από τις ηρωικότερες και τις πιο χαρισματικές μορ- φές της Eλληνικής Eπανάστασης. H δημιουργία του έργου στα 1836- 1839 προσφέρει μια επιπλέον μαρτυρία για τη μυθοποιητική διαδικασία που εξακολουθεί να λειτουργεί σωρευτικά μετά τα γεγονότα. 47

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Δημοτικά τραγούδια για τον Μάρκο Μπότσαρη Το ακούει η μαύρη γη, τρεις χρόνους δε χορτιάζει, Το ακούνε και τα βουνά κ’ εκείνα ραϊστήκαν, Το ακούει κι ο ουρανός, τρεις χρόνους δε σταλάζει Ο Μάρκος εσκοτώθηκε κ’ εσκότωσε και χίλιους. Άλλο, πολύ γνωστό δημοτικό τραγούδι περιγράφει σκηνές από τη μάχη στο Κεφαλόβρυσο: Πάλιν άρχισεν ο Μάρκος την παλιά παλλικαριά με τριακόσια παλλικάρια να βαρέσει την Τουρκιά Τρέχει ο Μάρκος και διαβαίνει στο τσαντήρι του Πασά, βρίσκει τον Πασά κοιμάται με τον ανηψιό τ’ κοντά Πιαν’ τον ανηψιό απ’ το χέρι και του παίρνει την ψυχή πιαν’ και το Πασά απ’ τα γένια και τον σέρνει σαν τραγί Τη μεγαλοπρέπεια με την οποία έγινε η κηδεία του καθώς και το θρήνο των Μεσολογγιτών αποδίδει το παρακάτω δημοτικό τραγούδι: Θρήνος μεγάλος γίνεται μέσα στο Μεσολόγγι, Το Μάρκο παν στην εκκλησιά, το Μάρκο παν στο τάφο ‘ξήντα παπάδες παν μπροστά και δέκα δεσποτάτες κι από κοντά Σουλιώτισσες Άλλο δημοτικό τραγούδι που τονίζει την απώλεια του γενναίου παλικαριού: Ο γέρο-Νότης κάθονταν στου Μάρκου το κεφάλι κι όλο στο Μάρκο έλεγε κι όλο στο Μάρκο λέει: -Για σήκω απάνω Μάρκο μου, και μη βαριά κοιμάσαι, ο Βάλτος επροσκύνησε κι όλο το Ξηρομέρι, το Μεσολόγγι το μικρό αυτό δεν προσκυνάει 48

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Αποφθέγματα του Μάρκου Μπότσαρη «Της μεν ανάγκης τον πόλεμον άνθρωποι και Θεός, της δ’ αλόγου θελήσεως, ούτε και ο διάβολος αυτός». «Τέσσαρα πράγματα νικούν τον εχθρόν», έλεγε. «Τύχη και εμπειρία, υπόληψις και ανδρεία». Όταν ρωτήθηκε «ποια πράγματα και μέσα κάμνουσι τον άνθρωπον ευτυχή»: «Παιδεία, θεοφοβία, και ευπορία», είπεν. Εμπνεόμαστε από τον Μάρκο Μπότσαρη Ο Μάρκος Μπότσαρης αναγνωρίστηκε ως ένας από τους πιο αγνούς και ηρωικούς αγωνιστές που πολέμησαν για την επανάσταση του 1821 με σκοπό την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Αναγνωρίζεται για το πάθος του για την πατρίδα του από τα λόγια και τις πράξεις του, πράγμα το οποίο εμπνέει τους σύγχρονους Έλληνες. Ακόμη και με- τά το θάνατό του οι σύγχρονοι Έλληνες εμπνέονται από τον ίδιο εφόσον παραδειγματίζονται από τη ζωή του , τις ικανότητες και τις αρετές του, τις οποίες προσπαθούν να μιμηθούν και οι νεότεροι, προκειμένου να αντιμετωπί- σουν τις δοκιμασίες της δικής τους ζωής. Ελένη Ζαβού, μαθήτρια της Α΄τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α1) Πηγές Μηχανή του Χρόνου Περιοδικό STEP Πεμπτουσία 49

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - 8. Νικηταράς Ο Νικήτας Σταματελό- πουλος, γνωστότερος ως Νικηταράς ήταν Έλληνας οπλαρχηγός και ηγετική μορφή της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Έμεινε γνωστός και μέσα από το ψευδώνυμό του, ως Νικηταράς ο Τουρκοφάγος. Οικογένεια Γονείς του είναι ο Σταματέλος γνωστός ως \"Τουρκολέκας\" αγωνιστής της περιοχής του Λεοντα- ρίου από την Μεγάλη Αναστάσοβα και μητέρα του η Σοφία Δημητρίου Καρούτσου από τον Άκοβο του Λεονταρίου, δευτερότοκη θυγατέρα και αδελφή της γυναίκας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Αικατερίνης και της Μαρίας συζύγου του Ακοβίτη Γιωργάκη Μεταξά (Απομνημονεύματα Θ. Κολοκοτρώνη), καθώς και της συζύγου του Δημητρίου Κάρτσωνα, από τα Αρφαρά, το όνομα της οποί- ας είναι άγνωστο. Από τα αδέλφια του γνωστά είναι ο Ιωάννης Τουρκολέκας και ο Νικόλαος Σταματελόπουλος. Γεννήθηκε το 1787 στο χωριό Μεγάλη Αναστάσοβα, κοντά στον Μυστρά όπως διηγείται ο ίδιος στα απομνημονεύματά του, που κατέγρα- ψε ο Γ. Τερτσέτης. Αναφέρει: «Εγεννήθηκα εις ένα χωριό Μεγάλη Αναστάσοβα αποδώθε από του Μυστρά προς την Καλαμάτα. Ο προπάππος μου ήτον Προεστός και ο πατέρας μου έφυγε δεκαέξι χρόνων και επήγε με τα στρατεύματα τα Ρούσικα στην Πάρο και ήτον πολεμικός. Τον εσκότω- σαν εις την Μονεμβασιά μαζί με έναν αδελφό και μ' εναν κουνιάδο μου. Από ένδεκα χρόνων, μαζί με τον πατέρα μου, έσερνα άρματα. Ετουφέκισα ένα Τούρκο στο Λεοντάρι». Διωγμένος και επικηρυγμένος ο πατέρας του ως ανυπότακτος από τους Τούρκους, καθώς σε ηλικία 16 χρονών πολέμησε στην Πάρο με Ρωσικά στρατεύματα, βρήκε καταφύγιο στο μικρό συνοικισμό του Λεονταρίου σημερινό χωριό \"Τουρκολέκα\" Μεγαλόπολης. Εκεί γεννήθη- 50