Eğitim Bilimleri Çıkmış Sorular (2)

Kişilik Gelişimi 15. Bağlanma, insanların kendileri için önemli 16. Marcia’nın kimlik statülerinden biri olan gördükleri başkalarına karşı geliştirdikleri dağınık (kargaşalı) kimlik statüsünde, birey güçlü duygusal bağlar olarak tanımlana- kimlik arayışı içinde değildir, yaşamının te- bilir. Bowlby yaptığı çalışmalarda güvenli, mel alanlarına ilişkin kararlar vermemişlerdir. kaygılı/kararsız ve kaçma olmak üzere üç Yani halihazırda bir arayıştan ve kimlikte temel bağlanma stili ortaya koymuşlardır. karar kılmaktan söz edilemez. Soruda Fat- Bartholomew ve Horowitz ise Bowlby’nin ma’nın siyasi, dini ya da meslekle ilişkili bağlanma kuramına dayanarak, benliğe ve olarak bir arayış içinde olmadığı ve bir çö- başkalarına ait zihinsel modellerin olumlu züme de ulaşmadığından bahsedildiği için ve olumsuz olma durumlarının çaprazlan- Fatma’nın dağınık kimlik statüsüne sahip masından oluşan, dörtlü yetişkin bağlanma olduğu ortadır. stilini geliştirmişlerdir. Bu kurama göre, gü- venli, saplantılı, kayıtsız ve korkulu olmak Cevap E üzere dört bağlanma stili bulunmaktadır. BENLİK MODELİ Olumlu Olumsuz 17. Arda’nın ilkokul öğretmeninin tutumundan bahsettiği bu soru Erikson’un psikososyal Olumlu 1. Güvenli 2. Saplantılı gelişim kuramının “çalışkanlığa karşı aşa- BAŞKALARI 4. Kayıtsız 3. Korkulu ğılık duygusu” dönemi ile açıklanır. Bu dö- nemde özellikle okulda yeteneklerini sergi- MODELİ leme olanağı verilen, başarılı olma fırsatları Olumsuz sunulan çocuklar kendi özelliklerine ilişkin bir güven geliştirerek “çalışkan olma” duy- Güvenli bağlanma stili, bireyin kendisine ve gusunu yaşarken; okulun çocuğa yukarıda başkalarına ilişkin algılarının olumlu olduğu bahsedilen fırsatları sunamaması çocuğun stildir. Kişinin kendisi hakkındaki değersizlik kendisini yetersiz algılamasına ve “aşağılık duygularına, başkalarına ilişkin olumlu de- duygusu” geliştirmesine neden olacaktır. Bu ğerlendirmelerinin eşlik ettiği stil, saplantılı bağlamda öğretmeninin “Yaptığın resimler stildir. Kendisine ilişkin algının olumlu ancak bir işe yaramıyor, ileride sakın resimle ilgili başkalarına ilişkin algının olumsuz olduğu bir bölüm seçme” sözlerine karşılık Arda’nın bağlanma örüntüsü, kayıtsız stildir. Her iki dünya çapında bir ressam olmaya yönelik algınında olumsuz olduğu bağlanma örün- çabaları aşağılık duygusundan (yetersizlik) tüsü ise, korkulu stildir. kurtulmaya çalıştığını gösterir niteliktedir. Buna göre gerçekte kendine güvenmeyen, Cevap E duygusal ama göstermeyi sevmeyen, sıkıl- gan, isteksiz ve duyarsız biri olan Fatma’nın 18. Ödünleme (telafi) savunma mekanizması (benlik modeli olumsuz) bir kişiye ya da gru- bireyin kendini zayıf gördüğü bir alandaki ba bağlanmaktan çekinmesi (başkaları mo- eksikliğini başka bir alandaki başarısıyla deli olumsuz) korkulu bağlanma stiline sahip telafi etmeye çalışmasıdır. Bununla birlikte olduğunu gösterir. bu soruda ödünleme savunma mekanizma- sı olumsuz durumun kişinin daha çok çaba Cevap C gösterip durumu olumlu çevirmeye çalışma- sını sağlaması olarak ele alınmıştır. Cevap B KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 45

Kişilik Gelişimi 23. Çocuk taburenin üstüne çıkarak iş yapmak istemektedir. Fiziksel bir hareketi tek başı- 19. Aşırı kuralcı olmak, titiz olmak, otoriter ol- na yapmaya çalışmak özerklik duygusunun mak, disiplinli olmak Freud’a göre, anal dö- yansımasıdır ve bu yönde davranabilmek neme saplantı şeklinde açıklanır. özerklik duygusunu geliştirir. Cevap E Girişimcilik; soru sormak, oyun oynamak 20. Soru kökünde Savaşın, henüz bir dünya gibi etkinlikleri içerir. Soruda tabureye çık- görüşüne ve geleceğe ilişkin bir plana sa- mak, yumurta kırmak gibi fiziksel hareketler hip olmadığı, bunun için de bir şey yapma- üzerinde durulmuştur. Bundan dolayı soru- ya çalışmadığı vurgulanmaktadır. Bir şeyler nun cevabı girişimcilik olamaz, cevap özerk- yapmaya çalışmaması, dağınık kimlikte ol- liktir. duğunu göstermektedir. Eğer soru kökünde başkasının söylediğini düşünmeden kabul Cevap D etseydi ipotekli kimlik olurdu. Cevap E 21. Soruda, “Birgül’ün annesi, Birgül’ün yapa- 24. Ego, kişiliğin akılsal gerçeklik ilkesine göre cağı pek çok işi ona zarar gelir kaygısıyla çalışan ama ahlaksız olan yönüdür. Ego ger- kendisi yapmaktadır” denmektedir. Bu du- çek durumu değerlendirir ancak süper ego- rumun öncelikle, hangi kişilik özelliğini ka- nun baskısı ile ahlaklı olmaya çalışır. Kişiliği zanmasını engelleyeceği sorulmuştur. Erik- ahlaklı yapan süper egodur. son’a göre fiziksel davranışları engellemek öncelikle özerklik duygusunun kazanılması- Ego ve süper ego id’den bağımsızlaşarak nı engeller. oluşur. B seçeneği tamamen doğrudur. Cevap C Ego, id ve süper egoyu dikkate alır ve den- geleyerek davranışlarımızın nasıl olacağına karar verir, dolayısıyla C seçeneği doğrudur. Süper ego anne baba ve çevreden edinilir, dolayısı ile E seçeneği doğrudur. A seçeneği problemli bir seçenektir. “Be- 22. Soru kökünde 70 yaşındaki bir kişinin sinir- beklik ve çocuklukta, kişilik yapısının tama- li, hırçın, mutsuz ve çevreyle kavgalı olması mını id oluşturur.” ifadesi tam olarak doğru vurgulanmıştır. Soruda mevcut durum sorul- değildir. Ego 8. Ay civarında gelişir, süpere- maktadır. Bu ifadeler Erikson’a göre umut- go da 3-6 yaşlar arasında oluşur. Dolayısıyla suzluğu yansıtmaktadır. bu seçenekte yanlıştır. Bu yüzden sorunun iki tane doğru cevabı vardır. Cevap B ÖSYM tarafından İPTAL EDİLMİŞTİR. 46 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

Kişilik Gelişimi 25. Çocukları ile ilgilenmek, onların gelişimleri- öncesi dönem çocuğu için doğal bir süreç- ne katkı sağlamak ve onları yetiştirmek üret- tir. Ancak okul çocuğunda ben merkezcili- kenlik duygusuna yol açar ve bu duyguyu ğin devam etmesi için anne babanın aşırı destekler. Üretkenlik duygusu içinde olanlar izin verici tutumlarının olması gerekir. Ancak kendileri dışındaki insanlar (çocukları diğer tabii ki buradaki ben merkezcilik işlem ön- insanlar vb) ile ilgili olurlar, durgunluk duy- cesi benmerkezciliğin bilişsel yetersizliği ile gusunda olanlar kendileri ile aşırı ilgili olurlar. ilişkili değildir. Bu karıştırılmamalıdır. soruda Yakınlık, eş ve sevgili ilişkisi ve anne baba- anne baba izin verici olmadığı için benmer- nın çocuğu ile kurduğu ilişkide karşımıza kezcilik/bencillk cevap olamaz. B seçeneği çıkar. Ancak yakınlıkta önemli olan, kişinin yanlıştır. kendini yalnız hissetmemesi ve duygularını Merhametsizlik aşırı ceza gören bireylerde paylaşabilmesidir. Soruda ise yetişmelerine görülür. Anne babanın böyle tutumu olmadı- katkı sağlamak vardır ki bu yakınlık değil, ğı için D seçeneği hatalıdır. Kimlik karmaşa- üretkenlik duygusudur. sı ergenlik döneminde yaşanır. Esin beşinci Benlik bütünlüğü tüm yaşamından memnun sınıf öğrencisi olduğu için kimlik karmaşası olup olmama ile ilişkilidir, soruda böyle bir yaşamayacağından E seçeneği de hatalıdır. durum söz konusu değildir. Cevap C Cevap D 26. İlkokul 3. sınıf öğrencisi bir birey yaklaşık 28. Bireyin hiç bir sorgulama ya da araştırma 9-10 yaşında olacaktır. Erikson’un psiko- yapmaksızın yakın çevresindeki otorite fi- sosyal gelişim dönemine göre 6-11 yaşları gürlerinin kendisi için önerdiği veya planla- arası “başarı/yeterlilik/çalışkanlığa karşı dığı seçimleri/beklentileri karşılayan bağlan- aşağılık duygusu/yetersizlik” dönemidir. malar yaşaması, böylece kriz yaşamadan Bu yaşlar arasındaki çocukların istendik bir kimliğe kavuşması ipotekli kimlik statü- davranışlarına pekiştireçler vermek onların süne sahip olduğunu göstermektedir. Soru- yeterlilik/başarı/çalışkanlık özelliklerini bes- da Adil’in hiç sorgulama yapmadan ailesinin leyecektir. istediği mühendislik programını yükseköğ- retim tercih listesine yazması anlatılmıştır. Cevap D Adil’in bu davranışı ipotekli kimlikte olduğu- nu anlatmaktadır. 27. Soruda yer alan anne babanın tercih ettiği Cevap D anne baba tutumu “mükemmelliyetçi” anne baba tutumudur. Bu türden tutumlara sahip 29. Bedenselleştirme/organlaştırma/somati- anne babalar çocuklarının başarılarıyla tat- zasyon; bireyin yaşadığı kaygıların sağlıklı min edemediği anne babalardır. Her zaman boşaltılamaması durumunda, vücudun çe- daha iyi ve daha yüksek bir düzey beklenti- şitli yerlerinde fiziksel bir nedeni olmayan leri vardır. Bu yüksek beklentiler çocuklarda yakınmalarla kaygının yarattığı gerginliği bo- başarızlık kaygısına neden olur. Doğru ce- şaltmasıdır. Okulda yaşadığı olumsuz dene- vap C seçeneğidir. yimden sonra Cansu’nun “fizyolojik açıdan bir sorunu olmadığı” halde mide krampları Başarısız olursa anne babanın onayını ala- yaşaması bedenselleştirme mekanizmasını mayacak olması çocukların gerginlik yaşa- kullandığını gösterir. masıyla sonlanır. Bu türden bir tutum ço- cuğun kendine güvenini desteklemez, bu Cevap B nedenle A seçeneği yanlıştır. Benmerkezcilik gelişimsel süreçlerde islem KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 47

Kişilik Gelişimi 33. İki buçuk yaşındaki bir çocuk Erikson’un psiko-sosyal kişilik kuramına göre özerkli- 30. Erikson’un psikososyal gelişim kuramın- ğe karşı kuşku ve utanç dönemindedir. Bu da gelişim dönemleri tamamlanırken “yaş” dönemde eylemlerine izin verilen birey ba- önemli bir kriter olarak dikkate alınmalıdır. ğımsız davranma gücü yani özerklik kaza- Kırklı yaşlardaki bir birey “üretkenliğe karşı nırken, aşırı ilgili ve koruyucu anne babalar durgunluk” evresinde olacaktır, çünkü bu tarafından kısıtlanan çocuklarda kuşku ve evre 30-60 yaşları arasındadır. Ayrıca Ayça utanç gelişir. Temel güven duygusu 0-1,5 Hanım’ın hem kendisi hem de toplum için yaşları arasında, suçluluk duygusu 3-6 yaş- yaptığı eylemler “üretme” çabasını açıkça ları, aşağılık duygusu 7-11 yaşları arasındaki ortaya koymaktadır. olumsuz deneyimlerle oluşurken kimlik kar- maşası ise ergenlik döneminde oluşur. Cevap A Cevap A 31. Selen, kendi davranışlarının kontrolünü elin- de tutamamakta, yaşadığı olumsuz durum- lara düşmekten kendisini kurtaramamakta ve başarısızlığının nedeni olarak öğretmenin kendisini sevmediği ve kendisine “taktığı” savunusuna gitmekte yani başka bir deyişle dışsal yüklemeler yapmaktadır. Kendi dav- ranışlarını yönetememek, sorunlar karşısın- da dışsal yüklemeler yapmak “dış denetim- lilik” özelliğidir. Cevap C 32. Hümanist kurama göre bireyin kendisi ile 34. Psikoseksüel kişilik kuramına göre birey ilgili yargıları onun benliğini oluşturur. İdeal cinsiyetine ilişkin farkındalığı fallik dönemde benlik ise bireyin olmak istediği yeri, ka- kazanır. Bu dönemde karşı cinse düşkün- vuşmak istediği benliği anlatır. Ali’nin gös- lük ortaya çıkar ve kendi cinsiyetine ilişkin termeye çalıştığı özellikleri ile gerçekte var davranışları kazanmaya başlar. Ancak latent olan niteliklerinin örtüşmemesi onun gerçek dönemde hemcinsinden olan ebeveyniyle benliği ile ideal benliğinin tutarsızlığını gös- yaşadığı çatışmalar çözülür ve hemcinsiyle terir. Moratoryum, bireyin kimlik kazanma özdeşleşmeye başlar. Toplumsal cinsiyet sürecini ertelemesidir. Mizaç kimliğin ço- rollerinin edinilmeye başlandığı dönem fal- ğunlukla doğuştan getirilen, belli davranış lik dönemdir ama bu özelliklerin “daha fazla türlerine karşı eğilimleri içeren ve çoğunlukla geliştirildiği” dönem latent dönemdir. “Kız heyecansal olan nitelikleridir. Başarısız kim- anadan öğrenir sofra düzmeyi, erkek ba- lik, bireyin ben kimim, ne olacağım ve neye badan öğrenir sohbet gezmeyi” deyişi bu yöneleceğim sorularını yanıtlayıp bir kimlik dönemde edinilen toplumsal cinsiyet rolle- edinememesi olarak açıklanabilir. Ters kim- rini açıklar. Oral ve anal dönemde toplam- lik ise ergenin kimlik edinme sürecinde al- sal cinsiyet rollerine ilişkin kazanım yoktur. dığı olumsuz tepkiler nedeniyle anne baba Ergenlik döneminde ise edindiği toplumsal ya da yakın çevrenin onaylamayacağı kişilik cinsiyet rolleri ile cinsel bilgileri kullanma özelliklerini edinmesidir. eğilimi ortaya çıkar. Cevap D Cevap E 48 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

HÜMANİSTİK YAKLAŞIM 1. Oya Hanım tiyatroyu çok sever ve fırsat 1. Oya Hanım, tiyatroyu çok seven bir kişi olup, bulduğunda sık sık tiyatroya gider. Son son zamanlarda işlerinin yoğunluğundan ti- zamanlarda işlerinin yoğunluğundan yeni yatroya gidememektedir. Bunun eksikliğini bir oyuna gidememiştir. Bu yüzden, uzun hisseden Oya Hanım, tiyatroya gitmek için zamandır tiyatroya gidememenin eksikli- fırsat kollamaktadır. Bu ifadeler dikkatlice ğini hissetmekte ve tiyatroya gitmenin bir incelendiğinde sanatsal bir etkinliğe duyu- fırsatını kollamaktadır. lan ilgiden, bu etkinlikle ilgilenememenin oluşturduğu eksiklikten söz edilmektedir. Ti- Oya Hanım’ın tiyatroya gitme ihtiyacı, yatro, sinema, resim vb. sanatsal aktiviteler; hangi türden bir ihtiyaçtır? bir gruba ait olmak, saygı görmek, kendini güvende hissetmek gibi ihtiyaçlarla doğ- A) Rahatlama rudan ilişkilendirilemez. Bu aktiviteleri ilgi duyduğu için yapan bir kişi, estetik ihtiyacını B) Bilme, tanıma karşılamaya çalışmaktadır. Çünkü estetik ih- tiyacı, yapılan işe güzellik katmak, sanatsal C) Yakınlık aktivitelerle ilgilenmek gibi durumları içerir. D) Estetik Cevap D E) Saygınlık 2. Yapılan bir araştırmada; bakımevine 2. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi içerisin- getirilen terk edilmiş, yeni doğmuş be- de yer alan ilk dört ihtiyaç, temel ihtiyaçlar beklerin bakıcılar tarafından beslenme, olarak bilinmektedir. Bu ihtiyaçlar, yaşamsal temizlik gibi günlük bakımlarının yapıl- önem taşıyan, bireyin yaşamını devam et- masına rağmen bazılarının yaşamadığı tirebilmesi için gerekli ihtiyaçlardır. İlk dört görülmüştür. ihtiyaç; fizyolojik ihtiyaçlar, güvenlik, sevgi ve saygı ihtiyacıdır. Bu bilgiler doğrultusun- İhtiyaç kuramına göre, gerekli bakım- da soru incelendiğinde; bebeklerin fizyolojik ları yapıldığı hâlde bebeklerin yaşam- ihtiyaçları karşılanmasına ve gündelik ba- larını yitirmelerinin en önemli nedeni kımları yapılmasına karşın, yaşamlarını de- aşağıdakilerden hangisidir? vam ettiremediğinden söz edilmiştir. Çünkü bebeklerin ilgi görme ve sevgi ihtiyacı karşı- A) Sevgi, ilgi görme ihtiyacı da hayatta lanamamaktadır. Bu ihtiyaç karşılanamadığı kalma ihtiyaçlarındandır. sürece, bu ihtiyacın altındaki ihtiyaçların karşılanmış olması yaşamın devamı açısın- B) Bakımevleri, bebeklerin gelişim özel- dan yetmemektedir. Sevgi ihtiyacı da diğer liklerine göre düzenlenmemiştir. ihtiyaçlar gibi temel bir ihtiyaçtır. C) Bakımevleri, ait olma ihtiyacını karşı- Cevap A lamada yetersizdir. D) Bebekler, kendilerini güvende hisset- memektedir. E) Bakımevleri, asgari koruma standart- larına göre düzenlenmiştir. KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 49

AHLAK GELİŞİMİ 1. Bir hasta bakıcı, hastalara bir yandan 3. Suç ve Ceza romanının kısa özeti: “Sıranızı bekleyin içeride hasta var!” deyip bekleyenleri doktorla görüştürme- Maddi nedenlerle üniversite eğitimini mekte, diğer yandan da, fark ettirmeden yarıda bırakan Raskolnikov iş bulamaz tanıdıklarını öncelikle muayene ettirmeye ve birçok kimseye borçlanır. Vaktinin ço- çalışmaktadır. ğunu hayal kurarak geçiren Raskolnikov kendisinin de borçlu olduğu tefeci Iva- Bu hasta bakıcının tanıdıklarına ayrı- novna’yı öldürmeyi aklından geçirir. Biri- calık göstermesi, Kohlberg’in ahlaki ni öldürmeyi düşündüğü için kendinden gelişim evrelerinden hangisinde oldu- nefret eden Raskolnikov, insanların düş- ğunu gösterir? künlüğünü kullanıp servet edinen, kendi kardeşi Lizaveta’yı bile kullanmaktan A) İtaat ve ceza eğilimi çekinmeyen ihtiyar bir kadını öldürme- B) Saf çıkarcı eğilim nin, binlerce kişiyi mutlu edecek yüce bir C) İyi çocuk eğilimi görev olduğunu düşünerek yaşadığı ça- D) Toplumsal anlaşma tışmadan kurtulur. Lizaveta’nın dışarıda E) Evrensel ahlak ilkeleri olduğunu öğrendiği bir akşam tefecinin evine giden Raskolnikov, önce yaşlı ka- 2. Burak arkadaşlarının oyunlarını bozan, dını daha sonra, o sırada eve gelip olan- aşırı hareketli bir öğrencidir. Bu konuda ları gören Lizaveta’yı feci şekilde öldürür. diğer öğretmenlerden de sık sık şikâ- Yaşadığı vicdan azabı yüzünden suçunu yet duyan okul rehber öğretmeni Ayşe daha sonra polise itiraf etse de bu durum Hanım, Burak’la bir sözleşme yapmaya Raskolnikov’un zulme uğrayanları kurtar- karar verir. Aralarında yaptıkları sözleş- mak için tefeciyi öldürdüğü gerekçesine meye göre, Burak arkadaşlarıyla kavga ters düşer. etmeyecek ve onları şikâyet etmeyecek- tir. Sözleşme yapıldıktan bir hafta sonra Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramına okuldan eve döndüğünde, ailesi Burak’ın göre, Raskolnikov’un içinde bulundu- bir dişinin kırıldığını fark eder. Ailesi ısrar ğu evre ve bu evrede bulunma nedeni etmesine karşın Burak, dişini kendisine aşağıdakilerin hangisinde doğru eş- saldıran bir öğrencinin kırdığını söyle- leştirilmiştir? mez. –––E–v–re––– –––––––––N–e–d–e–n–––––––– Burak’ın rehber öğretmenle yaptığı sözleşmeye uyduğu için dişini kıran A) İtaat – Lizaveta’ya yaptıkların- öğrencinin adını gizlemesi, Kohl- ceza dan ötürü, Ivanovna’yı berg’in ahlaki gelişim evrelerinden cezalandırdığından hangisinde olduğunu gösterir? B) Saf Borçlarından kurtulmak A) İtaat ve ceza eğilimi çıkarcı için Ivanovna’yı öldürdü- B) Saf çıkarcı eğilim ğünden C) İyi çocuk eğilimi D) Kanun ve düzen eğilimi C) Kişiler Başkalarının yaşadığı E) Sosyal sözleşme eğilimi arası sıkıntıları gidermek için eğilim cinayet işlediğinden D) Kanun – İşlediği suçu daha sonra düzen polise itiraf ettiğinden E) Evrensel Cinayetlerden sonra ahlak vicdan azabı duydu- ğundan 50 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

4. Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramına Ahlak Gelişimi göre, aşağıdakilerden hangisi gelenek öncesi ahlak anlayışını kesin yansıtır? 6. Arkadaşına gitmek isteyen Seher, izin vermediği için annesine çok kızmış ve A) Eğer camı kırdığımı itiraf etmeseydim onunla tartışmıştır. Bu olaya şahit olan tüm sınıf ceza alacaktı. babaannesi Seher’e “hanım kız” olması, öfkesini kontrol etmesi ve annesine say- B) Kopya çekmedim çünkü yakalanır- gılı olması gerektiğini söyler. sam okuldan atılırım. Bu olayda, babaannenin tavsiyesinde C) Hiçbir suç cezasız kalmamalıdır. hangi ahlaki gelişim özelliği vurgulan- maktadır? D) Elimden geleni yapmasaydım kendi- mi suçlu hissederdim. A) Kanun ve düzene uyma B) İyi çocuk olma E) Adaletli olmak merhametli olmaktan C) Sosyal sözleşme önemlidir. D) Evrensel ahlak E) Toplum kurallarına uyma 7. Kaan, annesine yalan söyleyerek arka- daşlarıyla bahçede oynamaya gider. An- cak koşarken düşer ve ayağı yaralanır. Kaan, “Anneme yalan söylediğim için ba- şıma böyle bir şey geldi.” diye düşünür. 5. Otobüs durağında bekleyen yaşlı bir Buna göre Kaan, Piaget’nin ahlak ge- kadın, sigara içen bir gencin sigara du- lişim kuramında hangi evrede yer al- manından rahatsız olur. Yaşlı kadın gen- maktadır? ce, astım hastası olduğu için sigaradan uzak durması gerektiğini açıklar. Genç, A) Ahlak öncesi B) Dışa bağımlı “Üzgünüm, açık alandayız, burada sigara içmek yasak değil.” der. Yaşlı kadın “Bi- C) Özerk D) Gelenek öncesi raz ötede sigaranı içemez misin?” diye sorar. Genç, “Teyzeciğim, buna da itirazı- E) Geleneksel nız olmaz herhâlde.” diyerek birkaç adım uzaklaşır ve dumanı yaşlı kadını hâlâ ra- 8. Beş yaşındaki Emre, evde annesinin uya- hatsız etmesine karşın sigarasını içmeye rılarını dinlememektedir. Ancak öğretme- devam eder. ninin sınıfta “Sizin evde ne yaptığınızdan da haberim oluyor.” demesi üzerine Emre Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramına evdeki kurallara daha fazla uymaya baş- göre, gencin içinde bulunduğu ahlaki lamıştır. evre aşağıdakilerden hangisi olabilir? Buna göre Emre, Kohlberg’in ahlak A) İtaat ve ceza gelişimi kuramında hangi evrede yer almaktadır? B) Saf çıkarcı A) Toplumsal sözleşme C) Kişiler arası beklentiler B) Karşılıklı çıkar D) Kanun ve düzen C) Ceza ve itaat E) Sosyal sözleşme D) İyi çocuk E) Kanun ve düzen KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 51

Ahlak Gelişimi 11. Aşağıdakilerden hangisi Piaget’in ah- laki gelişim kuramındaki dışa bağımlı 9. Uzun zamandır Avrupa’da yaşayan Er- dönemin özelliği değildir? han Bey yaz tatilinde memleketine gel- miştir. Arkadaşlarıyla Avrupa’daki yaşan- A) Ayşe’nin, annesinin söylediklerini tam tısıyla ilgili sohbet etmektedirler. Sohbet doğru olarak kabul etmesi esnasında, “Avrupa’da insanlar polisin görmesinin imkânsız olduğu yerlerde B) Mehmet’in, derste konuşmama kura- bile kırmızı ışıkta duruyor.” diye anlatır. lına uymayanları öğretmeninin ceza- Erhan Bey’i dinleyenlerden Tahsin Bey landırması gerektiğini düşünmesi söze girerek “Bence trafik kurallarına po- lis gördüğü için değil can güvenliği için C) Sibel’in, sorduğu soruyu ablası ce- uyulmalıdır.” şeklinde Erhan Bey’in sözü- vaplandıramadığında onu bilgisizlikle nü tamamlar. suçlaması Kohlberg’in ahlak gelişim kuramına D) Yiğit’in, otobüsü kaçırdığı için derse göre, Tahsin Bey’in bu düşüncesi aşa- geç gelen çocuklara kızmasında öğ- ğıdaki evrelerden hangisiyle açıklanır? retmeni haklı bulması A) Kanun ve düzen E) İdil’in, hastalandığı için ödevini yap- madığında öğretmeninin kendisine B) Evrensel ahlak kızmayacağına inanması C) İtaat ve ceza D) Saf çıkarcı E) Kişiler arası uyum 10. Ayşe Hanım ve Ali Bey televizyonda ha- 12. Ahmet Bey, bir öğrenci yurdunda yönetici berleri izlemektedirler. Haberlerde, küre- olarak çalışmaktadır. Bir gün çocuğunun sel ısınmanın çok ciddi bir boyuta ulaş- okul çıkışı trafik kazası geçirdiği, bacağı- tığı, gerekli önlemler alınmazsa gelecek nın kırıldığı ve acilen hastaneye kaldırıldı- nesiller için Dünya’daki tüm kaynakların ğı haberi gelir. Bu arada aynı dakikalarda tükeneceği söylenmektedir. Bunun üze- çalıştığı yurttan bir öğrencinin intihar te- rine Ayşe Hanım, eşine ailece enerji ta- şebbüsünde bulunduğunu öğrenir. sarrufu yapmaları ve gerekli önlemleri al- maları gerektiğini söylemiştir. Ali Bey ise Bu durumda, Ahmet Bey aşağıdaki “Bizi etkileyen bir durum yok, rahatımız davranışlardan hangisini gösterirse iyi, ne yapalım canım! O kaynaklar kolay Kohlberg’in evrensel ahlak evresine kolay bitmez.” diyerek karşılık vermiştir. uygun davranmış olur? Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramına A) Önce kendi çocuğunu düşünerek hiç göre, Ali Bey aşağıdaki gelişim evrele- vakit kaybetmeden hastaneye çocu- rinden hangisinde yer almaktadır? ğunun yanına gitmesi A) Kanun ve düzen B) Eşini arayıp çocuğunun durumuyla ilgili bilgi edinmesi B) Saf çıkarcı C) Hayatını kaybedeceği endişesiyle, C) Toplumsal sözleşme intihar teşebbüsünde bulunan öğren- ciyle ilgilenmesi D) Evrensel ahlak D) 112 Acil Yardım’ı arayarak durumu E) Kişiler arası uyum haber verip çocuğunun yanına gitme- si E) Öncelikle kendisini sakinleştirmesi ve düşünerek hareket etmesi 52 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

13. Bir kurum yöneticisi, çalışanların uyma- Ahlak Gelişimi sı gereken kuralları açıklamıştır. Kurallar içinde, insanın günlük yaşamında yeme, 14. Furkan ve kardeşi Alper, köyde gezerken içme ve diğer ihtiyaçlarıyla ilgili düzenle- komşularının bahçesindeki elmaları gö- meler de yer almaktadır. Yönetici, bu tür rür. Etrafta kimsenin olmadığından emin ihtiyaçların giderilmesi için bir zaman be- olduktan sonra birkaç elma koparıp ora- lirlemiş ve bu zamana kesinlikle uyulması dan uzaklaşırlar. Az ileride babaları on- gerektiğini bildirmiştir. Bunun üzerine ça- ları ellerinde elmalarla görünce elmaları lışanlardan farklı görüşler gelmiştir. nereden aldıklarını sorar. Elmaları izinsiz aldıklarını öğrenince onlara ceza verece- Buna göre, aşağıdaki görüşlerden ğini söyler. Bunun üzerine Alper “Baba hangisi, Kohlberg’in “saf çıkarcı” evre- ben sadece 2 tane aldım. Furkan ise 5 sine örnektir? tane aldı.” diye açıklama yapar. A) Bu kurallara uymak gerekir. Aksi tak- Buna göre, aşağıdakilerden hangisi dirde, kurallara uymayanlar işten atı- Alper’in cezanın veriliş gerekçesi hak- labilir. kındaki düşüncesinin temelini oluştu- rur? B) Bu kurallar, hastalık gibi zorlayıcı du- rumlar haricinde uyulması gereken A) Cezanın şiddeti niyete göre değişme- kurallar olmalıdır. lidir. C) Çok çalışıp kuruma daha çok katkı B) Cezanın şiddetini ortaya çıkan fiziksel sağlayan çalışanlar için bu kurallar sonuç belirler. esnetilmelidir. C) Cezanın şiddetini ortaya çıkan duygu D) İnsan doğasına aykırı olan bu kuralla- belirler. ra uymak insan hak ve hürriyetlerine aykırıdır. D) Cezanın şiddeti her durumda aynı ol- malıdır. E) Kurumun düzenli işleyişi için bazı ku- ralların olması gerekir. E) Suç kimseye zarar vermiyorsa ceza verilmemelidir. KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 53

AHLAK GELİŞİMİ 1. Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramına göre; 3. Roman kahramanı Raskolnikov her ne ka- bireylerin ahlaki yargılamaları değerlendiri- dar tefeciyi öldürmenin binlerce kişiyi mutlu lirken, yapılan davranış değil, o davranışın edecek yüce bir görev olduğunu düşünse yapılma gerekçesi temele alınır. Yani bireyin de aslında tefeci kadını borcundan dolayı ortaya koyduğu davranışa göre değil, o dav- öldürmüştür. Bu nedenle Raskolnikov Koh- ranışı “neden, niçin” yaptığına dayalı olarak lberg’e göre ahlaki değerlendirmelerde çıkar hangi ahlaki gelişim düzeyinde olduğu belir- ilişkisinin hakim olduğu saf çıkarcı (araçsal lenebilir. Soruda hasta bakıcının yakınlarına ilişkisel) evrededir. hangi gerekçe ile ayrıcalık gösterdiğine iliş- kin bilgi yer almamaktadır. Bu durum soru- Cevap B nun cevabını belirlemeyi zorlaştırmaktadır. Örneğin; hasta bakıcı doktor, başhekim ya 4. Kohlberg’in ahlak gelişim kuramına göre da idari amiri görmeden yaptığı ayrıcalığı gelenek öncesi düzey “ceza ve itaat eğilimi” ceza almayacağını düşündüğü için bu dav- ve “ araçsal ilişkiler eğilimi” olmak üzere iki ranışı yanlış bulmuyor, bu nedenle yapıyorsa evrede ele alınır. Ceza ve itaat eğilimi evre- itaat ve ceza eğilimi evresinde; yakınları da sinde birey sadece otoriteye uyar ve ceza- ona başka bir yerde yardımcı oluyor diye landırılmaktan kaçınırlar. Birey için doğru yapıyorsa saf çıkarcı eğilimde; aile ya da ya da yanlıştan daha önemli olan şey dav- tanıdıkları içinde çok yardım sever, iyi bir in- ranışın sonuçlarıdır; bireyin davranışları ce- san olarak kabul görmek istiyorsa iyi çocuk zalandırılmışsa o davranış yanlıştır. Araçsal olmak eğilimi evresinde olduğunu söylemek ilişkiler eğilimi evresinde ise bireyin ihtiyaç- mümkündür. Bu nedenle soru kökünde ve larının karşılanması önemlidir ve birey çıkar- buna bağlı olarak ÖSYM tarafından açıkla- ları doğrultusunda hareket eder. Buna göre nan (C) cevabında sorun olduğu düşünül- “Kopya çekmedim çünkü yakalanırsam mektedir. okuldan atılırım” diyen bir kişi ceza ve itaat eğilimi evresine uygun şekilde düşünmekte- Cevap C dir. Cevap B 2. Bu sorunun cevabı tartışmalıdır. Kohlberg’e 5. Sigara içen gencin, yaşlı kadının durumunu göre ahlaki gelişim dönemlerinde bireyin tu- göz önüne almaksızın, kendi isteği doğrultu- tumu olayların sonucuna göre değil, kişinin sunda davranışta bulunduğu görülmektedir. olay üzerindeki akıl yürütme biçimine bağ- Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramında, kişi- lıdır. Bu anlamda sorudan, çocuğun, dişini sel çıkarların, isteklerin ve hazların ön plan- kıran öğrenciyi ailesine söylememe nedeni da tutulduğu, ahlaki değerlendirmelerin bu öğretmeniyle yapmış olduğu sözleşmeye doğrultuda yapıldığı evre saf çıkarcı evredir. bağlı kalmak için olduğu anlamı çıkmakta- Otorite figürüne uyma söz konusu olmadığı dır. Oysa sorunun doğru cevabı “iyi çocuk için A seçeneği, diğerlerinin istekleri önem- eğilimi” olarak verilmiştir. Kohlberg’in Ahlak senmediği için C seçeneği, açık havada Gelişimi kuramına göre, üçüncü evre olan sigara içmenin kurallara aykırı olmadığını iyi çocuk eğilimi döneminde başkaları ile söylemesine rağmen bunda ısrar etmediği, iyi ilişkiler içersinde olmak ve onaylanmak birkaç adım ilerlediği için D seçeneği cevap çocuk için iyi davranışın ölçütlerini oluşturur. olamaz. Bir başkasını bu şekilde rahatsız et- Ancak soruda verilen senaryodan iyi çocuk mek üst düzey ahlaki gelişimi asla yansıta- eğilimini doğru cevap olarak kabul etmeyi mayacağı için de E seçeneği cevap değildir. gerektiren açık bir ifade bulunmamaktadır. Cevap C Cevap B 54 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

Ahlak Gelişimi 6. Soru kökünde hanım kız olması, öfkesi- bağımlı dönemin bir özelliğidir. İlahi adalet ni kontrol etmesi, annesine saygılı olma- kötü bir davranışı izleyen fakat bu davranışla sı gerektiği söylenmektedir. Bunlar Türk ilgili olmayıp şans eseri oluşan tatsız olayları toplumunun kadınlardan beklediği, ahlaki bu davranış için bir ceza olarak görme eğili- davranış kalıplarıdır. Toplumun beklentile- midir. Dışa bağımlı dönemde çocuklar keyfi rine uygun davranmak, Kohlberg’e göre iyi cezalara inanırlar, suç otomatik olarak ceza- çocuk eğilimine karşılık gelmektedir. yı doğurur, öyle ki cansız maddeler bile bu tür ceza verebilirler. Bu tür ceza kavramına Cevap B “tanrının cezası” (ilahi adalet) denir ve suç işleyen çocuk, başına mutlaka kötü bir şey 7. Piaget ahlaki gelişimi iki aşama içinde ger- geleceğine inanır (Alim Kaya (Editör) Eğitim çekleşen bir süreç olarak ele almaktadır. Psikolojisi, Ankara. Pegem Yayınevi, sayfa Bu aşamalar, dışa bağımlı dönem (ahlaki 184). realizm, heteronom ahlak) ve özerk dönem (ahlaki relativizm, otonom ahlak) olarak ad- Bu bilgilere dayanarak sorunun doğru ya- landırılır. Piaget’ye göre çocuklar 4-5 yaşla- nıtının dışa bağımlı dönem olması gerektiği rına kadar benmerkezci eğilimleri nedeniyle görülmektedir. Soruda anlatılan çocuk ko- başkalarının görüşlerini dikkate alma ko- şarken yere düşmesini annesine söylediği nusunda önemli güçlükler yaşadıkları için yalan nedeniyle başına gelen bir ceza olarak bu yaşlara kadar kuralların varlığından bile algılıyor. Burada ilahi adalet ya da tanrının habersizdirler. Bu nedenle Piaget 4-5 yaşına cezası olarak anlatılan durum söz konusu- kadar geçen dönemi ahlak öncesi dönem dur. Kaldı ki çocuk yalan söylemenin yanlış olarak ele alır (Binnur Yeşilyaprak (Editör) bir davranış olduğu düşüncesini de içselleş- (2012) Eğitim Psikolojisi, Pegem Yayınevi tirmiştir. Bu da onun ahlak öncesi dönemde sayfa 142). Ahlak öncesi dönemde çocuklar olmadığının bir başka göstergesidir. Kaan’ın ahlaki kuralları bilmezler, içselleştirmemiş- akıl yürütmesi ahlaki bir akıl yürütme olduğu lerdir ve bu kurallara uyulması gerektiğini ve ve ilahi adalet olgusunu içerdiği için sorunun uyulmadığında ise bunun cezalandırılması doğru yanıtının dışa bağımlı dönem olması gerektiğini düşünmezler. Kısacası Piaget gerekmektedir. ahlak öncesi dönemi çocukların ahlaki ku- rallardan bihaber oldukları yaşları tanımla- ÖSYM tarafından İPTAL edilmiştir. mak için kullanıyor. Soruda yer alan örnekte Kaan adındaki çocuk, koşarken yere düş- 8. Ceza itaat evresinde cezadan kaçmak için mesini annesine söylediği yalan nedeniyle bireyler ahlak kurallarına uyarlar. Soruda da başına gelen bir ceza olarak algılıyor. Bu öğretmen “Evde yaptıklarınızı biliyorum.” ahlaki bir akıl yürütme olduğu için çocuğun şeklinde söyleyince öğrencinin kurallara uy- ahlak öncesi dönemde olduğunu söylemek ması cezadan kaçmak içindir. Çünkü öğret- yanlış olur. men otoritedir ve ceza vermektedir. Karşılıklı çıkar evresinde uzun vadeli çıkar için birey Aslında böyle bir akıl yürütme dışa bağımlı davranışlarına dikkat eder. Soruda böyle bir döneme özgüdür. Çünkü dışa bağımlı dö- durum bulunmamaktadır. İyi çocuk evresin- nemde (ahlaki realizm, heteronom ahlak) de başkalarının gözünden düşmemek, iyi çocuklar kurallara uymamanın kaçınılmaz görünmek için birey davranışlarına dikkat biçimde cezayla sonuçlandığını düşünür- eder. Soruda öğretmene iyi görünmek gibi ler. Annesine yalan söyleyen ve daha sonra bir ifade bulunmamaktadır. Yasa düzende bisikletinden düşerek dizini yaralayan bir zorunluluk ve toplumun düzeni için birey ku- çocuk “Anneme yalan söylediğim için başı- rallara uyar. Sorudaki çocuğun böyle dav- ma böyle bir şey geldi.” diye düşünecektir. randığına ilişkin bir ifade bulunmamaktadır. (İnanç, B., Bilgin, M. Ve Atıcı, M.K. (2007) Gelişim Psikolojisi, Ankara: Pegem Yayın- Cevap C cılık, sayfa 221).İlahi adalet kavramı dışa KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 55

Ahlak Gelişimi 9. Kohlberg’e göre “evrensel ahlak ilkeleri” 11. Piaget’in ahlak gelişimi kuramına göre; 6-10 evresinde bireyler ahlaki prensipleri özüm- yaşları arasında olan dışa bağımlı dönem seyerek kendisi seçer. bu seçimi yaparken (heteronom ahlak yada ahlaki gerçekçilik) de adalet, eşitlik, insan hakları, bireysel hak bireyleri, ahlaki değerlendirmelerde yetiş- ve özgürlükler gibi kavramları referans alır. kinlerin kurallarına oldukça bağlıdır ve onları Bu evrensel değerler herhangi bir yasadan mutlak otorite olarak değerlendirirler. Otori- daha üstündür. Soruda trafik kural-larının tenin kurallarına uymak gerekir ve uymamak polisin yaptırımları nedeniyle değil insanın cezayı gerektirir. Bu yaşlarda davranışın al- can güvenliği için uyulması gereken kural- tındaki nedenleri dikkate alamayan çocuklar lar olduğunu belirten bireyin ahlaki gelişimi davranışın sadece görünen tarafını yani so- sorulmuştur. Bu vurgu evrensel ahlak ilkeleri nucunu değerlendirebilir. Ayrıca davranışları evresiyle uyumludur. Birey böyle bir durum- değerlendirirken genelleme eğilimi taşırlar. da “yasalar emrettiği için trafik kurallarına Bu bilgilerden hareketle E seçeneğinde uyulmalıdır” görüşüne sahip olsaydı kanun verilen bilginin bu ahlaki gelişim dönemiyle ve düzen, “polisten ceza yememek için değil ahlaki özerklik dönemiyle ilişkili oldu- uyulmalıdır” deseydi itaat ve ceza, trafik ğu, çünkü davranışın altında yatan niyetin kurallarına uymamak ayıplanır iyi insan ku- dikkate alınabildiği görülür. rallara uymalıdır gibi bir düşünceye sahip olsaydı kişiler arası uyum, işime geldiğinde Cevap E uyarım gelmezse uymam gibi bir yorum yapsaydı saf çıkarcı evrede olurdu. Cevap B 12. Kohlberg’e göre “evrensel ahlak ilkeleri” evresine çok az sayıda kişi ulaşabilir ve bu 10. Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramına göre bi- evrenin yüksek bilinç düzeyine sahip birey- reyin ahlaki değerlendirmelerde benmerkez- leri ahlaki prensipleri özümseyerek kendisi ci davranması, kendi istek ve gereksinimle- seçer. Bu seçimi yaparken de adalet, eşit- rini ön planda tutması, davranışlarda bir lik, insan hakları, bireysel hak ve özgürlükler kazanç ararken kendisine fayda sağlayan, gibi kavramları referans alır. Bu evrensel de- haz veren davranışları doğru, zarar verenleri ğerler herhangi bir yasadan daha üstündür. yanlış olarak değerlendirmesi “saf çıkarcı Her insanın yaşamı aynı ölçüde değerlidir. eğilim” olarak adlandırılmıştır. Saf çıkarcı Bir insanın tanıdık, bildik ya da akraba ol- eğilimdeki bireyler her davranışın bir karşılı- ması onu diğer insanlardan daha kıymetli ğı olduğunu düşünürler. Kaz gelecek yerden yapmaz. İnsanlara yardım ederken bu ah- tavuk esirgenmez mantığını güderler. Soru- lak düzeyindeki bireyler yakınlık seviyesine da küresel ısınmanın kendisini etkilemediği- değil durumun aciliyetine yada ciddiyetine ni, enerji tasarrufu için alınacak önlemlerin bakarlar. Soruda “kendi çocuğunun” trafik kendisine doğrudan fayda sağlamayacağı- kazası geçirmiş, bacağının kırılmış ve “has- nı düşünen Ali Bey’in ahlak gelişim düzeyi taneye kaldırılmış” olduğunu; aynı zamanda sorulmaktadır. Bu düşünce tarzı saf çıkarcı sorumlu olduğu öğrencilerden birinin intihar (araçsal ilişkiler) ahlaki gelişim düzeyini gös- teşebbüsünde bulunduğunu öğrenen bir termektedir. yurt yöneticisinin evrensel ahlaka uygun seçimi sorulmuştur. Kendi çocuğu yara- Cevap B lanmıştır ancak hastanededir. bu durumda yaşamsal tehlikesi daha az olacaktır ve daha güvendedir. Ancak intihar girişiminde bulunan öğrencinin ölme olasılığı vardır. Şu halde evrensel ahlak ilkeleri gereği önce inti- har etmek üzere olan öğrenciyle ilgilenmesi gerekecektir. Cevap C 56 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

Ahlak Gelişimi 13. Saf çıkarcı evrede olan bireyler, ahlak ku- rallarına kendi yararları ve çıkarları için uyar. Doğru davranış kazanç sağlayan davranış- tır. Bu evredeki bireyler kendisine somut fayda sağlamayan davranışları sergilemez. Kurallar, bu evredeki bireylerce kendilerine fayda sağlayacak şekilde esnetilebilir. C se- çeneğindeki ifade bu dönemi örneklendirir. A seçeneği ceza ve itaat eğilimine, B ve D seçenekleri gelenek ötesi döneme, E seçe- neği ise kanun ve düzen dönemine örnek oluşturur. Cevap C 14. Soruda verilen “Baba ben sadece 2 tane al- dım. Furkan ise 5 tane aldı” şeklindeki açık- lama Alper’in yanlış davranışı, davranışın doğurduğu fiziksel sonuçlara göre değer- lendirdiğini anlatmaktadır. Yanlış davranışa verilecek cezanın davranışın nesnel sonu- cuna göre şekillenmesi gerektiği Piaget’nin ahlak gelişimi kuramında yer alan dışa ba- ğımlı ahlak döneminde gözlenen bir yargıdır. Metinden kolayca çıkarılabildiği üzere doğru yanıt B seçeneğidir. Cevap B KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 57

BİYOLOJİK GELİŞİM 1. Ergenlik dönemine ilişkin aşağıdaki 3. Fiziksel gelişimleri bakımından erkek ifadelerden hangisi doğrudur? ve kızların yaşlara göre boylarındaki A) Kızlarda ilk adet kanaması, erinliğe artış miktarlarını en iyi gösteren grafik geçişin de ilk işaretidir. aşağıdakilerden hangisidir? B) İkincil cinsiyet özelliklerinin geç orta- A) Býþomy iakrtat rý ya çıkması, bilişsel gelişimi olumsuz yönde etkiler. (ýlc)m / y C) Ergenlik döneminde kızlarda östrojen, 25 erkeklerde testosteron hormonlarının 20 ilk kez salgılanmaya başlamasıyla, 15 ikincil cinsiyet özellikleri kazanılır. 10 D) Erkek çocuklar arasında çevrelerin- deki kız arkadaşlarından daha önce 5 ergenlik dönemine girenler bulunabi- lir. 5 10 15 20 25 30 E) Geç olgunlaşma, ergenlik döneminde ºYa erkekleri olumlu, kızları ise olumsuz etkiler ancak bu etkinin yönü zaman B) ýBþomy iakrtat rý içinde değişebilir. ý(lc)m / y 2. Eşey hücrelerinde (I) kromozom bulun- maktadır. Bunlardan cinsiyet üzerinde 25 etkisi bulunmayan (II) tanesine (III) adı 20 verilmektedir. Eşey hücrelerinin birleş- 15 mesi sonucu meydana gelen yapıya (IV) 10 denilmekte, dış etkenler sonucu bu ya- pıda meydana gelen kalıcı farklılaşmalar 5 ise (V) olarak tanımlanmaktadır. 5 10 15 20 25 30 Fiziksel gelişimle ilgili yukarıdaki me- Yº a tinde I, II, III, IV ve V rakamlarının yeri- ne getirilmesi gereken kavramlar, aşa- C) ýBþomy iakrtat rý ğıdakilerin hangisinde doğru olarak sıralanmıştır? (ýlc)m / y 25 –––I––– –I–I–  ––––II–I ––– –––IV––– –––––V–––––– 20 15 A) 46 tane 44 gonozom genom fenotip 10 B) 23 çift 22 gonozom mayoz adaptasyon 5 C) 46 çift 44 otozom zigot genetik kod 5 10 15 20 25 30 ºYa D) 23 çift 22 gonozom zigot dominant D) ýBþomy iakrtat rý E) 23 tane 22 otozom genotip mutasyon (ýlc)m / y 25 20 15 10 5 5 10 15 20 25 30 Yº a E) Býþomy iakrtat rý ý(lc)m / y 25 20 15 10 5 5 10 15 20 25 30 Yº a 58 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

4. Motor gelişimin incelendiği bir çalışma- Biyolojik Gelişim da, 16 aylık tek yumurta ikizleri her biri bir grupta olacak şekilde iki gruba ayrılır- 5. Büyük bir hevesle ilköğretime başlayan lar. Birinci gruba tırmanmayı gerektirecek Hakan, ikinci dönemde okuma ve yaz- çok sayıda eşyanın bulunduğu bir ortam- mayı öğrenir. Ancak yıl sonunda annesi- da altı hafta boyunca merdiven tırmanma nin istediği gibi, çizgiyi taşırmadan düz- eğitimi verilir (E). İkinci grupla ise tırmana- gün bir şekilde yazmayı başaramaz. cakları herhangi bir eşyanın bulunmadığı bir ortamda, motor gelişimle ilgili olma- Hakan’ın düzgün yazamamasının se- yan oyunlar oynanır (O). İki grubun motor bebi aşağıdakilerden hangisiyle en iyi performanslarının her hafta ölçüldüğü bu açıklanabilir? çalışmanın sonunda, verilen merdiven tırmanma eğitiminin motor gelişim hızını A) Okuldan bıkması bir süre için artırdığı, bu süreden sonra B) Annesinin düzgün yazması için baskı eğitime devam edilmesinin motor gelişim hızını artırmada bir etkisinin olmadığı ve yapması normal çocuklara yaklaştıkları görülür. C) Küçük kas gelişiminin yeterince ta- Bu sürede normal yaşamda var olan tır- manma etkinliklerinin yerine başka oyun- mamlanmaması ların oynatıldığı grupta (O), motor gelişim D) Öğretmeninin yeterince ilgi göster- hızının yavaşladığı ancak bir süre sonra onların da normal çocuklara yaklaştıkları memesi gözlenir. E) Ellerini, kollarını etkili kullanamaması Normal gelişimin (N) kesikli çizgiyle gösterildiği aşağıdaki grafiklerden hangisi, bu araştırma sonucunu en doğru şekilde yansıtmaktadır? A)Motor Performans B) Motor Performans E E N N O O 06 06 Çalışma süresi (Hafta) Çalışma süresi (Hafta) Motor PerformansC) D) Motor Performans 6. Ergenlik dönemi özellikleriyle ilgili ola- rak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? E E A) Ergenliğe erken giren kızların özgü- NO N venleri yüksektir. O B) Erken olgunlaşan erkek ergenler daha 06 06 çok ilgi görürler. Çalışma süresi (Hafta) Çalışma süresi (Hafta) C) Ergenlerde “Bana bir şey olmaz.” dü- E) Motor Performans E şüncesi yaygındır. NO D) Erkeklerde boy uzaması, kızlara göre daha ileri yaşlara kadar devam eder. 06 Çalışma süresi (Hafta) E) Kız ergenlerin bedenlerindeki yağ oranı daha fazladır. KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 59

BİYOLOJİK GELİŞİM (ÇÖZÜM) 1. Ergenlik dönemi bireyin cinsel olgunluğa 4. Deneysel bir çalışmanın sonuçlarını grafik eriştiği ve üreme yeteneği kazandığı döne- üzerinden okumaya ilişkin bu soruda iki me verilen addır. Her ne kadar ergenlik ola- grup karşılaştırılmıştır: merdiven tırmanma ğan koşullarda kızlarda 11–13, erkeklerde eğitimi verilen birinci grubun (E) ve oyun 12–14 yaşları arasında görülse de ergenlik oynamalarına izin verilen ikinci grubun (O) dönemine girme konusunda bireysel farklı- motor gelişimleri düzenli olarak ölçülmüştür. lıklar ve çeşitli etkenler rol oynamaktadır. Bu Sonuçlar normal çocukların motor gelişim durumda bir kız çocuğunun 13 yaşında bir seyri ile karşılaştırıldığında: erkek çocuğunun da 12 yaşında ergenliğe girme ihtimali vardır. a. E grubunda yer alan çocukların motor ge- lişimlerinde kısa süreli bir artış ✔ Kızlarda ilk adet kanaması ergenliğin bit- tiğini gösterir. b. O grubunda yer alan çocukların motor gelişimlerinde kısa süreli bir azalış ✔ Cinsiyet özellikleri ile bilişsel gelişim ara- sında doğrudan bir ilişki yoktur. c. Her iki grupta yer alan çocukların bir süre sonra giderek normal çocuklara yaklaş- ✔ Östrojen ve testosteron ergenlikten önce tıkları sonucu elde edilmiştir. de salgılanır. Grafikte her üç doğrunun aynı noktadan ✔ Geç olgunlaşma ergenlikte erkekleri başladığı ve sonuçta her iki değerin de nor- olumsuz, kızları olumlu etkileyebilir. male yaklaştığı dikkate alındığında araştır- ma sonucunu ifade eden grafik A seçene- Cevap D ğindeki grafik olacaktır. 2. Sorunun doğru cevabı olmadığı için soru ip- Cevap A tal edilmiştir. Ancak soru cevaplanacak olur- sa, eşey hücrelerinde 23 tane kromozom 5. Soru öncülünde, ilköğretime başlayan öğ- bulunmaktadır. Bunlardan cinsiyet üzerinde rencinin istekli olmasına karşın, yıl sonunda etkisi bulunmayan 22 tanesine otozom adı beklendiği gibi çizgiyi taşırmadan düzgün verilmektedir. Eşey hücrelerinin birleşmesi bir şekilde yazmayı başaramamasından söz sonucu meydana gelen yapıya zigot denil- edilmektedir. İnce motor kas gelişimi 7 ya- mekte, dış etkenler sonucu bu yapıda mey- şında başlayıp, 9 yaşında tamamlanmakta- dana gelen kalıcı farklılaşmalar ise (mutas- dır. Dolayısıyla ilköğretim birinci sınıfı bitiren yon) olarak tanımlanmaktadır. Şıklarda zigot bir öğrenci, henüz bu olgunlaşma düzeyine olmadığı için soru iptal edilmiştir. ulaşmış değildir. SORU İPTAL Cevap C 3. Fiziksel gelişim alanında boy artışı bebeklik 6. Ergenliğe erken giren kızların özgüvenleri döneminde (0 – 2 yaş) en hızlıdır. Bu artış hı- düşük olur, bu durumda kızlar utangaç ve zında ilkokul döneminde ergenliğe kadar bir çekingen olurlar. Ergenliğe geç giren kızlar azalma görülür. Bu nedenle A, B ve C seçe- girişken ve yüksek özgüvene sahip olurlar, nekleri elenmelidir çünkü bu üç seçenekte dolayısı ile A seçeneği yanlıştır. Ergenliğe er- verilen grafiklerde yaş arttıkça boy artış mik- ken giren erkeklerin özgüvenleri yüksek olur. tarının da arttığı görülmektedir. Öte yandan Geç giren erkeklerin ise düşük olur. Buna ergenlik döneminde boy artışında hızlanma göre, B, C, D ve E seçenekleri doğrudur. olur ancak bu dönemin sonunda (erkeklerde 20 – 22 yaşlarında, kızlarda ise 18 –20 yaş- Cevap A larında) boy artışı durur. Tüm bunlar birlikte değerlendirildiğinde fiziksel gelişim açısın- dan en doğru boy artış grafiğinin E seçene- ğinde verildiği görülür. Cevap E 60 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Öğrenmenin Tanımı ve Öğrenilmiş Davranışların Özellikleri Öğrenme ile İlgili Temel Kavramlar Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler Öğrenme Kuramları Tepkisel (Klasik) Koşullanma Klasik Koşullanma İlkeleri Bitişiklik Kuramı Bağ Kuramı Edimsel (Operant) Koşullanma) İşaret – Gestalt Kuramı Sosyal Öğrenme kuramı Gestalt Kuramı Bilgiyi İşleme Kuramı İnsancıl Kuram (Hümanistik)



ÖĞRENMENİN TANIMI VE ÖĞRENİLMİŞ DAVRANIŞLARIN ÖZELLİKLERİ 1. Yabancı dil dersinde sözcük bilgilerini 3. Bebeklerin ilk birkaç ay içindeki tepki- ölçmek isteyen bir öğretmen, öğrenci- lerinin bir kısmının doğuştan geldiği, bir lerinden belirli bir konuda kompozisyon kısmının da öğrenme yoluyla sonradan yazmalarını ister. Bu çalışmadan düşük kazanıldığı bilinmektedir. not alan bir öğrenci “Sözcüklerin anlam- larını çok iyi biliyordum.” diyerek notu- Bir bebeğin aşağıdaki tepkilerinden na itiraz eder. Bunun üzerine öğretmen, hangisinin öğrenme yoluyla kazanıldı- “Ben sözcüklerin anlamını öğrenip öğ- ğı sonucuna varılabilir? renmediğine yazdıklarına bakarak karar verebilirim.” yanıtını verir. A) Biberondan emdiği süt çok sıcak ol- duğunda ağzından püskürtmesi Öğretmenin öğrencisine verdiği yanıt özellikle aşağıdakilerden hangisini B) Uzunca bir süre altı ıslak kalınca ağla- doğrulamaktadır? maya başlaması A) Hatırlanamayan bir bilgi öğrenilme- C) Elini, ayağını ısırarak seven bir yetişki- miştir. ni görünce ağlamaya başlaması B) Davranışta gözlenen her değişme öğ- D) Değiştirilmek için alt bezi açıldığında renme olarak nitelendirilemez. ellerini, ayaklarını oynatması C) Öğrenme doğrudan gözlenemeyen, E) Hareket eden bir nesneyi gözleriyle ancak davranıştan vardanabilen içsel takip etmesi bir süreçtir. D) Başarılı olmak için çok çalışmak yet- mez, etkili çalışmak gereklidir. E) Performansta olumlu yönde değişme olması öğrenmenin gerçekleştiğini gösterir. 2. Aşağıdaki davranışlardan hangisi öğ- 63 renme yoluyla kazanılmamıştır? A) Bir köpeğin eve ilk kez gelen bir misa- firi görünce huysuzlanması B) İşine her zaman vaktinde giden bir kişinin çalar saati bozulduğu için işe geç kalması C) Bir oto tamircisinin motorun sesinden arızanın nerede olduğunu anlaması D) Bir annenin bebeğinin altını değiştir- mesi E) Bir bebeğin babasını görünce gülüm- semesi KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

Öğrenmenin Tanımı ve Öğrenilmiş Davranışların Özellikleri 4. Bir televizyon kanalının düzenlediği bir 5. Gece evde yalnız olan Akın, duyduğu bir yarışmada, yarışmacılardan önceden sesten korkar. Ancak bu sesin iyi kapan- bilmedikleri bir şarkıyı öğrenip sahnede mamış bir pencereden geldiğini fark eder okumaları istenir. Yarışmacılardan biri ve rahatlar. Daha sonra aynı sesleri tekrar sözlerin bir kısmını unuttuğu için şarkı- duyduğunda etkilenmez. yı okuyamaz. Bu yarışmacının kendisini “Şarkının sözlerini çok iyi öğrenmiştim Akın’ın aynı sesleri tekrar duyduğunda ama heyecandan unuttum.” diyerek sa- etkilenmemesini aşağıdakilerden han- vunması üzerine jüri üyelerinden biri ona gisi en iyi açıklar? “Ben şarkının sözlerini öğrenip öğrenme- diğine ancak sahnedeki performansına A) Hazır olma bakarak karar verebilirim.” yanıtını verir. B) Yadsıma Jüri üyesinin bu yanıtı aşağıdaki ifade- lerden hangisini desteklemektedir? C) Kaçınma A) Performansta gözlenen her değişme D) Alışma öğrenme sonucu değildir. E) Yüzleşme B) Öğrenme ancak performanstan anla- şılabilen içsel bir süreçtir. C) Hatırlanmayan bir şeyin öğrenildiği söylenemez. D) Öğrenmeden söz edebilmek için dav- ranışlarda kalıcı bir değişiklik olması gerekir. E) Öğrenme ile hatırlama birbirlerini ta- mamlayan iki süreçtir. 6. Aşağıdakilerden hangisi öğrenmenin gözlenen sonucunu vurgulayan özel- likler arasında yer almaz? A) Öğrenilenler “kalıcıdır”. B) Öğrenme bir tür “alışkanlık kazan- ma”dır. C) Öğrenme bir “kavrama” durumudur. D) Öğrenme “davranış” değişikliğidir. E) Öğrenme bir “yapma” durumudur. 64 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

ÖĞRENMENİN TANIMI VE ÖĞRENİLMİŞ DAVRANIŞLARIN ÖZELLİKLERİ (ÇÖZÜM) 1. Öğrenmenin varlığının anlaşılabilmesi için 4. Öğrenme genel olarak, çevreyle etkileşimler mutlaka ve mutlaka performansa, bir başka sonucu yaşantılar kazanma yoluyla organiz- deyişle gözlenebilen bir davranışa dönüş- mada oluşan düşünce, duyuş ve davranış türülmesi gerekir. Okullarda öğrencilerin değişikliğidir. Bir davranışın öğrenilip öğre- sınava tabi tutulmasını, ödev ya da proje nilmediği de ancak organizmanın sergilemiş hazırlamalarının altında yatan temel ger- olduğu davranışlarına bakılarak anlaşılabilir. çeklerden biriside budur. Ancak bu şekilde öğretmenler öğrencilerin bir konuyu öğrenip Cevap B öğrenmediklerini anlayabilirler. Cevap C 2. Öğrenme genel olarak, çevreyle etkileşimler 5. Zararsız bir uyaranla birkaç kez karşılaşan sonucu yaşantılar kazanma yoluyla orga- bir kişi bu uyaranla ilk karşılaştığında ilk nizmada oluşan düşünce, duyuş ve davra- olarak bu uyarana tepki verecektir ancak nış değişikliğidir. Bir davranış değişikliğinin herhangi bir önemi olmadığı için bu uyarana öğrenme olması için taşıması gereken bazı daha sonra vereceği tepki azalacaktır. Bu koşullar vardır: etkiye alışma denir. Örneğin gece uyurken bir ses duyup uyanır ve bu sesin mobilya- Davranış değişikliği gözlenebilir olmalıdır. lardan gelen çıtırtılar olduğunu fark edersek sesi artık önemsemeyiz (Terry, S. W. (2012) • Davranış değişikliği yaşantılar sonucunda Öğrenme ve Bellek, Çeviri editörü: Prof. Dr. olmalıdır. Banu Cangöz, Anı Yayıncılık) Bu örnekte de benzer bir durum söz konusu olduğu için • Davranış değişikliği nispeten kalıcı olma- doğru yanıt alışma olacaktır. lıdır. Cevap D • Davranış değişikliği sadece büyüme so- nucunda değil, olgunlaşma ve hazırbulu- 6. Öğrenme; organizmanın davranışlarında ya- nuşluğun etkisiyle ortaya çıkmalıdır. şantı sonucunda meydana gelen nispeten kalıcı değişiklik olarak tanımlanır. Öğrenme Buna göre, “İşine her zaman vaktinde giden içsel bir süreç olmakla birlikte gerçekleşip kişinin çalar saati bozulduğu için işine geç gerçekleşmediğini ancak gözlenebilir dav- kalması” öğrenme değil, geçici bir davra- ranışlardan anlaşılabilir. B, D ve E seçenek- nıştır. A seçeneğindeki köpeğin eve ilk kez lerinde vurgulanan alışkanlık, davranış ve gelen bir kişiyi görünce huysuzlanması iç- yapma kavramları gözlenebilir davranışlara güdüsel davranış gibi görülebilir ancak bu ilişkin kavramlardır. A seçeneğinde vurgu- durum eve daha önce gelenlerle ilk gelenleri lanan kalıcılık da gözlenebilen değişikliğin ayırt ettiğini yani öğrendiğini gösterir. belirli bir süre devam ettiği yani yine göz- lenebilen bir olguya ilişkindir. Kavrama ise Cevap B doğrudan gözlenemeyen bir zihinsel olgu- dur. 3. Öğrenme genel olarak, çevreyle etkileşimler sonucu yaşantılar kazanma yoluyla organiz- mada oluşan düşünce, duyuş ve davranış değişikliğidir. Refleks, içgüdü ve geçici dav- ranışlar öğrenme olarak nitelendirilemez. Bu bağlamda, bebeğin “Elini, ayağını ısırarak seven bir yetişkini görünce ağlamaya baş- laması” tepkisel (klasik) koşullanma yoluyla öğrenilmiş bir davranıştır. Cevap C Cevap C KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 65

ÖĞRENME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 1. İşine giderken kullandığı yolda tamirat 3. Bir alışveriş merkezinde dolaşan Ayfer, başlaması nedeniyle bir hafta boyunca bozuk olduğu için hareketsiz durumdaki daha uzun olan bir başka yolu kullanmak yürüyen merdivene ilk adımını sanki mer- zorunda olan bir sürücü, tamirat bittiği diven yürüyormuş gibi attığını fark etmiş- hâlde uzun yolu kullanmaya devam etti- tir. ğini fark etmiştir. Ayfer’in bu davranışı aşağıdakilerden Sürücünün uzun yolu kullanmaya de- hangisinin sonucudur? vam etmesi aşağıdakilerden hangisiy- le açıklanabilir? A) Alışkanlık A) Duyarlılık kazanma B) Gizil öğrenme B) Alışkanlık kazanma (oluşması) C) Öğrenmenin aktarılması C) İkinci derece koşullanma D) Algısal yanılsama D) Gizil öğrenme E) Alışma E) Olumsuz öğrenme ÇÖZÜM: 2. Ayşegül Hanım akşam evdeyken elekt- 1. Alışkanlık kazanma, bir davranışın pekiş- rikler kesilmiştir. O akşam dışarı çıkmayı tirilmesi ile ortaya çıkma sıklığının artması, planlayan Ayşegül Hanım hangi odaların davranışın otomatikleşmesi demektir. Buna ışıklarının açık olduğunu bilmediğini fark göre kişinin tamirat bittiği hâlde uzun yolu etmiştir. Odaların düğmelerini tek tek kullanmaya devam etmesi alışkanlık kazan- kontrol etmiş ancak hangi yöne doğru dığını ifade etmektedir. açıldıklarını hatırlayamadığını görmüştür. Emin olmak için odalara ilk kez giriyor- Cevap B muş gibi yapıp düğmelere basmış, böy- lelikle düğmeler hangi yöne doğru basılı 2. Alışkanlık günlük yaşamda sürekli yapılan olduklarında ışığın açık olduğundan aşa- davranışların bir süre sonra rutin hale gel- ğı yukarı emin olmuştur. mesiyle gözlenen bir durumdur. Ayşegül hanımın elektrikler kesildiğinde odaların Ayşegül Hanım hangi odaların ışıkları- düğmelerinin hangi yöne açıldıklarını hatır- nın açık olduğunu anlamak için bilme- layamaması ve bu nedenle odalara ilk kez den, öğrenmeyle ilgili aşağıdaki süreç- giriyormuş gibi yapıp düğmelere basarak lerin hangisinden yararlanmıştır? hangi yöne doğru basılı olduklarında açık olduğunu hatırlaması alışkanlıklarla ilişkilen- A) Algısal kurulum dirilebilir. B) Duyarlılaşma Cevap E C) Alışma 3. Alışkanlık, günlük yaşamda çok sık yap- maktan dolayı otomatikleşen davranış D) Öğrenmenin olumlu aktarımı eğilimlerini ifade eder. Buna göre Ayfer’in hareketsiz durumdaki yürüyen merdivene E) Alışkanlık ilk adımını sanki merdiven yürüyormuş gibi atması alışkanlık ile açıklanabilir. Cevap A 66 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1. Okula yeni başlayan öğrencilerine okuma 3. Bir hafta sonra gireceği sınava hazırla- yazmayı öğretmek isteyen bir anaokulu nan öğrencisine “Her gün yarım saatini öğretmeni bunda başarılı olamaz. Ancak ayırıp çalışman sınavdan bir gün önce 15 bu öğretmen, aynı grupla bir yıl sonra ya- saat çalışmandan daha yararlı olur.” biçi- pılan çalışmalarda öğrencilerin büyük bir minde öneride bulunan bir öğretmen, bölümünün okuma ve yazmayı öğrene- öğrenmeyle ilgili aşağıdaki etkenler- bildiklerine tanık olur. den hangisine vurgu yapmaktadır? Yukarıda verilen örnekten hareketle A) Aralıklı ya da toplu öğrenme varılabilecek en uygun sonuç aşağıda- kilerden hangisidir? B) Parçalara bölerek ya da bütün hâlin- de öğrenme A) Anaokulu öğretmeni öğrencilerin dik- katini çekmede başarılı olamamıştır. C) Öncelik etkisi B) Davranışın ortaya çıkması için belli bir D) Genel uyarılmışlık durumu olgunluk düzeyine ulaşmak gerekir. E) Tekrar C) Bireyin kapasitesinin üstünde davra- nışlara zorlanması, başarısını düşürür. D) Yeterince büyümeden yapılan çalış- malar çocuğu yorar. E) Büyüme, olgunlaşma sonucunu do- ğurur. 2. Bir öğretmen, uyguladığı ilk sınavın so- 4. Seda Hanım yeni taşındığı evde mutfa- nuçlarını, öğrencilere yaptıkları hataları ğının uygun olmaması nedeniyle, sağa da göstererek açıkladığında, öğrencilerin doğru açılan buzdolabı kapağını sola ikinci sınavdaki başarılarının arttığını göz- doğru açılacak şekilde değiştirtmiştir. lemlemiştir. Ancak kapağı açması gerektiğinde, uzun bir süre dolap kapağını önce sağa doğru Öğretmenin öğrencilerine sınav so- açmaya çalışmıştır. nuçlarını yaptıkları hatalarla birlikte açıklaması aşağıdakilerden hangisinin Seda Hanım’ın uzun süre dolabın ka- uygulanmasına örnek olabilir? pağını sağa doğru açmaya çalışmasını en iyi açıklayan kavram aşağıdakiler- A) Kavramsal basamaklar dizini den hangisidir? B) Aralıklı ya da toplu öğrenme A) Sönme C) Programlanmış öğrenme B) Ket vurma D) Olumlu aktarma C) Öğrenilmiş çaresizlik E) Olumlu pekiştirme D) Olumsuz aktarma E) Öncelik etkisi KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 67

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler 7. Aşağıdaki örneklerden hangisinde öğ- renmenin aktarılması söz konusudur? 5. İyi birer tenisçi olmaları için üç yaşındaki oğluyla altı yaşındaki kızını çalıştırmaya A) Bilgisayarda iki parmakla yazmaya başlayan bir baba, kısa sürede altı yaşın- alışık bir kişinin, on parmakla yazmayı daki kızının raketi kavramayı ve temel ha- yeni başlayan birine göre daha güç reketleri yapmayı daha çabuk öğrendiğini öğrenmesi fark eder. B) Bir öğrencinin psikoloji öğretmenini Aşağıdakilerden hangisi, çocukların sevdiği için psikolojiye ilgi duymaya raketi kavrama ve temel hareketle- başlaması ri yapmayı öğrenme hızları arasında gözlenen farklılıkların nedeni olamaz? C) Sigara içen birinin, içmeyen birine göre kibriti daha kolay yakması A) Olgunlaşma B) Türe özgü hazıroluş D) Bir yabancı dili öğrenmede güçlük C) Yaşantı farklılıkları çeken birinin bir başka yabancı dili D) Yetenek öğrenirken de aynı ölçüde güçlük E) Güdülenme düzeyi çekmesi E) Tiyatroya ilgi duyan bir gencin aynı zamanda sinemaya da ilgi duyması 6. Araştırma sonuçlarına göre, genel uya- 8. Bir öğretmen, kızının 23 Nisan törenle- rılmışlık düzeyi ile öğrenme hızı arasında rinde okuyacağı şiiri daha çabuk öğren- çan eğrisi biçiminde bir ilişki bulunmak- mesine nasıl yardımcı olabileceğini soran tadır. bir anneye, kızına şiiri yüksek sesle okut- masını ve hata yaptığı zaman hemen ona Bu ilişkinin anlamı aşağıdakilerden yaptığı hatanın ne olduğunu söylemesini hangisidir? tavsiye eder. A) Genel uyarılmışlık düzeyi arttıkça öğ- Öğretmen yaptığı bu tavsiyeyle sözel renme hızı da artmaktadır. bir malzemenin öğrenilmesini kolay- laştıran aşağıdaki süreçlerin hangisin- B) Genel uyarılmışlık düzeyinin artma- den yararlanmasını amaçlamaktadır? sı, öğrenme hızını bir noktaya kadar olumlu, bir noktadan sonra olumsuz A) Sonuçlar hakkında bilgi edinme etkilemektedir. B) Pekiştirme C) Genel uyarılmışlık düzeyi yüksek ya da düşük olduğunda öğrenme en C) Parçalara bölerek öğrenme yüksektir. D) Anlamsal basamaklar dizisi oluştur- D) Genel uyarılmışlık düzeyi azaldıkça ma öğrenme hızı artmaktadır. E) Olumlu aktarma E) En yüksek öğrenme hızına, genel uyarılmışlık düzeyinin en yüksek ol- duğu noktada ulaşılmaktadır. 68 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler 9. Öğrencilerinden İstiklal Marşı’nın tüm 12. Öğretmenlerin, genellikle öğrencileri- kıtalarını ezberlemelerini isteyen bir ne sınav öncesinde yoğun bir biçimde öğretmenin onlara tavsiye edebileceği çalışma yerine dönem boyunca günde en uygun çalışma stratejisi aşağıdaki- bir iki saat çalışmalarını tavsiye etme- lerden hangisidir? lerinin temel nedeni aşağıdakilerden A) Aralıksız çalışma hangisidir? B) Toplu çalışma A) Aralıklı öğrenme stratejisinin öğrenci- C) Bütün-parça-bütün nin güdülenme düzeyini artırması D) Parça-bütün-parça B) Toplu öğrenme stratejisinde olumlu E) Tümdengelim aktarmanın daha güç gerçekleşmesi C) Toplu öğrenme stratejisinde öğrenci- 10. Ders kitaplarında bazı cümlelerin altının nin çalışma hızını kendi kapasitesine çizilmesi veya koyu ya da italik harflerle göre düzenlemesinin mümkün olma- yazılması bu cümlenin önemli olduğuna ması işaret etmenin yanı sıra öğrenilmesini de D) Aralıklı öğrenme stratejisiyle öğreni- kolaylaştırmaktadır. len bilgilerin daha sağlam ve kalıcı olması Ders kitaplarında altı çizilen, koyu ya E) Aralıklı öğrenme stratejisinin öğrenci- da italik harflerle yazılan cümlelerin ye ne ölçüde doğru öğrendiği hakkın- daha kolay öğrenilmeleri, öğrenilecek da dönüt alma olanağı tanıması malzemeye ilişkin aşağıdaki özellikler- den hangisiyle ilgilidir? 13. Bir İngilizce öğretmeni kelime öğrenme- A) Kavramsal kategori de güçlük çektiğinden yakınan bir öğren- B) Çağrışımsal anlam cisine öğrenmesi gereken her kelimeyi C) Kavramsal benzerlik geçmişte yaşadığı bir olayla ilişkilendir- D) Örgütlülük mesini tavsiye eder. E) Algısal ayırt edilebilirlik Öğretmen bu tavsiyeyi yaparken öğ- 11. Sözel bir içerik, aşağıdakilerden han- rencisinin sözel bir malzemenin öğre- gisine sahip olursa öğrenilmesi zorla- nilmesini kolaylaştıran aşağıdaki özel- şır? liklerin hangisinden yararlanacağını A) Çok sayıda çağrışımsal anlam içer- düşünmüştür? mesi A) Çağrışımsal anlam B) Algısal ayırt edilebilirliğinin düşük ol- B) Kavramsal anlam ması C) Kavram kategorileri C) Sık kullanılması D) Çağrışımsal basamaklar D) Birden fazla duyuya hitap etmesi E) Kavramsal benzerlik E) Kavramsal kategoriler hâlinde örgüt- lenmiş olması KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 69

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler 16. Günlük kullandığı çayı, kapağı çekilerek açılan bir kavanozda saklayan ancak bu 14. Bir öğretmen öğrencilerine, çalışırken kavanoz kırıldığı için çayı kapağı çevrile- kitap ya da ders notlarında önemli kısım- rek açılan bir kavanoza koymak zorunda ların altını renkli bir kalemle çizmelerini kalan bir ev hanımı, ne zaman kavanozu tavsiye eder. eline alsa kapağı çekerek açmaya çalış- mış, yeni kavanozun kapağını çevirerek Öğretmenin bu tavsiyede bulunması- açmayı öğrenmesi uzun zaman almıştır. nın temel nedeni aşağıdakilerden han- gisidir? Bu ev hanımının yeni kavanozun ka- pağını çevirerek açmayı öğrenmesinin A) Önemli kısımları algısal olarak ayırt uzun zaman almasının nedeni aşağı- edilebilir hâle getirmelerini sağlayarak dakilerden hangisidir? öğrencilerin bu kısımları daha kolay A) Sonralık etkisi öğrenmelerine yardımcı olmak iste- B) Olumsuz aktarım mesi C) Öncelik etkisi D) Geriye ket vurma B) Ders notlarını ya da kitabı bir sonraki E) Bozucu etkiler okumalarında önemli kısımları bulmak için harcayacakları zihinsel çabanın 17. Matematik öğretmeni Arif Bey, gelecekte öğrencilerin daha çabuk yorulmaları- karşılaştığında öğrenmesini kolaylaştıra- na yol açacağını düşünmesi cağını düşünerek 4 yaşındaki kızına bazı matematik formüllerini farklı yöntemler C) Önemli kısımların altını çizmeye çalış- kullanarak ezberletmeye çalışır. Ancak manın öğrencinin öğrenme sürecine bütün çabalarına rağmen çocuğuna ma- aktif bir biçimde katılmasını sağlaya- tematik formüllerini ezberletmeyi başara- cağını, bunun da öğrenmeyi kolaylaş- maz. tıracağını düşünmesi Çocuğun matematik formüllerini ez- D) Önemli kısımların altını çizebilmek için berlemeyi başaramamasının temel ne- öğrencilerin masa başında çalışacak- deni aşağıdakilerden hangisidir? larını, bunun da uyarılmışlık düzeyleri- A) Çocuğun matematiğe ilgisinin az ol- nin düşmesini engelleyeceğini düşün- ması mesi B) Babasının uygun öğretim yöntemleri kullanmaması E) Ders notlarını ya da kitabı bir sonra- C) Çocuğun güdülenme düzeyinin dü- ki okumalarında bakacakları yerleri şük olması daha kolay bulmalarını sağlayarak D) Çocuğun matematikte yeteneksiz ol- öğrencilere çalışırken zaman kazan- ması dırmak istemesi E) Çocuğun yeterli bilişsel gelişim düze- yine ulaşmamış olması 15. Derslerinde kullandığı terimlerin eti- molojik (köken bilimsel) anlamlarını vermeye önem veren bir öğretmen sö- zel bir malzemenin öğrenilmesini ko- laylaştıran aşağıdaki özelliklerin han- gisinden yararlanmaya çalışmaktadır? A) Gruplandırma B) Örgütleme C) Anlamsal çağrışım D) Eklemleme E) Kavramsal benzerlik 70 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler 18. İstiklal Marşı’nın dörtlüklerinin sırasını 20. Çocukluğunu köyde kuzularla, koyun- karıştıran bir öğrenciye, bu sorunun larla geçiren Hasan, liseden sonra ve- üstesinden gelebilmesi için önerilebi- terinerlik fakültesinde öğrenim görmeye lecek en etkili yöntem aşağıdakilerden başlamıştır. Hasan bazı derslerde, diğer hangisidir? öğrencilerden daha çabuk ve daha iyi öğrenmektedir. A) Tekrar sayısını artırması B) Dörtlükleri üçerli gruplar hâlinde ez- Hasan’ın diğer öğrencilerden daha iyi öğrenmesine temel oluşturan etken berlemesi aşağıdakilerden hangisidir? C) Kelimelerin anlamlarını düşünmesi D) Başkalarının yanında tekrar etmesi A) İlgi E) Dörtlüklerin ilk harflerinden şifre oluş- B) Olgunlaşma turması C) Zekâ düzeyi 19. Bir öğretmen öğrencisine sınava çalışır- ken konuları yüksek sesle bir arkadaşına D) Performans düzeyi anlatmasını ve arkadaşının konuyu kitap- tan ya da notlardan izleyerek nerede hata E) Kültürel-çevresel etki yaptığını hemen kendisine söylemesini tavsiye eder. Öğretmenin bu tavsiyeyi yapmasının temel nedeni aşağıdakilerden hangisi- dir? A) Yapılan hataların söylenmesinin bu 21. Öğrencilerin verimli bir öğrenme gerçek- hataları öğrenciler için algısal olarak leştirebilmeleri için güdülenmenin çok ayırt edilebilir hâle getireceğini, bu- önemli olduğunu bilen bir öğretmen, der- nun da hataların daha kolay hatırlan- se öğrencilerinin güdülenme düzeylerini masını sağlayacağını düşünmesi artırarak başlamak ister. B) Öğrencilerin arkadaşlarına anlatırken Öğretmenin, aşağıdakilerden hangi- konuyu bir kez daha tekrar edecek- sini yapması öğrencileri güdülemede lerini ve tekrar sayısı arttıkça konunun yetersiz kalır? daha iyi öğrenileceğini düşünmesi A) Derse gündemdeki konulardan bah- C) Öğrencinin konu anlattığı arkadaşının sederek başlaması da bir şeyler öğreneceğine böylelikle aynı anda iki öğrencinin birden sınava B) Derse konuyla ilgili ilginç ve şaşırtıcı hazırlanmasının söz konusu olabile- bir soruyla başlaması ceğine inanması C) Dersin konusuyla öğrencilerin hoş- D) Arkadaşlarına konu anlatırken öğ- landıkları etkinlikler arasında bağlantı rencilerin öğrenme sürecine aktif bir kurması biçimde katılacaklarını, bunun da öğ- renmeyi kolaylaştıracağını düşünmesi D) Dersin konusuyla ilgili merak uyandır- ması E) Sözel bir malzemenin öğrenilmesini kolaylaştıran sonuçlar hakkında bilgi E) Dersi görsel ve işitsel materyal yardı- edinme stratejisinden yararlanılmasını mıyla işlemesi sağlamak istemesi KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 71

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler 24. Bir deneyde köpeklere önce zil sesi, he- men ardından elektrik şoku verilmiştir. 22. Gesell ve Thompson tarafından yapılan Bu uygulama birkaç kez tekrar edildikten bir deneyde; ikiz bebeklerden birine sekiz sonra köpeklerin, zil sesini duyar duymaz hafta boyunca merdiven çıkma egzersiz- elektrik şokundan kurtulmak için hareke- leri yaptırılmış, diğerine ise hiçbir egzer- te geçtikleri gözlenmiştir. siz yaptırılmamıştır. Çalışma sonucunda, egzersiz yapmayan bebeğin sadece bir Çalışmada denek olarak kullanılan haftalık gecikme ile ikiziyle eşit düzeyde köpeklerde görülen bu davranış, aşa- merdiven çıkabilir hâle geldiği gözlen- ğıdaki koşullanma türlerinden hangi- miştir. siyle açıklanır? Aşağıdakilerden hangisi, bu çalışma- A) Birden fazla uyarıcıya koşullanma nın sonucunu en iyi açıklar? B) Üst düzey koşullanma A) Olgunlaşma ve öğrenme, birbirinden bağımsız değildir. C) Gecikmeli koşullanma B) Öğrenme, performansı artırır. D) Birincil koşullanma C) Olgunlaşma, bütün bireylerde aynı E) Edimsel koşullanma düzeyde değildir. D) Birey, er ya da geç öğrenir. E) Gelişim, aşamalar hâlinde gerçekleşir. 23. Aşağıdaki uygulamalardan hangisi, 25. Öğretmen Cecilia Paim, kendi bulduğu öğrenmenin kalıcılığında en az etkili- bir cümleyi yazmak için tahtaya gelmek dir? isteyen olup olmadığını sorunca, hiçbir öğrenci yerinden kımıldamadı. Zeze bir A) Günlük hayattan örnekler verme şey düşündü ve parmağını kaldırdı. Öğ- retmen “Gelmek mi istiyorsun Zeze?” B) Öğrencilerin daha önce öğrendikleriy- diye seslendi. Zeze sırasından kalktı ve le yeni konuyu ilişkilendirme tahtanın yarısına bile ulaşamamasına rağmen tebeşiri eline alıp “Bir kaç gün C) Öğrencilerin bireysel farklılıklarını dik- sonra tatile gideceğiz.” diye yazdı. Zeze kate alarak ders işleme tam o sırada Bayan Paim’in yüzüne baktı ve onun gülümseyen yüzünü izledi. Zeze D) Görsel ve işitsel materyal kullanma başarısından hoşnut, sırasına oturdu. E) Pekiştireçleri çok sık kullanma Şeker Portakalı adlı eserde geçen bu olayda öğretmenin gülümsemesi, öğ- renmeyi etkileyen aşağıdaki faktörler- den hangisiyle açıklanır? A) Dikkat B) Olumlu aktarma C) Geri bildirim D) Uyarılma E) Odaklanma 72 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER (ÇÖZÜM) 1. Anaokulu öğrencilerinin okuma-yazma öğ- dir. Bir konuyu tek seferde, blok halde; ama renememelerinin en önemli nedeni henüz çok defa tekrar etmektense aralıklı bir şe- okuma yazma öğrenecek düzeyde olmama- kilde, parçalara bölerek tekrar etmek daha larıdır. Anaokulu çağındaki çocukların geneli etkili olmaktadır. okuma yazmayla ilgili becerileri sergileyebi- lecek bir seviyede olmazlar. Genellikle bir Uyarı çocuk 7 yaş civarında bu seviyeye gelir ki zaten bu nedenle ilköğretime başlama yaşı Sorunun şıklarında geçen öncelik etkisi hemen her ülkede 7 olarak belirlenmiştir. (primacy effect), öğrenme süreci içeri- Eğitim psikolojisinde bir davranışı yapabile- sinde ilk sunulan maddelerin daha iyi cek seviyeye erişmek “olgunlaşma” olarak hatırlanmasıdır. adlandırılmaktadır. O halde bu çocukların böyle bir olgunluğa erişmeleri gerekir dene- Cevap A bilir. Cevap B 2. Programlı öğretim, öğretimin bireyselleştiril- 4. Önceki öğrenmelerin yeni bir şeyi öğrenme- mesini ve hatanın en aza indirilmesini temel yi zorlaştırması durumuna olumsuz aktarma alır. Öğretilecek olan her bir davranışın tek (negatif transfer) denilmektedir. Burada da tek ve sırasıyla öğretilmesini ve böylece hiç- böyle bir durum söz konusudur. Seda Ha- bir davranışın atlanmaması ilkesine dayanır. nım’ın sağa doğru açılan kapağa ilişkin öğ- Bu süreçte dönüt ve düzeltmeler anında renmesi kapağı sola doğru açmayı öğren- yapılarak öğrencilerin yanlışlarını hemen mesini zorlaştırmıştır. O nedenle bir olumsuz görmesi, sonraki öğrenme dilimlerinde ba- aktarma söz konusudur. şarısının ve öğrenme hızının artması sağla- nabilir. Programlı öğretim, küçük adımlar, Cevap D etkin katılım, başarı ilkesi, anında dönüt dü- zeltme ve bireysel hız gibi ilkelere sahiptir. 5. Öğrenmeyi etkileyen faktörlerden biri öğre- Soru kökünde açıklanan durum, programlı nenin kişisel özellikleridir. Üç yaşındaki ve öğretimin anında dönüt düzeltme ilkesini altı yaşındaki iki çocuğun aynı davranışı öğ- işaret etmektedir. Bu ilkeye uygun davranıl- renme düzeyleri arasındaki fark, organlarının ması ile, öğrencinin hatalarını gidermesi ve olgunlaşma düzeylerinden, yaşantı farklılık- öğrenme hızını arttırması sağlanabilir. larından, yeteneklerinden ve güdülenme dü- zeylerinin farklı olmasından kaynaklanabilir. Cevap C Oysa türe özgü hazıroluş, organizmanın bir davranışı öğrenebilmesi için gerekli olan bi- 3. Eğitim psikolojisi alanında yapılan çalışma- yolojik donanıma (organlara) sahip olmasını lara göre tekrar, öğrenme sürecinde olduk- ifade eder. Bu anlamda soruda bahsedilen ça etkili ve önemlidir. Ancak tekrar yaparken iki çocuğun öğrenme düzeyleri arasındaki dikkat edilmesi gereken birtakım noktalar fark türe özgü hazıroluştan kaynaklanamaz. bulunmaktadır. Sözgelimi yapılan tekrarlar dikkati olabildiğince aktif kılacak şekilde Cevap B olmalıdır. Örneğin, bakarak tekrar etmek yerine bakmadan tekrar etmek gibi. Ayrıca aralıklı tekrar, sürekli tekrardan daha etkili- KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 73

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler 9. Öğrenme sürecini etkileyen faktörlerden biri konunun yapısıdır. Bir konu içeriğine göre 6. Genel uyarılmışlık hali, organizmanın dışar- parçalara bölünerek ya da bütün halinde dan gelen uyarıcıları işleyebilme kapasitesi çalışılabilir. Ancak en etkili yol öğrenilecek ve becerisini gösterir. Kişi bazı nedenlerden konunun önce bütün halinde, sonra parça- dolayı (örneğin, uyku hali, yorgun ya da has- lara bölünerek, sonrasında ise tekrar bütün ta olma) çevreden çok az uyarıcı alıyorsa halinde çalışılmasıdır. uyarılmışlık halinin düşük ; bazı nedenlerden dolayı (örneğin, panik ya da kaygılı olma) ise Cevap C çok fazla uyarıcı alıyorsa uyarılmışlık hali- nin yüksek olduğu söylenebilir. Bu nedenle 10. Algısal ayırt edilebilirlik, öğrenme malzeme- öğrenmede uyarılmışlık halinin düşük ya da sinin dikkat çekici şekilde sunulması olarak yüksek olması zorlanmalara neden olur. Bu kısaca ifade edilebilir. Buna göre ders ki- bağlamda genel uyarılmışlık düzeyinin art- taplarında bazı cümlelerin ya da kelimelerin ması başlangıçta öğrenmeyi olumlu yönde altının çizilmesi, koyu ya da italik harflerle etkilerken, bir noktadan sonra olumsuz et- yazılması algısal ayırt edilebilirliği sağlama- kileyecektir. Etkili bir öğrenmenin meydana ya yöneliktir. gelebilmesi için uyarılmışlığın “orta düzey- de” olması gerekir. Cevap E Çok düşük Orta Düzey Çok Yüksek Cevap B 7. Öğrenmenin aktarılması (transfer) önceden 11. Algısal ayırt edilebilirlik, öğrenme malze- öğrenilen bilgi ve becerilerin yeni öğreni- mesinin dikkat çekici şekilde sunulması lecek olan bilgi ve beceriyi kolaylaştırması olduğuna göre özellikle sözel malzemelerin (olumlu aktarma) ya da zorlaştırması (olum- öğrenilmesinde gerekli olan ve öğrenmeyi suz aktarma) olarak ifade edilebilir. Buna kolaylaştıran bir özelliktir. Bu anlamda algı- göre “bilgisayarda iki parmakla yazmaya sal ayırt edilebilirliğin düşük olması sözel bir alışık bir kişinin, on parmakla yazmayı yeni içeriğin öğrenilmesini zorlaştırır. başlayan birine göre daha geç öğrenmesi” olumsuz aktarmaya örnek oluşturur. Cevap B Cevap A 8. Sonuçlar hakkında bilgi verme (Geribildi- 12. Aralıklı öğrenme, öğrenileceklerin günlük, rim), öğrenenin öğrenmesinin doğru ve ye- haftalık ya da aylık programlar içinde öğ- terli olup olmadığının bildirilmesidir. Buna renilmesidir. Çoğu dersin öğrenilmesinde göre yazara, konu ile ilgili bilgilendirmeler düzenli aralıklarla alışmak, yani çalışmaların yapılması, konu hakkındaki eksiklerinin bil- arasına kısa dinlenme süreleri serpiştirerek dirilmesi geribildirime örnek oluşturur. Buna çalışmak daha iyi sonuçlar verir. Aralıklı ça- göre öğretmenin anneye “kızına şiiri yüksek lışmada insan beyni yorulmaz. Dersten sı- sesle okutmasını ve hata yaptığı zaman he- kılma olasılığı azalır. Zaman geçtikten sonra men ona yaptığı hatanın ne olduğunu söyle- hatırlama daha iyi olur ve öğrenme tekrar- mesini tavsiye etmesi” geribildirim vermeyi larla gerçekleştiği için aralıklı çalışma en iyi sağlamaya yöneliktir. yöntemdir. Cevap A Cevap D 74 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

13. Anlamsal çağrışım, öğrenilecek konunun Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler önceden öğrenilenlerle ilişkili şekilde sunul- masıdır. Buna göre öğretmenin öğrencisine 17. Öğrenmenin gerçekleşebilmesi için organiz- öğrenmesi gereken her kelimeyi geçmişte manın hem yaş hem de zihinsel olarak belli yaşadığı bir olayla ilişkilendirmesini tavsiye bir olgunluk düzeyine erişmesi gerekmekte- etmesi, çağrışımsal anlam ile açıklanır. dir. Bu anlamda dört yaşındaki çocuk yeterli zihinsel olgunluk düzeyine erişmediği için Cevap A matematik formüllerini öğrenmesi mümkün değildir. Cevap E 14. Algısal ayırt edilebilirlik, öğrenme malze- 18. Öğrenilecek malzemenin kodlanarak uzun mesinin dikkat çekici şekilde sunulması süreli belleğe aktarılması için pek çok yol olduğuna göre özellikle sözel malzemelerin kullanılabilir. Bunlardan biri olan akrostiş öğrenilmesinde gerekli olan ve öğrenmeyi tekniğinde, bir şiirde dizelerin ilk harflerinin kolaylaştıran bir özelliktir. Buna göre ders yukarıdan aşağıya doğru sıralanarak anlamlı kitaplarında bazı cümlelerin ya da kelimele- bir sözcük meydana getirilir. Bu teknik hem rin altının çizilmesi, koyu ya da italik harflerle bireyin daha kolay öğrenmesini hem de öğ- yazılması algısal ayırt edilebilirliği sağlama- renilecek malzemenin daha kolay hatırlan- ya yöneliktir. masını sağlar. Cevap A Cevap E 15. Anlamsal çağrışım, öğrenilecek konunun önceden öğrenilenlerle ilişkili şekilde sunul- masıdır. Buna göre öğretmenin derslerde kullandığı terimlerin etimolojik anlamlarını vermeye özen göstermesi sözel bir malze- menin öğrenilmesini kolaylaştıran anlamsal çağrışım etkinliği ile açıklanabilir. Cevap C 16. Olumsuz aktarma (olumsuz transfer) önce- 19. Sonuçlar hakkında bilgi verme (Geribildi- den sahip olunan bilgi ve becerilerin yeni rim), öğrenenin öğrenmesinin doğru ve ye- karşılaşılan durumun öğrenilmesini zorlaş- terli olup olmadığının bildirilmesidir. Buna tırmasıdır. Bu bağlamda kişinin yeni kava- göre öğretmenin sınava çalışan öğrencisine nozun kapağını çevirerek açmayı öğrenme- “konuları yüksek sesle bir arkadaşına anlat- sinde yaşadığı güçlük olumsuz aktarma ile masını ve arkadaşının konuyu kitaptan ya açıklanabilir. da notlardan izleyerek nerede hata yaptığını hemen kendisine söylemesini” tavsiye et- Cevap B mesi geribildirim ile açıklanır. Cevap E KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 75

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler 22. Olgunlaşma; organizmanın kendisinden beklenen fonksiyonları yerine getirecek 20. Soru kökünde çocukluğunu köyde geçiren düzeye erişmesidir. Olgunlaşma öğrenmeyi Hasan’ın hayvanlarla etkileşiminin fazla ol- etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Or- ması dolayısıyla veterinerlik fakültesinde öğ- ganizmanın belli bir davranışı sergilemeyi renim görmeye başladığında bazı derslerde öğrenebilmesi için o davranışın gerektirdiği diğer öğrencilerden daha çabuk ve hızlı öğ- olgunlaşma seviyesine erişmiş olması ge- renmesi belirtilmiştir. Soru incelendiğinde, rekir. Soruda ikiz kardeşlerden sekiz hafta öğrencinin bu dersleri hızlı öğrenmesinin boyunca egzersiz (öğrenmeyi sağlayacak nedeni daha önceki yaşantılarından kay- yaşantı) yaptırılanın, kardeşine oranla bir naklanmaktadır. Eğer soru kökü öğrenmeyi hafta önce merdiven çıkmayı başardığı etkileyen bireysel faktörleri sormuş olsaydı, belirtilmektedir. Bu durum çocuğun mer- bu sorunun yanıtı “Olumlu transfer” olurdu. divenleri çıkacak olgunluğa erişmesinde Ancak soru, psikolojik yaklaşımlar konusu- öğrenmenin (çevreyle girilen etkileşimin) na ait bir sorudur. Dolayısıyla yanıt “kültürel katkısını göstermektedir. Diğer taraftan ne çevresel etki” olacaktır. kadar egzersiz yapılırsa yapılsın iki kardeşin merdiven çıkma davranışını öğrenip sergile- Cevap E meleri arasında yalnızca bir haftalık bir fark ortaya çıkmaktadır. Bu durum da yeterince olgunlaşma olmadan öğrenmenin gerçek- leşmeyeceğini göstermektedir. Deneydeki bulgular bir bütün olarak değerlendirildiğin- de “olgunlaşma ve öğrenmenin birbirinden bağımsız olmadığını, birbirini etkilediği” so- nucuna varılabilir. Cevap A 21. Soru kökünde öğrencilerin verimli öğrenme 23. “Günlük hayattan örnekler verme” ya da gerçekleştirebilmeleri için öğretmenin, öğ- “Öğrencilerin daha önce öğrendikleriyle rencilerin güdülenme düzeyini artırmasın- yeni konuyu ilişkilendirme” öğrenilecek olan dan söz edilmektedir. Bunu yapmak isteyen konunun “anlamsal çağrışımını” artıracağın- bir öğretmenin yapacağı uygulamalardan dan öğrenmenin kalıcılığını olumlu yönde et- en yetersizi sorulmaktadır. Sorunun yanıtı kiler. Öğrenmeyi etkileyen faktörlerin başın- derse gündemdeki konulardan bahsederek da bireysel farklılıklar yer alır (olgunlaşma, başlaması şeklindeki “A” seçeneği olarak ön öğrenme, güdülenme, hazırbulunuşluk verilmiştir. A seçeneğinde derse gündem- vb). “Öğrencinin bireysel farklılıklarını dik- deki konulardan bahsederek başlanması kate alarak ders işlemek” öğrenmeyi olumlu dikkat çekme açısından yeterli olabilir an- yönde etkileyecektir. “Görsel ve işitsel ma- cak dersin konusuna güdülemede yetersiz teryal kullanma” hem öğrenme malzeme- kalmaktadır. Çünkü A seçeneğinde dersin sinin “algısal ayırt edilebilirliğini” artırarak konusuyla ilgili gündemdeki konular vurgu- dikkat çekici olmasını sağlayacak hem de lanmış olsaydı, bu seçenek derse güdüle- birden fazla duyuya hitap ettiği için daha iyi mede etkili bir uygulama olurdu. öğrenilmesine katkıda bulunacaktır. “Pekiş- tireçleri çok sık kullanmak” ise onların pe- Cevap A kiştirici değerlerini yitirmesine neden olaca- ğından öğrenmeyi olumlu yönde etkilemesi beklenmez. Cevap E 76 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

24. Soruda anlatılan deney kaçınma koşullan- Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler ması konusunda hayvanlar üzerinde ger- çekleştirilen temel deneydir. Bu deneylerde zil, köpekte korku tepkisini tetikleme gücü- itici uyarıcının geleceğini önceden haber nü elektrik şokuyla (koşulsuz uyarıcı) eşleş- veren ışık ya da ses gibi bir uyarıcı verildik- tiği için kazanmaktadır. Bu da birinci düzey ten bir süre sonra itici uyarıcı organizmaya bir koşullanma olur. sunulur. Örneğin, soruda verilen deneyde olduğu gibi zil çalındıktan bir süre sonra or- ÖSYM tarafından İPTAL EDİLMİŞTİR. ganizmaya elektrik şoku verilir. Denemeler tekrarlandıkça bir süre sonra organizma zil 25. Öğrencinin öğrenip öğrenmediği ya da ne sesini duyar duymaz daha şok gelmeden kadar öğrendiği ile ilgili olarak bilgilendiril- karşıya atlayarak şoktan kurtulmayı öğrenir. mesine geri bildirim ya da dönüt adı verilir. Çünkü zamanla zil sesi organizmanın karşı- Sonuçlar hakkında bilgi almak yani geri bil- ya atlama davranışını kontrol eden bir ayırt dirim, öğrenmeyi olumlu yönde etkiler. Bu edici uyarıcı haline gelir. Burada davranış sekilde öğrenci hatalı öğrenmelerini ayık- henüz şok gelmeden sergilendiği için bu du- larken eksik öğrenmelerinin ne olduğunu rum kaçınma koşullanması olarak adlandırı- görüp bunları da tamamlama şansı bulur. lır. Kaçınma davranışının kazanılması ve ka- Öğretmenin Zeze’ye bakıp gülmesi tahtada lıcı olması ayırt etme ve olumsuz pekiştirme yaptığı davranışın doğru olduğuna dair bir olguları ile açıklanabilir. Kaçınma davranışı, geri bildirim işlevi görmektedir. organizma tarafından sergilenen istemli bir edimdir ve bu davranışın tekrarlanma olası- Cevap C lığının artması da kendi doğurduğu sonuca (itici uyarıcıdan/elektrik şokundan kurtulma- ya) bağlıdır. Bu durum da soruda anlatılan deneydeki köpeklerde görülen davranış de- ğişikliği edimsel koşullanmayla açıklanır. Sorunun doğru cevabı ÖSYM tarafından 77 “üst düzey koşullanma” olarak verilmiştir ancak soruda anlatılan durum üst düzey koşullanma için uygun bir örnek içerme- mektedir. Üst düzey koşullanma, “higher order conditioning” kavramının karşılığı olarak kullanılmaktadır ve aynı kavram için kullanılan bir başka karşılık da “birden faz- la uyarıcıya koşullanma”dır (Senemoğlu, N. 2012, Gelişim, Öğrenme, Öğretim, Ankara: Pegem Yayıncılık.) Üst düzey koşullanma, nötr bir uyarıcının tepkiye yol açma gücünü koşullu bir uyarıcı ile eşleşmesi sonucunda kazanması şeklinde gerçekleşen bir tepkisel koşullanma örneğidir. Sorudaki örnekte zil sesi köpekte tepkisel bir davranışa değil, edimsel bir davranışa yol açtığı için bu bir tepkisel koşullanma örneği değildir. Zil se- sinin köpekte korkuya yol açması sorulmuş olsaydı örnek tepkisel koşullanma örneği olabilirdi ancak yine de yanıt üst düzey ko- şullanma olamazdı. Çünkü bu örnekte de KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

ÖĞRENME KURAMLARI 1. Aşağıdakilerden hangisi bilişsel öğ- 3. Öğrenme kuramlarına göre aşağıdaki- renme yaklaşımının temel sayıtlıların- lerden hangisi yanlıştır? dan birisi değildir? A) Davranışçı kuramlar; öğrenmeyi uya- A) Öğrenme sürecine aktif olarak katılım rıcı ile davranış arasında bağ kurma zorunludur, öğrenme kendiliğinden olarak tanımlarlar. ortaya çıkmaz. B) Klasik koşullanmada, koşullu uyarıcı- B) Ön bilgiler ve bilişsel beceriler öğren- nın koşulsuz uyarıcıdan hemen önce meyi etkiler. verilerek iki uyarıcının birleştirilmesi gerekir. C) Birey, maruz kaldığı uyarıcılara kendi- si anlam verir ve yorumlar. C) Sosyal öğrenme kuramına göre birey, modelden öğrendiğini hemen davra- D) Anlamlandırma ve yorumlama süreci nışa dönüştürür. öğrenmeyi etkiler. D) Bilgiyi işleme kuramına göre, duyusal E) Öğrenmenin ortaya çıkması için pe- kayıtta bilgi kısa bir süre kalır. kiştireç gereklidir. E) İnsancıl kurama göre, bireyin benlik kavramı öğrenme yaşantılarına yön verir. 2. Canlı organizmalar sürekli bir etkinlik içe- 4. Bilişsel ve davranışçı öğrenme kuram- risindedir. İnsan davranışını anlamak için ları karşılaştırıldığında aşağıdakiler- gözlenebilir davranışlar incelenmelidir. den hangisi yanlıştır? Bir davranış ne kadar karmaşık görünür- se görünsün, en küçük birimine kadar A) Bilişsel kuramlar kavrama ve algıla- incelendiğinde bir uyarıcı tepki bağlantısı maya, davranışçı kuramlar ise şart- görülecektir. lanmaya ağırlık verir. Bu düşünce aşağıdaki yaklaşımlardan B) Bilişsel kuramlar gözlenemeyen sü- hangisiyle doğrudan ilgilidir? reçlere, davranışçı kuramlar ise göz- lenebilen davranışlara ağırlık verir. A) Davranışçı yaklaşım C) Bilişsel kuramlarda bireyler öğrenme B) Yapısalcılık sürecine, davranışçı kuramlardakine kıyasla daha aktif katılır. C) Biyolojik yaklaşım D) Bilişsel kuramlar zihinsel olaylara, D) Sosyal öğrenme davranışçı kuramlar ise tepkilere odaklanır. E) Fenomenolojik yaklaşım E) Bilişsel kuramlarda unutma, yeni bil- gilerin öğrenilmesiyle eski bilgilerin si- linmesi olarak açıklanırken davranışçı kuramlarda sönme ile açıklanır. 78 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

ÖĞRENME KURAMLARI (ÇÖZÜM) 1. Bilişsel öğrenme kuramları, pekiştireç ve 4. Davranışçı yaklaşım öğrenmeyi davranış- pekiştirme olguları üzerinde durmamakta- ta meydana gelen değişiklik olarak kabul dırlar. Bilişsel öğrenme kuramları daha çok eder bilişsel yaklaşım ise öğrenmeyi zihin- öğrenmenin içsel süreçleri üzerine odaklan- sel süreçlerde meydana gelen değişme maktadır. Pekiştireçler öğrenmenin güçlen- olarak kabul eder. Davranışçılar öğrenme mesini belki sağlayabilir; ancak pekiştireçler terimi yerine koşullanma terimini kullanırlar. öğrenme için mutlaka gerekli değildir. Pekiş- Davranışçılar öğrenme olgusunu inceler- tirecin öğrenme için gerekli olduğu görüşü- ken doğrudan gözlenebilir olan davranış- nü davranışçı kuramlarda görülmektedir. lara odaklanırken bilişselciler zihinde ger- çekleşen ve doğrudan gözlenme olasılığı Cevap E olmayan kavrama, algılama gibi süreçleri incelerler. Davranışçı yaklaşım öğrenciyi bil- 2. Davranışçı kuramcılar öğrenmeyi uyarıcı ile ginin pasif alıcısı olarak kabul eder bilişsel davranış arasında (U - T) bağ kurma işi ola- yaklaşım ise öğrenme sürecinde öğrenciye rak görmektedirler. Yani davranışlar, davra- daha aktif bir rol biçer. Davranışçı yaklaşıma nışlarda meydana gelen değişiklikler ve de- göre unutmanın nedeni sönmedir ancak bi- ğişikliğe neden olan uyarıcılarla ilgilenirler. lişsel yaklaşım unutmayı eski bilgilerin silin- Öte yandan davranışçı kuramcılar sadece mesi olarak tanımlamaz. Bilişsel yaklaşımda organizmanın gözlenen davranışlarında bir unutma olgusunun neden gerçekleştiğine değişiklik meydana geldiğinde, öğrenmenin ilişkin (ket vurma, bozulma, yanlış yerleş- gerçekleştiğini savunurlar. Organizmanın tirme, bilgiyi değiştirme vb.) farklı alternatif davranışında bir değişiklik meydana gelme- açıklamalar vardır. mişse öğrenme olmamış demektir. Cevap E Cevap A 3. Sosyal öğrenme kuramcıları öğrenme ve 79 performans arasında yarım yaparlar. İn- sanlar gözlem yoluyla birçok yeni davranış ya da beceri öğrenebilirler ancak bu dav- ranışları sergilemeye güdüleninceye kadar performansa dönüştürmezler. Örneğin, bir üniversite öğrencisi aynı evde kaldığı ar- kadaşını yemek yaparken defalarca izleme fırsatı bulduğu için bu yemeğin nasıl yapı- lacağını öğrenir ancak bu yemeği yapmak için güdülenmediği sürece öğrendiğini per- formans olarak sergilemeyecektir. Sosyal öğrenme kuramına göre birey modelden öğrendiklerini hemen davranışa dönüştür- mek zorunda değildir. Cevap C KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

TEPKİSEL (KLASİK) KOŞULLANMA 1. Hamileliği dolayısıyla midesi bulanan bir 3. Üyesi olduğumuz elektronik posta ha- anne adayı, sabahları bir yandan midesi berleşme grubunun bir üyesi sürekli bulanırken bir yandan da televizyondaki olarak bizi öfkelendiren iletiler yollarsa bir sabah programını izlemektedir. Anne, bir süre sonra, gelen posta kısmında bu doğum yaptıktan sonra, ekranda ne za- üyenin ismini görünce öfkeleniriz. man aynı programın sunucusunu görse, yine midesinin bulandığını hissetmekte- Başlangıçta bizde olumlu ya da olum- dir. suz bir duygusal tepki uyandırmayan bu ismin bizi öfkelendirir hâle gelmesi, Yukarıdaki örnekte yer alan program aşağıdaki süreçlerden hangisinin so- sunucusu, aşağıdakilerden hangisinin nucudur? işlevini görmektedir? A) Öğrenmenin genellenmesi A) Koşulsuz uyarıcı B) Tutum değişmesi B) Koşullu tepki C) Sosyal karşılaştırma C) Pekiştirici uyarıcı D) İçgörü kazanma D) Koşullu uyarıcı E) Tepkisel koşullanma E) Nötr uyarıcı 2. Babası tarafından sık sık cezalandırı- 4. Dişine dolgu yapılan bir birey, diş oyma lan bir çocuğun bir süre sonra sade- aleti dişine değdiğinde canı yandığı için ce babasından değil, yanına yaklaşan kasılır, aletin çıkardığı ses karşısında ise tüm erkeklerden korkması öğrenmey- böyle bir tepki vermez. Ancak diş oyma le ilgili aşağıdaki kavramlardan hangi- aletinin çalışmaya başlamasının hemen siyle açıklanabilir? ardından canı yandığı için birey bir süre sonra alet dişine değmeden, aletin sesini A) Olumsuz aktarma duyar duymaz kasılma tepkisi vermeye başlar. B) İkinci derece koşullama (üst düzey) Bu duruma ilişkin aşağıdaki ifadeler- C) İleriye doğru ket vurma den hangisi yanlıştır? D) Genelleme A) Aletin sesi koşullu uyarıcı, bu ses du- yulunca verilen kasılma tepkisi koşul- E) İtici uyarıcı lu tepkidir. B) Alet dişe değdiğinde duyulan acı ko- şulsuz uyarıcı, bu acı karşısında veri- len kasılma tepkisi koşulsuz tepkidir. C) Aletin sesi koşullanma gerçekleşme- den önce nötr, koşullanma gerçekleş- tikten sonra koşullu uyarıcıdır. D) Aletin sesi koşulsuz uyarıcı, bu ses duyulunca verilen kasılma tepkisi ko- şullu tepkidir. E) Alet dişe değdiğinde duyulan acı ko- şulsuz, aletin sesi koşullu uyarıcıdır. 80 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

Tepkisel (Klasik) Koşullanma 5. Aşağıdakilerden hangisi koşulsuz tep- 8. Şiddetli gürültüden korkan bir çocuk bir- ki örneğidir? kaç kez gök gürlemesinden önce şimşek A) Yılan görünce korkma çıktığına tanık olur. Daha sonra şimşek B) Utanınca yanakların kızarması çakar çakmaz henüz gök gürlemeden C) Komik bir olaya gülme korku tepkisi vermeye başlar. D) Sıcak havada terleme E) Oyunda hile yapılmasına öfkelenme Bir tepkisel koşullama olayını anım- satan bu örnekte (I) gök gürültüsü, 6. Caddede karşıdan karşıya geçerken (II) şimşekten korkma, (III) gök gü- duyduğu bir korna sesinin hemen ar- rültüsünden korkma ve (IV) şimşek dından kendisini arabanın altında bulan çakmasına işaret eden kavramlar aşa- bir kişi, bu olaydan sonra ne zaman bir ğıdakilerin hangisinde doğru sırada korna sesi duysa kapalı bir mekânda olsa verilmiştir? bile yerinden sıçramaktadır. I II III IV Bu kişinin korna sesini duyunca yerin- A) Koşulsuz Koşullu Koşulsuz Koşullu den sıçramasının temelinde davranışçı tepki tepki uyarıcı yaklaşıma göre aşağıdakilerden han- uyarıcı Koşulsuz Koşullu Koşullu gisi yatmaktadır? B) Koşulsuz tepki tepki uyarıcı A) Bilinçaltı süreçler Koşullu Koşulsuz Koşul- B) Tepkisel koşullanma uyarıcı tepki tepki suz C) Ayırt etme C) Koşullu uyarıcı D) Edimsel koşullanma Koşulsuz Koşullu Koşullu E) Genelleme uyarıcı uyarıcı tepki uyarıcı Koşullu Koşulsuz Koşullu D) Koşulsuz uyarıcı tepki tepki tepki E) Koşulsuz uyarıcı 7. Aşağıdakilerden hangisi koşullu tepki 9. Birçok sosyal davranışımızın devamını örneğidir? sağlayan sosyal pekiştireçler pekiştirici değerlerini öğrenme yoluyla kazanırlar. A) Soğuk suya dalınca titreme Buna göre, sosyal pekiştireçler ile tep- B) Ani ve şiddetli bir gürültüde yerinden kisel koşullanma sürecinde yer alan sıçrama aşağıdaki öge ya da süreçlerden han- gisi arasında bir paralellik kurulabilir? C) Sıcak bir nesneye değince elini geri çekme A) Koşullu uyarıcı D) Kar yağdığını görünce ürperme B) Uyarıcı genellemesi E) Burna toz kaçınca hapşırma C) Alışma D) Koşulsuz uyarıcı E) Koşullu tepki KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 81

Tepkisel (Klasik) Koşullanma 12. Zor bir matematik probleminde ilk defa kareköklü ifadelerle karşılaşan Metin, 10. Meral otomobiliyle işe giderken kaza içinde karekök geçen tüm soruları sı- yapmış ve ciddi biçimde yaralanmıştır. kıntılı ve anlaşılmaz olarak değerlendir- Otomobil kullanmaktan çok hoşlanan mektedir. Bu tür bir soru gördüğünde Meral bu olaydan sonra otomobil kullan- kaygılanmakta ve çözemeyeceğini his- maktan korkmaya başlamıştır. Aradan bir setmektedir. Bunun sonucunda da so- süre geçtikten sonra arkadaşlarının ısra- ruyu çözmekten hemen vazgeçmekte ve rıyla tekrar otomobil kullanmaya başla- başka bir soruya geçmektedir. yan Meral’in korkusu giderek azalmış ve sonuçta ortadan kalkmıştır. Metin’in kareköklü soruları sıkıntılı ve anlaşılmaz olarak değerlendirmesi ve Meral’in kazada yaralanmasını, oto- kaygılanması aşağıdakilerden hangi- mobil kullanma korkusunu ve bu kor- siyle açıklanabilir? kunun giderek ortadan kalkmasını açıklayan tepkisel koşullama kavram- A) Klasik koşullanma ları aşağıdakilerden hangisinde doğru sırada verilmiştir? B) Alışkanlık A) Koşulsuz tepki, koşullu uyarıcı, göl- C) Edimsel koşullanma geleme D) Transfer B) Nötr uyarıcı, koşullu tepki, sönme E) Genelleme C) Koşulsuz uyarıcı, koşulsuz tepki, ken- diliğinden geri gelme D) Koşullu tepki, koşullu uyarıcı, koşullu tepki E) Koşulsuz uyarıcı, koşullu tepki, sön- me 11. Kuramsal olarak insanların koşullan- 13. Annesi, 11 aylık Ceren’i uyuması için ya- ma yoluyla her durum ya da uyarıcıdan tağına yatırdığında, her seferinde çiçekli korkmayı öğrenmeleri mümkün olmakla battaniyesini üstüne örtmektedir. Ceren, birlikte pratikte insanların doğası gereği uyku saati olmasa da çiçekli battaniyesi- kendileri için tehlikeli olan durum ya da ni gördüğü zaman uyumak istemektedir. uyarıcılardan korkmayı daha çabuk öğ- rendikleri görülmektedir. Bu da insanların Ceren’de görülen bu durum aşağıda- bazı durum ya da uyarıcılardan korkmaya kilerden hangisiyle açıklanır? ---- olarak yatkın olduğunu göstermekte- dir. A) Zincirleme Parçada boş bırakılan yere aşağıdaki- B) Koşullanma lerden hangisi getirilmelidir? C) Şekillendirme A) bilişsel D) Kendiliğinden geri gelme B) davranışsal E) Genelleme C) sezgisel D) biyolojik E) kültürel 82 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

14. Bir araştırmacı ortaokul ve lise düzeyin- Tepkisel (Klasik) Koşullanma deki öğrencilerin sınav kavramına yük- ledikleri anlamları araştırmış ve büyük 16. Serdar, çok istemesine rağmen yüzmek- çoğunluğunun bu kavrama olumsuz an- ten korkmaktadır. Babası onu bir yüzme lamlar yüklediğini görmüştür. kursuna yazdırır ve yüzme öğretmenine oğlunun korkusunu anlatır. Yüzme öğret- Öğrencilerin sınav kavramına olumsuz meni, Serdar’ı kaygılandıracak bir durum anlamlar yüklemesi aşağıdakilerden oluşturmayacak şekilde ona yüzmeyi hangisiyle açıklanır? yavaş yavaş öğretir. Kursun sonunda Serdar rahat bir şekilde yüzebilir duruma A) Nötr uyarıcı gelmiştir. B) Koşulsuz uyarıcı Buna göre Serdar’ın yüzme korkusu- nun ortadan kalkması aşağıdakilerden C) Koşullu uyarıcı hangisiyle açıklanır? D) Koşulsuz tepki A) Aralıklı pekiştirme B) Olumsuz pekiştirme E) Koşullu tepki C) Sönme D) Güdülenme E) Model alma 15. Merve sınıf arkadaşı Ahmet’le tartışmış 83 ve araları açılmış, daha sonraları Ah- met’in yakın arkadaşı Ozan’dan da ra- hatsız olmaya başlamıştır. Merve’nin Ozan’dan da rahatsız olma- sı aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanır? A) Üst düzey koşullanma B) Edimsel koşullanma C) Kendiliğinden geri gelme D) Zıt tepki koşullanması E) Garcia etkisi KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

TEPKİSEL (KLASİK) KOŞULLANMA (ÇÖZÜM) 1. Örnekteki anne adayının midesini doğal 3. Klasik koşullanma, başlangıçta organizma olarak bulandıran uyarıcı durum yaşadığı için bir şey ifade etmeyen uyarıcının, orga- hamilelik sürecidir. Midesinin bu sebepten nizmada doğal olarak tepki yaratan uyarı- ötürü bulandığı saatlerde belirli bir programı cıyla eşleşmesi sonucu, organizmada bir izlediği için iki uyarıcı durum arasında bir bi- tepki meydana getirmesi sürecidir. Buna tişiklik söz konusu olmuştur. Bundan ötürü, göre elektronik postada gördüğümüz isimler söz konusu sabah programının sunucusu bizi başta öfkelendirmezken; bu üyelerden kadına hamilelik sürecini çağrıştıran bir “ko- gelen mesajlara yönelik hissettiğimiz olum- şullu uyarıcı” haline gelmiştir. suz duyguları bir süre sonra üyelerin isimle- rini gördüğümüzde de hissetmeye başlarız. Sunucu ………………………….…………...Tepki yok (Nötr uyarıcı) Yani: Sunucu ……...... Hamilelik …....... Mide bulantısı Üyelerin isimleri ……………..………… Tepki yok (Nötr uyarıcı) (Koşulsuz uyarıcı) (Koşulsuz tepki) (Nötr uyarıcı) Sunucu ……….……………………...... Mide bulantısı Üyelerin isimleri……..…olumsuz iletiler……..…Öfke (Nötr uyarıcı) (Koşulsuz uyarıcı) (Koşulsuz tepki) (Nötr uyarıcı) (Koşullu tepki) Cevap D Üyelerin isimleri ………………………….…………... Öfke (Koşullu uyarıcı) (Koşullu tepki) Cevap E 2. Bir uyarıcıya verilen tepkinin, onu çağrıştıran 4. Klasik koşullanma sürecine göre: ya da ona benzeyen tüm uyarıcılara da gös- terilmesi “genelleme” ya da “uyarıcı genelle- Aletin sesi …………………………………… Tepki yok mesi” olarak adlandırılır. Örnekteki çocuğun (Nötr uyarıcı) tüm erkeklerden korkması da bir genelleme örneğidir. Aletin sesi.. Alet dişe değdiğinde duyulan acı..Kasılma Uyarı (Nötr uyarıcı) (Koşulsuz uyarıcı) (Koşulsuz tepki) Sorudaki en önemli çeldirici B şıkkı olan “İkinci derece koşullama” seçeneğidir. Aletin sesi …………………………………... Kasılma Bir duruma ikinci derece koşullama ya (Koşullu uyarıcı) da üst düzey koşullama denilebilmesi (Koşullu tepki) için mutlaka başka bir koşullama süreci geçirilmesi ve bu koşullama sürecinin Buna göre (D) şıkkında verilen aletin sesi ko- sonunda yeni ve farklı bir uyarıcıya da şulsuz uyarıcı değil nötr ya da koşullu uyarı- aynı koşullu tepkinin gösterilmesi gerek- cı olacaktır. mektedir. Cevap D Cevap D 5. Tepkisel koşullanma sürecinde koşulsuz tepki, organizmanın koşulsuz (doğal) uyarı- cıya karşı verdiği otomatik (doğal) tepkidir. Bir başka deyişle koşulsuz tepkiler öğrenme sonucu gerçekleşmeyen tepkilerdir. Buna göre “sıcak havada terleme” otomatik bir tepkidir. Cevap D 84 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

6. Trafik kazası geçirdikten sonra korna sesi Tepkisel (Klasik) Koşullanma duyunca yerinden sıçrayan kişinin bu davra- nışı tepkisel koşullanma süreci ile aşağıdaki 9. Sosyal pekiştireçler (ikincil pekiştireçler) gibi açıklanır. bireyin öğrenme yoluyla anlamını kazandık- ları pekiştireçlerdir. Örneğin bir yaşındaki Korna sesi …………………………… …….. tepki yok çocuk için paranın hiçbir anlamı yokken, (Nötr uyarıcı) 5 yaşındaki çocuk para ile bir şeyler satın alabileceğini öğrendiğinde para çocuk için Korna sesi ..……… Trafik kazası geçirme anlamlı hale gelir. Benzer şekilde tepkisel ..……… Korku, kaygı, sıçrama koşullanma sürecinde de “koşullu uyarıcı” başlangıçta nötr uyarıcı iken koşulsuz uya- (Nötr uyarıcı) (Koşulsuz uyarıcı) (Koşulsuz tepki) rıcı ile eşleştiği için organizmada tepki yara- tan uyarıcı niteliğini kazanmaktadır. Bu du- Korna sesi ……………….. Korku, kaygı, sıçrama rumda sosyal pekiştireçler ve koşullu uyarıcı (Koşullu uyarıcı) değerini öğrenme yoluyla kazanmaktadır. (Koşullu tepki) Cevap A Cevap B 7. Tepkisel koşullanma sürecinde koşullu 10. Meral’in yaşamış olduğu durum tepkisel ko- tepki, organizmanın koşullu uyarıcıya karşı şullanma süreci ile aşağıdaki gibi açıklanır. verdiği öğrenilmiş tepkidir. Bir başka deyişle koşullu tepkiler bir yaşantı sonucunda orga- Otomobil kullanma …………… tepki yok nizmanın öğrendiği bir tepkidir. Buna göre (Nötr uyarıcı) “kar yağdığını görünce ürperme” yaşantı sonucunda edinilmiş bir tepkidir. Otomobil kullanma ………… Kazada yaralan- ma ………… Korku Cevap D (Nötr uyarıcı) (Koşulsuz uyarıcı) (Koşulsuz tepki) Otomobil kullanma ………………………… Korku (Koşullu uyarıcı) (Koşullu tepki) 8. Şimşek çakar çakmaz gök gürültüsünden Buna göre Meral’in kazada yaralanması do- korkmaya başlayan çocuğun bu davranışı ğal olarak korkmasını sağlayan “koşulsuz tepkisel koşullanma süreci ile aşağıdaki gibi uyarıcı”, kazadan sonra otomobil kullanma açıklanır. korkusu öğrenilen duyuşsal bir tepki olduğu için “koşullu tepki” ve bir süre sonra bu kor- Şimşek çakması …………………… …….. tepki yok kunun ortadan kalkması “sönme” ile açıkla- (Nötr uyarıcı) nır. Cevap E Şimşek çakması ……….. Gök gürültüsü ……….. 11. Çeşitli davranışlar üzerinde kalıtımın ne ka- Korku dar etkisinin olduğu sorusu modern davra- nış genetiğinin temelini oluşturmaktadır ve (Nötr uyarıcı) (Koşulsuz uyarıcı) (Koşulsuz tepki) son yapılan çalışmalar kişilerarası davranış farklılıklarında çevre kadar kalıtımın önemini Şimşek çakması ……………………….. …… Korku vurgular niteliktedir. Bu bağlamda soruda insanların kendileri için tehlikeli olabilecek (Koşullu uyarıcı) (Koşullu tepki) durumlardan korkmayı “doğası gereği” daha kolay öğrendiğinin vurgulanması, in- Buna göre sanların bazı davranışları öğrenmeye ge- netik bir eğilimi olduğu yani biyolojik olarak Gök gürültüsü: Koşulsuz uyarıcı yatkın olduğu anlamına gelmektedir. Şimşekten korkma: Koşullu tepki Cevap D Gök gürültüsünden korkma: Koşulsuz tepki Şimşek çakması: Koşullu uyarıcı Cevap A KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 85

Tepkisel (Klasik) Koşullanma 15. Koşullu uyarıcı hâline gelen bir uyarıcının kazanmış olduğu etki gücünü (organizma 12. Soruda, kareköklü problemle karşılaşan üzerinde tepki oluşturma gücünü) eşleştiği Metin’in sıkıntı yaşaması sonucu, bu tür başka bir nötr uyarıcıya da kazandırmasına bir soru gördüğünde kaygılanması ve çö- üst düzey (dereceli) koşullanma denir. Ah- zemeyeceğini hissetmesi, vurgulanmıştır. met, Merve’de olumsuz duygular oluşturan Kaygı ve sıkıntı tepkileri duyuşsal tepkilerdir. bir koşullu uyarıcı haline geldikten sonra, bu Duyuşsal tepkilerde klasik koşullanmayla gücünü birlikte gezdiği arkadaşı Ozan’a da kazanılmaktadır. Eğer soru kökünde tüm kazandırmıştır. matematik problemleri gibi bir ifade olsaydı doğru yanıt genelleme olurdu. Cevap A Cevap A 13. Çiçekli battaniye başlangıçta uyku isteği 16. Klasik koşullanma yoluyla kazanılan koşul- uyandırmayan nötr bir uyarıcıdır. Ancak Ce- lu tepkiler, koşullu uyarıcının (zil) ardından ren yatağa her yattığında Ceren’in üzerine koşulsuz uyarıcı (et) verilmediğinde bir süre bu battaniye örtüldüğü için bir süre sonra sonra azalarak ortadan kaybolur. Bu duru- Ceren’de uyku isteği uyandırmaya başla- ma sönme adı verilir. Soruda Serdar’ın yüz- mıştır. Bu durum tepkisel koşullanmaya yani mekten korktuğu belirtilmektedir. Bu bir ko- koşullanma yoluyla öğrenmeye örnektir. şullu tepkidir. Yüzme öğretmeninin Serdar’ı yavaş yavaş suya ve yüzmeye alıştırarak, bu Cevap B alıştırmalar sırasında korkmasına yol açacak olumsuz bir deneyim yaşamasını engellediği ve Serdar’ın yüzme korkusunun sönmesini sağladığı görülmektedir. Cevap C 14. Sınavlar eğitim yaşamının başında bir çok öğrenci için kaygı tepkisine yol açmayan nötr bir uyarıcıdır. Ancak sınavda elde edi- len başarısızlık, ana babaların aşırı eleşti- risi ile eşleşerek sınav sözcüğünün bile bu eleştirilerin yol açtığı olumsuz duygulara yol açmaya başlamasına neden olmaktadır. Bu durumda sınav sözcüğü koşullu uyarıcı bu sözcüğe karşı oluşan olumsuz tutum da ko- şullu tepkidir. Cevap E 86 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

KLASİK KOŞULLANMA İLKELERİ 1. Ali, araba kullanan babasını izlerken acı 3. Kendisini ısıran bir köpekle her karşılaştı- bir fren sesi duymuş ardından arabaları ğında korku tepkisi veren bir çocuk, bir- öndeki araca çarpmıştır. Bu olaydan son- kaç kez bu köpeği sahibiyle birlikte gör- ra Ali ne zaman bir fren sesi duysa korku dükten sonra köpek yanında olmasa bile tepkisi vermeye başlamıştır. sahibini görünce korku tepkisi vermeye başlar. Ali’nin fren sesi duyunca korku tepkisi vermeye başlaması aşağıdakilerden Çocuğun, köpeğin sahibinden de hangisinin sonucudur? korkmaya başlaması aşağıdaki süreç- lerden hangisiyle açıklanabilir? A) Fren sesi ve kaza bitişikliği nedeniyle tepkisel koşullama A) Uyarıcı genellemesi B) Sonraki tekrarlarda fren sesini duy- B) İkinci dereceden koşullanma ması nedeniyle edimsel koşullama C) Tepki genellemesi C) Babasını o anda gözlediği için model alma yoluyla öğrenme D) Etki yayılması D) Babasını izlemekle meşgul olsa da, E) Psikolojik tepkisellik kaza yapıldığı anda arabanın içinde olduğu için gizil öğrenme E) Kaza olayına tanık olduğu için gözlem yoluyla öğrenme 2. Akşama doğru midesi bulanan Esra, öğle 4. Kırmızı ışık yandığında kafesinin duvarın- yemeğindeki mayonezden zehirlendiği- da bulunan renkli bir daireyi gagaladığı ni düşünmüş ve bu olaydan sonra uzun takdirde yiyecek elde edeceğini öğrenen süre mayonez yememiştir. bir güvercinin bu davranışı, kırmızı ışı- ğın yanmasının ardından daireyi gaga- Esra’nın uzun süre mayonez yememe- lamasına rağmen yiyecek verilmeyerek si aşağıdakilerden hangisiyle açıkla- söndürülmüş ve güvercin artık daireyi nabilir? gagalamaz olmuştur. Ancak, aradan bir- kaç gün geçtikten sonra güvercin kafese A) İkinci derece koşullama (üst düzey) konduğunda kırmızı ışık yanar yanmaz daireye doğru yönlenmiş ve gagalamaya B) Batıl davranış başlamıştır. C) Ayırt etme Kafese konduğunda güvercinin kırmı- zı ışık yandığında renkli daireyi tekrar D) Koşulsuz tepki gagalamaya başlaması aşağıdaki sü- reçlerden hangisinin sonucudur? E) Olumsuz tat koşullaması (Garcia etki- si) A) Psikolojik tepkisellik B) Ayırt etmeyi öğrenme C) Tanıma D) İkinci derece (üst düzey) koşullanma E) Kendiliğinden geri gelme KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 87

Klasik Koşullanma İlkeleri 5. Klasik müzikten çok hoşlanan Ayhan Bey 8. Bindiği uçağın düşmekten kıl payı kur- gittiği tüm konserlerde gözüne ilişen bir tulması nedeniyle Mehmet Bey’de uçma kişiye sokakta rastlar ve hiç tanımadığı korkusu gelişmiştir. Ancak görevi gereği hâlde bu kişiye karşı bir sempatisinin ol- sık sık uçakla seyahat etmek zorunda duğunu fark eder. olan Mehmet Bey’in uçma korkusu daha sonraki uçuşlarında herhangi bir kor- Bu durum aşağıdakilerden hangisiyle kutucu durum yaşanmaması nedeniyle açıklanabilir? giderek zayıflamış ve sonuçta ortadan A) Uyarıcı kontrolü kalkmıştır. B) Tepki genellemesi C) Yansıtma Mehmet Bey’in uçma korkusunun ge- D) İkinci derece (üst düzey) koşullanma lişmesi ile bu korkunun zayıflayarak E) Gizil öğrenme ortadan kalkmasının temelinde yatan süreçler aşağıdakilerin hangisinde 6. Sınav kaygısından yakınan bir öğren- doğru sırada verilmiştir? ciye verilebilecek aşağıdaki yanıtlar- A) Tepkisel koşullanma – Sönme dan hangisi karşıt koşullanma tekniği- B) Ceza – Alışma ne uygundur? C) Duyarlılık oluşması – Sönme A) Kaygını azaltmak için başarı hedefle- D) Bilişsel öğrenme – Kaçınma rini küçültmelisin. E) Tepkisel koşullanma – Duyarsızlaşma B) Sınavda başarısızlığın her alanda ba- şarısızlık olmadığını anlamalısın. 9. Garcia’nın olumsuz tat kaçınması ko- C) Kaygını azaltmak için derslerine çok nusunda yaptığı deneyler, tepkisel ko- çalışmalısın. şullanmanın daha önce doğru olarak D) Kaygılı olduğun zamanlar ders çalış- kabul edilen hangi ilkesinin aslında mayı bırakmalısın. doğru olmayabileceğini göstermiştir? E) Kaygı duyduğun anda sınavla ilgili A) Bir davranışı değiştirmede olumlu pe- geçmişteki hoş yaşantılarını düşün- kiştirme cezadan daha etkilidir. melisin. B) Koşullanmanın gerçekleşmesi için koşulsuz uyarıcı koşullu uyarıcının 7. Oğuz Öğretmen’in okuttuğu bir deste hemen ardından gelmelidir. zorlanan öğrenciler, onun verdiği diğer C) Öğrenme, sadece bir tepki pekiştireç- derslerden de ürkmeye başlamışlardır. le izlendiği takdirde gerçekleşebilir. D) Koşullanma gerçekleştikten sonra Öğrencilerin Oğuz Öğretmen’in verdi- koşullu uyarıcının koşulsuz uyarıcı ği diğer derslerden de ürkmeye baş- tarafından izlenmeksizin verilmesi, lamalarının nedeni aşağıdakilerden koşullu tepkinin sönmesine yol açar. hangisidir? E) Aralıklı pekiştirilen bir davranış sürekli A) Oğuz Öğretmen’e uyarıcı genellemesi pekiştirilen bir davranışa göre sönme- oluşması ye karşı daha dirençli olur. B) Öğrencilerin Oğuz Öğretmen’den al- dıkları dersteki davranışlarının olum- suz pekiştirilmesi C) Oğuz Öğretmen’e tepki genellemesi oluşması D) Derslere uyarıcı genellemesi oluşması E) Oğuz Öğretmen’in dersinde zorlan- malarının öğrencilerde psikolojik tep- kisellik durumu ortaya çıkarması 88 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

10. Aşırı kilolu olan Ayşen Hanım, bir diye- Klasik Koşullanma İlkeleri tisyenin tavsiyesine uyarak kek, kurabiye ve benzeri kilo yapan yiyecekleri düşük 12. Oynadığı balonun aniden patlaması ne- miktarda elektrik şoku veren metal bir deniyle balonlara karşı korku tepkisi ge- tabağa koyar. Tabağa her uzandığında liştiren iki yaşındaki bir bebek, elinde ba- elektrik çarpar ve elini çekmek zorunda lonla kendisine birkaç kez yaklaşmasının kalır. Ayşen Hanım, tabağa verdiği elekt- ardından iki yaş büyük abisini görünce rik akımının şiddetini birkaç günde artırır elinde balon olmasa bile korku tepkisi ve sonuçta tabaktan yiyecek alma girişi- vermeye başlamıştır. minde bulunmaktan vazgeçerek kilo ver- meye başlar. Bebeğin abisine karşı korku tepkisi vermeye başlaması aşağıdakilerden Ayşen Hanım’ın kilo vermek için uygu- hangisinin sonucudur? ladığı teknik aşağıdakilerden hangisi- dir? A) İkinci derece koşullanma B) Edimsel koşullama A) Kademeli yaklaşma C) Tepki genellemesi D) Gecikmeli koşullama B) Karşıt koşullama E) Olumsuz pekiştirme C) İtici uyarıcıyla davranış kontrolü D) Pekiştirme yoluyla davranış kontrolü E) Ayırt etme eğitimi 11. Bireylerin tutumları öğrenme yoluyla olu- 13. Bakıcısı yemeğini yedirdikten sonra iki şur. Bu öğrenme, bazen sadece tutum yaşındaki bebeğin ellerini ve ağzını sa- nesnesinin isminin olumsuz duygusal bunlu bir bezle sert bir biçimde silmekte- anlamları olan kelimelerle eşleşmesi so- dir. Bir süre sonra bebek yemeğin ardın- nucunda gerçekleşir. dan bakıcının sabunlu bezi eline aldığını görür görmez ağlamaya başlar. Bunun Bu şekilde öğrenilen olumsuz bir tu- farkına varan bakıcı elinde bulunan bezle tumu, tutum nesnesinin ismini olumlu sadece mama iskemlesini siler ve bir iki duygusal anlamları olan kelimelerle gün içinde bebek artık bakıcısı sabunlu eşleştirerek olumlu hâle getirmek iste- bezi eline aldığında ağlama tepkisi ver- yen bir psikolog, aşağıdaki teknikler- mez. Ancak, bakıcısını görmediği hafta den hangisini kullanmaktadır? sonu tatilinin ardından bebek bakıcısının elinde sabunlu bezi görünce tekrar ağla- A) Davranış şekillendirme ma tepkisi vermeye başlar. B) Karşıt koşullama Bebeğin hafta sonu tatilinin ardından sabunlu bezi görünce ağlamaya tekrar C) Davranış kontrolü başlaması, aşağıdaki kavramlardan hangisiyle en iyi açıklanabilir? D) Sistematik duyarsızlaştırma A) Gecikmeli koşullama E) Karşıt tepki oluşturma B) Kendiliğinden geri gelme C) İkinci dereceden koşullama D) Olumsuz aktarma E) Gölgeleme KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 89

Klasik Koşullanma İlkeleri 16. Ayşegül Öğretmen dersindeki bazı ko- nuları bilgisayarda hazırladığı sunular 14. Bazı ana ve babalar çocukları büyüdükçe yardımıyla öğrencilere öğretmeye çalışır. onları hatalarından ve başarısızlıklarından Konunun öğrencilerin dikkatini çekmesi dolayı daha fazla eleştirmektedir. Bu- için sunu sayfalarına renkli ve hareket- nun sonucunda, çocuklarda başarısızlık li resimler koyar. Ancak bir süre sonra, kaygıya neden olmaktadır. Başarısızlık öğrettiği konularla ilgili öğrencilerin neler kaygısı olan bazı bireyler de daha sınav hatırladığını test ettiğinde, öğrencilerin salonuna giderken kaygı yaşamaya baş- sunularda verilen bilgilerden çok, renk- lamaktadır. li ve hareketleri resimleri hatırladıklarını görür. Öğrencilerin, asıl öğretilmek is- Buna göre, bir öğrencinin sınav salo- tenen konuları hatırlamak yerine, daha nuna giderken sınav kaygısı yaşamaya çok dikkat çekici resimleri hatırlama- başlaması aşağıdakilerden hangisiyle ları öğrenmede aşağıdakilerden han- açıklanabilir? gisiyle açıklanabilir? A) Genelleme A) Sönme B) Ayırt etme B) Gölgeleme C) Kendiliğinden geri gelme C) Yetersiz koşullanma D) Üst düzey koşullanma D) Yanlış kodlama E) Olumsuz pekiştirme E) Yakınlık ilkesi 15. Millî Eğitim Bakanlığı, ilköğretim 1. sınıfa 17. Üniversite öğrencileri, eğitim öğretim başlayan öğrencilerin ana babalarından yılının başında “değerler eğitimi”ne yö- ayrılmalarını kolaylaştırmak ve korkularını nelik bir seminere katılırlar. Seminer son- yenmelerine yardımcı olmak için öğretim rasında öğrencilerden Derya, arkadaşı yılının başında uyum haftası düzenlemiş- Ayşe’ye semineri nasıl bulduğunu sorar. tir. Bu haftada; öğrencilerin öğretmenle- Arkadaşı, bu soruya “Anlatılanların pek rini, sınıf arkadaşlarını, sınıflarını ve okul farkında değilim, konuşmacının kıyafet binalarını tanımalarını sağlayan eğlenceli ve takılarına odaklandım.” diye cevap etkinlikler yapılmıştır. Bu etkinliklerle öğ- verir. Ayşe’nin anlatılanlardan çok, ko- rencilerin okuldaki idarecilerle ve çalışan- nuşmacının görünüşüne odaklanması larla tanışmaları sağlanmıştır. En sonun- aşağıdaki öğrenme kavramlarından da öğrencilere sınıflarına geçip sıralara hangisiyle açıklanır? oturmaları söylenmiştir. A) Engelleme B) Gölgeleme Okula yeni başlayan öğrencilerin oku- la uyumunu kolaylaştırmak ve kor- C) Koşullanma D) Olumsuz aktarım kularını yenmelerine yardımcı olmak amacıyla düzenlenen bu uygulamayı E) Nötr uyarıcı en iyi açıklayan yöntem veya teknik aşağıdakilerden hangisidir? 18. İki yaşındaki Duru’yu babası ne zaman dışarı çıkaracak olsa önce onun şapka- A) Zincirleme yöntemi sını takmaktadır. Bir süre sonra babası Duru’nun şapkasını her eline aldığında, B) Eşik yöntemi Duru el çırparak kapıya doğru yönelir. C) Sistematik duyarsızlaştırma Babasının elinde şapkayı gören Du- ru’nun, dışarı çıkacağını düşünmesi D) Programlı öğretim aşağıdakilerden hangisiyle açıklanır? E) Öz düzenleme A) Kendiliğinden geri gelme B) Koşullu uyarıcı C) Olumlu habercilik D) Uyarıcı genellemesi E) Üst düzey koşullanma 90 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

KLASİK KOŞULLANMA İLKELERİ (ÇÖZÜM) 1. Verilen örnekte Ali’nin duyduğu fren sesinin 2. Sahip Korku hemen ardından kaza meydana gelmesi, bir (2. Koşullu Uyarıcı) (Koşullu Tepki) başka deyişle bu iki uyarıcı durumun bitişik olması aralarında bir çağrışım bağı oluşma- Cevap B sına neden olmuştur. Bu nedenle fren sesi artık Ali’ye trafik kazasını çağrıştıran bir “ko- 4. Kendiliğinden geri gelme, sönen bir davranı- şullu uyarıcı” haline gelmiştir. Bu durum bir şın bir süre sonra aynı koşullar altında tekrar tepkisel koşullama örneğidir. ortaya çıkmasını ifade eder. Bu durumda kafese konduğunda güvercinin kırmızı ışık Cevap A yandığında renkli daireyi tekrar gagalamaya başlaması, kendiliğinden geri gelme kavra- 2. Tepkisel koşullama ilkelerine göre, iki uya- mı ile açıklanabilir. rıcı arasında bir tepkisel koşullama bağı oluşabilmesi için bu iki uyarıcının çok yakın Cevap E zaman aralıklarıyla verilmesi; yani bu iki uya- rıcının birbirine bitişik olması gerekmektedir. 5. Üst düzeyde koşullanma (ikinci derecede Ancak tat koşullaması durumunda böyle bir koşullanma) organizmanın aynı anda birden gereklilik kimi durumlarda olmayabilir. Yediği fazla uyarıcıya koşullanmasını ifade eder. bir şeyden dolayı aradan uzunca bir zaman Tepkisel koşullanma sürecine göre: geçtikten sonra zehirlenen, midesi bulanan bir kişi arada bir bitişiklik durumu olmama- Konser ………... Klasik müzik ………... Hoş duygular sına karşın bu uyarıcıya koşullanabilir. Bu (Nötr uyarıcı) (Koşulsuz uyarıcı) (Koşulsuz tepki) duruma “Garcia Etkisi” denilmektedir. Konser ………………….…… Hoş duygular Cevap E (Koşullu uyarıcı) (Koşullu tepki) 3. Klasik koşullanma sürecinde ikinci dere- Konsere ilişkin olumlu duygular hisseden ceden koşullanma (üst düzeyde koşullan- kişinin bundan sonra konserde gördüğü ki- ma) organizmanın birden fazla uyarıcıya şilere yönelik oluşan tepkisi ise şöyle açıkla- koşullanmasıdır. Buna göre kendisini ısıran nabilir: köpekten korkan çocuğun bir süre sonra köpeğin sahibini gördüğünde de korkması Konserde gördüğü kişi ………... Konser ………... çocuğun ikinci dereceden koşullandığını Klasik müzik ………... Hoş duygular göstermektedir. Köpek Tepki Yok Konserde gördüğü kişi ………... Hoş duygular (Nötr Uyarıcı) (Koşullu uyarıcı) (Koşullu tepki) Cevap D Köpek Acı Korku 6. Karşıt koşullanma, ortama giren uyarıcının (Nötr Uyarıcı) (Koşulsuz Uyarıcı) (Koşulsuz Tepki) etkisiyle organizmanın duygularının tam ter- si yönde değişmesini ifade eder. Buna göre 1. Köpek Korku Sınav sırasında kaygılanan kişinin yaşadığı (Koşullu Uyarıcı) (Koşullu Tepki) bu olumsuz duygu, geçmişteki hoş yaşan- tılarını düşünmesiyle tersi yönde değişecek- Sahip Köpek Korku tir. (Nötr Uyarıcı) (1. Koşullu Uyarıcı) (Koşullu Tepki) Cevap E KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 91

Klasik Koşullanma İlkeleri karşıt koşullanma da istenmeyen tepkiye karşıt bir davranışın koşullanmasından olu- 7. Uyarıcı genellemesi, organizmanın bir uya- şur. Öğrenme psikolojisi kaynaklarında itici rıcıya verdiği tepkiyi daha sonra o uyarıcıya uyarıcıyla davranış kontrolü karşıt koşulla- benzeyen diğer uyarıcılara da göstermesini manın (counter conditioning) bir biçimi ola- ifade eder. Bu durumda Oğuz öğretmenin rak ifade edilmektedir. Karşıt koşullamaya bir dersinde zorlanan ve kendilerini kötü bazen itici uyarıcıyla tedavi de denmektedir. hisseden öğrencilerin, bu öğretmenin girdiği Bu nedenle bu sorunun hatalı olduğu düşü- başka derse yönelik olarak da aynı duygula- nülmektedir. rı hissetmesi uyarıcı genellemesi ile açıkla- nır. Cevap C Cevap D 8. Sönme, pekiştirilmeyen bir davranışın bir 11. Karşıt koşullanma bir uyarana verilen tepki- süre sonra ortadan kalkmasını ifade eder. nin yerine zıttı bir tepkinin oluşturulmasıdır. Buna göre uçakta düşme tehlikesi geçiren Başka bir ifadeyle karşıt koşullanma olum- kişide oluşan uçma korkusunun süreç için- suz tutum geliştirilen uyarıcılarla olumlu de bir daha olumsuz bir deneyim yaşanma- uyarıcıları birlikte sunma sayesinde tutum ması nedeniyle ortadan kalkması sönme ile değişikliği oluşturmaya dayanan bir teknik- açıklanır. Öte yandan kişinin söz konusu tir. Buna göre öğrenilen olumsuz bir tutumu, davranışı duyuşsal olduğu için (uçma korku- tutum nesnesinin ismini olumlu duygusal su) bu durum tepkisel koşullanma süreci ile anlamları olan kelimelerle eşleştirerek olum- ilişkilendirilmelidir. lu hâle getirme karşıt koşullanma ile açıkla- nır. Cevap A Cevap B 9. Tepkisel koşullanma yoluyla öğrenme sü- 12. Üst düzeyde koşullanma (ikinci derecede recinde koşullanmanın gerçekleşmesi nötr koşullanma) organizmanın aynı anda birden uyarıcı ile koşulsuz uyarıcının çok kısa ara- fazla uyarıcıya koşullanmasını ifade eder. lıklarla (1/2 sn.) ard arda verilmesine bağlıdır Tepkisel koşullanma sürecine göre: ve bu durum “bitişiklik ilkesi” olarak tanım- lanır. Oysa garcia etkisi (olumsuz tat koşul- Balon …....…. Balonun patlaması …....…. Korku lanması) nötr uyarıcı ile koşulsuz uyarıcının verilme süresi arasında bitişiklikle açıklana- (Nötr uyarıcı) (Koşulsuz uyarıcı) (Koşulsuz tepki) mayacak kadar uzun bir süre olsa da koşul- lanmanın gerçekleşebileceğini anlatır. Balon ………………...……………… Korku Cevap B (Koşullu uyarıcı) (Koşullu tepki) 10. İtici uyarıcıyla davranış kontrolünde, isten- Balonlara ilişkin korku tepkisi geliştiren meyen davranış örüntüsü ile itici uyarıcıyı bebeğin elinde balonla kendisine yaklaşan birleştirmek ve böylece davranış ile iticilik, abisini görünce de korku tepki vermeye hoşnutsuzluk arası bağ kurmak amaçlanır. başlaması ikinci derecede koşullanma ile Bu bağın gelişimini ise, hedef davranışın açıklanır. terk edilmesi izler. Buna göre zayıflamak is- teyen Ayten Hanım’ın kilo yapan yiyecekleri Abi Balon Korku düşük miktarda elektrik şoku veren metal (Nötr (Koşullu (Koşullu tabağa koyarak tabaktan yiyecek alma gi- Uyarıcı) Uyarıcı) Tepki) rişiminde bulunma davranışının ortadan kaldırmaya çalışması itici uyarıcıyla davranış Abi Korku kontrolü ile açıklanır. Ancak şıklarda verilen (2. Koşullu Uyarıcı) (Koşullu Tepki) Cevap A 92 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular

Klasik Koşullanma İlkeleri 13. Kendiliğinden geri gelme sönmüş tepkinin 15. Sistematik Duyarsızlaştırma, davranışçı bir süre sonra ortaya çıkmasıdır. yaklaşıma göre korku ve fobilerin tedavisin- de kullanılan ve tüm aşamalarında uzman Bebeğin yemeğin ardından ellerinin ve ağzı- yardımı gerektiren bir terapi tekniğidir. Sis- nın sabunlu bezle sert şekilde silinmesi so- tematik duyarsızlaştırma, eşik yöntemini de nucunda bebeğin sabunlu bezi gördüğünde içine alan bir tekniktir. Bu nedenle iki seçe- ağlamaya başlaması tepkisel koşullanma neğin aynı anda bulunması uygun değildir. durumudur. Bakıcının bir süre sabunlu bezi Bu konudaki itirazımız ÖSYM’ye yapılmıştır. kullanmaması sonucunda bebeğin ağla- ma tepkisi ortadan kalkmış (sönme) ancak ÖSYM bu sorunun çözümünü C seçene- bebeğin bakıcısını görmediği hafta sonu ği olarak vermiştir. tatilinin ardından bakıcısının elinde sabunlu bezi görünce tekrar ağlama tepkisi vermeye 16. Sunularda kullanılan resimler, öğrenilen başlamıştır. Sönmüş tepki kendiliğinden geri konu içindeki bilgilerin hatırlanmasını en- gelmiştir. gellemiştir. Soru kökünde bulunan konunun hatırlanması gibi ifadeler bilişsel yaklaşımı Cevap B çağrıştırmakta ve davranışçı yaklaşımın red- dettiği bilişsel süreçleri içermektedir. Göl- geleme, davranışçı yaklaşımın olgularından biridir. Soru davranışçı yaklaşıma uygun bir soru değildir. Bu konudaki itirazımız ÖS- YM’ye yapılmıştır. ÖSYM bu sorunun çözümünü B seçene- ği olarak vermiştir. 14. Soru kökünde öğrencinin sınav salonuna 17. Sorudaki örnek klasik koşullanmada yer girerken sınav kaygısı yaşaması ifade edil- alan gölgeleme kavramı için uygun bir örnek mektedir. Başarısızlık kaygısı, sınavdan değildir. Ancak gölgeleme kavramı KPSS’de kaynaklanmakta yani bir tepkisel koşullan- bugüne kadar hep iki uyarıcı durumdan bi- ma oluşmakta ve bu durumda sınav birinci rinin diğerine oranla dikkati daha çok çek- koşullu uyaran haline gelmektedir. Sınav ile mesi ve diğerine baskın gelmesi şeklindeki bitişiklik kazanan sınav salonu ikinci koşullu örnekler üzerinden sorulmaktadır. Bu du- uyarandır. Bu nedenle sınav salonu da aynı rumda bu örnek de gölgeleme kavramıyla koşullu tepki olan kaygıyı oluşturmaktadır. açıklanabilir. Ayşe için konuşmacının kılık Bu durumda sırasıyla önce sınava daha kıyafeti ve takıları, söylediklerinden daha sonra sınav salonuna koşullu tepki veril- dikkat çekici olduğu için onun söylediklerini mekte yani 2. dereceden koşullanma (üst gölgelemişlerdir. düzey koşullanma) oluşmaktadır. Sorunun doğru yanıtının genelleme olması için tüm Cevap B sınavlar gibi benzer uyaranların aynı koşullu tepkiyi ortaya çıkarması gibi bir vurgu yapıl- 18. Bir uyarıcı kendisinden sonra bir başka ması gerekirdi. Benzer uyarıcılar arasından uyarıcının varlığına (+) işaret ediyorsa olum- birine tepki vermek gibi bir vurgu olmadığın- lu haberci, yokluğuna (-) işaret ediyorsa dan “ayırt etme” seçeneği, sönmüş davra- olumsuz haberci işlevi üstlenmektedir. Bu nışın geri gelmesi sözkonusu olmadığından örnekte babasının onun şapkasını eline al- “Kendiliğinden geri gelme” seçeneği, acı ması Duru için dışarı çıkacakları yönünde bir veren uyarıdan kurtaran bir davranış vur- haberci niteliği kazanmıştır. gusu olmadığından “Olumsuz pekiştirme” seçeneği elenir. Cevap D Cevap C KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular 93

BİTİŞİKLİK KURAMI 1. Öğrencilerin dikkat sürelerinin kısa ol- 3. Öğretmenler öğrencilerinin bazı mate- masından dolayı eğitimde birçok etkin- matiksel işlemleri daha kolay ve çabuk lik 30-40 dakikayı geçmeyecek şekilde yapabilmeleri için öğrencilerine çarpım düzenlenir. Buna rağmen, ilköğretime tablosunu ezberletir. yeni başlayan öğrencilerin ilk haftalarda dikkat süreleri daha kısadır ve hızlı bir Bu uygulamayı yapan öğretmenlerin şekilde düşer. Bu durumu bilen Aylin Öğ- aşağıdaki koşullanma ilkelerinden retmen, yılın başında yapılan etkinliklerin hangisini kullandığı söylenebilir? sürelerini 15-20 dakika ile sınırlarken, daha sonraki haftalarda çalışma sürele- A) Bitişiklik rini kademeli olarak artırmıştır. B) İşaret öğrenme C) Ayırt etme Aylin Öğretmen’in öğrencilerin dikkat D) Uyarıcı genellemesi sürelerini artırmak için uyguladığı bu E) Genelleme yöntem aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? 4. Guthrie’ye göre, sınıfta sürekli yazı tahtasını karalayan bir öğrenciyi bu A) Kendini ayarlama davranışından vazgeçirmek için aşa- ğıdakilerden hangisinin yapılması uy- B) Eşik yöntemi gundur? C) Isındırma yöntemi A) Yüksek sesle uyarmak B) Uzun bir süre ara vermeden tahtaya D) Zihinsel disiplin yazı yazdırmak E) Zaman yönetimi C) Hoşlandığı etkinlikleri yapmaktan mahrum bırakmak D) Teneffüste dışarı çıkmamasını iste- mek E) Okul idaresine göndermek 2. Küçük Şule pudingi çok sever. Annesin- 5. Arda matematik dersinden hoşlanma- den sık sık puding yapmasını ister. Şu- maktadır. Bir gün matematik öğretmeni le’nin puding isteği ile baş edemez hâle okulda yapılan bir etkinlikte Arda’yı pi- gelen annesi, bir gün koca bir tencere yano çalarken izler ve onun müziğe olan puding yapıp kızının önüne koyar. Bun- ilgisini fark eder. Bunun üzerine Arda’ya dan sonra Şule annesinden bir daha pu- matematik çalışırken müzik dinlemesini ding istemez. önerir. Arda bu öneriyi uyguladıktan son- ra matematiği sevmeye başlar. Şule’nin annesi, aşağıdaki davranış bi- çimlendirme yöntemlerinden hangisini Öğretmenin Arda’ya önerdiği bu yön- kullanmıştır? tem aşağıdakilerden hangisidir? A) Zıt tepki A) Eşik B) Alıştırma B) Zıt tepki C) Bıktırma C) Alışma D) Karşı karşıya getirme D) Sonralık etkisi E) Duyarsızlaştırma E) Pekiştirme 94 KPSS Eğitim Bilimleri Tamamı Çözümlü Çıkmış Sorular