Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Темурнома

Темурнома

Published by Электронная библиотека, 2023-06-05 12:02:25

Description: Амир Темур кўрган жангномаси

Search

Read the Text Version

Яна бир-бирита бултон замондош, Эшит, эй ацл эгаси, сузни бу %ин. Эмди, бу суратларни курмак хох,лас.анг, милни унг тарафга бурагил, бу гуломбача сурати узга суратни кутариб чикдай, ани цуйуб булакни кутариб чиадай, ала х,азал щиёс мунда куб санъатлар бордур. Алцисса, милни унгга бурадилар, гулом бача сурати ичкари кириб, бир яшил харир порани кутариб чик,ти. Очиб курдилар, анга бир кишини суратини нак,ш к,илибдур, буйи узун, юзи ок,, к,ошлари очищ, сощоллари сийрак, чаккасида холи бор. Анга ёзилмишким, бу султон Жамшиддур, х,азрат Солих, пайгамбар алайх,ис саломни умматларидин булур. Андин кейин дунё вафосизлигидин хат ёзилибдурким, «мендурман Жамшид, илми х,икмат бирла жом ясотиб аруси дунёга зеб-зийнат бериб, х,ар йил кукламни аввалида жашни Жамшид ороста к,илдим. Уч минг олти ёз таснифни х,икмат ва фитрат махзанидин чицордим», деб бу газални айтибдур. Н а з м: Манам ш оу Жамшид вола мацом, Т оп уб фитрату уикматин су б у и шом. Чициб салтанат узра Ж амшид у луб, Фалак сафуасида чу хурш ид улуб. М ен га тобеъ эрди $амма Ш арцу Рарб, Хусумат эли цилдилар менга зарб. Цазо аррасини ц уй уб бошима, Таращумлар этмай к узи ёшима. Цани салтанатлар, %ою уавас? Бил, охир, жауонни ишидур абас. Андин кейин яна мурватни чаб тарафга бураб эрдилар. мазкур руломбача сурати кириб, бир к,ора х;арирни олиб чицти. Анда бир кишини сурати бор, цора юзлиц, араб шакл, ягринида икки илон, о р з и н и очиб турур. Ани Захдок золим дебдурлар. Минг йил умр курган эрди. Одамларни миясини олиб, илонларга таъма- дилар эрди. Охир умрида ул х,ам курт-цумурскдга таъма булди. Ул золим Х,уд алайх,ис саломга замондош эрди. Андин кейин ул гуломбача сурати кириб, к,изил х,арир олиб чищти. Ани очиб курдилар, анга бир кишини тасвири ёзилгон, оц юзлиц, урта буйлик,, муни Фаридун Фаррух дерлар. К,азо энагаси туфрок, бешикига андог богладиким, к,имирламоцга ^аракати к,олмади. Андин кейин яна бир х,арир дебойи румини олиб чи^ти. Ани х,ам курдилар, узун буйлук,, кукси узра сок,оли ок,, к,уй хдйкал, к,ирра бурун, анда ёзилмушким, бу зоти покиза суврат, яхши сийратни Кайцубод атарлар, неча йиллар тахти салтанат узра мутамаккин булуб, охир туфрок, тушокига ясонибдур. Бу кимарса х,азрат Иброх,им алайх,ис саломни умматларидиндур.

Н а з м: Каюмарсу, Жамшид, Каёпий нажод, Фаридун Ф аррух яна Кайцубод. Андин кейин кулбача кириб, узга суратни олиб чицти, курсаларким, яшил туслик,, падмок, содоллик,, манглайи тор, ягрини кенг, кузи айланиб тушган. Хат ёзилмишким, бу кишини Кайковус атарлар. Доим такаббурликда мутамаккин булуб, етти ик,лимни илкимга олайин деб, охир узи бир цисм туфрок; булди. Андин кейин яна гуломбача сурати бир х,арирни олиб чидти. Очиб курсалар, узун буйлук,, юзи гулдек очилгон, урта сок,ол, бармоцлари узун, буйни ингичка, иккала к,оши бир-бирига туташ, бу зот Кайхисрав валидурким, доим худони ибодатига машгул эрди. Охир умрида тахти давлатдин, салтанати мамлакатдин кечиб, бурёи к,аноатни узига лозим курди. Х,азрат Исх,ок, алайх,ис саломни умматларидин эрди. Андин кейин яна гуломбача сурати кириб, бир шаклини олиб чик,ти. Курсаларким, тамом аъзоси оц, ани башарасидин фитрат туйгунлик, пайдо булуб турур, к,арилигни асари ани юзидин дувайдо булуб турур. Анга хат ёзилмишким, бу киши Зол ибн Сомким, ак,л-тадбир бирла душманларни жонини х,ийла тузодига илинтуруб, охирда ажал илкига андог асир булдиким, х,ийла-тадбирини бирортасини амалга келтуролмади. Дерларким, Зол Халил ар-Рах,мон замонларида вужудга келиб, Исх,оц, Ёдуб, Ю суф Довуд, Сулаймон, Айюб, М усо алайх,ис саломга за.моидош булуб, Искандар Зулдарнайнни мулозаматини тоииб, Исо рух,илло замонларида оламдин интицол к,илди. «Сижжат ул ахбар» китобида Золя и умрини уч минг икки юзга як,ин боргаи дебдурлар. Аидин кейин. мурватни бураб эрди, гуломбача киппк терисига ёзилгон шаклини олиб чидти. Бир Кишини сурати тортилмишким, манглайи очук,, к,ирра бурун, к,уралай куз, юзлари кенг, к,улок,лари катта, айру сок,ол, ягрини кенг, цуллари узун, тирноцлари айланиб тушган, бели цаттиц, щошлари диличдек тортилган, олтун цафтонин кийиб, курси узра марбуъ ултурур. Салобатидин олам ларзага келур. Ёзилмишким, бу киши Рустам ибн Достон бах,одур, пах,лавон. Дунё тук,айинда душманларга шер- чаён, мухолиф тулкисига мисли арслон ё коплон денгизда нах,анг ва ё аждар, пойгарон. Яна дебдур: Эй ацл эгалари, бу суратни мушох,ада к,илсанг, мендур тах,амтан сийрат, бах,одур сурат, менга ицбол андог юзланиб эрдиким, мени дагдагамдин К,оф тоглари ларзага келур эрди. Мени довушимни эшитса деву Ах,раманлар к,очар эрди. Мозандарон девлари тиг-ярогимни алангидин жигар- багри кабоб, кузлари пуроб ах,воллари хароб эрди. Афросиёбдек подшоги аъзим ул шон, шох, Туроннинг айвон-кайвонлари мени илкимда вайрон булди. Шунча куч ва куввату зурлик бирла охиримда ажал илкимдин кутариб, шафалок, бирла мени андог урдиким, ер бирла яксон щилди. Дермишким, ул Ёк,уб алайх,ис салом замонларида тугулуб, умри бир минг уч юз ун учга бориб, Мусо калимуллох, замонларида вафо булу-бдур. Дунё вафо- сизлигидин бу газални дебдур.

Н а з м: Менманки тащамтан диловар, Цил, ацл эгаси, сузимни бовар. М ен Рустам пащлавон эрурдим, Б у бешага арслон эрурдим. Д енгизда нащанг, аждащодек, Ёвларга мисоли бир балодек. Номим эшитиб Аф росиёби, К узди н тукулурди доим оби. Илкимда булуб имуд, чуцмор, Тиклаб келолмадилар агёр. Т об айламайин куранда жангим, Чицай эдилар эшитиб донгим. Дерлар лацабимни эл Тащамтан, Т о г ларза цилурди датдатамдан. Девлар цочар эрди %ар цаёна, Хайли била йиглаюб фитона. Цорамни агар куранда %ар ёв, Цочцай эдилар й ур уб, манам тав. Олсам цула ханжару яроти, Душ ман элина тушарди доги. Рахшим минибон, цулумда уц ё, К,офтану совут, кийиб дубулга. Токи кебон цазо бащодур, Б ир ур ди мени, цилиб цора ер. Йуцтур щаракат, мащол менда, К,увват цани менда, мажол менда? К,алцону совуту цани дубулга. Цафтану комару циличларим щам, Рахшим цани, ёй цани, чщ м ор? Ер ичра б ул уб манам сазовор. Д у н ё иши барчаси адамдур, Сущбат уш б уд ур к и , дам — б у дамдур. Эй ацл эгаси, будурким ибрат, Б у сузлар эрур сиза насщат. Алдисса, мурватни бураб эрдилар, яна бир сурат чидти. Курсалар, манглайи даттиг, яшил тусли. Ёзилмишким, бу кимарса Афросиёбдур. Турон мамлакатларин узига мусаллам дилиб, идлимга шухрат-данди кетиб, бир кун ажални уди тегиб андог урдиким, димирламодга мажоли долмади. Андин сунгра яна бир сурат чидти, юзи од, аъзоси очуд, кузгуси мусаффо, юзин сафдаси узра кузи чулфондек бард урар эрди. Ёзилмишким, бу йигит Исфандиёр Руйинтандур, х,азрат Сулаймон алай^ис саломга замондош эрди, юз йигирма удни жасади Рустамга юборган эрди. Охир, бу йигитни ажал пах,лавони савмаъаи адкмга юборибдур. Цулбача сурати яна бир нимарса келтурди. Курсалар, аъзоси од, икки юзи дора. Ёзилмишким, бу киши Бах,ман дебдур. Бармоглари

узун, доим тириклигини айш-ишратда уткарур эрди. Охир ажал тоши маъишат шишасин синдуруб, адам ёстук,ига бош к,уйди. Ул Хазрат Лук,монга муътак,ид эрди. Сунгра мажусий динига ривож бериб, икки юзи к,орайиб, кофир улди. Аммо ул мазкур сурат гуломбача ишкални бир-бир олиб, курсатиб, яна бир-бир х,арир дебои истибарк,ни келтурдиким, мах,обат бир зоти шариф, урта буйлик, к,ора кийумлик, к,ирра бурун, либослари нафис, манглайи мубораклари очиц, бошлари жимжимасинда кумушдек икки шохи, юзлари Куёшдек барк, урар бу киши етти ш^лим хони ва х;оцони, Магриб Машрищш султони, ер юзин ва кун кузин жабулк,о-жобулсогача илми х,икмат ва илми фитрат била узига мусаххара к,илгон эрди. Р у б о и й: Скандар олди олим хулц хуш дин , М уяссар этмайин олтун кумуш дин. К ириб Матриб-ла Матриц барчани у л, Олиб таълимким ойу гунаш дин. Охир, цуёш каби оламдин этак чекиб, бу эски работдин х,ою х,авасни бас к,илиб, юз х,асрат, цайгу бирла жах,ондин утти. Гуё онадин тугулмагандек булди. Вадти рихлат айдиким, мени к,улимни тобутдин чидориб дуйинглар, барча халойиц курсунлар, ушбу цулумни узотиб оламни тасарруфимга келтуруб, эмдиликда к,улумда ^еч нимарса йук,тур. Эй Амир Сох,ибк,ирон Искандари соний охир дунё ушбу турур. Беку к,уллар, шох,у гадо барча кулли нафас зоик,ат ул мавт оёгидин шароби ноб ичмайин к,олмас, барча ер багрига кириб, туфрок, цариндошин к,учмайин к,олмас, бу газални дебдур. Н а з м: Эй азизим, англа барча утти, Цани Одам, цани Х,аво, цани Х,уд? Цани Ш иша, Идрису Соли%, цани Н у у. Цани Жамшид бирла Защ оки Фузу%, Х,ам Каюмарсу Фаридун К айцубод, Цани Исфандиёрким, Хисрав нажод? Цани Хом у Ш ому, Ёфас барчаси, Цани Золу Сому Наримонлар бас-э? Цани Бахман, цани ул Афросиёб, Цани Рустам бирла у л С у г р о б тоб? Цани Иброуим , Халил цани И суоц. Цани Исмоил била Ё цуби бебоц? Цани Ю суфдек гузал, А йю б цани, Яна Д о в уд , Сулаймон, бил ани? Цани Зикриё ва Я%ъё %ам Ш аъйиб, Цани М у с о бирла Х,орун, барча тойиб?

Цани Ф иръавн, цани Х,амон палид, Утти Ц орун б у жа%ондин ноумид? Цани Х,отам Той била Н уш ирвон, Цани Искандари азиз %ам Л уцм он? Цани А%маддур, А уадн и н г дустиким, Цани, бир-бира булди яцин уртада мим? Цани А бу Бакр, Умар, Усмон, Али, Турт ёри %ам вазири ул наби? Цани З у ур о , цани ул икки имом, Цани ащ оби расул, барча томом? Цани Х,амза бирла А ббос.п ок ди н , Цани ун икки имом ул муслимин? Цани Чингизхон, Х,алоку эрам Тулой. Цани Чигатойбеку хон Ярлуда бой? Цани турт маззраб эгаси турт имом? Англа б у с у з : барча утгай, вассалом. Тамом калом. Алк,исса, Амир Темур Сох,ибк,ирон тобути сакинани курдилар, тамом улуглардин башорат топиб, ани беркитиб эмди киши курмасун деб Нил денгизи ичра ташладилар. Андин сунг султон Шабли турк тилида ёзилгон нома келтурди. Курсалар, номада Цайсарнинг тамоми ота-боболарин оти ёзилмишдур. Елдирим султон Боязид ибн Муродхон ибн Урхон ибн султон Усмон ибн хон Эртугул бах,одурхон Туркхоп ибн Ёфас ибн Пух алайх,ис саломгача борур. Барчаси Сижжат ул ахборда ёзилмиш, истаган киши ани курсун. Бир замонида салтанати Чингизхон Аштархон йулиндин Румга бориб эрди. Анда бир мавзеъ бор эрди. Х,ар Х,ижоз цофиласига ошу таъом берар эрдилар. Мугулдин бири сурди: «Бу ах,сан кимдин- дур?» Алар айди: «Цайсардиндур». Ул вак,т Цайсар х,ур к,ул наслидин эрди ул фаранг цулида х,алок булуб, анда фаранг Румни талон щилиб, Рум фарангга мусаллат булуб эрди. Ах,ли Румга фаранг куб жабру жафолар к,илиб эрди. Андин сунг Усмонхон х,уруж цилиб, фарангни талон айлаб, чук,-чуц улдурди. Одамлар ани Румга султон айладилар, доим фаранг била жих,од цилур эрди. Анга Усмон Розий лак,аб булди. Аммо Елдирим х,ам уз замонида х,аддин зиёда иш курсатти. Тарих бир минг икки юз еттида (1792 й.) халифа султон Салимхон ибн Мустафохон ибн Ах,мадхон ибн Мух,аммадхон ибн Иброх,имхон ибн Ах,мадхон ибн Мах,мудхон ибн Муродхон ибн Салимхон ибн Сулаймон ибн Боязидхон ибн Мух,аммадхон ибн Муродхон ибн Мух,аммадхон ибн Елдиримхон султон Боязид эрди. Физзамоннна хам хдлифа бу мазкурлар авлоди эрур. Эмди келдук суз бошига. Аммо Амир Сох,ибцирон нома мазмунидин мутолаа булуб, куринишлари тугалди. Х,ар кун Султон Шаблини Амир мех,мон айлаб, нома жавоби ёзилгунча зиёфат к,илар эрдилар. Аммо султон Шаблини туруш ери Мироншох, к,ушида эрди. Аммо Амир элатдин нома юбормок,га элчи талаб

дилдилар. Номани Инод вазирга бериб, кенгаш дилдилар, беклар Мироншох,ни талаб дилдилар. Амирдин жавоб булмади. Андин сунг, Шодрух, турани, Амир «бу доим .жанг талаб»дедилар. Сунгра Умаршайхни арз дилдилар. Амир айди: мунга китоб ^димоддин узга иш булмас. Сунгра Султон Мухдммад турани айдилар. Амир: «бу шаробни яхши курар», деди. Барчалари айдилар: бу хизматни ухдасидин Мирзо Улугбекдин узга киши чидолмас, чораки кичик булса хдм, улкансифатдур, фитратлик, хдр ишга етук, куб туйгундур, бу хдр ишга лойид, барча нимарсага боб, дедилар. Анда Мирзо Улугбек, Магриб вилоятига х,оким эрди, анга тезлик бирла келсун, деб хат ёзиб юбордилар. Андин сунг Амир Сох,иб- дирон Миср узра х,оким дуйуб, Олатог сарига келиб, Шох,рух, тура отасин мулозаматида булди. Амир андин куб хурсанд бул- дилар. Бу суз мунда турсун, эмди икки калима сузни Цайсардин эшитмак керак. Цайсар то угли боргунча булмай, бир юз етмиш кишини бошлид дилиб, аларга вазири аъзам Темуртошни амири аскар дилиб юбордилар. Турт сон киши денгиз каби ошиб-тошиб йигирма кунда Олатог багрига еттилар. Бу гавголарни дангдини Миср ах;ли эшиттилар, филх,ол, Миср х,окимидин Амирга хабар келдй. Амир Сох,ибдирон тахту салтанат узра бекларга куринушда эрдилар. Мисрдин бир киши келиб айди: «Эй узбак беклари, эй Самарданд сипох,лари, иш дилингларки, обру дулдин кетмасун. Бало х,исоб ёв келибдур, бу вилоятни хароб дилмасун, уз юртларинг дайда долди, уз маконларингга, уйларингни тобмодга куб гаплар бордур». Амир Сох,ибдирон анда айдилар: кимдур Темуртошга душун олиб бориб, мудобил булгай? Анда беклардин етти киши урнидин туруб, Амирдин фотих,а талаб дилдилар. Аввал Суюргамиш бекким, Чингизхон наели эрди, иккинчи Х,инд Хожа душбеги, учунчи мирзо Саъдиддин Ваддос, туртунчи мирзо Мух,иддин, бешинчи Мирзо Инжил, олтинчи Олтмиш бек, еттинчи амир Баён Сулдуз, анда Амир Сох,ибдирон айдилар: илгор боши Суюргамиш булсун, агар бу хдлок булса, Мирзо Саъид Ваддос булсун, бу хдлок булса, мирзо Мух,иддин, бу х,алок булса Мирзо Инжил, бу хдлок булса Олтмиш бах,одур, бу хдлок булса Баён Сулдуз булсун, бу хдлок булса Х,инд Хожа илгор боши булсун. Анда Суюргамиш бек айди: Эй дариндошлар, мен камина Сох,ибдирон хдзратларин куб синаганман, бу киши валидур, илх,оми гойибий булгондур. Бу мазкур кишилар бу урушда улгай, эмди мен маснадимни Мухаммадхон углумга бердим, хотунимни талод дилдим, моллари.мии муллоларга вадф дилдим, эй му- сулмонлар, гувох, булунглар, деди. Амир мунинг дилган ишларин англаб, айдилар: «Нима учун мундог дилурсан?» Айди: «Кунгилнй дунёдин узуб, бахузур жангга борай», дедим. Анда углин урнига утдузди. Андин сунг, йулдошларига дараб айди: сизлар хдм дунёдин кечиб, жанг ичра кирсангизлар, нечукким, азизлар, дебдурлар жондин кечмай иш битмас. Анда барчалари ушбу кайфиятда дунёдин кечиб, мосуво булдилар. Анда яна барча иттифод булуб, хдр дайсилари узларига лойид ас.кчр олдилар.

Узбак баходурлари, отларига рокиб булуб, Темуртош аскарига да раб йул солдилар. Алдисса, Суюргамиш, етти киши данча душунларни олиб боргонларин Темуртош англадиким, мугул бекларидин етти киши куб-куб аскар олиб келурмиш деб. Бирдан карнай, сурнай табали жанг кодтилар. Темуртош аскари андог куб эрдиким, етти юз тур, байродлари бор эрди. Бул тарафдин чангу тузон курунуб, Амир Сох,ибдирондин етти аскар бориб, саф тузаттилар. Надора, борабанларни иккала аскар жойларига тортиб бериб, жангга мудаййид булдилар. Суюргамиш бек Амир Сох,ибдиронни сузига амал дилиб, бири улса, бирини урнйга ултурмод булуб, ул кун байродларини кутардилар. Аммо ул тарафда турт минг туфангчи Темуртош жиловинда эрдилар. Бирдан юз етмиш карнай, барабан чолдилар. Филх,ол, иккала душун аралаш б^луб, андог диргин булдиким, бу х,ангомаларни Амир лашкарлари куруб, узга урунгга доча бошлади. Цазо мешкоблари сув урнига дизил дон соча бошлади. Биров дулинда чопду, биров дулинда санчду, биров дулинда болта, биров дулинда найза, биров дулинда диличи обдор; бировни бели узилган, бироини аъзоси чузилгон, бирошш дорни ёрилгон, бирови дизил донга дорилгон, бировни суяги синган, бировни оёги синган, бировни барри тешилган, бировни кузи тешилган, биров жон бермодда, биров дон тукмакда, биров от чопар гириллаб, биров отдин йидилур дириллаб, биров дилич силтар шириллаб, биров айланур гириллаб, биров дочдай фириллаб, биров йидилур чолдайиб, биров аганар долдайиб, биров долур шалфайиб, биров ётур ёлфайиб, биров юрур оти уйнаб, биров ётур тилин чайнаб, бировни юраги кдйнаб, бировни кунгли айнаб. Узбак бирла Рум дон и денгиздек тошиб, гавго х,аддидин ошиб, бир кеча-кундуз уруш булуб, Суюргамиш бек майдонда ёлгуз долибдур. Румийлар келиб, бекни дулин далам дилдилар. Андин сунг байродни бу дулига олди. Яна бу дулин х;ам далам дилдилар. Байрод ерга тушти. Барча билдилар. Бекбача улди деб майдондин бошин олиб кеттилар. Анинг урнига Мирзо Саъдиддин келди. Ани х,ам шах,ид дилдилар. Андин сунг мирзо Мух;иддин келди, ул х,ам ша^одатга етти. Яна Баён Сулдуз келди, ул хам х,алск булуб, урнига Инжил келди. Ул улуб, урнига Олтмиш бах,одур келди. Анинг урнига Х уж а душбеги келди. Ул кун икки тарафдин бах,одур йигцтлар х,алок булдилар. Аммо Темуртошни бир угли бор эрди, оти Жаъфарбек эрди. Темуртошдин жаигга рухсат талаб дилди. ОтаСи рухсат бермади, берухсат бориб, мирзо Мух,иддин дулида х,алок булуб эрди. Ани эшитиб, гГемуртош вазир урлин фиродига чидаёлмай, бул х,ам бориб ярадор булуб, иидилиб эрди. Ани румийлар келтуруб, етти юз далдон олтунни Темуртош учун тасаддудот дилдилар. Мугул бекларини бошин и румийлар найзаларга сончиб олди. Анда Динд Хожа душбегидин узга киши долмаб эрди. Амир Сох,ибдироннинг бир не.ча дул ва гуломлари келиб, анинг атрофида булдилар. Аларни.баъзиси «дочайлик» дедилар. Душбеги айди: дариндошлар барчаси улубдур, бизларни дочмагларимиз яхши эмас, Амир Сох,ибдиронга нима жавоб берурмиз??

Алдисса, румийлар бирдан «оллох, акбар» деб от дуйдилар. Узбакларга хатар, румийларга зафар булуб, узбаклардин бир нечалари улуб, кублари дочиб, майдонда душбеги ёлгиз узи долди. Муни куруб, Темуртош мулозимларига бу бах,одурни тирик тутуб келтурунглар, андин суз сурайлук, деди. Ани румийлар тутуб олмодга харакат дилиб эрдилар, ёлгуз узи майдонда жавлон кургузиб, куб-куб румийларни з^алокат рутбасига солди, ала хазал- диёс, уруш тамоми ун.бир кун булди. Охирги куни отини милтид била уруб йидиттилар, яёвлид х,олида неча-неча кишиларни вужуд шах,ристонидин адам чулистонига юборди. Охир, булмади. Боглаб олиб, вазири аъзам Темуртош дошига келтурдилар. Вазир айди: «сен кандог кишисан?» Душбеги айди: «Сох,ибдироним дули булурман». Яна вазир айди: нечук мунча узунгни х,алокатга с 9лурсан? Цушбеги айди:. Амир Сох,ибдирон хизматида тириклид- дин улмакни афзал билурмиз. Вазир айди: Амир Темурни сендин узга хйзматчилари борму? Х,инд Х ож а айди: дулларин ичида ярамас, адли пасти здендурман. Вазир аъзам хдйрат бармодин тишлаб айди: «бу аъ'фол сизларда бор, албатта. Рум халди сизларга тобеъ булса керак. К,ушбёги айди: «тез булгил, мени х,ам улдургил, да'рдошлар фиродйда юрак^багрим кабоб булубдур. Вазир х,арчанд насих,атлар дилдики, сенга шох,она хилъатлар бериб, Амир Темур олдига юборайин, деди, дабул дилмади. Айди: Эй вазири акбар, мени дуйуб юборсанг, бир дунда билгил, мен сени х,алок дилурман. Анда Темуртош ноилож Х,инд Хожани датлга буюрди. Андин сунг Рум сипох,лари Сувайш мавзеъини ёдасига бордилар. Эмди икки калима сузни Амир Сох,ибдирондин эшитмак керак. Олатог багрида эрдилар. Цанча киши узбаклар дочиб, Амир Сох,ибдирон душунлари ичра кириб душулди. Курган-кечурганла- рин Амир Сох,ибдиронга баён дилдилар. Анда узбак бекларин барчаси хозир эрди. Амир айдилар: иншооллох, таоло, тонгла Темуртош дошига аскар юборурман. Сипох,ларим ичра яхшиси бордур, анинг эътидоди хам барчадин яхшидур. Мен х,ам ани барчадин яхши курарман, албатта. Темуртошга зафар тобса керак деб хдрамга дохил булдилар. Ул куни кечдурун жамъи туралар келиб, Инок вазирга хар дайсрлари айдилар: Темуртош дошига менга рухсат булса, борсам деб. Инодтоз ул мард жонбозларга айди: мен билмадим, Амир Сох,ибдирон уз кунглига келгон ишини дилгай, тонгла кимга фотих,а берса, узи билгай, деди. Эртаси чодир ва хаймаларни тикио, куринуш хонани тартиб бердилар. Анда Амир тахт узра чидуб ултуруб, уч кунгача хосу ом саломга келдилар. Беклар саллаларин буйниларига солиб, Амирдин фотих,а талаб дилдилар. Амир сукутда булуб, дул кутармадилар. Ноилож, саллаларин ураб, дайттилар. Андин сунг, туралар бир-бир келиб, фотиха талаб дилиб турдиЛар. Алар Шохрух, тура, Мироншох,, набираларидин х,ам бор эрди. Амир индамадилар, ноилож, алар хам саллаларин ураб, уз уринларида дарор олдилар. Соатидин сунг, Амир’ бошларин кутарио Шох,рух, турага дарадилар. Тура, бул хизмат'менга булди, деб урнидин туруб, таъзим дилди. Андин сурдилар: Мирзо Улугбек тура дайдадур. Шох,рух, тура айди:

тумовдур. Келсун деб буюрдилар. Соатидин сунг келиб, салом к,илиб, к,улин алиф-лом к,илиб, таъзим била турди. Амир айдилар: Эй Улугбек болам, Темуртош бошига бормо^га дувватинг етарму? Улугбек тура айди: Амри х,умоюнингиз булса, сипох,ларимни назарингиздин уткурсам. Сох,ибк,ирон буюрдилар, келтур деб. Андин кейин, Амир цошла- риндин тартиб бирла куб-куб жомаъа курук курсатмок, учун жамъ булди. Аммо узин ах,ли х,укуматларни ким, умаро ва вузаро ила кенгаш цилиб, х,укамолари иш курсатиб, аскаридин турт сон кишини ажратиб, хар сон ун мингдин булур, андин сунг, цирк, минг карнай, нак,ора, барабан келтурдилар. Сайёдларга буюрдиким, турт сон абобил келтуринглар деб. Ани турк тилида ёввойи цалдиргоч дерлар. Сайёдлар айдилар: к,олдиргочни нима килурсиз? Ул айди: керакдур. Андак фурсатда топиб келтурдилар. Анга яраша сандук,лар тортиб бериб, сув била таъомни к,орлугочларга мух,айё к,илиб к,уйдурурлар. Амир Содибцирон, эй болам, аскаринг ичра бахддурларни менга курсатгил, (деди). Анда Улугбек аскарларга Сох,ибк,ирон назаридин утунглар, деди. Андин сунг, турт сон киши синох,гарликга ораста ва иироста булуб уттилар. Аксарини огизлари катта ва кузлари кичик ва баъзиси урта буйлик ва баъзиси узун буйлик, к,изил юзлик ва баъзилари узун соцол баъзилари куса, цулоцлари катта, тугри суз эрдилар. Барча бах,одурларни икки кузи отларин ёлида эрди. Булар ичра х,ар тоифадин бор эрди. Олдидаги хировуллари узбаклардин эрди. Яна алар ичра саиди Цурайшийким, турт ёри нозанини авлодларидин хдм бор эрди. Андин сунг, турт минг х,офизи хуш илх,омларни келтурдилар. Уруш кунида газал ук,умок,га тайёр эрдилар. Аларга тунукадин уй к,илиб теваларга ортган эрди, вак,ти келиб, жанг ичра кирган вак,тларинда нагмаи к,илиб, танбурларин чолиб, имом Х,асан ва имом Х,усайн марсияларидин ук,ур эрдилар. Аларни овозига аскарлар маету мустагриц булуб, узларин жангга урар эрдилар. Яна турт минг кишини к,улида бели била келтурдилар. Ул кун барчасин жамъ цилиб турфа шавкат ва дашамат бирла отландилар. Амир х,ам бирга чик,иб, видоълашиб, сени яратганга тобшурдим, деб кдйттилар. Бир неча кундин сунг, Рум сипох,ларига еттилар, андин кейин бир кишини ж осус цилиб, аларга юбориб, хабар олдилар. Аммо кечаси бирла к,анча аскарга ок, кийумларни кийгузуб, ботларида ок, салла, пешларин узун куйуб, аларни ГГомуртош к,ошига илгари юбордилар. Анда турт минг киши келиб хандак, цозднла(>. У.ч вацт (емуртош кушунлари ёв келганидин хабарлари йук,, атрофга тарцалгон эрдилар. Ул кеча бирдан карнайчилар, нагорачилар навозишга келтурдилар. Рум сипох,лари шошиб цолиб, бирин бири ултура бошладилар. Ок, кийумли кишилар аларга деди: Эй^ Рум сипох,лари, огод ва доно булунглар, бизлар рижол ул гойибдурмиз, Амир Темур мададига келиб эрдук. Вазир бу сузга таажжубда эрди. Цуёш амири кук майдонида жилва кургузди, вазир ёвни курсаким, турт сонга ядин келур, атрофида хандац пайдо булубдур, бир кечада нечук тайёр, булубдур, деб барча х,айратда эрди. Анда турт минг х,офиз такбири ташрид айдилар.

Алар таажжуб бармогин тишлаб, бири келиб сурди: «сизлар дандог кишидурсизлар?» Булар айди: Рижол ул гойибдурмиз! Вазир айди: бизлардин нима иш содир булди, рижол ул гойиб мугул мададига келур?! Булар айди: «Сиз халди золим булурсиз, анинг учун биз узбаклар мададига келдук. Вазир буюрдиким, уд отинглар, деб. Рум сипох,лари бирдан хдмлага турдилар. Улугбек х,ам карнай чолдириб, урушмакга мудайяд булдилар. Яна х,офизлар марсия удимадга бошладилар. Аларни тунука уйи кирпитиконга ухшаш сирти тикон эрди, уч кеча кундуз жанг булди, туртунчи куни к^б танг булдилар. Рум аскари халда каби атрофини олгон зрди. Фющол, нома ёздириб, бир бах,одур кишини топиб, куб ваъда дилди, агар тирик келсанг, х,ар на мадсудингга еткузурман ва агар улсанг, авлодингни дунёдин мамнун дилурман, деб номани бериб юборди. Ул киши элчи булуб, хандаддин утуб, номани Темуртошни вазирига келтуруб берди. Вазир очиб курса, дебдурким: «Эй вазир, огох, булгил, бизлар рижол ул Гойибдурмиз, Амир Темур ёрдамига келгандурмиз, анга байъат дилмасанг, тонгла бошингда курарсан, абобил аскарин юборурмиз, гуё асх,об ул фил диссасин эшитгандур- сан». Вазир кулуб, элчини тугри сузла ростингни айгил, деб дийнамодга бошлади. Элчи асло гапурмади, охир дийнай-дийнай улдурдилар. Ул кеча Улугбек сипох,лари зикри Жах,рияни бошладилар. Аларни дилгон зикрига еру кук зилзилага келди. Бу сузни Румни халдига данди кетиб, кунгилларига вах,му дурдунчи туш уб эрди. Коч булуб, юлдуз корлугочлари кук сах,фасида тайрон дилиб, Рум кундузин.юз минг найранг бирла мупх,азм дилдилар. Ул кеча мша минг машъаллар ёдилди, турт тарафдин байродларни жилвага келтуруб, такбир айтиб, х,офизлар марсия удуб, румийларга даршу бора бошлади. Улугбек дорлугоч муваккилларига айтиб эрди, жанг дизигон вадтида дорлугочларни майдон ичра дуйуб юборгил, деб эрди. Бирдан кечи бирла жангга мудайяд булдилар, соатидин сунг, кеча кун д у э т а мубаддал булди. Т емиртошни аскари бирла Улугбек аскарин мобайни цирк, дадам долиб эрди, вазир курдиким, рижол ул гойиб даъво дилганлар барчаси жангга мудаййид булубдурлар. Анда туруб, Темиртош сипох,ларин чадириб, айди: Эй давм, дурдманглар, булар барча ёлгончидурлар. Бу суздин сунг, бирдан икки тарафдин от дуйуб, жанг-талотуб булуб, гавго дузголиб ярод ва аслах,алардин утлар чадилди, гуё жанг олови ёдилиб турган х,олатда муваккиллар сандудларни очиб, дорлугочларни дуйуб юборди­ лар. Рум халди курдиларки аскари абобил осмон юзин ва дуёш кузин чигуртка каби олибдур. Аммо ул замон диш фасли эрди. Ани курмаганларига курсатиб, барчалари доча бошладилар. Улугбек сипох,лари алар донин соча бошладилар. Муни куруб вазири аъзам тодат дилолмай, бул х,ам дочиб, оти балчидга ботиб долди. Улугбек мулозимлари ани тутуб, асир дилдилар. Одамлар дурдуб, Сивое шах,ри ичра бориб бир нечалари уйлари ичра кириб ёшуриндилар. Улугбек сипох,лари бирла алар ордасидин дувлаб, шах;р ичра кириб, куб-куб одамларни улдуруб, урдага ядин бордилар. Ул кун румийларни адли шошиб, бир-биридин адашиб, гавго хаддидин

ошиб, цизил денгиз тошиб, андог циргин булдиким, улуклари ханнот щ)фидек туб-туб булуб к,олабердилар. Цазо вагончилари бу юкларни адам реълига солабердилар, бошлари чинни тарбуздек юмалануб, жасадлари дунг к,абак,дек ёрилиб ётаберди. Ажал савдочиси бу молларни навд-нася царамай сота берди. Аммо ровийлар андог дебдурларким, Темуртош кушунлари цони-ла ва ёгина ерлар корайиб, суяклари етти юз жойга хирмон булубдур. Аммо ул кун Улугбек урдага кириб, тахт узра кдрор (олди). Барча билдиким, булар бошлиги Улугбек экан, к,ошига Темуртош вазирни боглаб келтурдилар. Филх,ол, вазирни бойлук,- ларин ешуб, куб иззат ва х,урматлар к,илиб, фатх,нома ёздуруб, анга вазирни лдош цилиб, Олатог сарига, Сох,ибдирон хизматла- рига юборди. Вазир келгандин суйг, Амир айдилар: Эй Темуртош, билмадимким, Дайсар кунглйга нима ишларни йул берур, аммо мени аскарларимни курмабдур, деб. Амир буюрдилар, тахтни тогни устига олиб чик,тилар. Мулозимлар чодир-чанбатларни тикиб, фаррошлар ёрларйи супуруб, ораста Ва пироста цилдилар. Содибцирон вазир била ул ерга чик,иб, атрофга хабар юбордилар. Эрон, Турон, Туркистон, Х,индустон, узбак, кипчок, к,иргиз, цозоц урус, цалмок, барчасига хабар еткуруб, неча кеча ва неча кундуз бйрчалари Сох;йбк,ирон хизматларига етиб келабердилар. Амир Сох.ибк,ирон цанча беклар бирла мунтазир эрдилар, ногох,, бир булак зох,ир булди йигирма минг кишига яцйн, аскарлари уц-ёларин енларига бойлагон, аларни бошлиги бир йигит, чавкар отга минган, кизил либос кийган, ани турт угли атрофида, етмиш муганний созларин чалиб елурлар. Бу газални айтурларким, Б а й т: Илооро, давлатингни %ац муяссар айласун, жоним, Мадад уолингга доим авлиёлар айласун, жоним. К узим к узгуси га келтурдиким чун акси зебосин, Тамошои гулистон б у манзар, айласун, жоним. Аммо ул йигит отдин тушуб, Амирга салом к,илиб, таъзимлар ила кулин алиф-лом цилиб, х,азрат Сох,ибцирон мадх,ига бу газални УКУДИ. , Р у б о и й: Султони ж щ он наноси щ лими ж щ он, Искандари соний, вэй %о$они замон. Хизмат камарин белга тугуб ботлабмиз, Н е ишни ц ил ур, айсанггиз фармон. Анга Амир инъом ва эх,сонларни куб к,илдилар. Темуртош вазир Инок,тоздин: «бу мард жонбоз каби йигит ким?» — деб сурди. Идок, асвули кайвонлигин, жулуси айвонлигин айди: Бу Мироншох,ким, Сох,ибциронга угул булур, Ирок, шах,рига хон улмиш, Макка МвдййаДйн араблар анга тобеъ эрди, Икки сон араб саф-саф булуб.

теваларга минуб уттилар. Яна бир жамоъа х,озир булди. К,ора байродлар била бир сон, икки минг йигит барчаси дафтанин эгниларига кийган, дулодларинда булодилари, дулларинда дилич- лари яланг, алар олдинда бир йигит дизил созлик, содоли узун. Йигит бах,одурлари саф-саф булуб, турфа-турфа уйуняар била келур. Филх,ол, отдин тушуб, Амирга салом дилиб, таъзим била дулин алиф-лом дилиб, Амирга дараб бу байтни удуди, ... Байт: ' Эй валиди азизим, бошим узра тож, А рзирм у сиза жонимни цилсам-да хирож ?! Н,ул даргоуингга М иср азизи Чин уогуони, Давлат сенгаким, давлатингга булди ривож. Амир яна анга куб инъомлар бериб, хурсанд дилдилар. Вазир сурди: «бу йигит кимдур?» Инодтоз: «Бу мард жонбоз Шох,рух, тура», деб асвули кайвонлигин, жулуси айвонлигин билдурди. Ногох, яна бир йигит навдирон пайдо булди. Филни устида тахт узра мураббъа ултурган, атрофида бир минг етти юз бах,одур халда олиб, филларга сувара булуб келурлар, уч юз занбуракни аробага ортиб, уч х,укузни анга душуб, уч минг х,инд аларни жил овин ушлаб келур эрдилар. Турфа шон-шавкат ила йигит фил устида урнидин Амирга таъзим-тавозеълар била салом дилиб, дулин алиф-лом дилиб, дуода булуб, бу газални удудилар. Р у б о и й: Эй бобо, давлат сиза булсун давом, Ш оулар хизматда булсун чун гулом : Х,еч к им йуцтур мухолиф булмоца Сизгадур дцстлар дуода су б у и шом. Мунга таажжуб бармогин тишлаб, вазир: бу кимдур?,— деди. Инод вазир айди: «Бу йигит мард жонбоз Х,индустонга валий оти Султон Мах,муд тура, Сох,ибдирон набираси», деб асвули кай- вонлигин, жулуси айвонлигин анга таъйин дилди. Андин сунг, яна бир йигит х;озир булди. Либоси од, турт минг гулому фузало атрофида мисли Хожа Абу Лайс Самардандий ва Мавлоно Али Цушчи ва Мир Саййид Ж уржоний ва Мавлоно Шараф Яздий. Ул йигит салом дилиб, отдин тушуб дулин алиф: лом дилиб Амир мадх,ига бу газални удуди. Р у б о ий Сийнанг ичра бауровар щ л и улум, Толеъингта тарбият айлар нужум. Хизматингда цул эрур беклар бори, Ким булди сенга, булди к им.

Амир анга хам куб инъомлар бериб хурсандлар дилди. Инок, суЗлагунча булмай, вазир муни хуб билурман, Улугбек турадур, деди. Яна сунгра бир жамоъа пайдо булдилар. Аларда дилич била санчду, андин узга ярог йук эрди. Аларга бошлик, икки гузал: бирлари Р-удатамбеД, бирлари Искандарбек, иковлари Умаршайх угли эрди. Таъзим бирла бул ар хам уттилар. Яна бир булук пайдо булди, алар олдинда дора т^руд бир йигит Амирга дуо дилиб утти. Инод айди: «бу иигитни оти Бойдаро тура Умаршайх углидур. Мозандаронга хоким арм и и». Яна давми зохир булДи, булар бошлиги амир Мутраб ибн амрр Чоку барлос. Булар доим дилични яланг дилиб олиб юрарлар, барлос маъниси дилични цинга солмаганин айтурлар. Яна бир туб пайдо булди, отларин уйнатиб келур эрдилар. Буларни бошлиги амир Боязид Жалойир эрди. Яна узга к,авм зохир булдилар, бошлиги амир Ёдгоршох, орлот эрди. Булар Хам турфа тажаммул бирла уттилар. Андин кейин яна бир жомаъа етиб келдилар, барчаларини милтиклари цулларида, турт сон юки ортган тевалари бор. Яна бир сон, икки минг к,изил юнглик тева, яна уч юз сандудни филларга ортган. Инод кал вазир айди: булар Амир Темур Сохибдирон элати курагонийлардиндур, булар Амирга хазинач^дурлар. Ул вадтда яна бир тоифа зохир булди, барчалари- йи бошлйрида сочлари бор, дуй сурат, кийумлари дора, милтидлари ягринларинда, Амирни дуо дилиб утабердилар. Инод айёр айди: булар сиёхпуш кофирлар, Х,индистондин Сохибдиронни ийнатига йелгандур. Буларни ордаларидин яна бир жомаъа эл пайдо булдилар. Аларни туслари сариг, бошларида сочлари сариг, кийумлари дисда, бошларинда шафка, буйниларида чалипо, ёнларинда путаларига милтид осдон, муйлаблари огзин ёбдон, байродларинда сурат надш дилингон. Анда Инод айер айди: «булар Jrpyc б^лур», деди. Ала хазал-диёс сарту дозод, турку тожик барчалари Сохибди­ рон хизматига жамъ булдилар. Ер юзин ва кун кузин балохисоб душун олди. Алдисса, Амир Сохибдирон айдилар: курунг баходурлари- м|1зни, сипох ва аскарларимизни. Эмди курган-кечурганларингни Ццйсарга бориб айгил, деб малукона хилъатлар бериб, Румга юбордилар. Бу кийумларни вазир умрида кургони йуд эрди. Аммо Темуртош вазир неча кундин сунг К,айсар дошига келиб, Сохибдиронни андог таъриф дилдиким, Цайсарйи сузламакга асло мажоли дилиб булмади. Охир Цайсарни аччиги келиб, газаб утига ёниб, вазири аъзамни зиндонга солдурди. Андин кейин неча ишни уйла'б, урушмакга харакат дилиб, аскар йигмакга буюрди. Эмди икки калима сузни Амир Сохибцирондин эшитмак керак. Алдисса, Амир Сохибдирон Сивое фатх улгондин сунг, шахри Ангурийяга дараб юзланди.

Б У ДОСТОНДА АМИР ТЕМ УР СОХ,ИБЦЙРОН 'Ц А Й С А РК Й М / ЕЛДИРИМ СУЛТОН БОЯЗИД БИЛА Ж АНГ ЦИЛРОНИНИ БАЕНИ * Аммо таворих арбоблари андог ривоят дилурлардим, Елдирим Боязид бир кун Рум ах,лини тамом бекларин чорлади. Аларга машварат дилиб, кенгаш эттилар. Фузалодин бир кишй ЦййсарГа' айди: Эй султон афандим, Амир Темур х,ам Сиз каби халифаи муслимин зрмиш, «ас-сулх, х,айрун»‘ деган хддиси шарифга ама.1 дилсанг, деб пасих,атлар дилиб, оу газални згдуюниари. Б а й т: Дуст и.ыарсан, тами атёрни сен уйлагил, ^ Щул узатсанг, вирда захми хорни сен уйлагил. ' f Полай мазлумлар .ю.шмни кунг.иш' чок .пар, ■ \\ Ц уй ситамни, щар дили афгорни сен уйлагил. Кимга бордур жабр иши, зулми ситам цш ш оц анга, Элга к уб аччитни цуй, цащ орни сен уйлагйл. Эй бег им, якбора щ р иш сори сен майл айлама, Ким жафожу ул кунгил озорни сен рйлагйл. .• .la./ г)цнёди,н к уб кишин цилди расвои жащон, . v ‘ Вилки мащликдур бар и, ■бу корни сеН уйлагил. Аммо бу суз Цайсарни нулогига кирмай, бал ки аччиги зчеда булуб, газаби келиб, жангги аъзим дилмодга мудаййид булди» Хизматида умаро ва вузаро х,озир эрди. Елдирим султон фарангдин куб шахдрларни тобеъ дилгон эрди, мисли Цунийя ва Д устон тд р щ ва Цудот ва Йстанбул ва Мадмалия ва Одсарой ва Арзал. Вулардин, ^ам хуруш майдонида яксар, узбакда куб бах,одур майдонДа Эрди х,озир. Ким курди, адл дочар булгайки, яна титрар. Рум эрди куб х,унармад бир-биридин неча чанд, узбакни дилмодда банд, эрди СШЮХ.И жарожар. Иковда турк боласи, иковни можаросл, йгу.£ ини-огаси ворислигин талашар. Андин кейин Амир Сох,ибдирон од кийуб ва од саллалар ураф* фешларин мобин кифтларига ташлаб, мисвокларин саллалари узра санчиб, Каломуллох,ни х,умойил дилиб, футаларига исфах,онцй дилич осиб, гул сафига дарор эрдилар. Олдиларида султон Мах,муд била Шох,рух, тура иковлари мустаиди жанг булуб туруб эрдилар; Ул тарафдин Цайсар балобех,исоб аскар била мудобил келаберди. Курсалар Цайсар либоси дора фил узра мураббаъ ултурубдур, атрофида беклар ва сипох,ларини кийумлари дорадур. Аркони, давлат била келиб, Амирга даршу турди. Андогким анинг шон- шавкатига Хожа Абдулла Хотифий бу газални удудилар. Байт: Ушал Цайсарким, оти Елдирим, А н и шавкати чун Каюмарс жим. ~- ' Сул% хайрлидир.

Яна аскари мисли дарёи Нил, Ошарди, тошарди чунон эрди сел. Фалакка етарди талотуллари, Юрмакда, турмакда бирдек бари. Чолиб карнайу барабон натмалар, В у у у ш у таюр эрди довушита кар. К у р у н г икки аскар муцобил бул уб, Р ум у узбака у ш б у майдон, тулуб. Икки наслида Ёфасийдин угул. И кков бцр-бирини талашлар цилур, И кков бир-бирини талашлар цилур, Талошмоцни %ар кунда бошлар цилур. Алдисса, Цайсар фил узра устида ултурур тахт ичига байрод бор, д^лида санчду била майдон уртасига кириб, мубориз талаб Килди. Амир Инод айёрга ишорат дилди. Инок,, фшщол, отларин эгарлаб, Дмирга келтуруб тутти. Амир бориб Цайсарни йулин олди. Цайсар айди; Эй барлос, дандог кишисан? Амир анга узларин аён ва баён дилдилар. Цайсар найза х,авола дилди. Амир отга к,амчин уруб анга к,араб югурди. От х,уркиб бормади. Амир сакраб отдин тушуб, филни остига кириб, Цайсар била филни кутариб, беш юз цадам бостилар. Румийлар (бошца бир неча шах,арлар анга тобеъ эрди) Амир Темурга нома ёзгил деб мирзога буюрди. Фшщол, мирзо Цартос майдонига мадад Х,индистондин аскар келиб яъни аскар олдуруб, тартиб бериб Амирга юборди. Сох,ибкиронга хабар келдиким, Цайсардин Элми келур, деб Амир тахт узра ултуруб эрдилар, номани келтуруб берди. Айтибдурки, эй Амир Темур дануз узунгни Сох,ибдирон олурсан, одамларни узингга тобеъ цилибсан, тонгла кургил, бизларни майдонда масоф к,илайлик ва мардоналикни бир-биримизга курсатайлик, узгаларни ташвишга солмагаймиз. Амир бу сузни эшитиб, суюнуб, хурсанд булуб, элчига айдилар: Цайсар дай дастурга масоф к,илгай? Элчи айдилар: Од фили бордур, Х,абаш хонидин келгандур, жанг куни ани миниб, масоф дилгай. Андин сунг элчиларга жавоб бериб, Боязид Жалойирни анга йулдош дилиб, нома жавобин дайтардилар. Нома бу эрдиким, «Эй Цайсар, бизни мунажжимлар дирд кун мух,лат тилайдур, андин сунг, иншооллох,, майдонга кириб, масоф дилурмйз?» деб йомасини тамом дилибдур. Цайсар кулуб айди: Амир Темур энди дурдубдур. Аммо бул тарафда Амир Сох,ибдирон, филх,ол, чанодчиларга балчиддин фил суратин дилдуруб, дирд кунгача бошлар ига кутариб, машд дилиб, андак лой душ уб фили аъзим булди. Ани кутариб, минг газлик ерни уч мартаба айлантуруб дуёр эрдилар. Цирдинчи кунида жанг учун надора чалинди. Карнай ва надорачиларнинг адади бир минг етти юз

эрдилар. Елдирим султон Боязид айди: бу дандог садо ва гавго турур? Анга: «Амир Темур аскари келмишдур», дедилар. Аммо, ул кун утуб амир дуёши кук сах,фаси узра намоён булгоч, мухолиф юлдузлари фаришон булди. Анда, иккала сипох, уз ишларин фикрида булуб майдонга зийнатлар бериб, сафларни тартибга келтуруб, табал, жанг барабанларни жойига дарор бердилар. Иккала аскарни таъриф дилиб, Хож а Абдулла Х,отифий бу газални удудилар. Байт: У л саф фарангу румий, • Б у сафда узбакийлар. Тартиб ила ярогин айлаб узалга, Денгиздек урса жущ, кетгайким ацли хуш ий. Бирдан олам тулуб гирув кутарилди. Цайсар к,урк,уб узин филни устиДин ташлаб, сафи?а дараб дочти. Амир филни ерга андог урдиким, суяклари майда-майда булди. Анда иккала аскар тусиндин бйр-бирларига от дуйдилар. Амир оТларига миниб жангга дарамай Х^алаж денгизига дараб йул солдилар. Майдон ичра икки аскар бир-бирига андог жанг дилйштиларким, Хожа Абдулла анинг шаънига бу газални удудилар: Байт: Урушлар булди ул кун щ ддидин ошиб, Урарди бир-бирин янчиб, талошиб. Бузарди бир-бирини сафларини, Л аге айлаб неча ажуфларини. Урарди бир-бирин дунболасига, Кетар эрди «она» деб холасита. Цилиб бир-бирларини пора-пора, Й щ и л и б калладин неча минора. К елиб бир-бирига анда ёношиб, Урарди бир-бирини ацли шошиб: Цилиб бцр-бирларига анда цуш ун, Оцарди цон бул уб монанди Ж айуун. Улуклар булди andа даста-даста. Ч у хирмон булдилар юцори, пастда Алдисса, Цайсар баланд ерга чидиб курдикиМ, сипо^лари тдрдалибдур, гайратига чидолмай, отин миниб, байроддарин жилвага келтуруб, узбакларга ядин келди. Аммо бул тарафда Амир Сох,ибдирон байродлариндин жилва курсатиб, андог жанг булди- ким, сузлаган била шарх,ини баёнга келтуруб булмас. Ул кун охшомгача жангу талотуб булди. Узбаклар голиб келиб, румийлар дочмодга юз дуйдилар.

Н а з м: Узбаклар циртони щ дди ди н ошиб, Т об беролмай румийлар ацли шошиб. Цочмоцга юз цуйдилар ул турклар, Барчасидин кетти обру, курклар. К ур ди Цайсар чуц бауодур узбакин, Тулкига арслон урнини урмакин. Ёки цоплон бурига ургай узин, Анда Цайсар цочмоца цуйди юзин. Б у жа$он расми: бировга гар зафар, Берса бергай ул бировга %ам хатар. Аммо Цайсар шикает топиб, Ангурийядин дочиб, Истанбулга борди, байроди, била тожи тушуб, долиб эрди. Байродин Шох,рух, тура, тожини Бойдаро тура олдилар. Ул кечи била шах,рга от дуйуб, Ангурийяни фатх, айладилар. ЭМДИ СУЗНИ СОХ,ИБЦИРОНДИН ЭШИТМАК КЕРАК Цазора одшом вадтида Х,алаж денгизин ёдосига бир мах,рам бирла келиб эрдилар. Мах,рамдин узга киши йуд эрди. Амир андин еув талаб дилдилар. Мах,рам бир оёгда еув тулгузуб келур эрди. Амирни отлари х,уркиб, тисланиб, денгизга тойиб, Амир от устидин юмаланиб сувга туштилар. Мах,рам дарчанд дилди, Амирни сувдин ололмади. Аммо бу ишдин х,еч кимни хабари йуд эрди. Мах,рам келиб бу сузни Инод дулогига секин айди. Инод вазирни х,уши бошидин учти, бу сузни сипох,ларга билдурмай, тахт узра Султон Мух,аммад тура ибн Мирзо Жах,онгир турани дарор бердилар. Ушул вадт бир даландари жонбоз Инодтоз вазир дайдадур, деб келди. Инодтоз вазирга даландарни курсаттилар. Ул даландар бир китобатни берди. Ул китобат Хожам Бах,овуддишш хатлари эрди: «Инодтоз, дурдмагил, Амир гГемур сог-саломат, иншооллох,, келур» дебдурлар. Маълум булдики, Надшбанд пиримни кароматлари бирла Амир Темур тирикдур. Андин кейин даландарга куб олтун назр бердилар. Андин кейин Ангурийяни фатх, булгонини атроф- жавонибга хабар бердилар. Мунинг шукронасига Амир Сох,ибди- ронни чилла ултурдилар, деб халдга изх,ор дилдилар. ЭМДИ СУЗНИ АМИР СОХ,ИБЦИРОННИ ВОЦЕАСИДИН ЭШИТМАК КЕРАК Алдисса, Амир Сох,ибдирон денгиз юзида гута уруб, соатидин кейин минг машаддат бирла ер юзига чидтилар. Атрофга х,арчанд дулод солиб, х,еч даердин одамни овози келмади, чарчаб х,ориб эрдилар. Соати истирох,ат дилиб, денгиз ёдосида ухлаб ёттилар.

Истанбулдин уч киши (К,айсар сипох,ларидин) келиб курса, бир киши ухлаб ётур. Алар сурди: Кимсан, дандай кишисан? Амир айдилар: Рум сипох,ларидин булурман, ^амрох,ларимдин ажралиб долибдурман, эмди Истамбулга борарман. Улар дабул дилмай Амирни боглаб, Истанбулга олиб келдилар. Ул кун кечаси бирла Сох,ибдирон нола-у зори дилиб, йиглаб шох, Надшбанд пирларидин мадад тилаб, бу газални айдилар. 11 а з м : Ё Б а у о в у д д и н , мадад берги л б у тун. Й ул адошцонлар га бул гил ра.унамун. Ё пир им, б у йул оро булдим гариб, К ,ул -оёг ботлу, ётибман cap гариб. Ё пирим , зролим м ени б у л д и цийин, Б ир назар айланг м енга сиз у ш б у уи н . Х,ар хатойим булса, кечги л, ё и л оу, М е н тарибни уол и н этма табоу. Ё илоуо, дустларингни уурмати, Зарра бер ги л м ен га сен уиммати. Ул кеча тушида Хожам Бах,овуддин келиб, айдилар: Эй Амир Темур одсод, х,ушёр булуб яратганга бодгил, бошинг узра андак машаддат бор, сабр дил. Ул замон уйгониб, курсаларким, оёг-дуллари ешилибдур. Уч киши яна богламодга х,аракат дилдилар. Амир лоилож учовини улдуруб, шах,р ичра бориб кирдилар. Курсалар турфа шах,рким, куча ва урамларини мармар тоши бирла ишлагон, х,ар бир иморати олийлар бино дилгон, тамошо дилиб юрсалар девор ва эшикларига Амирни суратини надш дилгондур. Андин кейин Аёзни масжидига келдилар. Анинг таърифини деган бирла адо дилиб булмас. Эшикини тефасига ёзилмишдур: «Х,ар ким мунда келмамиш, гуё жах,он курмамиш». Истамбулни бир тарафи денгиз, узга тарафида еттй тог бор эрди. Бир одам Амир Сох,ибдиронга айди: Эй бобо, сени суратинг Амир Темурга ухшар экан. Бу сузни Амир эшитиб, саройга бориб, саройбондин х,ужра талаб дилдилар. Саройбон хуб деб Амирга х,ужра берди. Амирни х,ужра ичра солмодга бу соатида х,еч нимарсаси йуд эрди. Ташдори чидсалар, баъзилар Амир Темурга ухшарсан, дер эрдилар. Лоилож, х,ужра ичра кириб кечи бирла истихорада эрдилар. Тушларида Хожам Бах,оиуддин келиб айдилар: эй Темур, тингла, Хожа Мухаммад Иорсо х,аждин келгайлар, сени танумаслар, ушбу асони анга бергил, Хожа сенга албатта бир нимарса бергайлар, лекин бир неча кунлар мех,нат чекарсан, олло таолони узига эътимод дилиб, танингни таддири хддга бергил. Нечукки бошингдин дазои муаллад кутарилгай, узингга х,озир булгил, деб гойиб булдилар. Тонгласи саройни эшикига бир киши содоли мош биринч булгон, келиб турур. Амирни куруб танумади, нечукким, Амир мажх,ул киши эрди. Амир Сох,ибдирон Хожам берган асони курсатиб ботларига тсгуруб эрдилар, филхол.

отдин тушуб, Амир! а узр айтиб, бир х,амён олтуй бердилар. Амирга айдилар: бу кеча х,азрат Бах,овуддин пирингизни тушумда курдим, келинг, мен сизни олиб кетай. Амир айдилар: мен х;ам курдим, менга сенинг бошингда мех,нат куб дедилар. Сиз бу ерда турманг, мени зиёним сизга х,ам тегмасун. Х ож а лоилож дайттилар. Амирни асосини саройбон куруб, айди: бу таёкда хосият бор экан, савдогар боншга урса, олтун берар экан, деб асони угурлаб олди. Ул кун савдогарларни чорлаб, уйига зиёрат диада. Андин кейин аларни бошларига таёд бирла урди. Савдогарлар саройбондин ранжиб, Цайсарга бориб арз дилдилар. Цайсар саройбонни келтуруб хитоб дилди. Саройбон Цайсарга водеани- баён дилди. Андин кейин Цайсар бир неча чуголни саройга юборди. Алар к'елсаки, Амир намоз уцуб турур. Намоз удуб булгондин кейин айдилар: сени Цайсар талаб дилур, дедилар. Амир лоилож бордилар. Цайсар курган замон тануб, айди: сен Амир Темур эмасмуса^? Амир инкор дилдилар, охир ондга келтурди. Лоилож, утган ршларни барчасини баён к,илдилар. Цайсар, филх,ол, Амирни боглатуб к,уйди. Цайсар айди: «Эй Амир Темур ок,сок, ул кун мени фил бирла олиб дочиб эрдинг, бул кун нечук талош дилмадинг?» Амир айдилар: бу мех,натларни менга пирлар маълум дилиб эрдилар. Анинг учун худони таддирига буйун дуйубдурман. Цайсар улдурмодга х,укм дилди. Яна айди: сабр дилай, аввал мунинг синЪх,ларини бир навъй дилиб, шикает берай, албатта алар бошлидларидин. айрилиб, саросима булгондур, деб Амирни муборак баданларига беш юз дамчин урди, яна х,укиз терисига солди. Амир Сох,ибдирон андог мажрух, булдиларким, димирламодга 'мажоллари долмади, лекин Айюб пайгамбар сифат сабр дилиб шукрни тилдин дуймадилар. Цайсар данча аскарлар бирла Амирни мухофазотда садлади. Узини бу ишдин кунгли тинч булуб, хурсандлид бирла ултурди. Андин сунг Цайсарга хабар келдиким, Армани хонидин саккиз минг душун бирла Цайсарни ёрдами учун борурман деб. ’ Таворихда дерларким, Арман асли Х,уд давмидин эрди. Булар ичра Арман отлиг киши пайгамбарЛид даъвосини дйлгон эрди. Шул жих,атдин ул халдни армани дерлар. Алдисса, ул кун арманлар Цайсарни баргодига етиб келдилар. Цайсар алар бирла Ангурийяга отландилар. Ж осуслар Цайсарни дилгон ишларини Амир Сох,ибдиронни дулга тушириб, ^укиз терисига солгонини Амир Сох,ибдиронни сипох,ларига келиб хабар еткуздилар. Инодтоз, ул мард жонбоз эшйтиб, айди: «бу ишни тадбирига мен борсам>>. Мени Султон Мух,аммад тура х,алок дилмасуп, деб дурдар эрди, чунки Инодтозни айёрлигини тура ёмон курар эрди. Инодтоз айёр узбакни бекларини барчасига арз дилиб айди: Мен углум Хуморий бирла 'б у ишни фикрида булгумиздур, фотих,а беринглар, деди. Барча беклар дабул дилдилар, шгло Султон Мух,аммад тура гдабул дилмай, айди: юборманглар, бу иккала айёр х,ийла бирла узи бир тарафга дочиб кетгай. Ул бечора Инодтоз мард жонбозга мол-амволдин х,еч нимарса бермадилар. Лоилож ота-бола йиглай-йиглай яёвлид х,олда Истанбулга йул солдилар, иншоолл’ох, таоло, Амирга нажот 318 ■ ‘ . S» ■

бергумиздур, деб Истанбулга келиб, куб кун оч цолдилар. Иноцтоз курдиким, арманилар бозорднн к,.ул сотиб олурлар. Хуморий га айди: Эй утлум мени бу бозорга сотгил, бир ишии фикрида булай, яна сен овцат к,илгил. Угли айди: эй ота, мени сиз сотиб овцат цилинг, Отаси щабул к,илмади. Лоилож, Хуморий отасини армани- ларга сотти. Армани цулларини олиб подшодларини к о ш т а олиб келди. Подшох,ини оти Куёнус эрди. Аларни раем и к,ул олгонда цирк, к,ул олиб, бирини озод цилур эрди. Подшох, цулларини х,ар бирини х,унарини сурди. Инок,га навбат келгонда айёрлик бирла тилин лол цилиб, сузламади. Куёнус муии нега келтурдинг, деди. Вазир айди, муни пули оздур ва яна муни озод цилмок, учун олдим, деди. Подшох, Инощш озод к,илдилар. Инок, ишорат бирла Куёнусга айди: «Мен к,ариб к,олгон одамман, узга ерга бориб цандай овцат цилурман, сизни хизматингизда булсам», деди. Куёнус айди: «бу цариб щолгон киши экан, узга ерга юборманглар», деди. Аммо Цайсар Ангурийяга юзланиб, отга сувора булуб, Амирни жиловида олиб юрур эрди. Амирни долини Иной, жонбоз куруб, секин-секин йиглаб эрди. Гох,-гох, Хуморий огасидин хабар олиб турар эрди. Инок,тоз арманиларни сипох,ларига юруб, сув берар эрди. Цайсар .кечаси булса Амирни эх,тиёт цилиб, икки минг кишини посбонликда цуёр эрди. Шул кайфиятда Ангурийя дарвозасига етиб келиб, к,амалга олдилар. Узбакларни симох,лари урушмок,га к,урк,уб, шахдрдин чик,мадилар, нечунким, бошлиц киши йук, эрди. Шул жих,атдин х,азрат Суфи Оллоёрдин табаррук суз борким. Байт: Ушал хунборики %арб олотин осор, Агар босар йуруса ёвуни босар. Аммо Цайсар Ангурийяни халк,а каби ураб олган эрди. Бир кеча Иноц айёрлик, бирла уйк,удин туруб, тилга келиб айди: одамлар, вой халойик,лар, мен кари к,ул пайгамбари худони тушумда курдим, тилсиз эрдим, мусулмон булуб, гуё булдим. Лекин Иноцтоз арманиларга андог хизмат кдлур эрдиким, барчаси ани хизмати тугрисидин яхши курар эрди. Куёнус х,айрон б^луб, Иноцни Цайсарни к,ошига келтурди. Иноц узини суратини армани суратида цйлгон эрди. Цайсарни к,ошида имон арзи к,илди. Яна аввалги сузни айди. Андин кейин Куёнус агар бу к,улни сузи чин булса, мен х,ам имон арзи цилиб, мусулмон булурман, деди. Румни уламолари йигилиб, барчалари мунинг сузи чин дедилар, нечунким, шайтон алайх,ил лаина пайгамбар суратида булолмас, андин кейин, куб-куб арманилар мусулмон булуб, Иноцтоз кал циморбозга малукона хилъатлар бердилар. К,айсар Инок,га куб эътикдд к,илиб, узидин жудо к,илмас булди. Бир кун Иноцтоз айёрлик, ишини соз айлаб, К,айсарга айди: мен бир сир билдим, жанобингизга малол келмаса, айтайин, деди. Цайсар «айгил», деди. Андин кейин Иноцтоз айди: «мен эшиттимки, Куёнусга Амир Темурнинг синох,лари суз

берибдур, сизни датлингизга дасд дилмиш, тонгла ёдасиз совут кийиб келур эрмиш, сиз х,ам ишингизга х,озир булинг, сизнинг феъл-атворингизни билдим, барча ишингиз адл ила булуб, шариъати нубуввий бирла амал дилурсиз. Куёнус холо мусулмон булса хам асли кофирдур, Амир Темур булса золимдур, сизга дустлигимдин бу сузни айтурман», деди. Цайсар айёрни сузини чин билиб, х,уши бошидин учти. Соатидин кейин Инодтоз фурсат топиб, Куёнусни дошига келиб, айди: х,озир булгил, Цайсар сендин бадгумондур, тонгла ёдосиз совут кийиб, албатта сени улдургайлар. Бу сузни кишига айтмагил, нечукким, мен сени тузунгни куб едим, мени куб тарбият дилдинг, бу сузни дустлиддин айтурман. Яна дини хадга дохил булуб, мусулмон булдинг. Куёнусни мунга куб ихлоси бор эрди, Инок, айёрни сузини чин билиб урушмодга х,аракат дилиб, бах,одурлар аслах,а ва ярогларни тодунуб, бирдан Цайсарга юзландилар. Цайсар хам булардин хавотирда булуб, сипохларини тайёр дилиб туруб эрди, буларни курдиким, жанг цилмок,га келурлар. Филхол, Цайсари рум аскарларга «от к,уй» деб буюрди. Цайсарни аскарлари бирдан от цуйуб келиб, Куёнусни калласини танасидин жудо к,илдилар. Ёрогларни тараца-туруц овози оламга тулуб бир-бирини улдира бошладилар. Иноцтоз айёрлик,ни соз айлаб, арманларга бориб, овоз дилиб айди: Эй арманилар, хонларингизни румийлар улдурди, сипохларингизни улдурурлар, сизлар цандай ором дилурсиз?! Куёнусни углини оти Цалмус эрди, отасини улганини эшитиб, карнай тортиб, аскарини жамъ дилиб, бирдан жангга узларини урдилар. Румийлар бирла арманилар андог жанг дилдиларким, чангу тузон хавога урнади, Амирга дуйгон посбонларгача урушга кирдилар. Инодтоз айёр вадтни соз топтиким, фурсат ганиматдур, ул ерда угли Хуморий хам хозир булуб, айёрлид бирла Цайсарни уч отини огулдин келтуруб, филхол, Амир Сохибдиронни бойлудлари- ни ешиб, отга миндуруб учовлари отда сувора булуб, уртага Амирни олиб, шахарни дарвозасига дараб боравердилар. Инод бирла угли ёвни ичида юрганидин узбак бекларини асло хабари йуд эрди. Дарвозага келиб, дарвозабонга айдилар: Мен Инод булурман, мана Амир Сохибдиронни олиб келдук, деб чадирди. Андин кейин дарвозабон билиб, дарвозани очтилар. Беклар ва туралар келиб, дадами Амир Сохибдиронга узларини ташладилар. Беадад ва бехисоб тасаддуддот дилдилар. Узбак баходурлари тухтовсиз Цайсарга дараб от дуйдилар. Ул тарафдин арманилар, бу тарафдин у зб а к л а р булуб румийларни улдура бошладилар. Цайсарга хабари еттиким, Амир 1’емур нажог тонибдур, деб. Цайсар бу сузни эшитиб, саросима булуб, дочмодга юз дуйди. Румийла“р фароканда булгондин кейин Цалмус аскарини олиб уз манзилига ёнди. Ул куни Амир Сохибдиронни хаммомга келтуруб, муборак баданларини ювуб, хукиз терисидин олиб, нафоис энгилларни кийгуздилар. Андин кейин, Ангурийяни уз ахлига бериб, уч кундин кейин келиб Истанбулни фатх айладилар. Андин кейин Румни олмодни харакатига туштилар.

БУ ДОСТОНДА МИРЗО ХАЛИЛ ТУРА ДАЛМОД БИРЛА Ж АНГ ДИЛИБ, КУБ МУСУЛМОНЛАР ШАХ,ИД БУЛРОНИ, АМИР ТЕМ УР СОХ,ИБДИРОН ДАЛМОД КЕЛГОНИНИ ЭШИТИБ КЕЛИБ, ШОХ,ИЗИНДАНИ УСТИРА ГУНБАЗ ДИЛРОНИНИ БАЁНИ Эмди, Амир Темур Сохибдиронни Истанбулга дуйуб, Мироншох, турани угли Мирзо Халил турадин суз эшитмак керак. Вадти келиб, Амир Сохибдирон набираларини Самардандга тахт узра дуйуб кетиб эрдилар. Бир кун Самардандга хабар келдиким, далмоддин ёв келиб, Тошкандни талон дилибдур, деб.. Мирзо Халил тура эшитиб, аскарларни жамъ дилди. Андин кейин мирзо Халил тура душунларини олиб, Сир дентизига етиб келдилар. Аскарларни баъзилари денгиздин утмайлук, деди. Аммо аксар дабул дилмай, уттилар. Вадти келиб, далмодлар бирдан етиб долди, барчаси отларини жиловини елкаларига солиб, хийла дилиб, яёв келур эрди.. Мусулмон сипохлар хам яёв булуб, отларини мирохурларга бердилар. Муни куруб далмодлар, филхол, отларига миниб, бирдан мусулмонларга дараб югурдилар. Мусулмонлар хам отларини минмодга харакат дилса, мирохурлар бу гавгони куруб, «эби-эби» деб дочиб кетаверди. Андин кейин ул кофирлар аксар му- сулмонларни устидин от чопиб, утуб, барча мусулмонларни шаходат даражасига еткурдилар. Тура бирла Хожа Исматулло денгиздин утуб, минг машадат бирла пиёда дочиб келиб, Самар- данд ичра кириб дамалдилар. Далмодлар беадад ва бехисоб аскар бирла Самардандни атрофини халда каби олди, хеч киши Самарданддин ташдари чидолмади. Ровийлар андог ривоят дилурларким, далмодлар ичра бир дари киши бор эрди, куб сузга етук эрди. Шахр ичра элчи киргузуб, бу шахр ичра масалага етук мулло булса чидиб, мени бир неча сузим бордур, келиб жавоб берсун, деб юборди. Барчалари Хожа Исматуллони мударрар дилиб, далмодни олдига чидордилар. Ул дари киши Хожага айди: «чунтакингда огу борму?» Х ож а айди: «бордур», Дари одам айди: «нега олиб юрурсан?» Х ож а айди: «мен шайхи фоний, яъни дариб долгой кишидурман, мабодо далмодлар озор берса, огу еб улайин дерман». Анда дари киши бирла Хожани урталарида куб раддубадал сузлар утти. Дари киши айди: Эй- Хожа, билгил ва огох булгил, шул вадт Амир ул муслимин, яъни мусулмонларни хони барча мамлакатларни олиб, узига мусаххара дилубдур. Анинг улимига не хабар берурман? Анга уч аломат бордур. Аввалги аломат шулким, бу вилоятларда оддуш зохир булуб, архайл деб уч мартаба сайрагай. Иккинчи аломат: бир угул онадин тугулуб уч мартаба «олло» дегай, барча ани билуб, эшитгай. Учунчи аломат: дуёш тутулгай, юлдузлар отилгай. Бу сузларни сен га айдим, албатта, хотирингда садлагил. Андин кейин Хожа шахрии ичига кирдилар. Аммо Самарданд одамларини далмод куб зидлидга олди. Ул вадт хазрат Шохизинда- ни устилари ва Чунон отани муборак дабрларини далмодлар олиб, Шохизиндани дудудларини ичига куб нажосатларини ташлаб

эрдилар. Бир кеча далмодларга тусиндин гавго тушиб, тодат дилолмай, ул ердин дочтилар. Самардандликлар курдиким, далмодлар ул ердин кучубдур. Бир нечалари шишиб улуб ётурлар, курсаларким, юз минг-минг илон ул мавзеъдаги тефада юрурлар. Аммо мусулмонларга дохил дилмас эрди. Бир к,алмодни топиб, бу ишни сирридин сурдилар. Ул айди: «Бу дудуд ичра насожат ташлаб эрдук, бу илонлар мундин чидиб бизларга дасд дилди». Аммо х,еч киши ул дудудни сиррини билмадилар. Яна далмодлар Самарцандга дасд дилдилар. Мусулмонлар дурдувда эрдилар. Ногох,, субх, вадтида бир оддуш келиб, овоз дилиб, «архайл, архайл архайл» деб фарёд дилиб эрдиким, ул кун далмодларга дурдув пайдо булуб, бирорта долмай дочиб кеттилар. Хожанинг кунглига цари киши айгон сузи келди. Ул душни кейнидин бир лак душ келиб, барчаси сукутда булуб, андин кейин ул душлар илонларни тумшуглари бирла териб олиб, дудудни ичига ташладилар. Узлари х,ам дудудни ичига кириб гойиб булдилар. Ул тонг вадтидаги душ яна «архайл, архайл, архайл» деб куздин гойиб булди. Аммо Амир Темур Сох,пбк,ирон Румни хам узла рига табеъ дилиб, далмодлар Самардандга келиб, цамалга олгонини эшитиб, тезлид бирла Мовароуннах,р ва Туркистонга келиб эрдилар. Самардандликлар эшитиб истидболига чицтилар. Амир Сох,ибдирон асъасаю дабда-' баю шон-шавкат бирла Самарканд ичра кириб, уз тахтларига жулус айладилар. Х,азрат Амир Темур Сох,ибдиронни олдиларида дудудни водеасини билган курганларини баён дилдилар. Андин кейин Амир: «Дудудни сиррини х,еч ким билгайму?» деб сурдилар. Мунинг водеасини хабар бергувчи киши топилмади. Атрофга жарчи цуйдилар. Ул замонда оти Х,идо доган бир йигит бор эрдиким, х,ар илмдин хабардор эрди, узи хам пах,лавон, х,ар ишга бах,одур эрди. Ул Амир Сох,ибдиронни хизматларига келиб, салом дилиб дулини алиф-лом дилиб, айди: «Эй Амир Сох,ибдирон, вэй Искандари Соний, мен фадирингиз, «Тарихи Таборий»да куруб эрдим, с,ах,обалардин Цусам ибн Аббос отлиг киши кофирлар бирла жанг дила-дила, бул горга кириб гойиб булгондур, х,али х,ам тирик эрмиш дерлар». Амир Сох,ибдирон анга айдилар: Эй йигит, бу гор ичра узунг кириб, бизларга бору йуцини маълум дилгил. Ул йигит дабул дилмади. Амир анга куб олтунлар ваъда дилиб, илтижо дилдилар. Яна айдилар, бу мавзеъни зиёратгох, дилсак, мундай оёгости булмас. Сунгра Х,идо лоилож дабул дилди, ани дудудни бошига келтуруб, белини ардон бирла боглаб тушурдилар. Етмиш газлид ерга боргонда ардон бушолди. Билдиларки, Х,идо дудудни остига етти. Х,идо кузини юмуб, соатидин кейин очиб дараса, бир тарафдин гордин андак йул бордур, андин кейин баходурлид бирла юруб бир ерга равшан ва ёруглидда келди. Анда эшик очуд турур, курсаким, х,айх,от боги аъзим жилва берди. Турлу-турлу емишлар иишган, андин кейин там о т о дилиб, гуё Боги Эрамга ухшар, бир ерга келса, икки арслон бир йигочга бойлуд турур. Андин кейин бог ичра яшил кийумлид икки кишини курди, табадда таъом келтуруб, иккала арслонни олдига цуйдилар. Арслонлар таъомга машгул булдилар. Алардин бах,одурлид бирла утуб, бир ерда х,овузи

курдиким, тула сут турур. Аммо х,овузни атрофидаги да- рахтларнинг узвида минг: минг илонлар уролиб ётур. Илонлар келиб, сутдин ичиб турурлар. Ул мавзеъдин утуб, бир ерга келса, одамни овози келур. Анинг дошига келиб суз сурди. Ул айди: «Кечаси доронгуда юруб, билмай дудудни ичига йидилиб тушиб долдим, андин кейин бул ерга келдим, бул йигоч белимдин ушлаб долди». Курсаки, дарводеъ йигоч белидин дисиб долибдур. Хох,ласаки, бу сирни анга сузласа. Ногох, х,аводин яшин келиб, ани куйдуруб юборди. Х,идо муни куруб, кунглига дурдув тушиб, секин-секин узга тарафга юрди. Бир ерга келса, гунбаз курунди. Анга борса Цуръон тиловат дилиб овози келур. Ул ерда Х,идо бах,ри х,айратда булуб турур эрди. Соатидин кейин юз-юз етмиш киши, барчалари ок, кийумлид, етиб келдилар. Гунбаз ичидин бир йигит чидти, дора содол, ёнида яна бир киши полос келтуруб солди. Фузалолари полосни устига ултурдилар. Андин кейин яна етти киши келдилар, барчалари яшил кийумлик,, соати утуб, пуш-пуш овози келаверди. Х,идо курсаки, цирк, бир киши х,озир булдилар. Аларни ичида бир йигит дора отга сувора улуб келур. Олдида нуроний кишилар зикр айтиб келурлар. Барчалари ул йигитни жиловидадурлар. Отдин тушуриб, барчадин юдори уткуздилар. Х,ар тарафдин сузлашиб ултурдилар. Ул йигит айди: «Дунёдин х,еч хабарларингиз булдиму?» Айдилар: «Бул ерга бир йигит ке- лубдур». «Бери олиб келинглар». Бориб олиб келдилар. Х,идо ул зоти боборакотга салом дилиб, таъзим бирла цулини алиф-лом к,илиб турди. Ул зот айдилар: цандай одамсан, бул ерга нима учун келдинг? Х,идо тавозеъ бирла айди: «Эй так,сир афандим, Амир Темур Сох,ибцирон султонимиз амри бирла бул ерга туш тим». Ул азиз айдилар: дунёдин нима суз келтурдинг? Бул айди: Ер юзида Амир Темур Сох,ибк,ирон барча мамлакатларни узига мусаххара к,илубдур. Эмди сизни маълумингизни билмок,га ул мени бул ерга тушурубдур. Ул зот айдилар: «Эй йигит, билгил, мени Шох,ижавон дерлар, отим Цусам ибн Аббосдур, х,азрат Исо пайгамбарни нозулларигача тирик булурман. Буларни курдинг: барчалари рижол ул гойиб, яъни гойиб эронлардурлар. Х,ар жамоъа охшом бизни зиёрат дилмок, учун келурлар. Буларни бошлидлари Цатабдурлар. Эмди сендин бир неча сузларни дунё важх,идин сургайман: «Халойид намоз удурму?» Х,идо айди: «удурлар». Яна айди: «Масжид ичра жамоат булурму?» Х,идо айди: «оре». Яна айди: «Руза тутарму?» Х,идо айди: «бир ой рамазон шарифда руза тутарлар». Ул зоти шариф яна айдилар: «алх,ол, н о з у л у И с о хуруж и Дажжол йироддур». Яна айдилар: «Эй Х,идо, бул ерга нимага келдинг, бу билган сиррингни садламасанг, куйуб кул булгайсан, эмди мундин Чидсанг, бу сирни х,еч кишига айтмагил». Х,идо туруб анда фарёд дилиб айди: «Эй тадсир афандим, агар бу сузни айтмасам, Амир Темур мени пора- пора дилгай, нима илож дилурман», деб зори дилиб йиглайверди. Анда Шох,ижавон айдилар: «Эй Х,идо, Амир Темурдин куб х,усуллид» ер талаб килгил авлод-авлодингга долгудек, лекин бу сирни айдинг, аъзонгга нудсон булгай, яъни кур булурсан, яна

сендин тугулгон авлодларинггача кур булурлар, циёматгача бу иш бодий долур, бул ишинг, Амир Темурдин дунё таъма дилдинг, холисонлилло дилмадинг, нудсонлидинг андиндур. Яна Х,идо йиглайберди, яна айдилар: «Х,ашр кунида барчадин илгари олло таолони жамоли бокамолини кургайсан». Х,идо бу ишоратни эшитиб, йигламоддин андак таскин топти. Х,идони дулига бир дути бердилар, «муни Амир Темурга бергил», деб. Бу йигитни олиб бориб дуй, деб бир суфига буюрдилар. Ул дудудни остига.бир дамда келтуруб дуйди. Ардонни белига боглаб эрди, ардон х,аракатга келгандин кейин дудудни бошида турган кишилар тортиб олдилар. Андин кейин Х,идони Амир Ссщибциронни олдиларига олиб келдилар, барча одамлар тамошога келдилар. Амир Х,идодин савол дилдилар: «нима сир курдинг?» Х,идо айди: «дудудни ичига кируб, уш бу дутини топтим, узга х,еч нимарсани билмадим», деди. Амир Содибдирон яна уз ихтиёрига дуймай, яна сурдилар, лоилож айди: «менга куб-куб дунё керак, нечукким, мен судур булгаймен, яна авлод-авлодларим индирози оламгача судур булгайлар». Амир Сох,ибдирон айдилар: «мендин нима талабинг бор, тилагил». Х,идо айди: «куб ер булса, барчаси х,усуллид булса». Амир буюрдилар, бир яхши югурук от келтуруб бердилар. Амир айдилар: бу отга мингил, дай ерни ходласанг, кургил, чарчаб х,оргунча данча булса, анинг барини сенга бердим, деб марх,амат дилдилар. Х,ИД° дарх,ол отга миниб, хох,лаганича ерни куруб келди. Амир Сох,ибдирон анинг авлодига вадф дилиб, хат мух,рлаб бердилар. Андин кейин Х,идо курган-кечурганларини, х,азрат Шох,ижавонни айгон сузлари- ни Амирга бошдин баён дилди. Ушул замон кузидин дурра ёш тукулуб курмас булди. Сунгра Амир дутини келтуруб очиб курсалар, бир дитъа догоз ичига бир алиф, бир зол, бир жим хдрфи ёзилмиш. Андин узга нимарса йудтур. Барчалари тахаййир бармодин тишлаб, х,ар ким уз хаёлларига келган сузни айдилар: аларни сузи Амир Сох,ибдиронга маъдул булмади. Умарою физзамонага маъдул булса, фадир муаллиф х,ам бир суз айтиб утгай. Маълум булсунким, алиф х,арфи бирдур, зол х,арфи етти юздур, жим х,арфи уч турур. Амир Темур оламдин утгандин кейин, етти юз уч ё турт йилдин кейин бир аломат зох,ир булса керак. Яна алиф маъниси х,ар ким бу дунёга келди, зол маъниси шитоб ила кетмак, жим маъниси х,ар мумин-мусулмон киши мустаъидул мавт булмод керак. Алдисса, андин кейин ул дудудни беркитиб иморати олий дилиб, гунбаз кутариб, айвони кайвон дилдуруб, дирд зина бирла кутариб, зиёратгох, дилиб, анга мунаддаш гиламларни тушаб цуйдилар. Х,ожатмандлар бориб зиёрат дилурлар. Ушул вадт Амир Сох,ибдиронга хабар келдиким, Хитойдин элчи келур, деб. Ул Хитойдин келган элчининг оти Мавлоно Бурундуд эрди, ул киши мусулмон эрдилар. Амир Сох,ибдирон они Шах,рисабзга таъйин дилдилар. Курунушни анда дилурман, деб. Ул кун Амир Хитой юртига бормодни кенгаш дилдилар. Бекларга маъдул булмади. Кеч булгоч Инод вазир ва неча мадрамлар бирла ариг ёдосига бордилар. Андин кейин сувга тушиб гусл дилиб чидиб эрдилар, бир мах,рам шиша ичра гулоб

келтуруб Амирни бошларига дуймогда эрди, шиша дулидин тошни устига тушти, синмади. Инок, вазир айди: «Эй Амир афандим, Хитой юртига бормодни кунгилдин кутаринг, идболингизни баландлигини куринг, шиша тошга тушса х;ам синмади. Бу Идболни идборга келтурманг. Амир айдилар: х,ар нима худони хох,лаши бирла булур. БУ ДОСТОНДА АМИР ТЕМУР СОХИБДИРОН ЮРТНИ УЛУРЛАРИТА ТУЙ ЦИЛИБ БЕРИБ, АНДИН КЕЙИН УТРОР МАВЗЕЪИРА БОРИБ, АМРИ ПАРВАРДИГОР БИРЛА ВАФОТ ТОБЦОНЛАРИНИ БАЁНИ Аммо ровийлар андог ривоят дилурларким, Амир Сох,ибдирон юртларни улугларини жамъ дилмодга минг-минг туй асбоб ва олотларнни омада ва тайёр к,илпб, хайма ва чодирларни дуруд Конигил мавзеъига келтурдилар. Шах,р халди уламо ва фузало, ёшу дари барчасини ул ерга таклиф дилиб, чорладцлар. Туб-туб, гуж-гуж, гурух,-гурух, булуб келавердилар. Х,ар дайсиларига алох,ида, уз жинслари бирла ултурмод учун жой ораста дилдилар. Цирд кеча ва кундуз туй-томоша дилдиларким, бу туйни Жамшид курса тахайюр бармодин тишлаб, рашк утига узини урар эрди. Цирд кунгача барча турлук-турлук таъомдин мамнун булдилар. Х,еч киши бирор нимарсага мух,тож булмадилар, барча нимарса мух,айё эрди. Тарибу гурабо, мусофир ва мусокинлар куб-куб ош ва таъомга тулдилар. Аммо етти идлимни амирзодаларидин етти юз тудсон олти кишига малукано хилъатлар бердилар. Хитойдин келган элчини олдида туйни тамом дилдилар. Элчига х,ануз куринуш, дилгонлари йуд эрди. Конигилни бир тарафи Чупон отага ядин тефа эрди, они машрид тарафи катта йул эрди. Анга чодирларни тикиб, элчини анга туширдилар. Анда элчини турлу- турлу таъомлар бирла зиёфат дилдилар. Аммо элчи Хитой х,одони Чиндин келтурган совгот тух,фаларни Амирга берди. Амир х,ар мадулаи ахбор ва атвори Хитой мочиндин сурдилар. Андин кейин Хитой элчисига молукона хилъатлар бериб жунаттилар. Андин кейин Амир Темур Сох,ибдирон Самарданддин аркони давлат бирла Утрор мавзеъига бордилар Ул вадт Утрор мавзеъи куб катта шах,ар эрди. Шах,ри Сайруомнинг унг ёнидаги Арас сули анга бориб тасарруф булур эрди. Амир Сох,ибдирон пойтахтни ул мавзеъга бино дилдилар. Анда тарихнинг саккиз юз сттисида (1405 й) эрди. Ул вадтда Мирзо Шох,рух, тура Х,иротга х,оким эрди. Мироншох, тура Багдодга султон эрди. Султон Мух,аммад набиралари К,андах,орга валиах,д эрди. Узга авлодлари бирла Сарой Мулк хоним Самардандда эрдилар. Амир Сох,ибдирон Искандари соний Чигатой узбак беклари бирла Утрорда тахти салтанат узра эрдилар. Ул вадт етти идлимдин Амир Сох,ибдиронни хизматида етти юз тудсон олти муътабар бекзодалар бор эрди. Истанбулдин Мир- Саййид Шариф х,ам бирга келган эрдилар. Мавлоно аллома Тафтозоний ва Хожам Бах,овуддин начанд уламо ва фузалолар

Амир Сохибдиронни олдида эрдилар. Самарканд ва Тошканд ва Туркистон вилоятлари андод обод эрдиким, етти идлим барчаси Амир Сохибциронга тобеъ эрди. Х,аттоки, Машриддин Магрибгача хукмлари юра р эр д и. Ах,л и хикмату хунармапддар Х и ндистону Фарангистон, Рум (дин) келган эрди. Уттиз йилдин бери Салотин ва хаводинлардин келтурган олтун-кумушларни хазинага жамъ дилдилар. Амир Сохибдирон хазрат Султон орифин Туркистон ичра дабри шарифларига мардад кутариб, иморат олий дилиб, данча ерларни вадф дилиб, андин кейин яна хазрат шайх Зайниддин куйи орифонига Кайковус суйидин нахри азим чидориб, дул, чури бирла назр этиб, дабрларй узра гунбаз кутариб, андин кейин Занги отани муборак дабрларини бино дилиб, демишларким, хазрат Султон ул орифин хазрат Занги отага холовачча эрдилар, ваъда дилиб эрдиларким, бир олий химмат киши чидиб, бизни дабримиз узра таъмйр бино дилса, аввал сизга таъмир дилгай деб эрдилар. Вадти келиб, хазрат Султон ул орифинни дабри шарифларини биносига урнадилар. Андин кейин, бир жонувор кечаси булгоч бузуб, кетаверди, Амир Сохибдирон хайрон булуб, бу сирдин водиф булди. Андин кейин, Тошкандга келдилар, ахтариб муборак жасадларини дайда эканини билмадилар. Тошканддин узод бир т о т ерда Амир Сохибциронни отлари юрмай, тухтаб долди. Курсаларким, ул ердин бир дул чидиб, отларини оёгини ушлаб турур. Дархол ул ерга таъмири олий бино дилдилар. Андин кейин хазрат Султон у орифинни дабри шарифларига гунбаз кутардилар, хар дайсилари таворихда маълумдур. К уб авлиёларни цабри шарифларини хазрат Амир Темур бино дилгон эрдилар. Яна куб-куб жойларга масжид ва мадрасалар бино дилгон эрдилар, барчаси таворихда маълумдур. Кунлардин бир кун Кошгар шахридин элчи келиб, дедиким: «Эй Амир Сохибдирон афандим, далмодлар хуруж цилиб бизни шахримизга келур», деди. Андин кейин Амир Темур Сохибдирон уч ойгача. аскарларга курук курсаттилар. Сипохларга амр дилдилар, далмодлар жангига отланинглар, деб. Бу сузни беклар манъ дилдилар. Нечуккйм, ул вадт дишни тудсони эрди, кун куб даттиг совуд эрди. Амир гайратларига чидолмай урдадин ташдарига чидтилар. Вадтиким, шаъбон ойини еттиси сешанба куни урдани раводида ултуруб, сочларини олдуруб ултуруб эрдилар, ушул замон Амирга бир боди мухолиф келуб тегди. Ахволлари узларига маълум булуб, Мирзони чадириб ушбу рубоийни ёздурдилар: Н а з м: Ч у бир соат, ч у бир лащза, ч у бир дам, Б у л а к %ол у з г а р у р ащволи олам. Б у гу н Сощибцирон жони амири Ж а са дн и н г ки ш ва ри ди н тобса барщам. Алдисса, соати утмай ранг ва туслари тагайюр топиб, андак вадтдин кейин рух тутиси тан дафасидин учмоц богчаларига

тайрон цилди. Муборак жасадларини Сарой Мулк ойим булгор ичра олдуруб, Самарцандга олиб келиб, жаноза уцуб дахмага дафн айладилар. Мотамларида барча уламоу фузалолар йиглаб уч кунгача умаро, беклар ёш урнига к,он йигладилар. Х ож а Исматулло бу марсияни айтиб, туралар бирла ахийлар йиглар эрди. F а з а л: Б у з чодиринг фалакким, султон ул ди гойи б, Т у н ичра эрди ч ун мо%и тобон бул д и тойиб. Ё р уц ж ауон ц уёш и, ислом элини бош и, Д и н эрди к у б галош и, даййан у'лди гойиб. Оламни цилди дарбар, С оуибцирон Скандар Соний демиш эронлар, ёрон улди гойиб. Дин эрди жустужуси, шаръи эрди гуфт угуси, Миллатни обруси, бурбон улди гойиб. Н у ш и р в о н д е к од ил, %ам олим эрди , фозил, Х,ар ишта ацли комил, фарзон. ул д и гой и б. Давлатда ним С ул ай м он , фитратда чун Фалотун, Х,икматда эрди г у ё Л у ц м о н ул д и гойи б. Э у с о н д а мисли Х,отам, шавкатда эрдц ч ун Ж ам , З у р л щ д а %ам чу Рустам, паулавон ул д и гой и б. Гайратда мисли арслон, дашт ичра ёки цоплон, Баура н а щ н г-у саъбон, шуж оъбон улди гойиб. Ф арзан ди а,з;ли, н у ё н , Т ур а га й бахп дур у гл и , Саййид Амир Темурхон К урагон улди гойиб. Аммо Хоним бу газални айтиб йиглар эрдилар. Р у б о и й: И лоуи, цорайсун фалакни юзи, Тукулсун, кузум ёшидек юлдузи. К у й у б Ой, тутулсун цуё.ши анинг. Б у мотамга зулмот у л у б к у н д у з и . Алцисс.а, цорилар начанд кун хатми Каломуллох, цилиб, факиру мискинларга ошу таъом бериб, савобини рух,и пурфутуг Амир Сох,ибк,иронга багшттладилар. Андин кейин умаро ва беклар машварат цилиб, кенгаш бирла мирзо Халил турани х,азрат Амир Темур Сох,ибциронни урниларига тахт узра царор бердилар. Амир Сохибцирондин кейин барча фароканда булуб \\нр шах,рда уз олдича нодшох, кутариб, узларини отларига сикка yi»y6, хутба уцутдилар,. валлоху олам, биссавоб факир. Эмди, эй ацл эгалари, азиз цардошлар, бу уткунчи дунёга факир муаллифдин бу «Темурнома» китоби ёдгорлик цолиб, муни укусапгиз мен фацирни ота-онаоини дуои хайр бирла ёд

дилгайсиз, яна сизларни ота-она, утганларингизни рах,мат дилиб, тирикларингизни имон бирла саломат садлагай. Фадир муаллиф хдзрат Амир Темур рах,матуллох, алайх,а достонларини куб муътабар нусхалардин неча мехдат ва машад- датлар чекиб, форсий тилидин турк тилига таржима дилдим. Илох,и, х,аммага мах,буб ва маргуб дилгил, омин. Бу узга жанг китобларидек эмас, чунки мунда адлга далолат циладиган х;икмат сузлар кубдур. Мург йилини аввалидин бошлаб, бир йили комилдин кейин, тарихнинг 1328 (1908 й) санасида, рабби ул охирни еттинчисида итмолига етти, алх,амд ул лиллох,и раббил оламийн. Андин кейин ушбу китобни фатонат маоб мах,орат ул китоб Мирзо Ахмад, дорига тобшурдим. Т а р и х: Б а у р и м идода чум ди ботлаб бели н б у хом а, К у б цилди жустужулар айлаб « Темурнома». Тангрим га ш укр беуад б у суз топубдур анжом, М и н г уч ю зу йигирма сакки зда1 х,ам тамома.

«ТЕМУРНОМА» ДА УЧРАЙДИГАН НОТАНИШ СУЗЛАР УЧУН ЛУРАТ А Абас — бе.\\уда, фойдасиз Аббосиён — Аббосийлар. Веш аср (7 5 0 -1 2 5 8 ) хукм сурган араб халифалари сулоласи А бёг — байтлар Абжад — араб алифбосида сонларни ифодаловчи саккиз суз Аврат — шарм аъзолар; аёл, хотин Авсан — бут, санам Авцоф — вак,ф мулки (масжид, хайрия даромади) А дад — сон, х,исоб Адам — йук,лик А дуви я — душманлар, ёвлар Ажам — Эрон мамлакати ва халди Аждод — ота-боболар Ажзо — булаклар, нисмлар Ажр — мукофот, эваз Азрац — кук тусли, яшил Аимма — имомлар, дин пешволари, олимлар, мазх,аб бошлицлари Аймоциййа — аймоцлар, мугул жамоаси Акобир — энг улуглар, энг катталар А кн ун — х,озир, энди, ш у дам Алай%и — унга Алащ ис-салом — унга салом Алом — байрок;, туг, белги, аломат А л%ол — энди, хозир, ш у пайт А м ир-ун -нос — эл амири Амрад — Аспирин, соцоли чицмаган йигитча Анбиё — набилар, пайгамбарлар Анвар — энг нурли, энг равшан А н в о ъ — навълар, х,ар хил, рангба-ранг Ангиз — цасд, нузгатиш, тезлаш, бошлаш А ндоз — ташловчи, отувчи, улок,тириш Андоза — улчов, цо.пип, нусха Анодил — булбуллар Аном — кишилар, халд Ансоб — насл-насаб, насллар

Анцариб — яцин кунда, тез орада, я^инда Арбоби таърих — тарих эгалари, тарих бшшмдонлари А рг — еджат чикармок, Аражиф — бех;уда сузлар, миш-минлллр А рса — майдон, с,ах,н А рус — келин, келинчак А рш — осмоннинг энг юцориси, эн г юцори ж ой А рт нун — орган, чолгу асбоби Аргин — уруг номи Асас — миршаб, тунги соцчи Асвол — саволлар, суроцлар Асном — кишилар, халц Асолат — асил зотлилик, аслзода Асолит — исмлар, номлар Асотир — афсоналар Асрор — сирлар, яширин нарсалар Асрори гойиб — гойиб сирлари Асфар — сариц, сап-сариц А сф иё — пок, тоза, танланган Асфал — энг паст, энг к,уйи, тубан Асофил — пастлик, тубанлар А съаса — дабдаба Асуобулф ил — сух,батдошлар Атбоъ — тобе цилиш Атвор — юриш -туриш , хулц, феъл, цилиц, одат Атиббо — табиблар, х,акамлар Атрок — турклар Афлок — фалак, осмон Афрод — зотлар, кимсалар Афроз — баланд жой, юксалтириш, кутариш Афсар — тож жигаси, бирор нарсанинг учи Афсор — нухта, жилов, тизгин Афсарий — жигали Афсурда' — рух,сиз, музлаган, сулгим Афтода — заиф, тушкун Афъол — цилицлар, хатти-^аракатлар А ф ъи — катта зах,арли илон Ахбор — хабарлар Ашканён — ашканийлар Ашраф — энг шарафли, эътиборли кишилар А ш цол, аштол — машгулот, ишлар Аъзам — энг буюк, энг катта Ацвол — сузлар А цд — боглаш, никох,лаш Ацолим — ицлимлар Ацрабо — энг яцин кишилар, к,ариидошлар A ifif им (А ц и м ) — елдек учувчи Аули суннат — сунний мазх,абидаги кишилар А%лолло% — диндорлар

Aquio — ички аъаолар (юрак, буйрак сингари) А щ а р — х,ак,ир, камтарин А щ а рул абад — абадий хак,ир, камтарин кимса Б Варе — йулбарс Бадал — эваз, айрибош Байн — оралик,, урта, ора Баде — бошланиш, ибтидо Байъ — олди-сотти, бахолашув Байъат — ахду паймон, царор, ваъда, эътироф этмоц Баковул — хон дастурхончиси, ошпазлар бошлиги Барас — пес, тери оцариш касаллиги Барауна — ялангоч, хамма ёги очиц Барбат — чолгу асбоби, урдак шаклли Баргузида — танланган, мумтоз Баргуствон — бостирик,, ук, утмас ёпк,в Барканда — к,упорилган, сугирилган Барлос — узбек уругларидан бири Барц — чацмок,, яшин, ут, олов / Барцут — у руг ноли Батнан баъда батнин — наел кетидан янги наел келиши Ба%р — денгиз, уммон Бекас — кимсасиз, хеч кими йуц Б еубуд — яхшилик, нажот Борсот — коплоилар Ботин — ички томон, ич, кунгил Бузург — улуг, хурматли Буламугу — овцат (ун, тухум, ёг, асал аралашмасидан тайёрлана- Ди) Б ул щ ва с — х,авас килувчи, бехуда нарсаларни истовчи, бецарор Бурж — илми нужумда цуёшнинг йиллик харакат доирасидаги ун икки нуцтанинг хар бири (мае:, буржи хамал, бурж и савр) Б ур е — буйра, кигиз остидан тушаладиган цамиш ту к,им ас.и Бррк — эркаклар бош кийими Буронтор — лашкарнинг унг к,аноти Бухл — бахил, хасис Бухтуннаср — золим подшохнинг номи В Важори тасмия — от к,уйиш, аташ сабаби Вазъ — тузилиш, яратилиш В ази ъ — паст, к,уйи, оддий киши Вазн — улчов Валиауд — тожу тахт вориси, уринбосар Валий — авлиё, азиз, эга, сохиб Валлону аълам — худо.билувчандир Вярз — зироат

Вафий — илох,ий хабар Вилоят — катта маъмурий цисм, область, улка Вирд — дуо Вожиб — бажарилиши муцаддас булган ишлар Восил — эришувчи, етишувчи Воциф — билувчи, огох,, хабардор В уж уд — мавжудлик, борлик,, гавда Вузаро — вазирлар Вуцуф — билишлик, хабардорлик В уц уъ — воцеъ булиш, юз бериш, пайдо булиш В уууш — ва^ший х,айвоилар, вадшийлик Г Газ — узунлик улчови (70 см) Гардун — фалак, осмон Г и р щ — тугун, чигал Гузин — сайланган, танланган Гуногун — ранг-баранг, хилма-хил Густоу — адабсиз, андешасиз Г у%ар — гавх,ар Гуша — бурчак, хилват, чет жой Г уян да — бахши, з^икоя цилувчи д Дажжол — энг ярамас, энг ваз^ший, инсоният душмани Дайн — к,арз, бурч Дале — илми нужумда кукдаги ун икки бурждан бири Далир — юракли, дадил, жасур, шижоатли Д аргоф ор — эшик, остона, улуг кишилар турар жойи Дарж — киритиш, цайд этиш, уралган хат Даст — пул, Карра, марта Дастовиз — кичик, арзимас ту^фа Дашти ципчоц — ципчок, дашти Дафъ — цайтариш, рад этиш Даума — сагана Даур — дунё, олам, замой, давр Дауриё — дунёвий Диловар — юракли, ботир, цах,рамон Д одхоэ; — адолат талаб цилувчи, х;ацгуй, адолатпаравар Дорулбацо — абадийлик уйи, у дунё Дорулфано — бу дунё, уткинчи олам Дурбин — узоцни яцин этиб курсатувчи асбоб Д уруд — мартов, дуо, салом, яхшилик тилаш, ибодат Д у сипар икки цат цалцон , Д убулга — зирх,ли бош кийим

Ё Ёбон — ёвон, чул, дашт, дала Ёвуц — яадн Ёзуц — гунох,, айб Ё й (Ё ) — камон, х,арф номи Ёнмоц — цайтмок,, ёниш, куйиш Ёрмоц — танга, акча Ёргог — теридан тикилган халтача Ётугон — чолгу асбоби Ёглиг — румол, дурра ж Жабобир — зулм, жабр-ситамда булиш икки бурждан бири (кийик Жадй — илми нужумда кукдаги ун шаклида тасаввур этилган) Ж аён — газабли, к,а^рли, цурк,инчли, дах,шатли билмаслик даражасига Ж азаба — суфийликда зикр чоги узини етиш, экстаз Ж айуун — Амударёнияг цадимий номи Жалис — х,амсу^бат, маж лисдот Жангжуй — уруищоц, жанговор Жарида — дафтар, якка, тандо Жарожар — жар устига жар солиш Ж ауонгир — дунёни олувчи, жах,онни буйсундирувчи Ж ауонном а — ойнаи жа^он (тасвирнинг ойнада акс, этиши) Ж идди ж щ д — зур бериб инкор этиш, тиришиш Ж щ о д — дин йулидаги уруш, газовот Ж ола — ёш Ж ониб — тараф, томон Ж увон гор — лашкарнинг чаи цаноти Ж у д — инъом, эх;сон, сахийлик, к,ули очицлик Ж узъя —- гайридинлик солиги Жулу'с — ултириш, мажлис Жусту жу — цидириш, ахтариш Ж у щ о л — жох,иллар, нодонлар 3 Забун — ожиз, бечора, маглуб Завжа — хотин Зажр — цийнаш, азоблаш, зурлаш Завлона — бугов. кингак Закот — диний солиц, даромаднинг к,иркдан бир к,исми Зан — аёл Занах — бацбак,а, сацод, бех,уда гаплар Занах задан — лоф урмоц Занб — гуно^ айб

Занбурак — замбарак, туп Зер — ост, бирор нарсанинг таги, паст Зибац — симоб Зикр — ёдга олиш, хотирлаш, с.узлаш Зивия — чскиниш жойи Зойур — зиёрат Зомин — кафиллик, бировга кафил булиш Зо%ир — ошкора, юздаги, куриниб турган Зулумпт — зулматлар, коронгиликлар Зулцарпайн — Искандарнинг лакаби, икки шохли маъносида Зущал — Сатурн снйсрасм Зу%д — дунёдан воз кочган тацводор Зурхона — харбий машц бмноси И Ибтидо — бошлаш Идбор — бахтсизлик Ижмол — худоса килиш Ижлос — мажлис, утириш Ижтщпд — гайрат И здщом — тунланиш 'П зл ол — хор цилиш, тугри йулдан адаштириш Ийд — хайит, байрам Ило% худо, оллох, Имдод — мадад, кумак, ёрдам Инжил — христиаиларнинг нлохий китоби Иптицол — кучиш, утиш, улим Интихоб — сайлаш, таплаш Инууиёд — буйсуниш , борилиш Ирфон — бил И111 , Иршод — тугри йул курсатит Ялтисом — фармонга итоат цилиш Ислом мусулмонлар дими Истиво — бараварлик, туш найти, тенглик Истикмол — компл булгаи, нихоясига отган Истифо — х,ацини олмоц, сайлаб цуймок, Исгифода - фойдалаииш, илм олиш, уциш -урганиш Истиъонот - мадад сурамоц Истигфор — гунох,ни еурамоц, тавба килмок, Итлоф — йуц килиш Ифтиъол — хийлагар, гохтакор, бух,том i.ii.inin Ишкол — мушкул, . . Иштибок шубх,а гумон Ихрож — хайдаш, сургун цилиш Ихтилоф .. колншмолчилик Ихтироз — сацлаииш, :>хтнёт булмок, Ицтидор — цодир булиш, бирор ишии кила олиш цудрати

й Йигоч — дарахт, ёгоч, узунлик улчови Йитмак — йуцолмоц Йицуг — бузуг, вайрон Й урун — ямоц, парча К Кабир — катта, улуг, зур Кавкаб — юлдуз Кавн — борлиц, дунё, мавжудлик, тириклик Кавнайн — икки олам, у дунёю бу дунё Каёниён — Эрон шо^лари сулоласи Кажава — ёпиц арава Казарма — х,арбийлар турар жойи Калима — суз, нутк, Каломуллоу — оллонинг сузи, Цуръон Камоуий — айнан, худди ушандай, уз х,олида, тулик, мохияти, таг-туги билан Каноб — усимлик, каноп, бангдона Карк — каркидон Каркас — узок, умр курувчи улимтикхур цуш К ели — ичи уйилган ёгоч асбоб Кент — катта цишлоц Килк — цамиш цалам Кирдор — цилин, иш Кисват — кийим, уст-бош Китобат — мактублар, хатлар Кишвар — мамлакат, юрт Комгар — бахтли, цудратли Кубаро — катталар, улуглар Купят — «Абу, ибн, умм, бинт» каби сузлар билан бошланган исмлар: Абулмух,син, Ибн Сино, Умми Зарифа Куфр — исломни танимаслик, кофирлик, гайри динлик Куффор — кофирлар К уш од — очик, очилган, бушатилган К уш и ш — х,аракат, саъй, интилиш Комил, комила — етук, мукаммал, камчиликсиз Л Лаву — ёзув тахтаси Лайлу на^ор — туну тонг Лак — юз минг Ламуа — лах,за, дам Ламуот — дамлар, лах,залар Лапка — дукон Лаъин — лаънати, лаънатланган Лаъл — цимматбадо цизил рангли тош

Л аъли ноб — то.;а, соф лаъл Лаън — лаънат JlaquM — ер ости йулаги Лисон — ТИ Л Лоаъцл — ацлсиз Лоилож иложеиз Ло^иц — кушимча, кейин цушилган Л уъл у — марварид, гавх,ар М Мабдиъ — бошланиш жойи, ибтидоси М авзиъ — жой, урин, ер М авлуд — тугилган, тугилиш замони Мад — чузилиш, узайиш Мадид - чузилган, узоцца тортилган Мадоро — келишуи, юзаки муомала Мадщ — мацташ, улуглаш Madqyiu — х,ушдан кетиш, .цайратга т у ш и т Мажмуъ — йигинди, туплаш, хамма, жамъ Мазаллат — хурлик, хорлик Мазаммат — ёмонлик, тубанлик, хурлаш М азщ б — таълимот, маслак, диний оцим Майгун, — май рангли, к,изил рангли Маййит — улик, улгап киши Майлон — майл хох,иш, \\авас, рагбат Макнун — яширилгап, махфий Макруз; — жирканч, х,аром, нафрат цузговчи Мало — тулалик, хилватнинг зидди, очик, ер, туда, туиланиш Малойик — фаришталар М алоуида (мулдид) — дах,рий, бедин М ампуъ — манъ этилган, цатогон Мамнуъат — манъ этилган нарсалар, цатагонлар М ансух — бекор цилинган, рад этилган, истеъмолда!Г чиццан Манжур — сйилган, тарцалган, ёрлиц, фармон Манцул — нак,л этилган, биров айтгани асосида М а щ у с — иши олдинга юрмаган, нах,сда цолган Маоб — хикмат эгаси, файласуф Маоний — маънолар Марг — ажал, йуц булиш, улим М ардум — одамлар, к,орачиг Маркаб — улов, (от, туя, эшак, каби) Марощил — манзиллар, дунё Марцад — гур, к,абр М аснад — суянчиц, тахт, юкс.ак урин, х,укмдорлик мацоми Масожид — масжидлар Масоил — маеалалар Масоний — бир неча марталар, неча карралар Масоф — жанг майдони, уруш, жанг

М асъуд — бахтли Махзан — хазина Машеарат — кенгаш, маслах;ат Машраъ — йул Матриц — Шарк,, кунчицар Машшоц — чолгучи Маъбар — утиладиган жой М аъбуд — оллох, Маъжун — кайф берувчи аралашма дори МаъиН ~ равон Мацрун — ицин, ёндош Магмум — гамли, гамлик Магора — гор, тогдаги гор Магриб — Рарб, кунботар Матфур — кечирилган, гунох,и авф этилган М щ в — йуцолиш, тугаш, орадан кутарилиш Мауз — холис, соф, нуцул, фацат, ёлгиз Маузал — кулги, масхара булиш Мауфил — дустлар жамъ булиши, дустлар базми М еуроб — Масжидда имом саждага бош дуядиган махсус жой Меш — чармдан тикилган сув идиш М еърож —- кукка кутарилиш М идод — сиёх;, цоралик Мазроб — нохун, зарб, чертиш Мийл — бонг Милён — миллион Мисеок — тиш тозалагич Мисоц — ахду паймон Мисцол — огирлик улчови — (4,1 гр.) Мицнотис — магнит, ох,анрабо Моуазар — бирор нарсанинг з^озир булиши, тайёр туришлик Муаллац — оралицда долган, осилган Муалло — юксак, аъло Муаллиф — ёзувчи, асар сох,иби Мубориз — яккама-якка олишувчи, па^лавон, жангчи М уб о щ са — бах,с кил мои. фикрлар изгори Мубоуот — фахрланиш, мацтаниш Муваккил — вакил, бирор ишга тайин этилган Мударрис — даре берувчи М уддаий — рациб, даъвогар Мужиб — сабабчи, боис, туфайли Музмауил — мах,в булиб, йуц булиш Музояца — танглик зулм М узоуир — ёрдамчи, цулловчи М укно (Мукнат) — цувват, цудрат Мулозимат — бирга булишлик, хизмат к,илишлик М улоций — учрашувчи, куришувчи, сузлашувчи Муллам — илх,омланган Мулуим — ил^ом берувчи, к^нтилга солувчи

Мумсик — хасис, бахил М унажжим — юлдузшунос Мупаяящ — пок, соф, равшан Мундариж — бир парса таркибига, ичига кирган Муножот — ялипиш,'ёлвориш Мунпзаът — пизолашув, жанжал, тортиш ув Мунташир — ёйилган, х,аммага маълум булган Мушщаша — жанжал, тортишув Мущатъи — яжралган, косилган, бир кием М ущ азим — буяилган, тум-тарак,ай булган, тарцалган Муплажа — даволаш, дори-дармон цилиш М урид — талаб этувчи, эргашувчи, цул берувчи Мурчцаба —мушох,ада, худо ва дунё х,ак,ида фикр юритиш Муртасим — сурат солувчи, нак,ш богловчи, раемга киритувчи Мусаллам - - инкор ва царшиликсиз маъцуллапган, таслим булишлик Мусаллат — зуравонлик, голиб келишлик Мусаллсщ — нроцли, аслах,адор Мусаннаф — китоб цилинган, ёзилган Мусанниф — китоб тузувчи, ёзувчи, муаллиф М усаххар — забт этиш, буйсундириш Мустажоб уд даъва — дуоси цабул булган Мустаифий — старли булиш, х,исобдор Мустатаб — ёцимли, юк,ори даражали Мустатий — тортинувчи, эх,тиёжсиз Мустацим — тугри, рост, бир жойда турувчи Мутабаррук — к,утлуг, муцаддас, шарафли Мутаббац — цаватма-цават, цисмларга булииган Мутавотир — огиздан-огизга кучган хабар, ёйилиш Мутаоцид — ахдлашган, ах,д боглашган Мутатаййир — узгарган, узгарувчи Мутроф — юз нарда, \\ижоб Муфаттин — фитначи, фитна солувчи Мутобаат — тобоълик, итоат цилиш Муфорацат — айрилиш, ажралиш Мухайяр — ихтиорли, ярки узида булиш Мухолиф - тоскари, царама-царши, душман М ушавваш --- гашвишли, наришон, бесаранжом М уш п — к,ора рангли хуш буй модда М уъоф а — ёниц арава Муътацид — лътицод цилувчи, нхлосли Муцаддима — олдинда борувчи, асарда кириш суз, сузбоши М уцайяд •— богланган, уланган, банд дтилган М уцобил — царши турувчи, зид Муганний — ашулачи, созанда М уулик — х,алок цилувчи, улдирувчи, йуц этувчи Мууриц куйдирувчи, ёндирувчи, цуритувчи Муут'ади ■- тугри йул га тушгап, тугри йул курсатувчи Муутариц — куйган, ёиган Муутасиб — ихтисоб к,илувчи, шариат ишларини, тош -тарозини назорат этувчи

н Набий — пайгамбар, худонинг элчиом Наботот — усимликлар Навозиш — яхшилик к,илиш, сийлаш, мех,рибончилик, эркалаш Нажжод — наел, насаб, келиб чициш Нажжор — дурадгор Назм — тузум, тартиб, тузиш, шеър Насиб — олий нажот, нажот берувчи Насоро — Исо динидаги одам, христиан Натож — натижалар Наузибиллоэ; — худо сакдасин Нафсонийят — уз шахеига берилиш, узини. куриш Н ахчир — ох,уга ухш аш ов ^айвони, ов, нашир Нафоис нафислик Нафс — шахе, вуж уд, майл Наъл — нагал Наът — пайгамбар мак,юви, мадх Half из — парши, зид, тескари Нациб — бирор жамоанинг етакчиси, эътиборли киши Натий (нату) — нечун, нега, к,андай Науан'г — акула, катта балиц Нисёп — унутиш Н озил — тушган, осмондан инган Нотиц — нутк сузловчи Ноцис — нунсонли, камчилиги бор Н убувваг — пайгамбарлик, элчилик Нужум — юлдузлар Нурулайн (нури айн) — куз нуридай суюкли, азиз фарзанд Нусрат —> ёрдам, мадад, зафар, галаба Нутфа — маний, ша^ват О Обо — оталар Овон — вак,тлар, замонлар Ойин — раем, одат, тартиб, ухшашлик Ол — оила,- хонадон, цариндош -уруг Олот — асбоблар, ярок,лар Олуд — аралаш маъносида Омода — тайёр, тайёрланган Оре, орий — тугри, рост, Шубхдсиз Орлот — уруг Номи Осий — гунох,кор Осор — нишоналар, асарлар Оталщ — х,омий, бек Офият — сорлик,, тинчлик, иокизалик О ш уб — гавго, туполон, к,урк,ув Огоз — бошланиш, ибтидо 0%ан — темир Оуангар — темирчи

п Паем — хабар, дарак Пайрав —- эргашувчи, изидан борувчи Пайкон — камон укининг учи Партав — ёруглик, нур, шуъла, порлоцлик П еш додиён — пешдодийлар:, цадимиц Эрон шох,лари сулоласи Пироста — безалган, зийнатланган Пироя — безак, зийнат Полон — теридан тикиладиган буюм Порсо — сацланувчи, ёмон ишлардан узини тийувчи Пута ( фута) — ипак урама белбог Пурнур — порлоц, нурли Пурфутуу — тула очилиш Р Рабиул-аввал — хижрий йилнинг учинчи ойи Рабиул-охир — х,ижрий йилнинг туртинчи ойи Работ — йуловчилар манзилгох,и Равза — бог, жаннат Ражо — ум ид, орзу Ражъат цайтиш Разм — уриш, гавго Ракаат ( ракъат) — номоз ракаатлардан иборат булади Ракик ~ суст, заиф Рам — сажда, чучиш, нурциш Рама — гала, сурув, туда Раммола — фол очувчи (кум, нудта, чизицлар оркали каромат цилиш) Расул — элчи, пайгамбар Расулоллоэр — оллох,нинг элчиси, Мухаммад пайгамбар Раста — катор Р а ф щ — дуст, х,амдам, х,змрох, Рафоцат — дустлар, вдмсу^батлар Рахт — кийим-кечак, сафар юки Регистон — цум тушалган майдон, са^н Рибо — судхурлик, таъмагирлик Рижол — эрлар, эркаклар Рижол ул гойиб — назардан гойиб муцаддас, улуг одамлар ( рух) Ризвои — розилик, мамнунлик, жаннат Рихлат — кучиш , улиШ Ровий — х,икоячи, цисса айтувчи, маълумот берувчи Рокиб — сувора, отлик,, миниб юрувчи Рофизий — шиъа мазз^абидаги киши Рубъи маскун — Ернинг куруклик кисми Ру%и ц удс — мукаддас, пок рух,

с Сабад — сават Сабий — ёш бола Сабъ — етти Сабъ ул масоний — етти карра Сабуа (субуа) — тасбе^ Савц — табиат, хилцат, цудрат Сад — тусиц, баланд девор Садр — уруг, мансаб Садр аш шариат — исломда улуг мартаба Садрнишин — улуглар билан ултирувчи, мартабали Сажда — номоз расуми, эгилиш Сайд — ов, шикор, илинтирмоц Сайцал — жило бериш, пардозлаш С ащ а — х,ай^ириц, цичцириц Сакбон — итбоцар Сакина — ором, осудалик Сакта — тургунлик Салжуциён — салжуцийлар Сало% — яхшилик Самадийят — абадият, навк,иронлик Самар — мева, х,осил, фойда Сандувоч — цалдиргоч Сано — мацтов, мад^ия Саноч — чарм турва, меш Сарбадор — Х уросонда X IV аср урталарида вуж удга келган халд х,аракати иштирокчиси (дорга осилишдан цурк,майдиган, боши дорга тикилган, деган маъиоларда) Сариъ — тез, суръатли С ар щ — очиц, равшан, аник, ойдин Сарафроз — улугвор, юксак Сафро — сарир, ут, зах,ра Сафуа — сах,ифа, варац, бет Саъй — х,аракат, интилиш Сацлу (сацлов) -- чегара, юрт чегараси Сацо — сув берувчи, сув сепувчи, мешкоб Саубо — цизил май С а$щ — хатосиз, тугри Са%об — булут Сауойиф — варацлар, бетлар, са^ифалар Сел — шапалоц Сиёдат — саййидлик, улуглик, пайгамбар авлодига мансублик Сикка — пул зарб цилиш, тамга урилган ацча С и л а— инъом, бахшиш, мукофот Силсила — занжир, тизма, тартиб Сипар — к,алцон Сипощ — аскар, цушин Сирот — куприк, йул, дузах устидан жаннатга утиладиган цилкуприк Ситойиш — мацтов, ма кташ

Сифла — паст, тубан, хасис Содот — саййидлар, Совтат — совгалар, тух,фалар Соил — савол цилувчи, истовчи, гадо, тиланчи Сойм — руза тутувчи Сойир — сайр этувчи, сайёх Сол — йил Солотин — султонлар Сомеъ — эшитувчи, тингловчи Сомониён — сомонийлар, IX асрда Бухорода хокимиятни араблардая олган сулола Софий — софлик, тозалик, тиницлик Соуиб — эга, тасарруф этувчи Со^ибцирон — якинлашиш, бирлашиш сох,иби, икки сайёранинг бир буржда як,ин келиши пайтида тугилган киши Coqup — сехргар, ажойиб санъаткор С увар — сурат Сулук — йул тутиш, яхши йулга кириш, худога якинлашиш йули С ухан — суз, нутк, ифода Cytfuui — жанг, уруш Т Тааммул — чукур уйлаш, мулох,аза килиш Табал(табл) — катта ногора, довул Табаца — гурух,, катлам, даража Табдил — узгартириб юбориш, боищача килиш Таборак — худонинг исмларидан бири Табо$ — хароб, бузук, вайрон Таббоу — ошпаз, овкат пиширувчи Таважжуор — юзланиш, хайрихохлик, бир сарига азм этмок Т аваллуд — тугилиш Т аваъуум — ва^имага тушиш, куркинч Тавозуъ — адаблилик, узни паст олиш, ута камтарлик Таворих — тарихлар Таващуф — тухташ, тек туриш Таврот — яхудийларнинг диний китоби Тавуид — худонинг бирлигига ишониш, худога етишув Тадриж — аста-секинлик Тазарруъ — ялиниш, ёлврриш Тазвир — алдаш, хийла, фириб Тайрон — учиш, парвоз Такбир — худони улуглаб «оллоху акбар» иборасини айтиш Т акр им — хурмат, иззат, эх,тиром Так я — суянчик, ястик, дарвешхона Талбис — хийла, макр Тамасхур — масхара килиш Тановул — зиммага олиш, емок, ичмок

T аразщум — ракм цилиш, марчамат T a pe if — кора дори Тарсо — христиан Тарсидан — хавф цилмоц, журъат атолмаслик Тасалсул — х,алца-х,алца, котма-кот уланйш, тизма Тасхир — ром ки..!и т . забт этиш, цулга олииг Таъбия — тузиш, тартибга сол и т, сафлаш Таъмир — курит, обод этиш, созлаш, умри и узайтиш Тацаддум — илгарилаш, олдинда булиш Тщвият — ордам бериш, кувватлаш Тагайюр — узгариш, бошца тусга кириш Тагйир — узгартиш Тщ аммул — тоцат, сабр, чидам Тийнат — хул к, равиш, фоъл, табиат, яратилиш Тиловат— «К,уръон»ни к,ироат билан уциш Тоат — ибодат, сигиниш, оллохдан кумак сураш Тоифа — кабила, цавм, гурух,, эркаклар тудаси Тойиб — тавба килувчи Т ул уъ — -чикиш, куриииш, болциш Т умам от — ум мингликлар Тугбардор — байрог., кутарувчи яловбардор Тутро — давлат рамзи, нишоии, фармон, ёрлицлар тона< идаги махсус бсзакли белги Туфанг — жанг цуроли Туш а — озиц-овкат, йул озиги У Убур — утиш, юриб утиш Уд — чолгу асбоби Узе — аъзо, гавда цисмлари Узма — аъзам, .катта У ламо — олим Улус — эл, хал к Умаро — амирлар Умда — асос, дастак, таянч Умё — курлик Уммат — бир тилда сузлашувчи инсонлар, бир иайгамбарга ro6ei. пишилар Унсур — асос, таркиб Усмониён — усмоиийлар Учмоц — жаннат Ухувват — биродарлик, цардошлик, ака укалик У ifоб •- бургут ф Фавт — йуколиш, улим Фазщат — расволик, разолат

Фалак — осмон, кук Фано — йук булиш, улиш Фаранг — Франция, француз Фард — якка, ёлгиз Фарангистон — Европа Фарра — шукух,, шавкат Фаррон — равон, тез, сидирга Фаройиз — исломдаги беш маж бурият (руза, намоз, х;аж сингари) Фасощт — сузнинг равон, ёкимли, цоидага мувофиклиги, гузал услуб Фас% — бузиш , бекор килиш Фатонат — уткир зех,н, зийраклик, хуш фахмлик Фитрат — яратилиш, табиат, турма табиат Ф а щ ~ очиш, ечилиш, забт этиш, ралаба Ф ац щ — диний х,укук билимдони Филиззот — маъданлар кориш маси (темир, пулат, олтин каби етти маъдан) Фива — пиво Фил%ол — ш у цолда, ш у пайтда, дарх,ол Фщраст — мундарижа Фирот — денгиз номи Фирца — инсон гурух;и, жамоат, туда, мазх,аб Ф и щ — диний х,укук илми Фосид — бузук Фузуз; — расволик, разиллик Футщ — очилиш, ечилиш Фута (пута) — ипак урама белбог Ф уш — от ёли X Хабари арожиф — бехуда, ёлгон хабар, атай таркатилган миш-миш Хабир — билувчи, хабар берувчи Хабис — ёмон, ярамас, бадбуй Хавотин — аёллар Хавоцин — х;оконлар Хаданг — $?к, камон уки Хазз — ипакли мато Х айд — гурух,, туда, от-улов тудаси Хайма — чодир Хайрот — яхшиликлар, хайр-саховат Халаф — уринбосар ХаллоГу — яратувчи Хамр — май, шароб, бода Харвор — огирлик улчови, бир эшак юки Хаем — душман, ракиб Хашм — аччик, газаб Хилоф — карши, тескари, зид Хилъат — ^ашаматли кийим, сарпо Хирго% — чодир Хирца — жанда, рух,онийлар уст кийими

Хожа — эга, бошлиц, уй эгаси, оила бош лш и Хойиф — куркувчи, курцок Х о л щ — хал к, килувчи, яратувчи (худонинг сифати) Хонацо% — масжид Хома — калам Х о р щ — фавкулодда, одатдан тапщари Хотам у с салтанат — салтанат мух;ри, подшох, унвони Х убс — бадният, палид Хутба — шума кунлари ва х,айитларда уциладиган намоз (унга давлат бошлиги исми кушиб укилган) Ч Чалипо — бут, цушув аломатига ухшаш нишон Чаноцчи — х,айкалтарош Чарх — айЛаниш, осмон, фалак, тавдир, толеъ Чашн — тантанали йигилиш, базм Черик — кушин, аскар Чивиртка — чигиртка Чин — Хитой Чингдовул — цушиннинг орк,асидан юрадиган соцчилар. тудаси Чобук — чак,цон, тез, илдам, савандоз Чокар — хизматкор Чогир — май, ичкилик, шароб Ч угз — бойцуш, бойугли Чугул(чутол) — чацимчи, гийбатчи, игвогар Ш Ш абихун — тунги х,ужум Ш айх ул аълам — доно устоз, муридлар етакчиси, исломдаги олий мартаба Шамим — хуш ис, хуш буй Шаме — куёш Ш амсия — к,уёш йили з^исоби Шанбалид — гул Ш ариъ — ёмон, ярамас, бузуци Ш аруй вуцайи — воцеа-ходисаларни изозуювчи, шарх;ловчи Шафиъ — воситачи, химоячи \\ Ш аъбон — х,ижрий йилнинг саккизинчи ойи Шауристон — мустах,кам цалъаси булган катта шах,ар Шиква — шикоят, гиналаш Шикоф — ёрш;,, дарё, тешик Ш и ъя ( uiua) — гурух,, тарафдор, исломдаги асосий йуналишлардан бири Шотир - жиловдор, подшох, жиловдори Ш уж оъ — шижоатли, ботир Ш ущ а — байрощшнг учига богланадиган мато Ш у%ид — куз билан куриш, мушохада

э <').г h im к у - ш а и ч и у з б и к л а р , д а ш т ц а в м л а р и . - баон, с у з л а ш , паи,л, з и к р ц и л и ш Эътидол — муътадил, у рта да ражада • Эътилол х а г т а л а н и ш , к а с а л л и к к а ч а л м н и ш Эътимод ^ътикод, ;пдиб ор Эътипо гамхурлик. диккаг Эут исом -- ул i унох.ларидаи ка йти ш , гунох, к и л м а с л и к <),$дос — б ин о ки лиш , каш ф иё т, и жод атиш К) FOm k u h м у м к и и . ; » \\т имо л, ш о и д Юсуп, марогцм, одоб Я Я боб хароб афг опа га кура х у п у к тоифа, бах,айбат, х,амма нарсани Явм кундуз, накт Я\" ку.1 Яъж уж : яъж уж -маъж уж (‘б т у г а т у н ч и , о д а м х у р махлук, лар HmUm худо, оллох, Яилоц — нйлов, утлоц жой Я к са р - таи\\п, як ка, Ялов байрок Ялавоч хабар етказукчи, хабар берунчи Ям ' - даре, донгиз Я рл иг иодшох, фармони Я рог — цурол, аслах,а, х,оаирлик Ясавул — интизом сацловчи кичик амалдор Ягмо — талон тарож, горат цилиш $ У ига бех,у да, керакеиз У-ланг улан, ут, гиёх, У пчин с о в у г , ЗИрХ, Ур баландлик, кия ж о й Утру к, арши. р у н а р а * омон, нрамао, нонисанд К,або э р к а к ла р ни н г уз у н у с т к и йи ми /\\a e u il кучли. куниатли Цшшй. ж уш а куч к у н шп т а тулган, кучи кайнаган Ц<1«л - - с у з , гаи

Цавм — бир махдлла, цишлоц кишилари, бир уруг вакиллари Цазои цадр — худо юборган улим, ажал Цайсар — подшох;, Рум ва Юнон подшох,ларининг кадимий лакаби Палам цилмоц — цирмоц, бошини кесмоц Ц аловуз—ра^бар, лашкар йул бошловчиси Цалада — итнинг буйин тасмаси Цамария уисоби — хижрий ой йили х,исоби Цанора — ц а с с о б кундаси, гушт осиладиган чангаклар К,ангара — куприк Цар$ара — тожга тациладиган товус пати Цатли ом — киргии, ёппасига улдириш Ь[а%ад ( ца$т) — очарчилик, йукчилик, цахатчилик Цирон — икки сайёранинг бир буржга яцин келиши Цовга — кудукдан сув олишда ишлатиладиган чарм идиш К,озиюл%ожат — х,ожатбарор, худога ишора Цорий — Дуръонни ёд билувчи, ох,анг билан укувчи киши Щофила — карвон, йафарга чицк,ан йулчилар тудаси Цубба — гумбаз Ц удс — муцаддаслик, поклик, тозалик Щулзум — Цизил денгиз, умуман денгиз Щуллоб — чангак, кармок Ц усур — камчилик, нуцсон, каерлар, саройлар Цутб — замона пешвоси, йул курсатувчи авлиё К у ч у — *уш буй К упур — кур, сукур F Габин — зарар ва зиён Fa6po — замин, ер, туфрок Faeeoc — сув тагига шунгувчи Faep — бирор нарсанинг туби, хакикат, мох,ият Равий — гумрох, Раданг — жох,ил, нодон, аблах Раддор — хиёнатчи, бевафо, алдамчи Радр — ахдни бузган, хиёнатчи Разовот (Р а з е) — жанг, харб, юриш Разо — юриш, жанг Райб — кузга куринмаслик, сир, яширинлик Рани — бой, бадавлат Раним — душман, карши томон Рарв — най, калам ясалади Papuif — ботган, чумган, гарк булган Рарча ( талча) — аблах, ах,мок, нодон, калтафах;м Ризо — овкат, таом Ризола — оху Рино — нагма, охднг, куй Рирев — дод-фарёд, шуриш, бакирик Роб — урмонлар

Рурфа — болохона Русл — чумшшш /'i/та — су вга шунгиб чициш, шунгиш Х,абаш — к,ора тусли Х,абба (%абобат) — дон, дона, галла Х,аёл — нУРНИнч, цудрат Х,аволи — теварак-атроф Х,авон — хорлик, тубанлик Х,авр — газабга миниш, низишиш Х,адаф — нишон, йуналиш нунтаси ,, А\\адид — темир Х,адис — пайгамбар сузлари, ибратли сузлар Х,ажар ул асвад — Каъбадаги табаррук нора тош X\\ажжом — табиб, томирдан нон олувчи, жаррох, Х,аз — бахра, насиба, шодлик, лаззат Х,азм — х,ушёрлик, эхтиёткорлик Х,азан — гусса, гам, андух, Х,азор — минг Х,айвон суйи — тириклик суви (афсонавий сув) Х,амоил — шамшир богичи Х,амул — уша, ул, х;ам Х,аннот — галлафуруш, дехдон Х,арба — жанг асбоби, калта найза Х,арис — куювчи, ёндирувчи Х,арос — НУРНУВ, дахшат Х,асаб — кадр, андоза, миндор, шараф, шух,рат Х,ашам — хизматкорлар, навкарлар, подшох, чокарлари Х,ашар — гурух,, туда, анжуман Х,ашр — жамлаш, мажлис, циёмат Цацир — тубан, паст, хор, цадрсиз Х,ациц — сазовор, лойик, Х,ибр (Х^абр) — анлли, донишманд, олим, доно Х,иддат ~~ тезлик, шиддат, газаб Х^идоят — тугри йул курсатиш , тугри йулга кириш Х,ижоб — парда Х,ижрий — мусулмон йил хисоби, Мух,аммад пайгамбарншгг \\ижрати — 622 йил 16 июлдаги кучишидан бошланади Х,изб — гурух,, фирца Х,имом — ният, бирор ишга киришиш Х^ин — вант, пайт, огох, бул, э^тиёт цил Х,иросат — зироат, дехнончилик Х,исн — нургон, нанохгох, налъа, истех,ком Х,исор — истех,ком, нургон, налъа Х,оди — тугри йул курсатувчи, йул бошловчи Х,омил — кутарувчи, тасарруф этувчи Х,омун — кенг, текис дала, сахро

Дорис — экинчи, посбон Х,орун — посбон, кузатувчи, М усо пайгамбар акасининг исм Х,орут — ерга х;айдалган икки фариштанинг (М орут) бири Х,отиф — гойибдан овоз берувчи, нидо цилувчи Х,афи ~ ёмонликдан сакланувчи, камбагал, оёцяланг Х,убобот — донлар, галлайар Х,удо — тугри йул, рост йул, х;идоят, х,аада бошловчи дин, яъни ислом Х,узн, — гам, гусса, цайгу, цасрат Х^улв — ширин, лазиз, тотли Х,улла — безакли, ипак мато Х,умоюн — цутлуг, муборак, цувватли, хуш Х,усом — цилич, шамшир, шоп Х,ут — балид, ун икки бурждан бирининг номи Х,угуг}а — жавохир цутичаси Х,уццабоз — фирибгар, цаллоб


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook