HỒ CHÍ MINH TOÀN TẬP PHẦN 2

386 Hå CHÝ MINH TOµN TËP kh¸ch ®¸ng nghi ngê ®ã nh−ng hä vÉn buéc lßng ph¶i tá ra niÒm në, ph¶i tiÕp ®ãn nh÷ng ph¸i ®oµn Êy mét c¸ch long träng vµ ®−a hä ®i tham quan kh¾p n¬i. Nh÷ng cuéc du hµnh Êy cña nh÷ng ®¹i biÓu NhËt lµm cho chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p kh«ng yªn t©m kh«ng nh÷ng vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ mµ c¶ vÒ ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ. V× mçi khi cã mét cuéc th¨m viÕng nh− vËy th× ng−êi An Nam h×nh nh− ®ét nhiªn bõng tØnh nhí ®Õn t×nh c¶nh bÞ ¸p bøc cña m×nh, t×nh c¶nh bÞ ¸p bøc cña \"nh÷ng ng−êi anh em hä cña m×nh t¹i ®Õ quèc mÆt trêi mäc\", vµ còng nhí ®Õn khÈu hiÖu \"Ch©u ¸ cña ng−êi ch©u ¸\". Ng−êi NhËt B¶n ®ßi mét biÓu thuÕ quan ®−îc −u ®·i. Ng−êi Ph¸p kh«ng muèn cho ng−êi NhËt ®−îc h−ëng nh− vËy, nh−ng còng kh«ng d¸m c«ng khai tõ chèi. Nh÷ng cuéc th−¬ng l−îng ®ang diÔn ra gi÷a ChÝnh phñ NhËt vµ ChÝnh phñ Ph¸p vÒ viÖc NhËt yªu cÇu ®−îc t« nh−îng nh÷ng má s¾t ë Cao Miªn. §Ó chøng minh r»ng m×nh chó ý nhiÒu ®Õn §«ng D−¬ng, ChÝnh phñ NhËt võa míi ®æi l·nh sù qu¸n H¶i Phßng cña m×nh thµnh Tæng l·nh sù qu¸n B¾c Kú. Ng−îc l¹i n−íc Ph¸p l¹i kh«ng cho phÐp Trung Quèc cã quyÒn göi nh÷ng l·nh sù sang §«ng D−¬ng ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña nöa triÖu ng−êi Trung Quèc sinh sèng ë ®ã. N¨m võa qua, «ng M. Uynxt¬n, Th− ký ng©n khè Oasinht¬n, ®· ®−a ra ý kiÕn r»ng, v× n−íc Ph¸p kh«ng thÓ tr¶ ®−îc nî cña m×nh mµ n−íc Mü l¹i cÇn nhiÒu cao su, vµ §«ng D−¬ng th× l¹i cã nhiÒu ®Êt trång cao su, cho nªn thËt rÊt tèt cho tÊt c¶ mäi ng−êi nÕu ng−êi Ph¸p t« nh−îng cho n−íc Mü - thay cho viÖc tr¶ nî - mét vµi triÖu hÐcta ®Êt ®á (th¸ng 8 n¨m 1926). ¤ng Uynxt¬n ®· ®−îc nhiÒu nghÞ sÜ cña Th−îng nghÞ viÖn vµ H¹ nghÞ viÖn Ph¸p t¸n thµnh. Mét vµi tê b¸o Ph¸p còng ñng hé ý kiÕn cña «ng ta.

Chñ nghÜa t− b¶n ®Õ quèc ph¸p ë §«ng d−¬ng 387 Víi sù ñng hé cña chñ nghÜa ®Õ quèc Anh, n−íc Xiªm còng ®−a ra nh÷ng yªu s¸ch víi ng−êi Ph¸p ë §«ng D−¬ng. Ch¼ng h¹n, ngµy 31-7-1926, n−íc Ph¸p ph¶i ký nh÷ng hiÖp nghÞ thõa nhËn n−íc Xiªm cã mét chÕ ®é quan thuÕ vµ thuÕ kho¸ ®éc lËp, thõa nhËn nh÷ng quyÒn tù do réng r·i cho nh÷ng c«ng d©n Xiªm ë §«ng D−¬ng. Sù BãC LéT NG¦êI AN NAM NÕu ng−êi Ph¸p thÊy lîi nhuËn vµ t− b¶n cña hä t¨ng lªn nhanh chãng, th× ng−êi An Nam còng thÊy sù nghÌo khæ vµ nh÷ng ®¶m phô m×nh ph¶i chÞu còng t¨ng lªn nhanh chãng. Tæng ng©n s¸ch toµn §«ng D−¬ng do nh÷ng ng−êi b¶n xø ®ãng gãp ®· t¨ng lªn nh− sau: 1913 57.370.000 ®ång 1915 62.230.000 - 1917 63.860.000 - 1920 70.170.000 - 1921 84.760.000 - 1922 87.120.000 - 1923 88.120.000 - 1924 89.830.000 - H¬n n÷a, ng−êi An Nam cßn ph¶i ®ãng gãp ®Çy ®ñ cho nh÷ng ng©n quü ®Þa ph−¬ng n÷a: 17.800.000 ®ång cho ng©n quü Nam Kú, 18.200.000 ®ång cho ng©n quü B¾c Kú, v.v.. Ngoµi ra hä cßn ph¶i ®ãng gãp cho nh÷ng kho¶n chi tiªu cña c¸c c¬ quan thuéc ®Þa ë chÝnh quèc. N¨m 1927, nh÷ng sè tiÒn ®ãng gãp Êy lµ: Chi tiªu qu©n sù... 130.000.000 ®ång Hµng kh«ng qu©n sù... 700.000 - Tr−êng häc thuéc ®Þa... 225.000 - C¬ quan kinh tÕ... 880.000 - ViÖn nghiªn cøu thuéc ®Þa... 302.000 -

388 Hå CHÝ MINH TOµN TËP C¬ quan thanh tra thuéc ®Þa... 240.000 - Héi ®ång tèi cao cña c¸c thuéc ®Þa 20.000 - Ngoµi nh÷ng kho¶n thuÕ kho¸ vµ ®¶m phô Êy, ng−êi b¶n xø cßn buéc ph¶i mua quèc tr¸i, buéc ph¶i quyªn gãp ®Ó kh«i phôc ®ång phr¨ng, ®Ó gióp ®ì nh÷ng miÒn bÞ tµn ph¸, v.v.. Khi ®· thÊy râ diÖn tÝch bao la cña phÇn ruéng ®Êt bÞ chÕ ®é thùc d©n chiÕm ®o¹t vµ tiÕn ®é ®i lªn cña thuÕ m¸, th× thËt lµ thõa nÕu nãi thªm r»ng n«ng d©n An Nam ®ang ë trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cïng khæ kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc. Tõ n¨m 1914 ®Õn 1924, gi¸ sinh ho¹t t¨ng thªm 47%, nh−ng tiÒn l−¬ng cña c«ng nh©n hÇu nh− vÉn ®øng nguyªn t¹i chç. C«ng ty than ®¸ B¾c Kú chiÕm 21.900 hÐcta ®Êt má vµ sö dông 16.500 c«ng nh©n b¶n xø. Víi t− b¶n 16 triÖu phr¨ng, n¨m 1925 c«ng ty ®ã ®· kiÕm ®−îc 35 triÖu phr¨ng tiÒn lêi, trong khi ®ã, ng−êi thî má mçi ngµy chØ lÜnh ®−îc 25 xu, tøc lµ mçi tÊn ®−îc lÜnh 2,27 phr¨ng. (§µn bµ ®−îc lÜnh 20 xu, trÎ em ®−îc lÜnh tõ 10 ®Õn 15 xu). C«ng nh©n lµm trong c¸c nhµ m¸y b«ng v¶i sîi ë B¾c Kú lµm suèt ngµy tõ 6 giê s¸ng ®Õn 9 giê tèi ®−îc lÜnh 15 xu. C«ng nh©n n«ng nghiÖp trong c¸c ®ån ®iÒn cao su Bµ RÞa cø mçi hè ®−îc lÜnh 6 xu. Do c«ng viÖc khã kh¨n vµ khÝ hËu oi bøc, mçi ngµy mét c«ng nh©n chØ ®µo ®−îc 2 hè lµ nhiÒu, thµnh thö tiÒn c«ng cña hä ®−îc kho¶ng 12 xu. Mçi c«ng nh©n c¹o mñ cao su lµm trong c«ng ty n«ng nghiÖp Xuygiana ph¶i phô tr¸ch 9 hÐcta, nghÜa lµ tõ 900 ®Õn 1.500 c©y cao su míi ®−îc lÜnh sè tiÒn c«ng nhËt tõ 15 ®Õn 20 xu. Mét s¾c lÖnh ra ngµy 11-11-1918 quy ®Þnh r»ng lao ®éng cña trÎ em kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 10 giê mét ngµy. VÒ mÆt th−¬ng nghiÖp, víi doanh sè h»ng n¨m lµ 5 tû, §«ng D−¬ng cã 50 ngh×n tiÓu th−¬ng ng−êi An Nam (22 ngh×n ng−êi ë Nam Kú), th−¬ng nghiÖp lín vµ trung b×nh n»m trong tay nh÷ng ng−êi n−íc ngoµi.

Chñ nghÜa t− b¶n ®Õ quèc ph¸p ë §«ng d−¬ng 389 V¤ S¶N HO¸ NG¦êI B¶N Xø Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n thùc d©n ë §«ng D−¬ng ®· t¹o ra ë xø ®ã hai giai cÊp v« s¶n, giai cÊp v« s¶n c«ng nghiÖp vµ giai cÊp v« s¶n n«ng nghiÖp. §a sè c«ng nh©n c«ng nghiÖp lµm trong c¸c hÇm má vµ vËn t¶i. ë B¾c Kú cã kho¶ng 30 ngh×n thî má chia ra nh− sau: 15.500 trong nh÷ng hÇm má ë Hßn Gai 2.500 trong nh÷ng hÇm má ë B¾c C¹n 1.500 trong nh÷ng hÇm má ë §«ng TriÒu 1.200 trong nh÷ng má than ë B¾c Kú 1.200 trong vïng ®Êt së h÷u KÕ Bµo 1.200 trong nh÷ng hÇm má ë Trµng §µ (tØnh Tuyªn Quang) 900 lµm thuª cho C«ng ty hÇm má B¾c Kú 900 trong nh÷ng hÇm má ë Hµ Nam vµ Hoµ B×nh 900 trong nh÷ng má thiÕc ë Cao B»ng. Ngµnh ®−êng s¾t cã kho¶ng 11.500 c«ng nh©n, trong ®ã cã 3.750 c«ng nh©n lµm trªn con ®−êng B¾c Kú - V©n Nam (2.600 ng−êi An Nam vµ 1.150 ng−êi Trung Quèc). Trong 65 nhµ m¸y xay x¸t g¹o lín nhá ë Nam Kú cã kho¶ng 7.000 c«ng nh©n, ch−a kÓ mét sè lín nh©n c«ng phô lµm c«ng nhËt (nh÷ng ng−êi ®¸nh xe, chë thuyÒn, v.v.). Sau ®ã lµ: 2.000 c«ng nh©n trong nh÷ng nhµ m¸y dÖt Nam §Þnh 1.000 - - trong nh÷ng x−ëng söa ch÷a tµu thuû ë H¶i Phßng 800 - - trong X−ëng tµu Sµi Gßn 800 - - trong H·ng r−îu Ph«ngten 600 - - trong Nhµ m¸y c¬ khÝ H¶i Phßng 600 - - trong Nhµ m¸y in ViÔn §«ng 650 - - trong Nhµ m¸y g¹ch ngãi §«ng D−¬ng. Nh÷ng nhµ m¸y, c«ng x−ëng sö dông 400 c«ng nh©n th× rÊt

390 Hå CHÝ MINH TOµN TËP nhiÒu, ®ã lµ: Nhµ m¸y xi m¨ng Poãclan, XÝ nghiÖp ¸c®en, nhµ m¸y ®iÖn, nh÷ng x−ëng m¸y cña c«ng ty chuyªn chë vµ d¾t hµng, v.v.. Mét trong nh÷ng ®ån ®iÒn cao su lín ë Nam Kú sö dông trªn 3.600 c«ng nh©n n«ng nghiÖp, mét ®ån ®iÒn kh¸c sö dông 3.300 c«ng nh©n, v.v.. ë B¾c Kú, tuy r»ng nh÷ng ®ån ®iÒn ®Òu hÑp h¬n, nh−ng sè nh÷ng c«ng ty hoÆc c«ng ty n«ng nghiÖp Ph¸p sö dông trªn 100 c«ng nh©n th× cã rÊt nhiÒu. Th−êng tÊt c¶ nh÷ng thµnh viªn trong 1 gia ®×nh ®Òu lµm cho cïng 1 ®ån ®iÒn, lóc ®ã ng−êi ta coi gia ®×nh lµ mét ®¬n vÞ tøc lµ \"gia ®×nh t¸ ®iÒn\". Nh÷ng gia ®×nh ®ã gåm tõ 2 ®Õn 10 ng−êi. Trong sè nh÷ng doanh nghiÖp n«ng nghiÖp chóng t«i xin nªu: §ån ®iÒn Vielª 300 gia ®×nh C«ng ty thuèc l¸ §«ng D−¬ng 200 gia ®×nh vµ 400 c«ng nh©n Bonn¬pho 200 gia ®×nh Guy«m 200 - Huytlª 140 - R©yn«n 130 - Kªple 100 - vµ 100 c«ng nh©n BÐc®ª 100 - C¸c®ª 110 - C«ng ty n«ng l©m Yªn Mü 600 c«ng nh©n CliÐt, Mahª vµ c«ng ty 500 - B«ren 150 - Bµ gãa Halaba 150 - L¬gi¬n 150 - Lªvi 100 - v.v.. LAO §éNG KHæ SAI §èI VíI NG¦êI B¶N Xø Tr−íc khi ng−êi Ph¸p ®Õn §«ng D−¬ng th× lao ®éng khæ sai

Chñ nghÜa t− b¶n ®Õ quèc ph¸p ë §«ng d−¬ng 391 d−íi h×nh thøc lao dÞch ®· tån t¹i. Nh−ng chóng t«i ®Æt vÊn ®Ò lao ®éng c−ìng bøc d−íi mét h×nh thøc kh¸c h¬n vµ hiÖn ®¹i h¬n. MÆc dï §«ng D−¬ng cã mét d©n sè lín, nh−ng chñ nghÜa t− b¶n thuéc ®Þa vÉn ®ang ®øng tr−íc t×nh h×nh khã kh¨n khã t×m ®−îc ®ñ nh©n c«ng. VÊn ®Ò lµ nh− sau: N«ng d©n Cao Miªn vµ Lµo ph¶n øng m¹nh mÏ chèng l¹i c«ng viÖc nÆng nhäc mµ chñ ®ån ®iÒn Ph¸p muèn c−ìng bøc hä tiÕn hµnh. Nam Kú víi ®Êt ®ai kh¸ mµu mì vµ d©n sè th−a thít kh«ng cung cÊp ®−îc nh©n c«ng rÎ tiÒn. ThÕ lµ chØ cßn ng−êi An Nam ë Trung Kú vµ B¾c Kú bÞ sù cïng khæ ®Èy ®Õn chç ph¶i lao ®éng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nÆng nÒ, vµ hä lµ ®¹o qu©n hËu bÞ cho thÞ tr−êng lao ®éng. Nh−ng hiÖn nay sè cÇu vÒ nh©n c«ng l¹i lín h¬n sè cung vÒ nh©n c«ng: 1. Chñ nghÜa qu©n phiÖt Ph¸p cÇn cã nh÷ng ng−êi b¶n xø cho nh÷ng tr¹i lÝnh cña nã. 2. Nh÷ng ®ån ®iÒn Ph¸p ë ch©u óc cÇn cã nh÷ng n« lÖ cho ®ån ®iÒn cña chóng. 3. Nh÷ng chñ ®ån ®iÒn Ph¸p ë Nam Kú, Cao Miªn, Trung Kú, Lµo vµ B¾c Kú, tÊt c¶ bän hä ®Òu cÇn cã nh©n c«ng gi¸ rÎ. 4. Nh÷ng hÇm má, nhµ m¸y, x−ëng thî cña Ph¸p cÇn cã mét dù tr÷ dåi dµo vÒ nh©n lùc cho nh÷ng xÝ nghiÖp cña hä. 5. ChÝnh phñ thuéc ®Þa cÇn cã nh÷ng ng−êi ®µn «ng ®i lµm t¹p dÞch. C«ng viÖc ®ª ®iÒu ë B¾c Kú cÇn 60.000 ng−êi. 35.000 ng−êi sÏ lµ cÇn thiÕt cho nh÷ng ®ån ®iÒn ë Nam Kú vµ 15.000 ng−êi cho nh÷ng ®ån ®iÒn ë Cao Miªn (kh«ng kÓ nh÷ng ng−êi ®· cã c«ng ¨n viÖc lµm), 10.000 ng−êi cho nh÷ng ®ån ®iÒn ë ch©u óc, v.v.. NÕu kÓ thªm nh÷ng yªu cÇu vÒ mÆt qu©n sù vµ c«ng nghiÖp th× cÇn ®Õn kho¶ng 200.000 ng−êi cã s½n ®Ó thuª m−ín. V× sao khã mµ t×m ra

392 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 200.000 ng−êi trong mét ®Êt n−íc cã mét d©n sè lµ 12 triÖu ng−êi (Trung Kú vµ B¾c Kú). Tr−íc hÕt cÇn ph¶i cã nh÷ng ng−êi v¹m vì, trong khi ®ã ®a sè ng−êi An Nam l¹i èm yÕu do sù cïng khæ vÒ sinh lý (mçi n¨m cã 2 triÖu trong sè 5 triÖu ng−êi An Nam ë Trung Kú bÞ ®au m¾t). Sau n÷a lµ v× sî bÞ ng−îc ®·i, ng−êi An Nam chØ vµo lµm trong nh÷ng xÝ nghiÖp Ph¸p khi hä bÞ thóc Ðp bëi sù cïng khæ ®Õn cùc ®é. ChÝnh v× vËy mµ ng−êi Ph¸p th−êng nãi ®Õn chuyÖn \"thiÕu nh©n c«ng\" vµ hä nghÜ ®Õn viÖc ®−a ra nh÷ng \"th«ng b¸o vÒ nh©n c«ng\", nghÜa lµ viÖc tuyÓn mé c−ìng bøc hoÆc \"chÕ ®é t×nh nguyÖn\" c−ìng bøc ®−îc thi hµnh trong cuéc chiÕn tranh 1914 - 1918, nh»m mé lÊy 10.000 ng−êi An Nam göi ra mÆt trËn ë Ph¸p vµ ë Sal«nÝch1). Sî H·I C¸CH M¹NG MÆc dï cã ho¹t ®éng bÒ ngoµi vÒ kinh tÕ, vµ mÆc dï lµm ra vÎ an t©m, nh÷ng tªn ®Õ quèc Ph¸p ë §«ng D−¬ng lu«n lu«n bÞ ¸m ¶nh bëi ý nghÜ vÒ mét cuéc c¸ch m¹ng s¾p tíi. ViÖc ®· t¹o ra mét giai cÊp v« s¶n vµ d¹y cho ng−êi An Nam biÕt sö dông sóng èng lµ mét b»ng cí chøng tá chñ nghÜa ®Õ quèc tù m×nh ®µo hè ®Ó ch«n m×nh. HiÖn nay chØ mét m¶nh truyÒn ®¬n do mét häc sinh nhá ph©n ph¸t còng ®ñ ®Ó lµm cho toµn bé ChÝnh phñ thuéc ®Þa ph¶i ®Ò phßng, vµ c¸i bãng cña mét phong trµo nh©n d©n còng ®ñ ®Ó lµm cho nh÷ng phiÕu cæ phÇn thuéc ®Þa bÞ sôt gi¸ trªn thÞ tr−êng tµi chÝnh. C¸i mµ bän ®Õ quèc th−êng sî h·i ®ã lµ sù tuyªn truyÒn chñ nghÜa céng s¶n. _______________ 1) C¨n cø cña qu©n §ång minh chèng §øc trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1914 - 1918) ë Hy L¹p (BT).

Chñ nghÜa t− b¶n ®Õ quèc ph¸p ë §«ng d−¬ng 393 Nãi chuyÖn ë C«ngxt¨ngtin, ngµy 22-4-1927, «ng Xar« nguyªn lµ Toµn quyÒn §«ng D−¬ng, Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa vµ Bé tr−ëng Bé Néi vô ®· nãi: \"... Vµ chñ nghÜa céng s¶n Ph¸p, theo lÖnh cña n−íc ngoµi ®Òu nh»m vµo tÊt c¶ nh÷ng ®iÓm liªn kÕt ®êi sèng d©n téc cña chóng ta ®Ó tuÇn tù lµm h− háng tÊt c¶ nh÷ng b¸nh xe trong bé m¸y, hñy ho¹i nh÷ng c¬ quan, ph¸ vì nh÷ng tæ chøc, ph¸ ho¹i nh÷ng c¬ chÕ ho¹t ®éng cña chóng ta, ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nã ra c«ng t×m c¸ch bÎ g·y nh÷ng ch×a kho¸ quan träng cña sù nghiÖp thùc d©n vÜ ®¹i cña chóng ta. ChÝnh phñ kh«ng thÓ dung tóng nh÷ng kÝch ®éng c¸ch m¹ng, néi chiÕn, sù sôp ®æ cña quèc gia. ChÝnh phñ ®· trõng trÞ nã, vµ sÏ cßn trõng trÞ n÷a...\". Khi nhËn chøc Toµn quyÒn, Varen - ®¶ng viªn §¶ng X· héi - tuyªn bè r»ng nhiÖm vô ®Çu tiªn cña m×nh lµ dïng mäi biÖn ph¸p ®Ó ng¨n c¶n sù th©m nhËp cña c«ng cuéc tuyªn truyÒn chñ nghÜa céng s¶n vµo §«ng D−¬ng. Tuy ®−îc b¶o vÖ b»ng mét ®éi qu©n 25.000 ng−êi (con sè chÝnh thøc lµ 21.614 ng−êi), mét h¹m ®éi 27 tµu chiÕn (con sè chÝnh thøc lµ hai ph¸o h¹m, 4 ng− l«i h¹m, 21 tµu cã vò trang), chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p ë §«ng D−¬ng lu«n lu«n lo sî cho sè mÖnh cña m×nh. N¨m 1928, kho¶n chi phÝ qu©n sù cña ng©n s¸ch Bé Thuéc ®Þa ngèn mÊt 393 triÖu phr¨ng, nh− thÕ lµ nhiÒu h¬n n¨m 1927 ®Õn 81 triÖu phr¨ng. §Õn th¸ng 6, ng−êi ta göi sang §«ng D−¬ng «ng Mann¬canh, nguyªn lµ C¶nh s¸t tr−ëng quËn Xen vµ lµ viªn chøc ®Æc biÖt cña Tæng nha c¶nh s¸t, ®Ó l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa céng s¶n ë §«ng D−¬ng, theo lêi cña b¶n th«ng c¸o chÝnh thøc. Khi trë vÒ Ph¸p, «ng Toµn quyÒn Varen ®· cã nh÷ng cuéc héi ®µm ®Æc biÖt víi c¸c «ng bé tr−ëng Bé H¶i qu©n vµ Bé ChiÕn tranh vÒ vÊn ®Ò t¨ng c−êng b¶o vÖ §«ng D−¬ng. Th¸ng 7 n¨m 1927, t−íng Cl«®en, ñy viªn Héi ®ång ChiÕn tranh tèi cao sang B¾c Kú ®Ó nghiªn cøu t¹i chç nh÷ng biÖn ph¸p qu©n sù cÇn ®−îc tiÕn hµnh.

394 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Ng−êi ta võa thµnh lËp ë §«ng D−¬ng 2 ®¹i ®éi lÝnh ph¸o thñ, 4 tiÓu ®oµn lÝnh s¬n c−íc, mét côm ph¸o binh gåm 3 khÈu ®éi, mét phi ®éi vµ nh÷ng ph©n ®éi xe t¨ng, nh÷ng ph©n ®éi sóng m¸y kh¸c. Lu«n lu«n nãi ®Õn chñ nghÜa céng s¶n, chñ nghÜa ®Õ quèc ®· tuyªn truyÒn cho chñ nghÜa céng s¶n, mÆc dï nã kh«ng muèn vµ kh«ng biÕt nh− vËy. Tµi liÖu tiÕng Ph¸p, l−u t¹i Côc L−u tr÷ V¨n phßng Trung −¬ng §¶ng.

395 §¤NG D¦¥NG KHæ NHôC \"ë §«ng D−¬ng giÕt ng−êi lµ viÖc x¶y ra h»ng ngµy\", mét diÔn gi¶ ®· tè c¸o nh− vËy ë §¹i héi Liªn ®oµn chèng ¸p bøc thuéc ®Þa vµ chèng chñ nghÜa ®Õ quèc häp ë Brócxen. C©u nãi ®¬n gi¶n nh−ng bao hµm c¶ sù thËt hiÓn nhiªn, ®au xãt cña d©n téc ®ang bÞ ®µy ®o¹ nµy, mµ ®Õ quèc Ph¸p ®ang ra søc b−ng bÝt nh÷ng tiÕng kªu gµo cña hä. Thùc thÕ, ë ®©y, trong c¸i \"ph¸o ®µi cña n−íc Ph¸p ë Th¸i B×nh D−¬ng\" Êy, ng−êi ta ®−îc môc kÝch h»ng ngµy nh÷ng hµnh vi b¹o ng−îc, giÕt ng−êi ¨n c−íp ghª tëm nhÊt. DÜ nhiªn lµ nh÷ng téi ¸c cña bän thùc d©n tµn b¹o Êy ®−îc chÝnh quyÒn bao che. Tõ ng−êi ®¹i diÖn tèi cao cña nhµ n−íc chÝnh quèc ®Õn nh÷ng tªn thùc d©n b×nh th−êng, ai nÊy còng tù ý vµ ®ua nhau giÕt h¹i, bãc lét ®Õn tËn x−¬ng tñy d©n téc ®· bÞ chinh phôc nµy. ChÝnh Toµn quyÒn Varen, mét ®¶ng viªn X· héi, ®· c−íp kh«ng hµng chôc ngh×n hÐcta ®Êt cña n«ng d©n ®em cho b¹n nã; chÝnh viªn ®éi §uyruýt ®· b¾t ph¹m nh©n tù ®µo lÊy må, ®¸nh chÕt hä nh− ®¸nh chã råi ®em ch«n cÊt nh÷ng ng−êi ®ang cßn sèng; mét tªn cai má than ë B¾c Kú ®· lµm chÕt mét anh thî b»ng c¸ch ®¸nh anh g·y hai chiÕc x−¬ng s−ên v× anh ®· d¸m coi th−êng nã. §èi víi nh÷ng tªn s¸t nh©n Êy, tßa ¸n ®· cho ®øa thø nhÊt v« téi, kÕt ¸n ®øa thø hai hai th¸ng tï treo. ThËt ®óng lµ mét thø c«ng lý chÝnh t«ng! §−¬ng nhiªn c−íp cña giÕt ng−êi ®èi víi bän thùc d©n c¸ mËp lµ nh÷ng ®iÒu hîp ph¸p! Chóng ta kh«ng cã ®ñ th× giê kÓ hÕt téi ¸c cña bän c«n ®å Êy. Chóng ta chØ cÇn nãi r»ng ®Õ quèc Ph¸p víi qu©n lÝnh cña chóng ®· coi tÝnh m¹ng ng−êi §«ng D−¬ng nh− cá r¸c, muèn th× chóng t−íc ®o¹t cña

396 Hå CHÝ MINH TOµN TËP c¶i, thÝch th× chóng b¾n giÕt. Nh−ng ¸p bøc cµng ®Ì nÆng lªn vai d©n chóng bao nhiªu th× d©n chóng chèng l¹i cµng nhiÒu bÊy nhiªu. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, d©n b¶n xø bÞ bãc lét ngµy mét thªm tÖ nªn hä ®· chèng chñ nghÜa ®Õ quèc quyÕt liÖt. Nh÷ng m−u toan míi ®©y nh»m tr−ng thu ®Êt ®ai cña n«ng d©n nghÌo ®· gÆp mét sù ph¶n øng ®Ých ®¸ng biÓu hiÖn trong c¸c cuéc næi dËy vµ ®æ m¸u. C«ng viÖc nÆng nhäc kh«ng lóc nµo ®−îc nghØ ng¬i cña nh÷ng phu ®ån ®iÒn cao su - ë mçi ®ån ®iÒn nµy h»ng th¸ng trung b×nh cã 62 ng−êi chÕt - ®êi sèng khæ së, ®ãi rÐt ®· dÉn hä ®Õn b¹o ®éng, kÕt qu¶ lµ mét sè ng−êi cÇm ®Çu bÞ tö h×nh. §iÒu nµy chøng tá r»ng b©y giê c¨m hên ®· s«i sôc trong lßng nh÷ng ng−êi n« lÖ vµ tõ ®©y chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p kh«ng cßn cã thÓ bãc lét d©n chóng §«ng D−¬ng mµ kh«ng gÆp nh÷ng cuéc ®Êu tranh mét sèng mét chÕt. V× vËy ChÝnh phñ thuéc ®Þa quay l¹i ®µn ¸p tµn nhÉn nh÷ng ng−êi bÊt m·n chèng l¹i chÝnh s¸ch cai trÞ cña nã, nh÷ng ng−êi ®Êu tranh ®Ó giµnh l¹i tù do vµ quyÒn sèng. ChÝnh phñ Êy cßn ®µn ¸p mét c¸ch ch−a tõng thÊy ®èi víi nh÷ng ng−êi c¸ch m¹ng vµ t×nh nghi c¸ch m¹ng. Chóng xö rÊt nhiÒu ¸n tï téi hµng chôc n¨m. ¤ng Phan V¨n Tr−êng, mét nhµ b¸o An Nam, ®· bÞ hai n¨m tï v× «ng ®· cã téi ®¨ng l¹i mét bµi cña b¸o L'HumanitÐ bµn vÒ sù \"§oµn kÕt huynh ®Ö víi c¸ch m¹ng Trung Quèc\". S¸ch b¸o viÕt vÒ vÊn ®Ò ®éc lËp d©n téc ®Òu bÞ cÊm ngÆt kh«ng ®−îc l−u hµnh; cßn t¸c gi¶ vµ qu¶n lý th× bÞ kÕt ¸n nÆng. V× vËy nªn hai anh em «ng V−¬ng Gia BËt vµ V−¬ng Gia Ng·i ë Trung Kú ®· bÞ kÕt ¸n mét ng−êi ba n¨m tï, mét ng−êi hai n¨m, chØ v× cã téi lµ bµy vµo tñ hµng s¸ch cña c¸c «ng quyÓn TiÓu sö T−ëng Giíi Th¹ch1). Mét häc sinh 17 tuæi bÞ giam cho ®Õn tuæi thµnh niªn v× ®· lµm bµi th¬ Chiªu hån n−íc2). _______________ 1) QuyÓn tiÓu sö nµy viÕt khi T−ëng Giíi Th¹ch cßn ë trong qu©n ®éi c¸ch m¹ng do «ng T«n Trung S¬n l·nh ®¹o (BT). 2) T¸c gi¶ bµi th¬ Chiªu hån n−íc lµ Ph¹m TÊt §¾c (1909 - 1935), viÕt n¨m 1927 (BT).

®«ng d−¬ng khæ nhôc 397 Nh÷ng vô kh¸m xÐt nhµ cöa th× kh«ng kÓ xiÕt ®−îc. Ch¼ng cã g× trong nhµ, ng−êi ta còng cã thÓ bÞ b¾t v× ®· bÞ t×nh nghi. Häc sinh Hµ TÜnh ®· bÞ b¾t nh− vËy. Chóng b¾t c¸c anh ®ã, tèng giam hai th¸ng råi th¶ ra, ch¼ng cÇn thñ tôc g×. Kh«ng nh÷ng ChÝnh phñ thuéc ®Þa trÊn ¸p nh÷ng ng−êi mong muèn tù do, ®éc lËp mµ cßn xóc ph¹m ®Õn c¶ phong tôc tËp qu¸n cña d©n b¶n xø n÷a. Thê phông nh÷ng ng−êi ®· qu¸ cè, mét viÖc rÊt thiªng liªng vµ thiÕt tha cña ng−êi An Nam, còng bÞ cÊm ®o¸n. Míi ®©y trong cuéc ®−a ®¸m mét nhµ c¸ch m¹ng cò1), c¶nh s¸t ®· ®¸nh ®Ëp d©n chóng ®Õn viÕng må, lµm mét phô n÷ bÞ th−¬ng nÆng, vµ b¾t 12 ng−êi ®−a ra tßa, chóng kÕt ¸n ng−êi mét n¨m, kÎ 6 th¸ng hay 3 th¸ng tï. ë Sµi Gßn, s¸u ng−êi bÞ kÕt ¸n mçi ng−êi s¸u th¸ng tï v× ®· cã tªn trong danh s¸ch ban tæ chøc tang lÔ. Nh÷ng sù viÖc trªn ®©y ®−îc nhÆt ra mét c¸ch t×nh cê trong lÞch sö chÕ ®é thùc d©n, mét lÞch sö ®Çy rÉy chÐm giÕt, c−íp bãc, ®· m« t¶ kh¸ râ ®êi sèng khæ cùc cña d©n téc §«ng D−¬ng bÞ x©m l¨ng. BÞ khuÊt phôc b»ng vò lùc, b¾t buéc ph¶i chÞu ®ùng bao nhiªu ®iÒu nhôc nh·, bÞ ¸p bøc, bãc lét, d©n §«ng D−¬ng kh«ng thÓ chÞu ngåi yªn mµ kh«ng ph¸ g«ng xiÒng cña chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p. Bän chóng biÕt l¾m, nªn chóng t×m c¸ch giÊu giÕm téi ¸c cña chóng, b−ng bÝt nh÷ng tiÕng thÐt c¨m hên cña ng−êi b¶n xø vµ che ®Ëy nh÷ng cuéc khëi nghÜa bïng næ kh«ng ngít. Bän chóng muèn c« lËp xø §«ng D−¬ng víi n−íc ngoµi ®Ó ¸p bøc, bãc lét vµ c−íp cña ®−îc nhiÒu h¬n. Chóng lµm kh«ng ®−îc. Ngµy nay bøc mµn b−ng bÝt ®· bÞ xÐ toang, téi ¸c cña chóng ®· ph¬i bµy tr−íc giai cÊp v« s¶n thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ tr−íc thî thuyÒn Ph¸p. Hìi nh÷ng ai ®ang ®Êu tranh ë kh¾p n¬i, hìi c¸c b¹n Nga ®· tù gi¶i phãng m×nh khái tay bän c−êng quyÒn, chóng t«i kªu gäi: \"Nh÷ng ng−êi b¹n bÊt h¹nh cña c¸c b¹n hiÖn ®ang gi·y giôa ë §«ng D−¬ng. Hä ®ang tr¶i qua nh÷ng giê phót khã kh¨n ®Ó tù gi¶i _______________ 1) §¸m tang cña L−¬ng V¨n Can (BT).

398 Hå CHÝ MINH TOµN TËP phãng. §Õ quèc Ph¸p ®ang giÕt h¹i hä, ®ang t−íc ®o¹t cña c¶i hä. Mong c¸c b¹n nghÜ tíi hä; tiÕng thÐt c¨m thï cña hä ph¶i ®−îc hoµ lÉn víi tiÕng thÐt cña c¸c b¹n ®Ó chÆn bµn tay giÕt ng−êi cña bän ®Õ quèc Ph¸p ¨n c−íp. Mong r»ng sù quan t©m cña c¸c b¹n ®èi víi phong trµo ®Êu tranh sÏ cæ vò hä trong t−¬ng lai lËt ®æ ®−îc bän ®Õ quèc ¸p bøc bãc lét\". NGUYÔN N¨m 1928. Tµi liÖu tiÕng Ph¸p, l−u t¹i Côc L−u tr÷ V¨n phßng Trung −¬ng §¶ng.

399 CHñNG TéC DA §EN65 ViÕt b»ng tiÕng Ph¸p, Ký tªn: NguyÔn ¸i Quèc. B¶n dÞch tiÕng Nga cña V. Phin; B¸o M¸txc¬va Gu®ok (TiÕng cßi M¸txc¬va) (Liªn X«) xuÊt b¶n n¨m 1928, b¶n chôp l−u t¹i B¶o tµng Hå ChÝ Minh.

400 Hå CHÝ MINH TOµN TËP

401 CHñNG TéC DA §EN1) Chñng téc da ®en ë hÇu hÕt trªn c¶ lôc ®Þa ch©u Phi. Do viÖc bu«n b¸n n« lÖ xuÊt hiÖn ë thÕ kû XV, c¸c ®¹i diÖn cña chñng téc da ®en - ng−êi da ®en - ®· ®Õn Mü vµ QuÇn ®¶o Anti. Ng−êi da ®en gåm nhiÒu bé téc kh¸c nhau, trong ®ã ®«ng nhÊt lµ ng−êi Dulu, ng−êi Bantu, v.v.. Tæng céng cã kho¶ng 150 triÖu ng−êi da ®en, trong ®ã kho¶ng 14 triÖu ng−êi sinh sèng ë Mü. ë Mü, ng−êi da ®en buéc ph¶i theo ®¹o C¬ ®èc vµ Tin lµnh, ë B¾c vµ §«ng ch©u Phi - theo ®¹o Håi. ChØ ë trung phÇn lôc ®Þa ®en cßn gi÷ ®¹o ®a thÇn gi¸o. Ng−êi da ®en phÇn lín trång tØa vµ ch¨n nu«i. Hä vÉn gi÷ viÖc sö dông ®Êt ®ai theo chÕ ®é c«ng x·. §Êt ®ai ®−îc khai khÈn b»ng c«ng søc chung, mçi ng−êi tham gia thø c«ng x· nh− thÕ ®−îc nhËn mét phÇn mïa mµng chung theo nhu cÇu cña m×nh. NÕu nh− ai ®ã thuéc thµnh viªn cña c«ng x· chÕt tr−íc khi ph©n chia mïa mµng th× phÇn cña ng−êi Êy ®−îc chuyÓn vµo sö dông chung. Ng−êi da ®en kh«ng bao giê biÕt tíi së h÷u ®Êt ®ai riªng lÎ, mµ ngay b©y giê, ë ®ã, n¬i ¶nh h−ëng tµn b¹o cña bän ®Õ quèc da tr¾ng cßn ch−a hoµn toµn len lái tíi, viÖc b¸n ®Êt ®ai cho c¸c c¸ nh©n riªng lÎ bÞ nghiªm cÊm. MÆc dï quyÒn lùc ®èi víi tõng bé téc lµ thuéc c¸c thñ lÜnh _______________ 1) Më ®Çu t¸c phÈm cã in Lêi nãi ®Çu cña V. Phin (V. Fin), ng−êi dÞch tõ tiÕng Ph¸p sang tiÕng Nga (BT).

402 Hå CHÝ MINH TOµN TËP ®−îc giao phã cho c¸i quyÒn nµy theo kiÓu cha truyÒn con nèi, trong c¸c tæ chøc chÝnh trÞ cña c¸c bé téc nµy vÉn cã nhiÒu yÕu tè d©n chñ theo ý nghÜa ®Çy ®ñ cña tõ nµy. Ch¼ng h¹n, ®¹i biÓu cña mçi gia ®×nh ®Òu ®−îc tham gia trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò quan träng vµ phøc t¹p. ë nhiÒu bé téc, nh÷ng “héi nghÞ chung” nh− thÕ mang tÝnh chÊt cùc kú trang träng. ThÝ dô: “nghÞ viÖn” cña ng−êi Dulu Nam Phi ®−îc triÖu tËp trªn mét b×nh nguyªn réng lín d−íi ch©n d·y nói Tiba - Uco. Tõ 20 ®Õn 30 ngh×n kþ m· gÆp gì nhau ë ®ã ®Ó bµn th¶o vÒ c«ng viÖc cña nhµ n−íc m×nh. Tuy nhiªn, mäi c¸i ®ã gÇn nh− ®· ë trong qu¸ khø. Bän ng−êi chinh phôc da tr¾ng ®· chÊm døt tÊt c¶ nh÷ng mÇm mèng cña ®iÒu tèt ®Ñp Êy, ¸p ®Æt trªn “lôc ®Þa ®en” mét chÕ ®é léng hµnh, ¸p bøc vµ c−íp ph¸.

403 NH¢N DANH CHóA C¥ §èC Bän ®Õ quèc b¾t ®Çu cuéc x©m chiÕm ch©u Phi d−íi ngän cê chóa C¬ ®èc vµ c¸i gäi lµ nÒn v¨n minh. Mét trong nh÷ng khÈu hiÖu cña ®¹o Thiªn chóa gi¸o: “h·y phôc tïng quyÒn lùc” b»ng löa vµ l−ìi g−¬m b¾t ®Çu tiªm nhiÔm vµo d©n chóng bÞ b¾t lµm n« lÖ ë ch©u Phi. N¨m 1442, ng−êi T©y Ban Nha quyÕt ®Þnh truyÒn b¸ “häc thuyÕt thiªng liªng” trong d©n chóng ch©u Phi. Mét cuéc viÔn chinh do c¸c nhµ truyÒn gi¸o cÇm ®Çu ®−îc ph¸i ®i. Cuéc “truyÒn gi¸o” ®Çu tiªn cña ®¹o Thiªn chóa b¾t ®Çu b»ng cuéc tµn s¸t hµng lo¹t d©n chóng gÇn bê biÓn. “VÞ ngät ngµo cña häc thuyÕt Thiªn chóa, - mét trong nh÷ng nhµ sö häc “ngoan ®¹o” thêi ®ã nãi, - ®· ®−îc mang trªn mòi g−¬m ®Õn cho d©n chóng ®a thÇn. L−ìi g−¬m ®· më ra cho hä kh¸i niÖm ®Çu tiªn vÒ vÞ “hoµng tö vÜ ®¹i” “cña thuyÕt bÊt b¹o lùc”. Trong nhËt ký ®Æc biÖt mµ ®oµn viÔn chinh nµy ®· ghi chÐp, nh©n tiÖn cã nãi thªm: - VÞ cøu tinh cña chóng ta, ng−êi mµ lu«n ban th−ëng cho mäi viÖc tèt lµnh b¾t ®Çu v× danh tÝnh cña Ngµi ®· ban tÆng cho chóng ta, nh÷ng kÎ bµy t«i cña Ngµi, sù chiÕn th¾ng kÎ thï. B»ng vÇng hµo quang tªn tuæi thiªng liªng cña m×nh, Ngµi ®· ban phÐp th¸nh cho chóng ta v× viÖc lµm cña chóng ta vµ ban th−ëng cho nh÷ng nç lùc cña chóng ta b»ng 165 ®µn «ng, ®µn bµ vµ trÎ con bÞ b¾t lµm tï binh. Nh÷ng kÎ kh¸c ®· bÞ giÕt vµ bÞ th−¬ng c¶.

404 Hå CHÝ MINH TOµN TËP “C¸c §øc cha th¸nh thiÖn” tÊt nhiªn lµ kh«ng hÒ nÐ tr¸nh ®em b¸n nh÷ng tï binh cña m×nh lµm n« lÖ, c¸c vÞ kh«ng quªn c¶ Chóa cña m×nh, ®· th¾p cho Ngµi c©y nÕn ®¹i v× sù gióp ®ì cña Ngµi trong “sù nghiÖp vÜ ®¹i” nµy. C©y thËp tù ®· hé tèng mäi bän qu©n x©m l−îc da tr¾ng. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ trong con m¾t c¸c nh©n d©n bÞ ¸p bøc nã ®· trë thµnh biÓu t−îng khñng khiÕp cña b¹o lùc vµ ¸ch ¸p bøc. Chóng ta h·y nhí viÖc nhãm ng−êi Anh ®Çu tiªn tay tr¸i cÇm th¸nh gi¸, tay ph¶i cÇm g−¬m tiÕn lªn lôc ®Þa ch©u Mü n¨m 1626 vµ b¾t ®Çu ®Þnh c− gi÷a ®¸m thæ d©n ®Êt n−íc nµy - nh÷ng ng−êi Anh®iªng - nh− thÕ nµo. Nh÷ng b−íc ®i ®Çu tiªn cña chóng ®· thÊm ®Ém m¸u cña nh÷ng ng−êi chñ tõ l©u ®êi cña ®Êt n−íc nµy. Nh÷ng kÎ truyÒn gi¸o C¬ ®èc, ®Çu tiªn tiÕn vµo Bradin ®Ó kªu gäi nh÷ng tÝn ®å ®a thÇn ng¶ vµo “lßng cña nhµ thê ch©n chÝnh”, ®· mang theo cïng c©y thËp tù lµ nh÷ng con dÊu b»ng kim lo¹i, dïng ®Ó ®ãng dÊu ch÷ c¸i ®Çu lªn l−ng nh÷ng ng−êi da ®en bÞ b¾t lµm n« lÖ. H¬n thÕ n÷a, hiÖp héi Anh næi tiÕng “truyÒn b¸ ®¹o C¬ ®èc gi÷a nh÷ng ng−êi ®a thÇn” tån t¹i tuyÖt ®èi b»ng tµi s¶n kiÕm ®−îc nhê viÖc b¸n nh÷ng ng−êi da ®en “bÞ quy thuËn theo C¬ ®èc gi¸o”. Ngµy 12 th¸ng 2 n¨m 1835, t¹p chÝ Mü Charleston Carolina Courier ®· ®¨ng ë vÞ trÝ dÔ thÊy nhÊt th«ng b¸o sau ®©y: “Vµo thø 3 ngµy 17, ngµi Tom¸t Gladen sÏ bµy ®Ó b¸n m−êi tªn da ®en, th«ng th¹o viÖc s¶n xuÊt b«ng. Nh÷ng tªn da ®en nµy lµ tµi s¶n riªng cña “gi¸o ®−êng mang tªn Chóa Giªsu””.

405 NH÷NG C¸I BIA SèNG ViÖc bu«n b¸n n« lÖ, nh− chóng ta ®· thÊy ë trªn, ®· ®−îc b¾t ®Çu bëi c¸c vÞ “Cha cè thiªng liªng cña nhµ thê”, sau ®ã bän l¸i bu«n vµ cuèi cïng chÝnh c¸c chÝnh phñ hÇu hÕt c¸c n−íc ®−îc gäi lµ “v¨n minh” ®Òu can dù vµo c«ng viÖc nµy. C¸c vua Anh, còng nh− tÊt c¶ mäi quan chøc Nhµ n−íc Anh, c«ng khai tuyªn bè r»ng doanh thu tõ viÖc bu«n b¸n n« lÖ lµ mét trong nh÷ng kho¶n quan träng nhÊt cña ng©n s¸ch vµ cÇn ph¶i b»ng mäi c¸ch khuyÕn khÝch viÖc bu«n b¸n nµy. Ph¸p, T©y Ban Nha, Hµ Lan, Bå §µo Nha vµ c¸c n−íc kh¸c kh«ng chÞu thua kÐm so víi Anh vÒ kho¶n nµy. Tõ n¨m 1680 ®Õn n¨m 1786, chØ riªng ng−êi Anh ®· chë tíi Mü 2.130.000 n« lÖ. Tõ n¨m 1783 ®Õn 1793, nãi c¸ch kh¸c lµ trong vßng 10 n¨m, chØ riªng t¹i Livícpun ®· bèc dì 921 tµu chë 303.737 n« lÖ. Hä bÞ b¸n bu«n toµn bé víi sè tiÒn 150 triÖu róp1), mµ mäi chi phÝ s¨n lïng, b¾t bí, chuyªn chë, vµ coi sãc hä chØ mÊt cã tÊt c¶ 15% tæng sè tiÒn nµy. Tõ ®ã cã thÓ ph¸n ®Þnh r»ng viÖc bu«n b¸n “thÞt ng−êi” nµy míi thu lîi ®Õn chõng nµo. Ch¼ng bao l©u sau vÊn ®Ò vÒ viÖc bu«n b¸n n« lÖ ®· cã tÝnh chÊt quèc tÕ. Nã dÉn ®Õn nh÷ng m©u thuÉn vµ nh÷ng cuéc tranh c·i gi÷a c¸c quèc gia. Chóng t«i ®· dõng l¹i mét c¸ch tØ mØ nh− vËy ë vÊn ®Ò nµy bëi v× thùc chÊt vÊn ®Ò n« lÖ tiÕp tôc cßn tån t¹i cho ®Õn tËn ngµy nay _______________ 1) Theo b¶n tiÕng Nga (ND).

406 Hå CHÝ MINH TOµN TËP vµ thËm chÝ, cã thÓ lµ, víi nh÷ng h×nh thøc nÆng nÒ h¬n nhiÒu so víi tr−íc ®©y. Tr−íc ®©y, nh÷ng kÎ m¹o hiÓm lµm c¸i viÖc s¨n b¾t n« lÖ, liÒu m¹ng sèng, bá tiÒn chi phÝ cho viÖc trang bÞ tµu thuyÒn vµ tr«ng gi÷ nh÷ng ng−êi da ®en s¨n b¾t ®−îc. B©y giê kh«ng cßn ph¶i tèn kÐm cho viÖc vËn chuyÓn, c¶ cho viÖc s¨n b¾t, bëi v× tÊt c¶ d©n chóng c¸c n−íc thuéc ®Þa ®Õn lóc nµy ®ang ë trong t×nh tr¹ng hoµn toµn lµ n« lÖ, ph¶i lao ®éng ®Ó khai th¸c tÊt c¶ c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn cña ®Êt n−íc m×nh chuyÓn chóng vµo tay bän bãc lét da tr¾ng. C¸c h×nh thøc míi cña n« lÖ v× thÕ cßn thu lîi h¬n, bëi v× nh÷ng ng−êi n« lÖ ngµy nay, ngoµi c¸i viÖc lµ bÞ ®Çy ®äa trong lao ®éng khæ sai, cßn ph¶i tù nu«i lÊy m×nh vµ cßn ph¶i tr¶ cho bän chñ, nh÷ng tªn ®Õ quèc cña m×nh ®Ó ®−îc quyÒn sèng. Sè tiÒn cèng nép nµy d−íi h×nh thøc thuÕ khãa bÞ thu gãp víi mét sù tµn nhÉn kh«ng thÓ t−ëng t−îng næi. Ngoµi ra, bän ®Õ quèc cßn b¾t d©n chóng c¸c thuéc ®Þa ph¶i mua cña chóng víi c¸i gi¸ c¾t cæ kh«ng chØ c¸c lo¹i vËt dông cÇn thiÕt, mµ c¶ nh÷ng thø chÊt ®éc, nh− r−îu cån, thuèc phiÖn, nh÷ng thø dÉn tíi sù chÕt dÇn chÕt mßn cña c¸c thuéc ®Þa. Hä cßn ®ãng gãp cho chóng lµm bia thÞt víi sè l−îng khæng lå. Nh− chóng ta ®· thÊy ë trªn, bän ng−êi Anh vµo thêi ®iÓm cña m×nh ®· chë ®Õn Mü 21.000 n« lÖ 1 n¨m. Cßn n−íc Ph¸p, vµo giai ®o¹n nh÷ng n¨m 1914 ®Õn n¨m 1917, ®· c−ìng bøc chë sang chiÕn tr−êng ch©u ¢u tíi c¶ triÖu ng−êi n« lÖ da ®en, da vµng vµ nh÷ng ng−êi n« lÖ kh¸c, h»ng n¨m lªn tíi con sè 250.000 ng−êi. NÕu nh− nh÷ng ng−êi n« lÖ nµy kh¸c víi nh÷ng ng−êi n« lÖ tr−íc ë chç hä v¸c sóng trªn vai thay v× ®eo xiÒng xÝch trªn cæ th× hoµn c¶nh cña hä vÉn cø tåi tÖ h¬n tr−íc, bëi v× hä kh«ng bÞ göi tíi c¸c ®ån ®iÒn vµ ®ång ruéng, mµ ®¬n gi¶n lµ ®Õn lß s¸t sinh. HÇu nh− mét phÇn ba trong sè hä n»m l¹i trªn chiÕn tr−êng v× lîi léc cña ®Õ quèc Ph¸p, kh«ng kÓ nh÷ng ng−êi bÞ th−¬ng, ®au èm vµ suèt ®êi tµn phÕ. Tr−íc ®ã ch−a bao giê, c¶ vµo nh÷ng n¨m kinh khñng nhÊt cña chÕ ®é n« lÖ, ng−êi ta tõng biÕt ®Õn c¸i tû lÖ % chÕt chãc nh−

Chñng téc da ®en - Nh÷ng c¸i bia sèng 407 vËy. “ViÖc tuyÓn mé” binh lÝnh trong d©n chóng thuéc ®Þa còng vÉn b»ng nh÷ng h×nh thøc s¨n b¾t ng−êi da ®en nÕu kh«ng nãi lµ cßn tåi tÖ h¬n, ai kh«ng chÞu “t×nh nguyÖn” ®¨ng lÝnh th× bÞ b¾n chÕt ngay t¹i chç. H¬n thÕ n÷a, bän t−íng lÜnh Ph¸p vÉn gi÷ thãi quen ®ãng dÊu n« lÖ nh− cò. Ch¼ng h¹n, tªn chØ huy c¸c ®¬n vÞ §«ng D−¬ng b¾t ®ãng triÖn b»ng mét thø hãa chÊt in dÊu trªn tay mçi ng−êi lÝnh b¶n ®Þa. Lµm nh− thÕ ®Ó cã thÓ dÔ dµng t×m ra nh÷ng kÎ ®µo ngò. Thay v× s¾t nung ®á cña thÕ kû XV lµ hãa chÊt cña thÕ kû XX. C¸c b¹n thÊy tÊt c¶ sù tiÕn bé cña “v¨n minh” t− b¶n chñ nghÜa trong vßng 5 thÕ kû cã nh− vËy th«i! Vµo thêi cò, c¸c gia ®×nh cña nh÷ng ng−êi bÞ b¾t lµm n« lÖ vÉn ®−îc tù do vµ lµm lông cho b¶n th©n m×nh, cßn c¸c gia ®×nh nh÷ng ng−êi n« lÖ ngµy nay còng nh− mäi gia ®×nh cña nh÷ng ng−êi bÞ göi ®i chiÕn tranh vµo nh÷ng n¨m 1914 ®Õn 1918, vÉn ph¶i ®ãng nh÷ng kho¶n tiÒn thuÕ kÕch sï cho bän ¸p bøc. Tõ n¨m 1914 ®Õn 1918, n« lÖ c¸c thuéc ®Þa cña Ph¸p ph¶i ®ãng tíi 613 triÖu phr¨ng h¬n møc thuÕ vµ ngoµi ra cßn ph¶i göi ®i gÇn 2,5 triÖu tÊn (mét tÊn b»ng gÇn 61 pót1) Nga) dù tr÷ l−¬ng thùc còng tíi n−íc Ph¸p nµy. Trong khi ®ã th× chÝnh hä vµ con c¸i hä chÕt v× ®ãi. N−íc Mü, n¬i viÖc giÕt ng−êi da ®en thËm chÝ kh«ng bÞ coi lµ téi lçi, b¾t 400.000 ng−êi da ®en ®i ®¸nh nhau trªn chiÕn tr−êng n−íc Ph¸p ®Ó b¶o vÖ c¸i ®−îc gäi lµ tù do vµ c«ng b»ng. Cßn trong khi ®ã, khi d©n chóng da ®en cña Mü ®æ m¸u m×nh ë n¬i xa Tæ quèc, ng−êi Mü t¹i Mü kh«ng cÇn tßa ¸n vµ ®iÒu tra ®· thiªu sèng vµ hµnh h¹ ®Õn chÕt 105 ng−êi th©n cña nh÷ng ng−êi lÝnh kia! _______________ 1) Pót: §¬n vÞ ®o träng l−îng Nga b»ng: 16,38kg (BT).

408 Tù DO C¦íP BãC Vµ GIÕT CHãC ChÕ ®é thùc d©n ngµy nay ngh×n lÇn v« nh©n ®¹o, khñng khiÕp vµ téi lçi h¬n so víi chÕ ®é n« lÖ. Nã dÉn tíi sù hñy diÖt nh©n d©n c¸c thuéc ®Þa. §©y lµ mét sè vÝ dô. Bèn m−¬i c«ng ty nh−îng quyÒn ®· chia nhau C«ngg« thuéc Ph¸p1). TÊt c¶ ®Òu thuéc vÒ hä: ®Êt ®ai, tµi nguyªn thiªn nhiªn, cuéc sèng con ng−êi. Ng−êi b¶n ®Þa bÞ mÊt mäi së h÷u, mÊt quyÒn lµm ng−êi, bÞ xua ®uæi vµ truy bøc, kh«ng cã quyÒn mua còng nh− b¸n c¸c s¶n phÈm lao ®éng cña m×nh. Hä buéc ph¶i lµm cho c¸c c«ng ty, bao giê còng chØ cho c¸c c«ng ty mµ th«i. §Ó buéc d©n b¶n xø lµm lông kh«ng c«ng, nh÷ng biÖn ph¸p bØ æi nhÊt ®· ®−îc sö dông: ch¼ng h¹n, muèi lµ thø vËt dông cÇn thiÕt ®Çu tiªn, c¸c c«ng ty ®· ch−ng thu hÕt, th©u tãm vµo tay m×nh vµ chØ b¸n cho nh÷ng ng−êi da ®en thuéc ®Þa ë ch©u Phi nµo giao nép cho hä sè l−îng cao su ®ßi hái. Tõ thiÕu muèi g©y ra trong d©n b¶n ®Þa rÊt nhiÒu bÖnh tËt vµ tû lÖ chÕt lín, ®Æc biÖt lµ trÎ nhá. C¸c c«ng ty giam gi÷ trÎ em vµ ng−êi giµ nh− nh÷ng con tin ®Ó b»ng c¸ch ®ã b¾t d©n chóng lµm lông cho chóng. C¸c con tin bÞ nhèt trong nh÷ng c¸i l¸n gç, dùng c¸ch xa n¬i ë, ®Ó nh÷ng du kh¸ch kh«ng thÓ nh×n thÊy hä. Chóng ®èi xö víi hä _______________ 1) Thuéc ®Þa ë ch©u Phi (BT).

Chñng téc da ®en - Tù do c−íp bãc vµ giÕt chãc 409 mét c¸ch v« nh©n ®¹o nhÊt, ®Ó hä ®ãi kh¸t, b»ng mäi c¸ch hµnh h¹ hä vµ thËm chÝ cßn th−êng giÕt h¹i hä. ë mét sè ®Þa ph−¬ng chóng tiÕp tôc gi÷ con tin, kh«ng cÇn ®Ó ý ®Õn chuyÖn c«ng viÖc ®· ®−îc hoµn thµnh ®Çy ®ñ. H·y lÊy C«ng ty chuyÓn nh−îng Abara lµm thÝ dô, ë ®ã 10.000 ng−êi da ®en lµm viÖc ®óng nghÜa lµ d−íi mòi l−ìi lª, trong khi ®ã 10.000 ng−êi kh¸c bÞ giam gi÷ nh− nh÷ng con tin trong nh÷ng l¸n gç chËt hÑp vµ bÈn thØu. D©n chóng C«ngg« bÞ cÊm trång tØa l−¬ng thùc ®Ó hä hoµn toµn ph¶i lµm c«ng viÖc khai th¸c mñ cao su. Do ®ã mµ n¹n ®ãi vµ dÞch bÖnh kinh niªn trë thµnh hiÖn t−îng th−êng xuyªn ë ®Êt n−íc nµy. Sù chuyªn quyÒn vµ tµn b¹o cña bän thùc d©n da tr¾ng khñng khiÕp ®Õn møc ng−êi b¶n xø bÞ chóng sö dông lµm bia ®Ó tËp b¾n. NÕu nh− ai trong sè nh÷ng ng−êi bÊt h¹nh ®ã trèn tho¸t ®−îc vµo rõng th× ng−êi Êy buéc ph¶i sèng ë ®ã cuéc sèng cña mét con vËt, ¨n cá vµ l¸ c©y hay chÕt v× sèt rÐt; hä bÞ s¨n ®uæi nh− mu«ng thó, bän ng−êi da tr¾ng tµn ph¸ lµng xãm, n¬i cã ng−êi bá trèn tr−íc ®©y ®· sèng, thµnh tro bôi. §©y lµ trÝch ®o¹n tõ sæ tay cña mét viªn sÜ quan, ng¾n gän nh−ng râ rµng vµ ®ñ thuyÕt phôc, miªu t¶ sù man rî cña bän ng−êi da tr¾ng ë C«ngg«: Bekapix - xãm lµng bÞ thiªu trôi, ruéng v−ên bÞ triÖt h¹. Kua - xãm lµng bÞ tµn ph¸, ruéng v−ên bÞ triÖt h¹. Abixmaphan - tÊt c¶ nhµ cöa bÞ hñy ho¹i, ruéng v−ên bÞ triÖt h¹. Ankun - xãm lµng bÞ san ph¼ng lÉn víi ®Êt bëi ®¹n ph¸o. Examphami - xãm lµng bÞ tµn ph¸. TÊt c¶ vïng l©n cËn däc Bom bÞ ®èt ch¸y trôi. D©n chóng bÞ c¾t cæ hÕt vµ v.v.. L¸ cê ba mÇu1) ®· mang ®Õn cho m¶nh ®Êt bÊt h¹nh nµy mét lo¹i v¨n minh mµ chÝnh cùu Thèng ®èc C«ngg« §ê Brats, kinh ng¹c bëi sù léng hµnh ngù trÞ ë ®©y, ph¶i thèt lªn: “§©y lµ tù do _______________ 1) Quèc kú Ph¸p (BT).

410 Hå CHÝ MINH TOµN TËP c−íp bãc vµ giÕt chãc, b×nh ®¼ng cña tÊt c¶ c¸c lo¹i téi ph¹m vµ t×nh huynh ®Ö c¸c lo¹i kh¸c nhau cña lò c−íp da tr¾ng c¸c lo¹i kh¸c nhau, ngù trÞ ë C«ngg«”. ë C«ngg« thuéc BØ sù viÖc kh«ng kh¸ h¬n. Còng vÉn sù c−íp bãc, c−ìng ®o¹t, b¹o ng−îc nh− vËy. Còng vÉn nh÷ng “biÖn ph¸p v¨n minh r¨n d¹y” ng−êi b¶n xø nh− vËy, kh¾p ®Êt n−íc ®Çy nh÷ng ®éi qu©n tiÔu ph¹t cïng sù ®éc ¸c kh«ng thÓ t−ëng t−îng næi ®µn ¸p d©n chóng. §Ó chøng minh cho sù hoµn thµnh mét c¸ch chÝnh x¸c nhiÖm vô ®−îc giao, binh lÝnh buéc ph¶i mang vÒ tr×nh chØ huy nh÷ng c¸nh tay bÞ chÆt vµ nh÷ng bé phËn sinh dôc cña bän “phiÕn lo¹n” kh«ng chÞu lµm lông. Mét môc s− Mü sau khi th¨m ®Êt n−íc nµy ®· tuyªn bè: “NÕu nh− ng−êi da ®en næi dËy vµ tiªu diÖt hÕt bän ng−êi da tr¾ng, th× khã cã thÓ b¸c bá r»ng hä cã ®Çy ®ñ c¸c lý do lµm c¸i viÖc trõng ph¹t nh− thÕ”. PhÇn ch©u Phi thuéc ý, T©y Ban Nha, Bå §µo Nha, Anh còng ngù trÞ hÖ thèng giÕt chãc, tµn ph¸ vµ c−íp bãc nh− vËy. Mét sÜ quan Anh ®· tù khoe khoang lµ chÝnh tù tay h¾n ®· giÕt 150 ng−êi da ®en vµ chÆt ®øt 60 ®«i tay. Mét trong nh÷ng c«ng ty th−¬ng m¹i ®· chÝnh thøc c«ng bè: ®· tiÕn hµnh 153 vô giÕt chãc, c«ng ty kh¸c - 1.500 vô chØ trong mét ®ån ®iÒn mµ th«i. Bän ng−êi Anh cßn c«ng khai tæ chøc “ñy ban c−íp bãc”. Bän sÜ quan, chñ ®ån ®iÒn, quan l¹i c¸c c−êng quèc t− b¶n kh¸c nhau c−íp bãc, giÕt h¹i, thiªu sèng d©n chóng c¸c thuéc ®Þa kh«ng hÒ bÞ trõng ph¹t vµ c¸i ®ã ®−îc cho qua mét c¸ch im lÆng lµ bëi v× c¸c bé tr−ëng, c¸c quan l¹i ®iÒu hµnh vµ bän tµi phiÖt lµ nh÷ng kÎ ®ång m−u c«ng khai tÊt c¶ nh÷ng viÖc lµm Êy. Vua BØ Lª«p«n lµ Chñ tÞch c¸c c«ng ty BØ ë C«ngg«, con rÓ cña vua £®ua n−íc Anh, chÝnh b¶n th©n «ng ta vµ nhiÒu hoµng th©n quý téc ®· tham gia trong viÖc bãc lét thuéc ®Þa. KÓ c¶ N÷ hoµng VÝctoria còng kh«ng coi khinh viÖc nµy.

Chñng téc da ®en - Tù do c−íp bãc vµ giÕt chãc 411 Cã thÓ dÔ dµng ®o¸n ra nh÷ng kÕt qu¶ cña sù gieo r¾c “v¨n minh” nh− thÕ. Trong sè 25 triÖu d©n C«ngg« thuéc BØ n¨m 1891, vµo n¨m 1911 chØ cßn l¹i tÊt c¶ cã 8 triÖu. Trän vÑn c¸c d©n, nh− Kama, ë l·nh ®Þa cò cña §øc t¹i ch©u Phi hoµn toµn bÞ tiªu diÖt. 80.000 ng−êi trong sè hä bÞ giÕt h¹i trong thêi gian §øc chiÕm lµm thuéc ®Þa, cßn 15.000 ng−êi trong thêi gian ®µn ¸p cuéc khëi nghÜa n¨m 1904. Trong mét sè tØnh C«ngg« thuéc Ph¸p, n¬i vµo n¨m 1894 cã tíi 20 ngh×n d©n, vµo n¨m 1911 chØ cßn l¹i tÊt c¶ cã 9.700 ng−êi. ë c¸c n¬i kh¸c, trong sè 10.000 ng−êi chØ cßn l¹i 1.080 ng−êi. ë mét n¬i trong vßng 2 n¨m, trong sè 40.000 d©n th× 20.000 ®· bÞ tiªu diÖt. Nh÷ng tØnh giµu cã ®«ng d©n c− bËc nhÊt cña ch©u Phi bÞ biÕn thµnh nh÷ng hoang m¹c tuyÖt sinh trong vßng 15 n¨m. Hµng ®èng x−¬ng tr¾ng trªn mÆt ®Êt. Nhµ cöa vµ lµng xãm cßn l¹i cuèi cïng còng ®ang tµn t¹. Sè phËn nh÷ng ng−êi sèng sãt thËt khñng khiÕp. MÊt hÕt ®µn gia sóc, ruéng v−ên, hä kÐo lª sù tån t¹i th¶m h¹i. Bän ng−êi Anh ®· c−íp ®o¹t 160.000 ®Çu gia sóc cña bé téc ch¨n nu«i Matabªlª. Tr−íc ®©y, vµo n¨m 1840, bé téc Gªrªro cã tíi 90.000 ®Çu gia sóc. Trong vßng 20 n¨m bän ng−êi §øc ®· c−íp ®i h¬n nöa. Ch©u Phi xÝch ®¹o tr−íc ®©y rÊt giµu cao su vµ ®«ng d©n c−. Kh¾p bÒ mÆt n¬i nµy tõng che phñ ®ñ lo¹i trang tr¹i. Trong 7 n¨m, 7 n¨m khñng khiÕp nã biÕn thµnh hoang m¹c. C¸c trang tr¹i ®Òu bÞ tµn ph¸, mäi sù sèng bÞ c−íp ®i vµ triÖt tiªu. Ng−êi d©n b¶n ®Þa suy yÕu v× lao ®éng liªn tôc, bÞ ®Æt vµo mét ®iÒu kiÖn khã tin lµ cã thËt. Hä kh«ng cßn søc ®Ó mµ lao ®éng vµ hµng lo¹t ng−êi chÕt dÇn v× ®ãi vµ bÖnh tËt. Nh− vËy ®ã, nÒn “v¨n minh” ®−îc t¸n tông... ThÕ nh−ng lîi nhuËn cña c¸c c«ng ty kh«ng ngõng t¨ng lªn.

412 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Tõ n¨m 1896 ®Õn n¨m 1905, vua Lª«p«n ®· b¸n 11.354 tÊn cao su vµ nhËn ®−îc 3.179.120 stÐcling (mét b¶ng stÐcling b»ng gÇn 10 róp). Mét trong c¸c c«ng ty Ph¸p trong 6 n¨m víi vèn t− b¶n lóc ®Çu lµ 232 ngh×n phr¨ng ®· nhËn ®−îc 13 triÖu phr¨ng l·i rßng. C«ng ty kh¸c trªn vèn t− b¶n c¬ së 100.000 phr¨ng, ®· nhËn ®−îc trong 4 n¨m 18,5 triÖu l·i rßng, v©n v©n... B©y giê, khi c¸c c¸nh rõng trèng rçng cña ch©u Phi kh«ng cho thªm cao su, nh÷ng kÎ bãc lét b¾t tay vµo khai th¸c b«ng. HÖ thèng bãc lét vÉn nh− vËy, chØ cã thay v× ®Ó trén m¸u m×nh víi mñ cao su, nh÷ng ng−êi da ®en ®æ m¸u vµo b«ng. Míi c¸ch ®©y kh«ng l©u th«i Angulivan, Thèng ®èc §«ng ch©u Phi, ®· tuyªn bè tr−íc NghÞ viÖn Ph¸p nh− sau: - ViÖc s¶n xuÊt b«ng - ®ã lµ vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt quèc gia vµ v× thÕ cÇn thiÕt b»ng bÊt cø gi¸ nµo còng ph¶i b¾t d©n b¶n xø trång b«ng. B»ng c¸c biÖn ph¸p c−ìng bøc cã thÓ ®¹t ®−îc 100.000 tÊn b«ng mçi n¨m. Nh÷ng biÖn ph¸p nµy ®· cho nh÷ng kÕt qu¶ kú diÖu trong viÖc trång cacao ë ch©u Phi. Chóng ta ®· ®¹t ®−îc c¸i ®iÒu lµ chóng ta nhËn ®−îc cacao cho c¶ n−íc Ph¸p. NghÞ viÖn ®· nhÊt trÝ t¸n thµnh dù ¸n cña Angulivan.

413 PH¦¥NG TIÖN VËN T¶I HAI CH¢N Chóng ta ®· thÊy bän ng−êi da tr¾ng hµnh ®éng ra sao ®Ó cã ®−îc nhiÒu h¬n cao su vµ cacao tõ c¸c thuéc ®Þa cña m×nh, còng b»ng nh÷ng biÖn ph¸p Êy chóng sö dông ®Ó chiÕm ®o¹t c¸c tµi s¶n cßn l¹i cña ®Êt n−íc. Kh¾p n¬i ngù trÞ viÖc c−íp bãc kh«ng hÒ che ®Ëy. TÊt c¶ nh÷ng g× cña ng−êi d©n cã mét gi¸ trÞ nµo ®ã ®Òu bÞ t−íc ®o¹t. H¬n thÕ n÷a, nh÷ng chñ nh©n cña ®Êt n−íc cßn bÞ b¾t buéc b»ng chÝnh tay m×nh kh«ng chØ khai th¸c vµ chÕ biÕn mäi tµi nguyªn thiªn nhiªn cña c¶ n−íc cho bän da tr¾ng ngo¹i bang, mµ cßn ph¶i tù m×nh trang tr¶i viÖc vËn chuyÓn cña c¶i khai th¸c ®−îc ®Õn c¸c nhµ ga vµ c¶ng biÓn. L·nh thæ ch©u Phi réng lín. §−êng s¸ quèc lé còng nh− ®−êng s¾t ë ®ã rÊt Ýt ái. Nh÷ng trËn m−a nhiÖt ®íi h»ng n¨m cuèn tr«i mäi ®−êng s¸. Bän da tr¾ng lµm g× ®Ó ®−a ®−îc tÊt c¶ nh÷ng thø c−íp bãc ®−îc lªn c¸c con tµu biÓn vµ ®Õn c¸c ga ®−êng s¾t? Bän chóng ®· gi¶i quyÕt ®−îc nhiÖm vô tho¹t nh×n rÊt phøc t¹p nµy mét c¸ch ®¬n gi¶n. Chóng biÕn nh÷ng ng−êi da ®en thµnh nh÷ng con vËt thå hµng. Hµng tr¨m tÊn hµng ®· ®−îc vËn chuyÓn trªn l−ng ng−êi b¶n xø. Nh÷ng dßng ng−êi kiÖt quÖ vµ ®ãi kh¸t thå nh÷ng khèi hµng nÆng qu¸ søc, kÐo lª trªn c¸t báng ch©u Phi trong c¸i nãng kh«ng chÞu næi. Ng−êi ta ng· gôc xuèng v× c¸i nãng nùc vµ mÖt mái, nh−ng hä l¹i bÞ dùng lªn b»ng ngän roi cña bän cai. C«ng viÖc nµy cßn khñng khiÕp h¬n c¶ c«ng viÖc thu h¸i b«ng vµ lÊy mñ cao su.

414 Hå CHÝ MINH TOµN TËP T¹i sao bän thùc d©n kh«ng dïng l¹c ®µ vµ c¸c con vËt thå hµng kh¸c thay v× con ng−êi? B¹n ®äc ng©y th¬ hái. Lµ bëi v×, l¹c ®µ gi¸ ®¾t, viÖc chuyªn chë hµng hãa b»ng l¹c ®µ lµm ®au tói tiÒn cña bän tham lam da tr¾ng, cßn cuéc sèng cña ng−êi da ®en th× ch¼ng ®¸ng g× hÕt. C«ng viÖc cña anh ta ch¼ng ph¶i tr¶ c«ng x¸ g×. - Bän da ®en ®«ng l¾m, chóng ®ñ dïng ®Õn hÕt ®êi chóng ta, viªn gi¸m ®èc mét trong nh÷ng c«ng ty cæ phÇn lín bËc nhÊt, cã tiÕng t¨m lín ë Ph¸p vµ ®−îc vinh danh lµ con ng−êi “tuyÖt vêi”, ®· tuyªn bè nh− vËy. Th¸i ®é ®èi xö cña nh÷ng ng−êi ch©u ¢u vµ nh÷ng ng−êi Mü “cã v¨n hãa” vµ “v¨n minh” ®èi víi c¸c nh©n d©n bÞ ¸p bøc vµ n« lÖ lµ thÕ ®Êy. ChØ cÇn ë c¸c kho l−îng hµng hãa ®· tÝch ®−îc ®ñ lµ c¸c ®éi vò trang cña bän c−íp da tr¾ng táa ®i ®Õn c¸c lµng m¹c l©n cËn lïa tÊt c¶ d©n chóng, trong ®ã c¶ ®µn bµ, «ng bµ giµ vµ trÎ con, ®Õn c¸c kho hµng. Ng−êi lín kh«ng ph©n biÖt giíi tÝnh bÞ ®éng viªn thå hµng, ng−êi giµ vµ trÎ con bÞ gi÷ lµm con tin. Trong thêi gian diÔn ra cuéc “s¨n lïng ph−¬ng tiÖn vËn t¶i hai ch©n” nh− bän da tr¾ng tr¬ trÏn gäi nh÷ng ng−êi da ®en sö dông thay cho nh÷ng con vËt thå hµng, chßm xãm vµ n¬i ë cña hä bÞ c−íp ph¸. Cïng víi viÖc b¾t d©n chóng, bän c−íp v¬ vÐt mäi thø r¬i vµo tay chóng. TÊt c¶ mäi thø c−íp ®−îc trong thêi gian Êy trë thµnh tµi s¶n riªng cña bän ®¹i diÖn c¸c c«ng ty lo c«ng viÖc t×m kiÕm c¸c ph−¬ng tiÖn vËn t¶i. §iÒu nµy ®−îc thùc hiÖn víi môc ®Ých khuyÕn khÝch lò c−íp. Nh÷ng hµng dµi bÊt tËn, n¬i con ng−êi thay thÕ sóc vËt thå hµng, lu«n ph¶ ra mïi chÕt chãc vµ nçi kinh hoµng, nh÷ng hµng dµi ®ã ®i vÒ mäi h−íng qua nh÷ng hoang m¹c bÊt tËn cña ch©u Phi. D−íi mÆt trêi thiªu ®èt, d−íi nh÷ng trËn m−a rµo nhiÖt ®íi b−íc ®i hµng ngh×n hµng ngh×n ®µn «ng vµ ®µn bµ, ng−êi lín vµ

Chñng téc da ®en - Ph−¬ng tiÖn vËn t¶i hai ch©n 415 niªn thiÕu da ®en bÞ bän ng−êi cã vò khÝ thóc ®uæi, hä ®i ngµy ®i ®ªm, thØnh tho¶ng míi dõng l¹i ®Ó nghØ ng¬i ®«i chót, hä ®i qua hµng tr¨m vµ hµng ngh×n c©y sè. Hä ®i cho ®Õn khi c¸i mÖt mái hoÆc c¸i chÕt dõng hä l¹i. HiÕm cã ai trë vÒ nhµ lµnh lÆn. Nh−ng c¶ nh÷ng ng−êi “may m¾n” nµy th−êng l¹i rÊt b»ng lßng, thµ ®−îc chÕt bëi v× trë vÒ nhµ hä chØ t×m thÊy xãm lµng tan hoang, nh÷ng c¨n lÒu tranh tr¬ trôi, mïa mµng ®· bÞ trém c−íp hÕt vµ gia ®×nh th× chÕt c¶ v× ®ãi nghÌo. Kh«ng chØ ®èi víi ng−êi da ®en, mµ nh÷ng biÖn ph¸p “v¨n minh” lo¹i nµy ®−îc thùc thi ®èi víi tÊt c¶ c¸c d©n téc thuéc ®Þa. Mét nhµ v¨n Ph¸p, tõng sèng suèt ®êi ë thuéc ®Þa, ®· viÕt r»ng mçi ®iÒn chñ ng−êi Ph¸p ë Angiªri ®Òu ngåi trªn thi thÓ mét ng−êi lÝnh Ph¸p1) vµ ®−îc hai ng−êi lÝnh kh¸c cßn sèng b¶o vÖ. Chóng ta cã thÓ nãi thªm r»ng mçi mét c©n hµng hãa nhËn ®−îc tõ thuéc ®Þa vµ mçi ®ång phr¨ng lîi nhuËn cña bän l¸i bu«n da tr¾ng ®Òu ®· cã Ýt nhÊt mét ng−êi b¶n xø bÞ giÕt hoÆc bÞ ®µy ®äa. §Ó cã thÓ cho thÊy bøc tranh râ rµng vÒ chuyÖn thÕ nµo lµ “ph−¬ng tiÖn vËn t¶i hai ch©n” chóng t«i xin ®−a ra mét vµi con sè d÷ liÖu chÝnh thøc. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chØ mét tØnh nhá cña ch©u Phi ®· ph¶i ®−a vÒ Ph¸p 4.200 tÊn lóa mú (1 tÊn gÇn 61 pót). §Ó ®−a ®−îc sè lóa mú ®ã ®Õn c¸c c¶ng biÓn cÇn 125.000 ng−êi phu khu©n v¸c. Tõ n¨m 1916 ®Õn cuèi n¨m 1918, T©y ch©u Phi vµ Ma®ag¸txca ®· nép cho Ph¸p kho¶n båi th−êng chiÕn phÝ lµ 604.108 tÊn hµng hãa. §Ó vËn chuyÓn sè hµng nµy ph¶i ®éng viªn tíi mÊy tr¨m ngh×n ng−êi da ®en. Tõ n¨m 1914 ®Õn n¨m 1915, ®· cã tíi 258.000 ng−êi da ®en vËn chuyÓn hµng dµnh cho n−íc Ph¸p. _______________ 1) N−íc Ph¸p còng nh− c¸c c−êng quèc thùc d©n kh¸c, cho ®ãng t¹i c¸c thuéc ®Þa cña m×nh nh÷ng ®éi qu©n rÊt ®«ng ng−êi, trong sè ®ã, do c¸c ®iÒu kiÖn sèng vµ khÝ hËu kh«ng quen, nªn tû lÖ chÕt rÊt lín (BT).

416 Hå CHÝ MINH TOµN TËP TÊt c¶ nh÷ng con sè d÷ liÖu chÝnh thøc ®ã míi chØ liªn quan ®Õn c¸c thuéc ®Þa cña Ph¸p. Cã bao nhiªu tr¨m ngh×n ng−êi d©n c¸c thuéc ®Þa ®· bÞ bän ®Õ quèc kh¾p thÕ giíi biÕn thµnh nh÷ng con vËt thå hµng? Bëi v× kh¾p n¬i ë tÊt c¶ c¸c thuéc ®Þa viÖc ®−a hµng ®Õn c¸c con tµu biÓn vµ c¸c nhµ ga ®−êng s¾t ®Òu ®−îc tiÕn hµnh b»ng sù hç trî cña “ph−¬ng tiÖn vËn t¶i hai ch©n”. Tuy nhiªn, víi bän ®Õ quèc tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã vÉn cßn lµ Ýt. Sù tham lam cña chóng ®¹t tíi ®é chóng nãng lßng mong s¸t h¹i s¹ch sµnh sanh d©n b¶n ®Þa ë c¸c thuéc ®Þa cña m×nh, ®Ó råi sau ®ã chiÕm lÊy ®Êt ®ai cña hä. Nh÷ng ng−êi bÊt chÊp mäi sù s¨n ®uæi, cßn sèng sãt l¹i bÞ chóng ®¬n gi¶n dïng søc m¹nh xua ®uæi khái ®Êt ®ai thuËn lîi ®Õn vïng sa m¹c kh« c»n, hoÆc vïng nói non ®¸ sái. Ng−êi Mü ®ang thùc hµnh biÖn ph¸p nµy ®èi víi d©n Anh®iªng da ®á, nh÷ng chñ nh©n tõ xa x−a cña ch©u Mü, ng−êi NhËt - ®èi víi thæ d©n ®¶o Foãcmo1), ng−êi ch©u ¢u ®èi víi ng−êi da ®en ch©u Phi. ChØ cÇn mét c«ng ty nµo ®ã ph¸t hiÖn ra ë ®©u ®ã cã mét mÈu ®Êt thuËn lîi, thÕ lµ vµo mét ngµy ®Ñp trêi d©n chóng ë ®Êy ®−îc th«ng b¸o cho biÕt r»ng ®Êt ®ai nµy nãi chung kh«ng thuéc cña hä, mµ lµ cña mét c«ng ty th−¬ng m¹i nä. Sau viÖc xua ®uæi s¹ch d©n chóng ®i, c¸c mèc giíi chÝnh thøc cña c¸c chñ míi cña c«ng ty ®−îc thiÕt lËp vµ ng−êi da ®en hoÆc ng−êi Anh®iªng da ®á bÞ cÊm ngÆt kh«ng ®−îc v−ît qu¸ c¸c mèc giíi. Nh÷ng ng−êi d©n bÞ xua ®uæi kh«ng nh÷ng kh«ng ®−îc tr¶ g× cho ®Êt ®ai bÞ mÊt, mµ hä cßn bÞ b¾t nép tiÒn tr¶ cho vïng hoang m¹c hay nh÷ng n¬i sái ®¸ v« dông mµ hä bÞ xua ®uæi tíi. §Ó cã thÓ sinh sèng vµ tr¶ c¸c kho¶n thuÕ m¸ nµy hä buéc ph¶i b¸n vî, ®î con. _______________ 1) Foãcmo: Tøc ®¶o §µi Loan - Trung Quèc (BT).

Chñng téc da ®en - Ph−¬ng tiÖn vËn t¶i hai ch©n 417 NÕu nh− gµ quÐ hay gia sóc cña nh÷ng ng−êi d©n bÞ xua ®uæi, v−ît qua ranh giíi ®Êt ®ai cña hä th× chóng bÞ tÞch thu vµ coi lµ tµi s¶n riªng cña c«ng ty. Th−êng, ®Ó chiÕm ®o¹t mét vïng ®Êt míi réng lín, chÝnh quyÒn cña thuéc ®Þa khiªu khÝch d©n chóng næi dËy vµ lîi dông viÖc ®ã tiªu diÖt hÕt d©n c− vïng ®Êt Êy, sau ®ã ®em ®Êt ®ai ®· gi¶i phãng ®−îc chia nhau gi÷a c¸c c«ng ty th−¬ng m¹i. C¸c nhµ c«ng nghÖ dÖt Ph¸p míi ®©y ®· xem xÐt vÊn ®Ò biÕn Nigiªria, Xu®¨ng, Xªnªgan, §ah«m©y vµ c¸c l·nh ®Þa ch©u Phi kh¸c cña m×nh thµnh c¸c nh−îng ®Þa trång b«ng réng lín. VÊn ®Ò tuyÓn mé c−ìng bøc kh«ng trõ mét ai, tÊt c¶ d©n c− c¸c thuéc ®Þa nµy vµo lµm c«ng viÖc trªn c¸c ®ån ®iÒn b«ng ®· ®−îc so¹n th¶o.

418 HµNH Xö KIÓU LINS¥ Lins¬ tªn cña g· ®iÒn chñ bang Vícginia khÐt tiÕng bëi nh÷ng hµnh ®éng man rî cña m×nh. Tªn ng−êi Mü nµy lµ mét kÎ t− h÷u lín vµ lµ mét “quan tßa tù xö”, ®µn ¸p ®−îc mét cuéc khëi nghÜa lín, y ®· xö nh÷ng ng−êi næi dËy kh«ng cÇn ®Õn mét tßa ¸n vµ ®iÒu tra thÈm cøu nµo. Tõ thêi gian ®ã mäi viÖc tù tiÖn xÐt xö ®−îc gäi tªn lµ Lins¬. Ng−êi Mü cho ®Õn nay vÉn dïng ®Õn “hµnh xö kiÓu Lins¬” ®èi víi nh÷ng ng−êi da ®en. Kh«ng cã g× bØ æi h¬n nh÷ng bøc tranh tßa ¸n tù xö ®èi víi ng−êi da ®en ë B¾c Mü. C¸c b¹n h·y t−ëng t−îng mét ®¸m ®«ng hµng mÊy ngh×n ng−êi - ®µn «ng, ®µn bµ vµ trÎ con - bao trïm mét c¬n thÞnh né kh«n t¶. Kh¾p n¬i c¸c b¹n ®Òu nh×n thÊy nh÷ng hµm r¨ng nhe ra, nh÷ng cÆp m¾t ®á m¸u, nghe thÊy nh÷ng lêi chöi rña khñng khiÕp kÌm theo nh÷ng ®iÖu bé rïng rîn. TÊt c¶ ®¸m ®«ng ®ã lµ bän v« c«ng råi nghÒ, bän buècgioa1), bän t− h÷u, bän tiÓu thÞ d©n, tÊt c¶ ®Òu s«i sôc bëi c¸i viÖc giÕt ng−êi s¾p diÔn ra, c¸i viÖc trÊn ¸p ®Ém m¸u thó vËt. TÊt c¶ ®Òu chê ®îi m¸u, ®Òu gµo thÐt, vung nh÷ng n¾m ®Êm lªn, tÊt c¶ ®Òu ví ®−îc g× vò trang nÊy: nh÷ng thanh g−¬m, nh÷ng con dao g¨m, nh÷ng c¸i kÐo, nh÷ng c©y gËy s¾t, nh÷ng c¸i « dµi, nh÷ng khÈu sóng lôc. ¦a chuéng h¬n c¶ lµ c¸c vËt cã mãc s¾c cã thÓ g©y cho n¹n nh©n nhiÒu ®au ®ín h¬n. _______________ 1) Buècgioa: T− s¶n (BT).

Chñng téc da ®en - Hµnh xö kiÓu LinS¬ 419 Cßn ë gi÷a ®¸m thó vËt tuét khái xÝch v©y quanh - lµ nh÷ng ®¸m giÎ r¸ch ®en bÈn ®Ém m¸u. §¸m giÎ ®ã bay ®i tø phÝa. §ã lµ nh÷ng bé phËn th©n thÓ ng−êi da ®en bÞ hµnh h¹ kiÓu Lins¬ bÞ døt ra tõng m¶nh. §ã lµ bøc tranh th−êng t×nh cña “hµnh xö kiÓu Lins¬”, ®−îc ng−êi môc kÝch miªu t¶. MÊy g· l«i ng−êi da ®en ®· ®ang chÕt dë ®Õn bªn mét cét ®Ìn d©y thÐp. Chóng t−íi dÇu háa lªn ng−êi Êy, sau ®ã b¾t ®Çu chËm r·i, víi mét sù thÌm kh¸t cuång lo¹n ra tay nhæ hµm r¨ng. HÕt chiÕc nä ®Õn chiÕc kia, chËm r·i, nh¸t gõng, sau ®ã chóng c¾t tai. Sau ®Õn døt tãc, lét tõng m¶ng da trªn ®Çu vµ, cuèi cïng, chóng mãc ®«i m¾t. Lò ng−êi thÝch nh÷ng c¶m gi¸c m¹nh vò trang b»ng nh÷ng con dao, b¾t ®Çu lét da kh¾p th©n thÓ n¹n nh©n. Ng−êi da ®en vÉn cßn thë. Anh ta kh«ng kªu. Sù thÓ lµ l−ìi anh ®· bÞ lµm phång lªn ®Õn møc ®é kh«ng t−ëng t−îng ®−îc bëi c©y s¾t nung ®á tr−íc ®ã ®· gÝ vµo nhiÒu lÇn. - Cho thªm måi löa - kÎ nµo ®ã thÐt lªn. - CÈn thËn, cÈn thËn, - kÎ kh¸c gµo - n−íng nã lªn Ýt mét, chÇm chËm, ®Ó nã kh«ng chÕt ngay nÕu kh«ng th× mÊt hÕt vÎ kh¶ ¸i. Ng−êi da ®en bÞ n−íng chÝn. Chung quanh táa mïi thÞt ch¸y. Nh−ng c¸i ®ã vÉn ch−a hÕt. §èi víi nh÷ng kÎ b¹o ng−îc nh− vËy vÉn cßn Ýt. Chóng qu¨ng d©y thõng buéc c¸i x¸c ®· bÞ biÕn d¹ng vµ treo lªn cét d©y thÐp. B©y giê gi÷a bän ®ao phñ b¾t ®Çu cuéc Èu ®¶ tranh c−íp nh÷ng mÈu thõng th¾t ng−êi bÞ treo lªn kia. Nh÷ng mÈu nµy kh«ng ®ñ cho tÊt c¶ bän chóng, mµ nã l¹i mang l¹i “may m¾n h¹nh phóc”. H¬n thÕ n÷a, mçi ®øa ®Òu muèn nhËn ®−îc mét mÈu Êy ®Ó lµm “kû niÖm”. ChØ ®Õn lóc ®ã bän ®ao phñ míi trÇm xuèng vµ hµi lßng chËm r·i táa ®i víi nh÷ng bé mÆt hoan hØ, må h«i må kª nhÔ nh¹i, ®Ó sau ®ã trong mét thêi gian dµi n÷a chia sÎ víi nhau c¸c Ên t−îng cña m×nh víi ng−êi quen kh«ng ®−îc cã mÆt trong ngµy héi Êy.

420 Hå CHÝ MINH TOµN TËP B¹n ®äc chí cã nghÜ r»ng mäi chuyÖn ®ã lµ do t¸c gi¶ qu¸ t−ëng t−îng mµ ra. C¸c b¹n cã thÓ t×m thÊy nh÷ng chi tiÕt khñng khiÕp nh− vËy cña “hµnh xö kiÓu Lins¬” mµ c¸c b¹n khã cã ®ñ nghÞ lùc ®äc hÕt ®Õn cïng. Th−êng lµ sang ngµy h«m sau cuéc tµn s¸t nh− vËy, trªn b¸o chÝ t− b¶n l¹i xuÊt hiÖn mét b¶n th«ng b¸o réng r·i trªn trang ®Çu víi néi dung ®¹i lo¹i nh− sau: “Mét tªn da ®en, vi ph¹m ph¸p luËt, d¸m ®i trªn con ®−êng dµnh cho ng−êi da tr¾ng d¹o ch¬i, ®· bÞ tßa ¸n c«ng chóng trõng trÞ mét c¸ch ®Ých ®¸ng”. Cßn trªn mÆt ®Êt, bèc mïi thÞt ch¸y vµ dÇu löa, nh÷ng tµn tÝch khñng khiÕp cña ng−êi da ®en cßn v−¬ng v·i l¹i l©u vÒ sau. Theo c¸c d÷ liÖu thèng kª cña t¹p chÝ t− s¶n Chicago Diary New Inbook tõ n¨m 1892 ®Õn n¨m 1920, 2.497 ng−êi ®· bÞ xö theo “hµnh xö kiÓu Lins¬”. Trong sè ®ã cã 83 phô n÷. N¨m 1923, theo th«ng tin kh«ng ®Çy ®ñ cã 23 ng−êi bÞ xö theo “hµnh xö kiÓu Lins¬”, trong sè ®ã cã 2 phô n÷. §øng ®Çu lµ bang Phlori®a. TÊt c¶ c¸c téi ¸c nµy ®−îc giíi b¸o chÝ che ®Ëy vµ ®−îc c¸c chÝnh kh¸ch t− s¶n vµ c¸c nhµ tµi phiÖt bµo ch÷a. Sù tham gia ®Æc biÖt trong c¸c viÖc Êy lµ tæ chøc ph¶n ®éng khÐt tiÕng Ku Kluk Klan. Th−êng gÆp c¸c tr−êng hîp gím ghiÕc hoµn toµn khã cã thÓ tin ®−îc. Ch¼ng h¹n, mét ng−êi da ®en bÞ xö theo “hµnh xö kiÓu Lins¬” chØ v× anh ta ®Þnh gióp ®ì «ng giµ Mü hµng xãm l©m bÖnh. Anh th−êng lui tíi ®Ó dän dÑp phßng vµ cho «ng giµ ¨n. Nh−ng cã nh÷ng kÎ khèn n¹n l¹i ®i loan tin lµ anh ®Õn chç «ng giµ kh«ng ph¶i ®Ó gióp ®ì «ng ta mµ ®Ó hµnh h¹ «ng ta. ChØ thÕ th«i còng ®ñ ®Ó anh ng−êi da ®en bÊt h¹nh bÞ hµnh h¹ ®Õn chÕt. NÕu nh− mét ng−êi Mü d¸m bªnh vùc ng−êi da ®en bÞ xö theo “hµnh xö kiÓu Lins¬”, anh ta còng sÏ bÞ chia sÎ sè phËn víi ng−êi da ®en. Ch¼ng h¹n nh− hai ng−êi Mü Vin®¬ PhilÝp vµ Li« Garis¬n ®· bÞ mét ®¸m ®«ng hµnh h¹ chØ v× hä bªnh vùc ng−êi da ®en, cßn

Chñng téc da ®en - Hµnh xö kiÓu LinS¬ 421 B«ran bÞ treo cæ, Th«m¸t Bix vµ Xtªphan Phoãct¬ bÞ vµo tï mét thêi gian dµi. §©y lµ nh÷ng g× ng−êi cuèi cïng viÕt tõ nhµ tï göi ra: Khi t«i nh×n vµo c¸c bé phËn th©n thÓ bÞ hµnh h¹ cña t«i, t«i nghÜ, t«i sÏ khã cßn chiÕm chç nµy l©u trong ngôc. Trong 15 th¸ng cuèi cïng, - anh viÕt tiÕp, - xµ lim cña t«i bèn lÇn ®−îc më ra kh«ng ph¶i ®Ó th¶ t«i ra tù do, mµ ®Ó ®−a t«i ®i tra tÊn. 24 lÇn nh÷ng ng−êi ®ång bµo cña t«i kÐo lª t«i trªn mÆt ®Êt qua nh÷ng ng«i nhµ thê cña m×nh, n¬i hä ch¨m chØ ®Õn ®Ó cam ®oan víi Chóa cña m×nh vÒ t×nh th−¬ng yªu víi ng−êi th©n. Hai lÇn t«i bÞ hä nÐm tõ tÇng hai xuèng. LÇn kh¸c, ®¸m ®«ng hµng mÊy ngh×n ng−êi kÐo lª t«i ®Õn cét d©y thÐp ë gÇn ®Ó treo t«i lªn. T«i bÞ ®¸nh ®Ëp d· man vµ ®· ®øng bªn lÒ c¸i chÕt. T«i ®−îc mét ng−êi phô n÷ dòng c¶m cøu tho¸t. Mäi ®iÒu ®ã do mét ng−êi Mü thuÇn chñng viÕt, ng−êi mµ téi lçi cña anh chØ lµ ë chç anh ®· bªnh vùc mét ng−êi thuéc chñng téc da ®en. “Tßa ¸n Lins¬” nãi chung lµ c¸i trß tiªu khiÓn yªu thÝch ®èi víi bän ng−êi Mü “®· ®−îc khai hãa”. Thêi gian gÇn ®©y, “chiÒu theo ý muèn cña c«ng chóng réng r·i”, ng−êi ta l¹i tæ chøc ch−¬ng tr×nh truyÒn thanh nh÷ng tiÕng gµo thÐt vµ kªu la cña “Tßa ¸n Lins¬”. Nh÷ng “líp tr×nh diÔn” nh− vËy lµ c¸i ®inh cña ch−¬ng tr×nh ph¸t thanh. TÊt c¶ c¸i ®ã ®ñ cho thÊy phong c¸ch cña n−íc Mü t− b¶n.

422 “JIM CROW”1) Jim - ®ã lµ c¸i tªn lãng miÖt thÞ mµ ng−êi Anh X¾cx«ng gäi ng−êi nµo mµ hä cho r»ng thÊp h¬n phÈm gi¸ cña m×nh nÕu gäi anh ta b»ng chÝnh c¸i tªn cña anh ta. Crow - theo tiÕng Anh lµ con qu¹, cßn Jim Crow - lµ c¸i tªn lãng g¸n cho ng−êi da ®en. “Jim Crow” trë thµnh danh tõ chung chØ tÊt c¶ nh÷ng h¹n chÕ thÞnh hµnh ë Hîp chóng quèc Hoa Kú. Theo “Jim Crow” th× trÎ con da ®en bÞ cÊm ®Õn tr−êng cïng víi trÎ con da tr¾ng. C«ng nh©n da ®en bÞ cÊm lµm c¸c c«ng viÖc thu nhËp cao, nh÷ng nghÒ mµ chØ dµnh riªng cho ng−êi da tr¾ng. “Jim Crow” kh«ng cho phÐp ng−êi da ®en trë thµnh thµnh viªn cña c¸c tæ chøc c«ng nh©n, mµ cÇm ®Çu nh÷ng tæ chøc ®ã lµ c¸c ñy viªn l·nh ®¹o c¸nh h÷u. Nh÷ng tæ chøc c«ng nh©n c¸nh t¶, tÊt nhiªn lµ, kh«ng ®Õm xØa g× “Jim Crow”. “Jim Crow” - ®ã lµ con ng¸o ép khñng khiÕp ®èi víi ng−êi da ®en, con ng¸o ép mµ ng−êi ta ®em ra däa con trÎ. Khã cã thÓ kÓ ra hÕt tÊt c¶ nh÷ng h¹n chÕ mµ ng−êi da ®en bÞ trãi buéc ë t¹i c¸i n−íc Mü ®−îc gäi lµ tù do. Ng−êi da ®en bÞ cÊm lªn cïng mét toa tµu ®iÖn hay xe löa cïng víi ng−êi da tr¾ng. ë nhiÒu n¬i, hä bÞ _______________ 1) Trong nguyªn b¶n tiÕng Nga, dÞch gi¶ gi÷ nguyªn tõ Jim Crow b»ng tiÕng Anh - tiÕng lãng dïng ®Ó chØ mét sè hµnh ®éng cña bän thùc d©n da tr¾ng khi ®èi xö víi ng−êi da ®en. Chóng t«i gi÷ nguyªn b¶n (BT).

Chñng téc da ®en - “jim crow” 423 cÊm c¶ ®i l¹i trªn mét vØa hÌ cïng víi ng−êi da tr¾ng, sèng trong mét khu d©n c− cña thµnh phè víi ng−êi da tr¾ng, ®i ®Õn nhµ h¸t, kh¸ch s¹n mµ ng−êi da tr¾ng lui tíi, thËm chÝ c¶ c¸c nhµ thê n÷a. Kh¾p mäi n¬i, kÓ c¶ nhµ m¸y vµ x−ëng thî. “Jim Crow” chØ ®Ó l¹i cho ng−êi da ®en c¸i mµ ng−êi da tr¾ng kh«ng cÇn g× ®Õn. Ng−êi da ®en buéc ph¶i thùc thi riªng c¸i c«ng viÖc bÈn thØu, nÆng nhäc vµ ®−îc tr¶ c«ng tåi tÖ. Th−êng lÖ th× ng−êi da ®en ®−îc trao cho c¸c dông cô háng, ®ång l−¬ng cña anh ta thÊp h¬n nhiÒu lÇn so víi ®ång l−¬ng cña ng−êi da tr¾ng. C«ng nh©n ng−êi da ®en ®−îc chØ ®Þnh ®øng nh÷ng c¸i m¸y tåi tÖ nhÊt, ë nh÷ng n¬i nguy hiÓm nhÊt, ë chç Ýt ¸nh s¸ng vµ kh«ng khÝ. T¹i c¸c thµnh phè lín, ng−êi da ®en khã kiÕm ®−îc n¬i ë vµ ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t h¬n nhiÒu lÇn so víi ng−êi da tr¾ng. NhiÒu ng−êi da ®en bÞ xö theo “hµnh xö kiÓu Lins¬”, cã nghÜa lµ bÞ xö theo tßa ¸n tù xö ghª tëm nhÊt cña ®¸m ®«ng chØ v× hä d¸m ®i l¹i ë c¸i n¬i mµ “Jim Crow” ®· cÊm hä. Víi ng−êi da ®en, theo th−êng lÖ, bÞ ®èi xö tåi tÖ h¬n lµ sóc vËt. Nhµ cöa cña hä, tr−êng häc cña hä vµ thËm chÝ nhµ thê cña hä bÞ ®èt ch¸y. ë nhiÒu chç, ng−êi da ®en buéc ph¶i bá l¹i nh÷ng n¬i quen thuéc do sî bÞ triÖt h¹ hÕt. “Jim Crow” ®eo ®uæi ng−êi da ®en ngay tõ trong n«i cho ®Õn nÊm må. Ng−êi da ®en kh«ng ®−îc ch«n cÊt trong cïng mét nghÜa ®Þa víi ng−êi da tr¾ng. H¹n chÕ trong mäi c¸i, kh«ng cho phÐp ®−îc tù do lùa chän nghÒ nghiÖp, t−íc ®o¹t mäi quyÒn lîi con ng−êi, “Jim Crow” phã mÆc ng−êi da ®en cho ng−êi da tr¾ng l¨ng nhôc. C¸c bang kh¸c nhau cña n−íc Mü ®ua nhau ra nh÷ng luËt lÖ h¹n chÕ chèng ng−êi da ®en. ë mét n¬i (thÝ dô, t¹i bang Pelxilvani), ThÞ tr−ëng ra lÖnh lËp tøc ®uæi 2.000 ng−êi da ®en ra khái thµnh phè. H¾n nÐm gÇn mét ngh×n ng−êi da ®en vµo tï, nh÷ng ng−êi kh«ng kÞp thêi ra khái ranh giíi thµnh phè vµo thêi ®iÓm ®· cã lÖnh. ë chç kh¸c, ng−êi da ®en bÞ cÊm tô tËp, bÞ t−íc bá quyÒn ®−îc nghØ phÐp, thËm chÝ do èm ®au. TÊt c¶ téi lçi cña nh÷ng con ng−êi nµy chØ ë chç hä mang mµu da ®en.

424 CHÕ §é N¤ LÖ §¦¥NG §¹I ë Mü, th¸i ®é ®èi víi ng−êi da ®en cßn gi÷ nguyªn nh÷ng lÒ thãi tån t¹i trong thêi trung cæ. ThÝ dô nh−, ng−êi da ®en nî ng−êi da tr¾ng th× buéc ph¶i lµm lông cho kÎ kia cho ®Õn khi ng−êi da tr¾ng cho r»ng sè nî cña m×nh ®· ®−îc tr¶ ®ñ, mµ ph¶i nãi lµ chñ nî trong tr−êng hîp nµy cã thÓ b¾t con nî cña m×nh lµm bÊt cø c«ng viÖc g×, kh«ng h¹n chÕ ngµy c«ng. H¬n thÕ n÷a, y cã quyÒn ®em “b¸n” con nî cña m×nh cho bÊt cø ng−êi da tr¾ng nµo kh¸c, nÕu nh− ng−êi kia tr¶ cho chñ nî ®ñ sè tiÒn ng−êi da ®en mang nî. Vµ ng−êi da ®en buéc ph¶i lµm lông cho chñ míi cho ®Õn khi sè tiÒn tr¶ v× anh ta ®−îc xãa ®ñ b»ng viÖc lµm cña anh ta. §Æc biÖt, viÖc nµy th−êng diÔn ra ë c¸c trang tr¹i, n¬i nh÷ng ng−êi da ®en trong trang tr¹i th−êng cã nh÷ng phÇn ®Êt tåi tÖ nhÊt vµ kh«ng thÓ sèng ®ñ ®−îc ®Õn mïa mµng míi. ThÕ lµ hä, muèn hay kh«ng, còng ®µnh ph¶i vay nî cña d©n da tr¾ng. Vµo thêi gian thu ho¹ch mïa mµng, chñ nî da tr¾ng t×m ®Õn trang tr¹i anh da ®en, lÊy ®i phÇn lín mïa mµng, ®Ó l¹i cho anh da ®en phÇn cßn l¹i coi lµ cÇn thiÕt. ChØ cÇn anh da ®en t×m ®Õn ng−êi da tr¾ng vay nî lµ ch¼ng bao giê cã thÓ gì ra ®−îc n÷a. Kh«ng cã giÊy tê nµo ®−îc thõa nhËn khi anh da ®en ®−a ra kiÖn tông víi chñ da tr¾ng. Th−êng th× c¸c chñ da tr¾ng cho vay kh«ng ®−a cho ng−êi da ®en giÊy biªn nhËn ghi phÇn nî tr¶ ®· nhËn ®−îc, kh«ng cã chuyÖn tÝnh to¸n nµo hÕt, mµ mäi c¸i ®Òu phô thuéc vµo lßng tèt cña chñ nî. Chñ trang tr¹i da ®en nî ng−êi da tr¾ng, th× m·i m·i

Chñng téc da ®en - ChÕ ®é n« lÖ ®−¬ng ®¹i 425 bÞ g¾n víi ®Êt ®ai vµ buéc ph¶i lµm lông trªn ®ã cho «ng chñ - ng−êi cho vay nî, chØ nhËn l¹i ë ng−êi kia tÝ chót ®Ó gi÷ ®−îc sù tån t¹i th¶m h¹i cña m×nh. NÕu nh− anh da ®en Êy l¹i d¸m bá trèn khái m¶nh ®Êt cña m×nh, th× anh ta lËp tøc bÞ tèng vµo tï. HÕt h¹n tï, anh ta l¹i ph¶i trë vÒ phô thuéc hoµn toµn vµo chñ cña m×nh - kÎ cho vay nî. C¸c chñ trang tr¹i da tr¾ng lµm ®ñ mäi c¸ch kh«n khÐo ®Ó th©u tãm vµo tay m×nh n« lÖ da ®en. Chóng kh«ng trõ mét thñ ®o¹n nµo. Ng−êi da ®en cã ph¹m mét “téi lçi” nhá nhÆt nµo ®ã liÒn bÞ kÕt ¸n vµo tï vµ chÞu ph¹t tiÒn - mét g· da tr¾ng th¸o v¸t nµo ®ã biÕt ®−îc viÖc nµy lËp tøc ®ãng tiÒn ph¹t thay cho anh da ®en. ThÕ lµ ng−êi kia sau khi hÕt h¹n ph¹t buéc ph¶i t×m ®Õn phô thuéc vµo g· da tr¾ng nµy vµ ph¶i lµm ®Ó tr¶ nî tiÒn mµ g· ®· nép ph¹t thay cho anh ta. ViÖc kÎ cho vay ®Þnh ra møc nî ph¶i tr¶, nªn ng−êi da ®en lu«n buéc ph¶i lµm lông nhiÒu n¨m dµi míi mong tho¸t ra khái ¸ch n« dÞch. Mét ng−êi da ®en bÞ b¾t trªn ®−êng ®i tõ mét thµnh phè nµy sang thµnh phè kh¸c ®Ó t×m viÖc lµm, bÞ buéc téi sèng lang thang vµ kÕt ¸n cho vµo tï vµ nép tiÒn ph¹t. §Ó xãa tiÒn ph¹t, qu¶n tï ®−a nh÷ng ng−êi da ®en Êy ®i lµm lao ®éng b¾t buéc. ViÖc nh− vËy th−êng x¶y ra ë c¸c tr−êng hîp khi ë ®Þa ph−¬ng nä cña d©n c− da tr¾ng kh«ng cÇn ®Õn søc lao ®éng rÎ. T«i biÕt mét tr−êng hîp nh− thÕ: anh da ®en bÞ kÕt téi bá tï v× “sèng lang thang”, chØ cßn ph¶i lao ®éng tr¶ 5 ®«la ph¹t. Mét g· chñ trang tr¹i da tr¾ng, sèng ë mét n¬i c¸ch kh¸ xa chç nµy, biÕt ®−îc tin ®ã, héc tèc t×m ®Õn gÆp gi¸m thÞ nhµ tï vµ nép tr¶ ngay 5 ®«la vµ còng víi vµi ®ång tiÒn cßm nh− thÕ cho m−êi ng−êi da ®en kh¸c, còng bÞ kÕt téi chÞu tiÒn ph¹t. G· nhËn tÊt c¶ bän hä ®−a vÒ trang tr¹i cña m×nh, n¬i hä suèt ngµy ph¶i lµm lông d−íi sù tr«ng coi cña hai tªn lÝnh g¸c, cßn tèi ®Õn hä bÞ tèng vµo c¨n nhµ kho bÈn thØu. Trong vßng 8 th¸ng trêi, hä ph¶i lµm lông v× nh÷ng ®ång xu th¶m h¹i mµ g· chñ trang tr¹i nép ph¹t thay cho hä, nh÷ng ®ång tiÒn mµ céng c¶ l¹i khã

426 Hå CHÝ MINH TOµN TËP b»ng ®−îc tiÒn c«ng mét tuÇn cña mét c«ng nh©n da tr¾ng. Sau 8 th¸ng Êy nh÷ng ng−êi da ®en toan ch¹y khái g· “chñ” cña m×nh, th× hä bÞ s¨n ®uæi, nh− s¨n ®uæi nh÷ng téi ph¹m ngoan cè. Hä bÞ b¾t l¹i, bÞ ®¸nh ®Ëp tµn nhÉn vµ ®−a trë vÒ trang tr¹i. Mét trong nh÷ng kÎ “téi ®å” kh«ng chÞu ®ùng næi tra tÊn cùc h×nh ®· xin giÕt anh ta ®i. Lêi cÇu xin cña anh ta ®−îc g· cho vay nî s½n sµng thùc hiÖn, g· rót sóng b¾n vµo ®Çu anh ta t¹i chç. T«i biÕt mét tr−êng hîp kh¸c, khi mét chñ trang tr¹i ®ßi mét ng−êi da ®en, cha cña mét gia ®×nh ®«ng ng−êi, ®Õn lµm viÖc cho h¾n ®Ó tr¶ nî sè tiÒn chØ b»ng mét phÇn n¨m tiÒn c«ng b×nh th−êng. Khi ng−êi kia tõ chèi, th× h¾n däa sÏ dïng tßa ¸n tù xö (xö theo “hµnh xö kiÓu Lins¬”) thÕ lµ ng−êi kia ®µnh ph¶i ®ång ý. Mét ng−êi da ®en kh¸c, d¸m kh−íc tõ lêi yªu cÇu t−¬ng tù, ®· bÞ treo cæ c¸ch nhµ m×nh kh«ng xa. TÊt c¶ nh÷ng ng−êi da ®en d¸m khiÕu n¹i ®èi víi nh÷ng thñ ®o¹n cña nh÷ng tªn bãc lét chñ nî, ®Òu bÞ biÕn mÊt mét c¸ch bÝ hiÓm. Nhê cã t×nh tr¹ng nh− vËy mµ bän kinh doanh da tr¾ng bao giê còng cã kh¶ n¨ng t×m ®−îc nh÷ng nh©n c«ng lao ®éng rÎ m¹t. ChÝnh phñ Hîp chóng quèc Hoa Kú b»ng mäi c¸ch gióp ®ì chóng trong viÖc nµy. Cã thÓ nªu tªn nhiÒu triÖu phó Mü ®· lµm giµu hoµn toµn b»ng sù bãc lét mét c¸ch v« nh©n ®¹o ng−êi da ®en. NÕu ng−êi da ®en ®Þnh b»ng søc lùc cña m×nh tù b¶o vÖ m×nh, th× lËp tøc anh ta bÞ trõng trÞ mét c¸ch d· man nhÊt. N¨m 1919 t¹i bang ¸ccand¸t, nh÷ng ng−êi da ®en ®· tæ chøc ra héi chñ trang tr¹i cña m×nh ®Ó b»ng søc m¹nh chung b¶o vÖ m×nh khái bän da tr¾ng. Bän da tr¾ng võa biÕt tin ®ã, ngay lËp tøc trªn b¸o chÝ xuÊt hiÖn nh÷ng lêi ®e däa th¼ng thõng ®èi víi ng−êi da ®en. Ng−êi luËt s−, ®−îc ng−êi da ®en thuª ®Ó phô tr¸ch c¸c vô kiÖn cña m×nh bÞ ®e däa sÏ bÞ giÕt chÕt nÕu nh− «ng ta kh«ng lËp tøc chÊm døt viÖc nµy. Mét ®¸m ®«ng tÊn c«ng, ®¸nh ®Ëp con trai «ng ta, cßn sau ®ã «ng ta bÞ bá tï c¶ mét th¸ng trêi. Bän da tr¾ng b¾t ®Çu tung d− luËn kh¾p c¶ bang r»ng ng−êi da ®en ®ang chuÈn bÞ tæ

Chñng téc da ®en - ChÕ ®é n« lÖ ®−¬ng ®¹i 427 chøc th¶m s¸t d©n c− da tr¾ng. Mét lÇn kia, khi c¸c thµnh viªn héi trang chñ ng−êi da ®en häp nhau t¹i mét nhµ thê, nh÷ng to¸n vò trang da tr¾ng ®· tÊn c«ng hä vµ giÕt h¹i nhiÒu ng−êi. Nh÷ng ng−êi cßn sèng sãt bÞ ®−a ra tßa xö vÒ téi lµm lo¹n. 12 ng−êi trong sè hä bÞ tuyªn ¸n ngåi ghÕ ®iÖn vµ 67 ng−êi bÞ ®i tï dµi h¹n.

428 NGOµI VßNG PH¸P LUËT §Ó c¶n trë ng−êi da ®en rêi bá chç ë ®· quen th©n vµ b»ng c¸ch ®ã lµm cho bän bãc lét da tr¾ng mÊt søc lao ®éng rÎ m¹t, mçi ng−êi da ®en ®Òu ®−îc cÊp cho mét giÊy chøng minh ®Æc biÖt, hoµn toµn kh«ng cã g× chung nh− giÊy tê tïy th©n cña ng−êi da tr¾ng. GiÊy chøng minh nµy gièng nh− mét cuèn sæ ghi nî. Ng−êi da ®en kh«ng cã quyÒn rêi tê giÊy chøng minh nµy mét gi©y mét phót. Trong cuèn sæ nµy, ngoµi tªn hä vµ n¬i ë cña ng−êi mang giÊy, cßn chØ râ ®Þa chØ cña ng−êi chñ mµ ng−êi da ®en ph¶i lµm viÖc cho ng−êi ®ã, cã ch÷ ký cña ng−êi ®ã vµ chØ râ khi nµo ng−êi da ®en b¾t ®Çu vµo lµm viÖc, cßn nÕu nh− rêi bá c«ng viÖc, th× ®ã lµ bao giê. ChØ cÇn anh da ®en ra khái nhµ lµ trªn mçi b−íc ng−êi ta b¾t ®Çu ®ßi tr×nh “giÊy chøng minh”. ThËt tai häa cho anh ta, nÕu anh ta ®Ó quªn “chøng minh” ë nhµ. LËp tøc anh ta bÞ tèng giam vµo nhµ tï víi téi “sèng lang thang”. Anh ta còng chÞu mét sè phËn nh− thÕ, nÕu nh− c¶nh s¸t kiÓm tra “chøng minh” ph¸t hiÖn ra lµ ng−êi da ®en nµy thÊt nghiÖp, anh ta lËp tøc bÞ ph¹t. TiÒn ph¹t th−êng ®−îc ®−a ra ë møc mµ ng−êi da ®en kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng nép. Khi ®ã, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng “®em b¸n” anh ta ®i, nh− ®· nªu ë trªn, víi thêi h¹n kh«ng x¸c ®Þnh cho mét chñ ®ån ®iÒn hay chñ cho vay nÆng l·i nµo ®ã. PhÇn m×nh, g· kia ®Þnh ra c«ng x¸ theo sù xem xÐt cña m×nh còng l¹i víi mét tÝnh to¸n lµm sao g¾n ng−êi da ®en l¹i víi m×nh víi thêi h¹n m−êi n¨m hoÆc l©u h¬n n÷a.

Chñng téc da ®en - Ngoµi vßng ph¸p luËt 429 B»ng mét biÖn ph¸p ®¬n gi¶n vµ tiÖn lîi nh− thÕ, bän cÇm quyÒn kiÕm tiÒn cho m×nh vµ cung cÊp lao ®éng rÎ m¹t cho bän kinh doanh ®Þa ph−¬ng. Ng−êi da ®en kh«ng cã quyÒn di chuyÓn tõ chç nµy sang chç kh¸c nÕu kh«ng cã giÊy phÐp cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng. ThËm chÝ ®Ó sang lµng bªn c¹nh, anh ta còng ph¶i xin ®−îc giÊy phÐp, thiÕu nã anh ta sÏ bÞ b¾t trªn ®−êng vµ tèng vµo nhµ tï. - C¸c b¹n, nh÷ng ng−êi ch−a bao giê ®Õn Mü, ch©u Phi vµ c¸c n−íc thuéc ®Þa kh¸c, ch¾c h¼n c¸c b¹n khã cã thÓ tin ®−îc mäi chuyÖn nµy vµ cã thÓ cßn cho r»ng t«i phãng ®¹i. VËy th× cho phÐp nãi víi c¸c b¹n r»ng, mäi chuyÖn nµy míi chØ lµ chuyÖn xÊu xa võa th«i, cßn thùc ra cuéc sèng cña nh©n d©n c¸c n−íc bÞ ¸p bøc thuéc ®Þa, cuéc sèng cña nh÷ng ng−êi da ®en, da vµng vµ n©u, cßn mÊt quyÒn vµ nÆng nÒ h¬n nhiÒu. Kh«ng thÓ miªu t¶, kh«ng thÓ nãi hÕt ®−îc. Trong nhiÒu thuéc ®Þa, ch¼ng h¹n, ë Tæ quèc t«i, xø §«ng D−¬ng, nh÷ng con thó d÷ da tr¾ng cßn b¾t chóng t«i sau 9 giê tèi ®i ®©u còng ph¶i x¸ch ®Ìn th¾p s¸ng trªn tay ®Ó c¶nh s¸t theo dâi mçi b−íc ®i cña chóng t«i. T«i kh«ng bao giê quªn ®−îc nh÷ng vô trõng ph¹t, b¾t bí vµ ®¸nh ®Ëp d· man mµ nh÷ng ng−êi hä hµng t«i bÞ nÕm tr¶i, v× lý do g× ®ã hä ®· kh«ng thùc hiÖn c¸i ®iÒu lÖnh phi lý nµy. ChÝnh t«i lµ ng−êi chøng kiÕn lµ vµo nh÷ng buæi chiÒu tèi nãng nùc, sau khi mÆt trêi lÆn, bän c¶nh s¸t ®· b¾t nh÷ng ng−êi §«ng D−¬ng ra tr−íc cöa nhµ m×nh hÝt thë kh«ng khÝ m¸t mÎ, chØ v× hä kh«ng cÇm theo c©y ®Ìn th¾p s¸ng. Sang ngµy h«m sau, nh÷ng con ng−êi bÊt h¹nh ®ã bÞ ®−a ®i chÞu trõng ph¹t ë má ®¸ cïng víi nh÷ng ng−êi tï khæ sai. Phong th¸i cña nh÷ng ng−êi v¨n minh da tr¾ng lµ nh− thÕ ®ã. C¸i luËt nãi ë trªn vÒ “giÊy chøng minh” ®· dÉn ®Õn chç d©n c− Nam Phi, Tranxvaali1) ®· c«ng phÉn. Hä nÐm c¸c giÊy chøng minh ra ®−êng, vun l¹i thµnh ®èng råi ®èt. _______________ 1) Tranxvaali: Mét tØnh ë B¾c Phi (BT).

430 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Cuéc ®Êu tranh nµy cña hä ®· ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t. Sóng ®· næ nh»m vµo nh÷ng ng−êi “qu¶ c¶m”. NhiÒu ng−êi ®· bÞ giÕt chÕt. ThËm chÝ loµi vËt cßn ®−îc tù do d¹o ch¬i trªn ®−êng s¸ c¸c thuéc ®Þa, nh−ng ®iÒu ®ã l¹i cÊm nh÷ng ng−êi d©n vµ lµ chñ tõ l©u ®êi cña ®Êt n−íc - nh÷ng ng−êi da ®en, nh÷ng ng−êi An Nam vµ v.v.. ë c¸c vïng nói, hæ b¸o vµ s− tö th¶n nhiªn ¨n thÞt gia sóc lín, khñng bè d©n c−, cßn nh÷ng ng−êi d©n kh«ng thÓ lµm g× ®−îc v× chÝnh quyÒn cÊm d©n cã vò khÝ ®Ó tù vÖ, biÕn hä b»ng c¸ch Êy thµnh mét con måi dÔ dµng cho thó d÷. Kh«ng thÓ kÓ ra hÕt mäi chuyÖn nh¹o b¸ng, nh÷ng sù l¨ng nhôc, nh÷ng thèng khæ mµ ng−êi d©n c¸c n−íc thuéc ®Þa ph¶i høng chÞu kh«ng nh÷ng ë t¹i nhµ m×nh, mµ nhiÒu khi ë c¶ nh÷ng trung t©m ®−îc gäi lµ v¨n ho¸ cña c¸c n−íc nh− B¾c vµ Nam Mü. T«i xin kÕt thóc ch−¬ng nµy b»ng lêi t¸n th¸n cña Rene Maran: “V¨n minh, v¨n minh! NiÒm kiªu h·nh cña d©n ch©u ¢u vµ tªn ®ao phñ cña nh÷ng kÎ v« téi… Ng−¬i x©y dùng v−¬ng quèc cña m×nh trªn th©y ng−êi…”.

431 C¤NG Lý Mü ChØ cÇn ng−êi da tr¾ng buéc cho ng−êi da ®en mét téi g× ®Êy, lËp tøc ng−êi da ®en nä bÞ b¾t, bÞ ®¸nh ®Ëp vµ trong tr−êng hîp may m¾n nhÊt lµ bÞ tèng vµo nhµ tï, cßn rñi ra th× bÞ ®−a ®Õn tßa ¸n tù xö cña ®¸m tiÓu thÞ d©n mÊt trÝ. Kh«ng chØ chuyÖn tè c¸o, mµ c¶ sù ngê vùc nhá nhÊt còng ®e däa ng−êi da ®en ph¶i vµo tï vµ chÕt. Ng−êi Mü tù hµo bëi “tßa ¸n c«ng b»ng vµ chÝnh nghÜa, tr−íc nã mäi ng−êi ®Òu b×nh ®¼ng” cña m×nh. Chóng ta ®· thÊy râ lêi cam kÕt ®ã nh− thÕ nµo råi. Ng−êi da tr¾ng xÐt xö ng−êi da ®en, nh÷ng ng−êi mµ chØ v× mét chøng cí mµu da ®en cña kÎ bÞ xÐt xö ®· lµ mét téi lçi ghª gím. Ng−êi da tr¾ng cã g©y ra téi lçi ®Õn møc nµo ®i n÷a ®èi víi ng−êi da ®en, bao giê h¾n còng sÏ lµ ph¶i trong m¾t cña “quan tßa c«ng b»ng Mü”, ta h·y lÊy mét thÝ dô nhá ®Ó minh häa. Mét ng−êi da ®en - «ng giµ 60 tuæi, cha cña 12 ®øa trÎ, sau 40 n¨m lao ®éng kiªn tr× vµ nÆng nhäc mua ®−îc mÊy chôc mÐt ®Êt. Ng−êi n« lÖ ®¸ng kÝnh vµ dßng dâi nµy suèt ®êi m×nh cè g¾ng cËt lùc ®Ó chøng tá tinh thÇn yªu n−íc cña m×nh, t×nh yªu ®èi víi Tæ quèc cña m×nh. Ch¼ng h¹n trong thêi chiÕn tranh, «ng ®· ®em tÊt c¶ vèn liÕng tiÕt kiÖm cña m×nh cho nhµ n−íc vay. H¬n thÕ n÷a, «ng vËn ®éng mét chiÕn dÞch réng lín gi÷a nh÷ng ng−êi da ®en cïng chÝ h−íng cña m×nh ký mua c«ng tr¸i thêi chiÕn. ChiÕn dÞch nµy ®· ®ãng gãp cho nhµ n−íc gÇn 25 ngµn ®«la.

432 Hå CHÝ MINH TOµN TËP B¸o chÝ ®Þa ph−¬ng ®· dµnh cho ng−êi da ®en nµy c¶ mÊy cét b¸o, trong ®ã hÕt lêi khen ngîi «ng, nªu «ng lµ tÊm g−¬ng cho nh÷ng ng−êi kh¸c. Nãi ng¾n gän lµ, ng−êi da ®en nµy ®· ®−îc tiÕng lµ mét con ng−êi trung thùc, hiÒn lµnh vµ lam lµm, thËm chÝ trong con m¾t cña bän t− s¶n ®Þa ph−¬ng. Mäi chuyÖn diÔn ra tèt ®Ñp cho ®Õn vô ®ông ®é víi mét ng−êi Mü tr¨m phÇn tr¨m. Hµng xãm bªn c¹nh nhµ «ng giµ lµ mét g· da tr¾ng th« lç, v« häc, næi tiÕng xÊu bông. G· kh«ng sao chÞu næi ng−êi hµng xãm cña m×nh, ghen tÞ víi sù sung tóc cña «ng vµ phÉn né v× mét ®øa da ®en ví vÈn mµ l¹i d¸m göi con c¸i m×nh ®Õn tr−êng trung häc. G· nµy lu«n t×m cí ®Ó g©y chuyÖn x« x¸t. G· b¾t ®Çu tõ viÖc chiÕm ®o¹t mét m¶nh ®Êt lín cña ng−êi hµng xãm, kÒ cËn l·nh ®Þa cña m×nh. Sau ®ã, g· göi th− tè gi¸c vÒ sù kh¶ nghi chÝnh trÞ cña «ng giµ. Vµ thÕ lµ vµo mét buæi s¸ng ®Ñp trêi, «ng giµ cïng ba c« con g¸i vµ mét cËu con trai ®ét nhiªn bÞ mét tªn c¶nh s¸t chÆn l¹i ngay trªn ®−êng phè, tuyªn bè víi «ng lµ «ng bÞ b¾t. Ng¹c nhiªn «ng giµ hái l¹i: - Xin «ng lµm ¬n cho t«i biÕt, t«i bÞ «ng b¾t lµ v× nguyªn cí g× - liÖu «ng cã lµm ¬n cho t«i xem lÖnh b¾t kh«ng? MÆc dï giäng nãi cña «ng giµ hÕt søc mÒm máng, lÞch sù, g· c¶nh s¸t vÉn næi ®iªn. - Sao, ®å khØ! Mµy l¹i d¸m ®ßi tao ®−a cho xem lÖnh b¾t µ? Mµy cã biÕt r»ng tao thµ b¾n ngay cho mµy mét ph¸t ®¹n cßn h¬n lµ ®−a cho mµy xem giÊy tê cña tao. Vµ g· dïng b¸ng c©y sóng lôc cña m×nh quËt m¹nh vµo gi÷a mÆt «ng giµ. ¤ng giµ ng· gôc xuèng ®Êt, m¸u me lªnh l¸ng. Nghe tiÕng kªu, mét ®¸m ®«ng d©n da tr¾ng ch¹y ngay tíi vµ x«ng ngay vµo ®¸nh ®Ëp ng−êi xÊu sè. Khi mét c« con g¸i cña «ng giµ che chë cho cha m×nh, th× c« còng chÞu chung sè phËn cña «ng giµ. C« con g¸i thø hai ®Þnh lau mÆt ®Çy m¸u cho cha m×nh, c« còng liÒn bÞ ng· xuèng v× nh÷ng có ®ßn. Ng−êi con trai vµ c« con

Chñng téc da ®en - C«ng lý mü 433 g¸i thø ba còng bÞ hµnh h¹ hÖt nh− vËy. Sau ®ã c¶ n¨m ng−êi ®Òu bÞ bá tï. Tßa ¸n ®Þa h¹t, n¬i vô viÖc ®−îc chuyÓn tíi ®· ph¸n quyÕt «ng giµ ng−êi cha gia ®×nh 12 n¨m lµm khæ sai vµ bÞ ph¹t 500 róp1), mçi ng−êi con g¸i cña «ng giµ bÞ ph¹t 100 róp v× “chèng l¹i ®Æc vô c¶nh s¸t trong khi thi hµnh c«ng vô”. Anh con trai cßn lµ chó thiÕu niªn cña «ng giµ bÞ ¸n ph¹t 200 róp v× “mang vò khÝ”, mÆc dï cËu bÐ ch−a bao giê cã vò khÝ g× mµ mang theo. Nh−ng chØ cÇn lêi khai cña g· da tr¾ng hµng xãm lµ g· ®· nh×n thÊy cËu cÇm vò khÝ trong tay, lµ ®ñ ®Ó tßa tuyªn ph¹t. NÕu nh− c¸c vÞ nghÜ r»ng nh÷ng khæ nhôc cña gia ®×nh bÊt h¹nh kia ®Õn ®©y ®· chÊm døt, th× c¸c vÞ ®· nhÇm. §iÒu khñng khiÕp nhÊt cßn ë phÝa tr−íc. ¸n quyÕt cña tßa vÉn cßn g©y nªn sù “phÉn né” trong ®¸m d©n da tr¾ng. Chóng cho r»ng ¸n quyÕt Êy vÉn cßn nhÑ, kh«ng chÞu ®−îc. Vµ thÕ lµ mét buæi tèi nä, tªn ®Æc vô c¶nh s¸t, c¸i tªn tr−íc ®Êy ®· b¾t «ng giµ, cïng víi mét ®¸m tiÓu thÞ d©n xuÊt hiÖn ë trang tr¹i cña «ng giµ. Chóng x«ng vµo nhµ vµ g©y ra mét trËn th¶m s¸t thùc sù. TÊt c¶ ®Òu bÞ ph¸ tan n¸t thµnh m¶nh vôn. Bµ vî vµ nh÷ng ®øa con cßn l¹i cña «ng giµ ®−îc c¶nh b¸o lµ nÕu hä kh«ng mau rêi khái ®Êt nµy th× lËp tøc sÏ bÞ treo cæ. Sang ngµy h«m sau, ng−êi ®µn bµ bÊt h¹nh cïng víi mÊy ®øa con ®µnh ph¶i bá ch¹y tho¸t th©n, ®Ó l¹i phã mÆc cho sè phËn tÊt c¶ nh÷ng g× chång bµ ®· lao ®éng khæ sai suèt 40 n¨m rßng míi kiÕm ®−îc. TÊt nhiªn bän c−íp ch¼ng hÒ bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm g× hÕt. “Tßa ¸n c«ng b»ng Mü” trong vô viÖc nµy kh«ng t×m ra chøng cí g× vÒ téi lçi cña chóng. _______________ 1) Theo nguyªn b¶n tiÕng Nga (BT).

434 “§¸NH CUéC” Nh÷ng khæ ®au cña c¸c nh©n d©n thuéc ®Þa bÞ ¸p bøc b¾t ®Çu tõ khi hä ra ®êi. TrÎ em còng chÞu ®au khæ v× sù bÊt c«ng x· héi ch¼ng kh¸c g× ng−êi lín. T¹i Hîp chóng quèc Hoa Kú ë bang Phlori®a ch¼ng h¹n, 1/3 d©n c− lµ ng−êi da ®en. Hä ®ãng mäi thø thuÕ mét c¸ch ®Çy ®ñ nh− nh÷ng ng−êi da tr¾ng. Nh−ng viÖc gi¸o dôc trÎ em da ®en chØ ®−îc chi 13 lÇn thÊp h¬n lµ dµnh cho trÎ em da tr¾ng. T¹i Luanna ch¼ng h¹n, cã 212 tr−êng trung häc dµnh cho trÎ em da tr¾ng vµ kh«ng cã tr−êng trung häc nµo dµnh cho ng−êi da ®en. ë khu vùc MÝtxixipi, cø 1 ®«la chi cho tr−êng häc dµnh cho trÎ em da ®en th× Nhµ n−íc chi tíi h¬n 20 ®«la cho trÎ em da tr¾ng. ë ®ã cã h¬n 1.000 tr−êng trung häc vµ 800 tr−êng tiÓu häc dµnh cho trÎ em da tr¾ng vµ chØ cã 1 tr−êng trung häc vµ kh«ng cã mét tr−êng tiÓu häc nµo cho trÎ em da ®en. Ngoµi ra, trÎ em da ®en ®−îc häc 114 ngµy trong mét n¨m cßn trÎ em da tr¾ng häc 165 ngµy. L−¬ng cña biªn chÕ thÇy c« gi¸o c¸c tr−êng da ®en gåm toµn c¸c thÇy c« da ®en thÊp h¬n bèn lÇn l−¬ng cña c¸c thÇy c« da tr¾ng. ChØ c¸ch ®©y Ýt l©u, viÖc d¹y cho trÎ em da ®en biÕt ch÷ cßn bÞ coi lµ téi lçi bÞ trõng ph¹t. B©y giê, ®iÒu luËt nµy ®· thay ®æi, nh−ng tinh thÇn cña nã vÉn tiÕp tôc luÈn quÈn, ®Æc biÖt ë c¸c bang miÒn Nam. ë ®ã, ng−êi ta t×m mäi m¸nh khãe cã thÓ ®−îc ®Ó c¶n trë ng−êi da ®en cho con c¸i m×nh cã ®−îc mét sù d¹y dç tèt. NÕu nh− cã mét em may m¾n nµo ®ã lät ®−îc ®Õn tr−êng th× ë ®ã em

Chñng téc da ®en - “®¸nh cuéc” 435 còng chÞu mét sù khæ nhôc tinh thÇn kh«n t¶. C¸c tr−êng häc da ®en chØ ho¹t ®éng mét vµi th¸ng trong n¨m. Thùc hiÖn viÖc ®ã lµ ®Ó cung cÊp cho bän kinh doanh da tr¾ng lao ®éng trÎ em rÎ m¹t. Dµnh cho c¸c tr−êng häc ng−êi da ®en th−êng lµ nh÷ng nhµ cöa tåi tÖ nhÊt, nhåi nhÐt vµo ®ã ®Õn møc ch¼ng thÓ nãi g× vÒ viÖc häc hµnh b×nh th−êng. Ngay tõ løa tuæi th¬ Êu, ng−êi da ®en trªn mçi b−íc ®i ®Òu nh×n thÊy sù khinh bØ ®èi víi m×nh. Cßn trong c¸c tr−êng häc, chóng ®−îc nhåi nhÐt lßng thï hËn ®èi víi chñng téc cña chÝnh m×nh. T¹i c¸c n−íc thuéc ®Þa cña Ph¸p vµ Anh còng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®óng hÖt nh− vËy. NÕu nh− ®øa trÎ da tr¾ng ph¹m mét hµnh ®éng nµo ®ã, nã bÞ ®−a vµo nhµ c¶i t¹o. Cßn nÕu còng mét hµnh ®éng nh− vËy, ®øa trÎ da ®en ph¹m ph¶i, th× nã bÞ nÐm kh«ng th−¬ng tiÕc vµo nhµ tï cïng víi bän giÕt ng−êi vµ trém c−íp. Phô n÷ da ®en cµng ®au khæ h¬n. Bän c−êng ®¹o da tr¾ng kh«ng cã sù ®èi xö kh¸c biÖt g× hÕt gi÷a ®µn bµ vµ ®µn «ng. Chóng ®èi xö tµn b¹o ®èi víi ®µn bµ da ®en còng nh− ®µn «ng da ®en. Mét lÇn kia, cã ng−êi phô n÷ da ®en liÒu ®Õn quú gèi xuèng tr−íc mÆt bän ®ao phñ van xin th−¬ng h¹i chång chÞ ta ®ang bÞ thiªu sèng trªn ®èng löa tr−íc mÆt chÞ ta, bän c−êng ®¹o ®Òu lµ mét lò cÆn b· cña x· héi t− s¶n ®· xoay ra hµnh h¹ ng−êi phô n÷ Êy. §ét nhiªn, mét ®øa trong bän nhËn ra lµ ng−êi phô n÷ ®ang cã mang. ChÞ ta ®−îc chóng ®Ó yªn trong chèc l¸t råi ngay khi ®ã chóng ®¸nh cuéc víi nhau ®o¸n xem ®øa bÐ trong bông lµ trai hay g¸i. Sau ®ã, ng−êi ®µn bµ bÊt h¹nh bÞ chóng r¹ch bông. §øa hµi nhi ngay lËp tøc bÞ chóng lÊy gãt giµy giÉm n¸t ®Çu, cßn ng−êi mÑ bÞ thiªu ch¸y cïng víi chång chÞ. Míi ®©y, mét c« g¸i trÎ da ®en bÞ giÕt chÕt chØ v× c« ®Þnh bªnh vùc ng−êi em trai cña m×nh bÞ xö theo “hµnh xö kiÓu Lins¬” v× tõ chèi tr¶ 20 xu l·i % cho mét tªn da tr¾ng mµ cËu vay nî cã gÇn mét ®ång.