Hồ Chí Minh toàn tập - Tập 2

336 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 2. LËp tr−êng cho con ch¸u c«ng nh©n; 3. LËp n¬i xem s¸ch b¸o; 4. LËp nhµ th−¬ng cho c«ng nh©n; 5. LËp nhµ ngñ, nhµ t¾m, nhµ h¸t; 6. Më hiÖp t¸c x·; 7. Tæ chøc c«ng binh1), ®ång tö qu©n2), v©n v©n. Ph¶i xem hoµn c¶nh mµ lµm, chí cho t− b¶n vµ ®Õ quèc chñ nghÜa chó ý. Héi tiªu tiÒn ph¶i rÊt ph©n minh, cho héi viªn ®Òu biÕt. Héi phÝ kh«ng nªn thu nÆng qu¸; ph¶i theo søc héi viªn. 12. C¸ch tæ chøc bÝ mËt thÕ nµo? Khi héi ®−îc c«ng khai, c¸c tiÓu tæ còng ph¶i gi÷ bÝ mËt. Khi kh«ng ®−îc c«ng khai, th× ph¶i m−în tiÕng hîp t¸c x·, tr−êng häc, hoÆc c©u l¹c bé (nhµ xÐc) v©n v©n, che m¾t ng−êi ta. ë Tµu, ë NhËt nhiÒu n¬i thî thuyÒn lËp nhµ b¸n n−íc, ngoµi th× b¸n b¸nh b¸n n−íc, trong th× lµm viÖc héi. Thî thuyÒn vµo uèng n−íc ¨n b¸nh, vµ bµn viÖc; cho nªn ma tµ mËt th¸m kh«ng lµm g× ®−îc. Cã n¬i l¹i gi¶ héi cóng tÕ hoÆc héi ch¬i, v©n v©n ®Ó che cho c«ng héi. L¹i khi míi g©y dùng ra hoÆc ë n¬i thî thuyÒn Ýt, ph¶i tuú c¬ øng biÕn, kh«ng nhÊt ®Þnh cø theo c¸ch th−êng. §¹i kh¸i c¸ch tæ chøc c«ng héi ph¶i thèng nhÊt, bÝ mËt, nghiªm nhÆt, th× héi míi v÷ng vµng. _______________ 1) ë ®©y cã thÓ lµ ®éi tù vÖ (BT). 2) Mét tæ chøc cña thiÕu niªn, nhi ®ång (sau nµy §¶ng ta ®· thµnh lËp tæ chøc nµy vµo nh÷ng n¨m 1930-1931) (BT).

337 Tæ CHøC D¢N CµY 1. V× sao ph¶i tæ chøc d©n cµy? N−íc ta kinh tÕ ch−a ph¸t ®¹t, trong 100 ng−êi th× ®Õn 90 ng−êi lµ d©n cµy. Mµ d©n cµy ta rÊt lµ cùc khæ, nghÒ kh«ng cã mµ lµm, ®Êt kh«ng ®ñ mµ cµy, ®Õn nçi c¬m kh«ng ®ñ ¨n, ¸o kh«ng cã mÆc. Xem nh− Trung Kú, tÊt c¶ chõng 5.730.000 ng−êi d©n mµ chØ cã chõng 148.015 mÉu ruéng. Tr−íc n¨m 1926, T©y ®ån ®iÒn ®· chiÕm mÊt 62.000 mÉu. Tõ n¨m 1926, 175 th»ng T©y ®ån ®iÒn l¹i chiÕm hÕt: 1.982 mÉu ë Thanh Ho¸, 35.426 mÉu ë NghÖ An, 17.076 mÉu ë Nha Trang, 13.474 mÉu ë Phan ThiÕt, 92.000 mÉu ë Kon Tum, 67.000 mÉu ë §ång Nai. Nh− thÕ th× d©n ta cßn ruéng ®©u n÷a mµ cµy! 2. T©y ®ån ®iÒn cho¸n ruéng c¸ch thÕ nµo? Chóng nã dïng nhiÒu c¸ch. Nh− th¸ng 6 n¨m 19221), 20 th»ng T©y rñ nhau xin ChÝnh phñ T©y mçi th»ng 3.0002) mÉu trong lôc tØnh. Xin ®−îc råi nhãm c¶ l¹i thµnh ra 60.000 mÉu, 19 th»ng b¸n l¹i cho 1 th»ng. _______________ 1), 2) Sè nµy trong nguyªn b¶n bÞ mê (BT).

338 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Th¸ng 8 n¨m 1926, nhµ ng©n hµng §«ng - Ph¸p xin 30.000 mÉu, trong ®¸m ®Êt Êy ®· cã 6 lµng An Nam ë. Khi nhµ ng©n hµng xin ®−îc råi th× nã ®uæi d©n ta ®i. Nam Kú bÞ T©y ®ån ®iÒn chiÕm mÊt 150.000 mÉu ruéng tèt. PhÇn th× T©y ®ån ®iÒn c−íp, phÇn th× c¸c nhµ thê ®¹o chiÕm. C¸c cè ®¹o chê n¨m nµo mÊt mïa, ®em tiÒn cho d©n cµy vay. Chóng nã b¾t d©n ®em v¨n khÕ ruéng cÇm cho nã vµ ¨n lêi thiÖt nÆng. V× lêi nÆng qu¸, ®Õn mïa sau tr¶ kh«ng næi, th× c¸c cè xiÕt ruéng1) Êy ®em lµm ruéng nhµ thê. 3. ChÝnh phñ Ph¸p ®·i2) d©n cµy An Nam thÕ nµo? T− b¶n T©y vµ nhµ thê ®¹o ®· cho¸n gÇn hÕt ®Êt ruéng, cßn gi÷ ®−îc miÕng nµo th× ChÝnh phñ l¹i ®¸nh thuÕ thiÖt nÆng, mçi n¨m mçi t¨ng. Nh− mçi mÉu ruéng tèt mçi n¨m tÊt c¶ hoa lîi ®−îc chõng 25 ®ång, T©y nã ®· lÊy mÊt 2 ®ång 5 hµo thuÕ, nghÜa lµ 10 phÇn nã lÊy mÊt mét. NÕu tÝnh tiÒn thuª tr©u bß, mua ph©n tro, m−ín lµm, tiÒn ¨n uèng, th× mçi mÉu mçi n¨m ®· hÕt chõng 30 ®ång. NghÜa lµ d©n cµy ®· lç mÊt 5 ®ång, mµ ChÝnh phñ l¹i cßn kÑp3) lÊy cho ®−îc 2 ®ång r−ìi. Ch¼ng thÕ mµ th«i. D©n ta cµy ra lóa mµ kh«ng ®−îc ¨n. §Õn mïa thuÕ th× b¸n ®æ b¸n th¸o ®Ó nép thuÕ. T©y nã biÕt vËy th× nã mua rÎ ®Ó nã chë ®i b¸n c¸c xø, mçi n¨m nã chë hÕt 150 v¹n tÊn. Nã chë ®i chõng nµo, th× g¹o kÐm chõng Êy, th× d©n ta chÕt ®ãi nhiÒu chõng Êy. 4. B©y giê nªn lµm thÕ nµo? Sù cùc khæ d©n cµy An Nam lµ: _______________ 1) Mét h×nh thøc t−íc ®o¹t ruéng ®Êt ®Ó trõ vµo tiÒn cho vay (BT). 2) §·i: ®èi xö víi... (BT). 3) B¾t Ðp, b¾t chÑt (BT).

§−êng c¸ch mÖnh - Tæ chøc d©n cµy 339 1. Ruéng bÞ T©y cho¸n hÕt, kh«ng ®ñ mµ cµy. 2. G¹o bÞ nã chë hÕt, kh«ng ®ñ mµ ¨n. 3. Lµm nhiÒu, ®−îc Ýt, thuÕ nÆng. 4. L¹i thªm n−íc lôt, ®¹i h¹n, vì ®ª, mÊt mïa. 5. §Õn nçi chÕt ®ãi, hoÆc b¸n vî ®î con, hoÆc ®em th©n lµm n« lÖ nh− nh÷ng ng−êi nã chë ®i T©n thÕ giíi. 6. Nµo lµ chÝnh trÞ ¸p bøc (thö hái d©n cµy ta cã quyÒn chÝnh trÞ g×?), v¨n ho¸ ¸p bøc (d©n cµy ta ®−îc mÊy ng−êi biÕt ch÷, trong lµng ®−îc mÊy tr−êng häc?). NÕu d©n cµy An Nam muèn tho¸t khái vßng cay ®¾ng Êy, th× ph¶i tæ chøc nhau ®Ó kiÕm ®−êng gi¶i phãng. 5. C¸ch tæ chøc d©n cµy thÕ nµo? C¸ch tæ chøc ®¹i kh¸i nh− sau: 1. BÊt kú ®µn «ng ®µn bµ, tõ nh÷ng ng−êi tiÓu ®iÒn chñ cho ®Õn nh÷ng d©n cµy thuª cµy rÏ, tõ 18 tuæi trë lªn th× ®−îc vµo. (Nh÷ng ng−êi ®¹i ®Þa chñ, mËt th¸m, cè ®¹o, say mª r−îu chÌ, cê b¹c vµ a phiÕn1) th× chí cho vµo héi). 2. Ai vµo ph¶i t×nh nguyÖn gi÷ quy t¾c héi, vµ ph¶i cã héi viªn cò giíi thiÖu. 3. Lµng nµo ®· cã 3 ng−êi t×nh nguyÖn vµo héi th× tæ chøc ®−îc mét héi lµng, 3 lµng cã héi th× tæ chøc héi tæng, 3 tæng cã héi th× tæ chøc héi huyÖn, 3 huyÖn cã héi th× tæ chøc héi tØnh, 3 tØnh cã héi th× tæ chøc héi n−íc. 4. Cßn c¸ch khai héi, tæ chøc c¸c bé lµm viÖc, tuyÓn cö, ®Ò nghÞ, gi¶i quyÕt, b¸o c¸o th× còng nh− c«ng héi. 6. Héi d©n cµy nªn ®Æt tiÓu tæ hay kh«ng? D©n cµy trong lµng kh«ng xóm xÝt ®«ng ®óc nh− thî thuyÒn _______________ 1) Thuèc phiÖn (BT).

340 Hå CHÝ MINH TOµN TËP trong lß m¸y, cho nªn héi d©n cµy lµng thÕ cho tiÓu tæ; ng−êi uû viªn thÕ cho tæ tr−ëng còng ®−îc. Uû viªn bªn th× chØ huy cho héi viªn lµm viÖc, bªn th× thi hµnh mÖnh lÞnh tõ th−îng cÊp truyÒn ®Õn, bªn th× b¸o c¸o viÖc ®¹i héi víi héi viªn, bªn th× b¸o c¸o c«ng viÖc héi viªn víi ®¹i héi. C¸c héi viªn th× ph¶i: 1. KiÕm héi viªn míi; 2. §iÒu tra c¸ch ¨n lµm vµ c¸c viÖc trong lµng; 3. §Ò x−íng lµm c¸c hîp t¸c x·; 4. HÕt søc më mang gi¸o dôc, nh− lËp tr−êng, tæ chøc nhµ xem s¸ch, v©n v©n; 5. Khuyªn anh em d©n cµy cÊm r−îu, a phiÕn, ®¸nh b¹c; 6. §Æt héi cøu tÕ, v©n v©n. Nãi tãm l¹i lµ kiÕm lµm nh÷ng viÖc cã Ých cho d©n cµy, cã lîi cho nßi gièng. 7. NÕu kh«ng cã tiÓu tæ sao gi÷ ®−îc bÝ mËt? Êy lµ nãi vÒ lóc b×nh th−êng, cã lÏ c«ng khai ®−îc. NÕu lóc ph¶i gi÷ bÝ mËt, th×: 1. Ph¶i dïng c¸ch tiÓu tæ; 2. Chí gäi lµ héi d©n cµy, nh−ng gäi lµ ph−êng lîp nhµ, ph−êng ®¸nh c¸, ph−êng chung lóa, v©n v©n ®Ó mµ che m¾t thiªn h¹. V¶ trong lµng x· An Nam hiÖn b©y giê còng cã nhiÒu ph−êng héi nh− thÕ, muèn tæ chøc d©n cµy th× nªn theo hoµn c¶nh mµ lîi dông nh÷ng ph−êng Êy. Cèt lµm sao cho ng−êi ngoµi ®õng chó ý lµ tèt. Khi héi ®· v÷ng, héi viªn ®· ®«ng, l¹i nªn ®Æt c¸c bé chuyªn m«n1) nh−: Bé tËp thÓ thao; Bé c¶i l−¬ng nghÒ cµy cÊy2); _______________ 1) C¸c ban chuyªn m«n (BT). 2) Ban c¶i tiÕn nghÒ cµy cÊy (BT).

§−êng c¸ch mÖnh - Tæ chøc d©n cµy 341 Bé ng−êi cµy thuª (®i cµy thuª gÆt m−ín cho ng−êi ta, m×nh kh«ng cã ®Êt ruéng tr©u bß g× c¶); Bé ng−êi cµy rÏ; Bé thñ c«ng nghiÖp (thî thuyÒn trong lµng tuy kh«ng cµy ruéng, hoÆc nöa cµy nöa thî, còng ph¶i cho vµo héi d©n cµy); Bé thanh niªn, bé phô n÷, bé gi¸o dôc, v©n v©n. 8. Cã n«ng héi råi ®· khái nh÷ng sù cùc khæ nãi trªn ch−a? Sù tù do, b×nh ®¼ng ph¶i c¸ch mÖnh mµ lÊy l¹i, héi n«ng lµ mét c¸i nÒn c¸ch mÖnh cña d©n ta. NÕu thî thuyÒn vµ d©n cµy tr−íc tæ chøc kiªn cè, sau ®ång t©m hiÖp lùc mµ c¸ch mÖnh th× sÏ khái nh÷ng sù cùc khæ Êy. DÉu ch−a c¸ch mÖnh ®−îc ngay, cã tæ chøc tÊt lµ cã Ých lîi. Nh− mçi n¨m T©y nã b¾t d©n ta hót 150 v¹n kil« a phiÕn, nã lÊy 1.500 v¹n ®ång lêi. Nã b¾t ta mua 173.000.000 lÝt r−îu, nã lÊy 1.000 triÖu phr¨ng lêi. Nã võa lÊy lêi võa lµm cho ta mÊt nßi mÊt gièng. NÕu d©n cµy tæ chøc mµ khuyªn nhau ®õng uèng r−îu, ®õng hót a phiÕn, th× ®· cøu ®−îc nßi gièng khái mßn mái, mçi n¨m l¹i khái ®em 1.000.000.000 phr¨ng vµ 15.000.000 ®ång b¹c cóng cho T©y. T©y nã ¸p bøc ta v× ta kh«ng th−¬ng yªu nhau, v× ta ngu dèt. Cã héi hÌ råi tr−íc lµ cã t×nh th©n ¸i, sau th× khuyªn nhau häc hµnh. Chóng ta ®· biÕt \"c¸ch mÖnh\" tinh thÇn, \"c¸ch mÖnh\" kinh tÕ, th× \"c¸ch mÖnh\" chÝnh trÞ còng kh«ng xa.

342 HîP T¸C X·64 1. LÞch sö. Hîp t¸c x· ®Çu hÕt1) sinh ra ë bªn Anh. N¨m 1761, mÊy ng−êi thî dÖt v¶i rñ nhau lËp ra mét c¸i héi \"lµm v¶i cho tèt vµ b¸n gi¸ trung b×nh trong lµng xãm\". N¨m 1777, mét héi kh¸c lËp ra. Sau cßn nhiÒu héi lËp ra n÷a, nh−ng ch¼ng ®−îc l©u. N¨m 1864, mét héi míi l¹i lËp ra ®−îc 999 ®ång vèn. §Õn n¨m 1923, th× héi nµy cã 5.673.245 ®ång vèn vµ tiÒn bu«n b¸n ®i l¹i ®−îc 47.777.000 ®ång, 14 chiÕc tµu, vµ 5.000 mÉu v−ên chÌ (trµ), 6 ng−êi ®¹i biÓu lµm H¹ nghÞ viÖn, 4.580.623 ng−êi héi viªn. Hîp t¸c x· b©y giê bªn Nga lín nhÊt, thø hai ®Õn Anh (tiªu phÝ hîp t¸c2)), thø ba Ph¸p (sinh s¶n hîp t¸c3)), thø t− §an M¸c4) (n«ng d©n hîp t¸c), thø n¨m §øc (ng©n hµng hîp t¸c5)). ë NhËt cã mét héi khi míi lËp chØ cã 1.840 ®ång vèn c¸ch 8 n¨m ®· cã 370.000 ®ång. 2. Môc ®Ých. Tuy c¸ch lµm th× cã kh¸c nhau Ýt nhiÒu, nh−ng môc ®Ých th× _______________ 1) §Çu tiªn (BT). 2) Hîp t¸c x· tiªu thô (BT). 3) Hîp t¸c x· s¶n xuÊt (BT). 4) N−íc §an M¹ch (BT). 5) Hîp t¸c x· vay m−în hay cßn gäi lµ hîp t¸c x· tÝn dông (BT).

§−êng c¸ch mÖnh - Hîp t¸c x· 343 n−íc nµo còng nh− nhau. Môc ®Ých Êy th× trong lêi tuyªn ng«n cña hîp t¸c x· Anh ®· nãi: \"Cèt lµm cho nh÷ng ng−êi v« s¶n giai cÊp ho¸ ra anh em. Anh em th× lµm giïm nhau, nhê lÉn nhau. Bá hÕt thãi tranh c¹nh. Lµm sao cho ai trång c©y th× ®−îc ¨n tr¸i, ai muèn ¨n tr¸i th× giïm vµo trång c©y\". Håi b©y giê t− b¶n vµ ®Õ quèc chñ nghÜa b¸ t−íc1) d©n ch¼ng sãt c¸ch g×, chóng nã lÊy tiÒn d©n trë l¹i ¸p bøc d©n, chóng nã ®· r¸n sµnh ra mì, l¹i cßn \"lÊy gËy thÇy ®¸nh l−ng thÇy\" cho nªn hîp t¸c x· tr−íc lµ cã Ých lîi cho d©n, sau lµ bít søc bãp nÆn cña tôi t− b¶n vµ ®Õ quèc chñ nghÜa. 3. Lý luËn. Tôc ng÷ An Nam cã nh÷ng c©u: \"Nhãm l¹i thµnh giµu, chia nhau thµnh khã\" vµ \"Mét c©y lµm ch¼ng nªn non, nhiÒu c©y nhãm l¹i thµnh hßn nói cao\". Lý luËn hîp t¸c x· ®Òu ë trong nh÷ng ®iÒu Êy. NÕu chóng ta ®øng riªng ra, th× søc nhá, mµ lµm kh«ng nªn viÖc. ThÝ dô mçi ng−êi mang mét c¸i cét, mét tÊm tranh ë riªng mçi ng−êi mét n¬i, th× lÒu ch¼ng ra lÒu, nhµ ch¼ng ra nhµ. Nhãm nh÷ng cét Êy, tranh Êy, søc Êy, lµm ra mét c¸i nhµ réng r·i bÒ thÕ råi anh em ë chung víi nhau. Êy lµ hîp t¸c. L¹i thÝ dô 10 ng−êi muèn ¨n c¬m, mçi ng−êi riªng mét nåi, nÊu riªng mét bÕp, nÊu råi ¨n riªng; ¨n råi ai nÊy dän dÑp riªng cña ng−êi nÊy, thÕ th× mÊt biÕt bao nhiªu cñi, n−íc, c«ng phu vµ th× giê. Hîp t¸c x· lµ \"gãp g¹o thæi c¬m chung\" cho khái hao cña, tèn c«ng, l¹i cã nhiÒu phÇn vui vÎ. 4. MÊy c¸ch hîp t¸c x·. Hîp t¸c x· cã 4 c¸ch: 1. Hîp t¸c x· tiÒn b¹c2); _______________ 1) Bãc lét (BT). 2) Hîp t¸c x· vay m−în hay hîp t¸c x· tÝn dông (BT).

344 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 2. Hîp t¸c x· mua; 3. Hîp t¸c x· b¸n; 4. Hîp t¸c x· sinh s¶n. Tr−íc khi nãi râ nh÷ng hîp t¸c Êy lµ thÕ nµo, chóng ta ph¶i biÕt r»ng: a) Hîp t¸c x· kh¸c héi bu«n, v× héi bu«n lîi riªng, hîp t¸c x· lîi chung. b) Hîp t¸c x· tuy lµ ®Ó gióp ®ì nhau, nh−ng kh«ng gièng c¸c héi tõ thiÖn. V× c¸c héi Êy cã tiªu ®i mµ kh«ng lµm ra, vµ gióp ®ì bÊt kú ai nh−ng cã ý bè thÝ, hîp t¸c x· cã tiªu ®i, cã lµm ra, chØ gióp cho ng−êi trong héi, nh−ng gióp mét c¸ch b×nh ®¼ng, mét c¸ch \"c¸ch mÖnh\" ai còng gióp mµ ai còng bÞ gióp1). 5. Hîp t¸c x· tiÒn b¹c. Hay lµ ng©n hµng cña d©n; d©n cµy vµ thî thuyÒn chung vèn lËp ra: 1. Héi viªn thiÕu vèn lµm ¨n (vay vÒ tiªu xµi th× kh«ng cho) th× ®Õn vay ®−îc lêi nhÑ; 2. Héi viªn cã d− dËt Ýt nhiÒu, th× ®em ®Õn göi, ®−îc sinh lîi. D©n nghÌo, ng−êi cã mµ gãp th× Ýt, ng−êi muèn vay th× nhiÒu, vËy th× thÕ nµo lËp ®−îc ng©n hµng? Muèn lËp ®−îc ph¶i cã ba ®iÒu: a) TiÒn vèn - NÕu 1 ng−êi bá vµo mét ®ång, 1.000 ng−êi ®· ®−îc 1.000 ®ång. Cã 1.000 vèn, l−u th«ng khÐo th× còng b»ng 10.000 ®ång. b) L−u th«ng - NÕu mçi ng−êi gi÷ lÊy mét ®ång, th× 1.000 ®ång Êy còng tiªu mÊt. NÕu gãp l¹i, th¸ng ®Çu cho A vay 100 hÑn 6 th¸ng tr¶; th¸ng 2 cho B vay 100 v©n v©n, chuyÓn ®i m·i, l−u th«ng m·i, c¶ lêi ®Õn vèn, mçi th¸ng mçi nhiÒu, vµ gióp ®−îc héi viªn còng mçi ngµy mét nhiÒu thªm. _______________ 1) Nªn hiÓu lµ ai còng ®−îc gióp ®ì khi khã kh¨n vµ cã tr¸ch nhiÖm gióp ®ì ng−êi kh¸c (BT).

§−êng c¸ch mÖnh - Hîp t¸c x· 345 c) TÝn dông - Lµm cã bÒ thÕ cho ng−êi ta tÝn dông1), th× giao dÞch dÔ. VËy th× vèn tuy Ýt mµ dïng ®−îc nhiÒu. 6. Hîp t¸c x· mua. Nhµ nµo còng kh«ng lµm ®ñ ®å dïng ®−îc, ch¾c ph¶i ®i mua. Mua nhiÒu (mua sØ)2) th× ch¾c rÎ h¬n mµ ®å tèt h¬n. Mua lÎ th× ®¾t mµ ®å th× xÊu. Nh−ng thî thuyÒn vµ d©n cµy lÊy tiÒn ®©u mµ mua sØ? Mua ®−îc, mét nhµ dïng còng kh«ng hÕt. Cho nªn ph¶i chÞu thua thiÖt m·i. NÕu nhiÒu nhµ gãp l¹i, mua sØ vÒ chia nhau, th× ®· ®−îc rÎ, ®å l¹i tèt l¹i khái mÊt th× giê. ThÝ dô: Mçi thïng (dÇu löa gi¸ 3 ®ång, ®−îc 50 lÝt. Nhµ bu«n mua vÒ kiÕm c¸ch pha phÕt thµnh ra 53 lÝt. D©n mçi nhµ ph¶i cã mét ng−êi x¸ch chai ®i chî mua mçi lÝt ph¶i tr¶ mét hµo, dÇu ®· xÊu, th¾p l¹i mau hÕt. TÝnh l¹i nhµ bu«n lêi: 1 c¸i thïng 0®20 23 lÝt dÇu 2®30 Céng c¶ 2®50 53 nhµ d©n lç: 2®50 vµ 53 giê ®ång hå. NÕu 53 nhµ Êy gãp nhau ph¸i mét ng−êi ®i mua mét thïng, th× ®· khái mÊt 2®50, l¹i lêi ®−îc 53 giê. §em 53 giê Êy lµm viÖc kh¸c, l¹i cµng lêi n÷a. 7. Hîp t¸c x· b¸n. Mua cµng nhiÒu cµng rÎ, b¸n cµng nhiÒu cµng ®¾t. Mua cµng Ýt _______________ 1) TÝn dông lµ c«ng viÖc cña ng©n hµng vÒ cho vay vµ nhËn tiÒn göi. §o¹n nãi vÒ tÝn dông ë ®©y hiÓu lµ: CÇn ph¶i lµm cho cã bÒ thÕ ®Ó ng−êi ta tin t−ëng khi göi tiÒn vµ vay tiÒn (BT). 2) T¸c gi¶ dïng tõ nµy theo nghÜa tõ ®Þa ph−¬ng mua bu«n hay mua nhiÒu (BT).

346 Hå CHÝ MINH TOµN TËP cµng ®¾t, b¸n cµng Ýt cµng rÎ. Ai còng biÕt nh− vËy. Nh−ng d©n nghÌo cã ®å ®©u mµ b¸n nhiÒu. V¶ l¹i khi ®· ®em ræ khoai thóng lóa ®i chî, th× ®¾t rÎ còng muèn b¸n cho xong, kh«ng lÏ mang ®i mang vÒ m·i. PhÇn th× sî mÊt c«ng, phÇn th× sî mÊt thuÕ, phÇn th× sî hao mßn. Nhµ bu«n biÕt vËy, l¹i cµng b¾t bÝ tr¶ rÎ. L¹i thÝ dô: 53 nhµ cã 53 thóng lóa, cho 53 ng−êi ®em ®i b¸n, ph¶i nép 53 lÇn thuÕ; ®ong ®i ®ong l¹i ®æ th¸o mÊt 53 n¾m, nhµ bu«n b¾t bÝ tr¶ rÎ mÊt 53 xu (mçi thóng mét xu). Giêi n¾ng, 53 ng−êi ph¶i uèng 53 xu n−íc, v©n v.. TÝnh l¹i, thua thiÖt biÕt chõng nµo. NÕu 53 nhµ Êy cã hîp t¸c x· b¸n, th× lêi biÕt bao nhiªu! 8. Hîp t¸c x· sinh s¶n. Hîp t¸c nµy lµ ®Ó gióp nhau lµm ¨n. ThÝ dô: D©n cµy mçi nhµ cã mét con bß, ph¶i cã mét th»ng bÐ ch¨n, ph¶i cã mét c¸i rµn1), l«i th«i biÕt chõng nµo? L¹i nh− nh÷ng nhµ kh«ng cã, mïa cµy ph¶i thuª tr©u. Mçi nhµ ph¶i tù s¾m lÊy cµy, bõa, cuèc, liÒm, v©n v., khi cµy mÎ, cuèc cïn ch−a cã tiÒn mua th× ph¶i ngåi chÞu. NÕu chung nhau mua tr©u, mua ®å cµy, ai dïng ®Õn th× ph¶i nép Ýt nhiÒu, nh− thÕ h¸ ch¼ng h¬n sao? L¹i nh− trång ra b«ng; nh−ng kh«ng cã bµn ®¸nh b«ng, kh«ng cã ®å kÐo sîi, ph¶i ®em b«ng b¸n rÎ. NÕu gãp nhau lµm hîp t¸c x·, mua ®ñ ®å mµ lµm, th× c«ng Ýt mµ lîi nhiÒu. Nãi tãm l¹i lµ hîp t¸c x· rÊt cã lîi cho nªn d©n c¸c n−íc lµm nhiÒu l¾m. Thö xem c¸c hµng bu«n së dÜ mµ giµu cã, ch¼ng qua nã bít ng−îc bít xu«i cña d©n. Hîp t¸c x· lµ ®Ó cho khái bÞ hµng bu«n ¨n bít. 9. Nhµ bu«n lÊy lêi. Nhµ bu«n kiÕm ®−îc lêi lµ v× ng−êi lµm ra ®å vµ ng−êi dïng ®å, ng−êi mua vµ ng−êi b¸n c¸ch xa nhau, ph¶i nhê nhµ bu«n _______________ 1) C¸i chuång (BT).

§−êng c¸ch mÖnh - Hîp t¸c x· 347 ®øng gi÷a, nã ®· ¨n lêi khi mua, l¹i ¨n lêi khi b¸n. ThÝ dô: Ngoµi B¾c lµ xø trång chÌ, trong Nam lµ hay uèng chÌ. Nh−ng d©n B¾c kh«ng ®em vµo Nam b¸n, d©n Nam kh«ng ra tíi B¾c mua. MÊy nhµ cã chÌ ®em b¸n cho A, hµng chÌ trong tæng; A ®em b¸n l¹i cho B, bu«n chÌ trong phñ, ¨n lêi mét lÇn. B l¹i ®em b¸n cho phè C ë tØnh, ¨n lêi 2 lÇn. C b¸n cho c«ng ty § Hµ Néi, ¨n lêi 3 lÇn. C«ng ty § b¸n cho c«ng ty E Sµi Gßn, ¨n lêi 4 lÇn. C«ng ty E l¹i b¸n cho nhµ bu«n F c¸c tØnh, ¨n lêi 5 lÇn. Nhµ bu«n F b¸n sØ cho phè G c¸c phñ, ¨n lêi 6 lÇn. G b¸n lÎ cho H, ¨n lêi 7 lÇn. H b¸n lÎ cho ng−êi uèng, ¨n lêi 8 lÇn. ThÕ lµ ng−êi lµm ra chÌ thua thiÖt, ng−êi uèng chÌ còng thua thiÖt. NÕu cã hîp t¸c x· th× tr¸nh khái nh÷ng ®iÒu Êy. 10. C¸ch tæ chøc. Kh«ng ph¶i lµng nµo còng ph¶i lËp mçi lµng mçi hîp t¸c x·. Còng kh«ng ph¶i mçi lµng ph¶i lËp c¶ mÊy hîp t¸c x·. Còng kh«ng ph¶i cã hîp t¸c x· nµy th× kh«ng lËp ®−îc hîp t¸c x· kia. Ch¼ng qua theo hoµn c¶nh n¬i nµo lËp ®−îc hîp t¸c x· nµo, vµ cã khi hai hîp t¸c x· - mua vµ b¸n - lËp chung còng ®−îc. NÕu nhiÒu n¬i ®· lËp thµnh hîp t¸c nh− nhau, th× c¸c hîp t¸c x· Êy nªn liªn l¹c víi nhau, thÕ lùc cµng m¹nh h¬n. HoÆc khi hai hîp t¸c x· tÝnh chÊt kh¸c nhau, th× còng nªn liªn kÕt, nh− mét hîp t¸c x· mua vµ mét hîp t¸c x· b¸n. Hîp t¸c x· chØ cã héi viªn míi ®−îc h−ëng lîi, chØ cã héi viªn míi cã quyÒn, nh−ng nh÷ng viÖc kü thuËt nh− tÝnh to¸n, xem hµng ho¸, cÇm m¸y, v©n v., th× cã phÐp m−ín ng−êi ngoµi. §· vµo héi th× bÊt kú gãp nhiÒu gãp Ýt, vµo tr−íc vµo sau, ai còng b×nh ®¼ng nh− nhau.

348 TH¦ GöI QUèC TÕ N¤NG D¢N BÐclin, ngµy 3-2-1928 C¸c ®ång chÝ th©n mÕn, T«i ®· ®Õn Lóts« Uphe, tíi ®Þa chØ mµ c¸c ®ång chÝ ®· cho t«i. Nh−ng t«i kh«ng gÆp ai c¶; vµ ch¼ng ai biÕt Niu §oãcph¬. T«i ®Ò nghÞ c¸c ®ång chÝ cho t«i mét ®Þa chØ kh¸c ch¾c ch¾n h¬n. T«i chØ cã thÓ lªn ®−êng trong vßng mét th¸ng n÷a hoÆc mét th¸ng r−ìi. T«i tranh thñ thêi gian viÕt \"Nh÷ng ký øc cña t«i\" vÒ phong trµo n«ng d©n, chñ yÕu vÒ phong trµo H¶i Lôc Phong, n¬i hiÖn nay ®· lËp c¸c X«viÕt n«ng d©n. Ng−êi \"anh hïng\" trong \"Nh÷ng ký øc cña t«i\" chÝnh lµ ®ång chÝ Bµnh B¸i, cùu D©n uû n«ng nghiÖp cña X«viÕt Qu¶ng Ch©u vµ hiÖn lµ l·nh tô nh÷ng n«ng d©n c¸ch m¹ng. §iÒu t«i viÕt chØ gåm nh÷ng chuyÖn nãi vÒ ®êi sèng, phong tôc tËp qu¸n, mª tÝn dÞ ®oan, v©n v©n... cña n«ng d©n; mµ kh«ng hÒ cã hoÆc hÇu nh− kh«ng nãi g× vÒ chÝnh trÞ vµ sè liÖu thèng kª. Cã kho¶ng 120 trang ®¸nh m¸y chia thµnh kho¶ng n¨m chôc ch−¬ng. T«i ®ang s¾p xÕp l¹i. NÕu c¸c ®ång chÝ muèn xuÊt b¶n, t«i ®Ò nghÞ c¸c ®ång chÝ göi cho t«i mét b−u thiÕp theo ®Þa chØ sau ®©y: ¤. Lu, t¹p chÝ Th− tÝn Quèc tÕ, ban biªn tËp tiÕng Ph¸p, Sè nhµ 225, phè Phrª®rÝch Str¸t, BÐclin.

Th− göi quèc tÕ n«ng d©n 349 ThÕ lµ ®ñ vµ t«i sÏ göi b¶n th¶o tíi cho c¸c ®ång chÝ. Chµo th©n ¸i. N.A.K ¶nh bót tÝch tiÕng Ph¸p, l−u t¹i B¶o tµng Hå ChÝ Minh.

350 TH¦ Tõ ÊN §é Tr−íc khi Uû ban Xim«ng1) tíi, ChÝnh phñ Ên §é ®· cho ban hµnh ®iÒu 144 cña H×nh luËt, cÊm nh÷ng cuéc biÓu t×nh hay r−íc x¸ch, ph©n ph¸t truyÒn ®¬n, d¸n ¸p phÝch nh»m tæ chøc lÔ H¸ctan (tæng b·i c«ng vµ quèc tang) vµ tÈy chay Uû ban. VÒ phÇn m×nh, c¸c «ng hiÖu tr−ëng ®· b¸o r»ng, mäi sinh viªn v¾ng mÆt t¹i tr−êng trong thêi gian lÔ H¸ctan ®Òu bÞ nghiªm trÞ. TÊt c¶ c¸c lùc l−îng qu©n sù vµ c¶nh s¸t ®Òu ®−îc huy ®éng; cã nh÷ng kÎ chuyªn khiªu khÝch ®· ®−îc cö ®i kh¾p n¬i ®Ó ca ngîi Uû ban vµ phØ b¸ng H¸ctan. §Ó ®¸p l¹i nh÷ng hµnh ®éng khiªu khÝch ®ã, \"§¹i héi toµn Ên\"2) kªu gäi c¸c sinh viªn vµ c«ng chøc h·y bá tr−êng vµ bµn giÊy, c¸c thî thuyÒn h·y ®×nh c«ng, c¸c kh¸ch s¹n, qu¸n c¬m, nhµ h¸t, r¹p chiÕu bãng h·y ®ãng cöa, tÊt c¶ c¸c c«ng d©n h·y ®Õn dù lÔ H¸ctan víi l¸ cê ®en vµ treo quèc kú ë kh¾p mäi nhµ. Kh«ng nh÷ng c¸c tæ chøc tiÕn bé mµ c¶ nh÷ng tæ chøc cña t− _______________ 1) Uû ban Xim«ng lµ tªn gäi t¾t cña Uû ban Nghiªn cøu thÓ chÕ Ên §é do Xim«ng lµm Chñ tÞch. G.A. Xim«ng (1870-1954) - mét luËt gia Anh lµm viÖc t¹i Bé Néi vô Anh. Xim«ng ®Ò ra nguyªn t¾c quyÒn tù qu¶n c¸c tØnh vµ lÊy ®ã lµm c¬ së x©y dùng thÓ chÕ cña Ên §é, thùc chÊt lµ chia c¾t Ên §é thµnh nh÷ng vïng riªng biÖt vÒ t«n gi¸o vµ s¾c téc (BT). 2) Trong nguyªn b¶n, \"All India Congress\" t¸c gi¶ viÕt b»ng tiÕng Anh (BT).

Th− tõ Ên ®é 351 s¶n nh− c¸c héi b¶o hiÓm, c¸c ph−êng th−¬ng nh©n, c¸c phßng th−¬ng m¹i, v.v. ®Òu ®¸p l¹i lêi kªu gäi nµy. Phô n÷ Ma®rat héi häp ë Gokhale vµ ra mét lêi kªu gäi, kÕt thóc b»ng c©u: \"... Ta ph¶i tá cho thÕ giíi biÕt r»ng c¶ n−íc mét lßng, chØ cã mét nÒn ®éc lËp hoµn toµn míi tho¶ m·n ®−îc d©n téc\". Ngµy 3 th¸ng 2, khi c¸c thµnh viªn cña Uû ban lªn bê, hä ®−îc ®«ng ®¶o d©n chóng mang cê ®en ®ãn tiÕp vµ nh÷ng b¨ng v¶i ®á víi c¸c dßng ch÷ \"Hoan nghªnh kh¸ch ®Õn\", \"Xim«ng cót ®i\", \"§¶ ®¶o ®Õ quèc Anh!\", v.v.. Trong thµnh phè, giao th«ng bÞ ®×nh trÖ hoµn toµn, thî thuyÒn bá nhµ m¸y biÓu t×nh trªn c¸c ®−êng phè. Hä tËp trung t¹i ®¹i lé Ph«r¸t thµnh mét cuéc mÝt tinh khæng lå, ®èt h×nh ném cña Bandin, Xim«ng vµ M¾c®«nan1). Dï c¸c «ng hiÖu tr−ëng cã ®e däa ®i n÷a th× 10.000 sinh viªn còng vÉn tham gia biÓu t×nh. C¶nh s¸t b¾t tay vµo ho¹t ®éng. H¬n 80 ng−êi bÞ th−¬ng, trong ®ã nhiÒu ng−êi bÞ th−¬ng nÆng, vµ ®é mét tr¨m ng−êi biÓu t×nh bÞ b¾t. ë Bombay, Ma®rat, Amª®abat, v.v., tÊt c¶ c¸c c«ng së ®Òu ®ãng cöa, mäi viÖc ®Òu bÞ dõng l¹i. T¹i nh÷ng trung t©m lín cã nh÷ng cuéc mÝt tinh ®«ng ®Õn 50.000 ng−êi. NhiÒu tèp lÝnh vµ c¶nh s¸t vò trang canh g¸c nh÷ng ®Þa ®iÓm chiÕn l−îc trong c¸c thµnh phè, «t« bäc thÐp tuÇn tiÔu trªn ®−êng phè. ë Ma®rat, c¶nh s¸t næ sóng vµo nh÷ng ng−êi biÓu t×nh, hai ng−êi chÕt vµ bÞ th−¬ng ®é 20 ng−êi. C¸c quan toµ t¹i Toµ ¸n Ma®rat buéc ph¶i ®×nh c¸c phiªn xö. ¤ng cè vÊn cña ChÝnh phñ ®ang ®i ch¬i b»ng «t« bÞ gi÷ l¹i, xe cña «ng ta bÞ lËt vµ ®èt ch¸y. Ch−a bao giê - ngay c¶ trong thêi kú mµ phong trµo bÊt hîp t¸c _______________ 1) Nh÷ng chÝnh kh¸ch Anh lóc bÊy giê, nh− M¾c®«nan (1866-1937) lµ mét trong nh÷ng ng−êi thµnh lËp vµ l·nh ®¹o §¶ng Lao ®éng Anh, Thñ t−íng ChÝnh phñ Anh nh÷ng n¨m 1924, 1929-1931 (BT).

352 Hå CHÝ MINH TOµN TËP theo chñ tr−¬ng cña G¨ng®i lªn tíi tét ®Ønh - tinh thÇn cña ®Êt n−íc s«i ®éng ®Õn møc ®ã. N÷ tiÕn sÜ Bidan, mét cô bµ b¶y m−¬i tuæi ng−êi Anh, trë thµnh mét ng−êi d©n téc chñ nghÜa Ên §é ®Çy nhiÖt t×nh, rÊt tÝch cùc trong phong trµo d©n téc vµ ®−îc nh©n d©n Ên §é rÊt yªu mÕn, ®· ®−a ra lêi kªu gäi vang déi: \"Hìi nh÷ng ng−êi con cña Ên §é! H·y ®øng lªn vµ ®oµn kÕt l¹i! Tæ quèc cÇn ®Õn tÊt c¶ c¸c ng−êi!”. Phong trµo s«i ®éng ®ã ®· buéc Xim«ng vµ nh÷ng ®ång sù cña y trong C«ng §¶ng ph¶i lïi b−íc. Ngay khi tíi, Chñ tÞch Uû ban ®· c«ng bè lµ ®ång ý cho phÐp cã mét \"Joint Free Conference” (Héi nghÞ tù do cña ®«ng ®¶o quÇn chóng). Nh−ng c¸c l·nh tô Ên §é c−¬ng quyÕt ®¸p l¹i: \"Chóng t«i ch¼ng liªn quan g× víi Uû ban Xim«ng, dï ë thêi kú nµo vµ d−íi h×nh thøc nµo\". MÆt kh¸c, «ng Kale, thµnh viªn cña Héi ®ång LËp ph¸p Bombay, ®· ®−a mét kiÕn nghÞ nh¾n «ng Thèng ®èc b¸o víi ChÝnh phñ Anh r»ng: \"Héi ®ång ch¼ng cã mét chót tÝn nhiÖm nµo ®èi víi Uû ban Xim«ng... vµ còng ch¼ng muèn liªn quan g× víi Uû ban...\". Trong mét cuéc mÝt tinh lín, «ng Tæng th− ký Uû ban tØnh Bombay cña §¹i héi toµn Ên ®Ò nghÞ mét ch−¬ng tr×nh ho¹t ®éng: a) TÈy chay hµng ho¸; b) Tæ chøc thanh niªn trong n−íc; c) Tõ chèi tr¶ thªm thuÕ ®Êt; d) Tæ chøc qu©n ®éi cña nh©n d©n vµ c¸c binh ®oµn t×nh nguyÖn; e) NÕu cã chiÕn tranh, kh«ng cho n−íc Anh mét ng−êi, mét xu! WANG TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 28, ngµy 17-3-1928.

353 GöI MéT §åNG CHÝ TRONG QUèC TÕ CéNG S¶N §ång chÝ th©n mÕn, T«i göi cho ®ång chÝ mét b¶n sao bøc th− t«i göi cho Ban Ph−¬ng §«ng ®Ó ®ång chÝ ®−îc biÕt. §ång thêi t«i rÊt c¶m ¬n vÒ viÖc ®ång chÝ quan t©m ®Õn vÊn ®Ò cña t«i vµ nhanh chãng tr¶ lêi t«i. §ång chÝ cã thÓ h×nh dung næi t«i ®ang sèng trong mét t×nh tr¹ng tinh thÇn vµ vËt chÊt nh− thÕ nµo kh«ng: biÕt lµ cã nhiÒu c«ng viÖc nh−ng kh«ng thÓ lµm g× ®−îc, ¨n kh«ng ngåi råi, kh«ng cã tiÒn, sèng ngµy nµo hay ngµy Êy mµ kh«ng ®−îc phÐp ho¹t ®éng, v.v.. Ngay c¶ khi nh÷ng sù vËn ®éng cña ®ång chÝ kh«ng cã kÕt qu¶, ®ång chÝ còng viÕt cho t«i mét ch÷ göi Uû ban Trung −¬ng KPD1) ®Ó t«i liÖu quyÕt ®Þnh. H«m nay lµ ngµy 12-4, t«i hy väng nhËn ®−îc tin tøc cña ®ång chÝ vµo ngµy 24 tíi. T«i tin cËy ë ®ång chÝ vµ göi ®Õn ®ång chÝ lêi chµo céng s¶n anh em. NGUYÔN ¸I QUèC 12-4-1928 Th− ®¸nh m¸y b»ng tiÕng Anh, l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh. _______________ 1) KPD: §¶ng Céng s¶n §øc (BT).

354 TH¦ GöI BAN PH¦¥NG §¤NG QUèC TÕ CéNG S¶N C¸c ®ång chÝ th©n mÕn, §©y lµ tãm t¾t t×nh h×nh cña t«i: Th¸ng 5-1927... rêi Qu¶ng Ch©u Th¸ng 6... tíi M¸txc¬va Th¸ng 7 - th¸ng 8 ë bÖnh viÖn Th¸ng 11 ®−îc ph¸i ®i Ph¸p Th¸ng 12 rêi Ph¸p (kh«ng thÓ c«ng t¸c ®−îc do c¶nh s¸t) ®Õn héi nghÞ Bruyxen. Th¸ng 1 - th¸ng 4-1928 Chê chØ thÞ cña c¸c ®ång chÝ ë BÐclin vµ sèng b»ng sù gióp ®ì cña MOPR1). * V× kh«ng thÓ c«ng t¸c ë Ph¸p, ë §øc th× v« Ých, nh−ng cÇn thiÕt ë §«ng D−¬ng, nªn t«i ®· xin l¹i lªn ®−êng vÒ xø së nµy. Trong nh÷ng th− göi cho c¸c ®ång chÝ, t«i ®· lËp mét ng©n s¸ch c«ng t¸c vµ mét ng©n s¸ch ®i ®−êng. Khi ®ång chÝ §«ri« qua BÐclin, ®ång chÝ ®· høa sÏ quan t©m _______________ 1) Tªn viÕt t¾t cña Tæ chøc Quèc tÕ gióp ®ì c¸c chiÕn sÜ c¸ch m¹ng (BT).

Th− göi ban ph−¬ng ®«ng quèc tÕ céng s¶n 355 ®Õn vÊn ®Ò cña t«i. T«i ®· nãi víi ®ång chÝ Êy lµ nÕu kh«ng ®−îc kinh phÝ c«ng t¸c, miÔn lµ ®ång chÝ cho t«i tiÒn ®i ®−êng, th× dï thÕ nµo t«i còng sÏ ®i, bëi v× ®· mét n¨m t«i lang thang tõ n−íc nµy sang n−íc kh¸c trong khi cã nhiÒu viÖc ph¶i lµm ë §«ng D−¬ng. Nh−ng cho tíi nay t«i ch−a nhËn ®−îc chØ thÞ cña c¸c ®ång chÝ, c¶ c©u tr¶ lêi cña ®ång chÝ §«ri«. HiÖn nay, t«i ë trong hoµn c¶nh khã kh¨n kh«ng chÞu næi: 1) Chê ®îi v« thêi h¹n (t«i chê chØ thÞ ®· 4 th¸ng). 2) Kh«ng cã g× ®Ó sèng v× r»ng MOPR kh«ng thÓ gióp t«i mét c¸ch v« h¹n, ngay c¶ cho 18 ®ång m¸c mçi tuÇn (sè tiÒn ®èi víi t«i kh«ng ®ñ sèng nh−ng qu¸ nÆng cho tæ chøc). VËy t«i xin c¸c ®ång chÝ cho t«i cµng sím cµng tèt nh÷ng chØ thÞ chÝnh x¸c vÒ ®iÒu mµ t«i ph¶i lµm vµ bao giê th× t«i cã thÓ lªn ®−êng. Xin göi lêi chµo céng s¶n. NGUYÔN ¸I QUèC BÐclin, ngµy 12-4-1928 Tµi liÖu tiÕng Ph¸p, l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

356 PHONG TRµO C¤NG NH¢N ë ÊN §é Theo nh÷ng b¶n thèng kª n¨m 1921, t¹i Ên §é, cã 105.510.858 c«ng nh©n nam, n÷ lµm trong n«ng nghiÖp, 346.349 ng−êi trong c¸c má, 16.728.373 trong c«ng nghiÖp, 5.819.375 trong th−¬ng m¹i. Theo Factory inspection report n¨m 1923, trong thêi kú nµy, cã 1.418.000 c«ng nh©n n÷, nam lµm viÖc trong c¸c nhµ m¸y thùc sù lµ nhµ m¸y so víi 1.270.000 ng−êi n¨m 1921. PhÇn ®«ng nh÷ng ng−êi v« s¶n n«ng nghiÖp lµm viÖc trong c¸c ®ån ®iÒn trång c©y c«ng nghiÖp (®ån ®iÒn cµ phª, cao su vµ c©y chµm: 382.300 c«ng nh©n; ®ån ®iÒn chÌ: 695.100; ®ån ®iÒn trång b«ng: 2.875.122; nh÷ng ®ån ®iÒn kh¸c trång c©y cã sîi: 15.672.372). L−¬ng rÊt thÊp. Mét c«ng nh©n cã tr×nh ®é tay nghÒ trong ngµnh dÖt lÜnh 29 rupi (b»ng 250 phr¨ng) mçi th¸ng. Mét n÷ c«ng nh©n còng lµm viÖc nh− thÕ chØ lÜnh mét nöa sè tiÒn nµy. Ngµy lµm viÖc rÊt dµi. Nh÷ng ng−êi thî má lµm h¬n 12 giê mçi ngµy. Nh÷ng ®iÒu kiÖn vÖ sinh trong nhµ m¸y còng nh− trong nhµ ë cña c«ng nh©n thËt tåi tÖ. Ng−êi ta th−êng thÊy s¸u gia ®×nh víi tæng sè 30 ng−êi sèng chen chóc trong mét nhµ dµnh cho c«ng nh©n dµi 5 mÐt vµ réng 4 mÐt. Trong 130 triÖu lao ®éng cã ®é 3.500.000 ng−êi ®−îc tæ chøc. PhÇn lín c¸c nghiÖp ®oµn1) ®Òu chÞu ¶nh h−ëng chñ nghÜa c¶i l−¬ng cña C«ng §¶ng Anh. §©y lµ mét sè chøng cí míi vÒ ¶nh _______________ 1) Trong nguyªn b¶n, t¸c gi¶ viÕt b»ng tiÕng Anh \"Trade Union\" (BT).

Phong trµo c«ng nh©n ë Ên ®é 357 h−ëng tai h¹i ®ã: ë phiªn häp h»ng n¨m cña §¹i héi NghiÖp ®oµn toµn Ên §é, häp t¹i Capua, th¸ng 12-1927, vÊn ®Ò §¹i héi nµy gia nhËp Liªn ®oµn ph¶n ®Õ ®−îc ghi vµo ch−¬ng tr×nh nghÞ sù. ThÕ mµ mét sè l·nh tô C«ng §¶ng Anh, tham dù §¹i héi nµy ®· thµnh c«ng trong viÖc ®Ó vÊn ®Ò ®ã \"®Õn mét ngµy sau\". ¤ng I«sai, Chñ tÞch NghiÖp ®oµn Bombay tõ chèi gióp ®ì cuéc b·i c«ng míi ®©y cña thî dÖt, viÖn cí lµ nh÷ng c«ng nh©n nµy kh«ng thuéc vµo nghiÖp ®oµn cña «ng ta vµ hä ®· ph¸t ®éng cuéc b·i c«ng mµ kh«ng hái tr−íc ý kiÕn cña «ng. MÆc dï cã t×nh tr¹ng v« tæ chøc cña thî thuyÒn vµ th¸i ®é hÌn nh¸t cña nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa c¶i l−¬ng, sù nghÌo khæ lµm cho v« s¶n Ên §é cÊp tiÕn h¬n. N¨m 1926 cã 130 cuéc b·i c«ng víi 131.655 ng−êi tham gia. N¨m 1927, cã 128 cuéc b·i c«ng víi 186.811 ng−êi tham gia. ThÕ lµ n¨m 1927 cã kÐm n¨m 1926 hai cuéc tham gia, nh−ng sè ng−êi b·i c«ng cao h¬n nhiÒu (h¬n 55.156 ng−êi) vµ sè ngµy bá viÖc n¨m 1927 t¨ng gÊp ®«i n¨m 1926. N¨m 1928 b¾t ®Çu b»ng dÊu hiÖu phôc håi m¹nh mÏ cña phong trµo c«ng nh©n. Kh«ng kÓ nh÷ng cuéc b·i c«ng chÝnh trÞ chèng Uû ban Xim«ng, sè cuéc ®Êu tranh mang tÝnh chÊt thuÇn tuý kinh tÕ diÔn ra trong s¸u tuÇn lÔ ®Çu cña n¨m ®ã nh− sau: ngµy 10 th¸ng 1, b·i c«ng cña 22.000 thî dÖt ë Bombay. Ngµy 22 th¸ng 1, b·i c«ng cña 400 thî thuyÒn ®−êng xe ho¶ t¹i N¾cpua; 21 th¸ng 1, thî luyÖn kim ë Chalima b·i c«ng ®ßi t¨ng l−¬ng; 31 th¸ng 1, 700 c«ng nh©n xe löa Cancutta còng b·i c«ng ®ßi t¨ng l−¬ng. Ngµy 2 th¸ng 2, b·i c«ng cña l¸i xe t¾cxi t¹i Rangun chèng mét thø thuÕ míi do thèng ®èc Anh ®Æt ra; 11 th¸ng 2, b·i c«ng cña 2.500 c«ng nh©n khu©n v¸c ë Rangun; 16 th¸ng 2, b·i c«ng cña 8.000 thî nhµ m¸y, K«hinpua ë Bombay; 17 th¸ng 2, b·i c«ng cña 1.700 c«ng nh©n nhµ m¸y §arivan. D−íi ®©y lµ mÊy ®Æc ®iÓm rÊt thó vÞ vÒ b·i c«ng cña thî thuyÒn ngµnh dÖt ë Bombay: Phßng thuÕ chñ tr−¬ng r»ng c¶i thiÖn ®êi sèng cña c«ng nh©n lµ ®iÒu kiÖn nhÊt thiÕt ph¶i cã ®Ó

358 Hå CHÝ MINH TOµN TËP t¨ng c−êng s¶n xuÊt. Chñ tr−¬ng ®ã kh«ng ph¶i v× mét môc ®Ých nh©n ®¹o mµ v× Phßng thuÕ muèn b»ng c¸ch nµy lµm tª liÖt søc c¹nh tranh cña nh÷ng nhµ kü nghÖ Bombay, ®em lîi l¹i cho c¸c nhµ kü nghÖ Mansett¬. VÒ phÝa hä, c¸c nghiÖp chñ muèn lµm cho c«ng nh©n t−ëng r»ng v× lßng ¸i quèc mµ hä muèn t¨ng søc s¶n xuÊt trong n−íc ®Ó cã thÓ ®¸nh b¹i ®−îc hµng ho¸ cña Anh vµ, do ®ã, c¸c c«ng nh©n còng ph¶i tá ra r»ng m×nh yªu n−íc vµ ®¸ng lÏ h−ëng 58 rupi mçi th¸ng nh− hä yªu s¸ch th× chØ nhËn 42 rupi. Còng nh− c¸c ®¶ng viªn C«ng ®¶ng Anh, nh÷ng ®¶ng viªn C«ng ®¶ng Ên §é ph¶n béi nh÷ng ng−êi b·i c«ng vµ rao gi¶ng vÒ \"hoµ b×nh c«ng nghiÖp\". Nh−ng c«ng nh©n bÊt cÇn c¸i \"lßng ¸i quèc\" vô lîi cña chñ còng nh− hä bÊt cÇn c¸i \"nÒn hoµ b×nh\" do nh÷ng ng−êi c¶i l−¬ng nªu lªn. Hä tõ chèi kh«ng Ðp m×nh d−íi sù lý trÝ ho¸, v× nã sÏ nÐm 15.000 ng−êi trong giíi hä ra vØa hÌ. ChØ cã §¶ng c«ng n«ng c−¬ng quyÕt ñng hé nh÷ng ng−êi b·i c«ng vµ trong c«ng cuéc tuyªn truyÒn tæng b·i c«ng, §¶ng ®ã cµng ngµy cµng ®−îc lßng c«ng nh©n, nh÷ng ng−êi tr«ng thÊy ë §¶ng ph−¬ng tiÖn duy nhÊt th¾ng giíi chñ. WANG TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 37, ngµy 14-4-1928.

359 N¤NG D¢N ÊN §é Trªn 230 triÖu ng−êi Ên §é, tøc lµ 75% d©n sè, thuéc giai cÊp n«ng d©n, sèng trong 685.000 lµng ë Ên §é. 70% ®Êt ®ai canh t¸c thuéc quyÒn së h÷u cña c¸c ®¹i, trung ®Þa chñ, sè nµy chØ b»ng mét phÇn ba sè n«ng d©n, trong khi ®ã 90 triÖu n«ng d©n tuyÖt ®èi kh«ng cã mét chót ruéng ®Êt g×. Nh÷ng ®Þa chñ lín nhÊt lµ Mahar¸tgia phong kiÕn. Sau ®ã lµ c¸c Talóc®a (c«ng chøc cao cÊp cha truyÒn con nèi), c¸c S¸c®a (chØ huy qu©n sù) vµ c¸c Giamin®a (®iÒn chñ lín). §Ó cã thÓ bãc lét vµ ¸p bøc h¬n n÷a quÇn chóng n«ng d©n, hä c©u kÕt víi chñ nghÜa ®Õ quèc Anh vµ ®−îc nh−êng cho nh÷ng quyÒn lîi kinh tÕ réng r·i nhÊt. V« cïng giµu cã vµ cùc kú ph¶n ®éng, nh÷ng ®Þa chñ ®ã hîp thµnh mét khèi d−íi quyÒn l·nh ®¹o cña c¸c Mahar¸tgia. Chñ nghÜa ®Õ quèc t×m thÊy ë hä mét ®ång minh trung thµnh vµ mét chç dùa v÷ng ch¾c. Võa qua, mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o cña ®Þa chñ tung ra mét lêi kªu gäi khuyªn nhñ c¸c ®Þa chñ h·y ®oµn kÕt chÆt chÏ h¬n n÷a ®Ó n¾m lÊy toµn bé chÝnh quyÒn trong n−íc mµ vÉn ë d−íi \"sù b¶o hé\" cña n−íc Anh. Héi nghÞ ®Þa chñ c¸c bang Bengan, Atsam vµ Oritxa (ngµy 2-1-1928) quyÕt ®Þnh ñng hé Uû ban Xim«ng, yªu cÇu thµnh lËp hai ViÖn lËp ph¸p chø kh«ng ph¶i mét nh− hiÖn nay, vµ Th−îng viÖn chØ gåm nh÷ng ®Þa chñ. Trong bµi diÔn v¨n, Chñ tÞch héi nghÞ phµn nµn r»ng quyÒn chÝnh trÞ dµnh cho ng−êi Ên §é cßn qu¸ réng r·i vµ cßn \"cho phÐp nh÷ng

360 Hå CHÝ MINH TOµN TËP phÇn tö kh«ng cã cña c¶i ®−a vµo luËt ph¸p nh÷ng xu h−íng x· héi vµ céng s¶n\". Bµ Anna Bisan viÕt n¨m 1919: \"Mét nöa d©n sè nhµ n«ng ë Ên §é chØ cã mét b÷a ¨n trong mçi ngµy, mµ, h¬n n÷a, mét b÷a còng kh«ng ®ñ ¨n\". T×nh tr¹ng nµy tõ ngµy Êy ®Õn nay vÉn kh«ng thay ®æi v× t×nh h×nh kinh tÕ cña ng−êi Ên §é ®¸ng lÏ ®−îc c¶i thiÖn th× l¹i mçi ngµy mét trÇm träng thªm. Th¸ng 5 n¨m 1927, B¸c sÜ Ha®ica nªu mét b¶ng so s¸nh thu nhËp theo ®Çu ng−êi: Hoa Kú 1.115 rupi; Anh 696; Ph¸p 546; §øc 468; Ên §é 15. Nguyªn nh©n c¸i nghÌo khæ cïng cùc nµy lµ do ®Êt thiÕu, thuÕ m¸ qu¸ nÆng, chiÕm ®Õn 75% hoa lîi cña n«ng d©n, diÖn tÝch trång c©y c«ng nghiÖp qu¸ lín khiÕn diÖn tÝch trång ngò cèc hôt ®i. N¨m 1925 chØ cã 32.968.000 hÐcta trång lóa so víi 10.645.000 hÐcta trång b«ng, 287.000 hÐcta trång chÌ vµ 1.025.000 hÐcta trång mÝa. Nh− vËy lµ mét phÇn ba ®Êt ®ai ®−îc dµnh riªng cho viÖc trång trät phôc vô c«ng nghiÖp vµ th−¬ng nghiÖp cña Anh. Bªn c¹nh sù bãc lét cña ®Þa chñ Anh vµ ®Þa chñ b¶n xø, ng−êi n«ng d©n Ên §é cßn bÞ bãc lét mét c¸ch kinh khñng bëi nh÷ng tªn Sahuka hay nh÷ng chñ nî, chóng cho vay 30 rupi tr−íc mïa gÆt vµ ®ßi l¹i 146 rupi. §ãi kÐm lµ th−êng xuyªn. Tõ 1854 ®Õn 1901 trªn 28.825.000 n«ng d©n chÕt ®ãi! ChØ riªng trong ba th¸ng cuèi n¨m 1918, trªn 7 triÖu ng−êi Ên §é chÕt v× cóm. Nh÷ng ng−êi kh«ng chÕt ®ãi ®i vµo c¸c thµnh phè, hîp thµnh mét ®éi qu©n “v« s¶n mÆc giÎ r¸ch\", sèng vÊt v−ëng b»ng ngöa tay ¨n xin. N¨m 1927, ng−êi ta thÊy trªn 250 ng−êi ¨n mµy chÕt ®ãi trong c¸c phè Bombay. Còng n¨m ®ã, «ng Humantro, mét nhµ tõ thiÖn Ên §é cung cÊp cho chóng ta nh÷ng sè liÖu sau ®©y vÒ c¸c lµng mµ «ng ®Õn th¨m: trong 79 gia ®×nh ë Sagam chØ cßn 3 ng−êi ë l¹i lµng. Trong 811 ng−êi lµng Ma®r¸t chØ cßn 413. ë Chankaman®imi trong sè 60 ng−êi chØ cßn 3; t¹i Kengan trong sè 200 ng−êi cßn l¹i 40; ë Katagu trong sè 500 ng−êi

N«ng d©n Ên ®é 361 cßn l¹i 125; ë Iur¸tgi, trong sè 450 chØ cßn l¹i 200 vµ ë Khagian trong sè 50 ng−êi chØ cßn 3. Nh÷ng ng−êi khèn khæ nµy bá lµng kh«ng nh÷ng v× ®ãi mµ cßn ®Ó tr¸nh bän Sahuka, bän ®Þa chñ vµ bän thu thuÕ. Tuy kh«ng cã tæ chøc hoÆc tæ chøc cßn láng lÎo, ng−êi n«ng d©n - do nghÌo khæ thóc b¸ch - th−êng næi dËy chèng kÎ bãc lét. Tõ 1792 ®Õn 1921, chØ trong bang Malaba, 36 cuéc khëi nghÜa cña n«ng d©n ®· næ ra. C¸c cuéc næi dËy vµo nh÷ng n¨m 1841, 1844, 1849, 1896 vµ 1921 ®Òu cã tiÕng vang lín. Nh÷ng ng−êi n«ng d©n ë Prom¬ (MiÕn §iÖn) tù tæ chøc thµnh c¸c Unthanu Rakita hay c¸c Héi N«ng d©n mµ môc ®Ých c«ng khai lµ ®Êu tranh chèng r−îu, cê b¹c vµ téi ¸c. Sau phong trµo chèng thuÕ n¨m 1924, c¸c Unthanu bÞ cÊm. Tuy vËy, c¸c tæ chøc nµy vÉn tån t¹i bÝ mËt vµ cuèi n¨m 1927, c¸c Unthanu huyÖn Padinbin ®· kh«ng chÞu ®ãng thuÕ. ChÝnh phñ cö lùc l−îng qu©n ®éi ®Õn chèng l¹i nh÷ng ng−êi kh¸ng cù. Hai n«ng d©n bÞ giÕt vµ nhiÒu ng−êi bÞ th−¬ng. Sau c¸c sù kiÖn ë Padinbin, ChÝnh phñ gi¶i t¸n 11 tæ chøc hoÆc héi n«ng d©n kh¸c. Tuy cã ®µn ¸p nh−ng cuéc vËn ®éng chèng thuÕ vÉn tiÕp tôc ë MiÕn §iÖn vµ r¶i r¸c ë chÝnh trªn ®Êt Ên §é, n«ng d©n ë Alibay (huyÖn Mahar¸tgia) th¼ng th¾n tuyªn bè chèng thuÕ. Ngµy 10 th¸ng 1, 500 ®¹i biÓu t¹i Héi nghÞ t¸ ®iÒn Iub¬npua bá phiÕu t¸n thµnh nghÞ quyÕt chèng Uû ban Xim«ng vµ chèng viÖc t¨ng thuÕ míi. Ngµy 4 th¸ng 2, héi nghÞ c¸c tiÓu chñ ë Sunrat còng ®· th«ng qua nghÞ quyÕt Êy. B¸o Ma®ratta, tuÇn b¸o cã thÕ lùc lín xuÊt b¶n ë Puna, khuyªn nªn chèng ®èi ë kh¾p n¬i. Trong sè ra ngµy 12 th¸ng 2, b¸o ®ã viÕt: \"NÕu tÊt c¶ nh÷ng ng−êi n«ng d©n bÞ bãc lét t¹i tÊt c¶ c¸c ®Þa ph−¬ng nhÊt trÝ trong mét mÆt trËn thèng nhÊt chèng ChÝnh phñ th× cã thÓ lµm cho ChÝnh phñ biÕt ®iÒu h¬n trong chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp cña m×nh\".

362 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Ta nªn nãi thªm r»ng §¶ng c«ng n«ng ®· ghi vµo ch−¬ng tr×nh ruéng ®Êt cña m×nh nh÷ng yªu s¸ch sau ®©y: quyÒn hoa lîi cña ®Êt trång thuéc vÒ n«ng d©n vµ quèc h÷u ho¸ ®Êt ®ai! WANG TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 38, ngµy 18-4-1928.

363 PHONG TRµO C¤NG NH¢N Vµ N¤NG D¢N MíI §¢Y T¹I ÊN §é T¹i Ên §é còng nh− ë c¸c thuéc ®Þa kh¸c, chñ nghÜa ®Õ quèc Anh ®ang t×m c¸ch chia rÏ giai cÊp v« s¶n b»ng c¸ch th−êng xuyªn kh¬i s©u nh÷ng thµnh kiÕn vÒ chñng téc. V× thÕ tÊt c¶ c¸c chç lµm ®−îc tr¶ l−¬ng cao ®Òu dµnh cho ng−êi Anh vµ nh÷ng ng−êi lai Anh - Ên. Trong nh÷ng nhµ m¸y ®iÖn, nh÷ng ng−êi nµy lÜnh mçi ngµy 15 rupi; hä cã nhµ ë sang träng kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn, trong khi thî thuyÒn Ên §é chØ ®−îc tõ 4 anna1) ®Õn 1,5 rupi mçi ngµy vµ nhµ ë ph¶i tr¶ tiÒn. Trong ngµnh xe ho¶, mét ng−êi Anh hoÆc ng−êi lai lÜnh tíi 7 rupi mçi ngµy; tr¸i l¹i, mét thî kh«ng chuyªn Ên §é chØ ®−îc 8 anna vµ mét c«ng nh©n ®−îc 13 anna mçi ngµy. Nh÷ng viªn chøc ng−êi Anh vµ ng−êi lai, ngoµi l−¬ng cao, cßn cã c¸c tr−êng häc, v−ên trÎ vµ hîp t¸c x· tiªu thô mµ ChÝnh phñ hoÆc c¸c c«ng ty dµnh riªng cho, cÊm kh«ng cho ng−êi Ên §é ®Õn, trong khi Êy c¸c viªn chøc bµn giÊy ng−êi Ên chØ lÜnh h»ng th¸ng tõ 10 ®Õn 20 rupi. §Ó ®¸p l¹i nh÷ng ®Æc quyÒn ®ã, nh÷ng viªn chøc ng−êi Anh vµ ng−êi lai hîp t¸c víi giíi chñ chèng c«ng nh©n b¶n xø. C¸c sù kiÖn ®Ém m¸u ngµy 28 th¸ng 3 võa qua minh ho¹ mét c¸ch râ rµng th¸i ®é bµi v« s¶n cña thø thî thuyÒn quý téc nµy: nh÷ng viªn chøc ng−êi Anh vµ ng−êi lai trªn ®−êng s¾t Lil«a ®· hîp t¸c tÝch cùc víi _______________ 1) 1 anna = 1/6 rupi (BT).

364 Hå CHÝ MINH TOµN TËP c¶nh s¸t cã vò trang trong viÖc ¸m s¸t n¨m ng−êi b·i c«ng cã nhiÖm vô kiÓm tra lÖnh ®×nh c«ng. Nh−ng thî thuyÒn Ên §é ®Êu tranh kh«ng mÖt mái chèng c¸c m−u m« cña ®Õ quèc vµ c¸c thµnh kiÕn chñng téc. V× thÕ nªn mÆt trËn chiÕn ®Êu cña hä ®−îc cñng cè h»ng ngµy, nh− nhiÒu cuéc ®Êu tranh võa qua ®· cho thÊy. Ngµy 21 th¸ng 2, 400 thî ®iÖn c¸c lß cao t¹i IamsÐtpua b·i c«ng ®Ó ®ßi t¨ng l−¬ng. Hä ®ßi 5 rupi mçi ngµy chø kh«ng ph¶i 14 - 15 anna nh− hiÖn ®ang lÜnh. Ngµy 5 th¸ng 3, sau khi s¸u c«ng nh©n bÞ ®uæi v× ho¹t ®éng nghiÖp ®oµn, 14.000 c«ng nh©n ho¶ xa ë Lil«a l·n c«ng vµ, ngµy 8, tõ l·n c«ng chuyÓn thµnh b·i c«ng thùc sù. Nh÷ng ng−êi b·i c«ng ®ßi cho c¸c ®ång chÝ bÞ ®uæi ®−îc trë l¹i lµm viÖc, ®ßi t¨ng 25% l−¬ng vµ ®ßi tù do nghiÖp ®oµn. Xin nh¾c l¹i r»ng Liªn ®oµn C«ng nh©n ho¶ xa tån t¹i ®· ®−îc m−êi n¨m mµ vÉn ch−a ®−îc ChÝnh phñ vµ c«ng ty c«ng nhËn. Ngµy 7 th¸ng 3, 10.000 thî lµm viÖc cho thµnh phè b·i c«ng ®ßi 30 rupi mçi th¸ng chø kh«ng ph¶i 14 nh− hiÖn nay hä lÜnh. Ngµy 9 th¸ng 3 cã cuéc b·i c«ng cña 2.500 thî nhµ m¸y b«ng ë Lótlèc v× mét ng−êi thî bÞ tªn ®èc c«ng ®¸nh. Ngµy 15 th¸ng 3, 900 thî nhµ m¸y Paren (Bombay) ®Êu tranh ®Ó ®ßi t¨ng l−¬ng. Ngµy 10 th¸ng 3 cã mét héi nghÞ cña nh©n viªn b−u ®iÖn Ma®r¸t. HiÖn nay hä chØ lÜnh tõ 10 ®Õn 20 rupi mçi th¸ng. Nhµ ë cña hä tiÒu tuþ ®Õn møc ®¸ng sî, trong khi nh÷ng viªn chøc cã ®Æc lîi, ng−êi Anh vµ ng−êi lai, lÜnh ®ång l−¬ng ®Õ v−¬ng vµ cã nhµ ®Çy ®ñ tiÖn nghi. Nh©n viªn b−u ®iÖn Ma®r¸t ®ßi n©ng l−¬ng tõ 30 lªn 40 rupi mçi th¸ng. Ta h·y nhí r»ng mét ng−êi ®−a th− ë n«ng th«n, phô tr¸ch ®Õn 60 lµng vµ ®i bé mçi ngµy 30 kil«mÐt mµ chØ lÜnh cã 16 rupi mçi th¸ng. Ngµy 19 th¸ng 3, c«ng nh©n xe ®iÖn Ma®r¸t häp héi nghÞ ®Æc

Phong trµo c«ng nh©n vµ n«ng d©n... 365 biÖt ®ßi t¨ng l−¬ng vµ ph¶n kh¸ng c«ng ty ®uæi thî mµ kh«ng hoµn l¹i sè tiÒn ký quü hä ®· ph¶i nép khi ®−îc nhËn vµo lµm. Ngµy 22 th¸ng 3, §¹i héi Liªn hiÖp nghiÖp ®oµn tØnh Bombay, thay mÆt cho 30.000 c«ng nh©n cã tæ chøc häp t¹i §am«da. NhiÒu nghÞ quyÕt ®· ®−îc th«ng qua. Nh÷ng nghÞ quyÕt ®ã ®ßi: ngµy lµm t¸m giê, ®Þnh l−¬ng tèi thiÓu, l−¬ng ph¶i tr¶ h»ng tuÇn, cã tiÒn b¶o hiÓm x· héi cho nh÷ng tr−êng hîp thÊt nghiÖp, èm ®au, sinh ®Î, giµ yÕu, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn nhµ ë cho c«ng nh©n, b·i bá chÕ ®é ph¹t tiÒn vµ chÕ ®é khÊu l−¬ng ®Ó ®Òn bï dông cô vµ vËt liÖu háng, tr¶ l¹i tù do cho nh÷ng c«ng nh©n v× ho¹t ®éng nghiÖp ®oµn mµ bÞ b¾t. §¹i héi cã dù kiÕn thay thÕ c¸c nghiÖp ®oµn nghÒ b»ng c¸c nghiÖp ®oµn c«ng nghiÖp. VÒ ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ, §¹i héi tuyªn bè chèng chiÕn tranh vµ chèng c¸c luËt ®µn ¸p. §¹i héi còng ®· dù kiÕn tæ chøc mét §¶ng Lao ®éng ®Ó b¶o vÖ c¸c quyÒn chÝnh trÞ cña ng−êi lao ®éng. Nh÷ng cuéc ®Êu tranh nµy cña c«ng nh©n chØ lµ rÊt th−êng t×nh nÕu ta xÐt ®Õn hoµn c¶nh v« cïng khæ cùc cña v« s¶n Ên §é. §©y lµ mét b¶ng so s¸nh minh ho¹ sè thu nhËp theo ®Çu ng−êi, trong nhiÒu n−íc, do b¸c sÜ H¸c®ica lËp ra vµo th¸ng 5 n¨m 1927: Hoa Kú 1.116 rupi1); Anh 696; Ph¸p 546; §øc 468; Ên §é 15. Ta còng nªn nãi qua r»ng vÊn ®Ò nhµ ë lµ mét trong nh÷ng c¸i ung ®au nÆng nhÊt cña v« s¶n Ên §é. Theo b¸o c¸o cña «ng Chñ tÞch Liªn hiÖp thî thuyÒn thµnh phè Ma®r¸t, h¬n 10.000 ng−êi lao ®éng cña thµnh phè nµy ngñ ®ªm ë c¸c chuång bß hoÆc nhµ xe, vµ ®iÒu nµy còng ®óng víi nh÷ng thµnh phè kh¸c. Sù khæ cùc kinh tÕ nµy lµm cho tuæi thä cña ng−êi Ên §é rÊt thÊp. D−íi ®©y lµ so s¸nh tuæi thä trung b×nh: Anh 51,5; Hoa Kú 50; Ph¸p 48,5; §øc 47,4; Ên §é 24,7. Tû lÖ tö vong ë Ên §é còng cao h¬n ë bÊt kú n¬i nµo kh¸c: Hoa Kú 12,9 phÇn ngh×n; Anh 14,6; §øc 16,2 vµ Ên §é 30! _______________ 1) Sè liÖu trang 360: Hoa Kú 1.115 rupi. ë ®©y, chóng t«i trung thµnh víi b¶n gèc (BT).

366 Hå CHÝ MINH TOµN TËP N«ng th«n còng næi dËy, ngµy cµng cã ph¶n øng m¹nh ®èi víi t×nh tr¹ng nh− vËy. Ngµy 15 th¸ng 2, t¹i ViÖn d©n biÓu MiÕn §iÖn, ChÝnh phñ thuéc ®Þa ®Ò nghÞ cö \"nh÷ng ®¹i biÓu ®Æc biÖt\" ®Õn c¸c huyÖn ®ang ®Æc biÖt tÝch cùc chèng thuÕ. §Ò nghÞ ®ã bÞ b¸c víi 24 phiÕu chèng trªn 18 phiÕu thuËn. ThÊt b¹i ®ã cña ChÝnh phñ ®· g©y chÊn ®éng trong n−íc; l¹i cµng chÊn ®éng khi ChÝnh phñ buéc ph¶i thó nhËn r»ng biÖn ph¸p cö “nh÷ng ®¹i biÓu ®Æc biÖt\" lµ cÇn thiÕt v× tõ mÊy tuÇn nay ®· cã ®Õn 22 ng−êi thu thuÕ bÞ n«ng d©n lµm cho khèn ®èn. §Ó tr¶ thï, «ng Thèng ®èc ®· cÊm 25 tæ chøc n«ng d©n vµ t«n gi¸o ho¹t ®éng vµ t¨ng c−êng c¶nh s¸t ë 44 huyÖn. Ngµy 19 th¸ng 3, khi mét ng−êi cña hä bÞ ng−îc ®·i, c¸c culi ë ®ån ®iÒn trång chÌ lín t¹i §Ýchgub¸c ®· næi dËy vµ ®Èy nh÷ng tªn ®èc c«ng vµo t×nh tr¹ng khèn ®èn. BiÕn cè nhá nµy cã mét ý nghÜa lín: nh÷ng c«ng nh©n n«ng nghiÖp vèn rÊt dÔ b¶o vµ thô ®éng giê ®©y ®· thøc tØnh vµ biÕt tù vÖ. Mét dÊu hiÖu cña thêi ®¹i! Phong trµo chèng thuÕ ë B¸c®«lª tiÕp tôc. Hä tæ chøc nh÷ng nhãm ng−êi t×nh nguyÖn ®Ó b¶o vÖ nh÷ng n«ng d©n bÞ do¹ tÞch biªn. ChÝnh c¶nh s¸t huyÖn còng cã c¶m t×nh víi n«ng d©n vµ tuyªn bè r»ng hä sÏ kh«ng thùc thi nh÷ng lÖnh ®µn ¸p cña ChÝnh phñ. WANG TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 43, th¸ng 5-1928.

367 CHñ NGHÜA §Õ QUèC, KÎ TI£U DIÖT NßI GIèNG B¶N Xø Tõ sau chiÕn tranh, ®Ó kh«i phôc l¹i nh÷ng ®æ n¸t, chñ nghÜa ®Õ quèc t¨ng c−êng bãc lét thuéc ®Þa. Ngay c¶ n−íc BØ nhá bÐ còng thµnh c«ng khi noi g−¬ng \"vinh quang\" cña c¸c l¸ng giÒng lín lµ Anh, Ph¸p vµ nh÷ng n−íc kh¸c. B¸o Essor Colonial et Maritime Belge (Sù phån vinh cña BØ trong thuéc ®Þa vµ trªn biÓn) (14-7-27) thµnh thùc viÕt: \"NÕu kh«ng cã C«ngg«... n−íc BØ sÏ ra sao... kh«ng mét ch©n trêi chÝnh trÞ, kh«ng mét hy väng vÒ kinh tÕ nµo c¶!\". Thùc vËy, n−íc BØ chØ cã C«ngg« lµ thuéc ®Þa. Nh−ng n−íc BØ ®· biÕt tõ ®ã rót ra nh÷ng mãn lîi ®¸ng kÓ b»ng c¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, kü nghÖ vµ th−¬ng m¹i: N¨m 1924, th−¬ng m¹i BØ ë C«ngg« ®¹t 551 triÖu phr¨ng. N¨m 1925, lªn tíi 981 triÖu phr¨ng. V× m¹nh h¬n nªn ®Õ quèc Ph¸p lµm ®−îc nhiÒu h¬n ®Õ quèc BØ. Th−¬ng m¹i Ph¸p ë c¸c thuéc ®Þa n¨m 1927 - theo «ng Phr¨ngxoa M¸csan - lªn tíi mét con sè lín gÊp bèn lÇn n¨m 1913! Nãi ®Õn con sè ®ã ch¼ng ph¶i lµ nãi ngoa, v× c«ng cuéc khai th¸c thuéc ®Þa cña Ph¸p më réng nhanh chãng tõ n¨m nµy qua n¨m kh¸c, nh− c¸c con sè sau ®©y cho thÊy: Th−¬ng m¹i riªng ë T©y Phi thuéc Ph¸p (tÝnh b»ng triÖu phr¨ng): 1921 ... 556 1922 ... 599 1923 ... 917

368 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 1924 ... 1.347 1925 ... 1.912 Th−¬ng m¹i riªng víi c¸c thuéc ®Þa kh¸c (trong 10 th¸ng ®Çu n¨m) 1925 1926 Angiªri 3.153 triÖu 4.804 triÖu Tuynidi 701 - 1.244 - Marèc 825 - 1.270 - Ma®ag¸txca 471 - 372 - §«ng D−¬ng 1.162 - 1.934 - C¸c thuéc ®Þa kh¸c 1.152 - 1.300 - Anh, Italia vµ c¸c n−íc thùc d©n kh¸c còng hµnh ®éng nh− thÕ víi c¸c thuéc ®Þa cña m×nh. Ngoµi c¸i phån vinh Êy, cã ®−îc lµ nhê vµo ng−êi b¶n xø, nh÷ng ng−êi nµy cßn bÞ ®Ì nÆng bëi v« sè thuÕ m¸, lao ®éng khæ sai vµ c¸c ph−¬ng tiÖn bãc lét kh¸c (chiÕm ®o¹t ruéng ®Êt, b¾t ph¶i tiªu thô r−îu vµ thuèc phiÖn), nh÷ng ph−¬ng tiÖn khiÕn d©n sè cña nhiÒu thuéc ®Þa bÞ gi¶m ®i nhiÒu. §iÒu mµ ai còng biÕt lµ lao ®éng khæ sai ®−îc thi hµnh ë tÊt c¶ c¸c thuéc ®Þa Ph¸p, BØ, Anh vµ nh÷ng n−íc kh¸c. Ng−êi Ph¸p gäi lµ \"t¹p dÞch\", ng−êi BØ gäi lµ \"lao ®éng c−ìng bøc\", ng−êi Anh gäi lµ \"lao dÞch\", v.v.. Tê b¸o BØ nãi trªn thó nhËn r»ng \"trong tÊt c¶ c¸c thuéc ®Þa, lao ®éng c−ìng bøc cßn ®−îc coi vµ ®−îc sö dông nh− mét trong nh÷ng ®ßi hái tÊt yÕu cña chÕ ®é thuéc ®Þa. Tuyªn bè ng−îc l¹i chØ cã thÓ lµ ngu xuÈn, gi¶ dèi hoÆc nguþ trang... muèn chän tõ nµo th× tuú ý\". ë H¹ nghÞ viÖn Anh, «ng Omxbai Gor¬, Thø tr−ëng Bé Thuéc ®Þa, tuyªn bè r»ng \"lao ®éng cña ng−êi b¶n xø ë Kªnya, ®−îc sung c«ng, tèi ®a lµ 60 ngµy mçi n¨m, vµ ë T©y Phi thuéc Anh, mäi ng−êi ph¶i lao ®éng c−ìng bøc ®Ó x©y dùng ®−êng xe ho¶\". ¤ng Lª«ng Periª, Bé tr−ëng thuéc ®Þa Ph¸p, ban bè nh÷ng s¾c

Chñ nghÜa ®Õ quèc, kÎ tiªu diÖt nßi gièng b¶n xø 369 lÖnh ®Ó \"cho ng−êi b¶n xø quen víi lao ®éng ®Òu ®Æn... b»ng c¸ch d¹y dç hä, khuyÕn khÝch hä vµ c¶ b»ng nh÷ng biÖn ph¸p trõng ph¹t kû luËt\". Ch−a hÕt. §¹i t¸ ¤nxen vµ t−íng Huyghe, hai vÇng hµo quang qu©n sù BØ ®Ò xuÊt viÖc tËp trung nghiªm ngÆt 10.000 ng−êi lao ®éng C«ngg«, do c¸c «ng sÕp ng−êi da tr¾ng chØ huy theo lèi qu©n sù. Héi quèc liªn - ta h·y nh¾c l¹i v× vinh dù cña nã - còng hoan nghªnh viÖc thi hµnh lao ®éng khæ sai. §©y lµ b¶n th«ng c¸o b¸o chÝ cña V¨n phßng Quèc tÕ vÒ Lao ®éng (th¸ng 5-1927): \"Mét uû ban gåm nh÷ng chuyªn gia vÒ lao ®éng cña ng−êi b¶n xø hiÖn ®ang häp t¹i V¨n phßng Quèc tÕ vÒ Lao ®éng ®Ó xem xÐt vÊn ®Ò lao ®éng c−ìng bøc cña ng−êi b¶n xø. Uû ban xem xÐt nh÷ng nguyªn t¾c nªu lªn trong b¶n t−êng tr×nh cña V¨n phßng Quèc tÕ vÒ Lao ®éng ®Ó quy chÕ ho¸ lao ®éng c−ìng bøc trong tr−êng hîp kh«ng thÓ b·i bá ®−îc nã...\". Nh÷ng ng−êi b¶n xø bÞ c−ìng bøc lao ®éng ®−îc ®èi xö nh− thÕ nµo? Ta h·y nghe chÝnh nh÷ng ng−êi ch©u ¢u thó nhËn: Trong mét bøc th− göi ®Õn Héi c¸c quyÒn lîi thuéc ®Þa (10-28)1) «ng Bé tr−ëng thuéc ®Þa BØ viÕt: \"... C¸c ngµi biÕt r»ng cßn ph¶i lµm nhiÒu cho viÖc xö lý nh÷ng ng−êi da ®en ®−îc c¸c t− nh©n thuª lµm; nhiÒu h·ng t− nh©n ch−a lµm ®−îc c¸i cÇn thiÕt ®Ó b¶o ®¶m ®êi sèng vËt chÊt tèi thiÓu cho hä: ®ång l−¬ng khèn khæ kh«ng ®ñ sèng, thøc ¨n, nhµ ë, vÖ sinh, v.v. th−êng kh«ng tèt...\". Trong mét l¸ th− göi cho b¸o Manchester Guardian (Ng−êi b¶o vÖ MansÐtt¬), Môc s− Oven tuyªn bè r»ng chÕ ®é n« lÖ ®éc ®o¸n ®· ®−îc ¸p ®Æt t¹i Kªnya, r»ng nh÷ng ng−êi b¶n xø ph¶i ®i bé hµng tr¨m dÆm ®Ó ®Õn n¬i lµm t¹p dÞch. ¤ng nªu lªn nh÷ng sù viÖc vµ nh÷ng con sè; «ng ta viÕt: Th¸ng 10-1922, t«i gÆp 471 ng−êi b¶n xø _______________ 1) Con sè nµy in nhÇm, v× bµi nµy ®¨ng vµo th¸ng 5-1928 (BT).

370 Hå CHÝ MINH TOµN TËP trong ®ã cã 421 phô n÷ (mét sè lín cã mang), thiÕu niªn nam vµ n÷. Hä ph¶i ®i bé mçi ngµy 30 dÆm ®Ó mang cá vÒ cho chÝnh quyÒn. Hä lÜnh mçi ngµy tõ 1/2 penny ®Õn 2 pence1). Th¸ng 8 n¨m 1924, «ng gÆp nh÷ng ng−êi b¶n xø kh¸c bÞ b¾t lµm lao ®éng t¹p dÞch nh− thÕ, nh−ng lÇn nµy hä kh«ng ®−îc lÜnh mét xu nhá. Lao ®éng khæ sai vµ nh÷ng hËu qu¶ cña nã lµm cho sè ng−êi chÕt lªn ®Õn møc kinh khñng trong c¸c thuéc ®Þa. Trong c¸c thuéc ®Þa Ph¸p, nh− Xanh - Pie vµ Mic¬l«ng, T©n £brÝt thuéc Ph¸p, v.v. ng−êi thæ d©n ®ang trªn ®µ bÞ diÖt vong. B¸o Times thó nhËn r»ng tõ n¨m 1874, khi Phigi bÞ ®Æt d−íi quyÒn ®« hé cña Anh, d©n sè ng−êi b¶n xø gi¶m mét c¸ch râ rÖt. Còng tê b¸o ®ã (17-12-1927) viÕt: d©n b¶n xø miÒn B¾c ¤xtr©ylia bÞ ®e do¹ diÖt vong nhanh chãng vµ cã nh÷ng bé l¹c tr−íc kia rÊt ®«ng ®óc nay ®· hoµn toµn biÕn mÊt v× thuèc phiÖn. Hoµng tö BØ Lª«p«n còng thó nhËn r»ng nßi gièng C«ngg« bÞ ®e do¹ tiªu diÖt. Vµ, cã lÏ dï ch¼ng muèn, «ng còng lªn ¸n chÕ ®é thùc d©n BØ. ¤ng viÕt cho §¹i héi thuéc ®Þa: \"Tr−íc khi chóng ta ®Õn, cã thÓ nãi r»ng ng−êi da ®en kh«ng hÒ di chuyÓn. Nh÷ng bÖnh, nh− bÖnh buån ngñ, tr−íc kia chØ giíi h¹n ë mét n¬i, vµ chØ hoµnh hµnh trong nh÷ng vïng nhá hÑp. \"Do nhu cÇu, ta ®· l«i kÐo ng−êi b¶n xø ph¶i di chuyÓn... C¸c bÖnh truyÒn nhiÔm, tr−íc kia bÞ khoanh l¹i, nay ®· lan dÇn trong c¶ thuéc ®Þa, g©y ra nh÷ng tai h¹i lín; nã cµng lín h¬n khi kh«ng cã ®−îc mét biÖn ph¸p miÔn dÞch... §èi víi nh÷ng bÖnh nµy, ng−êi da ®en, do nu«i d−ìng tåi, chØ cã thÓ chèng ®ì b»ng mét søc ®Ò kh¸ng yÕu ít, toµn bé nßi gièng hä ph¶i chÞu ®ùng t×nh tr¹ng ®ã. H¬n n÷a, c«ng viÖc lµm chung ®ßi hái hä ph¶i tËp trung trong nh÷ng ®iÒu kiÖn vÖ sinh mµ... nh÷ng kÎ thuª ng−êi lµm kh«ng ph¶i bao giê còng lµm tèt ®−îc...\". Hoµng tö kÕt thóc l¸ th− cña m×nh b»ng lêi khuyªn sau ®©y: _______________ 1) Penny vµ pence lµ ®¬n vÞ tiÒn tÖ cña Anh, 1 penny = 12 pence (BT).

Chñ nghÜa ®Õ quèc, kÎ tiªu diÖt nßi gièng b¶n xø 371 \"Ta chí quªn: lÞch sö cña nhiÒu chÕ ®é thùc d©n ®· cho thÊy r»ng nhiÒu d©n téc b¶n xø bÞ tiªu diÖt hoµn toµn khi tiÕp xóc víi nÒn v¨n minh cña ng−êi da tr¾ng\". Ta cã thÓ kÕt luËn r»ng mäi chÕ ®é thùc d©n ®Õ quèc ®Òu tiªu diÖt hÕt c¸c nßi gièng b¶n xø, vµ muèn cøu v·n nh÷ng nßi gièng nµy, ta ph¶i lËt ®æ chñ nghÜa ®Õ quèc! WANG TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 47, th¸ng 5-1928.

372 TH¦ GöI BAN PH¦¥NG §¤NG QUèC TÕ CéNG S¶N BÐclin, ngµy 21 th¸ng 5 n¨m 1928 C¸c ®ång chÝ th©n mÕn, 1. T«i ®· nhËn ®ñ c¸i cÇn thiÕt ®Ó lªn ®−êng. Xin c¶m ¬n. T«i sÏ ra ®i vµo kho¶ng tuÇn thø ba th¸ng 5 nµy. 2. Do lóc nµy kh«ng thÓ trùc tiÕp liªn l¹c víi c¸c ®ång chÝ, mäi sù liªn l¹c cña t«i ®Òu qua ®ång chÝ Sat« ë Liªn ®oµn chèng ®Õ quèc t¹i BÐclin. 3. Tr−íc khi lªn ®−êng, t«i xin phÐp tr×nh bµy mÊy nhËn xÐt vÒ Ban Thuéc ®Þa thuéc §¶ng Céng s¶n Ph¸p. T«i ®· th«ng b¸o víi c¸c ®ång chÝ r»ng Ban Thuéc ®Þa ®ã ®· cã nhiÒu tiÕn bé (Tr−íc kia ch¼ng cã g×. Nay ®· cã nh÷ng v¨n phßng vµ ®ång chÝ th−êng trùc). Tuy nhiªn, míi lµm ®−îc rÊt Ýt viÖc trong sè nh÷ng ng−êi b¶n xø ë Ph¸p, Ýt ra trong nh÷ng ng−êi §«ng D−¬ng. B¸o chÝ. §¹i héi. Tæ chøc. TÊt c¶ nh÷ng thø ®ã míi chØ cßn trªn giÊy. T«i nghÜ r»ng Ban Thuéc ®Þa thiÕu sù linh ho¹t trong c«ng t¸c. T«i xin kÓ tr−êng hîp riªng cña t«i. Trong mét th¸ng r−ìi t«i ë Pari, v× ®ång chÝ §«ri« ®ang ë tï, cho nªn t«i kh«ng cã dÞp nµo nãi chuyÖn nghiªm tóc víi c¸c ®ång chÝ kh¸c. NhiÒu lÇn, t«i xin nh÷ng ®Þa chØ ch¾c ch¾n ®Ó cã thÓ liªn l¹c víi hä khi t«i sÏ ë ph−¬ng §«ng, th× ®ång chÝ cã tr¸ch nhiÖm ®· tõ chèi kh«ng ®−a cho t«i. C¸c ®ång chÝ nãi r»ng Ban Thuéc ®Þa cã mét ng©n quü dµnh

Th− göi ban ph−¬ng ®«ng quèc tÕ céng s¶n 373 cho c«ng t¸c thuéc ®Þa. Nh−ng theo t«i biÕt quü hoµn toµn rçng, thËm chÝ ch¼ng cã g× ®Ó lo ¨n cho c¸c ®ång chÝ ®i c«ng t¸c qua. T«i kiÕn nghÞ: a) Tµi chÝnh cña Ban Thuéc ®Þa cÇn ®−îc c¸c ®ång chÝ kiÓm so¸t. b) Ban Thuéc ®Þa th−êng xuyªn göi ®Õn c¸c ®ång chÝ nh÷ng b¸o c¸o vÒ c«ng t¸c ®· lµm vµ kÕ ho¹ch c«ng t¸c s¾p tíi. c) Ban Thuéc ®Þa ph¶i tæ chøc nh÷ng ph−¬ng tiÖn giao th«ng liªn l¹c ®−êng Ph¸p - §«ng D−¬ng (qua Boãc®«, M¸cx©y, L¬ Havr¬), chuyÓn tªn c¸c ®ång chÝ vµ tªn c¸c tµu ®Õn chç Liªn ®oµn (®ång chÝ Sat«) b¸o cho t«i biÕt, ®Ó t«i cã thÓ b¾t liªn l¹c víi hä. d) SÏ lµ rÊt cã Ých nÕu vµi ®ång chÝ cña §¶ng hay cña §oµn Thanh niªn Nga chÞu tr¸ch nhiÖm s¨n sãc c¸c sinh viªn §«ng D−¬ng ë M¸txc¬va, gióp hä t×m hiÓu ®êi sèng c«ng nh©n vµ thùc hµnh c«ng t¸c tæ chøc (tÊt c¶ hä kh«ng thuéc thµnh phÇn v« s¶n vµ, theo nh− t«i cã thÓ nhËn xÐt, hä biÕt rÊt Ýt c¸c ph−¬ng ph¸p tæ chøc). Xin göi lêi chµo céng s¶n. NGUYÔN ¸I QUèC Th− ®¸nh m¸y b»ng tiÕng Ph¸p, b¶n chôp l−u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

374 CHÕ §é THùC D¢N PH¸P Vµ Xø §¤NG D¦¥NG Trong tÊt c¶ c¸c thuéc ®Þa Ph¸p, §«ng D−¬ng lµ mét thuéc ®Þa réng nhÊt vµ giµu nhÊt, víi 710.000 kil«mÐt vu«ng, 20 triÖu d©n vµ 4 tû ®ång vÒ th−¬ng nghiÖp h»ng n¨m. Ng−êi xø §«ng D−¬ng còng lµ nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét vµ bÞ chµ ®¹p nhÊt v× thuÕ kho¸ mçi n¨m mét t¨ng lªn: 1913: 57.000.000 ®ång (tÝnh sè trßn) 1915: 62.000.000 \" \" 1917: 70.000.000 \" \" 1920: 84.000.000 \" \" 1922: 87.000.000 \" \" 1928: 91.500.000 \" \" Ngoµi kho¶n s−u thuÕ ®ã, ng−êi §«ng D−¬ng cßn b¾t buéc ph¶i ®ãng gãp nhiÒu kho¶n kh¸c n÷a: 32.300.000 phr¨ng cho chi phÝ qu©n sù, 700.000 phr¨ng cho chi phÝ hµng kh«ng (1927), v.v.. Trong khi bãc lét ng−êi b¶n xø, bän ®Õ quèc Ph¸p l¹i cho lµ chóng ®ang ®em l¹i sù gi¸o dôc vµ d©n chñ cho hä. Víi 20 triÖu d©n, mµ (n¨m 1926) §«ng D−¬ng chØ cã ®−îc 3.395 tr−êng häc víi ch−a ®Çy 214.000 häc sinh. Trong khi ®ã, ng−êi §«ng D−¬ng - do s¸ng kiÕn cña m×nh - ®· tæ chøc ra 6.751 tr−êng häc, tËp hîp ®−îc 99.800 häc sinh. Nh−ng ChÝnh phñ thuéc ®Þa l¹i cè t×m mäi c¸ch ®Ó c¶n trë phong trµo gi¸o dôc ®ã: hä th−êng ®ãng cöa c¸c tr−êng t− hoÆc cÊm ng−êi b¶n xø kh«ng ®−îc tæ chøc c¸c tr−êng t− míi. §ã lµ nãi vÒ gi¸o dôc.

ChÕ ®é thùc d©n ph¸p vµ xø ®«ng d−¬ng 375 Cßn ®©y lµ \"d©n chñ\": Mét gi¸o viªn b¶n xø lÜnh 555 phr¨ng vµ mét gi¸o s− ng−êi b¶n xø lÜnh 1.200 phr¨ng mçi th¸ng, cßn mét gi¸o viªn ng−êi Ph¸p l¹i lÜnh nh÷ng 3.750 phr¨ng vµ mét gi¸o s− ng−êi Ph¸p lÜnh nh÷ng 6.000 phr¨ng mçi th¸ng, ®Êy lµ ch−a kÓ mäi thø phô cÊp mµ chØ riªng gi¸o viªn vµ gi¸o s− ng−êi Ph¸p míi ®−îc h−ëng. Ta h·y nªu ra mét vµi con sè n÷a: mét viªn thiÕu uý Ph¸p lÜnh 62.244 phr¨ng; mét viªn trung uý Ph¸p ®−îc 77.844 phr¨ng; mét viªn ®¹i uý Ph¸p th× ®−îc 93.444 phr¨ng; mét viªn c«ng sø ë B¾c Kú th× mçi n¨m ®−îc 234.000 phr¨ng, ch−a kÓ c¸c kho¶n phô cÊp. Cßn mét c«ng nh©n n«ng nghiÖp ng−êi b¶n xø th× mçi n¨m kiÕm ®−îc tõ 400 ®Õn 500 phr¨ng. ¸ch thèng trÞ cña bän ®Õ quèc ®−îc dùng lªn kh«ng nh÷ng chØ b»ng chÝnh s¸ch ngu d©n, chÕ ®é kh«ng b×nh ®¼ng vµ n¹n bãc lét, mµ cßn b»ng chÝnh s¸ch khñng bè vµ mËt th¸m n÷a. ë Ph¸p, ng−êi ta nãi r»ng xø §«ng D−¬ng ch−a bao giê ®−îc phån thÞnh vµ an ninh nh− thÕ c¶. Nh−ng nhµ tï ë §«ng D−¬ng l¹i chËt nÝch vµ chÕ ®é kiÓm duyÖt th× th−êng xuyªn. §©y lµ mét ®o¹n trÝch dÉn hai chØ thÞ cña ChÝnh phñ nãi vÒ chÕ ®é kiÓm duyÖt: \"T«i ra lÖnh cho c¸c «ng... ph¶i tho¶ thuËn víi c¸c chñ së b−u chÝnh ®Ó ®Æt viÖc kiÓm so¸t c¸c th− tõ vµ v¨n kiÖn ®ñ c¸c lo¹i nh»m chÆn nh÷ng thø ®ã l¹i cho kÞp thêi...\". LÖnh nµy lµ do viªn Thèng sø ë Cao Miªn ký ngµy 24-7-1925 göi cho c¸c nh©n viªn c¶nh s¸t. Mét chØ thÞ kh¸c, göi ngµy 17-10-1926, yªu cÇu c¸c tØnh tr−ëng hoÆc nh÷ng ®¹i diÖn cña hä ph¶i hîp t¸c víi c¶nh s¸t ®Ó lµm c«ng viÖc ®ã vµ cho phÐp hä ®−îc \"vµo phßng göi c¸c b−u kiÖn ®Ó kiÓm duyÖt c¸c thø ®ã\". Ng−êi d©n §«ng D−¬ng bÞ t−íc quyÒn tù do ®−îc tæ chøc, ®i l¹i, ¨n nãi vµ viÕt l¸ch, hä ®Òu bÞ bÞt måm bÞt miÖng vµ bÞ gi¸m s¸t, tuy vËy ®Õ quèc Ph¸p vÉn cø lu«n lu«n run sî cho nÒn thèng trÞ cña

376 Hå CHÝ MINH TOµN TËP chóng. Chóng sî c¸ch m¹ng tõ ngoµi vµo. ChÝnh Varen, ®¶ng viªn §¶ng X· héi lµ ng−êi ®−îc chóng giao cho tr¸ch nhiÖm ph¶i \"trõ\" mèi nguy c¬ ®ã. Vµ thùc ra th× anh chµng ®¶ng viªn cña Quèc tÕ thø hai Êy ®· cè g¾ng hÕt søc ®Ó xøng ®¸ng víi lßng tin cËy cña c¸c «ng chñ cña h¾n. Chóng ta h·y nghe nh÷ng lêi thó nhËn do anh ta ký tªn ®¨ng trªn tê T− b¶n ngµy 21-2-1928: \"Ph−¬ng ph¸p trõ bá mét nguy c¬ lµ ph¶i phßng tr−íc nguy c¬ ®ã. ChÝnh t«i ®· lµm nh− thÕ. T«i ®· ®Æt biªn giíi vµo t×nh tr¹ng phßng thñ. Lóc t«i sang tíi n¬i, th× sè qu©n cña ta gi¶m ®i mét nöa so víi håi tr−íc chiÕn tranh, qu©n nhu th× râ rµng lµ thiÕu thèn, c¸c vïng biªn giíi ®−îc trang bÞ tåi. §ång ý víi ChÝnh phñ, t«i ®· t×m ®ñ mäi c¸ch ®Ó trong mét thêi h¹n ng¾n nhÊt, c¶i thiÖn ®−îc t×nh h×nh thËt sù nguy ngËp ®ã. Ngay tr−íc khi t«i sang §«ng D−¬ng, qu©n nhu, ®¹n d−îc còng ®· ®−îc t¶i tõ Ph¸p sang, tiÕp theo lµ vò khÝ, sau cïng lµ qu©n ®éi tiÕp viÖn. Ngay khi t«i sang tíi n¬i, ng−êi ta ®· gÊp rót trang bÞ cho qu©n ®éi ®ãng ë vïng gi¸p giíi Trung Quèc. B©y giê, ®»ng sau vá bäc ch¾c ch¾n h¬n, chóng ta cã thÓ døt ®iÓm tiÕn hµnh tæ chøc qu©n ®éi\". Ngµi Varen ®· quªn kh«ng nãi thªm r»ng m×nh còng ®· b¸n ®¹n d−îc cho bän qu©n phiÖt Trung Quèc ë V©n Nam, b¹n ®ång minh cña ngµi. Dï bän x· héi ®Õ quèc chñ nghÜa cã ®Ò phßng nh− thÕ nµo ®i n÷a, th× n¹n nghÌo khæ vµ sù bãc lét vÉn cø thóc ®Èy ng−êi d©n §«ng D−¬ng lµm c¸ch m¹ng, ®Ó ®¹p ®æ ¸ch thèng trÞ tµn b¹o cña chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p. WANG TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 49, th¸ng 6-1928.

377 CHñ NGHÜA T¦ B¶N §Õ QUèC PH¸P ë §¤NG D¦¥NG1) T×NH H×NH KINH TÕ §«ng D−¬ng réng 710.000 kil«mÐt vu«ng vµ cã d©n sè lµ 20.000.000 ng−êi, trong ®ã cã trªn 26.000 ng−êi ¢u, kh«ng kÓ nh÷ng binh lÝnh Ph¸p. Nh÷ng thµnh phè lín lµ: Sµi Gßn, thñ ®«2) cña Nam Kú 108.000 d©n Chî Lín, thµnh phè ë s¸t Sµi Gßn 203.000 - HuÕ, thñ ®«3) cña Trung Kú 60.500 - Hµ Néi, thñ ®«4) cña B¾c Kú 74.500 - H¶i Phßng, h¶i c¶ng cña B¾c Kú 74.500 - Phn«mpªnh, thñ ®« cña Cao Miªn 79.000 - Viªngch¨n, thñ ®« cña Lµo 68.000 - Nh÷ng h¶i c¶ng lµ: Sµi Gßn, c¸ch biÓn 81 kil«mÐt, víi mét l−îng vËn chuyÓn h»ng n¨m lµ 3.600.000 tÊn; H¶i Phßng (B¾c Kú), c¸ch biÓn 28 kil«mÐt, víi mét l−îng vËn chuyÓn h»ng n¨m lµ _______________ 1) Tµi liÖu nµy do c¬ quan l−u tr÷ §¶ng Céng s¶n Liªn X« göi §¶ng ta, trªn tµi liÖu cã ghi: Bµi cña NguyÔn ¸i Quèc göi cho t¹p chÝ Th− tÝn quèc tÕ, ngµy 2-10-1928 (BT). 2), 3), 4) D−íi thêi thuéc Ph¸p, ViÖt Nam bÞ chia lµm ba xø, mçi xø lÊy mét thµnh phè lín lµm thñ phñ (BT).

378 Hå CHÝ MINH TOµN TËP 1.200.000 tÊn; Quy Nh¬n vµ Tuaran1) (Trung Kú) víi mét l−îng vËn chuyÓn lµ 500.000 vµ 100.000 tÊn. §«ng D−¬ng cã kho¶ng 2.200 kil«mÐt ®−êng s¾t, trong ®ã 860 kil«mÐt thuéc con ®−êng V©n Nam - B¾c Kú. Cã tÊt c¶ 150 ®Çu tµu, 400 toa hµnh kh¸ch vµ 1.650 toa chë hµng ho¸. Doanh sè th−¬ng nghiÖp cña n¨m 1925 lµ: 4.236.685.000 phr¨ng trong ®ã, nhËp khÈu chiÕm 1.780.501.000 - vµ xuÊt khÈu chiÕm 2.456.184.000 - nh− vËy lµ tréi h¬n n¨m 1924 mét tû vµ tréi h¬n n¨m 1923 hai tû. Sù TÝCH LUü T¦ B¶N T− b¶n cña tÊt c¶ nh÷ng doanh nghiÖp Ph¸p ®Òu t¨ng lªn rÊt nhanh. Chóng ta h·y nªu lªn, ch¼ng h¹n: T− b¶n cña c«ng ty v«i ®· t¨ng tõ 600.000 lªn ®Õn 3.000.000 phr¨ng. - cña c«ng ty n«ng c«ng nghiÖp Cam Tiªm tõ 14 lªn ®Õn 30 triÖu. - cña c«ng ty trång chÌ vµ cµ phª ë Kon Tum tõ 5 lªn ®Õn 15 triÖu. - cña h·ng vËn t¶i liªn hiÖp tõ 100 lªn ®Õn 300 triÖu. - cña c«ng ty xuÊt vèn cho cao su tõ 100 lªn ®Õn 200 triÖu. - cña c«ng ty th−¬ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ tµi chÝnh §«ng D−¬ng, tõ 1 lªn ®Õn 10 triÖu. - cña c«ng ty xi m¨ng §«ng D−¬ng, tõ 8 lªn ®Õn 12 triÖu. T− b¶n cña c«ng ty th¨m dß vµ khai th¸c hÇm má ë §«ng D−¬ng ®· t¨ng tõ 12,5 lªn ®Õn 20 triÖu. T− b¶n cña Ng©n hµng §«ng D−¬ng, mét ng©n hµng chi phèi hÇu nh− tuyÖt ®èi nÒn th−¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp ë §«ng D−¬ng, ®· t¨ng mét c¸ch liªn tôc. §−îc thµnh lËp n¨m 1875 víi sè t− b¶n lµ 8 triÖu phr¨ng, ®Õn n¨m: _______________ 1) Tourrane: §µ N½ng (BT).

Chñ nghÜa t− b¶n ®Õ quèc ph¸p ë §«ng d−¬ng 379 1888, sè t− b¶n ®ã ®· lªn tíi 12.000.000 1900, .................................... 24.000.000 1916, .................................... 36.000.000 1910, .................................... 48.000.000 1920, .................................... 72.000.000 LîI NHUËN Nh÷ng h·ng bu«n ë thuéc ®Þa ®· giµnh ®−îc nh÷ng lîi nhuËn ®«i khi v−ît c¶ nh÷ng t− b¶n øng tr−íc. Ch¼ng h¹n n¨m 1924, Ng©n hµng §«ng D−¬ng, víi sè t− b¶n lµ 72 triÖu mµ ®· thu ®−îc mét mãn lîi nhuËn lµ 77.845.083 phr¨ng. Sau ®©y lµ tiÕn ®é ®i lªn cña lîi nhuËn cña c¸c c«ng ty: C«ng ty xuÊt vèn cho cao su: 1918 ..................3.378.486 phr¨ng 1920 ...................4.950.014 - 1923 .................12.668.043 - 1925 ............ ....32.573.850 - C«ng ty ®−êng s¾t V©n Nam: 1917 ..................1.121.000 phr¨ng 1919 ..................1.543.000 - 1921 ...................2.637.000 - 1923 ..................3.275.000 - 1925 ..................6.440.000 - C«ng ty than ®¸ B¾c Kú: 1912 ..................1.926.000 phr¨ng 1914 ..................3.302.000 - 1918 ..................5.257.000 - 1920 ................17.601.000 - 1922 ................23.840.000 - 1923 ................35.037.000 -

380 Hå CHÝ MINH TOµN TËP C«ng ty l©m nghiÖp vµ diªm §«ng D−¬ng: 1918 .....................570.000 phr¨ng 1920 ..................1.327.000 - 1922 ..................1.733.000 - 1924 ..................2.300.000 - 1925 ..................3.414.000 - C¤NG NGHIÖP HO¸ THUéC §ÞA B¸o Thêi ®¹i ngµy 19-3-1927, ng−êi ph¸t ng«n cña chñ nghÜa t− b¶n Ph¸p, ®· cã lý khi nhËn xÐt r»ng: \"Sù thËt lµ ë n−íc ta, nh÷ng t− b¶n, ®· tõ l©u vÉn tá ra e ng¹i ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp khai th¸c l·nh thæ h¶i ngo¹i cña chóng ta th× b©y giê l¹i s½n sµng h−íng vÒ nh÷ng doanh nghiÖp Êy, nhÊt lµ ë §«ng D−¬ng\". ThËt vËy, kÓ tõ khi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa 1914 - 1918 chÊm døt, v« sè nh÷ng h·ng hoÆc c«ng ty xuÊt vèn th−¬ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp ®· mäc lªn ë §«ng D−¬ng. D−íi ®©y, chóng t«i chØ liÖt kª nh÷ng c«ng ty cã sè t− b¶n trªn mét triÖu phr¨ng: C«ng ty Ph¸p ë ¸ ch©u, thµnh lËp n¨m 1922, t− b¶n lµ 1.000.000 C«ng ty Optorg ... 1919 ... 20.000.000 H·ng anh em §¬nÝt ë §«ng D−¬ng ... 1922 ... 2.500.000 H·ng DuymarÐt ë §«ng D−¬ng ... 1922 ... 4.000.000 H·ng Po¨ngxa vµ V©yrª ... 1921 ... 12.000.000 Tæng c«ng ty c¸c cöa hµng tæng hîp ... 1921 ... 12.000.000 C«ng ty Ph¸p - An Nam vÒ sîi vµ xuÊt khÈu ... 1920 ... 4.000.000 C«ng ty M¸cx©y ë h¶i ngo¹i ... 1919 ... 1.500.000 H·ng vËn chuyÓn ViÔn §«ng ... 1917 ... 20.000.000 Tæng c«ng ty lôa Ph¸p ë §«ng D−¬ng ... 1921 ... 7.000.000

Chñ nghÜa t− b¶n ®Õ quèc ph¸p ë §«ng d−¬ng 381 C«ng ty hÇm má vµ luyÖn kim §«ng D−¬ng ... 1919 ... 16.000.000 15.000.000 C«ng ty ®iÖn lùc §«ng D−¬ng ... 1921 ... 3.000.000 C«ng ty luyÖn kim, nhµ m¸y c¬ khÝ 1.000.000 25.000.000 vµ x−ëng ®ãng tµu §«ng D−¬ng ... 1919 ... 25.000.000 C«ng ty nhùa c©y vµ s¬n \"JB\" ... 1921 ... 4.000.000 C«ng ty c«ng tr×nh lín ViÔn §«ng ... 1922 ... 15.000.000 5.000.000 Nhµ m¸y xay x¸t ViÔn §«ng ... 1922 ... 1.000.000 C«ng ty v« danh xµ lan vµ tµu kÐo 7.500.000 §«ng D−¬ng ... 1921 ... 10.000.000 C«ng ty v« danh bÊt ®éng s¶n 10.000.000 1.075.000 anh em §¬nÝt ... 1922 ... 1.100.000 8.000.000 C«ng ty Antraxit B¾c Kú ... 1920 ... 5.000.000 2.000.000 C«ng ty kinh doanh ¸ ch©u ... 1921 ... 2.500.000 C«ng ty th¨m dß vµ xuÊt khÈu kho¸ng s¶n ... 1920 ... C«ng ty Ph¸p lµm ®å thuû tinh §«ng D−¬ng ... 1923 ... C«ng ty m¸y lµm l¹nh ë ViÔn §«ng ... 1920 ... C«ng ty s¬n §«ng D−¬ng ... 1919 ... C«ng ty má Bµuman ... 1924 ... C«ng ty má vµng B¾c Kú ... 1924 ... C«ng ty ®å thuû tinh ViÔn §«ng ... 1923 ... Xanh®ica nghiªn cøu ®−êng s¾t ... 1921 ... C«ng ty thuéc ®Þa s¶n xuÊt thøc ¨n dinh d−ìng ... 1921 ... CHIÕM §O¹T RUéNG §ÊT T− b¶n Ph¸p kh«ng chØ h−íng vµo c«ng nghiÖp vµ th−¬ng nghiÖp §«ng D−¬ng, mµ cßn thµnh lËp nh÷ng c«ng ty lín m¹nh ®Ó khai th¸c ®Êt ®ai:

382 Hå CHÝ MINH TOµN TËP C«ng ty Cao Miªn, thµnh lËp n¨m 1922 víi sè t− b¶n lµ 5.000.000 phr¨ng C«ng ty ruéng ®Êt thuéc ®Þa ... 1923 ... 2.500.000 - C«ng ty ®ån ®iÒn ®Êt ®á ... 1923 ... 36.000.000 - C«ng ty th−¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp Ph¸p - An Nam ... 1922 ... 1.000.000 - C«ng ty nghiªn cøu trång b«ng ë §«ng D−¬ng ... 1923 ... 1.000.000 - C«ng ty Hín Qu¶n ... 1919 ... 3.000.000 - C«ng ty c«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp §«ng D−¬ng ... 1923 ... 1.000.000 - C«ng ty chÌ §«ng D−¬ng ... 1924 ... 10.000.000 - C«ng ty ®−êng vµ ch−ng läc §«ng D−¬ng ... 1923 ... 10.000.000 - ChÝnh v× vËy mµ ë Nam Kú, 250.000 hÐcta ®· bÞ nh÷ng chñ ®ån ®iÒn Ph¸p chiÕm ®o¹t vµ 600.000 hÐcta s¾p bÞ chiÕm ®o¹t. H·ng vËn t¶i ®−êng s«ng ë Nam Kú mua ®Êt víi gi¸ 2,1 phr¨ng mét mÐt vu«ng vµ ®em b¸n l¹i víi gi¸ 1.440 phr¨ng mét mÐt vu«ng. ë B¾c Kú, trªn 112.000 hÐcta ®Êt ruéng vµ 63.500 hÐcta ®Êt cã quÆng ®Òu n»m trong tay 150 chñ ®ån ®iÒn vµ 34 chñ má, ®Êy lµ ch−a kÓ nh÷ng ®Êt t« nh−îng ch−a ®−îc khai khÈn. ë Trung Kú, cho ®Õn n¨m 1925, chØ cã 62.000 hÐcta n»m trong tay ng−êi Ph¸p. ChØ riªng n¨m 1926, ®· cã trªn 300.000 hÐcta bÞ 180 ng−êi Ph¸p chiÕm ®o¹t. ë Cao Miªn, cã tÊt c¶ 523.000 hÐcta ®Êt trång trät, nh−ng kho¶ng 1/3 sè ®ã n»m trong tay nh÷ng tªn thùc d©n hay trong tay gi¸o héi Giat«. ë Lµo, nh÷ng ng−êi Ph¸p ®· thiÕt lËp chÕ ®é \"Khu dù tr÷\" - mét chÕ ®é mµ nh÷ng ng−êi Mü ®· dïng ®èi víi d©n da ®á vµ nh÷ng ng−êi NhËt ®· dïng víi d©n §µi Loan - nh»m môc ®Ých chiÕm ®o¹t cña ng−êi b¶n xø 200.000 ha ®Êt ®á.

Chñ nghÜa t− b¶n ®Õ quèc ph¸p ë §«ng d−¬ng 383 Sù §éC QUYÒN Chñ nghÜa t− b¶n thùc d©n cã xu h−íng tiÕn tíi sù ®éc quyÒn. TÊt c¶ nh÷ng xÝ nghiÖp ®«ng ®¶o ®ã ë §«ng D−¬ng ®Òu phô thuéc vµo mét vµi c«ng ty cã thÕ lùc. Ch¼ng h¹n, chóng ta thÊy c«ng ty r−îu cña Ph¸p ë §«ng D−¬ng tham gia vµo c¸c xÝ nghiÖp sau: Ng©n hµng tÝn dông ruéng ®Êt §«ng D−¬ng Nhµ m¸y thuû tinh ViÔn §«ng C«ng ty than vµ má kim khÝ §«ng D−¬ng VËn chuyÓn ®−êng s«ng C«ng ty n«ng c«ng nghiÖp Cam Tiªm C«ng ty thøc ¨n ®¹m C«ng ty than ®¸ B¾c Kú. C«ng ty th−¬ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ tµi chÝnh §«ng D−¬ng, c«ng ty \"SICAF\" nh− ng−êi ta th−êng gäi, l·nh ®¹o nh÷ng c«ng ty sau ®©y: C«ng ty chÌ (Kon Tum) C«ng ty b«ng (Sµi Gßn) C«ng ty n«ng nghiÖp (Kon Tum) C«ng ty chÌ An Nam C«ng ty th−¬ng nghiÖp Ph¸p - An Nam C«ng ty c«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp Biªn Hoµ C«ng ty n«ng c«ng nghiÖp BÕn Cñi Tæng c«ng ty t¬ lôa Ph¸p vµ §«ng D−¬ng C«ng ty cµ phª §«ng D−¬ng C«ng ty n«ng nghiÖp S«ng Ruy. C«ng ty tµi chÝnh Ph¸p vµ thuéc ®Þa kiÓm so¸t: Ng©n hµng tÝn dông ruéng ®Êt §«ng D−¬ng C«ng ty cao su §«ng D−¬ng C«ng ty c©y nhiÖt ®íi §«ng D−¬ng C«ng ty b«ng Sµi Gßn C«ng ty m¸y xóc vµ c«ng tr×nh c«ng céng

384 Hå CHÝ MINH TOµN TËP Nhµ m¸y thñy tinh ViÔn §«ng C«ng ty xµ lan vµ tµu kÐo §ån ®iÒn cao su B×nh Léc Nhµ m¸y ®−êng vµ r−îu §«ng D−¬ng Nhµ m¸y n−íc vµ ®iÖn §«ng D−¬ng T©n c«ng ty phèt ph¸t B¾c Kú Nh÷ng má vµng §¾c L¾c Nh÷ng nhµ m¸y giÊy §«ng D−¬ng Nhµ m¸y in ViÔn §«ng Nh÷ng nhµ m¸y lôa §êlinh«ng. H·ng S.F.F.C. cã nh÷ng chi nh¸nh ®Õn tËn c¸c thuéc ®Þa ë ch©u Phi. §ÇU Sá TµI CHÝNH Nh÷ng c«ng ty chØ ®¹o, ®Õn l−ît chóng l¹i n»m d−íi sù kiÓm so¸t cña Ng©n hµng §«ng D−¬ng; mµ ng©n hµng nµy l¹i n»m trong tay mét nhãm nhá nh÷ng nhµ tµi chÝnh ®éc quyÒn. Trong héi ®ång qu¶n trÞ cña ng©n hµng ®ã, chóng ta thÊy cã nh÷ng tªn sau ®©y: §ê M«ngplanª, Chñ tÞch Tæng c«ng ty tÝn dông c«ng nghiÖp vµ th−¬ng nghiÖp. Bªt¬nèt, Chñ tÞch Ng©n hµng tÝn dông Li«ng. Boayª, Chñ tÞch Chi ®iÕm quèc gia chiÕt khÊu Pari. R«xtan, Phã chñ tÞch Chi ®iÕm quèc gia chiÕt khÊu Pari. §¬nÝt, Chñ tÞch C«ng ty anh em §¬nÝt. G. Picèt, Phã chñ tÞch Tæng c«ng ty tÝn dông c«ng th−¬ng nghiÖp. XtÐcn¬, qu¶n trÞ Ng©n hµng Pari vµ Hµ Lan. §ê T¬rag«manh, qu¶n trÞ Ng©n hµng tÝn dông ruéng ®Êt Ph¸p. Vµ anh em H«nbÐc næi tiÕng, cã tªn trong tÊt c¶ nh÷ng xÝ nghiÖp khai th¸c ë §«ng D−¬ng.

Chñ nghÜa t− b¶n ®Õ quèc ph¸p ë §«ng d−¬ng 385 T¦ B¶N N¦íC NGOµI ë §¤NG D¦¥NG Chóng t«i kh«ng cã nh÷ng thèng kª chÝnh x¸c vÒ t− b¶n n−íc ngoµi ®Çu t− ë §«ng D−¬ng. Nh−ng mét vµi sè liÖu d−íi ®©y còng ®ñ chøng tá sù tiÕn triÓn cña t− b¶n n−íc ngoµi: NhËt xuÊt khÈu sang §«ng D−¬ng: 2.455.231 yªn trong n¨m 1923 4.214.889 ........................ 1924 6.382.512 ........................ 1925 vµ nhËp tõ §«ng D−¬ng: 15.329.699 yªn trong n¨m 1923 25.077.436 ...................... 1924 62.272.000 ...................... 1925 N¨m 1924, 101 tµu Anh cËp c¶ng Sµi Gßn víi 341.364 tÊn hµng hãa (gÇn b»ng nöa tæng sè träng t¶i hµng ho¸ Ph¸p lóc ®ã lµ 724.874 tÊn), vµ 179 tµu Anh ®· rêi c¶ng Sµi Gßn víi 335.203 tÊn hµng ho¸. Còng trong n¨m ®ã, 242 tµu cña n−íc Anh ®· cËp c¶ng H¶i Phßng vµ rêi c¶ng ®ã víi 285.441 tÊn hµng ho¸. N¨m 1926, nh÷ng quan hÖ th−¬ng m¹i cña Anh víi §«ng D−¬ng vÒ mÆt xuÊt khÈu lµ 323.667 xtÐclinh, vÒ mÆt nhËp khÈu lµ 328.824 xtÐclinh. N¨m 1925, Mü b¸n cho §«ng D−¬ng 1.125.047 ®ång hµng ho¸ vµ mua cña §«ng D−¬ng 28.568 ®ång nguyªn liÖu. XuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cña Mü víi §«ng D−¬ng trong n¨m 1926 ®−îc ®¸nh gi¸ lµ 1.434.049 ®ång cho xuÊt khÈu vµ 211.877 ®ång cho nhËp khÈu. §èI KH¸NG THùC D¢N ë §¤NG D¦¥NG N−íc NhËt ®· nhiÒu lÇn göi nh÷ng \"Ph¸i ®oµn tuyªn truyÒn\", \"Ph¸i ®oµn nghiªn cøu\" hoÆc \"Ph¸i ®oµn th−¬ng m¹i\" ®i kh¾p §«ng D−¬ng. MÆc dï ng−êi Ph¸p thùc t×nh kh«ng −a nh÷ng «ng