NGIMNA' TAWSAWN Nuntakna 1
blank 2 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Thu Patna Tu hun pen Pilna Hun (Age of Knowledge) kici-in a ciangciang panin pilna kizong tek hi. Sinna, simna, zakna, muhna, sepna cih bangin a tuamtuamin pilna kizong kheukho tek a, tua i ngah pilna tawh a nuamzaw le a picingzaw nuntak khuasakna ngah zawh nading hanciam pi-in a kihanciam ngeingai tek ahihi. Pilna ngah theih nadingin laibu tampi kigelh kizuakin kilei kisim damdam tek hi. Tua banga nuntakpih dinga a kigelh a kizuak a kilei laibu hoih tampite lakah a minthang mahmah khat pen America gam Lake Forest muna om Saddleback kici Khristian Pawlpi a phutkhia Pawlpi Syapa Rick Warren' gelh Ngimna' Tawsawn Nuntakna (The Purpose-Driven Life) cih laibu hi. Simsima ngaihsut ding nam hilo-in sima nuntakna tawh bulh pah lian ding laibu ahihi. Ni sawmli sungin laisim mite' nuntakna a kikhelsak zo hiau dinga a gelh hi a, mi tampi' nuntakna khelzo takpi hi. Lai Siangtho zom ah tu hun lianin laibu minthangpen ahihi. Hih Mangkam tawh kigelh laibu, ei Tedim mite' theih theih lianlian dingin Sya Pau Lian Mang (Mangno) in hong lehkhiatsak ciangin ka lungdamna lianin ama tungah lungdamna leiba i nei hi. Leitung pau nam dang tampi tawh kiletkhia khinzo a, tu-in ei' pau ei' ham tawh i neih ciangin midangte' neih vangil khat a nei i hihi. Tedim lai a sim thei khempeuh in sim lehang a, i nuntak i khuasakna ah bulh siamin khantohpih lehang deihhuai ka sa mahmah hi. I biak i Topa Pasian in hih laibu a sim kha u le naute khempeuh thupha hong pia tapeuh henla, i nuntakpih dingin hih laibu hong zatsak ta hen, ci-in thu kong ngetsak hi. Rev. Dr. S. Pau Khan En Principal Myanmar Institute of Theology 03 August 2006 Seminary Hill, Insein, Yangon 3
123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 Laibu Min 123456789012345678901234567890121234567890123 Ngimna' Tawsawn Nuntakna 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 (The Purpose-Driven Life) 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 Laigelh 123456789012345678901234567890121234567890123 Rick Warren 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 Lailet 123456789012345678901234567890121234567890123 PLMangno (Power Translation Service) 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 raymang@gmail.com 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 Computer 123456789012345678901234567890121234567890123 Power 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 Layout & Design 123456789012345678901234567890121234567890123 NSPiang 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 tcc@mail4u.com.mm 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 Ciculation 123456789012345678901234567890121234567890123 Restricted within the Church 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 Bubawl Kum 123456789012345678901234567890121234567890123 2006 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 (toif;awmftwGif;uefhowf) (toif;awmftwGif;uefhowf)(toif;awmftwGif;uefhowf) (toi (toif;awmftwGif;uefhowf)f;awmftwGif;uefhowf) 4 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
[[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[ Hih laibu pen nang aadinga kigelh ngiat hi. Na nuntakna sunga tu-a hun lian pen Pasian in na suah ma-in hong sehsak khitsa hi. Tua hi a, tu-a hih laibu na tawikhak pen zong ahikha pak pong (accident) hilo hi. Pasian in hih leitung ah hi taleh, mong neilo tawntung hinna sungah hi taleh, na neih dinga ama hong bawlsak nuntakna na muhkhiat ding hong deihsak hi. Ei kua i hi hiam, cih thu leh bang aadingin nungta i hi hiam, cih thu i muhkhiatna pen Khrih sungah hi. Khrih’ thu i [[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[ zak ma pek thamin...amah in hong mu khin a, minthang nuntakna i neih nadingin na geel khin hi. Tua pen na khempeuh leh mi khempeuh sunga hong sepkhiat, ama ngimna bup ii khen khat ahihi. Efesa 1:11 (Msg) Ka nuntakna hong kikhelsak, hih thuthukte theihtel nadinga hong huh, tanglai hun-a hi taleh, tulai hun-a hi taleh, laigelh sya leh laihilh sya za tampite tungah ka lungdam mahmah hi. [[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[ [[J[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[ 5
6 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
ZON-OLNA Ngimna Nei Khualzinna 9 Ka Thuciamna 13 HIH LEITUNG AH BANG AADINGIN OM KA HI HIAM? Ni 1 A Vekin Pasian tawh Kipan 17 Ni 2 A Piangkha Vat Na Hikei Hi 23 Ni 3 Bang In Na Nuntakna Hong Tawsawn? 28 Ni 4 A Tawntung Kimang Dingin Hong Kibawl 37 Ni 5 Nuntakna Pasian’ Muhzia Bangin Mu 43 Ni 6 Nuntakna Cih pen Tawmvei sung Nasepna 48 Ni 7 Na Khempeuh A Pianna A Hang 54 NGIMNA # 1: PASIAN’ LUNGKIM NADINGIN NANG HONG KISEEK Ni 8 Pasian’ Lungkim nadingin Hong Kiseek 63 Ni 9 Bang In Pasian Nuihmaisak? 69 Ni 10 Biakpiakna Laigil 77 Ni 11 Pasian tawh Lawm Hoihpente Suahna 86 Ni 12 Pasian tawh Na Kilawmtatna Phungvuh In 93 Ni 13 Pasian A Lungkimsak Biakpiakna 101 Ni 14 Pasian A Gamlatsuah Hun 108 NGIMNA # 2: PASIAN’ INNKUAN AADINGIN NANG HONG KIBAWL Ni 15 Pasian’ Innkuan aadingin Hong Kibawl 117 Ni 16 A Thupipen Thu 122 Ni 17 Kisaipih Ding Mun Khat 129 7
Ni 18 Nuntakna Sinkhawm 138 Ni 19 Khua le Tual Phungvuhna 145 Ni 20 Kilawmtatna Kisiasa Puahphatna 152 Ni 21 Na Pawlpi Na Hutna 160 NGIMNA # 3: KHRIH TAWH KISUN DINGIN NANG HONG KIPIANGSAK Ni 22 Khrih tawh Kisun Dingin Hong Kipiangsak 171 Ni 23 Eite I Khangliatna Zia 179 Ni 24 Thumaan Thutak tungtawnin Kikhel 184 Ni 25 Buaina tungtawnin Kikhel 192 Ni 26 Zia-etna tungtawnin Khanglian 200 Ni 27 Zia-etna Nawkzawh Nading 208 Ni 28 Hun Piak Kul 215 NGIMNA # 4: PASIAN’ NA A SEEM DINGIN NANG HONG KISUI Ni 29 Hong Kipia Nasep Saanna 225 Ni 30 Pasian’ Na A Seem Dingin Hong Kisui 232 Ni 31 Na Melpuakzia Theihtelna 238 Ni 32 Pasian’ Hong Piak Pen Mah Zatkhiatna 246 Ni 33 Sila Taktak I Cihte’ Gamtatzia 253 Ni 34 Sila Khat Bangin Thu Ngaihsutna 261 Ni 35 Na Thaneemna sunga Om Pasian’ Thahatna 268 NGIMNA # 5: THUPUAK NASEP KHAT AADINGIN NANG HONG KIBAWL Ni 36 Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 277 Ni 37 Na Nuntakna Thu Na Gensawnna 285 Ni 38 Nam Hoihpen Khristian Khat Suahna 293 Ni 39 Na Nuntakna A Kilekkim Nading 302 Ni 40 Ngimna Nei Nuntakna 309 Behlapna 1: Kikupnawi Ding Thudotte 317 Behlapna 2: Bang hangin Lai Siangtho Letkhiatbu Tampi Kizang?320 Ciaptehna 322 8 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
NGIMNA NEI NGIMNA NEI NGIMNA NEI NGIMNA NEI NGIMNA NEI KHUALZINNA KHUALZINNA KHUALZINNA KHUALZINNA KHUALZINNA Hih Laibu A Hoihpen Dingin Zatna Hih Laibu A Hoihpen Dingin Zatna Hih Laibu A Hoihpen Dingin Zatna Hih Laibu A Hoihpen Dingin Zatna Hih Laibu A Hoihpen Dingin Zatna Hih laibu pen laibu cih ciang bek hilo hi: mihing nuntakna sunga dotna thupipen ahi “Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?” cih thu a dawnkikna hong mukhiasak thei ding ni 40 kha khualzinna sunga hong mapi ding lamlak hi. Hih khualzinna na man ciangin na nuntakna aadinga Pasian’ hong geelsak ama ngimna na theikhia ding a, na nuntakna a pian nadingin bang teng bangci kigawmkhop cih thu tangzai takin na theitel ding hi. Hih bang thumuhna na neih manin na lunggimna hong kiam ding a, na thu khensatnate hong oltuam ding banah, a thupipenin ci lehang, tawntung hun aadingin hong kigingkholsak ding hi. WH NI 40 WH N NII 40 40 T T T T TUU UU U Z Z Z Z ZAA AA AWHWH N NII 40 40 WH Tu hunin mihing nuntakna pen a huamin ni 25,550 sau hi. Hih pen a ngeina bang na hih nakleh na nuntak tanzah ding hi. Tua hun le nite khempeuh na zatdan ding tawh kisai Pasian’ hong deihsak thu na theihkhiat nadingin tu-a ni 40 hun khat na khenkhiat ding pen hunzat siamna khatin ngaihsun lo na hi hiam? Pasian in ni 40 cih pen kha thu tawh kipawl ah a thupi mahmah khatin ngaihsun ahihlam Lai Siangtho in tel takin hong lak hi. Pasian in Ama ngimnate a cingsak dingin mi khatpeuh a pattahnop ciangin ni 40 sung hun la hi: Ngimna Nei Khualzinna 9
y Guahzuk hun sung ni 40 tungtawnin Noah’ nuntakna kikhel hi. y Sinai Mual tungah ni 40 sung a va omna tungtawnin Moses kikhel hi. y Kamciamna Gam sungah ni 40 sung a va omna uh tungtawnin thukante kikhel uhhi. y Goliath’ galto hun ni 40 tungtawnin David kikhel hi. y Pasian in tha om nading annek nam khat bekbek ni 40 sung a piakna panin Elijah kikhel hi. y Pasian in mipite kikhel theih nading hun ni 40 sung a piakna panin Nineveh khuapi bup kikhel hi. y Gamlak ah ni 40 sung a va omna tungtawnin Topa Jesuh, vangliatna tawh kidim hi. y Sihna pana thokik Jesuh tawh ni 40 sung a kithuahkhopna uh tungtawnin nungzuipite kikhel uhhi. Mai-a hong pai ding ni 40te in nang’ nuntakna hong kikhelsak ding hi. Hih laibu sungah khenpi tomnono 40 kiguang hi. Na nuntakna aading zat takpi ding thute lungngaih ding hun na ngah nadingin ni khatin khenpi khatta bek sim in, ci-in nakpi-in kong hanthawn nuam hi. Lai Siangtho sungah hih bangin ci hi: “Ngaihsutzia a kilaih mi thak khat na suah theih nadingun Pasian kipuahphasak un. Tua hileh na sep ding uh Pasian’ hong deihsak thu na thei ding uhhi.” 1 Laibu tampi simsim ta lehang i kikhel theih lohna pen a mai-a khenpi thak khat sim nuam lua i hih man hi. I lawp luat manin khawl hun neilo-in i simsa thute limtak lungngaihkik ding hun i la kei hi. I theihsa thute haizan nai lopi-in thumaan thutak a dang khat i ne buatbuat pah hi. Hih laibu a sim bek hi kei inla kithuahkhawm in. Laigualte a taw-giit in. Laimai nawl ah nang’ aituam ngaihsutnate gelhkhia in. Nang’ laibu suah in. Na min tuangsak in! Laibu ka phattuampihte pen a sim bek hi lo-a ka nuntakpih laibute hi. ANG H HONGONG H HUHUH D DINGING T THUHU L LII N N N N NANGANG H HONGONG H HUHUH D DINGING T THUHU L LII ANG ANG HONG HUH DING THU LI Khenpi khat a bei simin “Ka Ngimna tawh kipawl Lungngaihna” kici khawk khat om ding a, tua sungah a nuai-a teng na mu ding hi: Lungngaih Ding Thu Khat. y Lungngaih Ding Thu Khat.Lungngaih Ding Thu Khat. Hih pen ngimna’ tawsawn nuntakna Lungngaih Ding Thu Khat. Lungngaih Ding Thu Khat. thukhunte ni khat bup na lungngaihkik theih nadingin a tom-a hong lak thutak laigil lom hi. Paul in Timoti kiangah hih bangin gen hi: “Tu-a kong gen thute Pasian in theihtelna hong pia ding ahih manin tua thute lungngai in.” 2 10 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Phawk Ding Khawkneu Khat. Phawk Ding Khawkneu Khat. y Phawk Ding Khawkneu Khat.Phawk Ding Khawkneu Khat. Hih pen khenpi sunga om Lai Phawk Ding Khawkneu Khat. Siangtho khawkneute lakah khat hi. Na nuntakna a khantoh ding na lunggulh takpi leh Lai Siangtho Kammal kamngah ding kipan lecin tua pen hihdet (habit) thupipen khat hi kha thei ding hi. Na paipaina ah na ken theih dingin hih khawkneute laidalno a khauh khat tungah na teikhia kik thei a, ahihkeileh zong Purpose-Driven Life Scripture Keeper Plus khat na lei thei hi. Ngaihsut Ding Thudotna Khat. Ngaihsut Ding Thudotna Khat. y Ngaihsut Ding Thudotna Khat.Ngaihsut Ding Thudotna Khat. Hih thudotnate in na simsa thute a Ngaihsut Ding Thudotna Khat. cihnopna leh nang’ aituam aadingin bangci khiatna nei, cih thu hong lungngai theisaktuam ding hi. Na dawnkiknate hih laibu’ laimai nawlte ah ahi-a laibuno a tuam khat sungah ahi zongin na gelhkhiat ding nakpi- in kong deihsak hi. Ahihkeileh zong tua danin zattheih dinga kibawl The Purpose-Driven Life Journal kici laibu lei-in na zat ding kong hanthawn hi. Ngaihsut thute gelhkhiatna pen kisittel nading lampi hoihpen khat hi. Behlapna 1 sungah hih a nuai-a thu na mu ding hi: Kikupna y KikupnaKikupnawwi Dii Ding Tng Thudothudottte.e. Ni 40 sung hih laibu na simna ah na Kikupnawi Ding Thudotte. Kikupnawwi Dii Ding Tng Thudothudottte.e. lawmte, khat ahi-a pawlkhat ahi zongin, na zot ding kong hanthawn hi. Khualzinna cih pen kithuahpih nei lehang hoihzaw hamtang hi. Mi khat ahihkeileh pawlkhat tawh kithuahin simkhawm lecin na simsa thute amau tawh kikumnawi thei-in khat le khat ngaihsutna na kihawmsawn thei ding uhhi. Tua in kha thu ah khangliatna leh thuklutna hong piangsak ding hi. Kha thu ah khangliatna maan taktak cih pen khatkia tang- omna leh aituam thuzuihna tawh kingah ngeilo hi. Picinna pen kithuahkhopna leh khua le tual tungtawn bekin kingah thei hi. Na nuntakna aading Pasian’ hong geelsak ama ngimna theihtel nadingin Lai Siangtho amah le amah hong kigenkhiat pen mah lampi hoihpen hi pah hi. Tua hangin hih laibu sungah Lai Siangtho sung tamveipi kikawk a, Lai Siangtho Mangkam tawh kiletkhia (translation version) nam sawm-le- nga sungpan khawkneu tuamtuam leh laigual kilemkik (paraphrases) tul val bang kizang hi. Letkhiatbu nam tuamtuam ka zatna a hang thu tampi om a, tua pen behlapna 2 sungah gentelna ka nei hi. NANG AADINGIN THU KA NA NGENNGEN HI Hih laibu ka gelh kawmkawm mahin Pasian in hih leitung ah nang bang hong seemsak nuam cih thu na muhkhiat nading leh tua pana hong Ngimna Nei Khualzinna 11
phulkhia lam-etna, thakhauhna, leh lungdamna cihte up ngamhuailo zah dongin na sinkhak nadingin thu kong ngetsaksak hi. Tua banga sinkhakna pen bangmah dang tawh kibang vetlo hi. Nang tunga hong piang ding thu lianpite theitel ka hih manin ka na lawpkhol mahmah hi. Tuate kei tungah zong hong piang khin a, ka nuntakna aadinga kikoih ngimna thu ka muhkhiat huna kipan a ngei ka bangkik nawn peuhmah kei hi. A phattuamnate thei ka hih manin nang zong hih ni 40 sung kha khualzinna ah laisim ding ni khat zong pelh ngeilo-in na pom cinten nadingin kong to nuam hi. Na nuntakna thu, ngaihsut ding hun khat lakna pen a septaak mahmah khat hi. Nisim nasep ding na geelna ah hih zong khatin hel in. Hih thu, nong saanzawh ding leh thuciamna khat i bawlkhawm ding hi. Thuciamna khat bawlin minthuh cih pen khiatna nei khat hi. Hih laibu na simkhoppih ding lawm na neih leh amah zong a min thuhsak in. Tu-in kipan khawm dih ni! 12 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Ka Thuciamna Ka T Ka Thuciamnahuciamna Ka T Ka Thuciamnahuciamna Ka nuntakna aading Pasian’ hong geelsak ama ngimna zonkhiat nadingin Pasian’ huhna tawh ka nuntakna sunga ni 40 ka khenkhia hi. ___________________________________ Na min ___________________________________ Kithuahpih lawmte’ min ___________________________________ Rick Warren “Khat sangin nihte lemzaw hi; banghanghiam cihleh amaute in a muibunzaw dingin seem thei uhhi. Amaute lakah khat puk leh a khat in phongkik thei hi... Khatkia’ lelh ding kidona khat pen mi nih in nangkhawm thei uhhi. Khauzang thum kiheek khat pen suktat zawh ding haksa hi” Thuhilhna 4:9 (TEV) 13
14 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
HIH LEITUNG AH HIH LEITUNG AH HIH LEITUNG AH HIH LEITUNG AH HIH LEITUNG AH ANG AADDINGIN OM KA HI HIAM? ANG AADINGIN OM KINGIN OM KA HI HIAA HI HIAM?M? M? B B B B BANG AANG AA AAD DINGIN OM KINGIN OM KA HI HIAA HI HIAM? ANG A Van le na a lunggulh nuntakna pen a si hi a, singbul tawh kibang hi; Pasian’ suih nuntakna pen singkung zaampha tawh kibang hi. Paunak 11:28 (Msg) Topa a muang mite thupha ngah ahihi... Amaute pen gunpiau dunga po, tui sungah thuk takin zung a kha, singkungte tawh kibang uhhi. Tua bang singkungte nisa in nawngkaisak zolo a, kha tampi guahzuk lohna in zong buaisak zolo hi. A tehte uh hing denin singgah a limnono gahkhia den uhhi. Jeremiah 17-18 (NLT) 15
16 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
A VEKINEKIN P PASIANASIAN A V 1 A VEKIN PASIAN A V A VEKINEKIN P PASIANASIAN TT TT TAA AA AWHWH K KIPIPANAN WH K KIPIPANAN WH WH KIPAN Banghanghiam cihleh na khempeuh, na a kici khempeuh, tunglam le nuailam-a om, muhtheih le muhtheihloh,... na khempeuhte amah tawh kipan uhin ama sungah a ngimna uh mukhia uhhi. Kolose 1:16 (Msg) Pasian upna cih khat na neih keileh nuntak a ngimna na kankan pen a mawkna hi lel hi. Bertrand Russell, Pasian umlo mipil Hih thu pen nang’ aituam vai hilo hi. Na nuntak a ngimna pen nang’ aituam lungdeih kicinna, lungsim nopna, ahihkeileh na lungdamna cihte sangin thupizaw tham hi. Na innkuan, na nasep, ahihkeileh na sunmang leh na lungtup a sangpente sangin zong thupizaw lai hi. Hih leitung ah bang hangin nang hong kikoih cih thu na theihnop leh Pasian tawh na patloh phamawh hi. Nang pen ama ngimna tungtawnin leh ama ngimna aadingin a suak na hihi. Nuntak a ngimna zonkhiatna ah mihingte kum tul tampi mah na lungbuai zo uhhi. Tua pen patsatna maanlo mun ahi eimahmah pan i patkhak det man hi. Eimahmah kibulphuh thudotnate ahi “Bang suak nuam ka hi hiam? Ka nuntakna bangci zat ding ka hi hiam? Ka mailam hun aading ka lungtup, ka lunggulh, ka sunmang bang teng ahi hiam?” cihte i dong hi. Ahi zongin ei le ei kimitsuanna in nuntak a ngimna hong pholak ngeilo ding hi. Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 17
Lai Siangtho in hih bangin ci hi: “A piansaksate’ nuntakna a hei pen Pasian hi; mi khempeuhte’ nuntakna pen ama vangliatna sungah om hi.” 1 Laibu, yoht-shin (movie), leh thukikupna minthang tampite’ hong gendan bang hi zenzen lo-in nuntakna ii a khiatna pen na sungah na zon hangin na mukhia kei ding hi. Tua bangin a hanciam khin zong na hikha thei ding hi. Nang le nang a kipiangsak hilo na hih manin nang hong kipiansakna a Ei le ei kimitsuanna in hang pen nang le nang na kigen theih nuntak a ngimna hong nading thu om lo hi. Na muh ngei nailoh pholak ngeilo ding hi. a kibawlthak van khat hong pia le-ing tua van ii a ngimna na thei kei ding a, tua van pen in zong nang kiangah hong gen thei tuanlo ding hi. A piangsakpa ahihkeileh a neipa’ khutlet laibu bek in tua van ii a ngimna hong pholak thei ding hi. Mualtung gamlak ah ka gammang ngei hi. Ka giahphual tunkik theih nading lampi ka dot ciangin “Tua mun, hih lai pan tung theikei niteh. Mualpang khat lampan na kipat kul inteh” hong kici hi. Tua dan mahin nang zong nang le nang kimitsuanna tawh na kipat leh na nuntak a ngimna mun na tung theikei ding hi. Nang hong Piangsakpa ahi Pasian kiangpan na patloh phamawh hi. Nang na pian ding Pasian in hong deih ahih mana nang a piang na hi bek hi. Nang pen Pasian’ piansak, Pasian aadinga piang na hi a, tua thu na theihtel mateng nuntakna in a khiatna nei ngeilo ding hi. I piancilna, i hihna dinmun (identity), i neih ngimna le a khiatna, i tumdangna (unique- ness), i mailam hun cihte pen Pasian sung bekah i mukhia hi. Tua lo lampi dang khempeuh pen a mong bing hi. Mi tampite in a khuasuah theih nadingun Pasian zatsawm uh a, ahi zongin tua pen thumaan ngeina paizia tawh kikeelki ahih manin a tangtung lo ding hi pah hi. Nang pen Pasian aadinga hong kibawl hi a, nang aadingin Pasian a kibawl hilo hi. Nuntakna cih pen ama ngimnate aadingin Pasian na kizatsakna hi a, nang’ aituam ngimna aadingin amah na zatna hilo hi. Lai Siangtho in, “Hih thute ah angsung thu tawh awkcipna pen bingtuahna hi a, Pasian kinbawlna in a tanzau, a tangzai, a suakta nuntakna sungah eite 2 hong tunpih hi” ci hi. Nuntak a ngimna muhkhiat theih nading lampi tuamtuam a kigelhna laibu tampi ka sim khin a, tuate khempeuh “hanciam-tawmna” (self-help) laibu a kici thei ding namte ahihi. Banghanghiam cihleh tua laibute sunga kigelh thute pen angsung bulphuh thumuhna vive hi. Hanciam-tawmna laibute lakah Khristiante’ gelh zong kihel a, tuate sungah nuntak a ngimna muhkhiat theih nading kalsuanzia ci-in a kigen ngeisa thu teng mah kigelh thei hamtang 18 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
hi. Tuate pen hih bang hi: Na Sunmangte Lungngai In. Na Manneihna Khentel In. Tupna Kung Pawlkhat Seh In. Na Siamna Bang Teng Hiam Cih Zongkhia In. A Saang Ngim In. Seemkhia In. Kician In. Na Tupna Tung Zo Ding Ci-in Um In. Midangte tawh Kithuah In. Lungkia Ngeikei In. Maan hi. Hih banga sepzia ding ngaihsut piaknate in lawhcinna lianpi hong tun thei zeel mah hi. Tupna kung khat sehin tua mun ah na lungsim nga lecin na lawhcing thei tham ding hi. Ahi zongin lawhcing, cih leh na nuntak a ngimna cingsak, cih pen a thu kibang peuhmah lo hi! Nang’ aituam lungtup khempeuh tangtun lua kisa-in leitung mite’ tehna danin nakpi- in lawhcing phial mah ta lecin nang hong piansakna-a Pasian’ ngimnate a mansuah lai zong na hikha thei ding hi. Hanciam-tawmna sanga hoihzaw thu khat na kisam lai hi. Lai Siangtho in, “Hanciam-tawmna pen phattuamna om vetlo hi. Kipiakkhiat-tawmna mah nang le nang, na hihna taktak na 3 kimuhkhiat nading lampi hi a, tua pen keima zia zong hi” ci hi. Hih laibu pen hanciam-tawmna laibu hilo hi. Nasep hoih muh nading, na sunmang teng a tangtun nading, na nuntakna sehkholh nading, cihte zong hilo a, nasep ding geelsa tampi kawmkal lak mah ah vaihawm ding thu honkhat guanbehna zong hi tuanlo hi. A taktakin ci lehang hih laibu in -- a thupipen mah mitsuanna tungtawnin -- nuntakna sungah bangci bangin tawm sepzaw thei ding cih hong hilh ding hi. Pasian’ hong piansak lai-a nang’ pianzia dinga hong geelsaksa a om bangin na suahtoh theih nading thu kigelhna laibu ahihi. Tua ahihleh nang hong kipiansakna ii a ngimna bangci zonkhiat ding na hi hiam? Teeltheih ding thu nih bek na nei hi. Khatna ah deihgeelna (speculation) hi a, tua pen a kitamteelpen zong hi pah hi. Mi tampite in a lungdeih teng uh upmawhsan satin geelgeel pong uhhi. Tua bang mite in “Kei’ muhna ah nuntakna i cih pen...” a cih uh ciangin “Hih pen ka upmawh theihtawppen thu hi” a ci uh ahihi. Nuntakna ii a khiatna tawh kisai-in thuthuk ngaihsun mipil Nang pen Pasian’ piansak, minthangpente zong kum tampi, a Pasian aadinga piang na tulin simin, na kikumkum khin uh a, hi a, tua thu na theihtel upmawhsan satna zong na nei khin mateng nuntakna in a uhhi. Thuthuk ngaihsutna (philoso- khiatna nei ngeilo ding hi. phy) pen a thupi mahmah khat hi a, a kimanna zong om hi. Ahi zongin nuntak a ngimna tawh kisai khensat nading leuleu ah thuthuk ngaihsutna lama a pilpente nangawn in zong upmawh thu bek mah gen thei uhhi. Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 19
Khatvei lai-in Northeastern Illinois University pana philosophy pro- fessor khat ahi Dr. Hugh Moorhead in leitunga a minthang penpen thuthuk ngaihsun mipilte, nate thu a theitel mipilte (scientists), leh laigelh mipilte-a kipan mipil misiam 250te kiangah “Nuntakna ii a khiatna bang ahi hiam?” ci-in lai khakin dong hi. Tua ciangin a kidawnkikna teng gawmkhawmin laibu khat suahkhia hi. Pawlkhat in a upmawh theihtawp uh genkhia uh a, pawlkhat in amau nuntakna aadingin ngimna khat sehtawm uh ahihna thu siang takin pulak uhhi. Pawlkhat in tua sangin sianggen zawlai uh a, cih nading thei vet kei ung, ci uhhi. Bek thamlo, tua mipilte lakpan tampi mah in Professor Moorhead kiangah, nuntak a ngimna na muhkhiatkhak zenzen leh ko zong hong theisak in, ci uhhi. 4 I hamphatna khat ah, nuntakna ii a khiatna leh a ngimna tawh kisai-in deihgeelna khit teh i teel ding a dang khat na om lai bilbel a, tua pen pholakna (revelation) hi. Nuntakna tawh kisai-in Pasian’ hong pholak thute a Kammal sungah i mu thei hi. Van kibawlthak khat, a ngimna i theihnop leh tua van a bawlpa kiangah va dong pah lehang tua mah baihlampen ding hi. Na nuntak a ngimna na zonkhiatna ah zong tua dan mah hi pah hi: Pasian dong in. Pasian in eite a zawttawm dingin khuamial sungah hong pum nusiat lo hi. I nuntakna aadingin a geelsa ama ngimna thu ngate Lai Siangtho tungtawnin kitel takin hong pholak zo hi. Lai Siangtho pen “Bang hangin eite nungta, nuntakna bangci danin kimang, bang teng peel ding, mailam hun aading bang teng lam-en ding” cih thute hong gen, eite hong Neipa’ Khutlet Laibu hi. Tua laibu in hanciam-tawmna laibute leh thuthuk ngaihsutna laibute’ theihzawhloh thute hong hilh hi. Lai Siangtho in, “Pasian’ pilna pen...ama ngimnate’ sunglam ah thuk takin lut hi...Tua pen NI KHATNA: thuthak penpen hi lo a, tangtawng thului penpen hizaw leh kilawm hi -- eite sungah ama hoihpenna hong guansuk A VEKIN 5 ding Pasian’ khensatsa thu ahihi” ci hi. PASIAN Pasian pen na nuntakna patsatna mun (starting point) cih ciang bek hilo a, na nuntakna nak (source) hi. TAWH Nuntak a ngimna na muhkhiat nadingin Pasian’ Kammal KIPAN na zuatloh phamawh hi. Leitung pilna zuat ding hilo hi. Na nuntakna pen tawntung tawh kipawl thumaan thutakte tungah na lamtoh ding hi a, hunzui-a minthang lungsim thuthuk pilna (psychology) cihte, lawhcin nading photlawhna cihte leh a lunglut-huai tangthu cihte tungah kilam ding hilo hi. Lai Siangtho in, “Ei kua i hi hiam, cih thu leh bang aadingin nungta i hi hiam, cih thu i muhkhiatna pen Khrih sungah hi. 20 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Khrih’ thu i zak ma pek thamin, leh i lam-etnate i laptoh ma pek thamin amah in hong mu khin a, minthang nuntakna i neih nadingin na geel khin hi. Tua pen na khempeuh leh mi khempeuhte sunga hong sepkhiat, ama ngimna 6 bup ii khen khat ahihi” ci hi. Hih khawkneu in na ngimna tawh kisai thumuhna nam thum hong pia hi. 1. Jesuh Khrih tawh kizopna tungtawnin na hihna dinmun (identity) leh na ngimna na mukhia hi. Tua bang kizopna nam a neilo na hihleh neihtheihdan ding thu kong nunggen ding hi. 2. Pasian in ama thu na ngaihsut ma pekin nang hong phawk zo a, na nuntakna aading a geelsa ama ngimna pen na nu’ hong paaicil lai hun sangin masazaw hi. Nang na pian ma-in nang’ thusunna omlo-in amah’n na geel khin hi. Na khan sungin nuntak zonna nasep, zi/pasal, uukna cihte leh thudang tampite na teel theikha phial zongin na ngimna ahihleh nang’ teeltheih hilo hi. 3. Na nuntak a ngimna pen a tangzaizaw tham, tawntung hun aading Pasian’ geelsa, van le lei a huam ngimna sungah kikoih hi. Hih laibu’ hong gen ding pen tua thu mah hi pah hi. Russia minam laigelh minthang Andrei Bitov pen Pasian a umlo Communist kumpi ki-ukna nuai-ah khangkhia hi. Ahih hangin ni khat, Pasian in ama lungsim na phawng hi. Amah’n a genkikna ah: “Khankum sawmnih- sagih ka phak kumin Leningrad khuapi (tu hun St. Petersburg) ah leinuai meileng ka tuan laitak ka lungsim sungah lauthawngna khat hong om a, tua pen lian lua kisa nuntakna zong a khiatna nei ding cih thadah, mailam hun a omlai teng khempeuh a malak khol danin, tu mahmahin a bei pah ding tawh hong kibang hi. Tua leh, thakhat thu-in ka lungsim sungah “Pasian tawh lo-in nuntakna in khiatna nei lo hi” cih laigual khat ama thu-in hong suaktawm hi. Lamdang sa kawm mahin tua laigual ka lo kikkik a, kahlei taal tunga tuang bangin tua laigual tungah ka tuang hi. Tua ciangin leinuai meileng pan ka tuakkhia a, Pasian’ khuavak sungah ka kalsuan hi” ci hi. 7 Nuntakna sunga na ngimna tawh kisai-in khuamial sunga lampai tawh kibang na kisak hun om kha thei ding hi. Tu-in khuavak sungah a kalsuan ding hita na hih manin kong lungdampih hi. Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 21
NI KHATNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Hih thu pen kei’ aituam vai hilo hi. Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: “...na khempeuhte amah tawh kipanin Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: ama sungah a ngimna uh mukhia uhhi” Kolose 1:16b (Msg) Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ka kiim ka paam-a kigen ngeingai Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: thute kawmkal ah, ka nuntakna pen kei aading hilo-in Pasian aading ahih takpina thu kei le kei bangci kiphawn theih ding ka hi hiam? 22 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
A P 2 A P A PIANGKHA VAT NA HIKEI HI A PIANGKHAIANGKHA V VAATT N NAA H HIKIKEI EIEI H HII A PIANGKHAIANGKHA V VAATT N NAA H HIKIKEI H HII Kei pen nang hong Piangsakpa ka hihi. Na suah ma nangawnin kei’ donna sungah na om hi. Isaiah 44:2a (CEV) Pasian, thai kineih ngeilo hi. Albert Einstein Nang pen a piangkha vat na hikei hi. Na nu sungpan nong piankhiat pen khialhna zong hilo, tuahsiatna zong hilo a, na nuntakna pen leitung ngeina kitukalh man-a a piang zong hilo hi. Nang tawh kisai-in na nu na pate in geelkholhna a nei kei phial uh zongin Pasian in ahihleh na geelkhol hi. Nang na suah manin Pasian in lamdang sakna nei peuhmah lo a, a taktakin ci lehang nang na suah ding a na lam-en gige hizaw hi. Na nu’ hong paai ma pek thamthamin Pasian in a lungsim sungah nang hong paai zo hi. Amah’n nang hong phawk masa hi. Tu laitak-a na husan theihna pen kaam phatna tawh a piangkha pak, a kituakkha pak, cih bang hi zenzen lo hi. Pasian in hong piangsak nuam a hih manin tu-in a nungta thei na hizaw hi! Lai Siangtho in, “TOPA in kei aadinga a geelsa ama ngimna tangtungsak ding hi” ci hi. 1 Pasian in na pumpi pen a neensi dongin khat zong nusia lo-in hong sehsak hi. Bang minam hi ding, bang cimel nei ding, bangci samzang nam nei ding, cihte-a kipan a dang teng khempeuh zong ama hong sehsaksa hi. Na pumpi pen ama deihdan lianin teh teekteekin (custom-made) hong piansak ahihi. Pianpih siamna talen (talent) na neih dingte leh nang’ aituam sungpua melpuakzia (personality) ding cihte zong ama sehsa hi. Lai Siangtho in, Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 23
“Nangmah in ka sung ka pua nong thei hi, ka pumpi sunga guh le tang khempeuh na thei hi; Dawl khatkhit khat kei hong kikoici bawl, bangmah lo sungpan bang hiamkhat dingin kei hong kikoici seek, cihte nangmah in na thei sinsen hi” ci hi. 2 Tua bangin Pasian in a hang khat tawh hong bawl ahih manin bang hunin suak ding, bang tanvei nungta ding cihte zong na khensat khin hi. Na nuntakna hun le nite a geelkholhsa hi a, na suahni leh na sihni zong teelsa- in nei hi. Lai Siangtho in, “Nangmah in ka suah ma-in nong mu khin a, husan ka kipat ma-in ka khan sunga hun le ni dingte khatta-in na geel khin 3 hi. Na Laibu sungah hun le nite khatta-in kiciamteh khinzo hi” ci hi. Pasian in nang koi-ah suak ding, cih leh ama ngimna aadingin koi- ah teeng ding, cih zong na geel khin hi. Tu-a na minam leh na teenna gam cihte zong a kituakkha pak cih bang hilo hi. Pasian in a kituakkha pak dinga a nusiat cih bang, khat zong om lo hi. Ama ngimna aadingin na khempeuh na geel hi. Lai Siangtho in, “Amah in mihing khat panin minam khempeuh bawl a,...amaute aadingin hun le nite leh amaute teen nading mun le mualte sehsak sinsen hi.” ci hi. Na nuntakna sungah geelna om lopi-a piang cih 4 bang om lo a, a vekin ngimna khat aadinga piang ahihi. A lamdangpen thu khat ah, Pasian in nang bangci suah ding cih zong na khensat hi. Na suahna thu-omzia bangbang ahi zongin, na nu le pa kuakua ahi zongin, Pasian in nang hong piansakna ah geelna khat nei hi. Na nu na pa pen mihoih ahi-a misia ahi zongin tua pen phamawh lo hi. Pasian in ama lungsim sunga om “nang” hong piansak theih nading khaici a maan liinlian pen mah tua mi nihte in nei uh ahihlam thei gige hi. Nang hong bawl nadinga Pasian’ deih DNA (mihing khaici) pen na nu na pa in nei hi. A kiteenglo (zawlta nei) tunnu zuapa a om hangin thu-a kisimlo tanu tapa cih bang om lo hi. Tanu tapa tampi tak pen a tunnu a zuapa’ geellohpi- a piang ahih uh hangin amau pen Pasian’ geellohpi-a piang hilo uhhi. Pasian’ ngimna in mihingte’ khialhna, leh mawhna nangawn, huamkim lai hi. Pasian in na khatpeuh geellohpi- a sepkhak pak cih bang nei ngeilo a, Na nu’ hong paai ma pek khialhna zong bawl ngeilo hi. A piansak thamthamin Pasian in a nate khatciat aadingin a hang khatta nei lungsim sungah nang hong hi. Singkung khatciat leh ganhing khatciat paai zo hi. zong Pasian’ geelsa hi a, mihing khatciat a lungsim sunga ngimna khat tawh a geel ahihi. Nang hong piansakna a hang bulpi pen ama itna hi. Lai Siangtho in, “Pasian in leitung khuambulte a phuh mapekin a lungsim sungah eite hong 5 nei zo a, ama itpente ahi dingin eite hong seh zo hi” ci hi. 24 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Pasian in leitung a bawl ma-in nang’ thu, ngaihsun khinzo hi. Leitung a piansakna zong tua hang mah hi pah hi. Eite’ teen nading tanghialin hih leitung leh a kiim a paam teng na geel hi. Eite pen ama itpente i hi a, a piansak teng khempeuh lakah a manphapente i hihi. Lai Siangtho in, “Pasian in a piansak teng khempeuh lakah a thupipente i suahtheih nadingin 6 thumaan thutak tungtawnin eite nuntakna hong pia dingin khensat hi” ci hi. Hih mun ah nang, Pasian’ hong itna leh manpha hong sakna kilang hi. Pasian pen a polhteh, a teknek Pasian hilo hi; amah’n na khempeuh kician takin geel hi. Mipil misiamte ahi physicist, biologist, leh scientist tuamtuamte in lei le vanpi thu kantelin hong theikhia seemseem le-uh lei le vanpi pen eite’ khuasak theih nadingin kilem kituak mahmah ahihna leh mihing’ nuntak theih nading thute tawh tehkak sinsenin a kibawl ahihlam i theitel seemseem hi. New Zealand gam, University of Otago pana mihing khaici (human molecular genetics) lamah senior research fellow a seem Dr. Michael Denton in hih bangin thukhupna na nei hi: “Biology thusinna sunga siksan theih thute khempeuh in thusunna thupipen khat kawk uhhi. Tua in...lei le vanpi a kilamzia en lehang nuntakna leh mihingte mah tupna kungpi leh ngimna bulpi-in a nei dingin a tuam vilvelin kibawl hi a, hih thu laigil buppi sungah a 7 maan taktak thu a kici khempeuh ii a khiatnate kimu thei hi.” Hih mipilpa’ gen ma kum tampi, a tulin sim theih hun, lai-in tua thu mah Lai Siangtho in hih bangin na gen hi: “Pasian in leitung bawl hi...Amah in a hawmpi dingin piangsak lo-in mihingte’ teentheih dingin bawl hi.” 8 Hihte khempeuh bang hangin Pasian in bawl hiam? Bang hangin eite aadingin lei le vanpi khat bawl dingin kin ngaihsut sese hiam? A hang pen amah, itna Pasian ahih man hi. Hih bang itna nam pen theihtel nading haksa a, ahi zongin muanhuai hi. Pasian’ itna a tuam vilvelin a ngah ding khatin nang hong kipiangsak hi. Pasian in nang hong ittheih nadingin nang hong bawl hi. Hih pen na nuntakna lamtoh nading ah taw-phah ding thumaan thutak khat hi. 9 “Pasian pen itna hi” ci-in Lai Siangtho in hong gen hi. Pasian in itna nei hi, ci lo hi. Amah pen itna hi! Itna pen Pasian’ pianzia a laigil hi. Thumgawm Pasian Khat sunga kilawmtatna ah itna cingtaak om ahih manin Pasian in nang hong piansak kul lo hi. Amah lungleng lo hi. Ahih hangin ama itna hong lahkhiat theih nadingin nang hong bawl nuam hi. Pasian in, “Na suah huna kipanin nang kong tawi hi; na suahni-a kipan nang kong don Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 25
hi. Na teek ciang nangawnin tua bang mah ka hisuak ding hi. Na sam a kaan ciang nangawnin nang kong don ding hi. Nang kong bawl a, nang kong don 10 ding hi” hong ci hi. Pasian omlo hileh eite khempeuh pen huihkhua van awngthawlpi sunga meitha, tuitha, huihthate kisukkhakna pana “a piangkha pakte” (ac- cidents) i hi ding hi. Nuntakna in ngimna, khiatna, tumdangna neilo ding ahih manin hih laibu zong na sim kul nawnlo thei ding hi. A khial a maan cih zong om lo ding a, leitung hun tomno NI NIHNA: na neihna sungah lam-etna cih zong om lo ding hi. A Ahi zongin ngimna khat aadinga nang hong bawl Pasian a kici khat om ahih manin na nuntakna in PIANGKHA khiatna thukpi nei hi. Tua Pasian mah i nuntakna ii VAT kawkmunpi-in i neih ciang bekin tua a khiatna leh a NA HIKEI HI ngimna i mukhia pan ding hi. Lai Siangtho The Messange letkhiatbu Rom.12:3 sungah, “Ei le ei kitheihtel nading lampi kician khat bek om a, tua pen Pasian ahihna bangbang tungtawnin leh eite aadinga hong sepsak thu tungtawn bekin theihtelna hi” ci-in kigelh hi. Hih thu, Russell Kelfer in kamlawh la (poem) khat tawh hih bangin na pulak hi: Ngimna khat tawh na hih ding bang ahi na hi a, Geelna thuthuk lianpi khat sungah na kihel hi. A manpha, a cingtaak, a tumdang khat na hi a, Pasian’ aituam tanu ahihkeileh tapa hong kici. Ngimna khat tawh na sut ding bang a suun na hi a, I Pasian in nang hong bawlkhial lo hi. Na nu’ naubu sungah nang hong khuituah a, Ama deihdan lian mah-a hong bawl ahihi. Tu-a na tunnu na zuapa zong ama teelkhiat hi a, Amau tawh kisai bangbang na ngaihsun phial zongin Pasian’ lungsim sunga geelna bang liinlian mah hi uh a, Topa’ ciaptehna lim a pua uh ahihi 26 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Na tuahkhak lunggimna pen baih hetlo mah ding a, Tua hang mahin Pasian zong a khitui na luang hi. Ahi zongin tua pen na kipuahtoh nading ama phal hi a, Amah tawh na kisuttoh thei nading ahihi. Ngimna khat tawh na hih ding bang ahi na hi a, Topa’ ciangkhut tawh hong kibawl na hihi. It aw, na hih ding bang ahi na hi a, Tua pen Pasian khat om gige ahih man hi. NI NIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: A piangkha vat ka hikei hi. Lungngaih Ding Thu: Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: Phawk ding Khawkneu: “Kei pen nang hong Piangsakpa ka hihi. Na suah ma nangawnin kei’ donna sungah na om hi” Isaiah 44:2a (CEV) Ngaihsut Ding Thudotna: Pasian in kei a tuam vilvelin hong piansak Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: ahihlam theitel ka hihna tawh ka sungpua melpuakzia (personality), ka khankhiatzia (background), leh ka taksa thapuakzia (physical appearance) cihte lakah saansiam dinga ka hanciam thu bang teng om ahi hiam? Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 27
3 ANG I INN N NAA N NUNTUNTAA NANA H HOONGNG T TAAWSWSAAWNWN?? B B B B BANGANG I INN N NAA N NUNTUNTAAKK KKNANA H HOONGNG T TAAWSWSAAWNWN?? ANG IN NA NUNTAKNA HONG TAWSAWN? ANG Lawhcin ding a ki-utna a bulpi pen hazatna leh enna’ tawsawnna hang ahihlam ka mukhia hi. Thuhilhna 4:4 (LB) Ngimna a neilo mihing pen a hawlna omlo tembaw tawh kibang a, belh ding neilo naupang, na-a kimanglo mi, bangmahlo mi, ahihi. Thomas Carlyle Mihing khempeuh a nuntakna uh, bang hiamkhat in tawsawn hi. Kammal khiatna (dictionary) laibute ah tawsawn (drive) cih kammal pen “lamlak, uk, nasep ding hilh” (to guide, to control, and to direct) cih bang danin khiatna neisak hi. Mawtaw na hawl laitak ahi zongin, siktukilh na khet laitak ahi zongin, golf na sat laitak ahi zongin, tua hun lian laitakin tua mawtaw, siktukilh leh golf tangte a tawsawn na hihi. Na nuntakna sunga hong tawsawn pen bang ahi hiam? Tu lian laitakin zong buaina khatpeuh, lunggimna khatpeuh, ahihkeileh vai thupi khatpeuh in nang hong tawsaw laitak zong hikha thei ding hi. A beisa huna khasiatna, launa, ahihkeileh na phawkkhakloh thu- upna cihte in zong hong tawsawn thei hi. Na nuntakna hong tawsawn thei thu-omzia (circumstances), thupi na sak thu (values), leh lungsim sukkhakna (emotions) cihte tampi om hi. Tuate lakah mikim’ tuahkhak zawkdeuh nam nga tengkhia lehang: Mi tampite, Mi tampite, khial kisakna lungsim (guilt) in tawsawn hi. Mi tampite, Mi tampite, khial kisakna lungsimkhial kisakna lungsim (guilt) in tawsawn hi. (guilt) in tawsawn hi. Mi tampite, khial kisakna lungsimkhial kisakna lungsim (guilt) in tawsawn hi. (guilt) in tawsawn hi. Tua mite a nuntakna bup uh dahna tawh kidimin a maizumna uh seel den uhhi. Khial kisakna lungsim’ tawsawn mite pen a beisa thu a phawkna uh in 28 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
nawngkaisak den hi. A beisa thute in a mailam hun uh uk hi. Khatveivei amau lawhcinna mah amau mah in susia thei uh a, tua pen amau le amau daan (punishment) a kipia uh hi-in a tuacih lam uh zong kiphawk lo uhhi. Cain in mawhna a bawl ciangin khial a kisakna lungsim in amah Pasian’ ompihna tawh kikhenkhiasak a, Pasian in “Nang pen leitung ah tawlngak 1 hun a neilo mi vakvai na suak ding hi” ci hi. Tuni-a mi tampite zong tua dan mah hi uh a, nuntak hun sung tawntung ngimna nei lo-in vakvai uhhi. Eite pen a beisa hun pana piangkhiate i hi takpi a, ahi zongin a beisa thute sungah thongkia bangin awkcip ding hilo hi. Pasian’ ngimna pen na nungthute in khaktan theilo hi. Pasian in Moses a kici mithatpa khat makaipi suah a, Gideon minnei meidawi mi khat galhang minthang khat suah hi. Tua mah bangin na neihlai na nuntak hun sung tengah zong Pasian in a lamdang thute seem thei lua hi. Pasian pen mihingte kithakpatsak nading lamsang ah makaih siam mahmah hi. Lai Siangtho in, “Khial kisakna lungsim pan maisakna a ngah mite a lungdamna uh lian mahmah hi...Mawhna a pulak mite, Pasian in zong mawhna kiciamteh teng a phiatmaisak mite, tua 2 mite a lungnop suahtakna uh lian mahmah hi” ci hi. Mi tampitpite, e, khasiatna leh hkhasiatna leh hehnaehna i in tan tawsawsawwn hn hi.i. Tua mite a Mi tam Mi tampite, khasiatna leh hehna in tawsawn hi. Mi tampitpite, e, khasiatna leh hkhasiatna leh hehnaehna i in tan tawsawsawwn hn hi.i. Mi tam lungsim natna uh bei theilo hi. Maisakna tawh a khasiatna uh khahkhiat ding sangsikin tua thute a lungsim sung-uah ciing kikkik uhhi. Tua banga khasiatna’ tawsawn mite lakah pawlkhat “cinghkam cip” (clam up) uh a, a hehna uh sunglutsak uhhi. Pawlkhat leuleu “puakkham vat” (blow up) uh a, a hehna uh midangte tungah tusak uhhi. Hih tegeel a nam nihin hoih lo a, kimanna nei lo hi. Mi tungah na khasiat ciangin tua khasiatna in tua mipa minu sangin nangmahmah hong nasak zaw hi. Nang hong khasiasak mipa minu in hong khasiatsakna thu mangngilh ta-in mailam hun aading a kalsuansuak laitakin nang pen lungsim natna sungah ki-umcipin a beisa thute mah na zomtoto lai hi. Na ngai in: Lungsim natna a piangsak khasiatna na letcipsuak kei nakleh a beisa huna hong khasiasak mite in tu-in nang hong khasiasak suaksuak zo nawnlo ding hi. A beisa thu cih pen a beisa mah hi pah hi. Bangmah in khel theilo hi. Na khasiatna tawh nang le nang lungsim a kinasak na hi lel hi. Nang’ phattuam nading mah ahih manin hih thu theitel inla khahkhia in. Lai Siangtho in, “Khasiatna tawh nang le nang si dek zeen-a na kigimsakna pen a haivai mahmah, khiatna neilo nasep, hong hi ding hi” 3 ci hi. Mi tampite, launa Mi tampite, launalauna in tawsawn hi. in tawsawn hi. Mi tampite, Mi tampite, launa in tawsawn hi. in tawsawn hi. Mi tampite, launa in tawsawn hi. Amaute’ launa a piankhiatna pen a beisa huna tuahsiatna, a taksuak theilo ding lam-etna, khauh taka ki- Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 29
uk innkuan sungpan khankhiatna, ahihkeileh natna kiguizuih cihte hang hi thei hi. Bangbang hanga piang ahi zongin hih launa’ tawsawn mite in sepkhiat ding kihta uh ahih manin hamphat nading hunpha lianpipite khahsuah thei uhhi. A thak, a haksa, ahih nakleh seem ngamlo uh a, lungmuan a om theithei dingin a omsa dinmun leh thu-omzia mah kiplet teta uhhi. Launa pen nangma bawltawm thong tawh kibang a, tua in Pasian’ hong geelsak na hih ding dinmun na tunloh nadingin hong khaktan ding hi. Tua hi a, launa pen upna leh itna galhiamte tawh na lehdoloh phamawh hi. Lai Siangtho in, “Limtak-a kilam itna in launa notkhia hi. Launa in hong thazawsak ahih manin sih ding launa, thukhenna thuak ding launa, cihte-a kipan launa tawh kidim nuntakna himhim pen itna sungah limtak-a kilam 4 nailo ahihi” ci hi. Mi tampite, van le na bulphuhnavan le na bulphuhna in tawsawn hi. in tawsawn hi. Mi tampite, van le na bulphuhnavan le na bulphuhna in tawsawn hi. in tawsawn hi. Mi tampite, van le na bulphuhna in tawsawn hi. Nei ding, Mi tampite, Mi tampite, lam ding, cih pen amau nuntakna sungah a lungtuppi uh hong suak hi. Hih banga neihbeh ding a ut detna uh pen neihbeh lehang lungnop omzaw ding, thupitna neizaw ding, lungmuan omzaw ding, ci-in theihkhialhna a neih man uhhi. Ahih hangin hih ngaihsutna thum teng pen maanlo hi. Neih le lamte in tomno kal sung bek kimang lungnopna hong pia thei hi. Van le nate pen kikhel ngeilo uh ahih manin a tawpna ah tuate i cimtaak a, a thakzaw, a golzaw, a hoihzaw i deihtoto hi. Neihbeh lehang thupitna neizaw ding cih zong phuahtawm tangthu mah hi lel hi. Aituam manphatna (self-worth) leh kipaikaanna tawh manphatna (net worth) cih pen kibang lo hi. Na manneihna pen na neih van manphate tawh kiteh lo a, Pasian in van le na pen nuntakna sunga na a manphapente hilo hi, ci hi. Sum tawh kisai phuahtawm tangthu a kithei kim khat om a, tampi neihna in hong lungmuangsak cih thu hi. Hilo hi. Hauhna pen i genkholh theihloh thu tuamtuam tampite hangin thakhat thu-in bei vat thei hi. Lungmuanna cih pen nang kiangpana hong kisutkhia theilo ahi Pasian tawh na kizopna sung bekah om hi. Mi tam Mi tampitpite, e, mi’ pahtaak dimi’ pahtaak ding utnang utna i in tan tawsawsawwn hn hi.i. Mi tampite, mi’ pahtaak ding utna in tawsawn hi. Mi tampitpite, e, mi’ pahtaak dimi’ pahtaak ding utnang utna i in tan tawsawsawwn hn hi.i. Tua mite Mi tam pen nute pate, zite pasalte, tanu tapate, syanu syapate, leh lawm le gualte’ lam- Na nuntakna aading Pasian’ etna tawh kituakin nungta nuam uhhi. ngimnate theihtelna sangin a A khangcing khinsa mi tampite kisamzaw bangmah om lo a, nangawn in a lungkim theilo a nu a tuate na theihtel keileh... pate’ pahtaakna ngah nading hanciam bangmah in dinkik theilo hi. lai uhhi. Pawlkhatte pen lawm le 30 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
gualte’ huzapna in tawsawn a, midangte in hong bangci muh ding cih lunghimawh den uhhi. A dahhuai thu ah tua banga mihonpite’ nung a zuite pen tua mihonpite sung mah ah tumcip thei uhhi. Lawhcinna tawhtang kici khempeuh bel ka thei kei a, ahi zongin lawhsapna tawhtang khat ahihleh mi citeng khempeuh lungkimsak sawmna ahihlam bel ka thei hi. Midangte’ hong muhzia thupitsak luatna pen na nuntakna aading Pasian’ ngimnate hong mansuahsak hamtang ding lampi 5 hi. Topa Jesuh in, “To nih’ na a seem thei kuamah om lo hi” ci hi. Na nuntakna hong tawsawn thei thu dangdang zong om lai a, tuate khempeuh pen lampi a mongbing tawh kibang uh hi. Tuate in, zatkhiatna omlo thahatna, kul lopi-a lunggimna, leh lungkimna omlo nuntakna cih bang munte ah hong tun uhhi. Hih ni sawmli sung khualzinna in ngimna’ tawsawn nuntakna -- Pasian’ ngimnate in a makaih, a uk, a hilh nuntakna -- bangci neih theih ding cih hong lak ding hi. Na nuntakna aading Pasian’ ngimnate theihtel ding sangin a kisamzaw bangmah om lo a, tuate na theihtel keileh -- lawhcinna, hauhna, minthanna, gualnopna cihte-a kipan -- bangmah in dinkik theilo hi. Ngimna neilo nuntakna pen khiatna neilo manawtna, makaihna omlo sepkhiatna, leh a hang neilo thupiangte hi lel hi. Ngimna neilo nuntakna pen thuneu-in ginalo a, mumal mel nei lo hi. NGIMNA’ TAWSAWN NUNTAKNA HANGA PHATTUAMNATE Ngimna’ tawsawn nuntakna neih manin phattuamna lianpi thu nga om hi: Na ngimna na theihtelna in na nuntakna khiatna neisak Na ngimna na theihtelna in na nuntakna khiatna neisak Na ngimna na theihtelna in na nuntakna khiatna neisak Na ngimna na theihtelna in na nuntakna khiatna neisak Na ngimna na theihtelna in na nuntakna khiatna neisak h h h h hi.i. i.i. i. Eite pen khiatna nei dinga hong kibawl ahihi. Tua hang mahin zong mite in tua a khiatna a muhkhiat nadingun a muanmawhhuai sepziate ahi, aisaanna ahihkeileh lungsim tawh kisai hanciamna cihte zang uhhi. Nuntakna in khiatna hong neih ciangin na khempeuh phial mah na NI THUMNA: thuakzo a, khiatna nei keileh thuakzawh bangmah na nei kei hi. BANG IN Khankum sawmnih a pha khangno khat in NA NUNTAKNA hih bangin gen ngei hi: “Bang hiamkhat ka suah HONG na’ng kitomin hanciam ka’ih manin a guallelin TAWSAWN? kingaihsun ing. Bang hiamkhat cih pen zong bang hiam thei tuan ke’ng. Ka theihsun bel hanciamsuak ding, cih hi. Ni khatni teh ka ngimna ka muhkhiat leh, a nungta dinga kipan ta hi’ng, ci-in kingaihsun ning.” Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 31
Pasian tawh lo-in nuntakna in ngimna nei lo a, ngimna tawh lo-in nuntakna in khiatna nei lo hi. Khiatna tawh lo-in nuntakna in tumdangna leh lam-etna nei lo hi. Hih, lam-et omlohna thu Lai Siangtho sungah mi tampite in na genkhia uhhi. Isaiah in, “Ngimna mel om lopi-in na ka seem hi; bangmah 6 lo, a mawkna dingin ka thatang ka zang hi.” ci-in na gen hi. Job in, “Ka 7 nuntakna nite lam-etna om lopi-in khatkhit khat bei hanhan hi.” a cih khit ciangin, “Ka lungkia ta hi; nuntak ka cimtaak hi. Keikia hong omsak in. Ka 8 nuntakna in khiatna nei lo hi.” ci lai hi. Leitunga a khasiathuaipen thu i cih pen sihna hilo a, ngimna neilo nuntakna hi. Lam-etna pen na nuntakna aading huih le tui zah mahin na neihloh phamawh a, tangtut nadingin lam-etna neih ding kisam hi. Dr. Bernie Siegel in ama kianga kilak cinate lakah a natna a noptuam dingte theikhol thei hi. “Khankum zakhat ciangdong na nungta nuam hiam?” ci-in a dot ciangin nuntakna sungah ngimna tawh kidim mite in “Nungta nuam mah” ci-in dawng kik uh a, tuate pen nungta hamtang zaw pah hi. Lam-etna cih pen ngimna neihna pan hong pai hi. Lam-et bei na kisak leh tuaci nawn kei in. Lam-etna tawh nuntak ding na kipat lian leh thu le late hong kikhel ding hi. Pasian in, “Nang aading kong geelsak thu ke’n ka thei hi...Nang aadingin thuhoih ka geel a, thusia ka geel kei hi. Lam-etna leh mailam hun a gina kong pia ding hi” ci hi. A 9 piangthei nawnlo ding dinmun a tung ta danin na kingaihsun kha phial zongin Lai Siangtho in, “ Pasian in...i nget ngamzah ahihkeileh i ngaihsut ngamzah -- i thungetna, i lunggulhna, i ngaihsutna, leh i lam-etna sangpente -- sangin a sangzaw thamin hong seem thei hi” ci hi. 10 Na ngimna na theihtelna in na Na ngimna na theihtelna in na Na ngimna na theihtelna in na Na ngimna na theihtelna in na Na ngimna na theihtelna in na nuntakna oltuamsak hi. nuntakna oltuamsak hi.i. nuntakna oltuamsak h nuntakna oltuamsak hi.i. Tua in sep ding nuntakna oltuamsak h leh seploh ding hong sehsak hi. Na ngimna pen, na sepkhiatte lakah bang teng a kul takpi hi-a bang teng kul khollo, cih etkik nading ah tehkakna-a na zat khat hong suak hi. “Hih ka sepkhiat khat in ka nuntakna aading Pasian’ geelsa ngimnate khatpeuh a kicingsaktuam hiam?” ci-in nang le nang na kidong thei pah hi. Ngimna kician om lopi-in thu khensat nading, na hun zatzia ding, na thatang leh neih le lamte bangci zat ding, cih thute ah bulphuh theih ding taw-phah na nei theikei hi. Tu tawm-a thu-omzia, hong kiphuutzia leh na lungsim omzia cihte tungtawnin thu le late na khensat ding hi. A ngimna uh a theilo mite in tampi sep ding sawm uh a, tua in lunggimna, thabeina leh thubuai piangsak hi. 32 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Mi khempeuh’ deihna bang zui-a seem ding cih pen piang theilo hi. Na hun pen Pasian’ deihna sep nading bekin kicing hi. Na nasep khat na zawhsiang zawh keileh tua pen Pasian’ hong sepsak nopzah val seemkha na hi ding hi (ahihkeileh TV tam et lua kha zong na hi thei hi). Ngimna’ tawsawn nuntakna in nuntakzia a olzaw leh hun geelna a tawmzaw hong neisak hi. Lai Siangtho in, “A kineih, a te lela nuntakna pen a hawmpi hi; 11 ahi ziau, a theih-ol nuntakna ahihleh dim tak-a nuntakna hi” ci hi. Tua in lungsim nopna zong hong neisak hi: “TOPA, nangmah in a ngimna a kiplet mite leh nangmah hong muang mite tungah lungnopna na pia hi” ci hi. 12 Na ngimna na thheihteihtelna ielna in na nuntakna kaituah hn na nuntakna kaituah hi.i. Tua in Na ngimna na theihtelna in na nuntakna kaituah hi. Na ngimna na t Na ngimna na thheihteihtelna ielna in na nuntakna kaituah hn na nuntakna kaituah hi.i. Na ngimna na t vai thupite ah hanciamna leh thadim takin sepkhiatna piangsak hi. Tua bangin vaite khensiam na hih manin na nasepna muibun pah hi. Vai thuneute buaipihkhak zeelzeel pen mihing’ ngeina hi. I nuntakna ah thuneu buaipihna om thei gige hi. Dr. Henry David Thoreau in mihingte pen “kuama theihpihloh, cih nading mel theilo dinmun” ah om thei uhhi, ci hi. Tua pen ngimna mel omlo-a buaina ci lehang kitelzaw lai hi. Mi tampite pen gyroscope a kici, a laizang ah a vang khat omin tua takah ciangtawn khat holh lehang a kipei thei, a kipeipei hangin koimah dang ah a tung ngeilo, tawh kibang uhhi. Ngimna kician na neih keileh na mainawtna mun, na nasep, na kizoppih, na pawlpi leh a tungtham van le na cihte na khelkhel ding a, tua pen na lungbuaina a ven nading ahihkeileh na lungsim hawmsuahna na dipkik nading ci-a a lam-en na hihi. Tu ngawngaw-in bel nate hong nuam ta buang inteh, ci-in ngaihsun ngeel ding cin a, ahi zongin tua in na buaipih taktak thu ahi bulphuh neihlohna vengsak lo hi. Lai Siangtho in, “Bangmah ngaihsun lo, bangmah awlmawh lo-in 13 om mawkmawk kei inla na Topa’ hong deihsak thu theitel in” ci hi. Bulphuh nei, cih pen khuavak tawh kigenteh thei hi. Khuavak a taangkhia pen thakhauh lo, muibun lo ahih hangin tua khuavak kaituah lehang thahatna hong nei hi. Ni vaangtaang pen maanpeek themno khat tawh kaituahin lopa, laidal, cihte kapsak lehang kaang zo Na nuntakna a tanghial hi. Laser a kici namte suah lai lehang muibut ding na deih khuavak in siiktak nangawn attan thei hi. leh kaituah in. A kikaituah nuntakna -- ngimna nei nuntakna -- sangin a thakhauhzaw bangmah om lo hi. Leitung tangthu sunga numei pasal na-lian pipi a seem a bawl i cihte pen nuntakna a kaituahte hi. Gentehna-in Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 33
Sawltak Paul en lehang amahkia bekbek in Rom gampi sung tengah Khristian biakna kizeelsak hi. A tuacih theihna thusim pen a kikaituah nuntakna hi. Amah’n, “Ka thahatna khempeuh hih thu khat tung bekah ka kaituah hi: A beisa thute mangngilhin mailam thute bek ka lam-en hi” ci hi. 14 Na nuntakna a muibun ding na deih leh kaituah in. Seem sapsap kawikawi kei in. Na khempeuh sepsawm kei in. Tawm bek seem in. Sepkhiatna a hoih na cihte nangawn heuhkhia inla a thupipen teng bek seem in. Sepkhiatna (activity) leh gahkhiatna (productivity), hihte nih theikhial ngeikei in. Ngimna om lopi-in na manlah thei mahmah kha ding a, ahi zongin a thupi pen bang ahi hiam? Paul in, “Eite aadinga Pasian’ hong koihsak na 15 peuhmah a deih eite in tua kungmun ah lungsim kaituah den ni” ci hi. Na ngimna na theitelna in na nuntakna phonglo hi. Ngimna Na ngimna na theitelna in na nuntakna phonglo hi. Na ngimna na theitelna in na nuntakna phonglo hi. Na ngimna na theitelna in na nuntakna phonglo hi. Na ngimna na theitelna in na nuntakna phonglo hi. in thalawpna piangsak den hi. Ngimna kician longal hong thahatsak dang om lo hi. A langkhat leuleu ah ngimna na neihloh ciangin thalawpna bei hi. Lupna tungpan thawhtoh bekbek zong nasep lianpi hong suak hi. Hong thazawmsak, hong bahsak, leh i lungdamna hong guksak pen nasep hahkat luatna hilo-in khiatna neilo nasep teng i baansep man hi. Laigelh minthang George Bernard Shaw in, “Nuntakna ah lungdamna taktak cih pen hih bang hi: nangmahmah in thupi na sak ngimna khat aadingin thahatna teng na zatkhiatna; leitung in kei’ lungdam nadingin bangmah hong sepsak kei inteh ci-a a phunphun a tautau, cinatna leh khasiatna tawh kidim, angsung thei mi khat na hih sangin leitunga om a thakhauh mi khat na hihna, hi” ci hi. Na ngimna na theihtelna in Hong kiphawk den Na ngimna na theihtelna in Na ngimna na theihtelna in Na ngimna na theihtelna in Na ngimna na theihtelna in tawntung hun aadingin hong kigingsak dinga leitung ah nang tawntung hun aadingin hong kigingsak tawntung hun aadingin hong kigingsak tawntung hun aadingin hong kigingsak tawntung hun aadingin hong kigingsak hi. hi. Mi tampite in leitung ah a kipsuak thei hi. hi. hi. hong kikoih hilo a, ding gamh le go a nusiatzawh nadingun a tawntung hun aading a nuntak sung tawntung hanciam uhhi. Amau kigingkhol dingin hong pen sih khitnung ah a kiphawksuak ding kikoih hizaw hi. uh ut uhhi. Ahih hangin a thupipen leh a kisam taktak pen na nuntakna tawh kisai midangte’ hong ciaptehzia hilo ding a, Pasian’ hong ciaptehzia hizaw ding hi. Mite’ tel zawhloh thu khat om a, banghiam cihleh lawhcinna khempeuh a tawpna ah kikhengkhia ding, ciaptehsa thute kilaih ding, minthannate veng kik ding, pahtawinate kimangngilh kik ding, cih thu hi. James Dobson a kicipa college a kah lai-in a lungtup bang hiam cihleh a kahna college ah tennis siampen suak ding cih hi. Tua mah bangin college zumpi sunga gualzawhna cup kikoihna mun ah ama ngah cup zong etlawm takin a kikoih ciangin amah angtang mahmah 34 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
hi. Kum sawt sim a bei khit ciangin ama cup pen kiguksak hi. Tua zawh college sangpi a kilamthak hun ciangin James’ cup pen ninbung khat sungah kimu kik hi. Tua ciangin amah’n, “Hun kicing a ngah nak uhleh mi khatpeuh in na cup khempeuh hong paihsak lel ding hi” ci hi. Leitung gamh le go khatpeuh nusiatzawh nading hanciamna pen muhna-toi lungtup hi a, tawntung kimang ding gamh le go khat neihzawh nading kalsuanna pen hun le nite zatsiamna hi. Hong kiphawk den dinga leitung ah nang hong kikoih hilo a, tawntung hun aading a kigingkhol dingin hong kikoih hizaw hi. Ni khatni ciangin Pasian’ mai-ah na ding ding a, Pasian in zong tawntung hun sungah na lut ma-in na nuntakna sittelna laivuanpi khat bawl ding hi. Lai Siangtho in, “Hih thu phawk un, Pasian’ thukhenna tokhom mai-ah eite khempeuh i ding ciat ding a,...Pasian kiangah eimau gamtatna 16 thu i gen ciat ding hi” ci hi. A lungdamhuai thu khat ah Pasian in tua thusitna hong kantan zosak nuam ahih manin hong dot ding thute hong genkhol hi. Pasian in thu lianpi nih hong dong thei kha ding hi, ci-in Lai Siangtho siksanin i gen thei hi: Khatna ah, “Ka Tapa Jesuh Khrih na bangci saan hiam?” cih hi. Pasian in na biakna leh na thupomziate hong dong lo ding hi. Bang hong thupipen ding hiam cihleh nang aadinga Jesuh’ hong sepsak thute na saan le saanloh, tua Jesuh na it le itloh, na muan le muanloh, cih hi ding hi. Jesuh in, “Kei pen lampi, thumaan thutak, leh nuntakna ka hihi. Kei tungtawn lo-in Pa kiang a tung kuamah om lo hi” ci hi. 17 Nihna ah, “Kong piaksa nate na bangci zat hiam?” cih hi. Na nuntakna -- Pasian’ hong piak khuttawi siamnate, kivakhna talente, hamphatna lampite, thahatnate, kizopnate, leh neih le lamte -- na bangci zat hiam? Tuate khempeuh nang’ angsung ding bekin na zang hiam, ahihkeileh nang aadinga Pasian’ geelsa ngimnate aadingin na zang hiam? Hih thudotna nih theikhol-a na kigin ding cih pen hih laibu’ lungtup hi. Thudotna a masa in tawntung hun koi-ah zang ding cih hong theisak ding a, a nihna in tawntung hun sungah bang hih ding cih hong theisak ding hi. Hih laibu a tawpna na tun ciangin thudotna a nihin a dawng thei ding dinmun na tung ding hi. Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 35
NI THUMNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Ngimna nei-a nuntak pen lungnopna lampi hi. Pha Phawk Diwk Ding Khang Khawkneu:wkneu: TOPA, nangmah in a ngimna a kiplet Phawk Diwk Ding Khang Khawkneu:wkneu: Pha Phawk Ding Khawkneu: mite leh nangmah hong muang mite tungah lungnopna na pia hi.” Isaiah 26:3 (TEV) Ngaihsut Ding Thudotna: Ka innkuanpihte leh ka lawmte in ka Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: nuntakna hong tawsawn pen bang hi a ci ding uh hiam? Bang suak nuam ka hi hiam? 36 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
A T A T 4 A TAWNTUNG KIMANG DINGIN HONG KIBAWL A TAAWNTUNGWNTUNG K KIMIMANGANG D DINGININGIN H HOONGNG K KIBIBAAWLWL A TAAWNTUNGWNTUNG K KIMIMANGANG D DINGININGIN H HOONGNG K KIBIBAAWLWL Pasian in mihingte’ lungtang sungah tawntung hun suan khin hi. Thuhilhna 3:11 (NLT) Pasian in mihingte ni khat bek a nungtasak ding hileh hih bang danin hong piangsak peuhmah lo ding hi. Abraham Lincoln Tu-a nuntakna pen tu-a a om teng bek hilo hi. Leitunga nuntakna cih pen pawi bang hileh a taktak ma-in a taktak danin kisinna (dress rehearsal) bek hi pan hi. Sihna galkhat ah -- tawntung hun sungah -- tu-a na zat ding hun zah sangin a sauzaw tham na zang lai ding hi. Leitung pen inn lamna-a kizang sing le suangte a kisenna mun, tawntung nuntakna aading siam kisincilna naucin sang khat hi a, kidemna taktak ma-a tha kisinna, tai kidemna kipat ma-a si le sa satsuahna zong, hi. Tu-a nuntakna pen hong pai laiding khat aading kiginkholhna hi. Hih leitung ah a tampenin kum zakhat bang na nungta ding a, ahi zongin tawntung hun sungah ahihleh a tawntungin na nungta ding hi. Leitunga na hun na nite, Sir Thomas Browne’ cih danin ci lehang, “tawntung hun sunga khawkno khat bek” hi pan hi. Nang pen a tawntung kimang dingin hong kibawl hi. Lai Siangtho in, “Pasian in mihingte’ lungtang sungah tawntung hun suan khin hi” ci hi. Na sungah sih nawnlohna thu a lunggulh, pianpih lungsim 1 khat na nei a, tua pen Pasian in tawntung hun sunga a nungta dingin ama lim le mel suunin hong bawl man hi. Mi khempeuh a tawpna ah si ding cih thu Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 37
i theih tek hangin sihna pen i kisek theikei a, haksa i sa den hi. A tawntungin nuntak ding i utna a hang pen Pasian in i khuak sungah tua lunggulhna hong thuahsak man hi. Ni khatni ciangin na lungtang a kisaiina hong khawl ding hi. Tua pen hih leitunga na pumpi leh na hun a beina hi ding a, ahi zongin nang na beina hilo hi. Na leitung pumpi pen na kha (spirit) tawmvei sung a teenna pak hi lel hi. Tua na leitung pumpi pen Lai Siangtho in “buk” (tent) na ci a, mailam huna na neih ding pumpi pen “inn” (house) na ci hi. Lai Siangtho in, “I teenna buk ahi, leitunga i pumpi, a kisiat ciangin Pasian in eite i teen nading inn khat vantung ah na koih ding a, tua pen amahmah’ bawl, a tawntunga kimang ding, inn ahihi” ci hi. 2 Leitung nuntakna sungah teeltheih ding tampi a om hangin tawntung hun sungah teeltheih ding nih bek om a, vantung ahihkeileh hell (gawtmun) hi. Tawntung hun sunga na neih ding Pasian tawh kizopna pen leitung na om sunga na neih Pasian tawh kizopna tungah kinga hi. Pasian’ Tapa Jesuh itna muanna na neih leh a omlai tawntung hun sung khempeuh amah tawh a zangkhawm dingin nang hong kizawn ding hi. A langkhat leuleu ah ama hong itna, mawhmaisakna leh hotkhiatna, cihte na nial leh tawntung hun sung khempeuh Pasian tawh lo-in na zang den ding hi. C.S. Lewis in, “Mihingte nam nihin kikhen thei a, Pasian kiangah ‘Na deihna bang hi tahen’ a ci mite leh Pasian in ‘Pha hi, na ut bangin hi tahen’ a cih mite hi” ci hi. A dahhuai thu ah mi tampite in hih leitung ah Pasian tawh lo-in nuntak ding teel uh ahih manin tawntung hun ah Pasian tawh lo-in a om uh kul ding hi. Nuntakna cih pen tu huna omzah sangin tamzaw tham cih thu, leh tawntung hun aading kiginkholhna ciang bek ahihna thu, limtak na theihtel ciangin na nuntakna hong kilamdang ding hi. Tawntung hun tawh kituak nuntakna neih na kipan ding a, tua in kizopna, nasep maban leh thu-omzia cihte khempeuh ah na vaihawmzia hong kilamdangsak ding hi. A thupisuah mahmah ahi sepkhiatna tampite leh lungtupna tampite, bek tham lo-in buaina tampite nangawn, nang aadingin hong thuneusuah ding a, hong cihtaak lo ding hi. Pasian tawh a kinaizaw-in na nuntak zahzah thu le la khempeuh hong thuneusuah seemseem ding hi. Tu-a nuntakna pen hong Tawntung hun tawh kituak pai laiding khat aading nuntakna na neih ciangin thupi na sak kiginkholhna hi. thute hong kilaih hi. Na hun le na sumte na zatna ah na pilvangzaw hi. Minthanna, hauhna, lawhcinna cihte ahi-a 38 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
gualnopna ahi phial zongin tuate sangin kizopnate leh gamtatzia na thupi ngaihsutzaw hi. Na masak thute hong kilehbulh hi. Khangmite’ thupomzia leh nuntak khuasakzia tawh kituakin nuntak ding pen kimanna bangmah hong nei nawnlo hi. Paul in, “Hun khat lai-in hih thute khempeuh thupi ka sa mahmah ngei a, tu-in ahihleh Khrih’ sepsa thu hangin tuate khempeuh bangmah man lo-in ka ngaihsun hi” ci hi. 3 Leitunga na neih hun le nite bek na nuntakna aading ahih mawkleh, tu mahmahin tua bang lianin nungta pah in, kong ci ding hi. Tua hileh mihoih hih ding leh ziahoih neih ding cih thu zong na ut leh na mangngilh thei hi. Na gamtatna huhau-a piang thute hangin na lunghihmawh ding zong kul lo hi. Na gamtatnate zong sauveipi hong kithawnkik lo lel ding ahih manin angsung bulphuhna tawh na nuntak leh zong phamawh khollo ding hi. Ahi zongin -- a thupi mahmah na theih ding thu khat ah -- sihna pen na beina hi zenzen lo hi. Sihna pen na lamtawp hilo a, tawntung hun sungah na lutna hi pan ahih manin leitunga na sep na bawl khempeuhte in tawntung tawh kipawl thaman leh nunggu nei hi. I nuntak sunga i gamtatna khatciat in awging nei a, tuate tawntung hun sungah hong kithawn ding hi. Khang hun nuntakzia a siat-huaipenna bang hiam cihleh thu tom ngaihsutna hi. Na nuntakna a hoih theipenin na zattheih nadingin na lungsim sungah tawntung hun tawh kipawl thumuhna na neih det ding, leh na lungtang sungah tua thu a manphatna na phawk det ding, kisam hi. Nuntakna cih pen tu huna zah sangin tamzaw tham hi. Tuipi tunga laam tuikhal mualpi pen tui tungah tawmcik bek dawkin tui sungah a golzaw tham om lai hi. Tuni cih pen tuikhal mualpi a kidawksun teng tawh kibang a, Tawntung hun tawh kituak tawntung hun cih pen tui sunga na nuntakna na neih ciangin muh theihloh a omlai teng tawh thupi na sak thute hong kibang hi. kilaih hi. Pasian tawh tawntung hun sungah omkhawm cih pen bang tawh kibang ding hiam? Sianggen lehang, i mihing khuak tawh vantung gam a thupitna leh a lamdanzia kitheitel zolo hi. Tua pen miksi khat kiangah Internet thu gensawm tawh kibang ding a, a mawknapi hi. Tawntung hun sunga omzia a gentel thei ding mihing’ kammal kiphuankhia nailo hi. Lai Siangtho in, “Topa a it mite aadingin Pasian in a lamdang bangci nam teng a baihsa-in koihsak cih thu, a thei ngei leh a za ngei cih thadah a ngaihsun ngei nangawn kuamah om nailo hi” ci hi. 4 Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 39
Ahi zongin Pasian in a Kammal sungah tawntung hun thu a heemin hong gen khin hi. Tu mahmahin eite aading tawntung inn khat Pasian in a bawlbawl laitak ahihlam i thei hi. Vantung gam ah thu-um mi i it i ngaih teng tawh i kimu kik ding a, leitung i om lai-a i cihtakna thu hangin thaman i saang ding hi. Tua ciangin i sepnop ding nasepte a seem dingin hong kisawl ding hi. I luzang teng vangliatna in hong tuam ding, meii tung tuangin khausaiite a tum ding, cih bang i hikei ding hi. Pasian tawh kizopna a kisia theilo i nei NI LINA: ding a, amah zong eite tungah a tawntungin lungkim ding hi. Ni khatni ciangin Jesuh in A TAWNTUNG hih bangin hong ci ding hi: “No, ka Pa’ KIMANG thupha piak mite aw, hong pai un. Leitung DINGIN HONG kipiansak huna kipan note aadinga kikoih kumpigam ahi na gamh uh luah ta un.” 5 KIBAWL C.S. Lewis in naupangte aadinga a gelh, “Narnia Khang Tangthu” (The Chronicles of Narnia) a kici, bu sagih a pha tangthu laibu a khupna ah tawntung hun tawh kipawl thu hih bangin na laktel hi: “Hih pen eite aadingin tangthu khempeuh a beina hi. Ahi zongin hih pen a tangthu taktak a kipatna ahihi. Leitunga a nuntakna teng uh pen laibu tuamna leh thulu gelhna laimai hi pan hi: tu ngawngaw-in amaute pen leitunga kuamah’ simkhak nailoh, bei hun neilo-in a kizomsuak ding, bek thamlo khenpi khatta pen a ma-a khenpi sangin a zaknop zaw den ding ahi Tangthu Laibu Khenpi Khatna, hi pan uhhi.” 6 Pasian in leitung na nuntakna aadingin ngimna khat a nei mah hi a, ahi zongin tua pen leitung ciang bek tawh man lo hi. Ama hong geelsak a ngimna pen hih leitunga na zat ding kumsawmlom tawmkhatte aading bek hilo-in “khang khat hamphatna lampi” ding ciang bek hilo hi; Pasian in nang’ khang khat khengval dingin hamphatna lampi hong honsak hi. Lai Siangtho in, “[Pasian’] geelnate kip tawntung a, a ngimnate kimang tawntung 7 hi” ci hi. Mi tampite in misi a gal ciang bekun tawntung hun tawh kisai thu, ngaihsut kha pan uhhi. Tua pen theihlohna tunga kinga lungsim sukkhakna hi lel a, dai mahmah hi. Sihna thu ngaihsut ding pen a cidamhuailo khatin na ngaihsun kha ding a, ahi zongin sihna langpang ding cih leh a piang hamtang ding thu khat ngaihsun lo ding cih pen cidamhuai lozaw taktak hi. 8 Ni khatni ciang hong piang veve ding ci-a i theih kim thu khat aading a kigingkhol lo teeiteei mi pen mihai hi. Tawntung hun tawh kisai-in tawmcik cih bang hilo-in tampi na ngaihsut ding kisam hi. 40 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Na nu’ gil sunga na om hun, kha kua kha sawm hun sung pen a tawpna, a beina hilo-in a nungta dinga na kiginkholhna ahih zah khatin tu- a na nuntakna zong mai-a hong pai ding a dang khat aading na kiginkholhna hi pah hi. Jesuh Khrih tungtawnin Pasian tawh kizopna na neihleh sihna na kihtak nading thu om lo hi. Sihna pen tawntung hun sung lut nading kongpi hi. Na sih hun pen hih leitunga na neih hun a beina hi a, ahi zongin nang na beina hilo hi. Na nuntak a beina hun cih sangsikin tawntung nuntakna sungah na suahni hizaw hi. Lai Siangtho in, “Hih leitung pen i inn hilo hi; eite in vantunga om a kip tawntung i innpi lamenin i om hi” ci hi. 9 Tawntung hun tawh tehkak lehang leitunga i nuntak hun pen mitphiat kal khat bang hi lel a, ahi zongin a thaman pen a tawntungin kip ding hi. Tu-a i nuntak sunga i sep i bawl teng tungtawnin a kik khat aading a sia a pha kikhensat hi. “Hih i leitung pumpi tawh i zat hun kici khempeuh Jesuh tawh i maankhop nading mun ahi, vantunga om, a bei ngeilo i innpi sung a tung nai 10 lopi-a a kizang hunte ahihlam i theihtel ding” kisam hi. Hun khat lai-in “Ni thak khat hong tun simin na nuntakna a kipatni danin ngaihsun in” cih tangkona khat laang mahmah ngei hi. A taktakin ni thak khat hong tun simin na nuntakna a beini danin ngaihsut ding pen pilvaizaw tham hi. Mat- thew Henry in, “I hun tawpna ni aading kiginkholh ding pen nisim i nasep ahih ding kisam hi” ci hi. 11 NI LINI NA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Nuntakna cih pen tu huna zah sangin tamzaw Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: Lungngaih Ding Thu: tham hi. Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu: Phawk Ding Khawkneu: “Hih leitung pen ama lunggulh nate khempeuh tawh beimang ding hi. Ahih hangin Pasian’ deihna na zuihleh nang na nungta tawntung ding hi” 1 Johan 2:17 (NLT) Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: Ngaihsut Ding Thudotna: A tawntung kimang dingin kei hong kibawl ahihleh ka sep nawnloh ding thu khat bang hi a, tuni-a kipan ka sep ding thu khat bang hi ding hiam? Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 41
5 N N N N NUNTUNTAAKK KKNA P PASIANASIAN’ M’ MUHZIAUHZIA B BANGINANGIN M MUU NA UNTAA NANA P PASIANASIAN’ M’ MUHZIAUHZIA B BANGINANGIN M MUU UNT UNTAKNA PASIAN’ MUHZIA BANGIN MU Nuntakna i cih bang ahi hiam? James 4:14b (NIV) Eite in nate pen ahi bangin i mu kei a, ei’ hihna bangin i mu hi. Anais Nin Na nuntakna na muhzia in na nuntakna hong sui hi. Nuntakna a khiatna na kaihzia in na mailam hun hong khunsak hi. Na thu muhzia in na hun zeekzia ding, na sum zatzia ding, na pianpih siamnate na punsakzia ding, na kizopnate na thupitbawlzia ding, cihte hong huzap ding hi. Midangte kiangah “Na nuntakna na bangci muh hiam?” ci-a dotna pen amau thu i theihtel theih nading lampi hoihpen khat hi. Mihing namkim a om mah bangin thudot dawnkikna zong a namkimin om ding hi. Kei kianga hong gen ngeite’ cih danin ci lehang nuntakna pen circus pawi, bomb kiphumna leitang, hai tawdap a kizialthei , thu haksa kidotna, tumging namkim kitumna, khualzinna, leh laamna pawi, cih bangin a tuamtuamin gen uhhi. Mi pawlkhat in “Nuntakna cih pen zu nunna mun tawh kibang hi: Khatvei leh zu na kham a, khatvei teh lah na puk a, khatveivei na kileh kawikawi pong hi” ci uhhi. Pawlkhat in “Nuntakna cih pen gear kithuah, pei sawm a nei, siksakol i zat ngeiloh khat, tawh kibang hi” ci uh a, pawlkhat in “Nuntakna cih pen laithai (playing card) kimawl tawh kibang hi: Na ngah laithai dal teng tawh na kimawl kul hi” ci uhhi. Nuntakna a lim a mel na muhzia hong dong hi le-ing na lungsim sungah bangci lim le mel hong suakkhia ding hiam?” Tua lim le mel pen na 42 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
nuntakna lim le liim (life metaphor) hi pah a, theihpipi ahi-a theihlohpi ahi zongin na lungsim sunga na neih nuntakna etzia ahihi. Nuntakna kikoici kalsuan, cih leh nuntakna sungpan nang’n bang lam-en, cih thu na pholakna zong, hi. Mihingte in a nuntakna lim le liimte pen nik le puan, kham le ngun kizepna, mawtaw, sam hiatdan, mawtaw maan tunga plastic kibelh, leh pumpi tunga lim kisuai cihte panin lakkhia uhhi. Awging a neilo, tua na nuntakna lim le liim in na telna zah sangin na nuntakna hong huzapzaw tham hi. Tua in na lam-etnate, thupi na sak thute (values) , na kizopnate, na lungtup thute, leh na masak thute (priorities) bang teng hi ding, cih hong khunsak hi. Gentehna-in nuntakna pen pawi bangin na ngaihsut leh na nuntakna sungah thupi na sak thu pen gualnopna hong hi ding hi. Tai kidemna danin na muh leh manlangna na thupisak ding a, a hun simsimin a nawhtat den khat na hi thei ding hi. Lamsau paina khatin na ngaihsut leh thuakzawhna na thupisak ding a, galdona ahihkeileh kidemna khat bangin na muh leh gualzawhna thupi na sa mahmah pah ding hi. Nuntakna na bangci et hiam? Nuntakna lim le liim a maanlo khat tungah a kinga zong na hi thei ding hi. Tua hi a, nang aadinga Pasian’ geelsa a ngimnate na cinsak theih nadingin na leitung khuak pilna teng tobawlin Lai Siangtho tawh kituak nuntakna lim le liim tawh na laih NI NGANA: kul ding hi. Lai Siangtho in, “Hih leitung thu le la paiziate NUNTAKNA zui kei unla na lungsim uh a bupin laihna tawh a sunglam 1 PASIAN’ ah Pasian kipuahphasak un” ci hi. Nuntakna Pasian’ muhzia tawh kisai-in Lai MUHZIA Siangtho in lim le liim nam thum hong hilh hi: Nuntakna BANGIN pen sittelna, van ki-apna, tomno kal nasep kipiakna, MU cih teng hi. Tu-a teng pen ngimna’ tawsawn-a nuntak nading ah a khuambul ahihi. A masate nih pen hih khenpi sungah, leh a thumna pen mai-a khenpi ah, cih bangin i kikum ding hi. eitung i nuntakna pen Siten Sitttelna khat helna khat hi.i. eitung i nuntakna p L L L L Leitung i nuntakna peitung i nuntakna pen Siten Sitttelna khat helna khat hi.i. Hih nuntakna lim le eitung i nuntakna pen Sittelna khat hi. liim pen Lai Siangtho bup sunga tangthute ah kimu thei hi. Pasian in mihingte’ gamtatzia, upna, itna, cihtakna, thumanna, thumaanna, cihte sittel denden hi. Lai Siangtho sungah haksatna, zia-etna, puahphatna, sittelna cih dan kammalte 200 vei val tham om hi. Pasian in Abraham, a tapa Isaac a ngetna tawh sittel hi. Jacob leuleu pen Rachel a teenpih theih nadingin kum tampi nasep a piakbehna tawh sittel hi. Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 43
Adam leh Eve in Eden Huan sunga sittelna kantan zolo uhhi. David in zong vai tampi tak ah Pasian’ sittelna kantan zolo hi. Ahi zongin sittelna lianpi a kantan zo mi tampite’ thu zong Lai Siangtho sungah kiciamteh veve hi. Sittelna tungtawnin gamtatzia kilamtohna leh kilatkhiatna a piangkhia khawm hi a, nuntakna bup pen sittelna hi pah hi. Nang pen a tawntungin hong kisittel hi. Midangte, buainate, lawhcinnate, kitukalhnate, cinatnate, lungkim lohnate, leh khuahun cihte dong nangawn ah nang’n bangci dawntuah cih Pasian in hong encik den hi. Pasian in na gamtatna a neunopente ahi, mi khat kongpi na honna, niinneng khat na topna, zum lai-atpa ahihkeileh vanzuakpa aw- Sittelna tungtawnin neem tawh na hopihna, cihte nangawn gamtatzia kilamtohna leh hong encik hi. kilatkhiatna a piangkhia Pasian’ hong piak ding khawm hi a, nuntakna bup sittelna a om teng khempeuh i thei khin pen sittelna hi pah hi. kei a, ahi zongin pawlkhat ahihleh Lai Siangtho siksanin i genkhol thei hi. Tuate pen kikhelna lianpipite, kamciam banga hong kiseemlote, phelsiang zawhloh buainate, hong kidawngkiklo thungetnate, ahi lopi-a hong kisiatgennate, leh thuak zawhloh dahna kahnate cih bang hi thei hi. Kei’ nuntakna sungah bang ci lehang Pasian in ka upna pen buaina tawh ahi zongin, ka lam-etna pen ka neih ka lamte bangci zeek cih tawh ahi zongin, ka itna pen mite tungtawnin ahi zongin hong sittel hi. Sittelna thupi mahmah khat pen na nuntakna sungah Pasian’ ompihna ngahlo na kisak laitak nang bangci gamtat cih thu hi. Khatveivei Pasian in ngimna khat tawh hong nungngat thei a, tua hun ciangin amah tawh i kigamlasuah hi. Hih pen Hezekiah kici kumpi khat in zong na tuak ngei hi. Lai Siangtho in, “Hezekiah sittel nadingin, leh ama lungsim sungah bang om takpi cih thu a theih nadingin Pasian in Hezekiah paikhiatsan hi” 2 ci hi. Tua ma-in Hezekiah pen Pasian tawh kinai takin omkhawm khin ahih hangin nuntakna sungah haksat mahmah hun a tuahkhak ciangin Pasian in ama gamtatzia sittel nading, a thaneemna pholak nading, leh vaipuak lianpi piakbeh theih nadingin amahkia nusia hi. Nuntakna cih pen sittelna ahihlam na theihtel ciangin na nuntakna sungah a cihtaaklo khat zong omlo ahihlam na phawk thei ding hi. Gamtatna nengno, a neupen khat nangawn, in na gamtatzia kilamtoh nading thu ah cihtaakna nei hi. Ni khatta pen ni thupi hi a, setkaan (second) khatta zong na gamtatzia a kip a kho theih nading, itna lahkhiat nading, ahihkeileh 44 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Pasian tungah kingak nading cih thute ah khangliat nading hunphate hi. Sittelna pawlkhat nasiasuah thei mahmah a, pawlkhat leuleu om ahihlam zong kiphawkkha khollo thei hi. Bangbang hileh a vekpi-un tawntung hun aading kimanna nei uhhi. A lungdamhuai thu ah, tua sittelnate na kantan zawh ding Pasian in hong deihsak ahih manin tua sittelnate na nawkzawh nadinga hong piak hehpihna thupha sangin a lianzaw sittelna cih bang hong pia ngeilo hi. Lai Siangtho in, “Pasian in a kamciam kiplet ahih manin na dintang zawhna tha zah khengvalin sittelna na thuak ding hong phal lo ding hi; hong kisittel ciangin zong thuakzawh nading thakhauhna hong pia ding a, suahtak nading 3 zawi khat hong koihsak ding hi” ci hi. Sittelna khat na kantan khit simin Pasian in ciamtehin tawntung hun sungah thaman hong pia dingin geelna nei hi. James in, “Sittelna a tuah ciangun a thuakzo mite thupha ngah ahi uhhi. Sittelna a kantan khit ciangun amah a it mite tunga Pasian’ kamciamsa ahi nuntakna lukhu amaute in a sang ding uhhi” ci hi. 4 eitung i nuntakna pen Ven Vaan Ki-apna khat hn Ki-apna khat hi.i. L L L L Leitung i nuntakna peitung i nuntakna pen Ven Vaan Ki-apna khat hn Ki-apna khat hi.i. Hi pen Lai eitung i nuntakna p eitung i nuntakna pen Van Ki-apna khat hi. Siangtho sunga om nuntakna lim le liim a nihna hi. Leitung i nuntak hun leh i thahatna, pilna siamnate, hamphatna lampite, kizopnate, leh neih le lam cihte pen a vekpi-in i kepcing ding leh i zeekkhiat dinga Pasian’ hong apsa khuttawi letsongte hi. Eite pen Pasian’ hong piak peuhpeuh a kemcingte i hihi. Hih kepcingna thu (stewardship) cih pen leitunga om mi khempeuh leh na khempeuh a nei pen Pasian hi, cih phawkkhakna panin kipan hi. Lai Siangtho in “Leitung leh a sunga om nate khempeuh Pasian’ neihsa hi; 5 leitung leh a tunga teeng mite khempeuh Pasian’ aa hi” ci hi. Leitung tomno kal i nuntak sungin na khat zong i nei taktak ngeikei a, hih lai-ah i om sungin Pasian in leitung hong kop hizaw hi. Leitung pen nang na tun ma pekin Pasian’ neihsa hi a, nang na sih khit ciangin zong Pasian in midangte na kawm leuleu ding hi. Tomno kal sung zat dinga na ngahkhak pak hi bek hi. Pasian in Adam leh Eve a piansak khit ciangin a piansaksa nate a kemcing dingin amau tungah vai ap a, ama neihsa a keemcing ding thuvanpi panmun pia hi. Lai Siangtho sungah, “[Pasian in] amaute thupha pia-in ‘Na suan na khakte uh hih leitung mun khempeuh ah teengin amau ukna nuai- ah a koih theih nadingun tanu tapa tampi nei ta un. Thuvanpi dingin note Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 45
kong koih ding hi’ ci hi.” ci-in kigelh hi. 6 Mihingte tunga Pasian’ piak nasep a masapen ah leitunga om Pasian’ “van le nate” zeek ding leh kemcing ding, cih hi. Hih dinmun, kiphiatkik ngei nailo hi. Tua pen tuni-a eite’ ngimna ii khen khat hi. I ngahkhak na khempeuh pen i khutsunga Pasian’ hong koih van ki-ap khat banga i zat i zeek ding ahihi. Lai Siangtho in, “Pasian’ hong piak lohpi-a na neih uh bang om ahi hiam? Na neih khempeuh uh Pasian kiangpan ahihleh bang hangin nomau 7 hanciamna tawh a ngahdan khatin kiphatsakpih na hi uh hiam?” ci hi. A beisa kum khat lai-in nupa kop khat in kei le ka zi, ka tawlngak hun sung uh-a ka zat dingun Hawaii khuapi-a a inn uh, tuipi maingat-a kilam a hoih mahmah khat, hong kawm uhhi. Cik-a ka vaihawm zawh ngeiloh uh thu khat ahih manin ko zong nakpi lungdamna tawh ka zang uhhi. “No’ aa bangin na zang un” hong ci ahih manun ko zong tua bangin ka zang uhhi. Tuibual ah tui ka pek uh a, votsakna bung (refrigerator) sunga ante ka ne uh a, mainul leh kuang le keute ka zang uh a, lupna tung nangawn ah gualnuam takin ka diang keei uhhi. Ahi zongin tua bangin ka om laitak mahun hih nate ko’ aa taktak hilo cih ka phawk den uh a, na khempeuh kidawm takin ka zang uhhi. Ko’ aa hilo napi-in tua inn zatkhakna kici hamphatna ka ngah uhhi. Tu hunin “Nang’ aa ahilo khat dop kullo hi” kici hi. Ahih hangin Khristiante ahihleh “Pasian’ aa ahih teh ka hihtheih zahin dawm ning” cih dinmun a sangzaw khat tawh nungta uhhi. Lai Siangtho in, “Van manpha khatpeuh a ki-ap mite in tua van ki-ap pen tawh kilawm kituak ahihna uh a 8 lahkhiat kul hi” ci hi. Topa Jesuh in nuntakna cih pen van ki-apna khat bangin genteh thei zeelzeel a, Pasian tawh kisai-ah tua vaipuak nei i hihna thu a lahtel nadingin tangthu tampi genkhia hi. Talen (talents) vai a genna 9 tangthu sungah, sumbawl mihau khat in a sumte ama khualzin sung a kemcing dingin a naseemte tungah ap hi. Hong ciahkik ciangin a naseemte khatciat’ vaipuak teng enkikin a kilawm bangin thaman pia a, hih bangin ci hi: “Pha hi, a citak naseem hoih na hihi. Na Pasian in hong tam piak a tawmno ah na citak khinzo hi; na a seemseem nakleh vaipuak a tampite ah thunei dingin kong koih ding zo seemseem dingin zong hi. Hong pai inla na topa tawh hong hong tam lam-et pah hi. lungdam khawm in.” 10 Leitung na nuntakna a bei hun ciangin na nasepnate ki-enkik ding a, nang tunga Pasian’ hong apsa van le nate na zat na zeekzia tungtawnin thaman hong kipia ding hi. Cihnopna ah nisim innsung nasep ahi phial 46 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
zongin, na sep na bawl khempeuh in tawntung hun tawh kipawl khiatna nei hi. Na khempeuh van ki-ap danin na zat na zeek leh tawntung hun sungah thaman nam thum ngah dingin Pasian in kamciam hong pia hi. Khatna ah, Pasian’ theihpihna leh kipsakna na ngah ding hi: “Pha hi, na nasep hoih hi!” A zom ah za khanna na ngah ding a, tawntung hun aading vaipuak lianzaw na ngah ding hi: “Na a tampite ah thunei dingin kong koih ding hi.” Tua ciangin lungdamna tawh hong kipahtawi ding hi: “Hong pai inla na topa tawh hong lungdam khawm in.” Mi tampi mah in sum pen Pasian’ sittelna khat leh van ki-ap khat ahilam theitel lo uhhi. Pasian in amah i muan ding hong hilhnop manin hauhna zang thei a, mi tampite aadingin sum pen sittelna lianpen hi pah hi. Bangzah ciang muanhuai cih hong sittel nadingin Pasian in i sum zatzia hong encik hi. Lai Siangtho in, “Leitung hauhna thu ah muanhuai kei lecin 11 vantung hauhna taktak thu ah kua in nang hong muang ding hiam?” ci hi. Hih pen a thupi mahmah thumaan thutak khat hi. Ka sum zatzia leh ka kha nuntakna kikal ah kizopna om pah ahihlam Pasian in hong gen hi. Kha thuphate (hauhna taktak) thu ah Pasian in bangzah ciang muanhuai hong sa ding cih thu pen ka sum (leitung hauhna) zatzia tungtawnin kikhentat hi. Thu khat kong dong nuam hi: “Na sum na zat na zeekzia in na nuntakna sungah Pasian, hong lut theih nawnloh nadingin a khaktan kha hiam? Kha thupha hauhna ah muan theihin na om ding hiam?” Jesuh in, “Tampi a ngah mite khatciat kiangpan tampi kikal ding hi; 12 tampi a ki-ap mipa kiangpan ahihleh a tamzaw tham kingen ding hi” ci hi. Nuntakna pen sittelna leh van ki-apna hi a, Pasian in hong tam piak seemseem nakleh vaipuak a zo seemseem dingin zong hong tam lam-et pah hi. NI NGANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Tng Thu:hu: Lungngaih Ding Tng Thu:hu: Lungngaih Ding Thu: Nuntakna pen sittelna leh van ki-apna hi. Lungngaih Di Lungngaih Di Pha Phawk diwk ding Khang Khawkneu:wkneu: Phawk diwk ding Khang Khawkneu:wkneu: “Vai neute ah na cihtak keileh vai liante ah Phawk ding Khawkneu: Pha na citak kei ding hi.” Luka 16:10a (NLT) Ngaihsut Di Ngaihsut Ding Tng Thudotna:hudotna: Ngaihsut Ding Tng Thudotna:hudotna: Ngaihsut Di Ngaihsut Ding Thudotna: Pasian’ hong sittelna khat hi ci-a tu-a ka theihtel, nungdeuh-a kei tunga thupiang, bang a om hiam? Kei kianga Pasian’ hong ap vai lianpente bang teng ahi hiam? Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 47
6 UNTAKNA CIH PEN UNT N N N N NUNTUNTAAKK KKNA C CIHIH PENPEN NA UNTAA NANA C CIHIH PENPEN WMVEI T T T T TAA AA AWMVEIWMVEI SUNGSUNG N NASEPNAASEPNA WMVEI SUNG NASEPNA WMVEI SUNGSUNG N NASEPNAASEPNA TOPA aw, leitunga ka nuntakna hun a tomzia ding hong phawk theisak in. Ka nuntakna nite kiseh khin ahihna leh ka nuntakna beimang pah ding ahihna hong phawksak in. Late 39:4 (NLT) Tomno kal sung bek a nungta dingin hih leitung ah ka om hi. Late 119:19 (TEV) Leitung nuntakna cih pen tawmvei sung nasepna khat hi. Lai Siangtho sungah leitung nuntakna a tomzia leh a beimang pah ding ahihzia hong hilh, lim le liim (metaphor) tampi kimu thei hi. Nuntakna pen meiilum kai khat, tai kidem a hat mi khat, husan khat, leh meikhu-lom khat bangin kigenteh hi. Lai Siangtho in, “Banghanghiam cihleh eite zaanni- a suak i hi lel hi...Leitung i nuntakna nite niliim bangin tawmvei bek kip hi” 1 ci hi. Na nuntakna a hoihpenin na zat theih nadingin thutak nam nih na mangngilh ngeiloh ding kisam hi: Khatna ah, tawtung hun tawh tehkak lehang nuntakna pen tom a cihin tom hi. Nihna ah, leitung pen tomno sung i omna inn ahihi. Hih lai-ah sauvei om lo ding na hih manin nak ngaih lua kei in. Leitung nuntakna Pasian’ muhzia bangin na muh theih nadingin Pasian kiangah huhna ngen in. David in hih bangin thungen hi: “Topa aw, leitung ka nuntakna a tomzia ding ka theihtel nadingin hong huh in. Hih mun ah tomno sung bek ombeh lai ding ka hihlam ka theih nading hong huh in.” 2 Lai Siangtho in leitung nuntakna pen gamdang mun khat ah va teen 48 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
pakna danin genteh mun mahmah hi. Hih leitung pen na teen detna inn zong hilo, na lamtawp zong hilo, hi. Leitung a nawk pak, a hawh pak na hi lel hi. Lai Siangtho in leitunga tomno kal i om pakna thu a lahkhiat nadingin peemta mi, biakna pawisiim mi (pilgrim), gamdang mi, khual mi (stranger), khualzin mi, lengla cih dan kammalte zang hi. David in, “Hih leitung ah 3 gamdang mi ka hi lel hi” ci hi. Peter in zong, “Pasian pen Pa ci-in sam na 4 hihleh leitung ah tomno kal a teeng pak danin nungta in” ci-in hong hilh hi. Ka teenna California gamke ah naseem dingin leitung mun tuamtuam pan mi tampite hong pai uh a, ahih hangin a gammi hihna uh pen a pianna gam mah ah koihcing uhhi. America ah gammi suak lopi mahin na a sep theih veve nadingun (“green card” a kici) khualzin mi ciaptehna lai, hong keng hi. Khristiante zong gammi i hihna mun pen vantung gam ahihlam i kiphawk nadingin kha green card i ken ding kisam hi. Pasian in a tate kiangah nuntakna tawh kisai-in thu-umlo mite tawh a kibatloh nadingun gen hi. “Amau ngaihsut thu pen hih leitung nuntakna thu bek hi. Ahi zongin eite pen Topa 5 Jesuh Khrih’ teenna mun ahi vantung gam ah gammite i hihi.” Thu-um taktak mite in nuntakna cih pen hih leitung i nuntak, kum tawmno sung bek zah hilo ahihlam theitel uhhi. Na hihna taktak pen tawntung hun sungah om a, na pianna gam pen vantung gam hi. Hih thutak na pom theih ciangin hih leitung ah “na khempeuh neih ding” na utna hong bei ding hi. Tu hun hih leitung aading beka i nuntakna, leh i kiim i paam-a mite’ thupisak thu, a masak uh thu, a nuntakzia uh, cihte i ciinna pen Pasian in lauhuai sa mahmah hi. Hih leitung’ zia-etnate i zul ciangin tua pen Pasian in kha angkawmna (spiritual adultery) ci hi. Lai Siangtho in, “Pasian na khemsawm uhhi. Ahihtheih simin leitungzia zui-in na ut bangbangun a gamta nuam na hih uhleh Pasian leh ama zia tawh a kigal na hi uhhi” ci hi. 6 Na hihna taktak pen Na pianna gam tawh a kilemlo tawntung hun sungah gamdang khat ah gambup taangmi om a, na pianna gam (ambassador) a seem dingin hong kisawl pen vantung gam hi. danin kingaihsun dih in. Tua hileh zia le tong na siam nading ahi zongin, hong kisawl thu na zawhsiang nading ahi zongin tua gammite’ zat kampau na sin kul ding a, a minam ngeina leh a khuasakziate uh na ciin masak kul kha ding hi. Taangmi khat na hih manin na galte tawh kisawh khakloh ding pen piang theilo hi. Na nasep na zawhsiang theih nadingin amaute tawh kizomin Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 49
kithuahin na om kul ding hi. Tua kimlai nang pen tua gamdang mite tungah thuneem mahmahin na pianna gam sangin paktazaw, itzaw keei lecin bang hong piang ding hiam? Na cihtakna leh na kipiakkhiatna hong kikhel ding hi. Gambup taangmi na hihna dinmun hong peeng ding hi. Na pianna gam aading naseem ding cih sangsikin galte bangin na gamta ding a, na mipihte tungah ciampeel mi na suak ding hi. 7 Lai Siangtho in, “Kote pen Khrih’ taangmite ka hi uhhi.” ci hi. Ahi zongin a dahhuai thu ah, Khristian tampite a Kumpipa uh leh a kumpigam tungah ciampeel khin NI GUKNA: uhhi. Leitung ah teeng i hih manin leitung pen i inn NUNTAKNA hi, ci-in haivai takin ngaihsun uhhi. Tua pen maan lo hi. Lai Siangtho in kitel takin hong gen hi: “Lawmte CIH PEN aw, hih leitung pen na inn uh hilo ahih manin tua TAWMVEI sungah nop-om lua kei un. Na kha uh a sukha zah SUNG 8 dongin na lungsim’ deihna uh zui kei un.” I kiim i NASEPNA paam-a om nate pen tomno kal sung bek kip ahih manin tuate lunggulh luatloh ding thu Pasian in hong KHAT HI phawnna-in hih bangin hong gen hi: “Hih leitung leh a tunga om nate khempeuh maimang ding ahih manin leitung nate tawh a kisukha den mite in tua nate lunggulhna nei lo-in a hoihlamin a zat ding uh kisam hi.” 9 Kumzalom dangte tawh tehkak lehang Nitumna lam gam a tamzawte aadingin tu-a zahin nuntakzia a nop hun om lo hi. Eite tungah cimphawnna, ciamnuihna, leh nopsakna bekbek mat le zetin hong kitah hi. A lunglut-huai na a tuamtuam leh maangmu kisak zah dong dinga lamdang thukizakna van tuamtuamte huhau-in nuntakna i cih pen lungnuam-a om ding cih ciang bek ahihloh lam i mangngilh ziau thei hi. Nuntakna pen sittelna (test) khat, van ki-apna (trust) khat leh tawmvei sung nasepna (temporary assignment) khat ahihlam i phawk ciang bekin i nuntakna sungah tua nate’ hong gakcipna hong bei pan ding hi. Eite pen a hoihzaw na khat aadingin a kigingkholte i hihi. “Tu-a i muh nate pen tuni-in hih takah om a, zingciang bei hi. Ahih hangin tu-a i muh theihloh nate pen a tawntungin kip ding hi.” 10 Leitung pen i teen det nading inn hilo hi, cih thu in hih leitung ah Jesuh’ nungzuite i hihna tawh haksakna, dahna, leh langpanna i thuakna a 11 hang hong theitelsak hi. Pasian’ kamciam pawlkhat a tangtunglo tawh a kibatna a hang, thungetna pawlkhat a kingahlo tawh a kibatna a hang, leh 50 Ngimna' Tawsawn Nuntakna
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329