HỒ CHÍ MINH TOÀN TẬP PHẦN 2

586 Hå CHÝ MINH TOµN TËP trinh s¸t vµ ph¶i xem lµ c¬ së cña kÕ ho¹ch t¸c chiÕn. Luång tin tøc th−êng xuyªn cña t×nh b¸o vÒ ®èi ph−¬ng lµ mét yªu cÇu c¬ b¶n trong chiÕn tranh du kÝch. Tr−íc mçi cuéc t¸c chiÕn, c¸c chiÕn sÜ du kÝch cÇn ph¶i cã nh÷ng hiÓu biÕt ®Æc biÖt vÒ môc tiªu, ph¶i chó ý tíi nh÷ng chi tiÕt cùc kú nhá bÐ. Tµi liÖu tiÕng Anh, l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

587 CHó THÝCH Vµ B¶N CHØ DÉN T£N NG¦êI

588 Hå CHÝ MINH TOµN TËP

589 CHó THÝCH 1. Quèc tÕ N«ng d©n: Mét tæ chøc c¸ch m¹ng ho¹t ®éng d−íi sù chØ ®¹o cña Quèc tÕ Céng s¶n nh»m ®oµn kÕt réng r·i giai cÊp n«ng d©n c¸c n−íc trªn thÕ giíi trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc. Quèc tÕ N«ng d©n häp Héi nghÞ lÇn thø nhÊt th¸ng 10-1923, t¹i M¸txc¬va. Víi t− c¸ch lµ ®¹i biÓu n«ng d©n cña c¸c n−íc thuéc ®Þa, NguyÔn ¸i Quèc ®· tham dù Héi nghÞ vµ ph¸t biÓu ý kiÕn. T¹i Héi nghÞ, Ng−êi ®−îc bÇu lµm Uû viªn §oµn Chñ tÞch Héi ®ång Quèc tÕ N«ng d©n. Tr.1. 2. Quèc tÕ Céng s¶n (Quèc tÕ thø ba): Mét tæ chøc c¸ch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ, trung t©m l·nh ®¹o phong trµo c«ng nh©n thÕ giíi. Do ¶nh h−ëng to lín cña C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga n¨m 1917 vµ sau khi Quèc tÕ thø hai bÞ ph¸ s¶n, cuéc ®Êu tranh cña V.I. Lªnin vµ nh÷ng ng−êi céng s¶n chèng bän c¬ héi chñ nghÜa ®· thóc ®Èy sù ra ®êi cña c¸c ®¶ng céng s¶n vµ tæ chøc céng s¶n ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. §Ó gióp c¸c ®¶ng vµ tæ chøc céng s¶n nµy l·nh ®¹o phong trµo c¸ch m¹ng c¸c n−íc ®i theo con ®−êng cña chñ nghÜa M¸c, th¸ng 1-1919, d−íi sù l·nh ®¹o cña V.I. Lªnin, Héi nghÞ ®¹i biÓu cña t¸m ®¶ng céng s¶n vµ nhãm céng s¶n ®· kªu gäi tÊt c¶ c¸c ®¶ng céng s¶n, c¸c tæ chøc x· héi chñ nghÜa ph¸i t¶ tham gia §¹i héi thµnh lËp Quèc tÕ Céng s¶n (Quèc tÕ thø ba). H−ëng øng lêi kªu gäi ®ã, th¸ng 3-1919, d−íi sù l·nh ®¹o cña V.I. Lªnin, c¸c ®¶ng céng s¶n, nhãm céng s¶n cña 30 n−íc ®· tiÕn hµnh §¹i héi thµnh lËp Quèc tÕ Céng s¶n t¹i M¸txc¬va.

590 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Quèc tÕ Céng s¶n cã vai trß lÞch sö vµ c«ng lao rÊt to lín ®èi víi phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n thÕ giíi. §èi lËp víi Quèc tÕ thø hai, V.I. Lªnin vµ Quèc tÕ Céng s¶n rÊt chó träng ®Õn vÊn ®Ò gi¶i phãng d©n téc. S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa cña V.I. Lªnin ®−îc §¹i héi II Quèc tÕ Céng s¶n (n¨m 1920) th«ng qua ®· ®Æt nÒn t¶ng cho viÖc gi¶i quyÕt ®óng ®¾n nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cña c«ng cuéc gi¶i phãng d©n téc. §−êng lèi c¸ch m¹ng cña V.I. Lªnin vµ Quèc tÕ Céng s¶n ®· lµm cho NguyÔn ¸i Quèc kh¼ng ®Þnh ®−îc con ®−êng cøu n−íc, gi¶i phãng d©n téc ®óng ®¾n nhÊt lµ con ®−êng c¸ch m¹ng v« s¶n. Th¸ng 5-1943, c¨n cø vµo hoµn c¶nh míi, §oµn Chñ tÞch Quèc tÕ Céng s¶n víi sù t¸n thµnh cña ®¹i ®a sè c¸c ®¶ng céng s¶n, ®· th«ng qua nghÞ quyÕt tù gi¶i t¸n. Tr.3. 3. C¸ch m¹ng Nga (C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga): Cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n th¾ng lîi ®Çu tiªn trªn thÕ giíi. Ngµy 7-11-1917 (tøc ngµy 25-10, theo lÞch Nga), d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng B«nsªvÝch Nga, ®øng ®Çu lµ V.I. Lªnin, giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng Nga ®· lËt ®æ chÝnh quyÒn cña giai cÊp t− s¶n vµ bän ph¶n c¸ch m¹ng, thµnh lËp ChÝnh phñ X«viÕt do V.I. Lªnin lµm Chñ tÞch. C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi n¨m 1917 lµ cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n th¾ng lîi ®Çu tiªn trªn thÕ giíi, ®· ®Ëp tan ¸ch thèng trÞ cña c¸c giai cÊp bãc lét, lËp nªn nhµ n−íc kiÓu míi - chÝnh quyÒn X«viÕt, mét h×nh thøc cña chuyªn chÝnh v« s¶n. C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi ®· thøc tØnh giai cÊp c«ng nh©n vµ toµn thÓ nh©n d©n bÞ ¸p bøc, soi s¸ng con ®−êng cho c¸c d©n téc bÞ n« dÞch ®i tíi c¸ch m¹ng gi¶i phãng vµ tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga ®· cã ¶nh h−ëng to lín ®Õn sù chuyÓn biÕn t− t−ëng vµ lËp tr−êng chÝnh trÞ cña NguyÔn ¸i Quèc. Ngay tõ ®Çu nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX, Ng−êi ®· sím kh¼ng ®Þnh con ®−êng gi¶i phãng cho c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc lµ con ®−êng cña C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi. Tr.6. 4. Qu¶ng Ch©u: Thñ phñ cña tØnh Qu¶ng §«ng, ®ång thêi lµ mét

Chó thÝch 591 trung t©m hµnh chÝnh, kinh tÕ vµ c¸ch m¹ng cña miÒn Nam Trung Quèc. §©y lµ mét trong nh÷ng n¬i ë Trung Quèc bÞ bän thùc d©n ph−¬ng T©y tiÕn hµnh x©m l−îc sím nhÊt vµ ®· x©y dùng ë ®©y nhiÒu c¬ së c«ng th−¬ng nghiÖp. ChÝnh v× thÕ, Qu¶ng Ch©u còng lµ mét trong nh÷ng n¬i tËp trung ®«ng c«ng nh©n, cã phong trµo ®Êu tranh yªu n−íc s«i næi vµ liªn tôc nhÊt. T«n Trung S¬n ®· tõng chän Qu¶ng Ch©u lµm mét ®Þa bµn quan träng ®Ó tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng chèng bän phong kiÕn M·n Thanh. §Õn n¨m 1923, ®−îc sù gióp ®ì cña §¶ng Céng s¶n Trung Quèc, «ng ®· thiÕt lËp ë ®©y mét chÝnh phñ c¸ch m¹ng, thi hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch tiÕn bé. Nh©n d©n Qu¶ng Ch©u nhiÒu lÇn næi dËy ®Êu tranh anh dòng chèng x©m l−îc. Th¸ng 7-1924, cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n Sa DiÖn (t« giíi cña Anh ë Qu¶ng Ch©u), d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ®· cã tiÕng vang rÊt lín. Th¸ng 6-1925, cuéc ®Êu tranh cña hµng chôc v¹n c«ng nh©n Qu¶ng Ch©u phèi hîp víi phong trµo b·i c«ng rÇm ré ë H−¬ng C¶ng, Th−îng H¶i... ®· gi¸ng nh÷ng ®ßn m¹nh mÏ vµo bän thùc d©n Anh. Phong trµo n«ng d©n còng ph¸t triÓn nhanh chãng ë Qu¶ng §«ng vµ nhiÒu n¬i kh¸c. §¶ng Céng s¶n Trung Quèc cã ¶nh h−ëng réng r·i ë vïng nµy vµ ®· x©y dùng ®−îc nhiÒu c¬ së v÷ng ch¾c trong quÇn chóng. T×nh h×nh ®ã t¹o nªn nh÷ng thuËn lîi nhÊt ®Þnh cho phong trµo c¸ch m¹ng cña n−íc ta. Th¸ng 11-1924, ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc tõ Liªn X« vÒ ®Õn Qu¶ng Ch©u. T¹i ®©y, lÊy tªn lµ Lý Thôy, ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc ®· t×m hiÓu t×nh h×nh vµ thµnh lËp Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn (th¸ng 6-1925) - mét tæ chøc tiÒn th©n cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. Ng−êi ®· cïng c¸c ®ång chÝ trong Tæng bé Héi tuyªn truyÒn, gi¸o dôc chñ nghÜa M¸c - Lªnin, më c¸c líp ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé c¸ch m¹ng ®Çu tiªn cña ViÖt Nam. Tr.9. 5. §¶ng LËp hiÕn An Nam: Thµnh lËp n¨m 1923, do Bïi Quang Chiªu cÇm ®Çu, bao gåm mét sè trÝ thøc, t− s¶n vµ ®Þa chñ ë Nam Kú. Gäi lµ ®¶ng, nh−ng sù thùc kh«ng cã hÖ thèng tæ chøc, kh«ng cã ®iÒu lÖ, kh«ng cã c¸n bé. Ph¹m vi ho¹t ®éng cña nã chØ giíi h¹n trong nh÷ng dÞp

592 Hå CHÝ MINH TOµN TËP tranh cö vµo Héi ®ång thuéc ®Þa, Héi ®ång thµnh phè, Phßng th−¬ng m¹i, Phßng canh n«ng, trªn b¸o chÝ vµ nghÞ tr−êng. C¬ quan ng«n luËn cña ®¶ng nµy lµ hai tê b¸o §«ng D−¬ng diÔn ®µn vµ An Nam h−íng truyÒn. Së dÜ hä tù gäi lµ LËp hiÕn v× hä chØ muèn xin Ph¸p ban hµnh cho mét hiÕn ph¸p, thùc hiÖn mét møc ®é tù trÞ nµo ®ã ë ViÖt Nam d−íi quyÒn Ph¸p, vµ chñ tr−¬ng \"Ph¸p - ViÖt ®Ò huÒ\". §øng tr−íc phong trµo c¸ch m¹ng cña quÇn chóng ngµy cµng m¹nh mÏ, §¶ng LËp hiÕn dÇn dÇn lé râ lµ mét tæ chøc ph¶n ®éng, cÊu kÕt chÆt chÏ víi thùc d©n Ph¸p vµ tõ sau n¨m 1930 nã kh«ng cßn lµ mét ®¶ng n÷a. Tr.12. 6. §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n: Häp tõ ngµy 17-6 ®Õn ngµy 8-7-1924 t¹i M¸txc¬va. §¹i héi ®· tæng kÕt, rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm vÒ ®Êu tranh giai cÊp tõ n¨m 1918 ®Õn n¨m 1923 vµ ®Ò ra chñ tr−¬ng t¨ng c−êng c«ng t¸c x©y dùng c¸c ®¶ng céng s¶n ®Ó l·nh ®¹o phong trµo ®Êu tranh thùc hiÖn môc tiªu l©u dµi cña c¸ch m¹ng vµ v× quyÒn lîi thiÕt thùc cña quÇn chóng. §¹i héi còng chØ râ ph−¬ng h−íng, nhiÖm vô cña phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ lµ ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¶i l−¬ng, c¬ héi, chèng nh÷ng phÇn tö ph¸i h÷u vµ trètxkÝt. §ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc ®· dù §¹i héi vµ ba lÇn tham luËn ®−a ra nh÷ng ý kiÕn quan träng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa. Tr.14. 7. Tr−êng ®¹i häc M¸txc¬va, tøc Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng (tªn gäi t¾t cña Tr−êng ®¹i häc céng s¶n cña nh©n d©n lao ®éng Ph−¬ng §«ng), thµnh lËp t¹i M¸txc¬va (Liªn X«) n¨m 1921, theo quyÕt ®Þnh cña Quèc tÕ Céng s¶n, ®Ó ®µo t¹o c¸n bé c¸ch m¹ng cho c¸c n−íc thuéc ®Þa vµ phô thuéc. T¹i ®©y, c¸c häc viªn ®−îc trang bÞ nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, ph−¬ng ph¸p tæ chøc vµ l·nh ®¹o quÇn chóng ®Êu tranh c¸ch m¹ng. Trong thêi gian häc tËp, häc viªn ph¶i n¾m v÷ng c¸c m«n quan träng nh− chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, kinh tÕ chÝnh trÞ, lÞch sö phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ, lý luËn vÒ c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc, v.v..

Chó thÝch 593 Trong gÇn 20 n¨m tån t¹i (1921 - 1938), Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng ®· ®µo t¹o cho c¸c n−íc ph−¬ng §«ng hµng ngµn c¸n bé, trong ®ã cã nh÷ng ng−êi ®· trë thµnh c¸n bé l·nh ®¹o cã uy tÝn cña nhiÒu ®¶ng céng s¶n ë c¸c n−íc. Quan t©m s©u s¾c ®Õn phong trµo gi¶i phãng d©n téc vµ vÊn ®Ò ®µo t¹o c¸n bé c¸ch m¹ng cho c¸c n−íc thuéc ®Þa, NguyÔn ¸i Quèc ®· viÕt nhiÒu bµi b¸o cæ vò, giíi thiÖu Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng. Khi vÒ ho¹t ®éng t¹i Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc), cïng víi viÖc më c¸c líp huÊn luyÖn c¸n bé c¸ch m¹ng, Ng−êi ®· lùa chän vµ cö nhiÒu c¸n bé ViÖt Nam sang häc t¹i Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng vµ lu«n lu«n quan t©m theo dâi viÖc häc tËp vµ sù tiÕn bé cña c¸c ®ång chÝ nµy. Trong sè nh÷ng c¸n bé ViÖt Nam ®−îc ®µo t¹o t¹i Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng, cã nhiÒu ®ång chÝ sau nµy trë thµnh nh÷ng c¸n bé l·nh ®¹o xuÊt s¾c cña §¶ng ta nh− c¸c ®ång chÝ TrÇn Phó, Lª Hång Phong, Hµ Huy TËp, v.v.. Tr.20. 8. B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p: Lµ mét t¸c phÈm lín do NguyÔn ¸i Quèc viÕt, ®−îc nh÷ng ng−êi b¹n cïng ho¹t ®éng víi Ng−êi xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn b»ng tiÕng Ph¸p t¹i Th− qu¸n Lao ®éng Pari, n¨m 1925. T¸c phÈm nµy ra ®êi gi÷a lóc lµn sãng c¸ch m¹ng ®ang d©ng lªn m¹nh mÏ ë kh¾p c¸c thuéc ®Þa cña thùc d©n Ph¸p, phong trµo yªu n−íc ë ViÖt Nam ®ang s«i næi diÔn ra kh¾p B¾c - Trung - Nam; vµ gi÷a lóc NguyÔn ¸i Quèc ®ang nç lùc gi¸o dôc, tæ chøc lùc l−îng nßng cèt cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam theo con ®−êng cña C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga vÜ ®¹i. Ngay tõ khi míi ra ®êi, t¸c phÈm ®· cã tiÕng vang lín trong nh©n d©n Ph¸p vµ nh©n d©n c¸c n−íc thuéc ®Þa. Víi lêi v¨n gi¶n dÞ, trong s¸ng vµ ch©m biÕm s©u s¾c, t¸c phÈm ®· tè c¸o vµ lªn ¸n ®anh thÐp nh÷ng téi ¸c tµy trêi cña chñ nghÜa thùc d©n nãi chung vµ chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p nãi riªng trªn mäi lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi... Víi nh÷ng b»ng chøng cô thÓ, t¸c phÈm ®· v¹ch râ nguån gèc cña mäi sù ¸p bøc bãc lét, mäi nçi khæ cùc cña quÇn chóng ë c¸c thuéc ®Þa. T¸c phÈm ®· b−íc ®Çu v¹ch ra ®−êng lèi ®Êu tranh c¸ch m¹ng ®óng ®¾n vµ nh÷ng chiÕn l−îc, s¸ch l−îc c¸ch

594 Hå CHÝ MINH TOµN TËP m¹ng cho nh©n d©n ViÖt Nam vµ nh©n d©n c¸c n−íc thuéc ®Þa kh¸c; thøc tØnh, cæ vò c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc ®i theo lêi kªu gäi cña C¸c M¸c: \"V« s¶n tÊt c¶ c¸c n−íc, ®oµn kÕt l¹i!\" vµ ®i theo con ®−êng cña C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga, chñ ®éng tiÕn hµnh ®Êu tranh c¸ch m¹ng ®Ó tù gi¶i phãng m×nh. T¸c phÈm B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p ra ®êi ®· gi¸ng ®ßn tiÕn c«ng quyÕt liÖt vµo chñ nghÜa ®Õ quèc, tr−íc hÕt lµ ®Õ quèc Ph¸p, v¹ch ra con ®−êng c¸ch m¹ng vµ t−¬ng lai t−¬i s¸ng cho c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc. §©y lµ mét cèng hiÕn quan träng cña NguyÔn ¸i Quèc ®èi víi phong trµo gi¶i phãng d©n téc trªn thÕ giíi, gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµo ViÖt Nam vµ c¸c n−íc thuéc ®Þa kh¸c. Nã kh«ng nh÷ng cã gi¸ trÞ lín vÒ lý luËn - chÝnh trÞ, mµ cßn cã gi¸ trÞ lín vÒ v¨n häc - nghÖ thuËt. Nh÷ng t− t−ëng lín cña t¸c phÈm kh«ng chØ soi ®−êng cho c¸ch m¹ng ViÖt Nam vµ c¸ch m¹ng c¸c n−íc thuéc ®Þa phô thuéc nãi chung mµ ngµy nay vÉn cßn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ ®èi víi c¸ch m¹ng n−íc ta vµ cuéc ®Êu tranh b¶o vÖ nÒn ®éc lËp d©n téc trªn thÕ giíi. Tr.23. 9. Héi chî triÓn l·m thuéc ®Þa ë M¸cx©y: N¨m 1922, t¹i thµnh phè M¸cx©y (miÒn Nam n−íc Ph¸p), ChÝnh phñ Ph¸p më Héi chî triÓn l·m thuéc ®Þa, tr−ng bµy c¸c s¶n vËt mang tõ c¸c thuéc ®Þa cña Ph¸p sang, ®Ó nãi lªn sù giµu cã cña thuéc ®Þa vµ c«ng lao \"khai ho¸\" cña ng−êi Ph¸p, ®ång thêi kªu gäi bän t− b¶n Ph¸p bá vèn kinh doanh vµ khai th¸c ë c¸c thuéc ®Þa. Tr.41. 10. Héi Nh©n quyÒn: Cßn gäi lµ Héi Nh©n quyÒn vµ C«ng d©n quyÒn - mét tæ chøc d©n chñ t− s¶n nh»m ®Êu tranh ®ßi b¶o vÖ nh÷ng quyÒn tù do t− s¶n. Tæ chøc nµy ®−îc thµnh lËp n¨m 1898 ë Ph¸p do s¸ng kiÕn cña nhµ v¨n Ph¸p T¬rari¬ (Ludovie Trarieu) nh©n vô nhµ cÇm quyÒn Ph¸p xö ph¹t nhµ v¨n Emin D«la (Emile Zola). Tr.54. 11. Khëi nghÜa Th¸i Nguyªn: Th¸ng 8-1917, d−íi sù l·nh ®¹o cña §éi CÊn (tøc TrÞnh V¨n CÊn) vµ L−¬ng Ngäc QuyÕn, binh lÝnh ViÖt Nam trong qu©n ®éi Ph¸p ë Th¸i Nguyªn næi dËy, chiÕm thÞ x·. Sau s¸u ngµy cÇm cù víi qu©n Ph¸p kÐo tõ Hµ Néi vµ nhiÒu n¬i kh¸c lªn ®µn ¸p,

Chó thÝch 595 L−¬ng Ngäc QuyÕn ®· anh dòng hy sinh, nghÜa qu©n rót khái tØnh lþ, chuyÓn vÒ ho¹t ®éng ë vïng rõng nói c¸c tØnh Th¸i Nguyªn, VÜnh Yªn, Phóc Yªn, Hoµ B×nh, S¬n T©y. Do bÞ ®µn ¸p r¸o riÕt, cuéc khëi nghÜa yÕu dÇn. Ngµy 11-1-1918, §éi CÊn tù s¸t ®Ó gi÷ trän khÝ tiÕt. Cuéc khëi nghÜa thÊt b¹i. Tr.54. 12. §ång M¶ ngôy: Tªn mét c¸nh ®ång thuéc tØnh Gia §Þnh x−a (tiÕng Ph¸p gäi lµ Plaine des Tombeaux). §©y lµ n¬i mµ n¨m 1835 bän phong kiÕn triÒu NguyÔn vïi ch«n h¬n 1.000 ng−êi kh«ng ph©n biÖt giµ trÎ, lín bÐ, nam n÷, binh lÝnh hay th−êng d©n trong sè nghÜa qu©n cña Lª V¨n Kh«i ®Ó tr¶ thï v× ®· chèng l¹i chóng. Sù kiÖn nµy x¶y ra sau khi thµnh Gia §Þnh - do nghÜa qu©n ®ãng gi÷ - bÞ chóng chiÕm l¹i. Tr.70. 13. Con rång tre: ¸m chØ vua Kh¶i §Þnh, xuÊt ph¸t tõ sù viÖc sau ®©y: N¨m 1922, Kh¶i §Þnh sang Ph¸p dù Héi chî triÓn l·m thuéc ®Þa t¹i M¸cx©y, ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc ®· viÕt vë kÞch Con rång tre ®Ó v¹ch trÇn bé mÆt b¸n n−íc h¹i d©n cña Kh¶i §Þnh. §¹i ý: cã nh÷ng c©y tre th©n h×nh cong queo, nh÷ng ng−êi ch¬i ®å cæ lÊy vÒ ®Ïo gät thµnh con rång. Nã lµ mét ®å ch¬i, mét khóc tre nh−ng l¹i ®−îc mang tªn vµ cã h×nh d¸ng con rång. Thùc ra nã chØ lµ mét vËt v« dông. Tr.75. 14. Nh÷ng vô phiÕn lo¹n næi tiÕng n¨m 1908 hoÆc n¨m 1916: Trong bµi nµy, ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc nãi tíi phong trµo ®Êu tranh chèng s−u thuÕ ë Trung Kú vµ c¸c cuéc khëi nghÜa vò trang ë Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Nam vµ mét sè ®Þa ph−¬ng. - N¨m 1908 ®· bïng næ phong trµo ®Êu tranh quyÕt liÖt cña n«ng d©n c¸c tØnh Trung Kú. Hµng v¹n n«ng d©n ®· rÇm ré ®Êu tranh chèng s−u cao thuÕ nÆng, chèng ®i lao dÞch dµi h¹n, liªn tôc tõ cuèi th¸ng 2 ®Õn cuèi th¸ng 5-1908 phong trµo bÞ thùc d©n Ph¸p dËp t¾t trong m¸u löa. - Th¸ng 6-1908 l¹i x¶y ra vô ®Çu ®éc lÝnh Ph¸p ë Hµ Néi. Mét sè sÜ phu yªu n−íc cïng víi nghÜa qu©n Hoµng Hoa Th¸m ®· b¾t liªn l¹c víi nh÷ng lÝnh khè ®á yªu n−íc trong qu©n ®éi Ph¸p, chñ tr−¬ng ®¸nh óp Hµ Néi. Theo kÕ ho¹ch, ®Õn b÷a ¨n tèi ngµy 27-6-1908, nh÷ng ng−êi ®Çu bÕp trong tr¹i lÝnh Ph¸p sÏ bá thuèc ®éc vµo thøc ¨n ®Ó giÕt

596 Hå CHÝ MINH TOµN TËP bän quan qu©n Ph¸p, sau ®ã nghÜa qu©n sÏ c−íp kho vò khÝ ®¸nh chiÕm c¸c c«ng së, phèi hîp víi nghÜa qu©n Hoµng Hoa Th¸m tõ ngoµi ®¸nh vµo Hµ Néi. KÕt qu¶ lµ mét sè lÝnh Ph¸p ®· bÞ tróng ®éc. Nh−ng v× kÕ ho¹ch bÞ lé nªn ®Þch ®· kÞp thêi ®èi phã; nh÷ng binh sÜ yªu n−íc lµm néi øng bÞ chóng xö chÐm, nhiÒu ng−êi kh¸c bÞ chóng b¾t giam vµ kÕt ¸n. §Çu th¸ng 1-1909, chóng l¹i më cuéc tÊn c«ng quy m« vµo c¨n cø Yªn ThÕ nh»m dËp t¾t phong trµo. - Th¸ng 5-1916, t¹i HuÕ vµ hai tØnh Qu¶ng Nam, Qu¶ng Ng·i ®· bïng næ cuéc khëi nghÜa cña nh©n d©n vµ binh lÝnh ng−êi ViÖt bÞ thùc d©n Ph¸p tËp trung chê ngµy ®−a xuèng tµu sang chÕt thay cho chóng trªn chiÕn tr−êng ch©u ¢u. - Tõ ®Çu n¨m 1916, phong trµo ®Êu tranh tù ph¸t cña n«ng d©n miÒn Nam trªn ®µ ph¸t triÓn m¹nh. Liªn tiÕp næ ra c¸c vô ®¸nh ph¸ c«ng së, ®èt sæ s¸ch, giÊy tê, b¾t chøc dÞch trong lµng vµ bän phó hé ®Çu sá, ®¸nh chÕt bän c«ng sai ®i b¾t lÝnh ®−a sang Ph¸p, ph¸ nhµ tï... Nh÷ng cuéc biÓu t×nh chèng b¾t lÝnh còng diÔn ra ë Trµ Vinh (ngµy 20-1-1916), ë Biªn Hoµ (ngµy 23-1-1916). §Ønh cao cña phong trµo lµ cuéc ®¸nh ph¸ kh¸m lín Sµi Gßn vµo ®ªm 14 r¹ng s¸ng 15-2-1916. Tr.99. 15. Phong trµo phôc quèc ë ¡ngchi«s¬ vµ AlÕchx¨ng®rÐt: ¡ngchi«s¬ vµ AlÕchx¨ng®rÐt lµ hai thµnh phè cæ næi tiÕng cña n−íc Xyri, bÞ Thæ NhÜ Kú x©m chiÕm n¨m 1516. Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1914 - 1918), Thæ NhÜ Kú thua trËn, theo HiÖp −íc Xevr¬ ngµy 10-8-1920, Xyri bÞ giao cho Ph¸p \"uû trÞ\". Nh÷ng ng−êi trong phong trµo phôc quèc (n¨m 1922) ë hai thµnh phè nµy lµ nh÷ng ng−êi ®Êu tranh chèng chÕ ®é \"uû trÞ\" (thùc chÊt lµ ¸ch thùc d©n) cña Ph¸p ®Ó giµnh ®éc lËp. Tr.125. 16. Héi nghÞ L«dann¬: Héi nghÞ gi÷a c¸c n−íc §ång minh vµ Thæ NhÜ Kú häp ë L«dann¬, Thuþ SÜ (1922 - 1923). Héi nghÞ nµy ®i ®Õn ký Hoµ −íc L«dann¬ vÒ chÕ ®é c¸c eo biÓn §¸c®anen, chÕ ®é, quyÒn lîi cña nh÷ng ng−êi theo ®¹o Thiªn chóa trªn ®Êt Håi gi¸o vµ xÐt l¹i HiÖp −íc Xevr¬. Tr.126.

Chó thÝch 597 17. Héi Quèc liªn (SociÐtÐ des Nations - S.D.N): Mét tæ chøc quèc tÕ thµnh lËp n¨m 1919 t¹i Héi nghÞ hoµ b×nh Pari cña c¸c ®Õ quèc th¾ng trËn trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. Tæ chøc nµy lóc ®Çu cã 44 n−íc tham gia, gåm hÇu hÕt c¸c n−íc ®Õ quèc lín, trõ Mü. Trong bµi VÒ c©u chuyÖn Xiki ®¨ng trªn b¸o Le Paria, ngµy 1-12- 1922... t¸c gi¶ còng viÕt t¾t lµ S.D.N, nh−ng ®äc chÖch ®i lµ Sagesse des Nations nªn cã nghÜa kh¸c, cã thÓ hiÓu lµ sù kh«n ngoan hay sù tinh kh«n cña c¸c d©n téc lµ cã ý ®¶ kÝch, mØa mai. Tr.127. 18. Qu¶ bom næ ë Qu¶ng Ch©u: Ngµy 19-6-1924, ng−êi thanh niªn yªu n−íc Ph¹m Hång Th¸i, thµnh viªn cña tæ chøc yªu n−íc T©m T©m x· cña ng−êi ViÖt Nam thµnh lËp ë Qu¶ng Ch©u n¨m 1923, ®· dòng c¶m nÐm t¹c ®¹n giÕt tªn Toµn quyÒn §«ng D−¬ng M. MÐclanh t¹i Sa DiÖn (Qu¶ng Ch©u), trªn ®−êng h¾n ®i liªn kÕt víi bän ®Õ quèc vµ qu©n phiÖt ë ch©u ¸ ®Ó chèng ph¸ c¸ch m¹ng ViÖt Nam. ViÖc kh«ng thµnh, Ph¹m Hång Th¸i ®· hy sinh trªn s«ng Ch©u Giang (Qu¶ng Ch©u). Sù kiÖn nµy ®· gãp phÇn thøc tØnh lßng yªu n−íc cña ®ång bµo ta, thóc ®Èy phong trµo c¸ch m¹ng ViÖt Nam vµ ®· cã tiÕng vang lín ë n−íc ngoµi. Tr.129. 19. §¹i héi Bacu: Häp tõ ngµy 1 ®Õn ngµy 7-9-1920, t¹i Bacu (Thñ ®« n−íc Céng hoµ AdÐcbaidan, Liªn X«). Tham dù §¹i héi cã 1.891 ®¹i biÓu cña 37 d©n téc ph−¬ng §«ng (trong ®ã cã 1.273 ®¹i biÓu lµ ®¶ng viªn céng s¶n). §¹i héi häp nh»m biÓu d−¬ng vµ t¨ng c−êng t×nh ®oµn kÕt gi÷a c¸c d©n téc ph−¬ng §«ng, gi÷a c¸c d©n téc ph−¬ng §«ng víi giai cÊp v« s¶n Nga vµ giai cÊp v« s¶n thÕ giíi, ®ang ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc. §¹i héi ®· hoµn toµn nhÊt trÝ víi NghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa cña §¹i héi II cña Quèc tÕ Céng s¶n (1920). Tr.130. 20. Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa: Mét tæ chøc c¸ch m¹ng cña nh÷ng ng−êi thuéc ®Þa, do ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc cïng mét sè ng−êi yªu n−íc c¸c thuéc ®Þa Ph¸p s¸ng lËp th¸ng 7-1921, t¹i Pari. Lóc ®Çu, Héi cã 200 héi viªn, phÇn lín lµ nh÷ng thµnh viªn Héi nh÷ng ng−êi ViÖt Nam yªu n−íc vµ Héi ®Êu tranh cho quyÒn c«ng d©n cña ng−êi Ma®ag¸txca. Ban Th−êng vô cña Héi gåm 7 ng−êi, trong ®ã cã ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc.

598 Hå CHÝ MINH TOµN TËP C¬ quan tuyªn truyÒn cña Héi lµ b¸o Le Paria. §Õn n¨m 1926, Héi ngõng ho¹t ®éng. Tr.137. 21. Lªnin vµ c¸c d©n téc thuéc ®Þa: Bµi b¸o do ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc viÕt nh»m kû niÖm mét n¨m ngµy V.I. Lªnin qua ®êi, mïa xu©n n¨m 1925. Víi lßng kh©m phôc vµ kÝnh yªu vÞ l·nh tô vÜ ®¹i cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ, Ng−êi nªu râ sù quan t©m ®Æc biÖt cña V.I. Lªnin ®èi víi cuéc c¸ch m¹ng cña c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc, lËp luËn cã søc thuyÕt phôc vµ c¸ch gi¶i quyÕt thùc tÕ ë n−íc Nga X«viÕt lµm cho nh©n d©n c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc ®Òu h−íng vÒ V.I. Lªnin, tin t−ëng vµ ®i theo con ®−êng c¸ch m¹ng cña Ng−êi. Qua bµi b¸o, ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc ®· kh¼ng ®Þnh c«ng lao vÜ ®¹i cña V.I. Lªnin ®èi víi sù nghiÖp c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc vµ t×nh c¶m ch©n thµnh cña hµng triÖu ng−êi bÞ ¸p bøc ®èi víi V.I. Lªnin, vÞ l·nh tô thiªn tµi cña c¸ch m¹ng v« s¶n vµ phong trµo gi¶i phãng d©n téc cña c¸c n−íc thuéc ®Þa trªn thÕ giíi. Tr.147. 22. Quèc tÕ C«ng ®oµn (Quèc tÕ C«ng héi ®á): Tæ chøc liªn hiÖp quèc tÕ cña c¸c c«ng ®oµn c¸ch m¹ng, ®−îc thµnh lËp ngµy 3-7-1921, tån t¹i ®Õn cuèi n¨m 1937. Quèc tÕ C«ng ®oµn (Quèc tÕ C«ng héi ®á) chñ tr−¬ng ®Êu tranh c¸ch m¹ng theo ®−êng lèi cña Quèc tÕ Céng s¶n. Nã liªn kÕt c¸c trung t©m c«ng ®oµn kh«ng gia nhËp tæ chøc c«ng ®oµn c¶i l−¬ng vµ liªn kÕt c¸c nhãm, c¸c khuynh h−íng ®èi lËp tiÕn bé trong néi bé c¸c tæ chøc c«ng ®oµn c¶i l−¬ng ë c¸c n−íc. Quèc tÕ C«ng ®oµn ®Êu tranh ®Ó thiÕt lËp mét sù thèng nhÊt trong phong trµo c«ng ®oµn trªn c¬ së ®Êu tranh c¸ch m¹ng nh»m b¶o vÖ nh÷ng yªu s¸ch cña giai cÊp c«ng nh©n, chèng nguy c¬ chiÕn tranh ®Õ quèc vµ ®oµn kÕt víi giai cÊp c«ng nh©n n−íc Nga X«viÕt. N¨m 1925, tæ chøc nµy ®· ph¸t triÓn trong giai cÊp c«ng nh©n cña gÇn 50 n−íc, trong ®ã cã nhiÒu n−íc ch©u ¸. Tr.147. 23. Quèc tÕ Thanh niªn Céng s¶n: Tæ chøc quèc tÕ cña thanh niªn c¸ch m¹ng. Theo s¸ng kiÕn cña V.I. Lªnin, §¹i héi lÇn thø nhÊt cña thanh niªn x· héi chñ nghÜa ®−îc triÖu tËp ë BÐclin (§øc), tõ ngµy 20 ®Õn ngµy 26-11-1919 (cã 29 ®¹i biÓu cña 13 n−íc tham dù) ®· th«ng qua nghÞ

Chó thÝch 599 quyÕt thµnh lËp Quèc tÕ Thanh niªn Céng s¶n. Tæ chøc nµy ®· gia nhËp Quèc tÕ Céng s¶n víi t− c¸ch lµ mét ph©n bé. Quèc tÕ Thanh niªn Céng s¶n cã nh÷ng ph©n bé riªng cña m×nh ë 56 n−íc. C¸c c¬ quan l·nh ®¹o cña Quèc tÕ Thanh niªn Céng s¶n lµ §¹i héi quèc tÕ vµ Ban ChÊp hµnh. Quèc tÕ Thanh niªn Céng s¶n ho¹t ®éng d−íi sù l·nh ®¹o vÒ t− t−ëng vµ tæ chøc cña Quèc tÕ Céng s¶n. Nã ®· cã t¸c dông quan träng trong viÖc tuyªn truyÒn, gi¸c ngé chñ nghÜa M¸c - Lªnin trong thanh niªn, ®Ò ra môc tiªu, ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh cho thanh niªn trong sù nghiÖp ®Êu tranh chung cña nh©n d©n thÕ giíi. N¨m 1943, cïng víi viÖc gi¶i t¸n Quèc tÕ Céng s¶n, Quèc tÕ Thanh niªn Céng s¶n còng tù gi¶i t¸n. Tr.147. 24. Phong trµo NghÜa hoµ ®oµn: Cuéc khëi nghÜa chèng ®Õ quèc x©m l−îc cña nh©n d©n Trung Quèc n¨m 1898 - 1900. N¨m 1898, phong trµo NghÜa hoµ ®oµn bïng næ ë S¬n §«ng, ®−îc nh©n d©n ñng hé, nghÜa qu©n ®· më réng cuéc ®Êu tranh tíi Trùc LÖ, S¬n T©y, vµo c¶ B¾c Kinh. Lóc ®Çu, triÒu ®×nh M·n Thanh hîp t¸c víi NghÜa hoµ ®oµn chèng ®Õ quèc. Sau v× thÊy liªn qu©n t¸m n−íc t− b¶n Anh, Ph¸p, §øc, NhËt, Mü, Nga, Italia, ¸o - Hung hîp lùc ®µn ¸p NghÜa hßa ®oµn, nhµ Thanh quay sang cÊu kÕt víi ®Õ quèc, chèng l¹i cuéc khëi nghÜa. Th¸ng 8-1900, phong trµo bÞ dËp t¾t. Tr.160. 25. KÕ ho¹ch §aox¬: KÕ ho¹ch b¾t n−íc §øc båi th−êng chiÕn tranh cho c¸c n−íc §ång minh th¾ng trËn trong cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. KÕ ho¹ch nµy do §aox¬, mét nhµ t− b¶n ng©n hµng Mü cã thÕ lùc vµ cã quan hÖ chÆt chÏ víi tËp ®oµn tµi phiÖt Moãcg¨ng l·nh ®¹o viÖc so¹n th¶o vµ ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ ®¹i biÓu c¸c n−íc th¾ng trËn häp ë Lu©n §«n n¨m 1924. Môc ®Ých chñ yÕu cña kÕ ho¹ch nµy lµ dän ®−êng cho t− b¶n n−íc ngoµi, tr−íc hÕt lµ Mü, ®Çu t− vµo n−íc §øc; ®Èy m¹nh viÖc kh«i phôc tiÒm lùc c«ng nghiÖp qu©n sù cña ®Õ quèc §øc, h−íng chóng vµo con ®−êng chiÕn tranh x©m l−îc Liªn X«, ®ång thêi t¨ng c−êng chÝnh s¸ch bãc lét, ¸p bøc vµ ®µn ¸p phong trµo c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n §øc. Tr.160.

600 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 26. Héi nghÞ Oasinht¬n: Héi nghÞ vÒ viÖc h¹n chÕ h¶i qu©n vµ c¸c vÊn ®Ò thuéc Th¸i B×nh D−¬ng vµ ViÔn §«ng, häp tõ ngµy 12-11-1921 ®Õn ngµy 6-2-1922 t¹i Oasinht¬n (Mü) cã Mü, Anh, Ph¸p, NhËt, Italia, Trung Quèc, BØ, Hµ Lan, Bå §µo Nha tham gia. Môc ®Ých cña Héi nghÞ nµy lµ nh»m chia l¹i thuéc ®Þa vµ ph¹m vi ¶nh h−ëng gi÷a c¸c n−íc ®Õ quèc sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, c−íp bãc, n« dÞch c¸c n−íc thuéc ®Þa vµ chèng l¹i n−íc Nga X«viÕt. Giíi cÇm quyÒn Mü ®· khëi x−íng Héi nghÞ nµy. Th«ng qua Héi nghÞ, Mü ®· tõng b−íc buéc Anh ph¶i tõ bá quyÒn thèng trÞ trªn mÆt biÓn, lµm cho liªn minh Anh - NhËt bÞ thñ tiªu; NhËt chÊm døt ®éc quyÒn kiÓm so¸t Trung Quèc, t¹o ®iÒu kiÖn cho t− b¶n Mü nh¶y vµo thay ch©n n« dÞch Trung Quèc. Tr.161. 27. Héi nghÞ ®Õ quèc: C¸c cuéc héi nghÞ gåm nh÷ng ®¹i biÓu (theo quy ®Þnh lµ c¸c Thñ t−íng) cña Anh vµ c¸c n−íc tù trÞ thuéc Anh. ThØnh tho¶ng ®¹i diÖn hµnh chÝnh nh÷ng thuéc ®Þa quan träng nhÊt còng tham dù héi nghÞ. Tõ n¨m 1887 ®Õn n¨m 1907, nh÷ng héi nghÞ nh− thÕ lÊy tªn lµ Héi nghÞ thuéc ®Þa, tõ n¨m 1911 gäi lµ Héi nghÞ ®Õ quèc vµ tõ n¨m 1948 lÊy tªn lµ Héi nghÞ c¸c héi viªn Liªn hiÖp Anh. Nh÷ng cuéc héi nghÞ nµy ®Òu nh»m môc ®Ých cñng cè quan hÖ gi÷a Anh vµ c¸c n−íc thuéc ®Õ quèc Anh. Tr.162. 28. §¶ng Quèc ®¹i Ên §é: Thµnh lËp n¨m 1885 ®Ó l·nh ®¹o ®Êu tranh chèng nÒn thèng trÞ cña Anh. T− t−ëng chÝnh thèng cña §¶ng thÓ hiÖn trong c−¬ng lÜnh \"kh¸ng cù kh«ng b»ng b¹o lùc\", do nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc Ên §é, nhµ l·nh ®¹o cña §¶ng lµ M.K. G¨ng®i ®Ò x−íng. Th¸ng 12-1929, t¹i Héi nghÞ h»ng n¨m cña §¶ng ë Pungi¸p ®· c«ng bè yªu s¸ch ®ßi Ên §é ®−îc hoµn toµn ®éc lËp. Trong nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX, ¶nh h−ëng cña c¸nh t¶ trong §¶ng Quèc ®¹i Ên §é ngµy cµng t¨ng, c¸nh t¶ yªu s¸ch ®ßi ph¶i cho ng−êi Ên §é ®−îc tham gia réng r·i h¬n vµo bé m¸y hµnh chÝnh. Do Anh tõ chèi thùc hiÖn yªu s¸ch thµnh lËp \"chÝnh phñ quèc gia\", §¶ng Quèc ®¹i däa më chiÕn dÞch quÇn chóng kh«ng phôc tïng, v× vËy, n¨m 1942,

Chó thÝch 601 §¶ng bÞ ®Æt ra ngoµi vßng ph¸p luËt. NhiÒu l·nh tô cña §¶ng bÞ b¾t, trong ®ã cã M.K. G¨ng®i vµ G. Nªru. N¨m 1947, sau khi Ên §é chia thµnh hai n−íc ñy trÞ: Ên §é vµ Pakixtan, §¶ng Quèc ®¹i Ên §é trë thµnh §¶ng cÇm quyÒn ë Ên §é vµ thµnh lËp ChÝnh phñ do G. Nªru ®øng ®Çu. Tr.168. 29. Ngµy Quèc tÕ Lao ®éng: Ngµy 1-5-1886, c«ng nh©n thµnh phè Chicag« (Mü) ®Êu tranh b·i c«ng ®ßi giíi chñ t¨ng tiÒn l−¬ng, gi¶m giê lµm, c¶i thiÖn ®êi sèng... Giai cÊp t− s¶n kh«ng chÞu gi¶i quyÕt yªu s¸ch ®ã vµ l¹i tiÕn hµnh sa th¶i nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o. Cuéc ®Êu tranh bïng næ gay g¾t dÉn ®Õn nh÷ng vô xung ®ét ®Ém m¸u. MÆc dï bÞ ®µn ¸p, tinh thÇn ®Êu tranh cña c«ng nh©n Chicag« ®−îc c«ng nh©n thÕ giíi kh©m phôc. §¹i héi lÇn thø I cña Quèc tÕ thø hai (n¨m 1889) ®· quyÕt nghÞ lÊy ngµy 1-5 h»ng n¨m lµm ngµy ®oµn kÕt, biÓu d−¬ng lùc l−îng cña giai cÊp v« s¶n vµ nh©n d©n lao ®éng toµn thÕ giíi - Ngµy Quèc tÕ Lao ®éng. Tr.181. 30. Quèc tÕ vµng AmxtÐc®am (Quèc tÕ cña c¸c C«ng ®oµn vµng), do c¸c thñ lÜnh c«ng ®oµn c¶i l−¬ng chñ nghÜa cña mét sè n−íc thµnh lËp t¹i Héi nghÞ ë AmxtÐc®am (Hµ Lan), häp tõ ngµy 26-7 ®Õn ngµy 2-8-1919. Ho¹t ®éng cña tæ chøc nµy g¾n liÒn víi chÝnh s¸ch cña c¸c ®¶ng c¬ héi chñ nghÜa thuéc Quèc tÕ thø hai. Quèc tÕ vµng AmxtÐc®am chñ tr−¬ng hîp t¸c giai cÊp gi÷a v« s¶n víi t− s¶n vµ b¸c bá c¸c h×nh thøc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, khai trõ ra khái tæ chøc cña m×nh nh÷ng c«ng ®oµn t¶. C¸c thñ lÜnh Quèc tÕ vµng AmxtÐc®am ñng hé chÝnh s¸ch thï ®Þch víi Liªn X«. Sau khi Quèc tÕ C«ng ®oµn (Quèc tÕ C«ng héi ®á) ra ®êi (th¸ng 7-1921), ¶nh h−ëng cña Quèc tÕ vµng AmxtÐc®am trong phong trµo c«ng nh©n dÇn dÇn bÞ ®Èy lïi vµ hoµn toµn ngõng ho¹t ®éng trong thêi gian x¶y ra ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. Tr.182. 31. Quèc tÕ thø hai: Thµnh lËp n¨m 1889 t¹i §¹i héi Liªn minh quèc tÕ c¸c ®¶ng x· héi chñ nghÜa tæ chøc t¹i Pari (Ph¸p) theo s¸ng kiÕn cña Ph. ¡ngghen. Quèc tÕ thø hai ®· cã t¸c dông phæ biÕn chñ nghÜa M¸c vÒ bÒ réng, ®¸nh dÊu thêi kú chuÈn bÞ c¬ së ®Ó cho phong trµo c¸ch m¹ng ph¸t triÓn réng r·i trong nh©n d©n lao ®éng ë nhiÒu n−íc.

602 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Sau khi Ph. ¡ngghen mÊt, c¬ quan l·nh ®¹o cña Quèc tÕ thø hai do c¸c phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa thao tóng. Hä ®ßi xÐt l¹i häc thuyÕt c¸ch m¹ng cña M¸c, ph¶n ®èi chuyªn chÝnh v« s¶n, thay thÕ lý luËn ®Êu tranh giai cÊp b»ng luËn ®iÓm h÷u khuynh “hîp t¸c giai cÊp”, “chñ nghÜa t− b¶n”, “hßa b×nh tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi”. B¶n chÊt cña c¸c luËn ®iÓm ®ã lµ ph¸ ho¹i phong trµo c«ng nh©n, gi¸n tiÕp ñng hé nh÷ng chÝnh s¸ch cña chñ nghÜa ®Õ quèc mµ bän t− b¶n ®ang thùc hiÖn ë c¸c n−íc thuéc ®Þa. Tr.216. 32. C¸ch m¹ng T©n Hîi: Cuéc c¸ch m¹ng d©n chñ t− s¶n d−íi sù l·nh ®¹o cña Trung Quèc §ång minh héi (cuèi n¨m 1912 ®æi thµnh Trung Hoa Quèc d©n §¶ng), ®øng ®Çu lµ T«n Trung S¬n. Cuéc c¸ch m¹ng næ ra ngµy 10-10-1911 (n¨m T©n Hîi) ë Vò X−¬ng vµ nhanh chãng lan ra c¸c tØnh ë Hoa Nam vµ Hoa Trung. §Çu th¸ng 12-1911, qu©n c¸ch m¹ng chiÕm Nam Kinh. Ngµy 1-1-1912, nÒn céng hoµ cña Trung Hoa d©n quèc ra ®êi, T«n Trung S¬n ®−îc bÇu lµm Tæng thèng l©m thêi. Dùa vµo thÕ lùc cña c¸c n−íc t− b¶n Mü, Anh, Ph¸p, §øc, Viªn ThÕ Kh¶i tõng b−íc thiÕt lËp chÕ ®é ®éc tµi, ®µn ¸p c¸ch m¹ng. Th¸ng 3-1913, C¸ch m¹ng T©n Hîi kÕt thóc. C¸ch m¹ng T©n Hîi ®· lËt ®æ nÒn qu©n chñ chuyªn chÕ M·n Thanh, chÊm døt ¸ch thèng trÞ l©u ®êi cña giai cÊp phong kiÕn. C¸ch m¹ng ®· thæi bïng ngän giã d©n chñ vµo tinh thÇn nh©n d©n Trung Quèc, khiÕn sau ®ã mäi ©m m−u phôc håi chÕ ®é qu©n chñ, tù t«n m×nh lµm vua ®Òu bÞ thÊt b¹i. C¸ch m¹ng ®· thiÕt lËp Nhµ n−íc Céng hoµ Trung Hoa d©n quèc, nh−ng ch−a thñ tiªu hoµn toµn ¸ch thèng trÞ cña giai cÊp phong kiÕn vÒ chÝnh trÞ còng nh− vÒ kinh tÕ, ch−a ®ông ch¹m ®Õn c¸c n−íc ®Õ quèc ®ang ®ua nhau x©u xÐ Trung Quèc. C¸ch m¹ng T©n Hîi lµ mét cuéc c¸ch m¹ng d©n chñ, ®¸nh dÊu sù thøc tØnh cña nh©n d©n ch©u ¸ ®Çu thÕ kû XX trong cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp, tù do vµ c¸c quyÒn d©n chñ cho nh©n d©n. Tr.231. 33. Quèc tÕ thø nhÊt (Héi Liªn hiÖp lao ®éng quèc tÕ): Tæ chøc quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n, thµnh lËp n¨m 1864 t¹i Héi nghÞ c«ng nh©n quèc tÕ ë Lu©n §«n (Anh), do C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen l·nh ®¹o. C¬ quan l·nh ®¹o cao nhÊt cña Quèc tÕ thø nhÊt lµ Héi ®ång Trung

Chó thÝch 603 −¬ng Héi Liªn hiÖp lao ®éng quèc tÕ do C. M¸c lµ ñy viªn th−êng trùc. B»ng c¸ch kh¾c phôc nh÷ng ¶nh h−ëng tiÓu t− s¶n vµ nh÷ng khuynh h−íng bÌ ph¸i lóc ®ã ®ang tån t¹i trong phong trµo c«ng nh©n, C. M¸c ®· ®oµn kÕt xung quanh m×nh nh÷ng ng−êi gi¸c ngé nhÊt cña Héi ®ång Trung −¬ng. Quèc tÕ thø nhÊt ®· l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña c«ng nh©n ë c¸c n−íc vµ cñng cè sù ®oµn kÕt quèc tÕ cña hä. Quèc tÕ thø nhÊt ®ãng vai trß to lín trong sù nghiÖp truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c vµ trong viÖc kÕt hîp chñ nghÜa x· héi víi phong trµo c«ng nh©n. Sau khi C«ng x· Pari thÊt b¹i, mét nhiÖm vô ®−îc ®Æt ra lµ thµnh lËp c¸c ®¶ng céng s¶n ë mçi n−íc, trªn c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c mµ Quèc tÕ thø nhÊt ®· ®Ò ra. N¨m 1876, t¹i Héi nghÞ Phila®enphia (Mü), Quèc tÕ thø nhÊt chÝnh thøc gi¶i t¸n. Tr.233. 34. Nh÷ng luËn c−¬ng cña V.I. Lªnin vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa, tøc lµ S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa, do V.I. Lªnin viÕt vµ tr×nh bµy t¹i §¹i héi lÇn thø II cña Quèc tÕ Céng s¶n, häp tõ ngµy 19-7 ®Õn ngµy 7-8-1920. Néi dung cña nh÷ng luËn c−¬ng nµy ®· ¶nh h−ëng rÊt s©u s¾c ®Õn nhËn thøc t− t−ëng cña ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc. Tõ chñ nghÜa yªu n−íc, Ng−êi ®Õn víi chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ kh¼ng ®Þnh: C¸ch m¹ng ViÖt Nam muèn thµnh c«ng ph¶i ®i theo con ®−êng cña V.I. Lªnin - con ®−êng C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga; muèn cøu n−íc, gi¶i phãng d©n téc kh«ng cã con ®−êng nµo kh¸c con ®−êng c¸ch m¹ng v« s¶n. Tr.234. 35. Tr−êng Tuyªn truyÒn: Cuèi n¨m 1924, lÊy tªn lµ Lý Thôy, ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc tõ Liªn X« ®Õn ho¹t ®éng ë Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc) nh»m chuÈn bÞ cho viÖc thµnh lËp chÝnh ®¶ng v« s¶n cña giai cÊp c«ng nh©n ViÖt Nam. Mét trong nh÷ng viÖc chuÈn bÞ ®ã lµ thµnh lËp tæ chøc, më c¸c líp huÊn luyÖn c¸n bé. Tõ ®Çu n¨m 1925 ®Õn n¨m 1927, c¸c líp huÊn luyÖn c¸n bé do ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc vµ c¸c ®ång chÝ trong Tæng bé Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn më t¹i nhµ sè 13 vµ 13A, ®−êng V¨n Minh (nay lµ nhµ sè 248 vµ 250, ®−êng V¨n Minh), Qu¶ng Ch©u. Thêi gian mçi líp huÊn

604 Hå CHÝ MINH TOµN TËP luyÖn tõ 1 th¸ng r−ìi ®Õn 2 th¸ng. Ng−êi lµ gi¶ng viªn chÝnh, ®ång thêi mêi c¸c ®ång chÝ trong TØnh uû Qu¶ng §«ng cña §¶ng Céng s¶n Trung Quèc, c¸c gi¶ng viªn Tr−êng Qu©n sù Hoµng Phè ®Õn nãi chuyÖn vµ gi¶ng bµi. Nh÷ng bµi gi¶ng cña Ng−êi sau ®· ®−îc tËp hîp xuÊt b¶n thµnh s¸ch §−êng c¸ch mÖnh. Th¸ng 4-1927, T−ëng Giíi Th¹ch tiÕn hµnh chÝnh biÕn ph¶n c¸ch m¹ng, khñng bè nh÷ng ng−êi céng s¶n Trung Quèc vµ c¸c tæ chøc yªu n−íc cña ng−êi ViÖt Nam ë Qu¶ng Ch©u, v× vËy c¸c líp huÊn luyÖn kh«ng thÓ tiÕp tôc më t¹i ®©y n÷a. Tõ ®Çu n¨m 1925 ®Õn th¸ng 9-1927, Ng−êi ®· trùc tiÕp më ®−îc 3 líp huÊn luyÖn, tæng sè häc viªn cã kho¶ng 75 ng−êi (cã tµi liÖu thèng kª lµ cã 10 líp, huÊn luyÖn ®−îc trªn 200 häc viªn). Sau khi häc xong, mét sè häc viªn ®−îc giíi thiÖu vµo häc Tr−êng Qu©n sù Hoµng Phè, mét sè vÒ ho¹t ®éng g©y c¬ së c¸ch m¹ng trong n−íc, mét sè Ýt ë l¹i tham gia c¸ch m¹ng Trung Quèc... ViÖc ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc më tr−êng huÊn luyÖn c¸n bé ë Qu¶ng Ch©u cã ý nghÜa rÊt to lín, ®· ®µo t¹o cho c¸ch m¹ng ViÖt Nam nh÷ng líp c¸n bé ®Çu tiªn theo ®−êng lèi chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ gãp phÇn quan träng vµo viÖc thµnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (n¨m 1930). Tr.238. 36. Héi Liªn hiÖp c¸c thuéc ®Þa tøc Héi Liªn hiÖp c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc: Tæ chøc c¸ch m¹ng cña c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc do ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc vµ mét sè nhµ ho¹t ®éng c¸ch m¹ng c¸c n−íc ch©u ¸ thµnh lËp ngµy 9-7-1925. Trong Héi nµy cã ng−êi cña c¸c n−íc ViÖt Nam, Trung Quèc, TriÒu Tiªn, Ên §é, v.v.. Chñ tÞch ®Çu tiªn cña Héi lµ «ng Liªu Träng Kh¶i - ng−êi thuéc c¸nh t¶ Quèc d©n §¶ng Trung Quèc. Môc ®Ých cña Héi lµ ®oµn kÕt c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc ë ch©u ¸ trong mét mÆt trËn chung chèng chñ nghÜa ®Õ quèc, gi¶i phãng c¸c d©n téc khái ¸ch ¸p bøc, bãc lét cña chñ nghÜa ®Õ quèc. N¨m 1926, Héi c¶i tæ vµ cö Chñ tÞch lµ «ng Bao HuÖ T¨ng - mét ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n Trung Quèc. NguyÔn ¸i Quèc (lóc ®ã lÊy bÝ danh lµ Lý Thôy) ®−îc cö lµ BÝ th− kiªm ñy viªn Tµi chÝnh cña Héi vµ trùc tiÕp

Chó thÝch 605 phô tr¸ch Chi héi ViÖt Nam, tøc Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn. Tr.239. 37. B¸o Le Paria: C¬ quan tuyªn truyÒn cña Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa, do NguyÔn ¸i Quèc vµ mét sè nhµ c¸ch m¹ng cña c¸c n−íc thuéc ®Þa s¸ng lËp n¨m 1922 t¹i Pari (Ph¸p). B¸o xuÊt b¶n b»ng tiÕng Ph¸p, lóc ®Çu mçi th¸ng mét kú, sau t¨ng lªn hai kú. Sè ®Çu tiªn ra ngµy 1-4-1922 víi tiªu ®Ò: DiÔn ®µn cña c¸c d©n téc thuéc ®Þa, ®Õn th¸ng 1-1924 ®æi thµnh DiÔn ®µn cña v« s¶n thuéc ®Þa. Mçi sè b¸o ra 5.000 b¶n. §ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc lµ chñ nhiÖm kiªm chñ bót vµ qu¶n lý cña tê b¸o. Sau khi Ng−êi sang Liªn X« ho¹t ®éng (gi÷a n¨m 1923) b¸o ra kh«ng ®Òu kú, vµ ®Õn sè 38 (th¸ng 4-1926) th× ®×nh b¶n. D−íi sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc, nh÷ng bµi ®¨ng trªn b¸o Le Paria ®· v¹ch trÇn chÝnh s¸ch ®µn ¸p, bãc lét d· man cña chñ nghÜa ®Õ quèc nãi chung vµ cña ®Õ quèc Ph¸p nãi riªng, gãp phÇn quan träng vµo viÖc truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµo §«ng D−¬ng vµ c¸c thuéc ®Þa kh¸c, thøc tØnh c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc vïng dËy ®Êu tranh tù gi¶i phãng. MÆc dï bÞ nhµ cÇm quyÒn thùc d©n ra søc cÊm ®o¸n, b¸o Le Paria vÉn ®−îc mét sè thuû thñ ng−êi ViÖt Nam yªu n−íc trªn c¸c tuyÕn hµng h¶i quèc tÕ bÝ mËt chuyÓn vÒ n−íc, l−u hµnh kh¸ réng r·i ë Sµi Gßn, H¶i Phßng, Hµ Néi, Nam §Þnh, HuÕ, §µ N½ng. Nhê tê b¸o nµy, nhiÒu ng−êi ViÖt Nam yªu n−íc thÊy râ h¬n téi ¸c cña thùc d©n Ph¸p, b−íc ®Çu hiÓu ®−îc C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga vµ V.I. Lªnin, n©ng cao ý thøc gi¸c ngé c¸ch m¹ng. Tr.239. 38. B¸o Thanh niªn: Tê b¸o do ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc s¸ng lËp vµ trùc tiÕp chØ ®¹o, lµ c¬ quan trung −¬ng cña Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn. B¸o ra h»ng tuÇn b»ng tiÕng ViÖt, sè ®Çu tiªn xuÊt b¶n vµo th¸ng 6-1925. §Õn th¸ng 4-1927 b¸o ra ®−îc 88 sè. §ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc võa lµ ng−êi phô tr¸ch chñ chèt, võa lµ ng−êi viÕt nhiÒu bµi cho b¸o Thanh niªn. Víi néi dung ng¾n gän, lêi v¨n gi¶n dÞ, trong s¸ng, c¸c bµi ®¨ng trªn b¸o Thanh niªn chñ yÕu nh»m

606 Hå CHÝ MINH TOµN TËP phôc vô c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng n−íc ta, tuyªn truyÒn t«n chØ, môc ®Ých cña Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn; tuyªn truyÒn chñ nghÜa Lªnin vµ C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga; nªu lªn c¸c vÊn ®Ò vÒ ®−êng lèi chiÕn l−îc vµ s¸ch l−îc cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam. B¸o Thanh niªn ®· gãp phÇn quan träng vµo viÖc truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµo ViÖt Nam; chuÈn bÞ vÒ chÝnh trÞ, t− t−ëng vµ tæ chøc tiÕn tíi thµnh lËp chÝnh ®¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n ViÖt Nam ®Çu n¨m 1930. Tr.239. 39. Nhãm thiÕu nhi An Nam - Tøc nhãm thiÕu niªn céng s¶n ViÖt Nam do ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc tæ chøc. Sau khi thµnh lËp Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn (n¨m 1925), ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc ®· tæ chøc mét nhãm thiÕu nhi ViÖt Nam ë Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc), gåm cã 7 thµnh viªn trong ®ã cã Lý Tù Träng, ng−êi ®oµn viªn ®Çu tiªn cña §oµn Thanh niªn Céng s¶n ViÖt Nam sau nµy. Ng−êi më líp häc, d¹y cho c¸c em vÒ ®Þa lý, lÞch sö ViÖt Nam; vÒ nçi khæ cùc cña ng−êi d©n mÊt n−íc; vÒ nhiÖm vô cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam vµ nhiÖm vô cña thiÕu nhi ViÖt Nam trong cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng. §Ó c¸c em ®−îc tiÕp thô sù gi¸o dôc céng s¶n, ngµy 22-7-1926, Ng−êi ®· viÕt th− göi Uû ban Trung −¬ng ThiÕu nhi Liªn X« vµ ®ång chÝ ®¹i diÖn §oµn Thanh niªn Céng s¶n Ph¸p t¹i Quèc tÕ Thanh niªn Céng s¶n ®Ò nghÞ gióp ®ì ®−a mét sè thiÕu nhi ViÖt Nam sang häc tËp ë Liªn X«. Do viÖc ®i l¹i khã kh¨n, dù ®Þnh cña Ng−êi kh«ng thùc hiÖn ®−îc. Tr.240. 40. Cuéc ®ãn r−íc Bïi Quang Chiªu: Lîi dông kÕt qu¶ cña phong trµo ®Êu tranh ®ßi quyÒn tù do d©n chñ cña quÇn chóng Nam Kú trong nh÷ng n¨m 1923 - 1925, n¨m 1925, Bïi Quang Chiªu lÊy t− c¸ch lµ ®¹i diÖn cña §¶ng LËp hiÕn sang Ph¸p ®Ó vËn ®éng ChÝnh phñ Ph¸p ban hµnh c¶i c¸ch tù do d©n chñ ë §«ng D−¬ng. Cuéc vËn ®éng mang tÝnh chÊt c¶i l−¬ng ®ã thÊt b¹i. Th¸ng 3-1926, Bïi Quang Chiªu vÒ n−íc. Nh©n dÞp nµy, ngµy 24-3-1926, mét sè tæ chøc yªu n−íc cña trÝ thøc, tiÓu t− s¶n vµ thanh niªn, häc sinh ®· tæ chøc mét cuéc biÓu d−¬ng lùc l−îng cña quÇn chóng yªu n−íc chèng bän thùc d©n ph¶n ®éng d−íi danh

Chó thÝch 607 nghÜa cuéc ®ãn r−íc Bïi Quang Chiªu. Trong ngµy nµy, cuéc biÓu t×nh rÇm ré cña s¸u v¹n ng−êi ë Sµi Gßn vµ s¸u tØnh Nam Kú, víi nh÷ng khÈu hiÖu chèng thùc d©n ®· lµm cho bän l·nh tô cña §¶ng LËp hiÕn - nh÷ng kÎ ®¹i diÖn cho giai cÊp t− s¶n, ®Þa chñ - ho¶ng sî. §øng tr−íc cuéc biÓu t×nh, Bïi Quang Chiªu ®· ph¶n béi l¹i phong trµo ®Êu tranh cña quÇn chóng; tuyªn bè ®i theo chÝnh s¸ch \"Ph¸p - ViÖt ®Ò huÒ\", mét chÝnh s¸ch ph¶n ®éng do thùc d©n Ph¸p ®Ò ra nh»m xoa dÞu phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n ta. Bé mÆt thËt cña §¶ng LËp hiÕn bÞ lét trÇn, ngän cê quèc gia c¶i l−¬ng cña giai cÊp t− s¶n bÞ sôp ®æ. Tõ chç lµ ®èi t−îng cña cuéc \"®ãn r−íc\", Bïi Quang Chiªu trë thµnh ®èi t−îng ®¶ kÝch cña quÇn chóng. Tr.246. 41. Héi Phôc ViÖt: Mét tæ chøc yªu n−íc ®−îc thµnh lËp vµo mïa hÌ n¨m 1925, do sù kÕt hîp nhãm cùu chÝnh trÞ ph¹m cò ë Trung Kú (thùc d©n Ph¸p ph¶i th¶ ra d−íi ¸p lùc cña phong trµo quÇn chóng vµ phong trµo ®ßi tù do d©n chñ ph¸t triÓn m¹nh ë ViÖt Nam tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt) víi nhãm sinh viªn Tr−êng cao ®¼ng S− ph¹m Hµ Néi. C¬ së cña Héi chñ yÕu ë vïng Thanh - NghÖ - TÜnh. Trong phong trµo ®Êu tranh s«i næi cña nh©n d©n ta ®ßi thùc d©n Ph¸p th¶ nhµ ¸i quèc Phan Béi Ch©u n¨m 1925, héi viªn cña Héi nµy ®· r¶i truyÒn ®¬n ë c¸c thµnh phè Hµ Néi, H¶i Phßng, Nam §Þnh, thÞ x· H¶i D−¬ng vµ mét sè ®Þa ph−¬ng ë Nam Kú kªu gäi tham gia ®Êu tranh. C¬ së cña Héi bÞ lé vµ Héi ph¶i ®æi tªn lµ H−ng Nam. ChÞu ¶nh h−ëng m¹nh mÏ cña Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn - tæ chøc c¸ch m¹ng do ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc s¸ng lËp n¨m 1925 ë Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc), H−ng Nam ®· ®æi tªn thµnh T©n ViÖt C¸ch m¹ng §¶ng (th¸ng 7-1928), sau ®ã ph©n ho¸ vµ dÉn tíi sù ra ®êi cña §«ng D−¬ng Céng s¶n Liªn ®oµn (th¸ng 9-1929), lµ mét trong ba tæ chøc céng s¶n ®· hîp nhÊt thµnh §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vµo ®Çu n¨m 1930. Tr.247. 42. Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n: T¸c phÈm do C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen viÕt tõ th¸ng 12-1847 ®Õn th¸ng 1-1848; ®−îc xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn vµo th¸ng 2-1848 ë Lu©n §«n; sau ®ã ®−îc dÞch ra nhiÒu thø tiÕng vµ xuÊt b¶n ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi.

608 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Trong Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n, C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen ®· ph©n tÝch mét c¸ch khoa häc tÝnh tÊt yÕu lÞch sö cña c¸ch m¹ng v« s¶n vµ sø mÖnh lÞch sö cña giai cÊp v« s¶n lµ ng−êi ®µo må ch«n chñ nghÜa t− b¶n, s¸ng t¹o x· héi míi - x· héi céng s¶n chñ nghÜa. Muèn vËy, giai cÊp v« s¶n ph¶i x©y dùng chÝnh ®¶ng cña m×nh, thùc hiÖn c¸ch m¹ng v« s¶n, thiÕt lËp chuyªn chÝnh v« s¶n, tiÕn hµnh x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n. Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña chñ nghÜa céng s¶n khoa häc, tr×nh bµy mét c¸ch hoµn chØnh vµ cã hÖ thèng (Lªnin) häc thuyÕt vÒ chñ nghÜa x· héi khoa häc cña C. M¸c, lµ c−¬ng lÜnh chiÕn ®Êu cña giai cÊp v« s¶n toµn thÕ giíi. Thùc tiÔn cña c¸ch m¹ng thÕ giíi h¬n mét thÕ kû qua ®· chøng minh sù ®óng ®¾n cña nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n trong Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n vµ gãp phÇn lµm phong phó thªm nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n ®ã. ë ViÖt Nam, Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n ®· sím ®−îc truyÒn b¸ réng r·i. Nã ®· thùc sù trë thµnh ngän ®uèc soi ®−êng cho giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng n−íc ta trong sù nghiÖp ®Êu tranh giµnh ®éc lËp d©n téc vµ ®i lªn chñ nghÜa x· héi. Tr.247. 43. Cuéc b·i c«ng giam ch©n tµu Mis¬lª: Th¸ng 8-1925, chiÕc tµu chiÕn Mis¬lª cña thùc d©n Ph¸p trªn ®−êng tõ Ph¸p sang ®µn ¸p c¸ch m¹ng Trung Quèc ghÐ vµo Sµi Gßn ®Ó söa ch÷a t¹i x−ëng Ba Son. §Ó ñng hé cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n vµ nh©n d©n Trung Quèc, h¬n 1.000 c«ng nh©n x−ëng Ba Son d−íi sù l·nh ®¹o cña C«ng héi Sµi Gßn - Chî Lín ®· nhÊt lo¹t b·i c«ng tõ buæi s¸ng ngµy 4-8-1925. §−îc sù ñng hé m¹nh mÏ cña c«ng nh©n c¸c c¬ së vµ x−ëng ë Sµi Gßn - Chî Lín, c«ng nh©n Ba Son ®· ®oµn kÕt nhÊt trÝ, kiªn tr× vµ dòng c¶m b·i c«ng, bÊt chÊp mäi sù ®e däa vµ ®µn ¸p cña ®Þch. Ngµy 12-8-1925, bän chØ huy x−ëng ph¶i nh−îng bé. Cuéc b·i c«ng th¾ng lîi. Sau ®ã, c«ng nh©n Ba Son cßn tiÕp tôc ®Êu tranh b»ng h×nh thøc l·n c«ng, kÐo dµi viÖc söa ch÷a vµ giam ch©n chiÕc tµu Mis¬lª ®Õn ngµy 28-11-1925. Tr.270. 44. §−êng c¸ch mÖnh lµ cuèn s¸ch tËp hîp nh÷ng bµi gi¶ng cña ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc t¹i c¸c líp huÊn luyÖn c¸n bé cña Héi ViÖt Nam

Chó thÝch 609 C¸ch m¹ng Thanh niªn, do Ng−êi vµ Tæng bé tæ chøc t¹i Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc) trong nh÷ng n¨m 1925 - 1927. Cuèn s¸ch nµy do Bé Tuyªn truyÒn cña Héi Liªn hiÖp c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc ë ¸ §«ng xuÊt b¶n n¨m 1927 ®Ó lµm tµi liÖu häc tËp vµ tuyªn truyÒn. §−êng c¸ch mÖnh lµ t¸c phÈm lín, mét trong nh÷ng dÊu mèc quan träng trong cuéc ®êi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng cña ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc. Néi dung cuèn s¸ch thÓ hiÖn râ quan ®iÓm t− t−ëng cña Ng−êi trong thêi kú chuÈn bÞ vÒ chÝnh trÞ, t− t−ëng vµ tæ chøc tiÕn tíi viÖc thµnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, ®ång thêi lµ mét trong nh÷ng v¨n kiÖn lý luËn ®Çu tiªn cña §¶ng ta, ®Æt c¬ së t− t−ëng cho ®−êng lèi cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Tr.277. 45. Ngµy 4-7-1776, n−íc Mü tuyªn bè ®éc lËp: Trong cuéc chiÕn tranh giµnh ®éc lËp (1775 - 1781), c¸c thuéc ®Þa cña Anh ë B¾c Mü ®· tæ chøc c¸c cuéc ®¹i héi ®¹i biÓu ®Ó th¶o luËn nh÷ng biÖn ph¸p chèng thùc d©n Anh. §¹i héi lÇn thø hai häp ë Phila®enphia (Mü) n¨m 1776 ®· cö ra mét ñy ban do T. GiÐpphÐcx¬n lµm Chñ tÞch ®Ó dù th¶o mét nghÞ quyÕt tuyªn bè c¸c xø thuéc ®Þa lµ nh÷ng n−íc tù do, ®éc lËp, t¸ch khái ph¹m vi quyÒn lùc cña n−íc Anh. B¶n dù ¸n nghÞ quyÕt ®· ®−îc ®¹i biÓu 13 thuéc ®Þa ë B¾c Mü th«ng qua ngµy 4-7-1776 vµ trë thµnh b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Mü vµ ngµy 4-7 trë thµnh Ngµy quèc kh¸nh cña Hîp chóng quèc Hoa Kú. Sau khi nªu lªn nh÷ng nguyªn t¾c vÒ quyÒn b×nh ®¼ng, quyÒn m−u cÇu h¹nh phóc cña mçi thµnh viªn, thõa nhËn cho nh©n d©n cã quyÒn lµm c¸ch m¹ng lËp ra mét chÝnh quyÒn míi thay thÕ chÝnh quyÒn cò khi chÝnh quyÒn cò ph¶n l¹i nh©n d©n, b¶n Tuyªn ng«n kh¼ng ®Þnh quyÒn tù do, ®éc lËp, t¸ch khái n−íc Anh cña c¸c thuéc ®Þa ë B¾c Mü. B¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp n¨m 1776 tiªu biÓu cho nguyÖn väng cña nh©n d©n c¸c thuéc ®Þa B¾c Mü ®Êu tranh giµnh ®éc lËp, tù do. Tr.291. 46. C¸ch mÖnh Ph¸p (1789 - 1794): Cuéc c¸ch m¹ng t− s¶n ®iÓn h×nh nhÊt ë ch©u ¢u, nã ®· xãa bá chÕ ®é qu©n chñ phong kiÕn, më ®−êng cho chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn ë Ph¸p vµ mét sè n−íc ch©u ¢u. Ngµy 14-7-1789, quÇn chóng Pari ®¸nh chiÕm ngôc Baxti ®¸nh dÊu

610 Hå CHÝ MINH TOµN TËP th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng. Vua Lui XVI vµ triÒu ®×nh phong kiÕn ch¹y vÒ VÐcx©y, tiÕp tôc cÇm ®Çu bän quý téc trong n−íc, liªn kÕt víi c¸c thÕ lùc phong kiÕn bªn ngoµi ®Ó chèng ph¸ c¸ch m¹ng, v× vËy nh©n d©n rÊt c¨m phÉn, ngµy 5-10-1789 ®· tù ®éng næi dËy kÐo ®Õn cung ®iÖn VÐcx©y buéc vua vµ bÌ lò ph¶i trë vÒ Pari ®Ó dÔ kiÓm so¸t. §Õn ngµy 21-1-1793, Lui XVI bÞ xö tö. Cuéc c¸ch m¹ng nµy cã ¶nh h−ëng lín ®Õn c¸c cuéc c¸ch m¹ng t− s¶n ë ch©u ¢u trong thÕ kû XIX. Nh−ng v× lµ c¸ch m¹ng t− s¶n, cho nªn nã vÉn duy tr× chÕ ®é t− h÷u vµ chÕ ®é bãc lét. Thùc chÊt cña nã chØ lµ viÖc ®−a mét nhãm ng−êi thuéc giai cÊp t− s¶n bãc lét nµy vµo chÝnh quyÒn thay thÕ mét nhãm ng−êi thuéc giai cÊp phong kiÕn tr−íc kia mµ th«i. §ã chÝnh lµ ®iÒu kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a c¸ch m¹ng t− s¶n víi bÊt cø cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n nµo. Tr.293. 47. C«ng x· Pari: Tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XIX, m©u thuÉn gi÷a giai cÊp v« s¶n víi t− s¶n trong x· héi Ph¸p ngµy cµng trë nªn gay g¾t. Tr−íc cuéc tÊn c«ng x©m l−îc cña qu©n §øc, ChÝnh phñ t− s¶n Ph¸p ®Çu hµng ®· c¾t nh−îng cho §øc hai tØnh And¸tx¬ vµ Loren, chÞu båi th−êng 5 tû phr¨ng, më ®−êng cho lÝnh §øc tiÕn vµo s¸t Thñ ®« Pari. C«ng nh©n vµ nh©n d©n Pari ®· tù vò trang vµ tæ chøc bè phßng ®Ó b¶o vÖ thµnh phè. Nh−ng ChÝnh phñ t− s¶n, ®øng ®Çu lµ tªn Bé tr−ëng ph¶n ®éng Chie, ®· ra lÖnh t−íc vò khÝ cña c«ng nh©n, gi¶i gi¸p c¸c tuyÕn phßng thñ. §iÒu ®ã lµm nh©n d©n c¨m phÉn næi dËy khëi nghÜa ngµy 18-3-1871, ®¸nh ®uæi giai cÊp t− s¶n, thµnh lËp chÝnh quyÒn míi ë Pari, gäi lµ C«ng x· Pari - chÝnh quyÒn ®Çu tiªn cña giai cÊp v« s¶n. C«ng x· Pari n¨m 1871 lµ cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n ®Çu tiªn thiÕt lËp nhµ n−íc cña giai cÊp v« s¶n, ®¸nh dÊu mét b−íc ph¸t triÓn míi cña phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ. Nh−ng giai cÊp c«ng nh©n Ph¸p lóc nµy ch−a cã mét chÝnh ®¶ng tiÒn phong l·nh ®¹o, ch−a thùc hiÖn ®−îc liªn minh víi n«ng d©n vµ ch−a kiªn quyÕt trÊn ¸p kÎ thï ®Õn cïng, l¹i bÞ giai cÊp t− s¶n Ph¸p c©u kÕt víi bän x©m l−îc §øc ph¶n c«ng quyÕt liÖt, cho nªn sau 72 ngµy tån t¹i, C«ng x· ®· bÞ thÊt b¹i (th¸ng 5-1871). Tr.295.

Chó thÝch 611 48. §¶ng Lao ®éng tù do: Do G.V. Plªkhanèp thµnh lËp n¨m 1883 - tøc nhãm Gi¶i phãng lao ®éng - nhãm m¸cxÝt ®Çu tiªn ë Nga vµ ®Êu tranh chèng chñ nghÜa d©n tuý, truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c ë n−íc Nga. Nh−ng nhãm Gi¶i phãng lao ®éng l¹i m¾c ph¶i mét sè sai lÇm nghiªm träng nh− cßn mang nh÷ng tµn tÝch cña quan ®iÓm d©n tuý, ®¸nh gi¸ thÊp tinh thÇn c¸ch m¹ng cña n«ng d©n, ®¸nh gi¸ qu¸ cao vai trß cña giai cÊp t− s¶n tù do. Nh÷ng sai lÇm ®ã lµ mÇm mèng cña c¸c quan ®iÓm mensªvÝch sau nµy cña Plªkhanèp vµ cña c¸c thµnh viªn kh¸c trong nhãm. Ho¹t ®éng cña nhãm Gi¶i phãng lao ®éng ®· cã t¸c dông trong viÖc h×nh thµnh ý thøc c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n Nga, mÆc dï trong thùc tiÔn, nhãm ®ã kh«ng liªn hÖ víi phong trµo c«ng nh©n. V.I. Lªnin ®· chØ râ, nhãm Gi¶i phãng lao ®éng chØ míi ®Æt c¬ së lý luËn cho §¶ng C«ng nh©n x· héi - d©n chñ vµ tiÕn mét b−íc ®Çu ®Ó xÝch l¹i víi phong trµo c«ng nh©n. T¹i §¹i héi II cña §¶ng C«ng nh©n x· héi - d©n chñ Nga (th¸ng 8-1903), nhãm Gi¶i phãng lao ®éng tuyªn bè gi¶i t¸n. Tr.299. 49. N¨m 1898, §¶ng (Lao ®éng tù do) khai héi: ë ®©y, t¸c gi¶ nãi tíi sù kiÖn ®¹i biÓu cña Liªn minh chiÕn ®Êu gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n ë c¸c tØnh vµ thµnh phè cña Nga ®· häp t¹i Minxc¬ ®Ó thµnh lËp §¶ng C«ng nh©n x· héi - d©n chñ Nga, V.I. Lªnin kh«ng dù §¹i héi nµy v× ®ang bÞ ®µy ë Xibia. §¹i héi ra b¶n tuyªn ng«n cña §¶ng nªu râ: \"Giai cÊp v« s¶n Nga sÏ lËt ®æ ¸ch chuyªn chÕ ®Ó råi l¹i tiÕp tôc ®Êu tranh, víi nhiÒu nghÞ lùc h¬n, chèng chñ nghÜa t− b¶n vµ giai cÊp t− s¶n cho ®Õn khi chñ nghÜa x· héi th¾ng lîi hoµn toµn\". Ngay sau ®ã, c¸c ®¹i biÓu ®Òu bÞ b¾t nªn trªn thùc tÕ, §¶ng ch−a ho¹t ®éng ®−îc. N¨m 1903, §¶ng häp §¹i héi lÇn thø hai. §Õn §¹i héi nµy, §¶ng C«ng nh©n x· héi - d©n chñ Nga míi thùc sù trë thµnh chÝnh ®¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n Nga. §¹i héi ®· th«ng qua c−¬ng lÜnh, ®iÒu lÖ vµ bÇu ra c¬ quan trung −¬ng cña §¶ng. Tr.300. 50. Ngµy 9-1-1905: Ngµy cuéc c¸ch m¹ng d©n chñ t− s¶n lÇn thø nhÊt ë Nga bïng næ. Lîi dông sù bÊt m·n ngµy cµng t¨ng cña c«ng nh©n, viªn thÇy tu tay sai cña c¶nh s¸t lµ Gap«ng ®· vËn ®éng c«ng nh©n tiÕn

612 Hå CHÝ MINH TOµN TËP hµnh mét cuéc biÓu t×nh hoµ b×nh, mang cê xÝ cña nhµ thê vµ r−íc ¶nh nhµ vua ®Õn Cung ®iÖn Mïa §«ng, ®Ö ®¬n thØnh nguyÖn xin c¶i thiÖn ®êi sèng. MÆt kh¸c, Gap«ng mËt b¸o cho c¶nh s¸t cña Nga hoµng bè phßng cÈn mËt. N¾m ®−îc ©m m−u ®ã, nh÷ng ng−êi b«nsªvÝch ra søc khuyªn c«ng nh©n kh«ng tham gia cuéc biÓu t×nh. Nh−ng lóc nµy, phÇn lín c«ng nh©n cßn tin vµo Sa hoµng, nªn cuéc biÓu t×nh vÉn diÔn ra theo kÕ ho¹ch. Khi hä võa xuÊt hiÖn ë qu¶ng tr−êng Cung ®iÖn Mïa §«ng th× Sa hoµng h¹ lÖnh x¶ sóng b¾n giÕt. Trªn 1.000 ng−êi chÕt vµ h¬n 5.000 ng−êi bÞ th−¬ng. Ngµy nµy ®−îc gäi lµ \"Ngµy chñ nhËt ®Ém m¸u\". Bé mÆt thËt cña ChÝnh phñ Nga hoµng ®· lé râ. Nh©n d©n c¨m phÉn næi dËy ®Êu tranh, nªu cao khÈu hiÖu \"§¶ ®¶o chÕ ®é chuyªn chÕ!\", më ®Çu cuéc c¸ch m¹ng t− s¶n d©n chñ Nga 1905 - 1907. Tr.300. 51. Nh©n quyÒn héi: N¨m 1836, c«ng nh©n §øc thµnh lËp ë Pari mét héi bÝ mËt lÊy tªn lµ Héi §ång minh nh÷ng ng−êi chÝnh nghÜa. N¨m 1840, trô së cña Héi chuyÓn sang Lu©n §«n (Anh), më réng ho¹t ®éng, thu n¹p c¶ c«ng nh©n nhiÒu n−íc kh¸c. Môc tiªu cña Héi lµ ®Êu tranh cho nh©n quyÒn (nªn cßn gäi lµ Héi Nh©n quyÒn). §Çu n¨m 1847, C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen tham gia §ång minh nh÷ng ng−êi chÝnh nghÜa víi môc ®Ých c¶i tæ tæ chøc nµy thµnh mét tæ chøc quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n c¸ch m¹ng. Do nh÷ng ho¹t ®éng tÝch cùc cña C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen, th¸ng 6-1847, §ång minh nh÷ng ng−êi chÝnh nghÜa ®· häp héi nghÞ t¹i Lu©n §«n vµ ®æi tªn thµnh §ång minh nh÷ng ng−êi céng s¶n, khÈu hiÖu cò: \"TÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu lµ anh em!\" ®· ®−îc thay b»ng khÈu hiÖu chiÕn ®Êu: \"V« s¶n tÊt c¶ c¸c n−íc, ®oµn kÕt l¹i!\". §ång minh nh÷ng ng−êi céng s¶n ®Ò ra môc tiªu cña m×nh lµ lËt ®æ giai cÊp t− s¶n, thñ tiªu x· héi cò dùa trªn c¬ së ®èi kh¸ng giai cÊp vµ thµnh lËp mét x· héi míi, kh«ng cã giai cÊp vµ kh«ng cã chÕ ®é t− h÷u. §ång minh nh÷ng ng−êi céng s¶n ®· ®ãng mét vai trß lÞch sö to lín, lµ tr−êng häc cña nh÷ng ng−êi v« s¶n c¸ch m¹ng, lµ mÇm mèng cña ®¶ng v« s¶n, lµ tiÒn th©n cña Quèc tÕ thø nhÊt. Tr.306.

Chó thÝch 613 52. Trong kho¶ng 15 n¨m (tõ n¨m 1874 ®Õn n¨m 1889): ë ®©y, t¸c gi¶ nãi tíi nh÷ng n¨m nhiÒu chÝnh ®¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n ®· ®−îc thµnh lËp. ChÝnh ®¶ng ®Çu tiªn cña giai cÊp c«ng nh©n ®−îc thµnh lËp ë §øc n¨m 1869 - §¶ng X· héi d©n chñ §øc. ChØ vµi n¨m sau khi C«ng x· Pari thÊt b¹i vµ Quèc tÕ thø nhÊt gi¶i t¸n, phong trµo c«ng nh©n ë ch©u ¢u l¹i phôc håi vµ ph¸t triÓn nhanh chãng. NhiÒu chÝnh ®¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n ®−îc thµnh lËp ë Mü (1877), Ph¸p (1879), BØ, Italia (1885), ¸o (1888)... ViÖc xuÊt hiÖn c¸c ®¶ng ®¸nh dÊu mét b−íc tiÕn míi cña giai cÊp c«ng nh©n vµ còng ®Ò ra yªu cÇu thµnh lËp mét tæ chøc quèc tÕ míi. Tr.307. 53. §¹i héi lÇn thø hai cña Quèc tÕ Céng s¶n: Häp vµo th¸ng 7 vµ th¸ng 8-1920. T¹i §¹i héi nµy, Lªnin ®· nhÊn m¹nh nhiÖm vô ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo c«ng nh©n ®Ó gi÷ v÷ng nguyªn t¾c m¸cxÝt trong c¸c ®¶ng céng s¶n. §¹i héi ®· th«ng qua 21 ®iÒu kiÖn gia nhËp Quèc tÕ Céng s¶n vµ th«ng qua b¶n S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa do V.I. Lªnin dù th¶o, nh»m v¹ch ra ®−êng lèi ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cho nh©n d©n c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc. Tinh thÇn c¬ b¶n cña 21 ®iÒu kiÖn gia nhËp Quèc tÕ Céng s¶n lµ ®ßi hái c¸c ®¶ng v« s¶n c¸c n−íc muèn ®−îc kÕt n¹p vµo Quèc tÕ Céng s¶n, ph¶i cã th¸i ®é døt kho¸t chèng l¹i ®−êng lèi vµ tæ chøc cña Quèc tÕ thø hai, ph¶i ®Êu tranh kiªn quyÕt vÒ mÆt t− t−ëng còng nh− vÒ nh÷ng biÖn ph¸p ho¹t ®éng cô thÓ, chèng mäi h×nh thøc cña chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa xÐt l¹i. C¸c ®¶ng ®ã ph¶i nghiªm chØnh thùc hiÖn vµ tuyªn truyÒn gi¸o dôc quÇn chóng vÒ ®−êng lèi vµ quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c, ph¶i ®æi tªn lµ ®¶ng céng s¶n, ph¶i cã kû luËt chÆt chÏ vµ triÖt ®Ó tu©n theo nh÷ng nghÞ quyÕt cña Quèc tÕ Céng s¶n. VÒ vÊn ®Ò gi¶i phãng d©n téc, ®iÒu 8 cña v¨n kiÖn ghi râ: \"§¶ng nµo muèn ë trong Quèc tÕ thø ba ®Òu buéc ph¶i th¼ng tay v¹ch mÆt nh÷ng thñ ®o¹n x¶o tr¸ cña bän ®Õ quèc \"n−íc m×nh\" trong c¸c thuéc ®Þa, ñng hé trªn thùc tÕ chø kh«ng ph¶i b»ng lêi nãi mäi phong trµo gi¶i phãng ë thuéc ®Þa, ®ßi hái ph¶i trôc xuÊt bän ®Õ quèc n−íc m×nh ra khái c¸c thuéc ®Þa Êy; g©y trong lßng c«ng nh©n n−íc m×nh th¸i ®é anh em ch©n thµnh víi nh©n d©n lao ®éng c¸c n−íc thuéc ®Þa vµ c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc; tiÕn

614 Hå CHÝ MINH TOµN TËP hµnh tuyªn truyÒn th−êng xuyªn trong qu©n ®éi n−íc m×nh chèng mäi sù ¸p bøc c¸c d©n téc thuéc ®Þa\". Tr.309. 54. §¹i héi lÇn thø ba cña Quèc tÕ Céng s¶n: Häp vµo th¸ng 6 vµ th¸ng 7-1921. §¹i héi ®· ®Ò ra nhiÖm vô cÊp thiÕt cña c¸c ®¶ng céng s¶n lµ ph¶i ®¸nh tan ¶nh h−ëng cña bän x· héi d©n chñ trong quÇn chóng, ph¶i tranh thñ quÇn chóng c«ng nh©n ®i theo c¸ch m¹ng. T¹i §¹i héi, V.I. Lªnin nªu râ: NÕu kh«ng tranh thñ ®−îc quÇn chóng th× kh«ng thÓ ®¸nh ®æ ®−îc chñ nghÜa t− b¶n vµ do ®ã kh«ng thiÕt lËp ®−îc chuyªn chÝnh v« s¶n. Muèn tranh thñ quÇn chóng, ph¶i tham gia tÝch cùc nhÊt vµo cuéc ®Êu tranh kinh tÕ h»ng ngµy cña c«ng nh©n, ph¶i chiÕn ®Êu kiªn tr× trong c¸c c«ng ®oµn ®Ó biÕn nã thµnh tæ chøc chiÕn ®Êu cña giai cÊp c«ng nh©n vµ trôc xuÊt bän c¬ héi chñ nghÜa khái phong trµo, ph¶i chuÈn bÞ cho quÇn chóng ®Êu tranh ®Ó thùc hiÖn chuyªn chÝnh v« s¶n. V.I. Lªnin cßn ®Ò ra s¸ch l−îc vÒ mÆt trËn thèng nhÊt nh»m ®oµn kÕt c¸c lùc l−îng cña giai cÊp c«ng nh©n trong cuéc ®Êu tranh chung. Tr.309. 55. §¹i héi lÇn thø t− cña Quèc tÕ Céng s¶n: Häp vµo th¸ng 11 vµ th¸ng 12-1922. Khi ®ã, chÝnh quyÒn X«viÕt ®· tån t¹i vµ lín m¹nh ®−îc 5 n¨m, phong trµo c«ng nh©n ph¸t triÓn rÇm ré, ®ång thêi, bän ph¸t xÝt ®· b¾t ®Çu ho¹t ®éng trong nhiÒu n−íc ch©u ¢u. §¹i héi nhÊn m¹nh nhiÖm vô chñ yÕu cña c¸c ®¶ng céng s¶n lµ kiªn tr× tiÕn hµnh c«ng t¸c quÇn chóng trªn c¬ së cña s¸ch l−îc vÒ mÆt trËn c«ng nh©n thèng nhÊt. Tr.309. 56. Ngµy “§µn bµ con g¸i” tøc Ngµy Quèc tÕ phô n÷: Ngµy 8-3-1899, n÷ c«ng nh©n ngµnh dÖt vµ ngµnh may ë Chicag« (mét thµnh phè lín ë Mü) ®· ®øng lªn b·i c«ng, biÓu t×nh ®ßi t¨ng l−¬ng, gi¶m giê lµm. MÆc dï bÞ bän chñ ®e däa vµ khñng bè, chÞ em c«ng nh©n vÉn tiÕp tôc b·i c«ng, ®Êu tranh. Cuèi cïng, bän chñ ®· ph¶i nh−îng bé vµ ®¸p øng phÇn lín nh÷ng yªu s¸ch cña chÞ em. N¨m 1910, Héi nghÞ quèc tÕ phô n÷ x· héi chñ nghÜa lÇn thø II häp ë C«penhagen (§an M¹ch), theo ®Ò nghÞ cña bµ Clara DÐtkin, ®· quyÕt ®Þnh h»ng n¨m lÊy ngµy 8-3 lµm Ngµy Phô n÷ quèc tÕ. Tr.314. 57. Cuéc ®Êu tranh cña phô n÷ Nga ngµy 23-2: Ngµy 23-2 theo lÞch Nga (tøc lµ Ngµy Phô n÷ quèc tÕ 8-3), h−ëng øng lêi kªu gäi cña Ban

Chó thÝch 615 ChÊp hµnh b«nsªvÝch Pªtr«gr¸t, c¸c n÷ c«ng nh©n ®· cïng c«ng nh©n c¸c nhµ m¸y ë Thñ ®« b·i c«ng, xuèng ®−êng biÓu t×nh gi−¬ng cao c¸c khÈu hiÖu: \"§¶ ®¶o chiÕn tranh!\", \"B¸nh mú!\", \"Hoµ b×nh!\", \"Tù do\", \"§¶ ®¶o chÕ ®é chuyªn chÕ\". Trong ngµy h«m ®ã, h¬n 128.000 ng−êi (chñ yÕu lµ n÷ c«ng nh©n ngµnh dÖt vµ c«ng nh©n luyÖn kim) ®· tham gia b·i c«ng. Cuéc b·i c«ng chÝnh trÞ ®· biÕn thµnh cuéc tæng biÓu t×nh chÝnh trÞ chèng chÕ ®é Nga hoµng, lµm ngßi cho cuéc c¸ch m¹ng d©n chñ t− s¶n, lËt ®æ chÕ ®é Nga hoµng chuyªn chÕ, trong ®ã n÷ c«ng nh©n Pªtr«gr¸t ®· gi÷ vai trß næi bËt. Tr.314. 58. V¹n quèc c«ng héi: §©y lµ mét tæ chøc quèc tÕ nh÷ng c«ng héi cã xu h−íng c¶i l−¬ng chñ nghÜa, ®i ng−îc víi nh÷ng nguyªn lý chñ nghÜa M¸c. V¹n quèc c«ng héi chÞu ¶nh h−ëng cña bän c¬ héi chñ nghÜa trong Quèc tÕ thø hai, chØ kÕt n¹p c«ng nh©n líp trªn ë c¸c n−íc t− b¶n ¢u, Mü, ®èi lËp víi quyÒn lîi cña tÇng líp c«ng nh©n c¬ b¶n, kh«ng liªn hÖ víi phong trµo c«ng nh©n c¸c n−íc ¸, Phi, óc lµ nh÷ng vïng thuéc ®Þa cña chñ nghÜa ®Õ quèc. N¨m 1919, nh÷ng c«ng héi nµy tham gia thµnh lËp Quèc tÕ AmxtÐc®am. Tr.316. 59. C«ng ®oµn v« chÝnh phñ: Mét trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo c«ng nh©n, chÞu ¶nh h−ëng vÒ t− t−ëng vµ chÝnh trÞ cña chñ nghÜa v« chÝnh phñ. Nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa c«ng ®oµn v« chÝnh phñ cho r»ng c«ng nh©n kh«ng cÇn tiÕn hµnh ®Êu tranh chÝnh trÞ, phñ nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét ®¶ng chÝnh trÞ ®éc lËp cña giai cÊp c«ng nh©n, phñ nhËn c«ng ®oµn ph¶i ®Æt d−íi sù l·nh ®¹o cña ®¶ng, phñ nhËn sù tÊt yÕu cña chuyªn chÝnh v« s¶n. Hä cho r»ng c«ng ®oµn lµ h×nh thøc tæ chøc cao nhÊt cña giai cÊp c«ng nh©n vµ ®Êu tranh kinh tÕ lµ ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh duy nhÊt phï hîp víi lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n, coi tæng ®×nh c«ng kinh tÕ lµ h×nh thøc ®Êu tranh cao nhÊt gióp cho c¸c c«ng ®oµn cã thÓ thñ tiªu ®−îc chñ nghÜa t− b¶n mµ kh«ng cÇn ®Êu tranh c¸ch m¹ng, ®Ó t−íc ®o¹t c¸c t− liÖu s¶n xuÊt vµ n¾m lÊy quyÒn ®iÒu khiÓn nÒn s¶n xuÊt. C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga thµnh c«ng ®· gi¸ng mét ®ßn m¹nh mÏ

616 Hå CHÝ MINH TOµN TËP vµo chñ nghÜa c«ng ®oµn v« chÝnh phñ, v¹ch râ sù v« c¨n cø vµ nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ cña nã ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n. Tr.316. 60. Chñ nghÜa c¶i l−¬ng: Trµo l−u chÝnh trÞ trong phong trµo c«ng nh©n, ®èi lËp víi chñ nghÜa M¸c vµ nh÷ng lîi Ých c¨n b¶n cña giai cÊp v« s¶n. Nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa c¶i l−¬ng chñ tr−¬ng ®Êu tranh ®ßi thùc hiÖn nh÷ng c¶i c¸ch, trong khu«n khæ cña chñ nghÜa t− b¶n ®Ó thay thÕ cho cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n lËt ®æ chñ nghÜa t− b¶n. Thùc chÊt chñ nghÜa c¶i l−¬ng lµ lõa bÞp giai cÊp c«ng nh©n, ®iÒu hoµ m©u thuÉn gi÷a c«ng nh©n vµ t− s¶n, thùc hµnh \"lý luËn\" hîp t¸c giai cÊp, hßng ®em giai cÊp v« s¶n phôc vô quyÒn lîi cña giai cÊp t− s¶n, lµm cho c«ng nh©n rêi bá cuéc ®Êu tranh giai cÊp triÖt ®Ó giµnh th¾ng lîi cho chuyªn chÝnh v« s¶n vµ cho chñ nghÜa x· héi. V.I. Lªnin vµ nh÷ng ng−êi c¸ch m¹ng ch©n chÝnh ®· ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng chèng mäi h×nh thøc cña chñ nghÜa c¶i l−¬ng, bãc trÇn b¶n chÊt t− s¶n cña nã vµ chèng mäi ®¹i biÓu cña nã ë c¸c n−íc. Tr.316. 61. Trung lËp chñ nghÜa: Cã thÓ ë ®©y t¸c gi¶ nãi ®Õn chñ nghÜa ph¸i gi÷a, mét biÕn t−íng cña chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo c«ng nh©n, ®èi lËp víi chñ nghÜa M¸c - Lªnin mµ ®¹i biÓu vÒ t− t−ëng vµ lý luËn cña nã lµ C. Cauxky. Trong Quèc tÕ thø hai, C. Cauxky vµ ®ång bän, vÒ h×nh thøc ®· gi÷ lËp tr−êng trung gian gi÷a ph¸i c«ng khai theo chñ nghÜa c¬ héi (BÐcxtanh) vµ ph¸i x· héi - d©n chñ c¸nh t¶ (Ph. Mªrinh, R. Lócx¨mbua vµ C. LÝpnÕch), do ®ã cã tªn gäi lµ ph¸i gi÷a. Nh−ng trong thùc tÕ hä ñng hé vµ ®Çu hµng chñ nghÜa c¬ héi, chèng l¹i chñ nghÜa M¸c vµ phong trµo c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n. Lîi dông nh÷ng lêi lÏ m¸cxÝt gi¶ hiÖu vµ nóp d−íi chiªu bµi \"nh÷ng ng−êi m¸cxÝt chÝnh thèng\", nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa ph¸i gi÷a m−u toan xo¸ nhoµ b¶n chÊt c¸ch m¹ng cña chñ nghÜa M¸c, lµm lu mê m©u thuÉn giai cÊp gi÷a c«ng nh©n vµ t− s¶n, chñ tr−¬ng ®em quyÒn lîi giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n phôc tïng quyÒn lîi cña giai cÊp t− s¶n, phñ nhËn sù tÊt yÕu cña c¸ch m¹ng v« s¶n vµ chuyªn chÝnh v« s¶n.

Chó thÝch 617 Lªnin vµ nh÷ng ng−êi céng s¶n ch©n chÝnh ®· phª ph¸n kÞch liÖt bän c¬ héi chñ nghÜa Cauxky, v¹ch trÇn sù tr¸ h×nh, giÊu mÆt hÕt søc nguy hiÓm cña chóng. Tr.316. 62. Quèc tÕ Gióp ®ì: Tøc tæ chøc “Gióp ®ì cña c«ng nh©n quèc tÕ”, ®−îc thµnh lËp th¸ng 9-1921 t¹i BÐclin theo s¸ng kiÕn cña Quèc tÕ Céng s¶n, tõ cuéc Héi nghÞ quèc tÕ cña c¸c uû ban gióp ®ì nh©n d©n c¸c vïng bÞ ®ãi ë n−íc Nga X«viÕt, sau ®ã tæ chøc nµy trë thµnh trung t©m quèc tÕ gióp ®ì c¸c n¹n nh©n cña chÕ ®é t− b¶n. N¨m 1935, tæ chøc quèc tÕ nµy ngõng ho¹t ®éng; c¸c chi bé cña nã tham gia vµo c¸c mÆt trËn nh©n d©n hoÆc ®Êu tranh ®Ó thµnh lËp c¸c mÆt trËn nh©n d©n ë c¸c n−íc. Tr.324. 63. Quèc tÕ Cøu tÕ ®á: Mét tæ chøc c¸ch m¹ng thµnh lËp n¨m 1923 ho¹t ®éng theo ®−êng lèi cña Quèc tÕ Céng s¶n. Môc tiªu chñ yÕu cña Quèc tÕ Cøu tÕ ®á lµ ®oµn kÕt c¸c lùc l−îng c¸ch m¹ng ®Ó ®Êu tranh chèng sù khñng bè cña chÝnh quyÒn ®Õ quèc, ®ßi tr¶ tù do cho nh÷ng nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n vµ cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc bÞ giíi cÇm quyÒn b¾t bí, giam cÇm; ®éng viªn sù ®ãng gãp cña quÇn chóng lao ®éng ®Ó gióp ®ì vÒ tinh thÇn vµ vËt chÊt cho nh÷ng gia ®×nh cã ng−êi th©n hy sinh hay bÞ tï ®µy v× ho¹t ®éng c¸ch m¹ng. Quèc tÕ Cøu tÕ ®á cã chi nh¸nh ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. Trong t¸c phÈm §−êng c¸ch mÖnh, NguyÔn ¸i Quèc ®· giíi thiÖu tæ chøc nµy vµ nªu lªn sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp mét chi nh¸nh Cøu tÕ ®á ë §«ng D−¬ng. Tr.327. 64. Hîp t¸c x·: §−îc t¸c gi¶ kh¸i l−îc trong t¸c phÈm nµy lµ m« h×nh ra ®êi trong chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. §ã lµ nh÷ng tæ chøc liªn hîp tù nguyÖn cña nh÷ng ng−êi lao ®éng trong c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt, mua b¸n, tiªu dïng..., nh»m chung søc, chung vèn liÕng cïng nhau s¶n xuÊt vµ c¶i thiÖn ®êi sèng. Nªu bËt lîi Ých cña hîp t¸c x·, t¸c gi¶ muèn h−íng nh©n d©n lao ®éng ®oµn kÕt ®i vµo con ®−êng lµm ¨n tËp thÓ, cã tæ chøc. Khi ch−a ®−îc gi¶i phãng, hîp t¸c x· võa lµ tæ chøc kinh tÕ, nh»m n©ng cao s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, gi¶m bít sù bãc lét cña bän t− b¶n vµ phong kiÕn, võa lµ mét h×nh thøc tæ chøc ®Ó vËn ®éng, tËp hîp nh©n d©n lao ®éng ®Êu tranh nh− c¸c h×nh thøc tæ chøc kh¸c cña quÇn chóng.

618 Hå CHÝ MINH TOµN TËP T¸c phÈm §−êng c¸ch mÖnh ra ®êi c¸ch ®©y h¬n 80 n¨m, nh−ng tinh thÇn c¬ b¶n cña hîp t¸c x· trong t¸c phÈm vÉn cßn cã ý nghÜa thùc tiÔn lín. Tr.342. 65. Chñng téc da ®en: T¸c phÈm ®−îc Chñ tÞch Hå ChÝ Minh viÕt b»ng tiÕng Ph¸p trong nh÷ng n¨m 1924 - 1925, ký tªn NguyÔn ¸i Quèc. N¨m 1928, dÞch gi¶ V. Phin dÞch ra tiÕng Nga, phô tr−¬ng b¸o M¸txc¬va Gu®ok (TiÕng cßi M¸txc¬va) xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn. §Õn nay, chóng t«i ch−a s−u tÇm ®−îc nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn t¸c phÈm ®−îc c«ng bè b»ng tiÕng ViÖt dÞch tõ b¶n tiÕng Nga, më ®Çu t¸c phÈm cã in lêi giíi thiÖu cña dÞch gi¶ V. Phin. DÞch gi¶ nhËn xÐt: “T¸c gi¶ cña cuèn s¸ch nhá nµy kh«ng ph¶i lµ ng−êi quan s¸t b×nh th−êng, kh«ng ph¶i lµ mét ng−êi ngoµi cuéc. ChÝnh b¶n th©n Anh ®· tr¶i nghiÖm mäi vÎ mü miÒu cña nÒn v¨n minh t− b¶n vµ v× thÕ cuèn s¸ch nhá nµy lµ mét ®iÒu thó vÞ ®Æc biÖt. B»ng mét ng«n ng÷ b×nh dÞ vµ s¸ng sña, NguyÔn ¸i Quèc kÓ cho chóng ta nghe vÒ nh÷ng téi ¸c khñng khiÕp cña bän ®Õ quèc quèc tÕ”. “NguyÔn ¸i Quèc cho thÊy r»ng, ¸ch n« lÖ chØ bÞ b·i bá trªn lêi nãi, r»ng cho tíi ngµy nay nã vÉn ®ang thÞnh hµnh, tuy cã mang mét h×nh thøc kh¸c”. B»ng nh÷ng sè liÖu vµ dÉn chøng thuyÕt phôc, NguyÔn ¸i Quèc cho biÕt, trong cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1914 - 1918), chØ riªng giíi cÇm quyÒn Ph¸p ®· buéc h¬n 1.000.000 ng−êi da ®en (vµ da vµng) tõ c¸c thuéc ®Þa ®i lµm bia ®ì ®¹n cho chóng, nh−ng ®−îc che ®Ëy d−íi c¸i tªn mü miÒu “lÝnh t×nh nguyÖn” ®i tham gia cuéc chiÕn tranh “v× c«ng lý”. NguyÔn ¸i Quèc cßn cho biÕt: “ChÝnh n−íc Mü - n¬i mµ viÖc ®i giÕt ng−êi da ®en thËm chÝ kh«ng coi lµ téi lçi” còng ®· b¾t 400.000 ng−êi da ®en ®i ®¸nh nhau ë c¸c chiÕn tr−êng, cïng hµng lo¹t téi ¸c ®èi víi ng−êi da ®en mµ ®iÓn h×nh lµ lèi “hµnh xö kiÓu Lins¬”. VÒ c¶ thêi gian vµ néi dung, t¸c phÈm Chñng téc da ®en lµ b−íc nèi tiÕp t¸c phÈm B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p, lµ b¶n ¸n ®èi víi chÕ ®é ph©n biÖt chñng téc trªn thÕ giíi víi lêi tuyªn ¸n: “T¨m tèi, khiÕp nh−îc vµ l¹c hËu, kh«ng cã kh¸i niÖm g× vÒ tæ chøc qu©n sù, r¸ch r−íi

Chó thÝch 619 gÇn nh− ë trÇn, hÇu nh− kh«ng cã vò khÝ g× c¶, nh÷ng ng−êi da ®en thÓ hiÖn trong cuéc chiÕn ®Êu v× tù do nh÷ng tÊm g−¬ng dòng c¶m tuyÖt vêi”. Cuèi cïng, hä sÏ ®øng lªn, tËp hîp l¹i “thµnh mét mÆt trËn thèng nhÊt theo g−¬ng cña Liªn X«, b¶o vÖ quÇn chóng lao ®éng ë c¸c n−íc thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa bÞ cïng cùc vµ ®au khæ bëi bän ®Õ quèc quèc tÕ”. Tr.399. 66. Trung Quèc vµ thanh niªn Trung Quèc: Lµ t¸c phÈm do nhãm thanh niªn Trung Quèc ®ang häc tËp t¹i Tr−êng ®¹i häc Ph−¬ng §«ng viÕt b»ng tiÕng Ph¸p n¨m 1924, ®−îc Nhµ xuÊt b¶n M¸txc¬va xuÊt b¶n b»ng tiÕng Nga n¨m 1925. Cuèn s¸ch giíi thiÖu kh¸i qu¸t lÞch sö, ®Þa lý, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi vµ con ng−êi Trung Quèc; tr×nh bµy t×nh c¶nh c¸c tÇng líp nh©n d©n Trung Quèc qua c¸c giai ®o¹n lÞch sö, nhÊt lµ trong thêi kú Trung Quèc bÞ chñ nghÜa t− b¶n quèc tÕ x©u xÐ, cïng thèng trÞ. B»ng c¸c luËn cø thuyÕt phôc, cuèn s¸ch kh¼ng ®Þnh: Chñ nghÜa ®Õ quèc x©m nhËp vµo Trung Quèc, bãc lét, n« dÞch c¸c tÇng líp nh©n d©n lµ nguån gèc cña ®ãi khæ, bÖnh tËt, chÕt chãc; n«ng d©n bÞ bãc lét hµ kh¾c, c«ng nh©n bÞ ®µy ®äa trong c¸c c«ng x−ëng nhµ m¸y, thanh niªn bÞ ®Çu ®éc, b−ng bÝt. Cuèn s¸ch còng chØ râ nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng vÒ phong trµo c¸ch m¹ng Trung Quèc, sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n vµ ®Ò ra nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu cña tuæi trÎ Trung Quèc trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng. Tr.451. 67. N−íc Anh tuyªn chiÕn vµo n¨m 1839 vµ ®Õn n¨m 1841 th× Qu¶ng Ch©u bÞ h¹m ®éi Anh bao v©y lµ nãi vÒ cuéc ChiÕn tranh thuèc phiÖn (1840 - 1842). ViÖc c¸c nhµ t− b¶n ph−¬ng T©y ®−a thuèc phiÖn b¸n trµn lan ë Trung Quèc ®· g©y ra hËu qu¶ vÒ kinh tÕ vµ x· héi rÊt nÆng nÒ. N¨m 1839, triÒu ®×nh M·n Thanh cö Kh©m sai L©m T¾c Tõ xuèng Qu¶ng Ch©u ®Ó thùc hiÖn lÖnh cÊm bu«n b¸n vµ hót thuèc phiÖn. L©m T¾c Tõ ®· ra lÖnh xö chÐm mét sè th−¬ng nh©n Trung Quèc c©u kÕt víi th−¬ng nh©n n−íc ngoµi bu«n b¸n thuèc phiÖn; b¾t c¸c th−¬ng nh©n n−íc ngoµi ph¶i giao nép hÕt thuèc phiÖn trong ba ngµy.

620 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Tøc tèi tr−íc hµnh ®éng kiªn quyÕt nµy, qu©n Anh ®· ®−a h¹m ®éi bao v©y, næ sóng tiÕn ®¸nh Qu¶ng Ch©u vµ nhiÒu thµnh phè, h¶i c¶ng cña Trung Quèc, buéc triÒu ®×nh M·n Thanh ph¶i chÊp thuËn tÊt c¶ c¸c yªu s¸ch do phÝa Anh ®−a ra. Cuéc chiÕn næ ra cã khëi nguån tõ viÖc bu«n b¸n thuèc phiÖn nªn lÞch sö gäi lµ “chiÕn tranh thuèc phiÖn”. Ngµy 29-8-1842, mét hiÖp −íc gi÷a Anh vµ Trung Quèc ®· ®−îc ký kÕt t¹i Nam Kinh, Trung Quèc cam kÕt: c¾t vïng H−¬ng C¶ng cho Anh; më n¨m cöa khÈu lµ Qu¶ng Ch©u, H¹ M«n, Phóc Ch©u, Ninh Ba vµ Th−îng H¶i cho Anh vµo bu«n b¸n; båi th−êng cho phÝa Anh 21 triÖu b¶ng Anh chiÕn phÝ. Tr.457. 68. ChiÕn tranh Trung - Ph¸p vµ HiÖp −íc Thiªn T©n: N¨m 1858, thùc d©n Ph¸p b¾t ®Çu cuéc chiÕn tranh x©m l−îc ViÖt Nam. N¨m 1884, nhµ NguyÔn mét mÆt ký hiÖp −íc ®Çu hµng, cÇu viÖn nhµ Thanh kÐo qu©n vµo B¾c Kú, g©y nªn cuéc xung ®ét Trung - Ph¸p, nh−ng qu©n Thanh bÞ thÊt b¹i. N¨m 1885, Ph¸p - Thanh ký HiÖp −íc Thiªn T©n víi nh÷ng néi dung c¬ b¶n lµ Ph¸p thõa nhËn c¸c ®−êng biªn giíi hiÖn t¹i cña Trung Quèc. Nhµ Thanh ph¶i thõa nhËn quyÒn thèng trÞ cña Ph¸p ë §«ng D−¬ng, bao gåm c¶ vïng Qu¶ng Ch©u Loan thuéc tØnh Qu¶ng §«ng (Trung Quèc). Tr.458. 69. B¹ch liªn gi¸o: Sù khñng ho¶ng s©u s¾c cña chÕ ®é phong kiÕn ë Trung Quèc vµo cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX ®· dÉn ®Õn cuéc ®Êu tranh giai cÊp gay g¾t. C¸c héi kÝn nh»m môc ®Ých lËt ®æ triÒu ®×nh M·n Thanh xuÊt hiÖn ë nhiÒu n¬i, trong ®ã næi bËt lµ B¹ch liªn gi¸o vµ Tam ®iÓm héi. B¹ch liªn gi¸o ho¹t ®éng m¹nh mÏ ë miÒn B¾c Trung Quèc. Tam ®iÓm héi ho¹t ®éng ë c¸c tØnh miÒn Nam vµ vïng duyªn h¶i. B¹ch liªn gi¸o thu n¹p ®«ng ®¶o n«ng d©n, thî thñ c«ng, d©n nghÌo thµnh thÞ, c«ng nh©n vµ thî c«ng tr−êng thñ c«ng. TriÒu ®×nh M·n Thanh ®· dïng c¶ lùc l−îng vò trang cña bän ®Þa chñ, t−íng c−íp, l−u manh ®Ó ®µn ¸p. N¨m 1805, qu©n B¹ch liªn gi¸o bÞ ®¸nh tan, mÊy chôc v¹n ng−êi bÞ giÕt h¹i. Tr.460. 70. C«ng t¸c qu©n sù cña §¶ng trong n«ng d©n: Lµ bµi gi¶ng cña NguyÔn ¸i Quèc t¹i tr−êng qu©n sù cña nh÷ng ng−êi céng s¶n §øc ë

Chó thÝch 621 M¸txc¬va vµo cuèi n¨m 1927 vµ ®−îc xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn ë §øc vµo n¨m 19281). N¨m 1970 trong cuèn s¸ch Khëi nghÜa vò trang do A. Neuberg tuyÓn chän, biªn tËp vµ xuÊt b¶n ë Lu©n §«n, tËp bµi gi¶ng nµy cña NguyÔn ¸i Quèc ®−îc xÕp vµo ch−¬ng XII, ch−¬ng cuèi cïng cña cuèn s¸ch. ë phÇn giíi thiÖu tËp s¸ch víi tùa ®Ò Chóng t«i ®· viÕt \"khëi nghÜa vò trang\" nh− thÕ nµo, Erich Wollenberg, mét ng−êi céng s¶n §øc, tõng lµm viÖc cïng víi NguyÔn ¸i Quèc t¹i Quèc tÕ Céng s¶n n¨m 1924, ®· viÕt vÒ tËp bµi gi¶ng cña NguyÔn ¸i Quèc nh− sau: \"T¸c gi¶ cña ch−¬ng XII: C«ng t¸c qu©n sù cña §¶ng trong n«ng d©n, lµ mét nhµ c¸ch m¹ng §«ng D−¬ng khiªm tèn, th©n thiÕt, ng−êi dÇn dÇn b−íc vµo lÞch sö ®Êu tranh gi¶i phãng x· héi vµ d©n téc vÜ ®¹i cña thêi ®¹i chóng ta, d−íi tªn Hå ChÝ Minh\". §−îc biÕt ®Õn nay, ®©y lµ tµi liÖu lý luËn ®Çu tiªn Hå ChÝ Minh bµn vÒ qu©n sù, trong ®ã thÓ hiÖn nh÷ng quan ®iÓm quan träng cña Ng−êi vÒ vai trß cña giai cÊp n«ng d©n trong c¸ch m¹ng t− s¶n d©n quyÒn vµ c¸ch m¹ng v« s¶n, vÒ tæ chøc, cÊu tróc vµ ho¹t ®éng du kÝch trong tiÕn tr×nh c¸ch m¹ng. §©y còng lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó Ng−êi viÕt mét sè cuèn s¸ch vÒ du kÝch vµ chiÕn thuËt du kÝch lµm tµi liÖu huÊn luyÖn c¸n bé, x©y dùng c¸c lùc l−îng vò trang ViÖt Nam trong thêi kú chuÈn bÞ lùc l−îng cho C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945. Tr.564. _______________ 1) Theo Huúnh Kim Kh¸nh: Vietnamese Communism 1925 - 1945, Cornell University Press, Ithaca and London, 1972, p. 168 (BT).

622 B¶N CHØ DÉN T£N NG¦êI A ¡NGGHEN, Phri®rich (1820 - 1895): Ng−êi thÇy vÜ ®¹i cña giai cÊp v« s¶n, ng−êi b¹n chiÕn ®Êu th©n thiÕt cña C. M¸c. Cïng víi C. M¸c, Ph. ¡ngghen ®· x©y dùng lý luËn chñ nghÜa céng s¶n khoa häc vµ ®Êu tranh cho sù nghiÖp gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n. Ph. ¡ngghen kh«ng nh÷ng lµ mét nhµ c¸ch m¹ng vÜ ®¹i mµ cßn lµ mét nhµ triÕt häc, nhµ kinh tÕ häc, nhµ sö häc, nhµ khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc qu©n sù; nhµ v¨n, nhµ ng«n ng÷ häc, v.v.. Ph. ¡ngghen ®· kÕt hîp sù l·nh ®¹o thùc tiÔn phong trµo c¸ch m¹ng thÕ giíi víi c«ng t¸c lý luËn s©u s¾c. Sau khi C. M¸c mÊt, «ng tiÕp tôc hoµn thµnh vµ xuÊt b¶n c¸c c«ng tr×nh lý luËn cña C. M¸c; lµm cè vÊn vµ lµ ng−êi l·nh ®¹o cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ch©u ¢u. Ph. ¡ngghen ®· tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng chèng chñ nghÜa c¬ héi trong c¸c ®¶ng c«ng nh©n, v¹ch trÇn vµ phª ph¸n kÞch liÖt nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña nh÷ng ®¶ng ®ã, gióp c¸c ®¶ng ®ã cã mét ph−¬ng h−íng c¸ch m¹ng ®óng ®¾n. B BACUNIN, Mikhain AlÕchx¨ng®r«vÝc (1814 - 1876): Nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ ng−êi Nga, thñ lÜnh ph¸i v« chÝnh phñ trong Quèc tÕ thø nhÊt. M.A. Bacunin ®iªn cuång chèng l¹i lý luËn cña C. M¸c vÒ ®Êu tranh giai cÊp, chuyªn chÝnh v« s¶n vµ ho¹t ®éng bÌ ph¸i. N¨m 1872, M.A. Bacunin bÞ khai trõ khái Quèc tÕ thø nhÊt. C¸c quan ®iÓm v«

B¶n chØ dÉn tªn ng−êi 623 chÝnh phñ cña Bacunin thÓ hiÖn râ trong cuèn s¸ch Nhµ n−íc vµ v« chÝnh phñ xuÊt b¶n n¨m 1913. BLUM, Lª«ng (1872 - 1950): Ng−êi thuéc ph¸i h÷u trong §¶ng X· héi, lµ chñ bót b¸o Le Populaire cña §¶ng X· héi Ph¸p. N¨m 1936, L. Blum lµm Tæng thèng Ph¸p vµ thi hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch lµm suy yÕu MÆt trËn b×nh d©n. N¨m 1946, L. Blum lµ thµnh viªn trong §oµn ®¹i biÓu ChÝnh phñ Ph¸p ®µm ph¸n víi ChÝnh phñ ta. B¤, PhilÝp: §−îc Bé Thuéc ®Þa cö lµm Toµn quyÒn §«ng D−¬ng ngµy 1-7-1902, chÝnh thøc nhËm chøc ngµy 15-10-1902. Ph. B« lµm Toµn quyÒn §«ng D−¬ng ®Õn ngµy 25-6-1908. B¤§OANH, P«n: ChÝnh kh¸ch thùc d©n Ph¸p; quyÒn Toµn quyÒn §«ng D−¬ng tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 9-1922, tõ khi M«rix¬ L«ng vÒ Ph¸p cho ®Õn khi MÐclanh sang thay. B«®oanh lµm Tæng Gi¸m ®èc nhµ b¨ng n¨m 1931, lµ Chñ tÞch c¸c nhµ b¨ng ë §«ng D−¬ng tõ n¨m 1941 ®Õn n¨m 1944. B¤N§UIN, Stªnli (1867 - 1947): L·nh tô cña nh÷ng ng−êi b¶o thñ Anh; lµ Thñ t−íng Anh trong c¸c n¨m 1923 - 1924, 1924 - 1929 vµ 1935 - 1937; lµ ng−êi ñng hé chÝnh s¸ch thuéc ®Þa vµ khuyÕn khÝch can thiÖp vò trang chèng c¸ch m¹ng Trung Quèc nh÷ng n¨m 1924 - 1927. S. B«n®uin ®· cÇm ®Çu vô ®µn ¸p cuéc tæng b·i c«ng cña giai cÊp c«ng nh©n vµ cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n má n¨m 1926; cã th¸i ®é thï ®Þch víi Liªn X« n¨m 1927; thùc hµnh chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch bän x©m l−îc Italia, §øc vµ cã ©m m−u cÊu kÕt víi n−íc §øc HÝtle chÜa mòi nhän x©m l−îc cña §øc vµo Liªn X«. BïI QUANG CHI£U (1873 - 1945): L·nh tô §¶ng LËp hiÕn, ng−êi theo chñ nghÜa quèc gia c¶i l−¬ng cæ sóy luËn ®iÖu lõa bÞp \"Ph¸p - ViÖt ®Ò huÒ\" cña thùc d©n Ph¸p. N¨m 1925, víi t− c¸ch lµ ®¶ng viªn §¶ng LËp hiÕn, Bïi Quang Chiªu sang Ph¸p ®Ó vËn ®éng chÝnh giíi Ph¸p ®ßi ChÝnh phñ Ph¸p ban hµnh c¶i c¸ch tù do, d©n chñ ë §«ng D−¬ng, nh−ng thÊt b¹i. BÞ thùc d©n Ph¸p mua chuéc, Bïi Quang Chiªu ®· ngoan ngo·n ®i theo chóng, ph¶n béi d©n téc, c«ng kÝch phong trµo ®Êu tranh cña thanh niªn, häc sinh. Sau nµy, Bïi Quang Chiªu tiÕp

624 Hå CHÝ MINH TOµN TËP tôc con ®−êng ph¶n ®éng vµ bÞ ®Òn téi trong C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945. C CASANH, M¸cxen (1869 - 1958): Nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trµo c«ng nh©n Ph¸p vµ quèc tÕ; biªn tËp viªn b¸o L'HumanitÐ, c¬ quan trung −¬ng cña §¶ng X· héi Ph¸p vµ n¨m 1918 lµm chñ bót tê b¸o ®ã. M. Casanh lµ mét trong nh÷ng ng−êi tÝch cùc gióp ®ì NguyÔn ¸i Quèc trong thêi gian ho¹t ®éng ë Ph¸p. N¨m 1920, víi t− c¸ch lµ ®¹i biÓu cña §¶ng X· héi Ph¸p, M. Casanh tham gia §¹i héi lÇn thø II Quèc tÕ Céng s¶n; tõ n¨m 1924 ®Õn n¨m 1943, lµ Uû viªn Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n. Tõ n¨m 1921, M. Casanh liªn tôc ®−îc bÇu lµm Uû viªn Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng vµ Uû viªn Bé ChÝnh trÞ §¶ng Céng s¶n Ph¸p. N¨m 1957, M. Casanh ®−îc §¶ng vµ Nhµ n−íc Liªn X« tÆng Hu©n ch−¬ng Lªnin. C¤L¤NG, Crixtèp (1451 - 1506): Nhµ hµng h¶i ng−êi Italia phôc vô cho triÒu ®×nh T©y Ban Nha, ®−îc coi lµ ng−êi ph¸t hiÖn ra lôc ®Þa ch©u Mü vµo n¨m 1492. CR¤MOEN, ¤liv¬ (1599 - 1658): Nh©n vËt chñ chèt cña c¸ch m¹ng t− s¶n Anh (1640 - 1660), ng−êi cã nhiÒu c«ng lao ®−a cuéc c¸ch m¹ng ®Õn th¾ng lîi vµ ®· n¾m chÝnh quyÒn ®éc tµi qu©n sù trong nh÷ng n¨m 1653 - 1658; lµ mét ®Þa chñ, ®¹i diÖn cho tÇng líp quý téc míi, cã kh¶ n¨ng tæ chøc vµ chØ huy qu©n sù. N¨m 1640, ¤. Cr«moen ®−îc bÇu lµm ®¹i biÓu Quèc héi Anh, h¨ng h¸i chèng l¹i nhµ vua vµ gi¸o héi Anh. Sau khi vua Anh S¸cl¬ I bÞ xö tö (n¨m 1649), chÕ ®é céng hßa ®−îc thµnh lËp. C¸c sÜ quan cao cÊp vµ tÇng líp ®¹i t− s¶n ë Lu©n §«n ®· ñng hé Cr«moen thùc hiÖn chÕ ®é ®éc tµi qu©n sù. N¨m 1653, Héi ®ång SÜ quan bÇu Cr«moen lµm ng−êi ®øng ®Çu ChÝnh phñ vµ phong cho «ng chøc vô suèt ®êi lµm B¶o hé c«ng. Lóc ®Çu, Cr«moen cßn chia sÎ quyÒn lîi víi héi ®ång quèc gia, nh−ng tõ n¨m 1655, «ng n¾m tÊt c¶ mäi quyÒn hµnh, kh«ng triÖu tËp c¶ Quèc héi. Cr«moen mÊt ngµy 3-9-1658.

B¶n chØ dÉn tªn ng−êi 625 Cö CAN (1854 - 1927): Tªn thËt lµ L−¬ng V¨n Can, tù lµ ¤n Nh−, hiÖu lµ S¬n L·o, quª ë huyÖn Th−êng TÝn, Hµ Néi. N¨m 1871, L−¬ng V¨n Can thi H−¬ng, vµo tíi tam tr−êng; n¨m 1875, thi ®ç Cö nh©n nªn gäi lµ Cö Can. ¤ng lµ nhµ nho yªu n−íc, chÞu ¶nh h−ëng vµ häc tËp t− t−ëng duy t©n cña Khang H÷u Vi, L−¬ng Kh¶i Siªu vµ c¸c nhµ khai s¸ng thÕ kû VIII nh−: M«ngtexki¬, G. Rótx«, V«nte. N¨m 1907, «ng cïng mét sè nh©n sÜ lËp tr−êng §«ng Kinh nghÜa thôc ë Hµ Néi. Tõ ®ã, phong trµo §«ng Kinh nghÜa thôc lan réng ra c¸c tØnh. Th¸ng 12- 1907, §«ng Kinh nghÜa thôc bÞ chÝnh quyÒn thùc d©n gi¶i t¸n vµ «ng bÞ b¾t giam nh−ng kh«ng cã chøng cí kÕt téi nªn ph¶i th¶. N¨m 1913, «ng bÞ kÕt ¸n ®i ®µy biÖt xø ë Cao Miªn (Campuchia). N¨m 1924, «ng ®−îc tha vÒ vµ mÊt t¹i Hµ Néi n¨m 1927. D DÐTKIN, C. (1857 - 1933): N÷ chiÕn sÜ c¸ch m¹ng §øc, nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña giai cÊp c«ng nh©n §øc vµ phong trµo phô n÷ quèc tÕ. Bµ lµ ®¶ng viªn §¶ng X· héi - D©n chñ §øc (1891 - 1916), ®øng vÒ ph¸i Xp¸ctaquýt vµ ®ãng gãp tÝch cùc vµo viÖc thµnh lËp §¶ng Céng s¶n §øc. § §AOX¥, S¸cl¬ Ghit¬ (1865 - 1951): Nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Mü. N¨m 1925, §aox¬ ®Ò ra kÕ ho¹ch ®Çu t− tµi chÝnh ra n−íc ngoµi d−íi sù chØ ®¹o cña mét uû ban do «ng ®øng ®Çu nh»m thao tóng tµi chÝnh vµ kinh tÕ c¸c n−íc kh¸c. §¸CL¥, ¤guytxt¬ £®ua (1875 - 1940): Ng−êi Ph¸p, cö nh©n v¨n ch−¬ng. N¨m 1906, sang §«ng D−¬ng; lµm C«ng sø tØnh Th¸i Nguyªn vµ lµ kÎ ®µn ¸p ®Ém m¸u cuéc næi dËy cña binh lÝnh ng−êi ViÖt do §éi CÊn (TrÞnh V¨n CÊn) vµ L−¬ng Ngäc QuyÕn chØ huy (th¸ng 8-1917). §¸CUYN, S¸cl¬ R«bíc (1809 - 1882): Nhµ sinh vËt häc vµ tù nhiªn häc ng−êi Anh, ng−êi s¸ng lËp ra khoa sinh vËt häc duy vËt chñ nghÜa, nªu ra lý thuyÕt vÒ sù tiÕn ho¸ cña gièng loµi vµ cuéc ®Êu tranh sinh tån gi÷a c¸c gièng loµi. Häc thuyÕt cña «ng b¸c bá nh÷ng

626 Hå CHÝ MINH TOµN TËP quan ®iÓm duy t©m cña gi¸o héi vÒ nguån gèc loµi ng−êi vµ c¸c sinh vËt. ¤ng ®· tr×nh bµy nh÷ng luËn ®iÓm khoa häc cña m×nh trong cuèn s¸ch Nguån gèc c¸c loµi (1859). §Ò TH¸M (1858 - 1913): Tªn thËt lµ Hoµng Hoa Th¸m, l·nh tô cña nghÜa qu©n Yªn ThÕ. XuÊt th©n tõ mét gia ®×nh n«ng d©n quª gèc ë huyÖn Tiªn L÷, tØnh H−ng Yªn, ®· tham gia nhiÒu cuéc khëi nghÜa chèng Ph¸p. N¨m 1888, «ng tham gia phong trµo khëi nghÜa n«ng d©n Yªn ThÕ (B¾c Giang), mét phong trµo ®Êu tranh yªu n−íc quyÕt liÖt vµ bÒn bØ cña n«ng d©n ViÖt Nam. Dòng c¶m, cã tµi, biÕt thu phôc lßng ng−êi nªn «ng ®· trë thµnh thñ lÜnh cña nghÜa qu©n. D−íi sù l·nh ®¹o cña «ng, nghÜa qu©n ®· g©y cho ®Þch rÊt nhiÒu tæn thÊt vµ lµm cho chóng ph¶i lo ng¹i. ¤ng bÞ bän tay sai cña thùc d©n Ph¸p ¸m h¹i n¨m 1913. §éI V¡N: Mét trong nh÷ng ng−êi chØ huy cuéc khëi nghÜa B·i SËy (1885 - 1889) thuéc tØnh H−ng Yªn, do NguyÔn ThiÖn ThuËt l·nh ®¹o. N¨m 1889, bÞ khñng bè, §éi V¨n tr¸ hµng, ®−îc Ph¸p cÊp cho 500 qu©n ®Ó ®¸nh l¹i nghÜa qu©n, nh−ng §éi V¨n ®· mang toµn bé qu©n lÝnh vµ vò khÝ gia nhËp nghÜa qu©n Hoµng Hoa Th¸m ®¸nh l¹i qu©n Ph¸p. §UME, P«n (1857 - 1932): Nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Ph¸p; lµ Toµn quyÒn §«ng D−¬ng tõ n¨m 1896 ®Õn n¨m 1902; tõng lµ Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh Ph¸p, Chñ tÞch Quèc héi Ph¸p (n¨m 1927), Tæng thèng Ph¸p (n¨m 1931). N¨m 1932, §ume bÞ ¸m s¸t. G GALIL£, Galilª« (1564 - 1642): Nhµ vËt lý, nhµ thiªn v¨n häc xuÊt s¾c ng−êi Italia. ¤ng ph¸t hiÖn ra quy luËt vÒ sù r¬i cña vËt thÓ, nªu ra lý thuyÕt vÒ qu¸n tÝnh vµ s¸ng lËp ra khoa häc vÒ ®éng lùc. ¤ng s¸ng chÕ ra kÝnh viÔn väng ®Ó quan s¸t bÇu trêi, ph¸t hiÖn quy luËt vËn ®éng cña mÆt trêi, mÆt tr¨ng vµ hÖ thèng hµnh tinh trong vò trô. GAP¤NG, Ghªoãcghi Ap«l«n«vÝc (1870 - 1906): Linh môc ng−êi Nga, ng−êi tham gia tæ chøc \"Chñ nghÜa x· héi c¶nh s¸t\" cña Dubatèp - tæ chøc nh÷ng héi c«ng nh©n do c¶nh s¸t b¶o trî ë XanhpªtÐcbua, nh»m môc ®Ých ®¸nh l¹c h−íng c«ng nh©n trong cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng.

B¶n chØ dÉn tªn ng−êi 627 G¸CNI£, Phr¨ngxi (1839 - 1873): ThiÕu t¸ h¶i qu©n Ph¸p tham gia ®¸nh chiÕm B¾c Kú lÇn thø nhÊt, bÞ qu©n cña Hoµng T¸ Viªm vµ qu©n Cê ®en cña L−u VÜnh Phóc giÕt chÕt ë gÇn CÇu GiÊy (Hµ Néi) n¨m 1873. G¡NG§I, M«han®¸t Karamsan (1869 - 1948): Nhµ triÕt häc, nhµ v¨n, nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc Ên §é. Trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i thùc d©n Anh, giµnh ®éc lËp d©n téc, M.K. G¨ng®i chñ tr−¬ng kh«ng dïng b¹o lùc vµ kh«ng coi b¹o lùc lµ ph−¬ng thøc ®Êu tranh. Trong phong trµo ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc ë Ên §é (1919 - 1922), M.K. G¨ng®i trë thµnh l·nh tô cña §¶ng Quèc ®¹i vµ gi÷ vai trß quan träng trong viÖc biÕn §¶ng nµy thµnh mét tæ chøc quÇn chóng chèng ®Õ quèc. Häc thuyÕt ®Ò kh¸ng tiªu cùc cña M.K. G¨ng®i trë thµnh t− t−ëng chÝnh thèng cña §¶ng Quèc ®¹i trong cuéc ®Êu tranh cho nÒn ®éc lËp Ên §é. N¨m 1946, M.K. G¨ng®i tuyªn bè kh«ng nhÊt thiÕt chØ dïng ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh kh«ng b¹o lùc. M.K. G¨ng®i cã ¶nh h−ëng vµ uy tÝn lín ë Ên §é. Nh©n d©n Ên §é suy t«n lµ Mah¸tma nghÜa lµ \"t©m hån vÜ ®¹i\". N¨m 1948, «ng bÞ bän ph¶n ®éng ¸m s¸t. GIãPPHR¥, Gi«dÐp Gi¾cc¬ Xªxer¬ (1852 - 1931): Thèng chÕ Ph¸p, ®· tõng ë B¾c Kú, Xu®¨ng, Ma®ag¸txca tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX; Tæng tham m−u tr−ëng qu©n ®éi vµ Phã Chñ tÞch Héi ®ång Quèc phßng tèi cao Ph¸p n¨m 1911. Sau khi ®−îc phong Thèng chÕ n¨m 1917, Giãpphr¬ sang c«ng c¸n ë Mü. GI¥NUIY, S¸cl¬ Rig«n ®¬ (1807 - 1873): §« ®èc h¶i qu©n Ph¸p, kÎ ®em chiÕn thuyÒn ®Õn b¾n ph¸ c¶ng §µ N½ng n¨m 1858, më ®Çu cuéc chiÕn tranh x©m l−îc cña thùc d©n Ph¸p ë ViÖt Nam; Bé tr−ëng H¶i qu©n Ph¸p tõ n¨m 1867. H H¹ LONG (1896 - 1969): Tªn thËt lµ V¨n Th−êng, tù V©n Khanh, sinh t¹i Tang Thùc, Hå Nam. N¨m 1914, gia nhËp Trung Hoa C¸ch m¹ng §¶ng cña T«n Trung S¬n. N¨m 1926, tham gia B¾c ph¹t víi chøc danh S− tr−ëng. N¨m 1927, H¹ Long gia nhËp §¶ng Céng s¶n Trung Quèc. Tõ

628 Hå CHÝ MINH TOµN TËP n¨m 1927 ®Õn n¨m 1936, «ng gi÷ chøc Tæng chØ huy Ph−¬ng diÖn qu©n sè 2 cña Hång qu©n. Thêi kú Quèc - Céng hîp t¸c lÇn thø hai chèng NhËt (1937 - 1946), H¹ Long lµ S− tr−ëng kiªm ChÝnh ñy S− ®oµn 120 cña B¸t Lé qu©n. N¨m 1949, khi n−íc Céng hßa nh©n d©n Trung Hoa thµnh lËp, H¹ Long gi÷ chøc Phã Chñ tÞch Qu©n ñy Trung −¬ng, Phã Thñ t−íng ChÝnh phñ, Phã Chñ tÞch ñy ban Quèc phßng. N¨m 1955, ®−îc phong hµm Nguyªn so¸i. N¨m 1956, «ng lµ ñy viªn Bé ChÝnh trÞ. Tõ n¨m 1959, «ng lµ Phã Chñ tÞch Th−êng trùc Qu©n ñy Trung −¬ng, Chñ nhiÖm ñy ban C«ng nghiÖp quèc phßng. H¹ Long lµ mét trong nh÷ng n¹n nh©n cña C¸ch m¹ng v¨n hãa ë Trung Quèc. HµM NGHI (1871 - 1944)1): Tøc NguyÔn Phóc ¦ng LÞch, cßn cã tªn gäi lµ NguyÔn Phóc Minh, vua thø t¸m cña triÒu ®×nh nhµ NguyÔn, ng−êi ®øng ®Çu phe chñ chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m l−îc trong triÒu ®×nh HuÕ. NguyÔn Phóc ¦ng LÞch lªn ng«i lóc míi 13 tuæi (1884), ®Æt niªn hiÖu lµ Hµm Nghi. Th¸ng 7-1885, Hµm Nghi cïng T«n ThÊt ThuyÕt vµ nh÷ng ng−êi chñ chiÕn rêi bá Kinh ®« HuÕ ra S¬n Phßng (Qu¶ng TrÞ), nh−ng vÉn bÞ thùc d©n Ph¸p lïng b¾t, ph¶i l¸nh ë vïng rõng nói tØnh Qu¶ng B×nh. T¹i ®©y, «ng xuèng ChiÕu CÇn V−¬ng kªu gäi v¨n th©n, sÜ phu vµ nh©n d©n chèng Ph¸p. Th¸ng 11-1888, «ng bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t, sau ®ã bÞ ®µy sang Angiª (thñ phñ cña Angiªri ë B¾c Phi). HEN§ÐCX¤N, A. (1863 - 1935): Lµ mét trong nh÷ng l·nh tô cña C«ng ®¶ng Anh; Bé tr−ëng Bé Néi vô (n¨m 1924); Bé tr−ëng Bé Ngo¹i giao trong ChÝnh phñ M¸c®«nan (1924 - 1931) thi hµnh chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i ph¶n ®éng. K KH¶I §ÞNH (1882 - 1925): Tøc NguyÔn Phóc Böu §¶o, cßn cã tªn lµ NguyÔn Phóc TuÊn vua thø 12 cña triÒu ®×nh nhµ NguyÔn. N¨m 1916, «ng ®−îc thùc d©n Ph¸p ®−a lªn ng«i vµ t¹i vÞ ®Õn n¨m 1925. Kh¶i §Þnh lµ mét hoµng ®Õ b¹c nh−îc, hoµn toµn phô thuéc vµo ng−êi Ph¸p. _______________ 1) Cã tµi liÖu ghi vua Hµm Nghi (1871 - 1943) hoÆc (1872 - 1944) (BT).

B¶n chØ dÉn tªn ng−êi 629 KHæNG Tö (511-479 Tr.CN): Khæng Tö cßn gäi lµ Khæng Phu Tö, tªn thËt lµ Khæng Kh©u, tªn ch÷ lµ Khæng Träng Ni, ng−êi n−íc Lç, thêi Xu©n Thu. ¤ng lµ nhµ t− t−ëng, nhµ gi¸o dôc næi tiÕng cña n−íc Trung Quèc cæ ®¹i. Khæng gi¸o hay cßn gäi lµ Nho gi¸o chñ tr−¬ng x©y dùng x· héi Trung Quèc vÒ chÝnh trÞ, x· héi, ®¹o ®øc theo Tam c−¬ng (qu©n - thÇn, phu - phô, phô - tö) vµ Ngò th−êng (nh©n, nghÜa, lÔ, trÝ, tÝn), vua lµ ph¶i “minh qu©n”, cßn bÒ t«i ph¶i phÊn ®Êu theo ®¹o “tu th©n, tÒ gia, trÞ quèc, b×nh thiªn h¹” ®Ó trë thµnh ng−êi “qu©n tö”. T− t−ëng cña Khæng Tö vÒ c¬ b¶n thÓ hiÖn râ trong cuèn LuËn ng÷. Suèt h¬n 20 thÕ kû qua, Khæng gi¸o ®· trë thµnh hÖ t− t−ëng, lý luËn vµ mét ®¹o gi¸o cã ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn mäi mÆt ®êi sèng cña x· héi Trung Quèc vµ nhiÒu n−íc ch©u ¸. L L·O Tö: Tøc Lý §am, ng−êi n−íc Së (Trung Quèc), lµ quan coi kho s¸ch trong triÒu ®×nh nhµ Chu vµ s¸ng lËp ra ®¹o L·o - mét trong ba gi¸o ph¸i lín nhÊt ë Trung Quèc. §¹o L·o ®−îc Trang Tö ph¸t triÓn theo chñ nghÜa yÕm thÕ, tho¸t tôc. §¹o L·o khuyªn con ng−êi kh«ng nªn lµm tr¸i víi \"®¹o\" (v« vi), tøc lµ thuËn theo quy luËt tù nhiªn. Sau nµy, c¸c m«n ®Ö cña L·o Tö biÕn \"v« vi\" thµnh \"xuÊt thÕ\" - cã tÝnh chÊt mª tÝn, huyÒn bÝ, dïng bïa chó, thuËt ph¸p mª hoÆc d©n chóng. L£¤P¤N II (1835 - 1909): Quèc v−¬ng cña BØ tõ n¨m 1865, lµ ng−êi tæ chøc nh÷ng cuéc tÊn c«ng ®¸nh chiÕm vïng Trung Phi vµ C«ngg«. L£NIN, Vla®imia IlÝch (1870 - 1924): L·nh tô thiªn tµi cña giai cÊp v« s¶n vµ nh©n d©n lao ®éng toµn thÕ giíi, ng−êi s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n B«nsªvÝch Nga vµ Nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa ®Çu tiªn trong lÞch sö loµi ng−êi, «ng còng lµ ng−êi s¸ng lËp Quèc tÕ Céng s¶n. KÕ tôc sù nghiÖp cña C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen, V.I. Lªnin ®· ®Êu tranh kiªn quyÕt ®Ó b¶o vÖ chñ nghÜa M¸c, chèng l¹i mäi sù xuyªn t¹c cña bän c¬ héi chñ nghÜa vµ ph¸t triÓn mét c¸ch thiªn tµi c¶ ba bé phËn hîp thµnh chñ nghÜa M¸c (triÕt häc m¸cxÝt, kinh tÕ chÝnh trÞ häc m¸cxÝt vµ chñ nghÜa x· héi

630 Hå CHÝ MINH TOµN TËP khoa häc), gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra cho c¸ch m¹ng v« s¶n trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa. V.I. Lªnin ®Æc biÖt quan t©m vµ ®· ®−a ra nhiÒu luËn ®iÓm quan träng vÒ phong trµo ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc ë c¸c n−íc thuéc ®Þa vµ phô thuéc. Trong b¶n S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c−¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa tr×nh bµy t¹i §¹i héi II cña Quèc tÕ Céng s¶n (n¨m 1920), V.I. Lªnin ®· nªu ra nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc. LI¤T¢Y, Lui Uybe G«ngdav¬ (1854 - 1934): Thèng chÕ Ph¸p, nhiÒu n¨m lµ quan chøc ë c¸c thuéc ®Þa cña Ph¸p. N¨m 1894, Li«t©y sang §«ng D−¬ng. N¨m 1912, lµm T− lÖnh qu©n ®éi Ph¸p ë Marèc. N¨m 1916 - 1917, lµm Bé tr−ëng Bé ChiÕn tranh. Li«t©y trùc tiÕp chØ huy nh÷ng cuéc ®µn ¸p ®Ém m¸u c¸c cuéc næi dËy ®ßi gi¶i phãng, chèng thùc d©n Ph¸p ë c¸c thuéc ®Þa. LÝPNÕCH, C¸c (1871 - 1919): Nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trµo c«ng nh©n §øc vµ quèc tÕ, chiÕn sÜ ®Êu tranh tÝch cùc chèng chñ nghÜa c¬ héi, chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ chiÕn tranh ®Õ quèc. C. LÝpnÕch lµ mét trong nh÷ng nhµ tæ chøc vµ l·nh ®¹o nhãm Xp¸ctaquýt; lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n §øc vµ l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa cña c«ng nh©n n¨m 1919. Còng n¨m 1919, «ng bÞ b¾t vµ bÞ kÎ thï giÕt h¹i trong nhµ tï. L¤NG, M«rix¬ (? - 1923): Th¸ng 12-1919, Bé Thuéc ®Þa Ph¸p cö M. L«ng lµm Toµn quyÒn §«ng D−¬ng; khi vÒ Ph¸p c«ng c¸n, qua C«l«ngb« th× bÞ chÕt (th¸ng 1-1923). L¥BROONG, Anbe (1871 - 1950): ChÝnh kh¸ch Ph¸p, lµ nghÞ sÜ Quèc héi Ph¸p tõ n¨m 1900, Bé tr−ëng Bé Thuéc ®Þa (1911 - 1914), Chñ tÞch Th−îng viÖn (n¨m 1931), Tæng thèng Ph¸p (1932 - 1940), bÞ ph¸t xÝt §øc b¾t ®i ®µy (1944 - 1945). LóCX¡MBUA, R«da (1871 - 1919): Nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo c«ng nh©n Ba Lan, §øc vµ quèc tÕ, mét trong nh÷ng thñ lÜnh c¸nh t¶ cña Quèc tÕ thø hai. Ngay tõ ®Çu cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, bµ ®· ®øng trªn lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa, lµ mét

B¶n chØ dÉn tªn ng−êi 631 trong nh÷ng ng−êi cã s¸ng kiÕn lËp ra nhãm Quèc tÕ, sau ®æi tªn lµ nhãm Xp¸ctaquýt, råi l¹i ®æi thµnh Héi Xp¸ctaquýt. Sau c¸ch m¹ng th¸ng 11-1918 ë §øc, bµ gi÷ vai trß l·nh ®¹o trong §¹i héi thµnh lËp §¶ng Céng s¶n §øc. Th¸ng 1-1919, bµ bÞ b¾t vµ bÞ bän ph¶n c¸ch m¹ng s¸t h¹i. L¦¥NG NGäC QUYÕN (1885 - 1917): HiÖu lµ L−¬ng LËp Nham, lµ con thø cña chÝ sÜ yªu n−íc L−¬ng V¨n Can. Quª gèc ë lµng NhÞ Khª, huyÖn Th−êng TÝn, Hµ Néi; sím chÞu ¶nh h−ëng t− t−ëng canh t©n cña Khang H÷u Vi, L−¬ng Kh¶i Siªu (Trung Quèc) vµ phong trµo §«ng du do cô Phan Béi Ch©u khëi x−íng. N¨m 1905, «ng ®−îc Phan Béi Ch©u göi häc ë tr−êng ChÊn Vò, tèt nghiÖp lo¹i −u vµo cuèi n¨m 1908. N¨m 1914, L−¬ng Ngäc QuyÕn vÒ n−íc g©y c¬ së vµ ho¹t ®éng yªu n−íc t¹i Nam Kú, sau ®ã sang ho¹t ®éng ë Th¸i Lan, Hång C«ng. ¤ng bÞ mËt th¸m Anh b¾t trao cho thùc d©n Ph¸p vµ bÞ giam t¹i c¸c nhµ lao ë Hµ Néi, Phó Thä, Th¸i Nguyªn. T¹i Th¸i Nguyªn, «ng ®· cïng TrÞnh V¨n CÊn (§éi CÊn) l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa cña binh lÝnh ng−êi ViÖt yªu n−íc trong qu©n ®éi Ph¸p. M M¸C, C¸c (1818 - 1883): L·nh tô thiªn tµi cña giai cÊp c«ng nh©n thÕ giíi, nhµ t− t−ëng vÜ ®¹i nhÊt, ng−êi cïng Ph. ¡ngghen s¸ng lËp nÒn triÕt häc míi - triÕt häc duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö, kinh tÕ chÝnh trÞ häc vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc. Ba bé phËn nµy cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, cÊu thµnh häc thuyÕt M¸c, trë thµnh hÖ t− t−ëng, thÕ giíi quan, lý luËn vÒ chiÕn l−îc vµ s¸ch l−îc cña giai cÊp v« s¶n trong cuéc ®Êu tranh xãa bá chñ nghÜa t− b¶n, x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n. M¸c kh«ng chØ lµ nhµ lý luËn thiªn tµi mµ tr−íc hÕt C. M¸c lµ nhµ c¸ch m¹ng vÜ ®¹i. N¨m 1847, C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen tham gia s¸ng lËp Liªn ®oµn nh÷ng ng−êi céng s¶n. N¨m 1864, C. M¸c s¸ng lËp vµ lµ linh hån cña Quèc tÕ thø nhÊt. C. M¸c ®· ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng víi mäi thø chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa v« chÝnh phñ trong phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ. Ng−êi ®· hiÕn

632 Hå CHÝ MINH TOµN TËP d©ng c¶ ®êi m×nh cho sù nghiÖp gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n vµ toµn thÓ loµi ng−êi. M¸C§¤NAN I, Giªm Ramx©y (1866 - 1937): Ng−êi l·nh ®¹o §¶ng C«ng nh©n ®éc lËp Anh vµ C«ng ®¶ng Anh; ñng hé chÝnh s¸ch hîp t¸c giai cÊp vµ c¸i gäi lµ \"chñ nghÜa x· héi nhËp dÇn vµo chñ nghÜa t− b¶n\". N¨m 1924 vµ trong thêi gian 1929 - 1935 lµm Thñ t−íng Anh, M¸c®«nan ®· ra søc b¶o vÖ lËp tr−êng cña chñ nghÜa ®Õ quèc Anh vµ gieo r¾c nh÷ng ¶o t−ëng c¶i l−¬ng chñ nghÜa trong phong trµo c«ng nh©n Anh. M¹NH Tö (kho¶ng 372 - 289 Tr.CN): Tªn Kha, quan ®¹i thÇn thêi ChiÕn Quèc (Trung Quèc). ¤ng cã tµi hïng biÖn, ®· ®i kh¾p ®Êt n−íc Trung Quèc tuyªn truyÒn, ph¸t triÓn triÕt lý cña Khæng Tö lªn thµnh quèc gi¸o. ¤ng cã c©u nãi næi tiÕng: \"D©n vi quý, x· t¾c thø chi, qu©n vi khinh\" (d©n tr−íc hÕt, sau ®ã lµ nhµ n−íc, vua lµ kh«ng ®¸ng kÓ). M¡NGGIANH, S¸cl¬ (1866 - 1925): T−íng Ph¸p. Sau khi tèt nghiÖp Tr−êng vâ bÞ Xanh Xia, M¨nggianh lµm viÖc nhiÒu n¨m ë c¸c n−íc ch©u Phi, ë B¾c Kú (1901 - 1904), lµm Phã Cao uû Ph¸p ë Marèc n¨m 1912; Tæng thanh tra qu©n ®éi Ph¸p ë c¸c thuéc ®Þa vµ lµ Uû viªn Héi ®ång Quèc phßng Ph¸p ®Çu nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX. M¨nggianh lu«n chñ tr−¬ng ®µn ¸p tµn b¹o c¸c cuéc ®Êu tranh cña ng−êi b¶n xø. MÐCLANH, M¸cxian H¨ngri (1860 - ?): Tham gia qu©n ®éi Ph¸p trong c¸c n¨m 1880 - 1885, lµm viªn chøc ë nhiÒu thuéc ®Þa cña Ph¸p (Haiti, C«ngg«, Gua®¬lóp, T©y Phi, ch©u Phi xÝch ®¹o, Ma®ag¸txca); Toµn quyÒn §«ng D−¬ng (1923 - 1925) vµ lµ kÎ chÕt hôt trong vô nÐm t¹c ®¹n cña Ph¹m Hång Th¸i t¹i Sa DiÖn (Trung Quèc) ngµy 19-6-1924. M¤NGTEXKI¥, S¸cl¬ Lui (1689 - 1755): Nhµ x· héi häc t− s¶n lçi l¹c cña Ph¸p, nhµ kinh tÕ vµ nhµ v¨n. §¹i diÖn cña ph¸i khai s¸ng thÕ kû XVIII, nhµ lý luËn cña chñ nghÜa qu©n chñ lËp hiÕn. MUXTAPHA, Kªman (1881 - 1938): Cßn cã tªn lµ Kªman AtatuyÕch, nghÜa lµ \"cha cña ng−êi Thæ NhÜ Kú\"; häc Tr−êng qu©n sù Xal«nÝch. N¨m 1905, tèt nghiÖp ViÖn Hµn l©m qu©n sù víi qu©n hµm ®¹i uý.

B¶n chØ dÉn tªn ng−êi 633 N¨m 1915, lµ T− lÖnh Binh ®oµn thø 7 qu©n Palextin, ®¸nh th¾ng liªn qu©n Anh - Ph¸p ë quÇn ®¶o Galip«li. Kªman l·nh ®¹o c¸ch m¹ng d©n téc t− s¶n Thæ NhÜ Kú chèng chñ nghÜa ®Õ quèc n−íc ngoµi vµ bän m¹i b¶n phong kiÕn trong n−íc, kÕt thóc th¾ng lîi n¨m 1922; sau ®ã lµm Tæng thèng n−íc Thæ NhÜ Kú ®éc lËp. Kªman chñ tr−¬ng x©y dùng vµ cñng cè t×nh h÷u nghÞ víi Liªn X« nh−ng Kªman vÉn mang ý thøc hÖ cña giai cÊp t− s¶n, cÊm c¸c héi c«ng nh©n ho¹t ®éng vµ ®µn ¸p nh÷ng cuéc b·i c«ng cña ng−êi lao ®éng. N NAP¤L£¤NG, B«nap¸c (1769 - 1821): Nhµ qu©n sù næi tiÕng cña Ph¸p. N¨m 1785, tèt nghiÖp tr−êng ph¸o binh víi qu©n hµm thiÕu uý; tham gia c¸ch m¹ng Ph¸p n¨m 1789 vµ nhanh chãng trë thµnh mét viªn t−íng trÎ n¾m quyÒn chØ huy tèi cao qu©n ®éi. N¨m 1799, tæ chøc ®¶o chÝnh vµ n¨m 1804, tuyªn bè thiÕt lËp chÕ ®é ®éc tµi. Nap«lª«ng ®· l«i kÐo n−íc Ph¸p vµo nh÷ng cuéc chiÕn tranh chiÕm ®ãng l·nh thæ nhiÒu n−íc ch©u ¢u. N¨m 1812, ®éi qu©n cña Nap«lª«ng bÞ thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh x©m l−îc n−íc Nga; n¨m 1814, bÞ liªn qu©n ch©u ¢u ®¸nh b¹i; n¨m 1815, «ng giµnh l¹i ng«i Hoµng ®Õ nh−ng sau thÊt b¹i t¹i OatÐcl« (ngµy 22-6-1815) th× «ng l¹i bÞ lËt ®æ. NAP¤L£¤NG III, B«nap¸c, Lui Nap«lª«ng (1808 - 1873): Tªn gäi ®Çy ®ñ lµ S¸cl¬ Lui Nap«lª«ng B«nap¸c. Hoµng ®Õ Ph¸p tõ n¨m 1852 ®Õn n¨m 1870, lµ ch¸u gäi Nap«lª«ng B«nap¸c b»ng b¸c. Sau khi c¸ch m¹ng n¨m 1848 thÊt b¹i, «ng ®−îc bÇu lµm Tæng thèng n−íc Céng hoµ Ph¸p; ngµy 2-12-1851 lµm ®¶o chÝnh lËt ®æ chÕ ®é céng hoµ vµ lªn lµm Hoµng ®Õ; bÞ qu©n Phæ b¾t trong cuéc chiÕn tranh Ph¸p - Phæ (1871). NANX¡N (1861 - 1930): Nhµ th¸m hiÓm, nhµ h¶i d−¬ng häc vµ lµ nhµ ho¹t ®éng x· héi næi tiÕng ng−êi Na Uy; lµ ng−êi cã c¶m t×nh víi Liªn X«. ¤ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc viÖc gióp ®ì nh©n d©n c¸c vïng bÞ ®ãi ë n−íc Nga n¨m 1921. N¨m 1922, «ng ®¹t gi¶i N«ben vÒ nh÷ng ho¹t ®éng nh©n ®¹o. NGHI£U: Mét «ng vua mang nhiÒu tÝnh huyÒn tho¹i trong lÞch sö Trung

634 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Quèc thêi m¹t kú c«ng x· thÞ téc. ¤ng næi tiÕng vÒ lßng yªu n−íc, nh©n tõ. Thêi «ng trÞ v×, ®Êt n−íc thanh b×nh, nh©n d©n no Êm. ¤ng nh−êng l¹i ng«i vua cho «ng ThuÊn chø kh«ng truyÒn l¹i cho con. NG¤ BéI PHU (1874 - 1939): Quª tØnh S¬n §«ng (Trung Quèc), thuéc ph¸i qu©n phiÖt B¾c D−¬ng hÖ Trùc (tØnh Trùc LÖ). N¨m 1920, Ng« Béi Phu ®¸nh th¾ng ph¸i qu©n phiÖt §oµn Kú Thôy råi thao tóng chÝnh phñ qu©n phiÖt B¾c D−¬ng, lµm tay sai cho ®Õ quèc Anh - Mü. Ng« Béi Phu chñ tr−¬ng tµn s¸t d· man c«ng nh©n ®−êng s¾t B¾c Kinh - Vò H¸n n¨m 1923. N¨m 1926, qu©n Quèc d©n xuÊt ph¸t tõ Qu¶ng §«ng tiÕn hµnh B¾c ph¹t, ®¸nh th¾ng ph¸i qu©n phiÖt Ng« Béi Phu. NGUYÔN KH¾C VÖ (1896 - ?): Sinh ë tØnh Trµ Vinh, ®ç tiÕn sÜ luËt khoa n¨m 1921, tiÕn sÜ khoa chÝnh trÞ vµ kinh tÕ n¨m 1922. Th¸ng 6-1948, NguyÔn Kh¾c VÖ tham gia c¸c chÝnh phñ bï nh×n do thùc d©n Ph¸p lËp ra, lµm Bé tr−ëng Bé T− ph¸p råi Phã Thñ t−íng kiªm Bé tr−ëng Bé T− ph¸p, sau ®ã lµm §¹i sø cña chÝnh quyÒn Sµi Gßn ë Anh trong nh÷ng n¨m 1952 - 1954. NGUYÔN THÕ TRUYÒN (1898 - 1969): Quª lµng Hµnh ThiÖn, huyÖn Xu©n Tr−êng, tØnh Nam §Þnh, sang Ph¸p du häc. Thêi kú ®Çu, «ng cã tham gia viÕt b¸o Le Paria vµ ho¹t ®éng trong Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa; nh−ng sau ®ã theo xu h−íng chÝnh trÞ kh¸c, lËp §¶ng ViÖt Nam ®éc lËp vµ xuÊt b¶n b¸o chÝ chèng céng trªn ®Êt Ph¸p. O OASINHT¥N, Gioãc (1732 - 1799): Ng−êi l·nh ®¹o cuéc chiÕn tranh giµnh ®éc lËp cña B¾c Mü (1775 - 1783). N¨m 1775, Oasinht¬n ®−îc cö lµm Tæng t− lÖnh tèi cao lùc l−îng vò trang B¾c Mü; n¨m 1787, ®øng ®Çu Uû ban So¹n th¶o HiÕn ph¸p Mü; n¨m 1789, Oasinht¬n ®−îc bÇu lµm Tæng thèng ®Çu tiªn cña n−íc Mü. Sau khi lµm Tæng thèng, Oasinht¬n chñ tr−¬ng cñng cè ®Þa vÞ cña c¸c chñ ®ån ®iÒn vµ c¸c nhµ t− s¶n; vÒ ®èi ngo¹i, «ng chñ tr−¬ng kh«ng tham gia c¸c liªn minh vµ c¸c cuéc chiÕn tranh gi÷a c¸c quèc gia ch©u ¢u. N¨m 1792, tróng cö Tæng thèng Mü nhiÖm kú thø hai (1792 - 1797).

B¶n chØ dÉn tªn ng−êi 635 P PHAN BéI CH¢U (1867 - 1940): Quª ë §an NhiÔm, Nam §µn, NghÖ An, lµ mét nhµ yªu n−íc cã nhiÒu ho¹t ®éng tÝch cùc trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XX. Tham gia lËp Duy t©n héi (1904) vµ tæ chøc phong trµo §«ng du (1905-1908) vµ chñ tr−¬ng dùa vµo NhËt ®Ó ®uæi thùc d©n Ph¸p, gi¶i phãng d©n téc. Cô lµ mét trong nh÷ng ng−êi thµnh lËp ViÖt Nam Quang phôc héi (n¨m 1912). Th¸ng 6-1925, thùc d©n Ph¸p b¾t Cô ë Trung Quèc råi ®−a vÒ n−íc, xö ë tßa ®Ò h×nh Hµ Néi. Mét phong trµo ®Êu tranh rÇm ré ®ßi th¶ Phan Béi Ch©u diÔn ra d−íi nhiÒu h×nh thøc phong phó. Cïng víi phong trµo ®Ó tang Phan Chu Trinh, phong trµo ®Êu tranh ®ßi th¶ Phan Béi Ch©u ®ßi th¶ tï chÝnh trÞ vµ ®ßi quyÒn d©n sinh d©n chñ buéc thùc d©n Ph¸p ph¶i tha Cô, nh−ng ®−a vÒ giam láng ë HuÕ (1926). T¹i ®©y, Cô ®· bµy tá sù tin t−ëng vµo nh÷ng ho¹t ®éng cña NguyÔn ¸i Quèc vµ viÕt cuèn s¸ch Chñ nghÜa x· héi (1935). PHAN §×NH PHïNG (1847 - 1895): Mét sÜ phu yªu n−íc næi tiÕng cuèi thÕ kû XIX, h−ëng øng ChiÕu CÇn V−¬ng cña vua Hµm Nghi n¨m 1885. Cô l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa chèng thùc d©n Ph¸p, lËp c¨n cø ë vïng rõng nói H−¬ng S¬n, H−¬ng Khª, tØnh Hµ TÜnh. NghÜa qu©n ®· v−ît nhiÒu gian khæ, duy tr× cuéc chiÕn ®Êu gÇn 10 n¨m. Cô bÞ th−¬ng trong mét trËn ®¸nh råi l©m bÖnh mÊt ngµy 28-12-1895. PHAN V¡N TR¦êNG (1876 - 1933): Quª huyÖn Tõ Liªm, Hµ Néi; sang Ph¸p n¨m 1908, võa lµm viÖc, võa tiÕp tôc häc thªm. N¨m 1914, «ng bÞ b¾t ®i lÝnh; v× nghi ho¹t ®éng chèng Ph¸p nªn bÞ tï 11 th¸ng. Sau ®ã ra khái tï v× tr¾ng ¸n, nh−ng ®Õn n¨m 1919 míi ®−îc gi¶i ngò. Phan V¨n Tr−êng hoµn thµnh luËn ¸n tiÕn sÜ luËt vµ lµm luËt s− ë Toµ th−îng thÈm Pari. N¨m 1923, vÒ n−íc, thay NguyÔn An Ninh lµm Gi¸m ®èc chÝnh trÞ b¸o La Cloche fªlÐe xuÊt b¶n ë Sµi Gßn, cho ®¨ng toµn v¨n Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n cña C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen; ®¨ng l¹i nhiÒu bµi cña c¸c nhµ ho¹t ®éng céng s¶n Ph¸p ®· xuÊt b¶n ë Ph¸p. Phan V¨n Tr−êng cã c¶m t×nh víi NguyÔn ¸i Quèc khi Ng−êi míi ®Õn Ph¸p vµ cïng ho¹t ®éng yªu n−íc chèng thùc d©n ë Pari; ñng hé C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga, t¸n thµnh ®−êng lèi cña Quèc tÕ