ЭДИЙН-ЗАСГИЙН-ХҮРЭЭ

• Эдийн засгийн хүрээ 1. • Социаль хүрээ 2. • Давхраажил • Улс төрийн хүрээ 3. • Соёлын хүрээ 5. 6. • Олон улсын харилцааны харилцаа





1. Эдийн засаг гэж юу вэ? 2. Эдийн ерөнхий асуудал 3. Эдийн засгийн үйл ажиллагаа 4. Эдийн засгийн үндсэн асуудал 5. Эдийн засгийн тогтолцоо 6. Позитив болон Норматив ЭЗ 7. Эдийн засгийн онол

1. Эдийн засаг гэж юу вэ?  Эдийн засаг гэдэг нь “oikos” буюу өрхийн аж ахуй, “homos” буюу хууль гэсэн эртний грек үгнээс гаралтай.  Энэхүү нэр томъёог эртний Грекийн философич Ксенофон (МЭӨ570-438) анх бий болгожээ.



2. Эдийн ерөнхий асуудал  Аливаа эдийн засагт  Нөөц гэж юу вэ? тулгардаг хамгийн ерөнхий асуудал нь хязгаарлагдмал нөөц баялгаар хязгааргүй хэрэгцээг хэрхэн яаж зөв зохистой хангах тухай асуудал юм.

Нөөц гэдэг нь: Хүн хэрэгцээгээ хангахад хөрөнгө, мөнгө нь түүний бүх хэрэгцээг хангахад хүрэлцэхгүй бөгөөд хязгаарлагдмал байдаг. Нийгмийн гишүүдийн (өрх гэр, хувь хүмүүс) хэрэгцээг бүрэн хангах хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлчилгээг үйлдвэрлэх нөөц боломж эдийн засагт байхгүй ба нөөц хязгаарлагдмал олдоцтой байдаг.

Нөөц Чөлөөт баялаг Чөлөөт бус

Чөлөөт баялаг:  Ямарч үнэ төлбөргүйгээр хүссэн хэмжээгээрээ хэрэглэж болдог.  Жнь:агаар, ус, нарны энерги, ургамал гэх мэт.

Чөлөөт бус:  Эдийн засаг болон нийгмийн тодорхой зорилгод ашиглагдаж, хүний хэрэгцээг хангаж байгаа байгалийн болон хүний бий болгосон бүхий л зүйлс.  Жнь: мэдлэг чадвар, машин, техник тоног төхөөрөмж, ажиллах хүч, тэдний мэдлэг чадвар гэх мэт. Эдгээр бүх зүйлс нь эдийн засгийн нөөц хэмээх ойлголтод хамаарах бөгөөд үйлдвэрлэлийн орц буюу нөөц олдог.

Үйлдвэрлэлийн нөөц: Эдийн засгийн онолын шинжлэх ухаанд эдийн засгийн бүхий л нөөцүүдийг ерөнхийд нь дараах 4 төрөлд хуваадаг.

Газар: Капитал: Хөдөлмөр: Үйлдвэрлэл эрхлэх чадвар:

Газар  Газар гэдэгт үйлдвэрлэлийн үйл явцад ашиглагддаг байгалийн гаралтай бүх зүйлсийг багтаана. жнь№1: ХАА үйлдвэрлэлийн хувьд газар тариалангийн болон бэлчээрийн талбай. Мөн хур тунадас,өвс ургамал зэрэг хамаарна.

Жнь№2  Уул уурхайн салбарын үйлдвэрлэлийн хувьд газрын доохи баялаг, эрдэс түүхий эдийн орд газрууд нь газар хэмээх нөөцөд хамаарна.

Капитал  Ерөнхийд нь орлого олж ирэх чадвартай бүхий л хөрөнгийг капитал гэнэ.  Жишээ нь: тоног төхөөрөмж, барилга, котпьютер гэх мэт.

Хөдөлмөр  Мэргэжил боловсролтой үйлдвэрлэлийн онцлогт тохирсон, үйл ажиллагаа явуулж, түүнийгээ үнэлүүлж чадах ажиллах хүчинг эдийн засгийн онолд хөдөлмөр гэнэ.  Хөдөлмөрт оюуны болон биеийн чадварыг багтаадаг.

Үйлдвэрлэл эрхлэх чадвар  Үйлдвэрлэл эрхлэх чадвар гэсэн эдийн засгийн нөөцөд үйлдвэрийн газрын менежрүүдийн зохион байгуулах авъяас чадварыг багтаадаг.  Өөрөөр хэлбэл удирдлага, менежментийн асуудлууд хамаарна.

3. Эдийн засгийн үйл ажиллагаа • Үйлдвэрлэл 2. • Арилжаа 4. 1. • Хуваарилалт 3. • Хэрэглээ

4. Эдийн засгийн үндсэн асуудал Юуг? • Ямар боломжит бараа үйлчилгээг ЭЗ-н тухайн нөхцөлд хичнээн тоо хэмжээтэй, хэзээ үйлдвэрлэхээ шийднэ. Яаж? • Сонгосон бараа үйлчилгээг ямар түүхий эд технологоор, хэнээр яаж хийлгэх вэ гэдгийг шийдвэрлэнэ. Хэнд? • Тэдгээр бараа үйлчилгээг, өрх гэр хүмүүст хэрхэн түгээх ноогдуулах тухай асуудлыг шийдвэрлэнэ.

5. Эдийн засгийн тогтолцоо : ЭЗ-н тогтолцоо гэдэг нь хүмүүсийн хэрэгцээг хангахын тулд, хязгаарлагдмал нөөцийг хуваарилахад ашиглаж буй зохион байгуулалтын холбоо хамаарал юм.

1) Уламжлалт тогтолцоо  Зан заншилдаа тулгуурсан эдийн засгийн хөгжил сул ихэнхи орнуудад ноёрхоно.  Ийм ЭЗ ноёрхсон улсад орчин үеийн техник, технологи, бусад шинэлэг зүйлсийг нэвтрүүлэхэд маш хүндрэлтэй байдаг.  Учир нь орчин үеийн шинэлэг зүйлс нь уламжлал зан заншилтай харшилдаг.

2) Захиргаадалтын буюу ТТЭЗ Үнэ тогтох хэлбэр Үйлдвэрлэгчид  Үнэ болон нийлүүлэтийн  Үйлдвэрлэгчдийн дундл тоо хэмжээг болзолт уралдаан нэр дор төлөвлөгөөний дагуу хатуу хөрөнгө үрэгдүүлнэ. тогтооно.

Зохицуулах механизм Өмчийн хэлбэр  Хуулийн дагуу боловч  Нийгмийн төлөвлөгөөгөөр

Банкны тогтолцоо Эдийн засгийн удирдлага  Нэг шатлалт: Төв ба  Үйлдвэрлэгчид арилжааны банкны ялгаа төлөвлөгөөнд захирагдана. байхгүй Хэрэглэгч 2 дугаарт тавигддаг  Гол зорилго нь: ихийг үйлдвэрлэуж нормоо биелүүлэх

3) Холимог тогтолцоо Зах зээлийн эдийн засгийн үндсэн зарчмуудыг хүлээн зөвшөөрөх боловч төрийн хязгаарлагдмал оролцоогоор эдийн засгийг зохицуулах нь зүйтэй хэмээн үздэг. Дэлхий дээр цэвэр эдийн засгийн тогтолцоотой улс орон бараг байхгүй бөгөөд ихэнхи улс орнууд холимог тогтолцоотой.

Жишээ нь:  Одоо дэлхийд Шведийн эдийн засгийг эрлийз эдийн засгийн тогтолцоо гэж нэрлэж байгаа бөгөөд тэнд аж ахуйн үйл ажиллагааны 90 илүү хувь нь хувийн фирмд төвлөрсөн бөгөөд төр нь эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах болоод орлогыг хувааарилахад маш эрчимтэй оролцож байна.  Харин Японд маш өндөр хөгжсөн төлөвлөлт, зохицуулалтаар төр ба хувийн секторын эдийн засгийг жолоодох тогтолцоо байдаг

4. Чөлөөт зах зээлийн тогтолцоо Үнэ тогтох хэлбэр: Үйлдвэрлэгчид  Эрэлт, нийлүүлэлтийн  Үйлдвэрлэгчид дунд хүчтэй дагуу зах зээлийн хуулиар өрсөлдөөн явагдана. тогтоно.

Зохицуулах механизм Банкны тогтолцоо  Хуулийн дагуу  Хоёр шатлалт: өрсөлдөөнөөр 1. Төв банк, 2. Арилжааны банк

Эдийн засгийн удирдлага Гол зорилго  Үйлдвэрлэгчид эрэлтэд  Нөөцийг үр ашигтай захируулж ажиллана. 1-рт ашиглаж чанартай хэрэглэгчийг тавина. бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ үйлдвэрлэх

6. Позитив болон Норматив ЭЗ Норматив ЭЗ • Эдийн засгийн харилцаан дахь • Позитив шинжилгээний үзэгдлүүдийн дүгнэлтүүдэд үндэслэн хоорондын хамаарлыг тухайн үзэгдлүүдийн судалж, бодит байдлыг харилцан хамаарал, баримтаар харуулсныг зүй тогтол ямар байх хэлнэ. ёстой талаар өөрийн үзэл санааг дэвшүүлж, Позитив ЭЗ дүгнэлт өгөхийг хэлнэ.

• Эдийн засгийн онол нь уг шинжлэх ухаан хүн төрөлхтний түүхэнд эдийн засгийг хөгжиж ирсэн түүхийг судалдаг. • Энэ хичээлээс бид эдийн засгийн шинжлэх ухааны түүхэн дэх алдаа оноог судлах боломжтой.

•Меркантализм •Физиократизм •Сонгодог эдийн засгийн ухаан •Шинэ сонгодог эдийн засгийн ухаан •Кейнсизм •Монетаризм

Эдийн засгийн онолын сэтгэлгээ  Эдийн засгийн онол сургаалиуд нь түүхийн янз бүрийн үед гарч ирж байсан боловч бүхэлдээ  Улс орны баялаг хэрхэн бүтээгддэг вэ?  Хүмүүсийн хөдөлмөрийн үр дүнгийнх нь солилцоо юун дээр үндэслэж байдаг вэ?  Ашгийн эх сурвалж нь юу вэ? Гэсэн эдийн засгийн гол асуудлуудад хариулт өгөхийг оролдож ирсэн байна.

Меркантализм Гол төлөөлөгчид нь У.Петти /1623 -1687/ Ж.Стюарт /1712-1787/ Б.Кольберг /1619-1683/

Меркантализм  Эдийн засгийн арилжаа гүйлгээний хүрээн дэх харилцааг гүнзгийрүүлэн судлах үндсэн дээр улс орны баялаг гүйлгээний хүрээнд бий болдог.  Харин үндэсний баялаг нь мөнгө юм гэж үзээд гадаад худалдааны ашигтай баланстай улс гүрэн баян чинээлэг хүчирхэг байдаг гэж тайлбарлаж байсан.

Физиократизм

Гол төлөөлөгчид нь: Ф.Кенэ /1694-1774/ В.Д.Мирабо/1714-1789/ П.Ревиере/1720-1793/ П.Д.Неммур/1739-1781/ А.Де.Тюрго/1727-1781/ И.Шлетвайн/1731-1802/

 Тэд мерканталистуудыг шүүмжлэн худалдаа арилжаа нь ямарч баялагыг бүтээдэггүй, тэнд ашиг бий болдоггүйг нотолж, улс орны баялаг зөвхөн ХАА, газар тариаланд л бүтээгддэг, тариаланчдын хөдөлмөр л бүтээлч хөдөлмөр гэж үзэж байв.

 Мөн аж үйлдвэрт хөдөө аж ахуйд бий болсон зүйлсийг л хувирган өөрчлөх үйл ажиллагаа явагддаг учраас тэнд ямарч баялаг шинээр бүтээгддэггүй гэж үзэж байлаа.  Тэрчлэн засгийн газар эдийн засгийн амьдралд аль болохоор бага оролцох ёстой гэж үзэн Laissez faire зарчмыг анх хэрэглэжээ.

Сонгодог эдийн засгийн ухаан

Сонгодог эдийн засгийн ухаан  Хөдөлмөрийн хувиарын нөхцөлд хүн зөвхөн хувийн ашиг хонжоо хайж аж ахуйн харилцаанд ордог.  Хүн болгоны ийм ашиг хонжоо хайсан үйл ажиллагаа нь эцсийн дүндээ нийгмийн баялагыг бүтээж арвижуулдаг гэж тайлбарлаж байв. .

Адам Смитийн онол  Хүмүүсийн ашиг хонжоо хайж буй аж ахуйн үйл ажиллагаа нь тэднээс үл шалтгаалах бодит хуулиар зохицуулагдаж байдаг ба үүнийгээ үл үзэгдэгч гарын зохицуулалт гэж нэрлэжээ

 Үүн дээр үндэслэн:  эдийн засгийг аль болох чөлөөтэй байлгах,  зах зээлийн чөлөөт өрсөлдөөн чөлөөт үнийн механизмд ямар нэгэн хязгаарлалтыг засаг төрийн зүгээс хийхгүй байх ёстой,  төр нь эдийн засгийн амьдралд зөвхөн чөлөөт өрсөлдөөнийг дэмжих үүрэгтэй Хэрвээ ингэж чадвал эдийн засгийг жам ёсных нь журамд оруулж, үр өгөөжтэй болгоно гэж анхааруулж байв.

Д.Рикардо/1772-1823/  “Харьцангуй давуу талын онол”-ыг боловсруулсан.  Улс орон бүр өөрийн давуу талын үндсэн дээр олон улсын харилцаанд оролцож байдаг. Олон улсын худалдааг хөгжүүлснээр харилцан хоёуланд нь ашигтай байна.



Шинэ сонгодог онол  Гол төлөөлөгчид нь  К.Менгер  Бем-Баверк  А.Маршалл  Ж.Кларк  Ф.Визер

Шинэ сонгодог онол  К.Маркс сонгодог онолчдын бий болгосон өртгийн хөдөлмөрийн онолын үндсэн санааг үргэлжлүүлэн таваар үйлдвэрлэгчийн хөдөлмөр нь хоёрдмол шинжтэй болох тухай асуудлыг дэвшүүлэн тавьсан.  Тэрээр ажилчны бүтээсэн хөлсний хөдөлмөрийг капиталист мөлжих замаар ашгийг бүтээдэг гэсэн дүгнэлт хийж, ингэж олсон ашгийг Маркс Нэмүү өртөг гэж нэрлэсэн.

 Хүн хүнээ мөлжих мөлжлөгийн харилцааг халж, эрх тэгш, шударга, энэрэнгүй нийгмийг байгуулах хэрэгтэй ба үүний тулд энэхүү дарлал мөлжлөгийн эх сурвалж болсон хувийн өмчийг устгах хэрэгтэй гэж үзсэн.

 Маркс эдийн засгийн бодит хууль, зүй тогтлыг тайлбарлахыг оролдсон оролдлогууд гаргаж ирсэн бөгөөд үүнийг эдийн засгийн шинжлэх ухаанд Шинэ сонгодог онол гэж нэрлэдэг.