สูตรสำเร็จ บาลีไวยากรณ์

76 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ ย ศพั ท์ (ใด) ในอติ ถลี งิ ค์ แจกอยา่ งน้ ี เอก. พห.ุ ป. ยา ยา ท.ุ ย ํ ยา ต. ยาย ยาห ิ จ. ยสสฺ า ยาสํ ยาสานํ ปญ.ฺ ยาย ยาหิ ฉ. ยสสฺ า ยาสํ ยาสาน ํ ส. ยสสฺ ํ ยาสุ

วดั พระธรรมกาย 77 ย ศพั ท์ (ใด) ในนปลํุ งิ ค์ แจกอยา่ งนี้ เอก. พห.ุ ป. ย ํ ยานิ ท.ุ ย ํ ยาน ิ ต. เยน เยห ิ จ. ยสสฺ เยสํ เยสานํ ปญ.ฺ ยสมฺ า ยมหฺ า เยห ิ ฉ ยสสฺ เยส ํ เยสาน ํ ส. ยสมฺ ึ ยมหฺ ิ เยส ุ

78 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ ศพั ทเ์ หลา่ นแี้ จกเหมอื น ย ศพั ท์ อฺ อน่ื อฺ ตร คนใดคนหนงึ่ อฺ ตม คนใดคนหนงึ่ ปร อน่ื อปร อน่ื อกี กตร คนไหน กตม คนไหน เอก คนหนงึ่ , พวกหนง่ึ เอกจฺ จ บางคน, บางพวก อภุ ย ทงั้ สอง สพพฺ ทง้ั ปวง ก ึ ใคร, อะไร (๘๗) กึ ศพั ท์ (ใคร, อะไร) คงรปู เปน็ กึ อยู่ แตใ่ น นป.ํุ ป. ท.ุ เอกฺ เทา่ นน้ั นอกนนั้ แปลงเปน็ ก แลว้ แจกไดท้ งั้ ๓ ลงิ ค์ เหมอื น ย ศทั พ์

วดั พระธรรมกาย 79 กึ ศพั ท์ ทม่ี ี จิ ตอ่ ทา้ ย เอกวจนะ แปลวา่ นอ้ ย, บางคน, บางสงิ่ พหวุ จนะ แปลวา่ บางพวก, บางเหลา่ กึ ศพั ทใ์ นปลุํ งิ ค์ ทม่ี ี จิ ตอ่ ทา้ ย แจกอยา่ งน้ ี เอก. พห.ุ ป. โกจ ิ เกจ ิ ท.ุ กญจฺ ิ เกจิ ต. เกนจ ิ เกหจิ ิ จ. กสสฺ จ ิ เกสญจฺ ิ เกสานญจฺ ิ ปญ.ฺ กสมฺ าจิ กมหฺ าจ ิ เกหจิ ิ ฉ. กสสฺ จ ิ เกสญจฺ ิ เกสานญจฺ ิ ส. กสมฺ ญิ จฺ ิ กมหฺ จิ ิ เกสจุ ิ

80 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ กึ ศพั ทใ์ นอติ ถลี งิ ค์ ทมี่ ี จิ ตอ่ ทา้ ย แจกอยา่ งน้ี เอก. พห.ุ ป. กาจ ิ กาจิ ท.ุ กญจฺ ิ กาจิ ต. กายจ ิ กาหจิ ิ จ. กสสฺ าจ ิ กาสญจฺ ิ กาสานญจฺ ิ ปญ.ฺ กายจ ิ กาหจิ ิ ฉ. กสสฺ าจ ิ กาสญจฺ ิ กาสานญจฺ ิ ส. กสมฺ ญิ จฺ ิ กาสจุ ิ

วดั พระธรรมกาย 81 กึ ศพั ท์ ใน นปสํุ กลงิ ค์ ทมี่ ี จิ ตอ่ ทา้ ย แจกอยา่ งน ้ี เอก พห ุ ป. กิ จฺ ิ กานจิ ิ ท.ุ กิ จฺ ิ กานจิ ิ ต. เกนจ ิ เกหจิ ิ จ. กสสฺ จ ิ เกสจฺ ิ เกสานจฺ ิ ป.ฺ กสมฺ าจิ กมหฺ าจ ิ เกหจิ ิ ฉ, กสสฺ จ ิ เกสจฺ ิ เกสานจฺ ิ ส. กสมฺ ิ จ ิ กมหฺ จิ ิ เกสจุ ิ กึ ศพั ทท์ ม่ี ี ย นำหนา้ จิ ตอ่ ทา้ ย แปล วา่ คนใดคนหนงึ่ หรอื สงิ่ ใดสง่ิ หนง่ึ (ป.ุํ โย โกจ,ิ อติ .ฺ ยา กาจ,ิ นป.ํุ ยงกฺ ญิ จฺ )ิ กึ ศพั ท์ ถา้ เปน็ คำถามแปลวา่ หรอื (กึ ปเนตํ อาวโุ ส ปฏริ ปู ํ ดกู อ่ นอาวโุ ส ก็ ขอ้ นน่ั สมควรหรอื )

82 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ กึ ศพั ทเี่ ปน็ คำถามถงึ เหตทุ เี่ ปน็ แปลวา่ ทำไม (กึ ปาลติ ปมชชฺ สิ ดกู อ่ นปาลติ ทำไม (ทา่ น) ประมาทอย)ู่ วธิ แี จกนยิ มวเิ สสนสพั พนาม (๘๘) เอต ศพั ท์ (นน่ั ) ในปลํุ งิ ค์ แจกอยา่ งน้ ี เอก. พห.ุ ป. เอโส เอเต ท.ุ เอตํ เอน ํ เอเต ต. เอเตน เอเตหิ จ. เอตสสฺ เอเตสํ เอเตสาน ํ ปญ.ฺ เอตสมฺ า เอตมหฺ า เอเตหิ ฉ. เอตสสฺ เอเตสํ เอเตสาน ํ ส. เอตสมฺ ึ เอตมหฺ ิ เอเตส ุ

วดั พระธรรมกาย 83 เอต ศพั ท์ (นน่ั ) ในอติ ถลี งิ คแ์ จกอยา่ งน้ ี เอก. พห.ุ ป. เอสา เอตา ท.ุ เอตํ เอน ํ เอตา ต. เอตาย เอตาหิ จ. เอตสสฺ า เอตสิ สฺ า เอตาส ํ เอตาสานํ เอตสิ สฺ าย ปญ.ฺ เอตาย เอตาหิ ฉ. เอตสสฺ า เอตสิ สฺ า เอตาส ํ เอตาสาน ํ เอตสิ สฺ าย ส. เอตสสฺ ํ เอตสิ สฺ ํ เอตาสุ

84 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ เอต ศพั ท์ (นนั่ ) ในนปสุํ กลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ ี เอก. พห.ุ ป. เอตํ เอตานิ ท.ุ เอตํ เอนํ เอตาน ิ ต. เอเตน เอเตหิ จ. เอตสสฺ เอเตส ํ เอเตสานํ ปญ.ฺ เอตสมฺ า เอตมหฺ า เอเตห ิ ฉ. เอตสสฺ เอเตส ํ เอเตสาน ํ ส. เอตสมฺ ึ เอตมหฺ ิ เอเตส ุ

วดั พระธรรมกาย 85 (๘๙) อมิ ศพั ท์ (น)้ี ในปลํุ งิ ค์ แจกอยา่ งนี้ เอก. พห.ุ ป. อยํ อเิ ม ท.ุ อมิ ํ อเิ ม ต. อมิ นิ า อเนน อเิ มหิ จ. อมิ สสฺ อสสฺ อเิ มสํ อเิ มสาน ํ ปญ.ฺ อมิ สมฺ า อมิ มหฺ า อสมฺ า อเิ มห ิ ฉ. อมิ สสฺ อสสฺ อเิ สมํ อเิ มสาน ํ ส. อมิ สมฺ ึ อมิ มหฺ ิ อสมฺ ึ อเิ มส ุ

86 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ อมิ ศพั ท์ (น)ี้ ในอติ ถลี งิ ค์ แจกอยา่ งน ้ี เอก. พหุ ป. อย ํ อมิ า ท.ุ อมิ ํ อมิ า ต. อมิ าย อมิ าห ิ จ. อมิ สิ สฺ า อมิ สิ สฺ าย อสสฺ า อมิ าส ํ อมิ าสานํ ปญ.ฺ อมิ าย อมิ าห ิ ฉ. อมิ สิ สฺ า อมิ สิ สฺ าย อสสฺ า อมิ าสํ อมิ าสาน ํ ส. อมิ สิ สฺ ํ อสสฺ ํ อมิ าส ุ

วดั พระธรรมกาย 87 อมิ ศพั ท์ (น)ี้ ในนปสุํ กลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ ี เอก. พห.ุ ป. อทิ ํ อมิ านิ ท.ุ อทิ ํ อมิ ํ อมิ านิ ต. อมิ นิ า อเนน อเิ มห ิ จ. อมิ สสฺ อสสฺ อเิ มส ํ อเิ มสาน ํ ปญ.ฺ อมิ สมฺ า อมิ มหฺ า อสมฺ า อเิ มหิ ฉ. อมิ สสฺ อสสฺ อมิ สํ อเิ มสาน ํ ส. อมิ สมฺ ึ อมิ มหฺ ิ อสมฺ ึ อเิ มส ุ

88 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ (๙๐) อมุ ศพั ท์ (โนน้ ) ในปลํุ งิ ค์ แจกอยา่ งนี้ เอก. พห.ุ ป. อมุ อมู ท.ุ อมุํ อม ู ต. อมนุ า อมหู ิ จ. อมสุ สฺ อมโุ น อมสู ํ อมสู านํ ปญ.ฺ อมสุ มฺ า อมมุ หฺ า อมหู ิ ฉ. อมสุ สฺ อมโุ น อมสู ํ อมสู าน ํ ส. อมสุ มฺ ึ อมมุ หฺ ิ อมสู ุ

วดั พระธรรมกาย 89 อมุ ศพั ท์ (โนน้ ) ในอติ ถลี งิ ค์ แจกอยา่ งน้ ี เอก. พห.ุ ป. อมุ อมู ท.ุ อมํุ อม ู ต. อมยุ า อมหู ิ จ. อมสุ สฺ า อมสู ํ อมสู าน ํ ปญ.ฺ อมยุ า อมหู ิ ฉ. อมสุ สฺ า อมสู ํ อมสู านํ ส. อมสุ สฺ ํ อมสู ุ

90 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ อมุ ศพั ท์ (โนน้ ) ในนปสุํ กลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ ี เอก. พห.ุ ป. อทํุ อมนู ิ ท.ุ อทุํ อมนู ิ ต. อมนุ า อมหู ิ จ. อมสุ สฺ อมโุ น อมสู ํ อมสู านํ ปญ.ฺ อมสุ มฺ า อมมุ หฺ า อมหู ิ ฉ. อมสุ สฺ อมโุ น อมสู ํ อมสู านํ ส. อมสุ มฺ ึ อมมุ หฺ ิ อมสู ุ อมุ ศพั ทน์ ี้ อาเทสเปน็ อสุ บา้ งกไ็ ด้ อมุ และ อสุ ทงั้ ๒ ถา้ มี ก เปน็ ทสี่ ดุ เปน็ อมกุ อสุก ดังนี้ แจกตามแบบ ย ศัพท์ ท้ัง ๓ ลงิ ค์ อมุ และ อสุ ทม่ี ี ก เปน็ ทส่ี ดุ ทา่ นใช้ มากกวา่ ทไ่ี มม่ ี ก

วดั พระธรรมกาย 91 อพั ยยศพั ท ์ (๙๑) ยังมีศัพท์อีกจำพวกหนึ่งจะแจกด้วย วภิ ตั ตทิ ง้ั ๗ แปลงรปู ไปตา่ งๆ เหมอื นนามทง้ั ๓ ไมไ่ ด้ คงรปู อยเู่ ปน็ อยา่ งเดยี ว ศพั ทเ์ หลา่ นเ้ี รยี กวา่ อัพยยศัพท์ๆ นี้ เป็น อุปสัคบ้าง นิบาตบ้าง ปจั จยั บา้ ง อปุ สคั นน้ั สำหรบั ใชน้ ำหนา้ นามและกริ ยิ า ให้วิเศษขึ้น เมื่อนำหน้านาม มีอาการคล้ายคุณ- ศพั ท์ เมอื่ นำหนา้ กริ ยิ า มอี าการคลา้ ยกริ ยิ าวเิ สสนะ อปุ สคั มี ๒๐ ตวั อติ ยงิ่ เกนิ ลว่ ง อธิ ยง่ิ ใหญ่ ทบั อนุ นอ้ ย ภายหลงั ตาม

92 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ อป ปราศ หลกี อปิ หรอื ป ิ ใกล้ บน อภิ ยงิ่ ใหญ่ จำเพาะ ขา้ งหนา้ อว หรอื โอ ลง อา ทวั่ ยงิ่ กลบั ความ อุ ขน้ึ นอก อปุ เขา้ ไป ใกล้ มน่ั ทุ ชว่ั ยาก นิ เขา้ ลง นิ ไมม่ ี ออก ป ทวั่ ขา้ งหนา้ กอ่ น ออก ปฏิ เฉพาะ ตอบ ทวน กลบั ปรา กลบั ความ ปริ รอบ วิ วเิ ศษ แจง้ ตา่ ง สํ พรอ้ ม กบั ดี สุ ดี งาม งา่ ย

วดั พระธรรมกาย 93 นบิ าต (๙๒) นบิ าตนน้ั สำหรบั ลงในระหวา่ งนามศพั ทบ์ า้ ง กรยิ าศพั ทบ์ า้ ง บอกอาลปนะ กาล ที่ ปรจิ เฉท อปุ ไมย ปฏเิ สธ ความไดย้ นิ เลา่ ลอื ความปรกิ ปั ความถาม ความรบั ความเตอื น เปน็ ตน้ นบิ าตบอกอาลปนะ มี ๑๐ ตวั ยคเฺ ฆ สรวมชพี , ขอเดชะ ภนเฺ ต ขา้ แตท่ า่ นผเู้ จรญิ ภทนเฺ ต ขา้ แตท่ า่ นผเู้ จรญิ (ผนู้ อ้ ยพดู กบั ผใู้ หญ)่ ภเณ แนะ่ พนาย (คนผดู้ เี รยี กคนใช)้ อมโฺ ภ ผเู้ จรญิ (ใชเ้ รยี กชายดว้ ยวาจาสภุ าพ) อาวโุ ส ดกู อ่ นผมู้ อี ายุ (พระพรรษาแกเ่ รยี กพระ พรรษาออ่ น, พระเรยี กคฤหสั ถ)์ เร เวย้ โวย้ (เรยี กคนเลวทราม) อเร เวย้ โวย้ (เรยี กคนเลวทราม) เห เฮย้ (เรยี กคนเลวทราม)

94 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ เช แม่ (คำเรยี กสาวใช)้ นบิ าตบอกกาล มี ๙ ตวั อถ ครง้ั นนั้ หยิ โฺ ย วนั วาน ปาโต เชา้ เสวฺ วนั พรงุ่ ทวิ า วนั สมปฺ ติ บดั เดยี๋ วนี ้ สายํ เยน็ อายตึ ตอ่ ไป สเุ ว ในวนั นบิ าตบอกที่ มี ๑๖ ตวั อทุ ธฺ ํ เบอื้ งบน อโธ เบอื้ งตำ่ อปุ ริ เบอื้ งบน เหฏ€ฺ า ภายใต้ อนตฺ รา ระหวา่ ง โอรํ ฝง่ั ใน อนโฺ ต ภายใน ปารํ ฝง่ั นอก ตโิ ร ภายนอก หรุ ํ โลกอนื่ พหิ ภายนอก สมมฺ ขุ า ตอ่ หนา้ พหทิ ธฺ า ภายนอก ปรมมฺ ขุ า ลบั หลงั พาหริ า ภายนอก รโห ทล่ี บั

วดั พระธรรมกาย 95 นบิ าตบอกปรจิ เฉท มี ๑๐ ตวั กวี เพยี งไร ยาว เพยี งใด ตาว เพยี งนน้ั ยาวเทว เพยี งใดนน่ั เทยี ว ตาวเทว เพยี งนน้ั นนั่ เทยี ว ยาวตา มปี ระมาณเพยี งใด ตาวตา มปี ระมาณเพยี งนนั้ กติ ตฺ าวตา มปี ระมาณเทา่ ใด เอตตฺ าวตา มปี ระมาณเทา่ นน้ั สมนตฺ า รอบคอบ นบิ าตบอกอปุ มาอปุ ไมย มี ๖ ตวั วยิ ราวกะ เสยยฺ ถา ฉนั ใด อวิ เพยี งดงั ตถา ฉนั นนั้ ยถา ฉนั ใด เอวํ ฉนั นนั้

96 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ นบิ าตบอกประการ มี ๓ ตวั เอวํ ดว้ ยประการนนั้ กถํ ดว้ ยประการไร ถตา ดว้ ยประการนนั้ นบิ าตบอกปฏเิ สธ มี ๗ ตวั น ไม่ เอว นน่ั เทยี ว โน ไม่ วนิ า เวน้ มา อยา่ อลํ พอ, อยา่ เลย ว เทยี ว นบิ าตบอกความไดย้ นิ เลา่ ลอื มี ๓ ตวั กริ ไดย้ นิ วา่ สทุ ํ ไดย้ นิ วา่ ขลุ ไดย้ นิ วา่ นบิ าตบอกปรกิ ปั (คาดคะเน) มี ๖ ตวั เจ หากวา่ อถ ถา้ วา่ ยทิ ผวิ า่ อปเฺ ปว นาม ชอ่ื แมไ้ ฉน สเจ ถา้ วา่ ยนนฺ นู กระไรหนอ

วดั พระธรรมกาย 97 นบิ าตบอกความถาม มี ๘ ตวั กึ หรอื , อะไร นนุ มใิ ชห่ รอื กถํ อยา่ งไร อทุ าหุ หรอื วา่ กจจฺ ิ แลหรอื อาทู หรอื วา่ นุ หนอ เสยยฺ ถที ํ อยา่ งไรน้ี นบิ าตบอกความรบั มี ๒ ตวั อาม เออ อามนตฺ า เออ นบิ าตบอกความเตอื น มี ๓ ตวั องิ ฆฺ เชญิ เถดิ หนทฺ เอาเถดิ ตคฆฺ เอาเถดิ นบิ าตสำหรบั ผกู ศพั ทแ์ ละประโยค มอี ตั ถะเปน็ อเนก มี ๘ ตวั จ ดว้ ย, อนง่ึ , วา หรอื , บา้ ง ก,็ จรงิ อยู่ ปน สว่ นวา่ , ก ็

98 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ อปิ แม,้ บา้ ง อปจิ เออก็ หิ ก,็ จรงิ อยู่ เพราะวา่ อถวา อกี อยา่ งหนงึ่ ตุ สว่ นวา่ , ก็ นบิ าตสกั วา่ เปน็ เครอ่ื งทำบทใหเ้ ตม็ มี ๗ ตวั นุ หนอ โข แล สุ สิ วต หนอ เว เวย้ หเว เวย้ โว โวย้ นบิ าตมเี นอ้ื ความตา่ งๆ มี ๓๑ ตวั อฺ ทตถฺ ุ โดยแท ้ นนู แน่ อโถ อนงึ่ นานา ตา่ งๆ อทธฺ า แนแ่ ท้ ปจฉฺ า ภายหลงั อวสสฺ ํ แนแ่ ท้ ปฏ€ฺ าย ตง้ั กอ่ น อโห โอ อาวี แจง้ อารา ไกล อจุ จฺ ํ สงู นจี ํ ตำ่

วดั พระธรรมกาย 99 อติ ิ เพราะเหตนุ นั้ , ปภตู ิ จำเดมิ วา่ ดงั น,ี้ ปนุ อกี ดว้ ยประการน,้ี ชอื่ ปนุ ปปฺ นุ ํ บอ่ ยๆ กิ จฺ าปิ แมน้ อ้ ยหนงึ่ ภยิ โฺ ย ยง่ิ กวฺ จิ บา้ ง ภยิ โฺ ยโส โดยยงิ่ มจิ ฉฺ า ผดิ สทธฺ ึ พรอ้ ม, กบั มธุ า เปลา่ สณกิ ํ คอ่ ยๆ มสุ า เทจ็ สยํ เอง สกึ คราวเดยี ว สห กบั สตกขฺ ตตฺ ุํ รอ้ ยคราว สามํ เอง

100 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ ปจั จยั ในอพั ยยศพั ท์ (๙๓) ปัจจัยน้ันลงท้ายนามศัพท์ เป็น เคร่ืองหมายวิภัตติบ้าง ลงท้ายธาตุ เป็น เครอ่ื งหมายกริ ยิ าบา้ ง อยา่ งนี้ ปจั จยั ทล่ี งทา้ ยนามศพั ทม์ ี ๑๗ ตวั ดงั น ี้ โต ปัจจัย เป็นเคร่ืองหมายตติยาวิภัตติ แปลว่า ข้าง เป็นเคร่ืองหมายปัญจมีวิภัตติ แปลวา่ แต่ เปน็ ตน้ ดงั น้ี สพพฺ โต แต-่ ทงั้ ปวง อฺ โต แต-่ อน่ื อฺ ตรโต แต-่ อนั ใดอนั หนงึ่ อติ รโต แต-่ นอกน ้ี เอกโต ขา้ งเดยี ว อภุ โต ขา้ งทงั้ สอง ปรโต ขา้ งอนื่

วดั พระธรรมกาย 101 ตโต แต-่ นน้ั เอโต แต-่ นนั่ อโต แต-่ นนั่ อโิ ต แต-่ น้ ี อปรโต ขา้ งอน่ื อกี ปรุ โต ขา้ งหนา้ ปจฉฺ โต ขา้ งหลงั ทกขฺ ณิ โต ขา้ งขวา วามโต ขา้ งซา้ ย อตุ ตฺ รโต ขา้ งเหนอื อธรโต ขา้ งลา่ ง ยโต แต-่ ใด อมโุ ต แต-่ โนน้ กตรโต แต-่ อะไร กโุ ต แต-่ ไหน

102 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ ปจั จยั ทง้ั หลาย คอื ตรฺ ตถฺ ห ธ ธิ หึ หํ หิ จฺ นํ ว เปน็ เครอื่ งหมายสตั ตมวี ภิ ตั ตติ ามสตั ตมี ดงั น ี้ สพพฺ ตรฺ ใน-ทงั้ ปวง อตถฺ ใน-นี ้ สพพฺ ตถฺ ใน-ทงั้ ปวง เอกตรฺ ใน-เดยี ว สพพฺ ธิ ใน-ทง้ั ปวง เอกตถฺ ใน-เดยี ว อฺ ตรฺ ใน-อนื่ อภุ ยตรฺ ใน-สอง อฺ ตถฺ ใน-อนื่ อภยุ ตถฺ ใน สอง ยตรฺ ใน-ใด เอตถฺ ใน-น ้ี ยตถฺ ใน-ใด อธิ ใน-น้ี ยหึ ใน-ใด อหิ ใน-น้ี ยหํ ใน-ใด กตรฺ ใน-ไหน ตตรฺ ใน-นน้ั กตถฺ ใน-ไหน ตตฺ ถ ใน-นน้ั กหุ ึ ใน-ไหน ตหึ ใน-นน้ั กหุ ํ ในไหน ตหํ ใน-นน้ั กหุ ิ จฺ นํ ใน-ไหน อตรฺ ใน-น้ี กวฺ ใน-ไหน

วดั พระธรรมกาย 103 ปัจจัยท้ังหลาย คือ ทา ทานิ รหิ ธุนา ทาจนํ ชชฺ ชชฺ ุ เปน็ เครอื่ งหมายสตั ตมวี ภิ ตั ตลิ งในกาล ดงั น ี้ สพพฺ พา ในกาลทงั้ ปวง สทา ในกาลทกุ เมอื่ เอกทา ในกาลหนง่ึ , บางที ยทา ในกาลใด, เมอื่ ใด ตทา ในกาลนน้ั , เมอื่ นนั้ กทา ในกาลไร, เมอ่ื ไร กทาจิ ในกาลไหน, บางคราว อทิ านิ ในกาลน้ี เดยี๋ วน ้ี เอตรหิ ในกาลน,้ี เดยี๋ วน้ ี กรหจิ ในกาลไหนๆ, บางครง้ั อธนุ า ในกาลน,ี้ เมอ่ื ก ้ี กทุ าจนํ ในกาลไหน อชชฺ ในวนั น้ี

104 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ สชชฺ ุ ในวนั มอี ย,ู่ วนั น ้ี ปรชชฺ ุ ในวนั อนื่ อปรชชฺ ุ ในวนั อน่ื อกี ปจั จยั ทเ่ี ปน็ กริ ยิ ากติ ก์ ๕ ตวั ตเว ตุํ ตนู ตฺวา ตฺวาน กับท้ังปัจจัยที่อาเทสออกจาก ตฺวา เป็น อัพยยะ แจกด้วยวิภัตติไม่ได้ อุ. ดงั น้ ี กาตเว เพอื่ อนั ทำ กาตํุ ความทำ, เพอ่ื อนั ทำ กาตนู ทำแลว้ กตวฺ า ทำแลว้ กตวฺ าน ทำแลว้ จบอพั ยยศพั ทแ์ ตเ่ พยี งเทา่ น้ ี

วดั พระธรรมกาย 105 อาขยาต (๑๐๘) ศัพท์กล่าวกิริยา คือ ความทำ เป็นตน้ ว่า ยนื เดิน นั่ง นอน กิน ดืม่ ทำ พูด คิด ชื่อว่า อาขยาต ในอาขยาตน้ัน ท่านประกอบด้วย วิภัตติ กาล บท วจนะ บุรุษ ธาตุ วาจก ปัจจัย เพื่อเป็น เครอ่ื งหมายเนื้อความใหช้ ดั เจน วภิ ตั ต ิ (๑๐๙) วภิ ตั ตนิ นั้ ทา่ นจำแนกไวเ้ พอ่ื เปน็ เครอื่ งหมายใหร้ ู้ กาล บท วจนะ บรุ ษุ จดั เปน็ ๘ หมวด ในหมวดหนงึ่ ๆ มี ๑๒ วภิ ตั ติ อยา่ งน้ ี (วตั -ปญั -สตั -ป-ห-ิ อชั -ภะ-กา)

106 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ ๑. วตั ตมานาวภิ ตั ติ (แปลวา่ อย,ู่ ยอ่ ม, จะ) ปรสสฺ ปทํ อตตฺ โนปท ํ เอก. พห.ุ เอก. พห.ุ ป. ต.ิ อนตฺ .ิ เต. อนเฺ ต. ม. ส.ิ ถ. เส. วเฺ ห. อ.ุ ม.ิ ม. เอ. มเฺ ห. ๒. ปญั จมวี ภิ ตั ติ (แปลวา่ จง, เถดิ , ขอ...จง) ป. ต.ุ อนตฺ .ุ ต.ํ อนตฺ .ํ ม. ห.ิ ถ. สสฺ .ุ วโฺ ห. อ.ุ ม.ิ ม. เอ. อามหฺ เส. ๓. สตั ตมวี ภิ ตั ติ (แปลวา่ ควร, พงึ , พงึ ) ป. เอยยฺ . เอยยฺ .ํุ เอถ. เอร ํ ม. เอยยฺ าส.ิ เอยยฺ าถ. เอโถ. เอยยฺ วโฺ ห. อ.ุ เอยยฺ าม.ิ เอยยฺ าม. เอยยฺ .ํ เอยยฺ ามเฺ ห.

วดั พระธรรมกาย 107 ๔. ปโรกขาวภิ ตั ติ (แปลวา่ แลว้ ) ป. อ. อ.ุ ตถฺ . เร ม. เอ. ตถฺ . ตโฺ ถ. วโฺ ห. อ.ุ อ.ํ มหฺ . อ.ึ มเฺ ห. ๕. หยิ ตั ตนวี ภิ ตั ติ (แปลวา่ แลว้ ถา้ มี อ (อาคม) อยหู่ นา้ แปลวา่ ได.้ ..แลว้ ) ป. อา. อ.ู ตถฺ . ตถฺ .ุํ ม. โอ ตถฺ . เส. วหฺ ํ อ.ุ อํ มหฺ . อ.ึ มหฺ เส. ๖. อัชชัตตนีวิภัตติ (แปลว่า แล้ว ถ้ามี อ (อาคม) อยหู่ นา้ แปลวา่ ได.้ ..แลว้ ) ป. อ.ี อ.ุํ อา. อ.ู ม. โอ. ตถฺ . เส. วหฺ ํ อ.ุ อ.ึ มหฺ า. อ.ํ มเฺ ห. ๗. ภวสิ สนั ตวิ ภิ ตั ติ (แปลวา่ จกั ) ป. สสฺ ต.ิ สสฺ นตฺ ิ สสฺ เต. สสฺ นเฺ ต. มฺ สสฺ ส.ิ สสฺ ถ. สสฺ เส. สสฺ วเฺ ห. อ.ุ สสฺ าม.ิ สสฺ าม. สสฺ .ํ สสฺ ามเฺ ห.

108 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ ๘. กาลาตปิ ตั ตวั ภิ ตั ติ (แปลวา่ จกั ...แลว้ ถา้ มี อ (อาคม) อยหู่ นา้ แปลวา่ จกั ได.้ ..แลว้ ) ป. สสฺ า. สสฺ สํ .ุ สสฺ ถฺ สสฺ สึ .ุ ) มฺ สเฺ ส. สสฺ ถ. สสฺ เส. สสฺ วเฺ ห. อ.ุ สสฺ ํ สสฺ ามหฺ า. สสฺ ํ สสฺ ามหฺ เส กาล (๑๑๐) ในอาขยาตน้ัน แบ่งกาลที่เป็น ประธาน ได้ ๓ กาล คอื ï กาลทเี่ กดิ ขน้ึ จำเพาะขา้ งหนา้ เรยี กวา่ ปจั จบุ นั กาล ๑ ï กาลทลี่ ว่ งแลว้ เรยี กวา่ อดตี กาล ๑ ï กาลทย่ี งั ไมม่ าถงึ เรยี กวา่ อนาคตกาล ๑ กาลท้ัง ๓ นั้น แบ่งให้ละเอียดออกอีก ปจั จบุ นั กาล จดั เปน็ ๓ คอื ï ปจั จบุ นั แท้ ๑ ï ปจั จบุ นั ใกลอ้ ดตี ๑ ï ปจั จบุ นั ใกลอ้ นาคต ๑

วดั พระธรรมกาย 109 อดตี กาล จดั เปน็ ๓ เหมอื นกนั คอื ï ลว่ งแลว้ ไมม่ กี ำหนด ๑ ï ลว่ งแลว้ วานนี้ ๑ ï ลว่ งแลว้ วนั นี้ ๑ อนาคตกาล จดั เปน็ ๒ คอื ï อนาคตของปจั จบุ นั ๑ ï อนาคตของอดตี ๑ กาลท้ัง ๓ นี้ จะรู้ได้ต้องอาศัยวิภัตต ิ ทง้ั ๘ หมวด ทกี่ ลา่ วแลว้ ๑. วตั ตมานาวภิ ตั ติ บอกปจั จบุ นั กาล ปจั จบุ นั แท้ แปลวา่ อยู่ อ.ุ ภกิ ขฺ ุ ธมมฺ ํ เทเสติ ภกิ ษุ แสดงอยู่ ซงึ่ ธรรม ปจั จบุ นั ใกลอ้ ดตี แปลวา่ ยอ่ ม อ.ุ กโุ ต นุ ตวฺ ํ อาคจฉฺ สิ ทา่ น ยอ่ มมา แตท่ ไี่ หน หนอ

110 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ ปจั จบุ นั ใกลอ้ นาคต แปลวา่ จะ อ.ุ กึ กโรมิ (ขา้ ) จะทำ ซง่ึ อะไร ๒. ปญั จมวี ภิ ตั ติ บอกความบงั คบั ความหวงั ความออ้ นวอน บอกความบงั คับ แปลว่า จง อ.ุ เอวํ วเทห ิ (เจา้ ) จงวา่ อยา่ งน้ี บอกความหวงั แปลวา่ เถดิ อ.ุ สพเฺ พ สตตฺ า อเวรา โหนตฺ ุ สัตว์ ท. ท้ังปวง จงเป็นผู้มีเวร หามิได้เถิด บอกความออ้ นวอน แปลวา่ ขอ...จง อ.ุ ปพพฺ าเชถ มํ ภนเฺ ต ขา้ แตท่ า่ นผเู้ จรญิ ขอ (ทา่ น ท.) จงยงั ขา้ พเจา้ ใหบ้ วช

วดั พระธรรมกาย 111 ๓. สตั ตมวี ภิ ตั ติ บอกความยอมตาม ความกำหนด ความรำพงึ บอกความยอมตาม แปลวา่ ควร อ.ุ ภเชถ ปรุ สิ ตุ ตฺ เม (ชน) ควรคบ ซงึ่ บรุ ษุ สงู สดุ ท. บอกความกำหนด แปลวา่ พงึ อ.ุ ปญุ ฺ ญ-ฺ เจ ปรุ โิ ส กยริ า ถา้ วา่ บรุ ษุ พงึ ทำ ซง่ึ บญุ ไซร้ บอกความรำพงึ แปลวา่ พงึ อ.ุ ยนนฺ นู า-หํ ปพพฺ ชเฺ ชยยฺ ํ ไฉนหนอ เรา พงึ บวช ๔. ปโรกขาวภิ ตั ต ิ บอกอดตี กาลไมม่ กี ำหนด แปลวา่ แลว้ อ.ุ เตนา-ห ภควา ดว้ ยเหตนุ น้ั พระผพู้ ระภาคตรสั แลว้

112 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ เตนา-หุ โปราณา ดว้ ยเหตนุ น้ั อาจารยม์ ใี นปางกอ่ น ท. กลา่ วแลว้ ๕. หยิ ตั ตนวี ภิ ตั ต ิ บอกอดีตกาลต้ังแต่วานนี้ แปลว่า แล้ว ถา้ มี อ (อาคม) อยหู่ นา้ แปลวา่ ได.้ ..แลว้ อ.ุ ขโณ โว มา อปุ จจฺ คา ขณะ อยา่ ไดเ้ ขา้ ไปลว่ งแลว้ ซงึ่ ทา่ น ท. เอวํ อวจํ (ขา้ ) ไดก้ ลา่ วแลว้ อยา่ งน ้ี ๖. อชั ชตั ตนวี ภิ ตั ต ิ บอกอดีตกาลตั้งแต่วันนี้ แปลว่า แล้ว ถา้ มี อ (อาคม) อยหู่ นา้ แปลวา่ ได.้ ..แลว้ อ.ุ เถโร คามํ ปณิ ฑฺ าย ปาวสิ ิ พระเถระ เขา้ ไปแลว้ สบู่ า้ น เพอื่ กอ้ นขา้ ว

วดั พระธรรมกาย 113 เอวรปู ํ กมมฺ ํ อกาส ิํ (ขา้ ) ไดท้ ำแลว้ ซง่ึ กรรม มอี ยา่ งนเี้ ปน็ รปู ๗. ภวสิ สนั ตวิ ภิ ตั ต ิ บอกอนาคตกาลแหง่ ปจั จบุ นั แปลวา่ จกั อ.ุ ธมมฺ ํ สณุ สิ สฺ าม (ขา้ ท.) จกั ฟงั ซง่ึ ธรรม ๘. กาลาตปิ ตั ตวั ภิ ตั ติ บอกอนาคตกาลของอดตี แปลวา่ จกั ...แลว้ ถา้ มี อ (อาคม) อยหู่ นา้ แปลวา่ จกั ได.้ ..แลว้ อ.ุ โส เจ ยานํ ลภสิ สฺ า อคจฉฺ สิ สฺ า ถา้ วา่ เขา จกั ไดแ้ ลว้ ซงึ่ ยาน ไซร้ (เขา) จกั ไดไ้ ปแลว้

114 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ บท (๑๑๑) วภิ ตั ตนิ นั้ แบง่ เปน็ ๒ บท คอื ï ปรสั สบท บทเพอื่ ผอู้ น่ื ๑ ï อตั ตโนบท บทเพอ่ื ตน ๑ ปรสั สบท เปน็ เครอื่ งหมายใหร้ กู้ ริ ยิ าทเี่ ปน็ กตั ตวุ าจก เหตกุ ตั ตวุ าจก อตั ตโนบท เปน็ เครอื่ งหมายใหร้ กู้ ริ ยิ าทเ่ี ปน็ กมั มวาจก เหตกุ มั มวาจก และภาววาจก แต่จะนิยมลงเป็นแน่ทีเดียวก็ไม่ได้ บาง คราวปรสั สบทเปน็ กมั มวาจก และภาววาจกก็ มี เหมอื นคำบาลวี า่ สทโิ ส เม น วชิ ชฺ ต.ิ คนเชน่ กบั ดว้ ยเรา อนั ใครๆ ยอ่ มหาไมไ่ ด.้ น จ ลพภฺ ติ รเู ป. อนง่ึ อนั ใครๆ ยอ่ มไมไ่ ด้ ในรปู . เปน็ ตน้ บางคราวอตั ตโนบท เปน็ กตั ตวุ าจกกม็ ี เหมอื นคำ บาลวี า่

วดั พระธรรมกาย 115 ปยิ โต ชายโต โสโก ความโศก ยอ่ มเกดิ แตข่ องทรี่ กั . เปน็ ตน้ วจนะ (๑๑๒) วภิ ตั ตนิ นั้ จดั เปน็ วจนะ ๒ คอื ï เอกวจนะ ๑ ï พหวุ จนะ ๑ เหมือนวิภัตตินาม ถ้าศัพท์นามที่เป็น ประธานเป็นเอกวจนะ ต้องประกอบกิริยา ศัพท์เป็นเอกวจนะตาม ถ้านามศัพท์เป็นพหุ วจนะ ก็ต้องประกอบกิริยาศัพท์เป็นพหุวจนะ ตาม ใหม้ วี จนะเปน็ อยา่ งเดยี วกนั อยา่ งน ี้ โส คจฉฺ ติ เขาไปอยู่ เต คจฉฺ นตฺ ิ เขา ท. ไปอย่ ู ยกไว้แต่นามศัพท์ ที่เป็นเอกวจนะหลายๆ ศพั ท์ รวมกนั ดว้ ย “จ” ศพั ท์ ใชก้ ริ ยิ าเปน็ พหวุ จนะ

116 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ บรุ ษุ (๑๑๓) วภิ ตั ตนิ นั้ จดั เปน็ บรุ ษุ ๓ คอื ï ปฐมบรุ ษุ ๑ ï มธั ยมบรุ ษุ ๑ ï อตุ ตมบรุ ษุ ๑ เหมอื นปรุ สิ สพั พนาม ถา้ ปรุ สิ สพั พนามใด เป็นประธาน ต้องใช้กิริยาประกอบวิภัตติให้ ถกู ตอ้ งตามปรุ สิ สพั พนามนน้ั อยา่ งนี้ โส ยาติ เขา ไป ตวฺ ํ ยาสิ เจา้ ไป อหํ ยามิ ขา้ ไป ตวฺ ํ เอหิ เจา้ จงมา มยํ คจฉฺ าม พวกเรา ไป

วดั พระธรรมกาย 117 ธาตุ (๑๑๔) วภิ ตั ตทิ บ่ี อก กาล บท วจนะ บรุ ษุ เหลา่ น้ี สำหรบั ประกอบกบั ธาตุ ธาตคุ อื กริ ยิ าศพั ท์ ทเ่ี ปน็ มลู ราก ทา่ นจดั รวบรวมไวเ้ ปน็ ๘ หมวด ตามพวกทป่ี ระกอบดว้ ยปจั จยั เปน็ อนั เดยี วกนั (ภ-ู ร-ุ ท-ิ ส-ุ ก-ี ค-ต-จ)ุ ๑. หมวด ภู ธาตุ (ลง อ, เอ ปจั จยั ) ภู ธาตุ เปน็ ไปในความม,ี ความเปน็ (ภ+ู อ=ภว+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ภวติ ยอ่ มม,ี ยอ่ มเปน็ *หุ ธาตุ เปน็ ไปในความม,ี ความเปน็ (ห+ุ อ=โห+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ โหต ิ ยอ่ มม,ี ยอ่ มเปน็ *สี ธาตุ เปน็ ไปในความนอน (ส+ี อ=เส=สย+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ เสติ สยติ ยอ่ มนอน * อกมั มธาตุ ธาตไุ มเ่ รยี กหากรรม

118 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ มรฺ ธาตุ เปน็ ไปในความตาย (มร+ฺ อ+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ มรต ิ ยอ่ มตาย ปจฺ ธาตุ เปน็ ไปในความหงุ , ความตม้ (ปจ+ฺ อ+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ปจต ิ ยอ่ มหงุ , ยอ่ มตม้ อกิ ขฺ ฺ ธาต ุ เปน็ ไปในความเหน็ (อกิ ขฺ +ฺ อ+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ อกิ ขฺ ต ิ ยอ่ มเหน็ ลภฺ ธาตุ เปน็ ไปในความได้ (ลภ+ฺ อ+ต+ิ ) สำเรจ็ รปู เปน็ ลภต ิ ยอ่ มได้ คมฺ ธาตุ เปน็ ไปในความไป (คม+ฺ อ=คจฉฺ +ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ คจฉฺ ติ ยอ่ มไป

วดั พระธรรมกาย 119 ๒. หมวด รธุ ฺ ธาตุ (ลง อ, เอ ปจั จยั ) รธุ ฺ ธาตุ เปน็ ไปในความกน้ั ,ความปดิ (รธุํ +ฺ อ,เอ+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ รนุ ธฺ ติ รนุ เฺ ธติ ยอ่ มปดิ มจุ ฺ ธาตุ เปน็ ไปในความปลอ่ ย (มจํุ +ฺ อ+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ มญุ จฺ ติ ยอ่ มปลอ่ ย ภชุ ฺ ธาตุ เปน็ ไปในความกนิ (ภชุํ +ฺ อ+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ภญุ ชฺ ติ ยอ่ มกนิ ภทิ ฺ ธาตุ เปน็ ไปในความตอ่ ย (ภทึ +ฺ อ+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ภนิ ทฺ ต ิ ยอ่ มตอ่ ย ลปิ ฺ ธาตุ เปน็ ไปในความฉาบ (ลปึ +ฺ อ+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ลมิ ปฺ ต ิ ยอ่ มฉาบ (ลง อ. เอ ปจั จยั +นคิ คหติ อาคมหนา้ พยญั ชนะทส่ี ดุ ธาต)ุ

120 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ ๓. หมวด ทวิ ฺ ธาตุ (ลง ย ปจั จยั ) *ทวิ ฺ ธาตุ เปน็ ไปในความเลน่ (ทวิ +ฺ ย+)=พพฺ +ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ทพิ พฺ ติ ยอ่ มเลน่ สวิ ฺ ธาตุ เปน็ ไปในความเยบ็ (สวิ +ฺ ย=พพฺ +ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ สพิ พฺ ติ ยอ่ มเยบ็ พธุ ฺ ธาตุ เปน็ ไปในความตรสั รู ้ (พธุ +ฺ ย=ชฌฺ +ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ พชุ ฌฺ ติ ยอ่ มตรสั ร้ ู *ขี ธาตุ เปน็ ไปในความสนิ้ (ข+ี ย+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ขยี ติ ยอ่ มสน้ิ *มหุ ฺ ธาตุ เปน็ ไปในความหลง (มหุ +ฺ ย=ยหฺ +ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ มยุ หฺ ติ ยอ่ มหลง

วดั พระธรรมกาย 121 มสุ ธาตุ เปน็ ไปในความลมื (มสุ +ฺ ย=สสฺ +ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ มสุ สฺ ติ ยอ่ มลมื รชฺ ธาตุ เปน็ ไปในความยอ้ ม (รช+ฺ ย=ชชฺ +ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ รชชฺ ติ ยอ่ มยอ้ ม *มจุ ฺ ธาตุ เปน็ ไปในความหลดุ , ความพน้ (มจุ +ฺ ย=จจฺ +ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ มจุ จฺ ติ ยอ่ มหลดุ , ยอ่ มพน้ *ภทิ ฺ ธาตุ เปน็ ไปในความแตก (ภทิ +ฺ ย=ชชฺ +ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ภชิ ชฺ ติ ยอ่ มแตก ๔. หมวด สุ ธาตุ (ลง ณ,ุ ณา ปจั จยั ) สุ ธาตุ เปน็ ไปในความฟงั (ส+ุ ณา+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ สณุ าติ ยอ่ มฟงั

122 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ วุ ธาตุ เปน็ ไปในความรอ้ ย (ว+ุ ณา+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ วณุ าติ ยอ่ มรอ้ ย สิ ธาตุ เปน็ ไปในความผกู (ส+ิ ณ=ุ โณ+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ สโิ ณติ ยอ่ มผกู ๕. หมวด กี ธาตุ (ลง นา ปจั จยั ) กี ธาตุ เปน็ ไปในความซอื้ (ก+ี นา+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ กนี าติ ยอมซอื้ ชิ ธาตุ เปน็ ไปในความชำนะ (ช+ิ นา+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ชนิ าติ ยอ่ มชำนะ ธุ ธาตุ เปน็ ในความกำจดั (ธ+ุ นา+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ธนุ าติ ยอ่ มกำจดั

วดั พระธรรมกาย 123 จิ ธาตุ เปน็ ไปในความกอ่ , ความสง่ั สม (จ+ิ นา+ต)ฺิ สำเรจ็ รปู เปน็ จนิ าติ ยอ่ มกอ่ , ยอ่ มสง่ั สม ลุ ธาตุ เปน็ ไปในความเกยี่ ว, ความตดั (ล+ุ นา+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ลนุ าติ ยอ่ มเกยี่ ว, ยอ่ มตดั า ธาตุ เปน็ ไปในความรู้ (า=ชา+นา+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ชานาติ ยอ่ มร ู้ ผุ ธาตุ เปน็ ไปในความฝดั , ความโปรย (ผ+ุ นา+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ผนุ าต ิ ยอ่ มฝดั , ยอ่ มโปรย ๖. หมวด คหฺ ธาตุ (ลง ณหฺ า ปจั จยั ) คหฺ ธาตุ เปน็ ไปในความถอื เอา (คห+ฺ ณหฺ า+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ คณหฺ าติ ยอ่ มถอื เอา

124 สตู รสำเรจ็ บาลไี วยากรณ์ ๗. หมวด ตนฺ ธาตุ (ลง โอ ปจั จยั ) ตนฺ ธาตุ เปน็ ไปในความแผไ่ ป (ตน+ฺ โอ+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ตโนติ ยอ่ มแผไ่ ป กรฺ ธาตุ เปน็ ไปในความทำ (กร+ฺ โอ+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ กโรติ ยอ่ มทำ *สกกฺ ฺ ธาต ุ เปน็ ไปในความอาจ (สกกฺ +โอ+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ สกโฺ กติ ยอ่ มอาจ *ชาครฺ ธาตุ เปน็ ไปในความตน่ื (ชาคร+ฺ โอ+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ชาคโรติ ยอ่ มตนื่ ๘. หมวด จรุ ฺ ธาตุ (ลง เณ, ณยฺ ปจั จยั ) จรุ ฺ ธาตุ เปน็ ไปในความลกั (จรุ +ฺ เณ, ณย+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ โจเรติ โจรยติ ยอ่ มลกั

วดั พระธรรมกาย 125 ตกกฺ ฺ ธาต ุ เปน็ ไปในความตรกึ (ตกกฺ +ฺ เณ, ณย+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ตกเฺ กติ ตกกฺ ยติ ยอ่ มตรกึ ลกขฺ ฺ ธาตุ เปน็ ไปในความกำหนด (ลกขฺ +เณ, ณย+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ ลกเฺ ขติ ลกขฺ ยติ ยอ่ มกำหนด *มนตฺ ฺ ธาต ุ เปน็ ไปในความปรกึ ษา (มนตฺ +เณ, ณย+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ มนเฺ ตติ มนตฺ ยติ ยอ่ มปรกึ ษา จนิ ตฺ ฺ ธาต ุ เปน็ ไปในความคดิ (จนิ ตฺ +เณ, ณย+ต)ิ สำเรจ็ รปู เปน็ จนิ เฺ ตติ จนิ ตฺ ยติ ยอ่ มคดิ สกมั มธาต-ุ อกมั มธาตุ ในธาตทุ ง้ั ๘ หมวดน้ี ธาตบุ างเหลา่ เปน็ ธาตมุ กี รรม ธาตบุ างเหลา่ เปน็ ธาตไุ มม่ กี รรม