Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Темурнома

Темурнома

Published by Электронная библиотека, 2023-06-05 12:02:25

Description: Амир Темур кўрган жангномаси

Search

Read the Text Version

Усмонхон Розийнинг набираси Елдирим султон Боязид Рум халифаси эди. Улар пасли Ёфосдиндур. ■?/; Алцисса, кунлардан бир кун султон санжари мозий Рум мамлакатларин Ол Салжуцийдин олиб эрди, ул мамлакат бекларига хитоб айлаб шаруй Нубуввийни ошкора цилиб эрди. «Сабу^т ул ахбор» китобида дерларким, шаури Рум салтанати Усмон Розий наслидиндур. Рум беклари Турон бекларига насабда яцин булур. Иккаласи Ёфас ибн Нуу алайуис салом авлодидиндур. ; Аммо султони Рум етмиш шаурни Фарангистондин тасаххира цилиб олиб эрди. Оталаридин зиёда ишларни курсатур эрдиким, етти/ицлим салотинлари анинг циличи зарбидин цурцуб ларзада эрдилар. Айтур эрдиким, «халифат ул муслиуиндурман». Нечунким. Макка ва Мадина манбаъи исломдур, филуацицат, султони Рум султони исломдур. Бир кун Цайсари Рум овга чик,иб эрди, курдйким, бир тог багрида гори борду р. Сурдиким, бу цандай гор? Айдилар. «Искандар тугилган ердурким, амир, султонлар бу мацомни зиёрат цилурлар». 1^айсари Рум кириб заёрат килгоч. бир лавуани курди. Х,укамои Рум лавуани уцидилар, мазмуни щул эрдиким, Искандар Зулк,арнайн таваллудидин саккиз юз йил утгандин кейин расул акрам саллаллоуу алайуи вассалом таваллуд булурлари- дин саккиз юз йилдин кейин шахсе таваллуд булгайким, ер юзи- ни ва кун кузи ни олгай, салотинларии забун к,илгай, бу ёзилган Аристотолис деган уакимни хатидур. Цайсарй Рум айди: «ушбу соуибцирон мандурман, чунки куб-куб юртлар ва мамлакатлар мани цулумда мусаххира булубдур. Анда АбуЛмуфохир отлиг уаким Цайсарни хизматида эрди, султони Рум анга й,араб айди: Эй узкими замон, сан бу сузга нима дейурсан?» Абулмуфохир айди: «ман уикмат китобларида курдимким, шу бу йил Мовароуннаурда бир угул тугулми1ндур, они Иекандари соний дерлар, Вилояти Рум онинг тахти ихтиёрида булур, К,айсари Рум анга асир булгай». Султони Рум бу сузни эшитиб, Баёнцулихойгй нома ёздурди. Абулмуфохирни элчи цилиб юборди, айдиким, албатта, албатта, ушал бачани уалок цилгай. Андин куб-куб тух,фаларни хизмати хонга келтуруб, элчи арз цилди. Аммо айтибдурларким, етти улка h i . h u барча ацолимда уч мусулмон, турт кофир нодшоулардин бор эрди. Иккинчи Дилшод хотун Вагдод шарифда малика эрди, вацтиким, Абу Саидхон Х,олоку наслидин эрдиким, баруам тониб; уеч киши Х,олоку наслидин цолмаб эрди. Аммо Дилшод хотун салтанат тахтида узи ултуруб эри бирла угли онинг фармонида эрдилар. Чацимний уакимга андин бир уикмат китоби цолгондур, уоло машуурдур. Уз еридин ингицол1цилиб, Багдод юртина келди. Аммо Дилшод хотун цасре бино цилгон эрдиким, уеч куз курмаган, цулоц эшитмаган эрди. Чацимнийни ул цасрида ултуруб талаб цилди, уаким бормади. Айдиким, «бориб маликага денгким, тезлик била цасридин узин олсун, йицилиб кетадур». Малика цабул цилмади, айдиким, бу ц о'р уафт жушдин, яъни филиззотдин бунёд булгондур. Вацти ярим кечада ул цаср йицилиб, Дилшод хотунга тушуб, минг машаццат ила чициб, Чацимнийдин сурди. Бу

айдиким, Мовароуннахрда бу кеча бир угул тугилмишдур, ул сохибцирон булур, цасри толеъимиз анда бунёд булгондур. Мезон уйи шамолдур, анинг ицболидин бу цаср йицилибдур. Дилшод хотун бу сирни кайфиятидин сурди. Хаким айди: «Эй малика, ул угул санга мусаллат булгай, юртингни цулингдин олгай». Анда Дилшод хотун х,акимни элчи цилиб Бухорога, Баёнцулихон олдига юборди, албатта, ул бачани халок цилгайлар. Учунчи шох Ш ужоъ отасин кузига мил тортиб, л одшох, булди. Бир кечаси туш курдиким, кукдин цуеш Мовароуннахрга тушти. Хукамолардин сурди. Бир хаким айди: Мовароуннахрда сохибкирон тугулуб, хуруж цилгай. Ш ох Ш ужоъ ушал х,акимни элчи цилиб Бухорои шарифга юборди. Туртинчи Х,индистон беги ва нодшохи Малик Раъно^аллухон Хиндистон мамлакатларин барчасига султон эрди. Амир Сохибцирон таваллуд булгонин эшитиб дакимлардин бири­ ни элчи цилиб юборди. Ушал болани халок цилмоц учун. Бешин- чи Фаранг подшохидин элчи келди. Олтинчи Хитой подшохидин элчи келди. Еттинчи Тотару Урусдин хам элчилар келиб барчаси ахли хукамодин эрдилар. Лекин мусулмон элчилар товарих китобл&рда ёзилгандурлар, валло кофир элчилар ёзилмагандур. Аммо Баёнцулихонга хабар еткуздиларким, етти цирондин етти элчи келибдур. Хон буюрдиким, «Бухорога зийнат беринглар, элчиларга яхши жойдин урин курсатинглар», Анда элчилар айдилар: «бизларга рухсат берсунлар, бизларда таваццуф цилмоц йуц». Анда Баёнцулихон элчиларга айди: «фалон кун», деб бир ерга куриниш муцаррар цилди. Жаноб Мавлоно Бурхониддин сохиб хидоятни Самарцанддин чациртуруб олиб келди. Му- сулмондин келган уч Элчи унг тарафида булдилар. Кофирдин келган турт элчи чаб тарафида булдилар. Сохиб хидоят айдилар: Рум элчиси муцаддам ултурсун, андин кейин Ироц элчиси ултурсун, андин кейин Хуросон элчиси ултурсун. Яна кофирлар элчисига узига лойиц урунда царор бердилар. Аввал номасин Рум элчиси берди. Уцуб курсалар, нома мазмуни буким, «хамд ушандог тангри таборак ва таологадур, ерни мутаббац, кукни муаллац тираксиз ва танобсиз яратибдур. Ою кун ва юлдузлар бирла анга зийнат берибдур. Яна дуруд анингдек шафоатхохимиз расул акром саллаллоху алайхи вассаломга булсун, андин кейин дуомиз Мовароуннахр султонига булсунким, вилон- тингизда бир угул вужудга шу бу йилда келмиш. Хукамоларимиз Искандари Соний отарлар, тамоми ер юзин ва кун кузин олиб, салотинлар анга асир улмишлар. Албатта ушул угулни бархам булмоцига харакат цилурсиз, зиёда ассалом». Етти элчи барчасин номаси ушбу мазмунда эрди. Андин кейин Баёнцулихон Сохиб хидоятга царади. Сохиб хидоят айдилар: Худой аззи жаллнинг тацдирин зур бирла табдил цилиб булмас. Анда Сирож К,амарий отлиг хоннинг вазири бор эди, хон анга кенгаш цилди. Ул айди:шариатда цашш ху^амо манъ цилибдур, аммо арбоб цавлида Цилса булур, нечук, хукамо саъй цилибдурла.р, дсгач хон улдурмоцца ризо берди. Сохиб хидоят айдилар: «тангрим хохламаса бир муйини йуц цилиб булмас», деб Самарцандга

кеттилар. Баёнцулихон х,укамоларга айди: Сизлар болами цайдин билурсизлар? Элчилар айди: эй хоним, сиз ушбу йил тугулгон угул болани бизни назаримиздин уткузурсиз, бизлар они цуръа бирла топиб олурмиз. Хон амр цилдиким, хукамолар масжиди жомеъга келсунлар, юртга жарчи цуйдиким, ушбу йил тугулгон угул булса, ота-онаси келтуруб, бир мунча олтун олиб кетаверсун. Бир ойча х,ар ерда гудак бола булса келтурдилар. Элчилар куруб, яна ота-онаси га тобшурур эрдилар. Шах,ри Бухорода янги тугилган бола цолмади. Андин кейин хон Сирож Цамарийии элчиларга йулдош цилиб атрофдаги кентларни ахтардилар. Мион кол. Самарканд, Хужанд, Х,исор ва Шах,рисабзга келдилар. Турагай баходур аларни зисфат цилди. Андин Царшига ва Занжир Сара барлосга келдилар. Анда амир Чоку аларни эиёфат цилди. Аммо Амир Темур олти ойлиц, амир Чокуни уйида эрди. Элчилар ул боланинг нишонин амир Чокуга айдилар. Амир айди: эртага болаларимизни назарингизга келтурурман. Амир Чоку келиб воцеани хотунларига айди. Тегина бегим мох, эшитиб билди. «Нишони аломат менинг углумдадур», деб хайрону саросима булуб эрди, ярим кечада туш курди. Тушида х,азрат Шайх ул аъламни курди. Шайх ул аълам айдилар: «Бухорога келгил, мани цабрим ичида тургул, такяни худой таолога цилиб, ярат^анга сигингил. Бу углунга цазои муаллац юзланибдур». Тегина бегим мох, ноилож ушал тун ярим кечада туруб, боласини цучогига олиб, Бухоро тарафига йунадилар. Каромати Шайх ул аълам: тонг отцунча Бухорога етиб, мозори Файз Осорга кириб, углин бир сандуцца иинх,он цилиб, беркитти. Аммо эрта бирлан хукамолар Амир Чокудин сурсалар Тегина бегим мох, углин олиб цочибдур. Элчилар айди: «Нима учун мундай цилдинг?» Амир Чоку айди: «бу заифа неча кундин бери мех,мон эрди. Ман билмадим, углин цаён олиб кетибдур». Хукамолар цуръа солиб, тобтиларким, Бухорога цочиб кетибдур. Орцасидин элчилар Тезлик бирлан Бухорога келиб хонга арз цилдилар. Баёнцулихон Юртга жарчи цуйуб х,ар ким ушбу сифатдаги болани сацласа боши улумда, моли толонда. Андин, кейин Мозори Шайх ул аъламга келиб, болани топтилар. Гунбазни атрофии олдилар. Тегина бегим мох золимлардин цурцуб, боласин цучоцга олиб йиглар эрди: «Замон-замон,— айтар эрди,— валлалло. бу бачаи бегунох,ни Илкидин тутунг». Баёнцулихон .хабар топиб келиб, Мозори Шайх ул аъламни зиёрат цилди. Элчилар айдилар: бу бачани шул ерда улдурурмиз. Анда Тегина бегимга айдилар: «сандуцни бизларга келтур. Санга ишимиз йуц». Бегим мох, куб зори цилиб, кел- турмади. Аввал Хуросон элчиси болани олдига, Мозори шарифга кирди. Тегина бегим мох, муни куруб нола цилиб К,утбул Цатобдин истиъонот тилаб, олло таолога зори цилиб айди: «Эй яратган тангрим, мазлумларни додига етгил, муножотимни цабул этгил», деб йиглар эрди. Анда элчи сандуцга яцин келиб эрди. Ногох муборак цабр ичкарисидин кутарган гойибдин бир цул чициб, х,акимни буйнига уруб, калласи олма каби беш цадам нарига юмалануб тушти. Шул сабабдин аввал Хуросон мусаххира булур. Иккинчи Ирок, элчиси келди, цабрдин яроглу цул чициб, калласин

цалам цилди. Ул х,ам халок булди. Кейин Ироц мусаххира булур. Учунчи У рус элчиси келди, ул х,ам улди. Туртинчи фаранг элчиси келди, ул \\ам калласи узулуб улди. Вешинчи Х,индистон элчиси фарангни таъна цилиб, ул хам улуб цолди. Олтинчи Рум элчиси нихоятда гайратда булуб цадам цуйуб эрди, гойибдин яроглу цул чициб андог урдиким, дарх,ол халок булди. Дерларким, хар элчи келди, халок булди, бирин-бирин мамлакатлари мусаххира булур. Еттиичи Хитой элчиси айди: ман х,ам кирсам албатта халок булурман. энди эй муслимлар, агарчи ман кофир булсам хам, билурманким, авлиён олло цабрларида фаришта булур. By яроглу цул аларни цулидур. Мунда ит бирла кирса фариштблар цочар эрди. Буюрдиларким, ит келтурупглар, андин кейин ит келтурди лар. Элчи кучук бирла кириб, цабри шарифдин Тегина Бегим мохни угли пирла олиб чицти. Анда цуёга амири офоц еандуцина беркинди. Мухолиф юлдузлари кук сафх,асида жилва цила бошлади, яъни кун кеч булуб'цоронгу булди. Х,аким айди: холо бу болани олиб улдурурман. Хон айди: «Сабр цил, тонгла булсун, барча курсунлар. Аммо шу кеча Баёнцулихон Мозори Шайх ул аъламда эрди, тушида курди, айдилар, «бия сани подачи мартабасидин султонга еткурдук. Вул бечора бул ерга сигиниб келса, куффорлар сузига амал цилиб, бегунох, болани улдурмоцга харакат цилурсан. Муни Амир Чоку олдига Занжир Сарага юборгил». Дарх.ол урнидан туруб, Тегина бегим мохни хон угли бирла. либоси шохона бериб, Занжир Сарага юборди. Пул элчи Хам муддаосига етмай халок- булди. By ишлар Амир Темур ицболидур. Вайт: 4upoFU.HU ки тангрим ёндурубдур, Ани ким пуф деюб рииш куйубдур. Аммо ровийлар андог ривоят цилурларким, Амир Сохибцирон ун икки ёшга келди. Амир Чоку уйида эрди. Амир Чоку халцга айтур эрдиким, бу бола гуломзодамдин, деб- Уз болаларидек яхши КУРУР эрди. Аммо ровий дерким, амир Чоку мундин илгари Даршига хоким эрди. Баёнцулихон муни бекор цилиб, Амир Мусо Жалойирни хоким цилиб эрди. Аммо Тегина бегим мох Ун икки йил Амир Чокуни уйида булуб куб-куб тоат цилиб, мусгажоб уд даъва булуб хар касал ва нуцсон булса келтурур эрдилар, дуо цилса, шафоат берарди. Амир Чоку Тегина бегим мох,га ихлоси зиёда булуб, анга жойи хос цилиб.берган эрди. Анда манту тоат цилиб ултурур эрди. Амир Чоку барлосда давлатманд эрди. Куб-куб моли ва цирц цули бор эди. Инъом, товар ва улоглари куб эрди. Уларга цирц цул бир улуг цовгада цудуцдин сув тортиб берар эрдилар. Цовга занжирга бойлуц эрди. Шул сабабдин: ушал ерни Занжир Сара атарлар. Аммо Амир Темур Мирзо Сайфиддин Амир Чоку угли бирла ов овлаб юрур эрди. Х,ануз Амир Чоку бил мае эрдиким, бу Амир Турагай баходур угли эканин. Тегина бегим мох, хам айтгани

йук, эрди. Аммо Амир Чокуга Амир Турагай яцин хеш эрди. Аксар Амир Темур болалар бирла уйнаб юрса узи амир булуб, узга болаларни вазир навкар к,илур эрди. Виров айди, «Або Муслим цассобии сихлик к,анорасин бир бармоги-ла отиб юборибдур, китобда курдум», деб. Амир Темур айди: бу сах,ал мартабадур, ман х,ам кутарурман. Анда к,ассоб к,анорасин келтурдилар, бир бармок, бирла отиб ташлади. Андии кейин яна бир жойда к,улини юклик а роба остига к,уйуб кутариб ташлаган эрди, бу воцеани Амир Чоку эшитиб х,айрон’булди. Айдиким, «бу угул магар Жах,онгирдур». Амир Темурни турт кирдорини китобга ёзгонлар, нечукким, аввал бир к,ули бирла тула юклик аробани остидин кутаргон, иккинчи, аждар бошини тиши бирла тишлаб олиб ташлаган. Учуичи, цирк; киши тортадурган цовгауи ёлгиз узи тортиб олган. Туртунчи, к,утур уйуз булуб, етти йилгача сира узин к,ашумаган эрди. Алцисса. бир кун к,ирк, к,ул к,удукдин сув тортиб эрди. Мирзо Сайфиддин айди: «бир киши булса, к,удувдин ёлгуз узи ушбу цовгада сув олса?!» Амир Темур айди: «Вордур». Анда мирзо кула берди. Амир Темурни гайрати келиб цудук, узра бориб, занжирни ушлаб тортиб, ёлгиз узи к,овгада сув олиб, одамларга берди. Неча бор олиб, охурга к,уя берди. Мирзо Сайфиддин айди: «Эй ^ариндош, мани узингга вазир к,илгайсан». Амир Темур айди: «ман подш ох, эмасман, сани вазир к,илсам». Мирзо айди: «нияТ к,илиб эрдим, агар к,ариндошим к,удукдин к,овгани тортиб олса, поДшох; булур деб, ниятим тузу к келпи». Амир Темур ах,д Килдиким, «ман подшох, булсам, сани вазир килурман,» деб. Ушал кунда к,ирк, цовга сув олди. Варча одамлар мамнун булди. By ишни амир Чоку барча цабиласи бирла эшиттилар. ЭМДИ С УЗ НИ ТУРАГАЙ ВАХ.ОДУРДИН ЭШИТМАК КЕРАК Ваёнцулихон Кошгарга юбориб, анда туруб, кейин Вухорога келиб, Ваёнкулихонга курунуш к,илди. Андин кейин, Тегина бегим мох, иштиёцида Шах,рисабага борд и, Йук,ун хотун толва, жинни булуб ва х,ам сук,ур булубдур. Тегина бегим мох, ани к,аргаб эрди, дуои бадга гирифтор булуб ултурубдур. Тегина бегим мохдин асар тогтмади. Турагай баходур сурди, айдилар: «Тегина бегим мох, отасин олдига Вухорога кетиб эрди». Вах,одур айди: «Ман Вухородин келдим, Садр аш шаъриат х,арчанд тараддуд к,илиб, хабарин тобмабдурлар.» Шул уртада ун икки йил утти. Вах,одур тополмай. йиглар эрди. Вир кеча тушида Шайх ул аъламни курди. Айдилар, «Эй Турагай бах,одур, хабаринг йук,, углунг ун икки ёшга келубдур, сан бу юртда нима иш цилурсан?» Анда бах,одур уйцудин турди. Ленин Йук,ун ханим ни тслвалики зиёда булуб эрди. Аммо барлосда Тегина бегим мох,ни валиятлик,и ва доъиялики ва углин донг-овозаси шух,рат булуб, ани амир Турагай бах.одур эшитиб эрди. Андии кейин Йук,ун

хоним бирла co bfo t ва тух,фалар олиб Занж ир Сара жонибга йунадилар. Начанд кун йул йуруб, Занжир Сара мавзиъида к,удук ёцасига келдилар. Х,аво куб иссиг эрди. Анда Амир Темур цирц к,овга сув олиб, х,ориб чарчаб уйк,уга бориб эрди. Ногох,, бир аждар- илон келиб амир Темурни кукракига чик,иб, хох,ласаким, зарб еткурса. Турагай бах,одур курдики, илон анга за^мат уруб, чак,гудек, курган замон оталик, мух,аббати жушга келиб х,айрон булуб, не мадад к,иларин билмай туруб эрди. Амир Темур кузин очиб курса, куксида бир аждар-илон турур. Филх,ол илонни калласин гарча тишлаб ташлади. Бу мамнуъат жумласидин биридур. Бу ишни киши к,илмабдур. Бай т: Тиши бирла тишлаб, илонни куруб, У зуб ташлади бошини сугуруб. Отаси куруб углини ишларин, Цилиб ме%р анга бошидин ургулуб. Алк,исса, Турагай бах,одур бу жих,атдин тах,син ва таажжубда к,олиб, атрофидин айланаверди. Айди: «Эй угул, отанг ким?» Бу айди: «амир Чоку углидурман». Бах,одур айди: «амир Чокуни манга уйини курсатгил». Амир Темур Турагай бах,одурни амир Чокуни х,овлисига келтуруб, амир Чокуга айди: «бир мех,мон келибдур». Анда бах,одурни куруб, иков к,учоглашуб куриштилар. Зиёфат к,илди, андин кейин бах,одур айди: «бу гулом бачадин бу кун таажжуб ишларни курдим». Амир Чоку айди: «бу мани к,улум эмас, муни онаси мани синглим хонимдур, мастура ва ф орсо эрур, мустажоб уд даъва булубдур». Амир Турагай бах,одур айди: «ман тушумда бир сир курдим, шул заифадин ушбу сирни сурсам». Амир Чоку айди: «Хуб булур». Андин кейин парда тортиб, Тегина бегим мох,ни келтурдилар. Филх,ол эрини куруб, Тегина бегим мох, тануди, узини махфий сак,лади. Амир Турагай тушида курган вок,еасин сурди. Тегина бегим мох, айДи: «худой аззи жалл Сизга бир угул берибдур, оламни х,аммасига султон булур». Бах,одур айди: «мани сира углум йук,дур. Йуцун хотунум булса телва яна суцур, неча йилдин бери мундин узга хотунум йук,». Тегина бегим мох, айди: «Бир яхши угул бор, Сизни хабарингиз йук,». Яна айди: «Йук,ун хонимни келтурунг, ман дуо к,илай, иншооллох,, таоло шифо бергай». Йуцун хонимни келтурдилар. Тегина бегим мох айди: «Эй Йукун хоним, худой таоло санга шифо бергай, цилган ишларингни чининг бирла айтурсан». Анда Йук,ун хоним ноилож к,илгон ишларин айта берди: «Ишим шулки, Тегина бегим мох,ни Мойдун цулга буюруб улдуруб юбордим», дегач, бах,одур к,улида шами1 ирин кутариб Йук,ун хонимга солмок, булди. «Щглингни торт, ман Тегина бегим мохдурман, бу тургон бола Сизга угул булур», деди. Амир Турагай ТУРУ6 углини буйнини к,учиб йиглай берди. Андин кейин, Тегина бегим мох, дуо к,илди, Йук,ун хоним шифо топти. Неча кун Амир

Чокуни х,овлисида булдилар. Андин кейин, аларга видоъи к,илиб, Шах,рисабзга йул солиб, х,аммалари шах,рга дох,ил булдилар. БУ ДОСТОНДА РИЖОЛ УЛ РОЙИБНИ АМИР ТЕМУРГА К^Б-К^Б ИЛТИФОТ ЦИЛРОНЛАРИН БАЁНИ «Цолаллох,у таоло йухриж ул х,аййа минал маййит ва йухруж ул маййита минал х,аййи.' Ялинмок, ва ёлбормок, ва укунмоц худойи аззи жаллга булсунким, к,ора ерга уланлар бериб, кукариб ва курук, йигочларга яфроглар бериб, либослар кийдуруб хабототдин наботот йайдо булуб, вак,ти келиб ранго-ранг гуллар ва чечаклар очилиб/андин турлу-турлу емишлар улубдур. Х,азрат Шайх Саъдий рах.маяуллох, алайх,а форсий тилинда дерларким, Бай т: Барги дарахтон сабз дар назари %ушёр, Х,ар варац дафтарист маърифати кирдикор. ЭМДИ КЕЛДУК БУ МАЦОЛАРА: АХ.ВОЛИ СОХ,И Б^И РОН РА Аммо Турагай бах,одур Амир Темурни Шах,рисабзга олиб келди. Сох,ибк,ирон умри ун иккидин ошуб, тугилгон ёши атрок х;исобларида сичк,он йил дохил булуб, навруз, йил боши, куклам булубдур. Эмди х,азрат Амир Темурни давлат анк,ариби очк,уси к,улга нандай келадур, цандай мамлакатларни ух,да к,иладур. Ровий айтурким, Амир Сох,ибкиронга жах,онбонлигни осори тез оид булаберди, доим мак,судин к,уши юк,ори парвоз к,илаберди. То сарх,адига етгунча ушоц болаларни уртасида салтанат русумин к,илур эрди. Х,ар бачага бир мансабни мук,аррар к,илиб, узи амир булуб, узгаларни вазир, бакавул, яна х,ар ерга к,оравул цилиб, аларга сипох,лик, илмини ургатур эрди. Одамлар анга узок,-як,индин тамошок,илур эрдилар, х,ар кун ушбу одатда лаъбат ила уйнар эрди. Бир кун бир оцсоцол цари киши айди: «агар амир булсанг жах;онни ухдасидин чикдрмусан?» Амир Сох,ибк,ирон айди: Уй бобо, шул к,адар х,имматим к,уши баланд парвоз к,илгондурким, агар рубъи маскун тахти тасарруфимга келса, бир каф туфрок, каби эмасдур». Бобо айди. Назм Х,ар нарса. талабдадур, топарсан, Мацсудинг иморатин ёпарсан. 1 Олло% таоло айтди: уликдан тирик чицарда ва тирикдан улик чщарди.

Эй угул, не х,авасдасан, зинх,ор маюс булмагил. Як,индурким, мак,рунни ижобатда эрурсан. Филх,ол, ушал оцсоцол киши гойиб булди. Сох,ибк,ирон мулх,ам-болх,ам булуб, айди:«бул киши ах;лал- лодин булур, умиди карам худодин. Х аР нимарса дебдур мани х,ак,к,имга ижобатцур». Яна болалар уйнаб бирини гунах,кор к,шшб, Амир Темурни олдига келтурди. Бу^рдиким, бу бола гунох,кор булубдур, подшох,лар каби ани жазога ижозат берди. Филх,ол Сох,ибциронни нафасин таъсири бирла ушок, болалар они йигочга остилар. Ушал х,олда бу бола жон берди. Ушок, болалар х,ар тарафга цоча бошладилар. Сох,ибк,ирон узи ёлгиз х,айрон булуб к,олди, Аммо гайрат к,очарга ёри бермади. Андишада уйлаб, амир Турагай х,исорига борди. ' Ушал ва^т щайх Х,асан Кулол х,аёт эрдилар. Минбарда муридларига ваъз айтур эрдилар, дедиларким, «ер юзин шох;ин мушох,ада кдлинглар тонгла кун чик,масдин илгари Турагай йулига мунтазир булунглар». Эртаси барча м,уридлар йул узра бориб, куз тутуб турдилар. Курдиларким, бир угул бола келур, асари жах,онбонлиг манглайида х,увайдодур. Мундин узга кишини курмадилар. Барчалари анда тавоф цилдилар, Сох,ибкирон тануди- ким, минбар узра ваъз айтиб турган киши ва^тини уйнаб юрган кезида назар цилгон шайх турурлар. Сох,ибщирон минбарни к,уйи поясига келиб ултурди. Шайх айдилар, «бу кун бизларни сух,батимизга келган нимарсани дунё ва охирати маъмур: ер юзин анга тангрим бергандур». Сох,ибцирон хотйрида айди: «ман шундай кишидурким, кдйгу х,асратда к,олгон, гамзода, бекасдурман». Шайх бу сирдин огох, булуб, ваъз узра х,азрат Одамдин нацл килибдурлар: Одам алайх,ис саломни халц цилурида х,ар к,айси нимарса «ман- дин» деб ноз цилдилар. Аммо ер узин заиф куруб сукутда булуб, давлати узмо анга муяссар булди. Анда Амир Темур шайхга к,ул бериб, мурид булди. Сох,ибк,ирон Искандари Соний айтур эрдиким, «аввал кунларимда етмиш пири комилга к,ул бер- дим. Етмиш мартаба улимдин нажот топтим, етмиш денгиздин гаввос каби сузуб уттим. Х,аргиз шароб-чагир ичканим йуц ва намоз тарк цилгоним йуц». Алк,исса, пири комил ой каби хирк,аи пурнур била мано бир хутбасида «Йухри жух,м миназзулимоти шалнур»1 унуб Сох,ибци- ронни узларига як,ин цилди. Муридларига рухсат бериб, айдилар: «келгил, манга йулдош ва рафик, булгил», деб андин Сох,ибкирон ила бир булок, ёк,асина келдилар. Анда бир гунбази турур, сира курмаган. Шайх амирни к,уйуб, гунбазга кирдилар. Ногох, бир киши пайдо булуб — анга бир йигит рафик, эрди — ани танщари цуйуб, узи гунбаз ичра дохил булди. Яна бир киши келди. Ёнида бир угул йулдошдур. Бул х,ам йулдошни цуйуб, узи гунбазга кириб гойиб булди. Аммо ул иккала йигит кийум ва либослари узгадур, тилларин киши англаёлмас, алар Сох,ибк,иронга таажжуб к,илдилар. Лекин учовлари бир бцрларин тилларин билолмас. Ногох, х,али- ги гунбаз эшикин очиб бир суфий, яшил кийумли киши чик,иб, бу 1 Уларни зулматлардан пурга чщарди.

учовуни уртасида мухаййир булуб туруб, муборак огзиларидин сув олиб, буларни огзига томуздилар. Анда бир-бирларин тилларин англамок, осон булди. Бири айди, «ман Магриб бекин углидурман, сайд узра ов к,илиб ю рур эрдим, бир к,уш олиб к,очиб бул ерга келтурди. Отим Султон М ухаммаддур». Яна бири айди: «Ман Яман бекбачасидурман, х,аж тавг.фига бор ур эрдим, мани х,ам бир к,уш келтуруб бул ерга к,уйди. Отим султон Зуннундур. » Вулар суфидин сурдиларким, «бу сирни воцеаси нимадур». Ул киши айди: «бу ер рижол ул гойиб, яъни гойиб эронлар урунлари- дур. Дунё мадори алар била. Агар хозугасалар нодшохлик, тахти иззатидин ани маззалат туфрок,ига тортадурлар ва агар хох,ласалар ерли ва гадони хорлиг туф рогидин олиб, ш ахриёрлиг авжига еткурурлар. Барча иш худойи таоло так,дири ила булур, х,ар кишига афъолига яраш а ёри берилур, ху сусан , уш бу йил тацдири азал кетибдур, бир подшох,и ишлари юзланадурким, тамоми шах,ар, улка яъни ик,лим ва киш вар анга м усаххи ра булгай. Рижол ул гойиб анинг тарбиятига маъмур булубдурларким , анинг ишида тарак,к,ий пайдо буладур, давлати мадорага келиб авлодигача саккиз юз йил амирлик, ва беклик; маснадида ултургайлар. F^y сузди н хулоса ш улки, рижол ул гойиб к,айси к,ул давлатга лойик, булса, анга тарбият к,илурлар. Сизларни икни к,уш келтурубдурлар. Рижол ул гойибдин булар. Х,оло сизлар х,ам уш бу сух,батга дохил булурсиз- лар. Сизга назари марх,амат айлагайлар. Зннх,ор иидларингизни билиб к,илурсиз. Савол к,илса, сузни билиб дерсиз. Имтих,он к,илурлар. Бу уч киши ифтиъол ва атворидин. Кимни хох,ласангиз салтанат либосин кийурсиз. Амирзодаи Яман ай ди :«бу давлат маникидур, нечунким, илмга етук киши булурм ан, х,ар илмдин хабарим бордур». Век бачаи Магриб айди:«имвари илмда булса, давлат мани кулимга теккай, куб-куб х,икмат билурман, хо^иши давлат манга юзлангай». Амир Тем ур сукутда булди. Ул суфий айди, эй турк бача, сан сузламадинг? Сох,ибк,ирон айди: «харчанд уз им га назар к,илурман, эй суф им , манда к,обилият йук,турким, рижол ул гойиб хизматига борсам ». Амир Сохибк,иронга айди: «самдин ахлалло исм ва щукулари к ел ур ». Алк,исса, учовлон турани таклиф к,илди. Ичкарига дохил булуб, курдиларким, ана базм: барча согари мух^ббат ила сарш ор булубдурлар. Анда иккала амирзодани иодшохлик, унвонига келтурдилар. Яман бекбачаси айди: ман юк,ори ултургайман. Султон М ухаммад айди: ман юк,ори ултурурман. А м м о Сохибк,ирон Хеч нима демади. Охир ходим бирини унт тарафга, бирини чаб тарафга урин берди. К,утб маликлар дастурида ул туруб, рижол ул гойиб ум аро каби к,арор олиб эрдилар. А м м о С охибцирон сафда к,улин цовуш тириб, таъзим узра тур уб эрди. Х одим айди: «у л ту рги л ». С'охибк,ирон айди: «б у макони олийда ултурмок, жойи эмас, хизмат ж ойидур». Бу суз барчата манзуру мутабар булди. Ш айх Ш аме К улол зохир булдилар. Х,ар иодш охга рижол ул гойиб бирлари тарбиячи булуб, А м ир Тем урга шайх ПТамс, Кулол мураббий -булдилар. Айдилар, «эй угул, бу лойици амвори

салтанатдур». Мук,арраблар расмига мулкларни мажора к,илурлар. Анда бир киши сухбат гушасида бу байтни уцидиким: Амирлар узу г и ацицдинки, бас, У зук мамлакатларгадур дасти рас. Б у л у б ш щ Мухаммад ж щ он тозаким, Мухаммад отига щам овозаким. Сох,ибк,ирон ходимдин сурди : «б у киши ким? » А йди: «б у шайх жаноб султон Мух,аммадга тавожжих, к,илур». Уч шайх уз амирзо- дасига тавожжих, к,илиб, таъриф к,илурлар. К,утб булар хар бирин сузларин эшитурлар. Рижол ул гойиб барчалари сукутда эрдилар, тамоми арвох, тоййибалар х,озир булуб, рухи хож айи жах,он ва хож айи ориф чун мох, тобон Х ож а А хм ад Я ссавий ва султон Боязид огайх М ансурларни тамомин суф и таъйин к,илди. Ц утб бош ларинй кутариб, Нащибандий пирлари Мир Кулолга айдилар: «бу ма^оми имтихондур. Булар хар бирин имтих,он ^илмок, керак». Ш ул сузда эрдилар, бир йигитни келтурдилар, мает, лоаъцл, бир цулида шиша ва ш ароб ва бир к,улида ярог. К ийгаи либоси к,ора. Х аР ж онибга к,араб бози ^илур. Ц утб айдилар: «бу мани углум дур, харчанд тавба бердим, цабул к,илмади. Уч мартаба тавбасин синдурди. Сиз учовингиз мунинг борасига х,укм к,илинглар. Яман бекбачаси фак,их эрди, айди. «М унга худ узи н ги з». Магриб бекбача х,аким эрди, айди: «яна тавба берингиз». Сох,ибк,иронга айдилар: «сан нима дерсан». Анда Сохибцирон иргиб туруб андог урдиким, рижол улди. Ул иккови Сохибциронга таъна цилдилар: «бу К,утбни угли эрди, на учун нохак, улдурдинг? Ш ароб ичган жазоси худдуРг улдурмок, эм ас». Сохибщирон айди: «Сиз икковингиз уз х,унарла- рингизни айдингиз, манга лозим булди, уз хунарим курсаттим, мен турк, хунарим улдурмок, ва бог ламок,дин узга ишим йукдур. Бу мак,омга мает келмок, лозим эм а сд у р ». Воз уч турани тарбиятчила- ри мунок,ашада булдилар. Бири «султон Мухаммад турани сузи хуб эрди, агар тавба берсалар, яна к,илмасмуди» деди. Яна бири айдилар: «андишаъи назарга келса, таъзир лозим». Ш айх Кулол айдилар: «салобати амирлиг шулдурким, гунакорни улдургай, хусусан гунакорким, тавба синдурган булгай». • Ровий айтур, ушал мацомиким рижол ул гойиб эрдилар, маълум эмас эрдиким, к,айси ердур. А хи р , К,утб айдилар: «бу учовларинг амирлик давосин к,илурсиз. Бу хонак,ох томи узра давлат нацораси бор, яъни борабони бордур, хар цайсиларинг чалиб курунглар, кимга овоз ва садо берадур». Андин кейин уч тура хонакох томи узра чи^тйлар. Аввал Яман бекбачаси чалгач, садо чик,ти, андин кейин султон М ухаммад чалди, овоз бермади. Андин кейин А мир Тем ур чалиб эрди, овози дилнавоз ун ва садо чик,а бердиким: «давлат, давлат Амир Темурий» деб. Таворихларда келтурубдурларким, ушал кун рубъи маскун овозаи давлати Амир Тем урий барча олам цулок,ига етиб эрди. Н огох бир тарафдин боги курун уб, андин бир неча гуломлари азрак, сурат келиб, борабон чолгучини талаб к;илдилар. Ул ики йигит С охибкирондин рад .59

килди. А м и р Гемур беибо бораберди. Сох,ибк,иронни к,асрига келтурдилар. Етти дарвоза куфллиц, х,ар куфлини очиб барчадин рчкари кирсаким, афак, этаги т у л а .ц о н , мисли дийдаи ошик,он, гулгун тан, яъни эркак одамларни танаси мармар тошидин к,онлари цуруб, бир курси тарошланган, атрофида яна эркак одамлар каллалари терилгандур. А ксар уш бу каби тош ларни Сох,ибк,ирон куб курди. Улуслари ул-вацт цолмабдурлар. Вир цизил парда, ушал уй уртасш-а торттилар, муваккиллар айдилар: «ушал кишиким иодшохлик, даъвосин 1лул уриндин уткузилгай, деб, сандалика ултургил» цеди. Амир ултурди, узини хонакохда курди. Яна К,утб олдида турар эдилар: «М уборак булсун етти ик,лимга амирлиг. Агар уз углунг ёзук.лу булса улдурмок,к,а таваццуф цилмайсан. By мисолдур, ушал табали давлатдур. Ушул уйким, Зол дунё эрди, курдинг минг-минг эрларни бошларин ебдур. Ушал муваккиллар асбоби подшохлигинпа керак эрди, буларни барчаси тимсолдур.» Алцисеа, К утб С охибкиронга куб-к у б наеих,атлари к,илди. Кейин Ш айх Кулолга тобш урдилар. Шайх айдилар: «оёк,ингни мани к,адамим устига цуйгил. Амир С охибцирои оёцин шайхни мубо.рак оёцларин устига куйди. К узин очиб узларин Ш ахри- сабзда, шайхни хонак,охларида курдилар. Мунда Турагай баходур ул ёгоч узра улган болани цонига тавон тулаб, бериб эрди. Эшиттиким, угли шайхнинг хонак,охларида эрмиш., Анда хизмати шайхга келди. Турагай бах,одурга шайх айдилар: бу углунгни яхши сак,лагил. Андин Амир Темурни баходур олиб борди. Сох,иб- цирон аж ойиб курганларин сузлар эрди. Одамлар бовар к,илмас эрдилар. В айт: Цутбдин топди назар ('о^ибцирон,, Анинг уч ун булдиким имци жауон. Ёш и ун иккидин утуб ул писар, ' Р ой и б эронлар этиб анга назар.' Неча санъатни к у р у б , бориб келуб, Нечасини эшитиб, англаб билуб, М и н д и давлат маркабига ул сабий, Шухрата топтиким И скандар каби. БУ ДОСТОНДА МУКНО РАСУЛЛИЦ ДАЪВОСИН ЦИЛМОЦИН БАКНИ Х,амд ушандок, аззи жаллгаким, ш аъриат биносин андог мусулмонлар кунглида мусглхьам к,илибдурким, малохидаларни сийлаб, гуф тугуси ила бузолмас, нихоли ик,бол Калимаи таййибат жонлар бустонида буток,у яфроглар булиб кукарибдурким, мубга- даъалар номубарак кавли бирла уролмас, бу с.уз ш архи Н осир Х исрэвдурким, ани мукно дерлар. вок,еаси шулким. анинг асли- Бадахшонда тугулган эрди. Ул лаъиннинг табъи зехдш куб етук эрди. Неча йил Б ухорои шарифда тахсили или ц и л д и . У л амир

Тегин Салжутни уйига куб келар эди. Бир кун айди: агар менга йулдош булсанг, дини Мухаммадни бардам урарман, деди. Бу койиди. Андин кейин гойиб булуб, цирк йилгача х,еч киш и они курмади. Цирк, йилдан кейин узига М укно от цуйиб келди. Талли деган ж ойига бир магора цилди. Ул ж ой Ш ах,рисабзга як,ин эрди. Х,ар илм ва адивияларни билиб, х,ар цайси ерда касал ва ноцис булса, келтурсалар ш иф отопар эрди. Кузи кур булса, очилур эрдй. Бари элат ок, кийумли булиб, анга м уътакдид булдилар, уч куц торга кириб, гойиб булуб, кейин чициб, айди: «мани бу эрта расул, яъни ялавоч цилцилар». Яна ул лаъин айди: «барчаларингиз айтингиз: Н оси р Х исрав расули х,ак,дур». Одамлар айдилар: «б у даъвони цилсанг, муъжиза кургузгил». Б у бадбахт айди: «уш бу чинор ёгочи узра Жаброил манга сузлаюр». Барчалари чинор олдига келдилар, ёгочдин овоз чицтиким, «ман Н омус Акбар, яъни Жаброиалдурман, Носир Хисрав найгамбари худодур». Барчалари- ни акллари к,усур улуб анга имоп келтурдилар. Байт: У л эски дарахтдин, ч щ и б к и м тавуш, Эшитти уаммадин кетиб ацлу х у ш . Мани бул сулимдин еманг сиз малул, Б у М укно булубдур, худога расул. Наузибиллох, мин залика1, барча халк, айдилар: «расул и охир замонга нима дей урсан ?» Н осир айди: «ман шарх,и Ц уръондурман, ул нима маъмулдур, амал цилурман». Расулдин кейин асхоби нафсониятлик, келтируб, йулни йуцоттилар. Уш бу Жабройил манга рисолат еткурубдур. Бу шаъриат етмиш икки мазхаб булубдур». Н осир айди: «ман расулманким, етмиш икки мазх,абни бир мазх,абга м усаххира цилурман. Тобеълари айдилар: «сани мазха- бинг цайси?» Бу бадбахт ботин ва малохида ва кароматларга ривож бердиким, ани «чарог куш » дерлар, оятни таъвил цилибдур. Анда бу лаъин айди: мани мазхабимда намоз уцулмок, х,ожат эмас, нечук, айтилибдур «ётуйкул иццин» ,2 бизлар худони танурмиз, худони танугандин кейин, мундин узга нима х,осил? Яна имом найгамбардин зиёда, нечук, М усо расул эрди. Х,азрат М усога имом эрди, М усо шогирд эрди. Яна муъмин муъминга цариндошдур, Харгиз муъмин молини муъминдин хасият цилмасун, агар сизлар муъмин экансиз, молингизни бир-бирингиздин дариг тутмангиз. Х,еч мол сизга хотундин яхш и эмас. Х отунларингизни бир- бирингиздан аёмангиз, мавтуцабулон тамавтуга андог маъни бердиким, «хотунларингизни биров зино цилса, курсангиз, хеч нима демангиз, гуё уз нафсини улдургандек 'булгай. Х,ар ким нафсини улдурди, вали булди». Яна айди: «шаръи зохирдур, зохирда суфи булунг. Ботинда хар суратеким, узингиз билурсиз, 1 Бу Hapca/ian оллохдииг узи асрасин. 2 Визга гайб сендан ато булди.

фисци ботинда х,алолдур. А гар хотунингизга биров яци^лик, к,илса хурсанд булуб, севунинг. Майни ичингиз. Алъёзибиллох,, Хамру майун одамдур, гусл х,аргиз цилманг, деб мардумларни узига тобеъ к,илиб, атроф -ж авонибга ю бордиким, эй одамлар, гулли шаръини сизларни буйнигиздин кутарурман, яна к,иёмат кунин азобидин наж от берурман. Д унё х,аргиз охир булм ас, к,иёматдин мурод улгандин кейин тирилмок; йук„ саккиз учмоц маънавийдур. Хар кимни яхши феъли маишати жаннатдур, томур дерларким, хуйи баъддур, к,ибла сизларга даркор эмас. Киш и худони талаб К,илса, к,ибла нима даркор? Олам к,адимдур, хотунларингизни узгалар зино цилса, зиёни йуцтур, яна шароб, чогир ичинглар, мастлик, цилманг, мастлик, харом. Х оло рамозон ун еттисини узларингизга ийд билинг. Хазрат Али улган кунларидур. Тарих етти юз цирк, тук,к,узда (1348 й. ) эрди, тарихи х,ижрийни бархам берди, ул кунни тарихин «Чарог куш » деди, узига «Абдулк,иём» от К,^йди. Ул бадбахтни иши ушал кунларда авж к,ила берди, хабари Мовароуннахрга машхур булди. Аммо хар жойда касал булса, онинг олдига борса сих,х,ат топар эрди. Носир Хисрав цавми о к, кийум- лицларни барча бош лиш бирла уламолар кофир деб х,укм кдлдилар. Н осир эшиттиким, аларни аиммаи дин, уламсмшр куфрга хукм к,илибдур. Анда ул «Ф идойи Н оси р » деб к,авмига от цуйиб, начанд мусулмонларни улдуруб, хусусан, аиммаи динни куб улдурди. Ушал йил В ухорода ва Самарк,андда ва Валхда турт минг муллони мусулмонлардин к,атл к,илибдур. Вуларни хавфидин ер остига уламолар беркиндилар. Н осир эш иттиким , С,ох,иб х^ доят Самар- цандда ани кофирлигига х;укм к,илибдурлар. Анда фидойидин бир кишини юборди, ул Самаркандга келиб, табиб суратида булуб, Сох,иб х,идоят кузлари ц,арилигидин хира бул уб эрди. А йди: «мен сизни кузингизни равшан к,илурман», деб бир доруни кузларига к,уйуб, ул харом и чик,иб кетти. Дарх;ол кузлари курмас булди. Кейин ш огирдларига даре айтмок,к,а маш гул булдилар. Бу сузни Баёнцулихон эшитти, яна Бухорога Носирдин нома келди, мазмуни шулким: «бизга имон келтурсун» деб буюрубдур. Х он анда уламоларни тал а бд и л д и . Ул кун барчалари к,ора кийуб бордилар. Х он сурдиким , на учун к,ора кийдингиз? Уламолар айдилар, эш иттукким, сиз малох,идага, яъни Носирга рагбат к,илибсиз, деб фироци ш ариъат нубиввийга цора кийдук. Х он анда дасам ичиб айдиким, малохида динига эътик,одим йувдур, агар буюрсаларингиз фидойини элчисини улдурурман. Уламолар айдилар: «фидойининг к,улок-бурнин кесиб ю боринг». Носир эш итти. А м м о амир Тегин С алж ут Н осирга тануш эрди, вак,тини топиб, анинг уйига келиб, айдиким, агар икки йулдошни муяссар цилса, Малик Ол Чигатойни бархам бериб, балки ш ариъати Мух,аммадига халал еткурурман. А мир Тегин: «бу жинни булубдур, мунинг савдосин тарбиятига шарбат беринг», деб буюрди. Носир шарбатни сабабин сурди. Амир Тегин,айди: «сенинг касалинга д а ф ъ дур». Н осир кулди, ушал кеч гойиб булди. Ул вак,т бу суз амир Тегин кунглида эрди, англадиким, фидойини элчиси к,улок,-бурни косилиб, Н осир олдига келибдур. Н осир номани амир

Тегинга юборди. Айдиким, «эй амир Тегин, ман шул Носирманким, цирк, йилдин илгари айтиб эрдим, агар икки йулдош топсам, ш ариъатга халол еткургайм ан», деди. Наузибиллох,, М алики Ол Чигатойни олурман, х,оло бир йулдош Замонбек о к, кийумлуларга бошлик, булубдур. Яна бир йулдош га маъталман. йулдош лик, айлаб, Баёнцулихонни ишини тамом цилмоц учун зисфат килиб уйунгга чорлагил, ман к,ушун цилиб, тайёр цилиб ю бор а й », деди ул они васваса ила. Йулдин чик,иб, фидойиларга цуш улуб, «олдингга еттим», деб хонни ишини фикрига мутаффик, булуб, Носир олдига бир нома уз мулозимидин юбориб эрди. Ул нома шахар дарвозасига туш уб цолди. Сирож Цамарийни мулозимларидип бири тониб олиб, Си- рож К,амарийга берди. Мазмуни шулким, «Н осир Хисрав, уз ишингни фикрида булгайсан, биз олдингга еттук», дебдур. Сирож Цамарий номани амир Ч окуга дарх,ол откузди. Нома мазмунидин огох, булуб, анинг фикрида булди. Амир Ч оку айди: «талаб цилиб, анинг ишини килурмиз, валло, ул сох,иб цибладур, зарбани тугри келтурган булгай». У туз кишини уй ичра мукаммал к,илиб, цулларида цилич, ул кишига юбордилар. Улар чик,иб келиб, нечани улдурдилар. Охир, аъзолари яра булиб, бирини бойладилар. Х,арчанд цилдилар: «йулдошларингни айтгил», айтмади. Охир улдуруб юбордилар. Хон анда аскарлари бирла Н осир олдига бормок, булуб, аскарларига айди: «аввал бориб Балх цофиласин уринглар». Аскарлари бориб ярог-аслах,а топтилар. К уби туфангчи эрди, сотмок, учун келтуруб эрдилар, буларни х,ам эътицоди малохидага эрди. Алцисса, Баёнцулихон Шах,рисабзга келиб тушди. Турагай бах,одур хон олдига чицти. Амир Темур ун турт ёшга келиб эрди. Хон аскарларин курук курсатти. Аввал амир Чоку буз отга миниб царцарасин дубулгасин устига цуйиб ун минг йигит бирла барлосдин чициб ярогларин тациниб ута берди. Хон чодири зонгорни Шах,рисабз дарвозасин устига тикиб ултуруб эрди. Буларни курди, андин кейин Турагай бах,одур саманди белина миниб, найза санчцу цулида, ун минг фулод кийганлар бирла утаберди. Андин кейин, амир Муъайяд орлот, амир Боязид Ж алойир, яна амир М у со бах,одур, х,ар цайсилари икки минг, уч минг к,ушун бирла ута бердилар. М ицдор ун икки беклар бошлик, уттилар. Ногох, хонни кузи икки йигитчага туш тиким, келур аргумок, отга минган, к,алк,онларини олиб, бош у юзлари очук, заррин пута белларида, найза цулларида. Х он сурдицим, «бу иккови кимдур?» Айдилар, «улуги Мирзо Сай- фиддин амир Чоку углидур». Яна хон сурдиким, «турук, отлиг кимдур?» Анда биров туруб айди: «бу Турагай бах,одур углидур, Амир Т ем ур». Хоннинг назарига ёш бола курунуб, буюрдиким, «Т урагай бах,одурни угли жангга бор м а су н ». Анда А м ир Т ем ур у к, ёсин олиб, тоблаб юборди. Отилиб эллик цадам ерга бориб тушти. М ирзо Сайфиддин анга тацлид цилиб, ани урнига юборолмади. Андин кейин Сох,ибк,ирон дастури Чигатой бирла хонга келиб, тизин букуб, дуоцилди. Айди: «илтимос цилибсиздин хох,лаюрман, давлати х,умоюнингизда уш бу цушун мен бирла талош цилсалар».

Анда уч кун талош цилдилар. Барчалари ацалли анинг к,улидин ярогин тортиб ололмадилар. Б у ж уръатни Сох,ибк,ирондин куруб, баъзилар ёшурун зур цилдилар, кучлари етмади, тортуб олол­ мадилар. Х он айди: «х,асбингни Кургузгул, цай мансабни талаб к,и- л ур са н ». А м и р Т ем ур айди: «к,уллик, расани буйнимда, так,озаи мансаб к,илмасман». Анинг бу цилгони хонга манзур булуб ун минг олтун инъом к,илди. У ш ал кун кечгача С о х ,м б к и р о н бар чага ул пулни эх,сон цилдилар. Алк,исса, хон сешанба куни ражаб ойини ун бешинчисида малох,идалар бирла жанг цилмоцга бордилпр. А м м о малох,идалар ок, кийум лу бул уб бош ларига салла-ураб, Н осир к,ора от миниб, М укно от к,уйгон чинорни олдига келиб, к,арор олди. Т у р т тарафга турт ялов к,уйди. Суфилари атрофида жах,р к,илур эрдилар. Бир ёглигни боши узра с олиб айдиким, «манга Ж аброил жангни ах,волидин хабар б е р у р ». Бул тарафдин Баёнк,улихон бориб, бир девор як,инида турди. Яш ил байрок, бирла тамоми уламо, аиммаи дин атрофларида хатми Н.ур'ьон к,илиб, рухдт расулилло алайх,исса- ломга багишлар эрдилар. Атроклар расми Чингизхонийда саф бойладилар. Амир Чоку бир микдор ук, отимлик, нарида ок, байрок,ни х,авога кутариб келур эрди. Кейин тарафда амир Боязид Жалойир, анинг кутосдин байрок,и келур эрди. Х он лаш карида ун саккиз туг байрок, бор эрди. Турагай бах,одур к,изил байрок, бирла хоннинг жиловида эрди. Минг туфангчи олдиларида эрди. 1^урхонани Турагай бах,одурга тобш ур- дилар. Аммо Амир Темур хонга айди: «Мани Чокарбоши к,илинглар», х;еч ким анинг сузи ни к,абул цилмадилар. Х,ануз ёш бола деб. Уш ал кун Сох,ибк,ирон яш ил либос кийуб, кора ранг отга рокиб булуб лаш кар ичра келур эрди. Х,ар ким кузи анга туш са, к,урк,ар эди. А м и р Турагай бах,одур угли деб хон ситойиш к,илур эрди. Алк,исса, майдон ораста булди. Н осир фидойи к,авмлари била икки лашкар тугри келдилар. Аммо Носир аскари ичра икки кузи кур киши бор эрди. Анинг отин Откин отгувчи дер эрдилар, отса бир тош ерга бор ур эрди. Ул айди: «х,ар вак,т икки к,ушун мук,обил келса, манга хоннинг байрок,ин тугри к,илинглар, ман х,аргиз ул ердин утмасман. А м м о ул кур байталига миниб, кузини лунги ила боглаб, они хон байрок,ига тугрилаб куйднлар. Ул сукур андог оттиким, бир мил йулдин алами хонни к,алам к,илди. Х он байрок,и йик,илди. Ь^ушунлар саросим а булдилар. Дарх,ол Турагай бах,одур уз байрок,ин хон бош ига еткурди. Малох,идалар югурдилар. Ж алойир лаш каридин юз киши шах,ид булди. А м и р Боязид ж асадига ук, тегиб, аъзолари ярадор булди. Яна Ж алойир лашкари цувват топиб ул аскарга голиб келдилар. Яна ул су к ур и к,ув ук, отти, балки байрок, кутарган бирла аламни к,алам цилди. Х он < келтурди, малох,идалар яна югурдилар, амир Ч оку икки минг отлиг йигит била олдини туттилар. Мирза Сайфиддин отасин куруб, беш ю з отлиг била йулин олдилар. Яна ш ум кур байрок,га ук, огти, х,ар дафъа нобакор кур байрок,га ук, отса, байрок, йик,илиб, аскарлар остин-устун булур эрди. Малох,идалар куб-куб одамни улдуруб

юборди. Умаролар кинакаш цилиб, хонни урвин тагйир бердилар. Ул шум суцурни авсофин барча билдилар. Ушал вацт Сох,ибцирон цулда цилич, цизил цонга буёлгон эрди. Аммо Носир Хисравни Мах,муд деган угли бор эрди. Ул х,ам бах,одур эрди. Ногох, Амир Сох,ибциронга тугри келди. Малох,идалар гавур цилдилар, булмади. Ани уруб калласин танасидин ж удо цилиб тамуцга юборди. Сох,ибцирон уз цушунларига келди, курса умаролар аламни уз ерига тикмакга кенгаш цилурлар. Амир Тем ур Сох,ибцирон айди: бу иш галатдур, байроцни цайси ерга цуйсалар ангиз суцурни х,ам ушал ерга тугри цилурлар. М унинг фикри ш улким, бир йигит бориб суцурни бошини келтурсун. Анда Ж удин бах,одур отлиг йигит фотих,а олиб, иложин цилолмай цайтиб келди. Айдиким, ики минг киши атрофида турурларким, анга цасд цилса хабар берур. Хон айди: ким бориб ушал суцур бошини олиб келур? Анда амир Ёдгор шох,и орлот икки юз киш ини узига х,амрох, цилиб борди. Малох,идалар суцурга хабар бердилар. Ул айди: манга эллик киши уц еткузуб туринг. Дарх,ол ук, келтурдилар. Ёдгор шох, курдиким, х,ар ким анга тугри келса, х,алок булур. Х,еч киш ини курм ас ва билмас, ук,ин отиб турур. Яна Ж удин отига миниб ёсин к,улига олиб, уц ота бош лади. Ул кун м икдор уч юз киши анинг ук,и тегиб шах,ид булдилар. Барча бу ишга х,айрон бул уб эрдилар. Амир Сох,ибкиронни гайрати ж уш га келиб, хондин фотих,а талаб к,илди. Х он сурди : Турагай бах,одур, мундин бошк,а углинг борм у? Айдилар: йуц. Х он айди: санга нечук фотих,а бергайман, отанг догингга к,олмасун. Турагай бах,одур айди: углимга ризолиг йуц. Яна Сох,ибк,ирон айди: так,сир хоним ва бегим, отамни рози цилиб, манга фотих,а беринг. Х он отасидан сураб, ноилож фотих,а берди. А м и р Т ем ур Сох,ибк,ирон чодирга кириб, малох,ида суратида кийум кийуб, цуш ундин чициб, малох,ида лашкарига кирди. Муни куруб Турагай бах,одур хондин рухсат олмай, бул х,ам ж унади. Сох,ибк,ирон суцурн и курдиким, байталга минган, к,улига ёсин олган, эллик киши анга ун еткузурлар. Малох,идалар кузин шамгалот цилиб, суцурни орцасидин келиб, андог урдиким, томуг чуцурига ул к,ув сук,ур тур ту н у б йицилиб кетти. Сох,ибк,ирон калласини танасидин ж уд о к,илиб, соцолидин тутиб хон олдига келтурди. Ул кун туфони Ажий булдиким олти жих,атдин лашкари Ч игатой ю гурдилар. Малох,ида мунх,азим булдилар. К,уёш нури куздин ёшунди. Ул кун одам боласига андог циргин булдиким жасади фалакидин каллаи х,андалаки узулуб, к,улайберди. Фалокат дехдони ул х,андалакларни х,алокат аробасига солаберди. Таналари ханнот цофидек туб-туб булуб, ажал вагончилари анинг бир донасин куймай олаберди. Ул кун к,изил денгиз тош ти. Ровго х,аддин ошти. А м м о хон мук,аррар к,илдиким, аларни нуён деб, малох,идалар тамоми Н осир Х исрав тугин остига келдилар. Х он турт тарафдин аларни цамаб келаберди. Носир бадбахт ул кун бош ига ёвлик, солди, курдиким, атрофдин Ч игатой цуш унлари тош иб-ои!иб келаберди. Ул Н осир кофир х,ийла бирла жарчига буюрдиким, нидо цилиб чациргил. Жарчи анда чацирдиким, бу лашкари Чигатой, сизларни уртангизда амир Тегиндин киши

йук,тур. Амир Тегин бизлар учун бош берди. Сизларни Носир давлатга еткургай. Чинок, бах,одур амир Тегин к,ардоши, Салжут- дин Чигатой аскарида эрди. Микдор беш минг киши Салжут лашкаридин эрдилар, ул лашкар бу сузни эш итиб, Чинок, бах,одур С алж ут лаш карин узига олди. Бирдан хон цуш унига х,амла к,илдилар. Л аш карлар ш икает еди. Л аш кари Ч игатой аксари талонда булдилар. Ногох, хон байрок,и девор такида эрди, девор йицилиб алам бирла икки минг киши девор остида к,олди. Х онн и оти х,уркиб к,очди, х,ар киш и х,ар тарафга к,очиб кеттилар. Амир Ч оку хонни жиловидин тутуб, Б ухорога юзланди. Турагай бах,одур Амир Темурни топиб, жиловини ушлаб айди: Эй угул, аскарлардин хабаринг йук. Сох,ибк,ирон курдиким, цуш унлар барчаси тарк,а- шибдур. Андин Ш ахрисабзга келдилар. К уб мол-ганиматлардин малохидаларга к,олди. Б у вок,еани фидойилар муъж иза х,авола цилур эдилар. БУ ДОСТОНДА АМ И Р СОХ,ИБЦИРОННИНГ БУРХ.ОНИДДИН СОХ.ИБ Х^ИДОЯТРА КЕЛМОЦИ, УЛ КИШ ИНИ МУНОЦАШАЛАРИНИ БАЁНИ Олон, Н осир Х и сра в лаш кари Баёнцули к,улига Зафар топиб, фидойилар к,ай ерда мулл,о булса, улдира берди. Мовароуннах,р му- сулмонларига замон тор булди. Х,ар ж онибдин ак,ли к,иск,а куплар ул шумга имон келтурдилар. Носир малъун кофир фидойидин би­ рини Шах,рисабзга хат бирла ханжар цулига бериб юборди. Ул хароми Ш а^рисабзга ярим кечада кириб, Турагай бах,одур ётган урнида ёсдук, узра ханжарни, кукси узра хатни к,уйиб чик,иб кетти. Тонгла бах,одур уйк,удин туриб хатни уцуб курдиким, айтибдур: «Н осир расули худодур, амир Турагай бах,одур келиб, имон келтур- сун, булмаса омон йук, х,алок булгай». Турагай бах,одур Амир Темур­ ни талаб к,илиб, машварат к,илди. Сох,ибцирон манъ к,илди. Турагай бах,одур айди: замонасозлик, учун олдига борурмиз. Андии ке­ йин Сох,ибцирон икковлари мубохдеа дилмок, учун бордилар. А рбоби таърих дерларким, ушал йил Н осир х,икматда топиб эрдиким, Амир Сох,ибцирон хуруж цилгай. Аммо билмас эрдиким, к,айси киш идур. Н осир к,авмлари бую рдиким , Турагай бах,одур угли бирла тах,аййит учун саж да к,илсун. Н осир айди: «булар х,али янги келган, аввал менга имон келтурсун, сунгра саж да к,илмок,га бую ргайм ан» деб уз ш ариъатин баён к,илиб, буларни чинор такига келтуруб, айди: «Эй мукно, сан шах,одат бергил мани набилигимга. Ушал замон йигочдин овоз чицтиким: «анта расулиллох,».1 Аммо Ж аброил андог фасох,ат ила сузлаюрким, Турагайни сайд цилса. Сохибк,ирон курдиким, отаси анинг сузига эътик,од щилгудек. Амир Тем ур айди: «Эй Н осир, ш архи Цуръонман деюрсан, К,уръонда саж даи тахаййит м ан ъ дур ». Б овуж уд, Сохибк,ирон к,уввати муноцашаси булмаса хам куб сузларни деди. Носир айди: «эй амир 1 Сен пайгамбарсан.;

Турагай бах,одур, углунгга айгил, хомуш бул сун ». Турагай бах,одур Амир Темурни кулидан ушлаб келтурди. Носир кофир айди: «Нима ж авоб дерсан, имон келтурурсанму ё й у к ». Турагай бах,одур тонгла жавоб берурман, деб уйларига ёндилар. Келиб углига гинакаш к,илди. А м и р Сох,ибк,ирон айди: «Эй ота, имон келтурман- гизким, ул кофирдур. Ман бу кеча Самарцандга борурман, аиммаи дин олдиларига, курайким, нима деюрлар. Бир киши уламолардин келиб Н осир била иж лос килсун, сиз андин тонгла ун кунга мух,лат суранг». Аммо Со^ибцирон отасига видоъи килиб, Самарканд сарига юзланди. Амир Турагай бах,одур эртаси Н осир олдига бориб, айди: «ман санга имон келтурсам, ун кун мух,лат бергил». Н осир шум айди: «санга омонлиг бердим, углунг Самарк,андга бориб, ижлос учун киши келтурурман деб кеттими?» А л ци сса, Сох,ибк,ирон Самарканд ичра кирди. Ч акириб айди­ ким, «эй ах,ли ислом, х,ар киши уламодин булса бор и б Н осир Х и сра в била мунокаша килсин, шариъатдин сузласун, киёматга шафоат истаса, дини расул алайх,иссаломга .ривож бер сун ». Эшитиб барча мусулм онлар йигладилар. А м и р Т ем ур х,ам йиглар эрди. Одамлар айдилар: «уламоларимиз фидойидин куркиб ер остида беркинуб ётурлар. Олимлар муаллими Сох,иб х,идоятдурлар». С охибкирон: «мани ул азизга олиб боринг», деди. Анда мударрис олдиларига бордилар. Сох,ибкирон курдиким, х,азрат Сох,иб х,идоят мударрис афандимиз кузларини руймол ила боглаб даре айтиб ултурурлар. «Ман кулингиз амир Турагай бах,одур угли булурман, хизма- тингизга келдим. Цадами шарифингизни Носир олдига еткурсан- гиз». Сох,иб х,идоят айдилар: «ман х,ам малох,ида коф ир деб х,укм килиб эрдим. Ул шумлардин бири табиб булуб келиб, кузумга дору куйуб, курмас килиб куйди. Ман х,ам алардин куркувда эрурм ан». Аммо Носир шум фидойидин бирини юбордиким, Амир Темур мулокатда булгач, шах,ид булуб, ёлгончи дегил. Уш ал х,ол ул ш ум фидойи келди. А м ир Т ем ур Сох,иб х,идоятга сузлаб ул тур уб эрди, дарх,ол маърака уртасига кириб, айди: «ман билурман бу йигит фидойидин, мусулмонларни барх,ам ургали кел и бд ур». Анда Амир Темур: «Турагай бах,одур углидурман», деди. Х алк бовар Килмадилар. Яна касам ичти кабул килмадилар. Охир, Амир Темурни ушлаб, ушал кеча мадрасаи Низомулмулкда сакладилар. Сох,иб х,идоят вокеаъда курдилар. Ушал кеча туш ларида расул акром саллаллох,у алайх,ис салом афандимиз. к °р а кийум кийиб келдилар, айдилар: «эй Бурх,ониддин, тургил ул йигит чин сузлаюр. Ул йигитни топиб, малох,идалар олдига анинг бирла боргил, зафар топгайсиз». Фшщол, уйкудин турдилар, кузлари мунаввар булуб, очи- либдур. Олам муаттар булубдур. Ушал соат йиглаб, Амир Темурни топиб келтурдилар. Одамлар барчаси эшиттилар Сох,иб х,идоят кузлари сих,ат топубдир, деб х о с у ом зиёратга келдилар. Амир Сох,ибкиронни яна навозиш килиб сийладилар. Сох,ибкирОН1,а Сох,иб х,идоят айдилар: «эй углум, сан боргил, кетингдин тезлик ила ман бор ур м а н ». А м ир Т ем ур илгари ж унади. Х,азРат Сох,иб

хидоят асбобларни мух,айя килиб, неча теваларга китоб юклаб, мивдор турт минг улуг, машх,ур муллалар била йулга туштилар. А м м о Сох,ибк,ирон унинчи кун деганда Шах,рисабзга келиб курдиким, Н осир коф ир А м и р Турагайга гавго к,илиб турур. Бах,одур айтур: «тавфик, к,илгил, углум келиб санга имон келтурса, ман х,ам имон кел турай ». # ш а л вак,т Сох,ибк,ирон бориб айдиким, «Сох,иб х,идоят яцин келурлар. Эй Н осир, санга мунок,аша к,илурлар, А гар Сох,иб х,идоят Бурх,ониддинга ижлосда голиб келсанг, ман санга имон кел тур урм ан », деб уч кун мух,лат суради. Уч кун утгандин кейин Носир шум уз кунглида айди: «агар Турагай бахддурни углини йук, к,илмасам, ул мани динимни барх,ам ургай», деб, Турагай бах,одур олдига келди: «Тез бул, углунг билан имон келтур, булмаса, санга омон бермасман». v Сох,ибк,ирон х,ар замон Самарканд йулига к,араб-к,араб турди. Н осир коф ир келиб, А м и р Тем урни белига к,ул уруб, футасидин тортти. Филх,ол, юз киши фидойидин келиб ул малъунлар Амир Темурга ёпуштилар. Турагай бах,одур х,айрон булди. Амир Сох,ибцирон чин кунглида нола килаберди. Б айт: Ило%и, подшаз;и кирдикор, Санга очуц ниэрон ва ошкор. Умид бирла кутарибман билагим, Илощи, сан цабул этгил тилагим. И лоуи, бандани еткур мурода, Цилибон мубтало, цуйма орада. Илоуи, дустларингни уурматидин Чщ арм а ул уабибинг суннатидин. Ногох,, Самарканд тарафидин чанг-тузон х,авога чица бошлади. Чанг орасидин ок кийумлилар курунди. Фидойиларга ларза пайдо булди, барчалари овозларин чик,ариб айдилар: ла илах,а иллаллох,у Мух,аммадур расувлуллох,.1 Ф идойилар Сох;ибк,иронни к,улдин к$йиб юбордилар. Сох.иб х,идоят етиб келдилар. Ах,ли ислом Сох,ибкирон бирла олдиларига келдилар. Носир кофир чодир ичра ва олтун кур си узра ул тур уб эрди. Сох,иб х,идоят Н осир шумни олдига кириб айдилар: «Эй Носир, сан савол килурмусан, ё биз?» Носир малъун айди: «Ман савол к,илурман». Курсалар такаббурлик, ила курсида ултурур. Яна курсидин туш урм ок учун айдилар: «соил зиёдаму ё масоил?» Носир айди: «масоил зиёдадур». Айдилар: «тургул, тахт узра ман ултурурман, м асои лдурм ан ». Ж авобига дармонда булуб айди: Сиз савол к,илинг. Бурх,ониддин айдилар: мунофикдурсан, сузингни мувофици йук,тур. Сох,ибк,ирон курси келтурди. Сох,иб х,идоят курси узра ултурдилар. Яна айдилар: сузлагил, нима дейурсан? Анда саросима булуб айди: ман расул булурман. Бул киши айдилар: «муъжизанг 1 Оллоадан боцща маъбуд йук, ва М ухаммад унинг пайгамбаридир.

нимадур?» Ул маълун айди: манга фаришта вахий колтургандур, оти М укнодур. Чинор йигочи ичрадур. Нурхониддин айдилар: агар Жаброил булсал буюргил андин узга ерда сенинг нубувватингга гувох,Лик борсун. Ул айди: ху д о уш ул йигоч ичра хукм цилибдур. Яна айдилар: буюргил, ушул йигочни бутоц-яфрогида сузласун. Ул мадъун мах,зул булуб, жав об бермади. А йдилар: шариатиигда нима бор? А йди: муъминлар бир-бири ила цариндош, мол-аёлда ш ерикдурлар. Сох,иб хидоят айдилар: масалан, барчани мол ими келтуруб, бир-бирига аралаш цилса, ани яна так,сим цилсалар, мол муштарак, савоб кимга булур жазм килгил, мима х,укм цилурсан? Ул лаъин ж авоб тонолмади. Яна айдилар: ахли аёлга шерик дейурсан, масалан, бир хотунни неча киши колиб зино килсалар, андин бола тугулса, кайси бириники булар, эмди айгил? Анда махзул булуб, ул ш умнинг к,ора юзидин попок тори ок,а бошлади. Сохиб хидоят Турагай баходурга караб айдилар: Ёфас ибн Пух алайхис салом замонларидин бори ота-боболаринг барчаси иодшох- лик„ амирлик ва боклик, цилиб утубдур. Уларни замоиларида мундай кишини сузин хотунларингга узгалар шорик, молларингга узгалар меросхур деб эшттингму? Турагай баходур айди: худо гувох булсунким , ман мундин кечтим, бозордурман. Н осир шум айди: Эй С охиб хидоят, М укно амри била пайгамбарлик даъво Килурман. Тоигла М укно олдига боргил, анда ижлос килгил. Аида Хам махзул булсам, уз даъвомдин уттим. С охиб хидоят Турагай баходур ила Сохибцирон жалавларин буйнига солиб ахли ислом барчалари йиглашиб баходур уйига бордилар. Аммо Носир мукаррар цилиб эрдиким, тонгла ярог-ас- лоха келтурмангиз, бизларда хам олоти хамла булмагай. Алкисса, эртаси Сохиб хидоят отларига миниб, Амир Темурни талаб килдилар. Сохибцирон хотирига келдиким, мабодо Носир макр цилмасун деб цилични ёнига боркитуб олди. Аммо Носир шум фидойилардин ун кишига я рог ва аслаха беруб, бош ига салла, эгнига жанда кийдуруб, цаландар каби булуб, М укно йигочин атрофида турдилар, айдиким: хозир булурсиз. Х,ар вакт М укно цатлга хукм цилса, тавакцуфсиз мусулмонларни улдурурсиз. Анда Сохиб хидоят Турагай баходур бирла Амир Темур олдиларида, келдилар. Вул тарафда Замомбек ун фидойи била ок, кийумлу булуб яцин келдилар. Н осир айди: М укно, агар ман найгамбар булсам, жавоб дегил? Чинордин овоз келди: манга бетоблик юзланубдур. Турагай баходурни улдуруб, конин бул йигочга туксаларингиз согаюрман. Андин кейин, шаходат бе- рурман, деди. Фидойилар бирдан баходурни улдурмоцга цасд цилдилар. Сохибцирон цулга циличин олиб, отасин олдига келган фидойини андог урдиким, цалам цилуб, томуг злати га юбора берди. Анда ахли ислом форигбол ярог-аслахалари йук эрди. Ул у(Г киши харба ила мукаммал эрдилар, гавго цузголиб, куб мусулмонларни шахид цилдилар. Малохида цувват тоити. Сохиб Хидоят ва Турагай баходур яна С охибкирон ш ахр кургони ичра к,очиб кирдилар. Келган фидойини улдурдилар. Ф идойилар муцаррар цилдиларким, тонгла шахрга от цуйурмиз. А м м о ул шум

М укно йигочи атрофида куб-куб йигилди. Ул кеча тонг отцунча ах,ли ислом йигида булдилар. А ндин С охибцирон ж о н с у с 1 каби булуб, Н осир лаш кари ичра кирдй. К урдиким, бир к,ора кийумли Носир цулидин Мукно сарига борур эрди. Амир Темур икки кишини узига хам рох цилиб, анинг орк,асидин борур эрдилар. Курсалар, гор олдига келиб тухтади. Fop эшики очилди. Андин бир киши чицти. Анга айди: Тонгла, йигоч, андог дёгил — мундог дегил. С охибцирон танудиким, к,ора кийумли Н оси р узидур, куб сузларни анга таълим бериб, ул шум цайтти. Сохибкирон хамрохларига айдиким, ман шул ердин хабар олурман. Гумон к,илурманкйм, шул гордин чинор остига йул бордур. Албатта, ул йигоч ичра киш и бор. Х,ар кун йигочдин сузлагувчи М укн о уш бу турур, деб эшикни уруб синдирдилар. Андин чинор такигача бордилар. Курсалар бир одам ухлаб ётур. Ани ушлаб, бошини ураб орк,аларига кутариб олиб чик,тилар. Овозини чиЦаролмади. Чинор атрофига утун йигиб, ут цуйуб юбордилар. Ул одамни Сохиб хидоят олдиларига келтурдилар. Ш архи воцеани андин сурдилар. Ул бадбахт айди: Мани отим М укнодур, к,ирк, йил бул у бд ур ман ва Н осир иккимиз уш бу ишни уйлаб топиб эрдук. 1г^ирц йиллик мехнатимизни бу угул ш у кечада зое к,илибдур. Сиримиз шулки, аксар ман чинорга кириб Носир Хисравга сузлар эрдим. Мандин узга киши булмас эрди. Нечун овозимиз тагаййир булса, уэгалар билуб, анда М укно лаъинни ш ахр цургонига осиб к,уйдилар. Фарёд к,илдиким: «Эй, цавм, Н осир сузи албатта галатдур», деди. Цавмлари курсалар анда чинор уртаниб ёнадур. Н оси р к,авмини ихлоси ф осид бул уб М укнога ук, отиб улдурдилар. Н осир муни куруб: Эй к,авмларим, Ж аброил манга билвоситаи шажар хам келур, манга бу иш тухм ат булубдур, деди. Цавмлари икки фирк,а булдилар. Оциллари цургон тагига келиб, мусулмонларга йиглаб айдилар: бизлар хатога кетибмиз, энди мусулмон булурмиз. Турагай баходур хохладиким, шахар дарвозасин очишни Сохибк,и- рон манъ к,илди. А гар Н осир тугри келса жангга муцайяд булурлар, деди. Сохибк,ирон цургон тефасига чик,иб курДиким, Н осирни атрофида ок, кийумлардин узга киши к,олмабдур. Замонбек аслаха ва ярогин ток,инуб к,ушун атрофида ю рур. Носир бир гушада бошига ёвлиц солиб айтурким, манга Ж аброил вахий келтурур, фатх ва нусратдин хабар берур. Анда С охибдирон икки минг йигит жарожир била янги мусулмон булганларни узига хам рох к,илиб, лаш кари малохида сарига бордилар. Я на Замонбек лаш кари ила ж&г>г к,илмок,га турди. И кки тарафдин икки к,ул би р- бири ила тугри булдилар. Х,ар замон Н осир олдига Замонбек келиб айтур эрди: Эй Носир, зафардин хабар борму, Амир Темур фидойиларни остун-устун к,илгудек. Н осир айди: шошма, хануз Ж аброил келгани йук,. Беш ва олти мартабадами яна еттинчи келганда айди: боргил, сени Ж аброил Амир Тем ур урушига юборди, отингни М узаффариддин к,уйди. Онинг цони сани циличингда тукулсин, худо тавдир к,илибдур, деди. Анда Замонбек 1. Ж о н с у с — жосус

айди: бу суз чинму? Носир айди: ёлгон десам каллам танимдин жудо булсун. Андин Замонбек Амир Темур к,ушунига борди. Ф арёд цилди- ким, мандурман М узаффариддин, к,айси ерда булур А м и р Тем ур, они кони мани к,иличимда тукилур, такдири худо ш улдур, деди. Сох,ибк,ирон аскарини унг тарафида эрди, овозини эш итти. Замонбекни курдиким, к,улида санчцу, найза, Сох,ибк,иронга к,арши келур. Замонбек курдиким, Амирни кора отлик, к,улида циличи, бир йигитдур. Филх,ол, Замонбек айди: сан кимсан? Сох,ибк,ирон айди: ман Амир Тем ур Турагай ба^одур углидурман, нима дерсан? Ул айди: пайгамбарим хабар берибдурким, санинг к,онингни тукарман. Амир Сох,ибк,ирон айди: пайгамбаринг номаъцул сузлабдур. Анда Замонбекни аччиги келиб, найзасин кутариб , х,авола к,илди. Амир санчк,усин у ткузуб, ниличин кутариб, андог урдиким, цулок,- бурнин шинуруб кетти. Замонбек бир юзлук булуб цочиб, Носир Х исрав олдига келди. Х,ануз бош ига ёвлук, солиб ултурур. Замонбек айди: Эй Н оси р Х исрав, Ж аброил нима дер? Ул айди: к,отили Амир Темур Замонбек Музаффариддиндур. Яна айди: ёлгон айтмагил?! Носир айди: ёлгон десам бошим жасадимдин жудо булсин. Анда Замонбек аччигидин газаби келиб, к,илич бирла буйнига андог урдиким, ул шумни калласи учуб икки цадам ерга тушти. Шул каззобни рух,и наж аси там уг шах,рига элчи булуб етти. Б айт: » Айди М укнони, мулки девлар хайлига учради, Тобмади Жаброилни, Азроилга учради. Цилди даъвойи р а сул л щ , булди лаъин абад, Топти маликни яна дузах элита учради. А л дисса, Замонбек бош ни олиб Сох,иб х,идоятни олдиларига келтурди. Турагай бах,одур куруб, Амир Темурга киши юборди. Сох,ибк,ирон айди: бу к,авмни тирик куймок, х,икматдин эмас, деб улдурмодга муцаййид булдилар. Охир, бах,одурни узи келиб, Амир Т ем ур ж иловин уш лаб к,айтти. Замонбекга саруполар бердилар. Сох,ибк,ирон айди: бу к,авм мах,раматдин, эрлар бир-бирларин хотунларига назар солурлар, буларни тирик к,уймок, синочилик, эмас. Сох,иб х,идоят яна тацвия цилдилар, барчалари ул к,авмни улдурмок,к,а иттифок, к,илдилар. Ул цавм х,ийла бирла бир х,овлига к,амаб икки юз киш и атрофига утун к,алаб, кун них,оятда совук, эрди, катта-кичик барчасини ут ёк,иб к уй дур уб ю бордилар. Ул малъунларни ж они дунё утига тоб келтуролмай, том уг щах,рига к,очтилар. Тонгла бок,ий к,олганларини х,ам ту ту б келтуруб улдурдилар. Булардин бир хотун к,очиб кетти. К,олгон малох,ида чарог кушлар ушал бир хотун авлодидур. Носир айтиб эрди. Б ай т: К им ул у б цолса дашт оро нечун, Еса они цартаю цузтун.

Б у л каби улгани яна цайтуб Зинда бултайму тонгла — мауишр к ун? Бурх,ониддин сох,ибнинг жавоблари. Б айт: Цодир Зулжалол цилди щёт, Х,ашрда тиргузулса эса %ар зот. Барча аъзолари бул уб жужав, Н'Олмагай %еч Носир Хисрав. Б У ДОСТОНДА АМ И Р СОХ,ИБЦИРОИНИ Б УХО РО БОРМОЧИ БАЁНЦУЛИХОННИ САРОЙМ УЛК ОТЛИК, ЦИЗИНИ ОЛМСЩИНИ БАЁНИ Андин кейин малох,ида к,авмларини Мавлоно Бурх,ониддин афандимиз имдодлари ила тамомила х,алок цилдилар. Итбоълари- дин х,еч киши цолмади. Андин М авлоно Бурх,ониддин олдин Самарцандга м урож аат к,илдилар. А м м о Т урагай бах,одур куб гани, бой киши эрди. Хдр ижнос моллари бор эрди. Бир кун куб цуйларни Амир Темурга бериб, савдога юборди. Цуйларини хдммасини минг олтунга сотиб, пулларини белига боглаб, бозорларни сайр к,илиб ю рур эрди, бир ерда к,аландар маърака к,илиб сузлаю р. Цулида цогоз, ш еър ёзилган. А йтурким , шул ёзувни к,адрига ким етиб, минг олтунга олгай? А м ир Сох;ибк,ирон х,иммати ж уш га келиб, минг олтунни кдландар к,улига бериб, олди. К,аландар А м и р Тем урни буйи, к,оматига цараб, хдсаб насабдин сурди. Айдиким, отанг олдига боргил, муНи отанг олдида уцигил, боргунча очмагил. Цаландар х,у деб йулига кетаберди. Сох,ибк,ирон чак,ириб суради- ким, отингиз нимадур? Айди: отим цогоз ичра ёзилгандур. Андин кейин отасини олдига келди. Бах,одур айди: х,еч матоъи олдингму? Сох,ибк,ирон цогозни берди. А м ир Турагай хафа булди. Кейин Сох,ибк,ирон очиб ук,уб курсалар, Х ож а Камол Х уж ан ди й ушал к,аландар экан. Ш еърлари ф орси рубои йдур: Он каски тамоми дащр бигирфт нахуст, З а вр а щ , замона ситами зулм бишаст. Ж амшиду Сулаймону Скандар гузашт, Бархез миён бандаки то навбати ту аст. Маълум булдиким, подшох,и мутацаддимин ер юзин ва кун кузин олгон ушал уч киши эрур. Турагай бах,одур бу ибрат кддрин билмади, айдиким, сани бир банги фириб бериб, алдабкетибдур. У гул булсанг тузук бул, булмаса — йул деб куб койиди. Амир Темур хафа булуб шайх Шаме кулол хизматларига келди. Ушал кун шайх мурокдба к,илиб рах,матуллох,га уланиб эрдилар. Ушал йил тарих етти юз эллик беш эрди (1355 й.) дорулфанодин

дурулбацога рихлат цилдилар. Сохибцирон жанозаларини уцуб, бир кеча шайхни цабрларида ётиб туш курди. Ш айх келуб айдилар: Эй углум, B yxopoF a боргил, худой таборак ва таоло х,икматин кургил. Андин кейин Сохибцирон Бухорога юзланди. Начанд йул ю руб, яёвлицдин куб чарчади. Бухоронинг Ь^олакож догам дарвозасидин кириб борди. Бир саройга бориб, бир х,ужрага кириб царор олди. Аммо дунёлигдин бир лаъл Бадахшони киссасида бор эрди. Андин узга нимарса йуц эрди. Лоилож, лаълни жавохир бозорига олиб чицти. Анга х,ар ким харидорлиц цилур эрдилар. Ногох, тусиндан барча одамлар цоча бердилар. Сохибцирон х,айрон булуб, буларни цочганларини суради. Х,еч ким ж авоб бермади. Хдр ким х,ар тарафга кеттилар. Ногох, бир угул мает лоацл келур, цулида ханж ар. Биров айди: эй турк бача, к,очгил! А м и р Тем урни гайрати них,оятда баланд булуб, цочмади, турди. Ул угул цулидаги ханжар билан Амир Сохибциронга солди. Сохибцирон узини чаб бериб, лаъл Бадахшони цулидин туш уб кетти. Ул мужиб лаълин олиб кета берди. Амир Темур анинг кейинидин югурди. Бир «дам тутуб айди: Эй турк бача, бу золим кейинидин бормагил, сани улдурур. Бу мужиб Бароцхон махбубидур. Бароцхон Баёнцули- хонни углидур, куб-куб мусулмонлар жойларига ут цуйуб тамоша цилур. Муни тугрисидин хеч ким хонга арз цилолмас. Баёнцулихон цартайибдур, мундин бошца угли йуцтур. Хонимиз одилдур. Агар англаса углини улдурмоцца таваццуф цилмайдур. Агар Бароцхон бархам еса, Чигатой тураларидин хеч киши цолмас. Лоилож умаро бардош цилиб турур, шояд эпацага келса. Кейин Сохибцирон мусо- фирлигини уйлаб, саройга келди. К,улида хеч нима йуцлицидин саройбон цувлаб юборди. С охибцирон оч ва ташна булуб кунглида айди: бориб додхохга арз цилай. Ул вацт додхох Амир Ёдгоршох орлот эрди. Бориб шархи воцеани баён цилди. Ул: туманбошига боргил, ул мандин эътиборлицдур. Андин туманбошига арз цилди: ул хам айди: амир Жалойирга боргил ул мингбошидур. Анга бориб арз цилиб эрди, ул амир Баён Сулдузга юборди. Ул нуёнлардин эрди. Чигатой одамлари ичида андин зур, пахлавон киши йуц эрди. Ул хам тахаммул цилди. Айди: бу шариъат ишидур, цозига боргил. Аммо цози имом Саъд эрдилар, анга борди. Арз цилди. Ул киши айди: аммо ман шариъатни олдида хонни андеша цилмайман. Лекин гувох олиб келгил. Сохибцирон хуб деб, андин заргар бозорига келди. Курган одамларни гувохлицга талаб цилди. Алар айди: бизлар фуцаро булурмиз, гувохлик беролмасмиз. Ж онимиз узимизга керакдур. Амир лоилож бир маежидга келиб, очлицдин йицилиб ётти. Ярим кеча эрди бир цаландар, цулида чароги, келуб Амир ахволидин сурди. Сохибцирон анга воцеани баён цилди. К,аландар айди: орий, Бухорода ш ундог зулм цилгувчилар бордур. Яна айди: эрта намоздин кейин фалон минор тагига боргил, анда Малхам порадуз ултурур, воцеани анга арз цилгил. Анинг риоятига мулоцат булгил, сани додингни Бароцхонга ул киши еткузгай, Амир Темур айди: Эй цаландар, чин сузлагил. Цаландар хацицатин сузлади. Андин кейин Сохибцирон эрта намоздин кейин минор тагига борди. Анда бир дукон ичра бир оцсоцол киши эски

нимарсаларни тикиб ултурар, кийумлари там ом эски турур. Амир Сох,ибцирон хайрон булди. Хотирига келдиким, бу киши мани фарёдимга цандай етгай?! Охир они олдига келиб салом цилди. Ул киши жавоб саломин бериб, уз ишига машгул булди. Бир харф сузламади. Соатидин кейин воцеани арз цилди. Сохибцирон сузин хуб тинглаб ултурди. Айди: умароларга арз цилмадингму? Амир арз цилдим дегач, шогирдларидин бирин Ёдгор шохга юборди. Амир кунглида айди: бул гайр киши булса, умаро нечук мунинг олдига келур? Ногох курдиким, амир Ёдгор шох рангги бузарган, туси ок,арган келиб бул киш ига таъзим цилди. Б у оц соц ол киши анга царамасдан уз ишига машгул буЛди, соатидин кейин анга цараб айди: Эй яратгандан цурцмаган золим, нечук адл ила сузламайсан? Бул бечорани арзин англамайсан? Андин кейин амир Ёдгоршох цурциб айди: оре, бул йигит манга арз цилиб эрди, амир Муъайяд туман бошига юбориб эрдим, ул мандин илгаридур. Яна шогирдин анга юборди. Андак вацтдин кейин кайфи учуб, рангги цочиб амир Муъайяд келди. Бул кишига таъзим-тавозеълар цилди. Бир замондин кейин анга айди: Эй жобир, нечук мунинг арзин англамадинг? Ул айди: ман амир Боязид мингбошига хамол цилиб эрдим. Андин кейин цурцуб букчайиб амир Боязид келди. Ул айди: амир Баён Сулдузга юбориб эрдим, андин кейин Баён Сулдуз саросима булуб, Нуён йулдошлари ила келди. Алар барчаси жигалик, кимхоб тунлик эрди. Бул цари киши сира илтифот цилмади. Улар мунтазир булуб, тавозеъ била турдилар. Амир Сохибцирон бу ишларни куруб хайрат денгизига гарк, булуб, тааж ж уб бармоцин тишлар эрди. Бир фурсатдин кейин айди: Эй Баён Сулдуз, сан К,орачор нуён булсанг, бу мусоф ирнинг арзин нечук эшитмадинг? Ул айди: Эшиттим, шаръий шариф цозига хавола цилдим. Буюрдиким, цозини келтурунг. Андин кейин цози имом А бу Саид келдилар. Амир Темур анинг иззатига таажжуб цилур эрди. Ул цари бобо ултурган жойида айди: Эй цози, нечук шариъат хукмин жорий цилмадинг? Цози айди: шохид талаб цилдим. Бул йигит чициб кетти, цайтиб келмади. Андин кейин Сохибциронга назар цилди. Амир айди: Ман заргарлик бозорига бордим, алар айдилар: биз фуцародурмиз, шаходатлиц бе- ролмасмиз, дедилар. Цари бобо айди: боринглар, аларни келтурунг. Бориб заргарларни келтурдилар. Алардин лаълни бахосин сурди. Алар айди: бизлар цозини олдида цандог гувох булурмиз? Бароцхон золимдур, андин цурцармиз. Анда ул цари кишини аччиги зиёда булуб, газаби келиб, Бароцхонни келтурунглар, деди. Сох,ибциронни жигар-багрида тамом тоцат цолмади. Айди: Эй бобо, на учун булар сизни мунча иззат цилур? Цари бобо айди: жим ултиргин, маълум цилурман. Аммо уз ишига машгул булди. Барча сукутда эрдилар. То цари бобо сузламагунча, хеч ким сузлаёлмас эрди. Ногох шотирлар цунгирогин садоси кела берди. Курсалар, асъасаю дабдаба ва ш он-ш авкат ила Б ароцхон келур. Анда ум аро ва фуцаро барчалари уринларидин турдилар. Анда минор тагига барча катта-кичик йигилдилар. Анда цари бобо сукутда эрди. Бароцхон била барча умаро, беклар ул кишига цараб мунтазир эрдилар.

Кейин цари бобо Варок,хонга к,араб айди: Эй золим, токайгача санга мадху сано цилурман ва зомин булурман, эмди отангга айтурман, х,алок булурсан. Барокхон айди: ой бобо, мани ёзук,им нимадур? Анга вок,еаии баён цилди, яна айди: эй бобо, хабарим йукдур, деб мах,рамни талаб килиб суради. Бовуж уд, махбуби эрди. Махрам айди: лаълни мастликда билмадим к,айда к,олибдур. Барокхон к,улин куксига куч у б таво.чеъ била айди: эй бобо, манга рухсат беринг, бул йигит эртага мани олдимга борсун, лаълии икки бах,осин берурман. Заргарлар айди: бахоси минг олтун эрди. Хон айди: икки минг тиллоберай. Анда ул кишидип барчаларига рухсат булуб, кеттилар. Андин кейин, Амир Темурга айди: йигит тургил. Г>арок,хондин бориб молингни олгил. Со\\ибк,ирон айди: даъвомдин уттим. Сиз вок,еани баён к,илинг. Ул киши айди: сен ул срга бориб, к,айтуб келгил, сенга айтурман. Андин кейин, Амир лоилож булуб хонни урдасига борди. Курдиким, . Барокхон айвон устида айш-ишрат ила ултурур. Амир Темурга кузи туш ти. Т ури б ёпидан урин курсатти. Махрамларига буюрдиким, икки минг олтун келтурунг. Анда филхол Сохибцирон олдига келтуруб к.уйдилар. куб узрлар к,илиб айди. Албатта, мани арзи ихлосимии 6 0 6 0 1 а еткурурси з. Андин кейин А мир Сох,ибк,ирои олтунларни олиб яна истицболи к,ари бобо ни олдига келди. Бобо айди: олдингму? Амир айди: оре, олдим. Андин кейин олтунларни икки таксим килиб бирин бобони олдига к,уйди, бул киши хафа булуб. айди: эй нодон бола, дунёга мани хошатим йук, манга олтун к.ахат эрмас, узинг олгил. хараж ат к.илурсан. Сохибк,ирон айди: Эй бобо, манга сирипгизни айтиб, ман бечорани хурсанд к,илинг. (\\apii бобо айди: Эй барно йигит, мани сузимни эш итгил. Ман к,ирк, йилдии бери норадузлик к.нлурмаи. Кишидин тамаъ цилмасман. Ш ул минората чик.иб азон айтур эрдим. Ун йил булублурким. ахш ом вак,тида ёмгир ёгар эрди] Уишл вакт бир хотуп ута берди. Ани к,авми чигатойдин бир мает турки келиб шул хотунни кулидин тортиб, бир уйга келтурди. Ул заифа фарёд к.илдиким, мани кулидин, эй мусулмоплар, халос кил иигла р. Ман иорсо булурман. Яна эрим айтиб эрдиким, шу бу кеча уйда булмаеанг, талок, к,илурман. Яна мани бу ахволда курса, балки улдурур. манга рахм килинглар. дер эрди. Ман ани кулидин нажот бергали туркпи уйига бордим. Анинг-куллари келиб мани ура берди. Ман алардин крчтим. Курдимким. ул мазлумапи уйига олиб кирди. Ман уйлаб, бул хотунни эридип талок, булмасин фикрии к,илдим. Ул вак,т кечапи а ввали эрди. Минората чик,иб овози баланд ила ассалату хайрум мин ан навм' деб чакира бош ладим. Баёнкулихон арк узра К,уръоп тиловат к.илур, экан. эш итиб, мук,аррабларни чакириб. шул вакт азон айтур кимдур, деди. Алар айди: телбадур ё аблах, ж инпидур. Х он мунда бир вок,еа бор, деб киши юборди. Ул келиб мени минорадин хонни олдита олиб борди. Х он сурадиким, телбамусан ё хуш ёр? Ман айдим: хуш ёр эрурман. Анга вокеани баён кнлдим. Хон ул турк била мазлумага киши 1 Намоз уйцидан афзал.

юбориб, келтурди. Яна ул хотунни эрини талаб цилиб келтурдилар. Т уркни к,оф ичра солиб, букуб ура-ура улдурдилар. Х отунда кунох йук,ликин эрига маълум цилдилар. Андин кейин хон мани узика ота цилди. Айди эй ота, мани томук утидин нажот бердингиз, энди х,ар вок,еа шахр ичра булса, мани огох к,илгайсиз. Х удой таоло учун онд айтурманки сиздин бошк,а азони бемахал айтиб маълум к,илкон киши йук,дур. М азлумлар додика етсам, деди. Х оло, муддат ун йил булубдур, шул ишга маъмурдурман. Р>ул сабабдин шул кункача ум аро мандин к,урк,арлар. Вок,еа ш улдур. Амир анга видоълашиб, саройка келди. Саройбонга пул берди. Х оло, Вобо породуз дерлар, к,абрлари Р»ухорони ж ануб тарафидаки дарвозададур. ЭМДИ СУЗНИ БАЁНЦУЛИХОН ПОДШОДИН ЭШИТМАК КЕРАК Бир кеча тушида Ш айх ул аъламни курди. Айдилар: хилофи шаръий к,илмагил, туркил, кизларингни эрга бергил. Баёнцули- хонни тук,циз цизи бор эрди. Уйк,удин туруб, барча к,изларини ж амъ к,илди. А йди: Эй болаларим, эр ихтиёр к,илинглар. Барчалари к,абул к,илди. Ршрчасидин кичиги Сарой Мулк хонимча эрди, айди, эй ота, сизни давлатингиз соясидан хеч жойга бормасм ен, эр х,ам к,абул к,илмасмен, деди. Андин кейин хон бир к,изини амир Чокуга ва бирини амир Жах,он шох,ка берди. [1ирин амир Улж ойга берди. Хар к,изини бир киши ка берди. К уб-к уб туй-томош алар к,илди. Бир кун яна Ш айх ул аъламни тушида курди. Айдилар: цизингни эрка беркил. Уйк,удин туриб кичик к,изини чак,ириб айди: Эрка берурман. Циз айди: мен ихтиёр цилмаоман. Яна неча мартаба тушида курди. Ш айх ул аълам вах,шат ила айтурлар: к,изингни эрка беркил. Анда хонимчани чак,ириб айди: Эй к,изим, мани ризоли- к,имка к,арасанк, эрка тегмокни ихтиёр цилкил. Анда хонимча айди: мани хох,лашимка к,арасангиз?! Мани Туракай Вах,одир уклига берингиз. Хон амир Туракай бах,одурдин хафа булган эрди, к,абул цилмади. Яна хонимча айди: мани хох,лашим шулки, ким шатранж уйнаб ютса, ман они к,абул к,иламан, акарчи чупон булса х,ам. Хон х,айрон булди. Айди: номах,рамни сенинг олдингга нечук келтур- рурман? Хонимча айди: ман цулбачаларингиз сифатида булай. Сиз айтинк, ким бизни к,ул бачамиз ш атранж уйнамок, даъвосин цилур, х,ар ким шуни ю тса ман анка к,улумни инъом к,илурман. Х он андин кейин к,изин сузин к,абул килиб, хуп деди. Тонкласи муни эшитиб шатранж уйнагувчилар кела берди. Варчасини хонимча юта берди. Аммо, Ш айх ул аълам тушида айтиб эрдилар, к,изинк кимни хох,ласа анга бергил. Яна хонимча айди: эй отажоним, жарчика айтинг, хар ерда шатранж уйнакувчи булса, келсун. Андин кейин жарчи бозорларда нидо килур эрди. Амир Сохибк,ирон бу овозни эш итиб, чик,иб сурди, жарчи вок,еани баён к,илди. А ммо ш атранж у йна мог; да мисли йук, эрди. А м ир айди: Мен хам билурман. Андин кейин Амир Сохибк,иронни олиб бордилар.

Хон курдиким, бир турк бача, эгнида чакмон, бошида телпак. Хон айди: бу йигит нимани билур? Ж арчи айди: х,арчанд манъ цилдим, булмади, бирга келди. Амир Сохибцирон хеч нима демади. Хон буюрдиким, цул бачани келтуринглар. Дархол келтурдилар. Амир билдиким, угул лйбосини кийубдур, аммо узи циздур. Филдол, куруб бир-бирига кунгул бердилар. Амир анда кунглида деди. Байт: Эй жамолинг партави хурш иди олам тобдек, Ш авцдин айлар тепиш кунглум мани симобдек. Офият денгизидин щ р дамда айлар баргарон, Халщ и зулфунг кунгул балщларин цуллобдек. Шатранжни уртага цуйдилар. Сохибцирон айди: ман шарт бирла уйнагайман. Хон айди: шарт шулки, агар ютсанг, бу цулбача сеникидур. Амир айди: бой берсам нима цилурман? Хон айди: Сандин хеч тамаъ йук,. Амир айди: гар ман ю тцузсам шул гулом бачага цул булурман. Узи ёширун ошиц булиб эрди. Эмди шатранж уйнай берди уч бисотгача. Х,ар бисотига бир кеча ва бир кун утуб кета берди. Амир Тем ур голиб келди. Ахир, хонимча этакин силкитиб, туруб уйига кетти. Хон хайрон булди. Бул анойи киши деб фахмлаб эрди, лекин Амир Сохибцирон ман Турагай баходур, углиман, деб маълум цилмади. Сабаб шулки, малохидалар жанггида хон цочиб эрди. Амир Турагай баходур айтиб эрдиким, хон номардлиц цилиб цочмаса, ман дафъи цилуб эрдим. Бу воцеани хонга эш иттуруб эрдилар. Хон хафа булуб эрди. Сохибцйрон шул ж ихатдин цурциб хасаб ва насабни маълум цилмади. Х он айди: бу кун боргил, тонгла келгул. Цул бача сеникидур. Сохибцирон андйн саройга борди. Аммо хон уйига кириб, хонимча бирла кенгаш цилди, эй ота, ахдинггизга вафо цилиб, агарчандики, цул булса хам, анга беринг. Хон хайрон булуб уйлаб, эшикига мулозим цуйди. Мулозимга турк бача келса, ичкари киргузмагил, деди. Эртаси Сохибцирон борди, дарвозадаги ' мулозимлар йул бермадилар. Цайтиб саройга келиб, хужрасида царор олдй, Эртасига бир чури Сохибциронни ахтариб келиб, саройдин топиб бир цогоз хат ёзилганни берди. Айтибдурким, «хамд ила дуруд адосидин сунгра ул ёрижонимга салом ва паём бул су,нким, уш бу сиз била шатранж уйнаган цул бача хон цизи Сарой Мулк хонимча булурман. Иштиёци мухаббат манда булса ва сойм богинда жамолим чарогинда умид цилса хонга келиб арз цилсун. Отам одил булса мани анга берса керак. Мабодо бошца цулбачани берса олмасун, нома тамом, вассалом». Аммо Амир Сохибцирон ул чурига тавозеълар цилиб, йиглаб арз-холини айтиб юборди. Эртасига хон ов цилмоц учун отланиб борур эрди. А мир Тем ур йул узра бориб: Эй подш охи одил, ахдингга вафо цил, деб хонга арз цилди. Хон саросима булуб, овга бормай к,айтиб эртасига начанд бош ца цулбачаларни юборди. Сохибцирон ман била шатранж уйнаган цулбача йуц деб цабул

цилмади. Х он х,айрон булуб, Сирож Камарий вазнрига цараб айди: боргил, ушал турк бачага жавоб бергил, деди. Вазир дархол келиб айди: Эй йигит, ул хонни уии ии кизилур. боргил, мулукона туй аебобини келтургил, деб кулида бир кути бор эрди, Амирга очиб курсатти. Ичи тула олтуидур. Вазир айди: акалли, мартаба шунча олтун кел туруб туй аебобини мухайё к,илиб, олурсан. Вазирии мак,сади бу эрдиким, албатта бу ишии ухдасидин чико.лмас деб кил гон эрди. А м м о Сохибк,иронии мухаббати ж ихатиди м уч кунга мухлат берди. Агар ондин утса, сузииг кулогимга кирмас. Андин кейин Со\\ибк,ирон хуж рага келиб, фикр ила уйлаб йиглар эрди. Б а й т: Х,ар о ш щ н и коса и чашми п у р об эмас, Е ш тукмайин юз узра д у о мустажоб эмас. Андин кейин М озори Фа из О сор хазрат Ш айх ул аъламга бориб, бошин к.уйу б. фигом нолаи ва зори даргохборига цилиб айди: эй, яратгап тапгрим, мани жону кунглимни ани ишкида куйдирмагил ва бу хиж роп тогидии олиб, мани ёрим висолин богига еткургйл, деб кузи уйкуга борди. Х,азрат Ш айх ул аълам тушида келиб, айдилар: Эй А м ир Т ем ур, тургил, олло таоло кудратини кургил. Ф илхол, Амир Темур туруб, ердин бир кесакни олиб хожатга борди. Курдиким, девор тагида бир нимарса курунур. Бориб курса, бир к,ути турур. Они кутариб к,араса вазирни кулида курган кути дур. Соати таажжуб цилиб, уз кунглида, муни манга худо еткузди, деб эрта намозин укуб, сабр кил май к,ултук,ига кутим и олиб, шах|) ичра кирди. Курдиким, одамлар х,ар тарафга ю гуруб секин-секин сузлаш урлар. Андин кейин Амир х,ар Kaiicii.uiM воцеани сурди. Х,еч ким ж авоб бермади.. Курса, Сирож К,амарий ш итоб и.та келур. Сохибцирон инjк голиб булуб, анга салом берди. Вазир филхол, култукида кутуни куриб, бую рдиким : бойла бу угрини. Оёк,ини кишан бирла, кулини занжир ила богладилар. Нокса бу эрдиким, уш бу кеча хон урдасига угри кириб, хонни жарохатлаитуруб, уласи цилиб яна бул кутуни олиб кочиб, хожатхоиага беркигиб эрди. Одамлар саросим а булуб у ён бу ён югурмоцларига сабаб бу эрди. Амир Сохибк,иронни кул-оёгини боглаб, вазирни олдига келтурди- лар. Амир Темур айди: мани гупохим нимадур деса, одамлар сукар эрдилар. Вазир Амирни хон олдига келтурди. Курсалар хон тахт устида ул турубдур. Амирлар ва беклар хонни унг тарафида ва чаб тарафида ултурубдур. Варок,хон угли хам хонни ёнидадур. Вазир баргохга угрини тоитим, деб курунуш к,илди. Х он айди: бизни кизни талаб кил га н сан эрдингм у? А м ир Т ем ур айди: оре, яна айди: бизга ж арохат салгонсанму? Ондин кейин Сох,ибк,ирон бошдин утгаи вок,еаии бир-бир баён килди. Хон илтифотга олмади. Амир Темурни олиб бориб зиндопга солдилар. Аммо хон холати назъга етиб, дорулфанодин дорулбакога сафар килди.

В айт: Вацтики келиб фалак бериб иззатини, Уттиз йил адл узра к ур уб давлатини. Тушолди они умри кечиб, келди цазо Социким анга берди ажал шарбатини. Ж ум аъ кечаси рамазон ойини еттисида рухи пур ф ути^ин к,уши тан цафасидин учм ох йигочларин бутоцига тайрон к,илди. А ммо улмасдин илгари Варок,хон углини тахтга утцазиб, анга васият цилдиким амирларни, вазирларни ва бекларни уз урнида мандек кургил. Сирож Цамарийни яхши иззат цилгил, деб эрди. Андин кейин хонни жанозасини уцуб, Сирож Цамарий тобут олдида йиглай-йиглай олиб бориб, жасадини Шайх ул аълам ёнига дафн айлаб, кдбрини устига иморат цилдилар. БУ ДОСТОНДА БАРОЦХОН ТАХТ УЗРА УЛТУРГОНИ, ЦОИДАИ ПОДШО^ЛИЦ ХИРМАНИН КУЙДИРГОНИ БАЁН И Олам х,ар кун улуб, дигар кун булуб, аммо амирлик, маснади узра Барокхон царор олди. Уч кундин кейин Сирож Цамарийни улдурмок, андеш асини к,илди. Ч унки, ани куб ёмон курар эрди. Сирож Цамарийга буюрдиким, саллам била жигамни келтургил. Дарх,ол тур уб олиб келиб, узатган вак,тида к,улидин туш уб кетти. Мани саллам била жигамни тушурдинг, гуё узумни туш урдинг деб жаллодга бую руб, цулини кести. Вазир айди: бу к,улим била етти к,иронга нома ёзиб, Ч игатой авлодини дунё ва охиротини маъмурига куш иш к,илур эрдим. Вул куни мани ша\\ид к,илурсан деб бу рубоийни айди. Н а з м: Х,айф одил ш оудин уш бу писар, Талаб утидин бу танимда к уб асар. Ман ш а щ д булдим бу кун цон ичра гарц, Ф исцу исёнга гарц ул уб , эй бехабар. А м м о Сирож Цамарий шах,ид булгандин кейин юртга гавго пайдо булуб, Варок,хон нохуш к,илди. Отасини тамом бекларини изл1 цилди. Амир Чоку, амир Баён Сулдуз, амир Ёдгоршох, бу каби бекларни хукуматдин туш уруб узидин йирок, цилди. Одамлар уз бош ларига ишлар к,ила берди. А м м о А м ир Т ем ур зиндонда 1 И зл — хурлаш. 79 I, !

цолиб, Варок,хонни ёдига келмай, эсидин чициб кетти. Х,аво куб иссиг, ёз вак,ти эрди. А м ир Т ем ур х,ар кеча нола ва зори цилиб, куб- куб йиглар эрди. В айт: М аъбудига арз цилди зорин, Даргоуига тутуб руйи ниёзин. Дедики, щ кими фарид сенсан, Ва онаи жамъи дард сенсан. Ман ожизам ва цавийдур агёр, Ман бекасу хасмдур ситамкор. Ожизлара лутф этиб карам цил, Бекасларни тмин, адам кил. Зиндонбон содот муътацидлардин эрди, Амирни оёц-цулини ечуб цуйуб эрди. Ярим кечада биров келиб Амир Сохибциронга салом цилди. Айди: Эй йигит, нечук мунча туш овда булгонинг менинг учундур, цути олгон угри мандурман. Тургил, санга нажот бергайман. Амир отини сурди. Ул айди: ишинг булмасун, мани санга зорим йук,, деб зиндондин Амирни чицариб олди. Зиндонбон. филхол, уйцудин туруб ёнидагиларни уйготти. Равго цилдилар. Одамлар атрофини олдилар. Вароцхон уйгониб, том узра чицти. «У грим ан», деган цора кийган эрди. Амир Темурга айди: мандин ж удо булмагил, деб х,ар ’ж онибдин келган киши х,амла цилса, ул цора кийумлиц дафъи цилур эрди. Одамлар била жанг цила-цила бир масжиди жомеъга яцин келдилар. Вир улуг йигочга келиб цора кийумлиц гойиб булди. Амир Темур масжиди жомеъ ичра кириб, они олти дарвозаси бор эрди, одамлар хар цайси дарвозани олиб турдилар. Х,еч киши ж уръати йуцким, ичкари кирса. Андин кейин А м ир С-ох,ибк,ирон узи ни минор юцорисига олди. Анда тонг отцунча туруб кундузи булгоч Амирни хеч ким минордин тушуролмади. Ким юцори чицса цулида таблиц била урар эди. Филх,ол, улур эрди. Юз киши такида нойлар эрдилар. Ул кун утти, кеч булди. Ярим кечага боргонда ул цора кийумлиц олдига чицти. Амир они таёц била урмоцга х,ар ак ат цилди. Бул айди: цулунгни торт, дустунг булурман. Амир бирла икков булуб туштилар. Варча уйцуда турар. Андин утса икки цора кийумлуц турур, алар х,амрох, булуб, Амирни аркга еткурдилар. Курса дарйчалар очуц. Амир айди: мани цаерга олиб борурсиз, минг машаццат била цочуб юрурман. Анда ул кулди. Амирни илтифот бирла цулидин ушлаб етти дарвозадин киргузуб, барчасига цуфл уруб, бировига келтурди. Анда, рангоранг палослар солинган, турли-турли тушаклар солинган, анда дархол мум шамъларни олтун лаган узра ёциб цуйдилар. Андин кейин айди: сиз била шатранж уйнаган, яна бу мушкул ишлардин нажот берган Сарой Мулк бону булурман. А м ир С охибцирон айди: Эй маликам хонимча, сани ишцингдин куб балоларга гирифтор булдим. Алхамдулиллох,, эмди висолингпи маишатингни утоги манга муяссар булди.

Б У й т: \\ Ж онни ким жонони уч ун севса, жононин севар, j Ж они учун кимки жононин севар, жонин севар, \\ Х,ар кимнинг оламда м щ дорича дур табъида майл, \\ Ман лаби жононими Хизр оби уайвонин севар. Алкисса, Амир анга асл насабини баён килди. Хонимча билдиким, амир Турагай бах,одурни угли турур. Андин кейин икковлари гаму х,асрат деворини бузуб, маишат утогини тузуб, неча кун айш-ишрат ила булдилар. Ногох,, фалакни гардиши, бир кеча Барокхон тбм устига чикиб курдиким, синглисини уйида чирог ёнур, т р ж ж у б килиб, томдин-томга утиб хонимчани уйига келиб, секин э|шикдин назар килса, икков булуб намоз укурлар. Дарх,ол, кулларйдин ун кишини мукаммал килди. Хонимча салом бериб эрди, дупур-дупур оёкларни овози кела берди. Хонимча чикиб курса, одамлар эшикини олдига йигилибдур, фарёд килдиким, «намозингдин тургил», х,ануз булмай намоз ичра келиб, Амирни аъзоси етмиш жойидин ярадор булуб, Амир узидин кетиб йикилди. Мукарр'ар килдиларким, улди деб оёкидин сургаб Ш айх Хасан Бохурзий майдонига олиб бориб ташладилар. Андин кейин Барокхон бир кулига буюрдиким, секин хонимчани шах,ардин таищари олиб чикиб улдиргил х,еч ким билмасун, чунки ман номус Килурман, ёмон от колгай, деди. Андин кейин Хонимчани отни оркасига миндуруб даштга олиб чикти. Хонимча билдиким, албатта улдурур. Секин кулни ёнидин ханжарини олиб, буйнига андог урдиким, боши олма каби отилиб, отдин танаси юмаланиб, том йикилгондек ерга туш и б х,алок булди. Андин кейин кулни кийумларини кийиб, эгар устига миниб, Б ухородин К,аршига юзланди. Икки кунда К,аршига келиб, андин кейин Шах;рисабзга йул олди. Келатуруб, оти чарчаб улди, андин Кейин пиёда йуруб, Йигочлик деган ерга етти. Анда бир сариг туслик кишини курди. К,уйчиларни кутуб, бених,оят куйлар анинг атрофида йурур. Ул одам Турагай бах,одур эрди. Хонимча йигоч остидин борур эрди. Бошида бурк бор эрди, йигочга тегиб ерга туш уб кетти. Бош идаги х,айдар кокиллари курунди. А мир Турагай бах,одур сурди. Цайдин келурсан, ким булурсан? Бул айди: Турагай бах,одур келини булурман, деди. Бах,одур х;айрон булди. Хонимча бошдин утган вокеани бир-бир баён килди. Андин кейин Турагай бах,одур йиглаб айди. Эй келин болам, Амир Тем ур мани углумдур, муддати икки йил булубдир, ман тополмайман. Андин кейин келинни иззат-икром бирла х,овлисига олиб келди. Бировини анга бериб, неча чуриларни онга тайин килди. Андин кейин Барокхонга нома ёздурди. Айдиким, бизни углумиз Бухорога бориб, сани отанг кизини бизни углумиз Амир Темур била шатранж уйнатиб, кизини бизни углумизга багишлаб экан, анинг учун Сарой Мулк хонимча сих,ат-саломат бул ерга келибдур. Айди: Амур Темурни яна саломат бизни олдимизга юборгил, б^лмаса лашкари курагон била бориб, Бухоро туфрокини к^кга совургайман. Албатта в“412в ] 81' | . |

тезлик ила юборгайсан. Андин кейин нома келиб Бароцхонга/тегди. Н ома мазмунидин огох, булуб, хон х,айрон саросим а булди./А йди; ман билмадим ул амир Турагай баходур угли эканини. Они уликидин ва тирикидин н ом у ниш он йуцтур. А ндин кейрн х,ар тарафга одам юбориб ахтардилар. ЭМДИ СУЗНИ А М И Р Т Е М У Р СОХ,ИБЦИРОНДИН ЭШ ЙТМАК КЕРАК А м м о уш ал Ш айх Х,асан Б охурзий ни майдонида ётганийа ярим кечада муридлари шайхни зиёратларига бориб кела туруб, курдиким, бир йимарса ётур, келиб мулохаза цилиб курса бир йигит, барча аъзоси ёра, секин-секин цимирлаб ётур. Икци киши эрдилар, кутариб уйларига келтурдилар. Андин хуб тар1биятига муцаййид булдилар. К,ирк, кунда сихат топти. Андин кейин ш айхнинг хизматига келтурдилар. Ш айх Х,асан куб навозишлар цилдилар. Б У ДОСТОНДА ДУНБОЙ БАХ,ОДУР АМ И Р ТЕМ УР ЦУЛИДА УЛГОНИ. АНИ СИНГЛИСИ АХТОРИБ КЕЛГОНИНИ БАЁНИ А м м о уш ул вацтларда Урганж х,окими Х,усайн суфи эрди. Угли бор эрдики, оти Дунбой баходур эрди. Доим сайд узра ов овлаб юрур эрди. Анинг бир цуши бор эди, чангалида тевани кутарур эрди. Ёлгуз келиб Бухорони афгор цилур эрди. Хабар бердиларким, Дунбой бах,одур келур. Алцисса, Бароцхон нечанд одамларни рокиб цилиб юборди. Ш айх Х,асан муроцабада эрдилар, кузларини очиб, буюрдиларким, бир от келтиринг, деди. Дарх,ол бир от келтурдилар. Амир Темурга бердилар. Айдилар, эй Темур, сан хон олдига боргил. Андин кейин А м и р Сох,ибцирон отига миниб, шах,ар дарвозасидин ташцари чициб, йулни йуцотти. Х,арчанд ахтариб цушунни тополмади. Кун туш булуб, х,ароратда сувсаб эрди, бир нима бир тарафдин яшнаб курунур. Отини анга ю гуртуб борди. К урса бир цора ранглиц от цозуцдин айланиб турур, они ёнида найза ерга санчуцлиц. Анинг софида кукарчин юмуртцаси каби олмос КУРУНУР- Цуёш ни ш уъласидин олмос яш наб тур ур экан. А нда бир пах,лавон йигит ётур, ш ижоатда далир, бошидин олтун цуббалиц дубулгасини ерга цуйубдур. Сох,ибцирон ани олдига бориб курдиким, от багрида машкда сув курунур. Ул сувдин олиб ичти. Ул киши кузини очиб курдиким, бир гузал йигит, бугдой ранглик, цирра бурунлиц, тиш и-тиш ига ёпуш ган турур. Анда х,еч нима демай яна кузини юмди. Сох,ибцирон сурдиким, очмусан ё сувсаган- мусан ё касалмуган? Яна к у з и н и очиб ц^лтуцидин бир х,уццани начанд машаццат ила олиб берди. Яна кузини юмуб ёта берди. Сохибцирон цутичани олиб курса, тарёц иси келур, хеч нима йуцдур. Билдиким, они тарёц хумори цилиб йицилибдур. Сохибцирон анинг

таковррини миниб, аттордин неча* пулга тарёк келтурди. Йул узра полиздин уч -ту р т к,овун олиб анинг олдига келиб, тарёкдин пичок, бирла ун мискол кесиб берди. Зиёдасини х,ук,к,асига солди. Ани Д унбо^ бах,одур истеъмол килиб, андин кейин сузга келиб, айди: Эй угул, мани х,акимга ажаб яхшилиц иш килдинг, бу мух,ликдин наж от бердинг. А м ир Сох;ибк,ирон сурди : ким булурсан, к,айдин келурскн. А йди: ман Д унбой бах,одур булурман. Бул epFa келиб, хуморливдин улаёздим. Х у д о хайр берсун, вак,ти била тарёк еткурд^нг, мани улж ам сеникидур. Сох,ибк,ирон анга х,асаб ва насабин маълум килди. Сан била жанг килурни орзу к,илурман. Дунбой айди: манга фурсат бергил. Анда Сох,ибцирон била ковунни коса килиб едилар. Дунбой айди: ман бир соат ухлайин, андин кейин, сен била мукобил булайин деб бошин куйуб уйцуга кетти. Соатидин кейин туруб, кузига к,он тул уб айди: эй бек бача, мани шартимдин эмин бул, ман била жанг цилмагил. Амир айди: кеча сани авсофингни эшитиб эрдим, сан била жанг килмоцни орзу цилурман. А нда к уб -к у б насих,ат к,илди. А м ир Т ем ур тингламади. Анда икковлари рокиб булуб, Дунбой бах,одур санчк,усин кулига олиб, А м ир Т ем ур х,ам найзасини кулига олиб бир-бирига х,амла дилдилар. Д унбой бах,одур отига мах,миз уруб, Сох;ибкиронга сан чку х,авола килди. А м ир даб килуб, ёкасидин уш лаб, тизин тизига тираб, бир тортиб отдин йикитти. Найзаси ушалди, яна жиловни куймай отига минди, ёсини кулига олиб. Амирга караб ук отди. Сох,ибкирон калкон юзига тутти, яна ук отди, яна Амир калкон тутти. Дунбой ботир шиддатда булуб, килични кулга олиб, Амирга караб солди. Сох,ибкирон калкон тутуб эрди, дубулгаси икки пора булди. Амирга зиён килмади. Амйр киличин кутариб овоз била андог урдиким, Дунбой ботир отдин юмаланиб, ерда ётур эрди. Амирни киличи елкасига турт бормок ботди. Дунбой киличин кутариб Амирга солгач, Амирни отини турт оёгини калам килди. Сох,ибкирон х,ам яёв булуб, иккала бах,одур харба олишгилар. Амирни совути Дунбой ярог киличи зарбидин ушалди. Дунбой совути Амир киличи зарбидин ушалди. Иккала пах,лавон бир- бирларидин зарбу зарбда колдилар. Райрат жих,атидин икков бир- бирини ёкаларига осилиб талаш килдилар. Иккови х,ам бош идин оёг терга гарк булдилар. Амирни боши ани култугида эрди. Чунки Амирдин буйи ярим газ юкори эрди. Сох;ибкирон бовуж уд талош кила-кила кеч вакти булди. Дунбой бах,одур воя ейдиган вактим булди деб эрди. Амир андин кейин ж удо булди. Яна ун мискол тарёк еди. А мирга айди: сан х,ам егил. А м ир ун мискол тарёк едн. Амирга айди: сан х,ам яна егил. Амир кабул килмади. Дунбой баха­ дур айди: эй йигит, мунда бир вокеа бор, сан билмадинг деб алдади. Андин кейин А м и р х,ам еди. С унгра айди: кайфин билай десанг, сув ичгил. Пиёлада сувни куйиб, лабига текузуб ичган кишидек Сох,ибкиронга тутти. Икки пиёла сувни Амир ичти. Соати утмай огзи КУРУДИ, юраги огриди, куввати кетиб, заифланди. Дунбойдин омон талаб килди, нажот бермади, Амир кунгли била тангри таборак ва таолога мунож от килди.

Вайт: Оё парвордигорим, биру борим, ' Санга маълум нитону ошкорим. j Узинг бергил манга мундин нажоти, Муножотим цабул эт, уш б у зорим. У шул вацт гойибдин к,ул пайдо булуб, Д унбойни кутариб ерга урди. Д унбой айди: Эй йигит, бу нечук? А м ир айди: тургил, Х усаин суфи отанг хизматига боргил, Вухоро одамига озор бермагил. Дунбой айди: талабим бор. Амир айди: дегил. Анда Дунбой кишига айтмагил деб амирга онд берди. Айди: бу ханжарни олгил* манга солгил, бош имни танимдин ж уд о к,илгил, булмаса, сани улду- рурман. Эмди манга тириклик номус. Амир айди: Эй бах,одур, бул ерда бул ишларимизни х,еч киши кургани йук,. Яна манга цасам бергил, киш ига айтмайман, деб. К,абул к,илмади. Аж али етиб эрди наеих,ат фойда к,илмади. Охир, калласини танасидин ж уд о к,илиб, от ва к,илич ва найзасига к,арамай А м ир хафа ва к,айгуда булуб, В ухорога келди. Барок,хон к,ушунлари х,ам Д унбойни тополмай келуб эрди. Сох,ибк,ирон ахдида булуб, х,еч кимга сузламади. А ммо бу сузни эшитмак керакким, арбобдин икки у гул, бирини оти Асадулло, бирини оти Саъдулло, иккови Х ож ау Убон зиёратига борур эрдилар. Вир сойда куб к,аргалар овоз к,илур, нечаси чицуб, нечасй туигур эрдилар. Икков бир-бирига мундин хабар олайлук, деб келсалар, Д унбой ботир к,изил цонига гарк булуб ётур. Оти вафолиг к,илиб, эгасини атрофини олиб, к,ушлар ва йиртк,ичлар келса, дафъи к,илур. Вулар Д унбой улугини таниб билдилар. Маслах,ат килдилар, хон олдига бориб, Д унбойни улдурдук дерм из. Улугини от узра олиб, Варокдонга келтурдилар. Висёр ёлгон сузладилар. Дунбой бах,одур бошини хон дарвозага осинглар, деб бую рди. А м м о отини х,еч ким минолмади, занжирлаб цуйдилар. Иккала арбоб бачани туманбоши мансабига еткурди. Ленин бул суз Хоразмда Хусаин Суфига етти. Уч кун урганжийлар мотам тугтилар. Урганж беклари айдилар: Вухоро борурмиз, Хусаин суф и манъ к,илди. А м м о Д унбой ботирни бир синглиси бор эрди. Иккови бир кунда отга минуб эрдилар. Отини Намол ой дер эрдилар. Гуё гузаллигда х,усни ун турт куплик тулган ой га ухшар эрди, дудоги маржон, тиш лари мисли инжу, узи ш уху бик,у эрди. Эгнига курк, бош ига бурк кийуб, халк,а-халк,а кокилларини одамлардин беркитуб доим газот узра юрур эрди. Кучи-н,уввати огосидин неча даража зиёда эрди. Анинг бах,одурлигидин барча вах;м цурк,ор эрди. Доим авцот кофирлар била уруш уб, бисёр улжа олган сабабидин анинг лацабин Улжой Туркон дер эрдилар. Д унбой В ухорога келуб ул киз Х у р осон бориб эрди. Х усаин Суфи кизим эш итмасун деб, юртига жарчи к,уйдиким, Дунбой улди деб х,еч ким су зл а м асу». Андин кейин Улжой Т уркон куб мол била отасипи олдига келди. Х,еч ним бу вок,еадин сузламадилар. Огосини сурдиким, и.айдадур. Айдилар: В ухор о бориб, келгани йук,тур. Огасига цараб айди: бир х,одиса булгандурму, нечук келмас?

Ман борурман, деди. Отаси манъ,цилади цабул цилмади. Бир кун ул циз ов овлаб ю рур эрди бир тева, мает, анга келуб цафъи к,илуб эрди, ани бир йумриц била бир уруб улдурди. Эгаси араби эрди, келиб айди: ботир булсанг, оганг боши Бухоро дорида турур, зурлицни анда цил, мани тевам огангни улдургани йук,. Бу сузни эш итуб кайфи бузул уб, зор-зор йиглаб, отасига келуб, айди: ман Б ух ор о бориб огам к,онин даъво цилурман деб, баходурлицига ишонуб, кечани кеча, кундузни кундуз цилуб, Б ухоро шахрини дарвозасига келуб, бир ариг ёцасида царор олди. Анда Дунбой баходурни отини курди, украб йиглаб юборди. Яна узини тухтатиб, цараса, занжир ила тортиб цуйурлар, ёнига одам келолмас. Келган нимарсани халок цилур. Бу циз от олдига бориб эрди, исин олиб, тануб жим турди. Отини супуриб, цашилаб, эгар цуйди, устига минуб, регистонга борди. Жарчилар бир йигит келур, деб Бароцхонга вок,еани билдурдилар. Анда хон олдига борди. Бароцхон курси узра ул туруб эрди. К,из хонни тугрисига келуб, царши булуб, тиз букуб ултуруб ш архи вок,еани хонга бир-бйр баён цилди, огамни улдурган к,отилни талаб цилурман, деди. Андин кейин Бароцхон иккала арбоб бачага киши юбориб олиб келтурди. Циз айди: буларда хад йук, огамни улдурса. Барок,хон айди: булар манга Д унбойни улдурдим дебдур. М ундин узга к,отилни к,айдин топурмиз?! Улжой Т уркон айди: Эй подш ох, сиз энди катта-кичикга бую ринг мани назаримдин утсунлар. Ман огам к,отилини узим таниб олурман. Анда хон Б ухоро халк,ига етти ёшдин егмишгача. т'У^к.У3 ёшдин тук,сонгача барча одамни к,изни назаридин уч кунгача утцузиш ни буюрди. К,из бирин-бирин айди: бу тож ик, бу араб, бу ажам, бу бузчи, бу к,ушчи, бу темурчи, бу турк, бу кумирчи, булар ичра мани огамни улдурган киши йуц. Они башоратига барча тахеин к,илдилар. Учунчи куни А м и р Тем ур айди: ман хам назаридин утай, танурму ё йук,му, деб борур эрди. Як,ин бормасдин назари туш уб, филхол, Амирни салобатидин билиб айди: ана келур, мани огам к,отилини тобдим деб, С охибцирон олдини тусуб, х,асаб ва насабдин сурди. А м и р они к,из эконини билуб, анга узин маълум к,илди. Барча билдилар, Турагай баходур угли А м ир Т ем ур уш бу турур. Улж ой Т уркон айди: сандин огам к,онин талаб к,илурман. Агща Бароцхон С охибциронга ярог ва аслахалар берди. Одамлар тамоша цилдилар. Улжой Туркон айди: сену биз цадим пахлавонлардек масоф цилурмиз. Аммо бир-биримизга уц отмаймиз, чунки тамоШо цилгувчиларга тегмасун. Икковлари цулга санчцу олдилар. Амир чаццонлиг ила цизни найзасини уруб синдурди. Сунгра циз цулига цилич олиб, Амирга солиб эрди, совутдин утуб, Амир елкаси андак яраланди. Яна Сохибцирон циличин кутариб, бошдин айлантуруб, урмасдин цайтти. Улжой Туркон айди: нечук урмадинг? Сохибци­ рон айди: сан аврат цизсан, бошингга урсам, яланг булмасун деб уёлдим. Яна бошца суз: эрларни яроги хотунлар цони била буёлмагай. Анда ярогни цуйуб, Амирни ёцосидин ушлаб, эртадин кечгача талош цилдилар. Амирни кутариб Бароцхонни равоцини тагига келтурди. Бароцхон энгашуб цараб ултуруб эрди, Амирни

орк,аси Бароцхонга келуб тегди. А м и р бир сакраб ерга туш уб Барокдонни кутариб яна Улжой Турконни нуш уб кутариб олиб, неча кадам юруб, икковини саломат ер узра цуйди. Одамлардин бирдан овоз чик,ти. У лж ой Т уркон келуб Амирни к,улини упти, айди: ман узим ни санга багиш ладим. Сох,ибк,ироН айди: отанг олдига боргил ман сани туй-томош а била олурман. Андин кейин Улжой Туркон Хоразмга борди. Алцисса, Турагай бах,одур Барок,хонга нома ю бориб эрди. Бароцхон Амирни х,ар цаердин йук,латиб эрди. Эмдиликда хон Амир Темурни Шах,рисабзга юбормок, булуб,. Амирга хилъати хослар кийдуруб отасини хизматига юборди. Турагай бах,одур удлини олдига чик,уб, ота ва угул к,учок,лашиб куруШ тилар. Неча кун Амир Шах,рисабзда Хонимча дийдорига мушарраф булди. Турагай бах,одур айди: Эй углум , туй аебобини тайёр к,илуб, Х оним ча била Бухорога борайлук. Аввал, Баёнк,улихон таъзиясини адо цилуб, сунгра кейин туйин юртга берайлук. А м ир Т ем ур к,абуЛ к,илди. Андин амир Турагай х,ар нима кераклигини олиб, Б ухорога юзландилар. Уч юз к,атор тева туйга кераклик юкларни ортиб, минг к,уй била Б ухорога етуб келдилар. Барок,хон эш итуб, олдиларига чик,ти. М уни ЧигаТой беклари куруб, рашк к,илдилар,. Б ухорода к,ирк, кун кеча-кундуз ойин боглаб, туй бердилар. Барок,хон мастликда айди: Эй бах,одур, сани оталаринг нуёндин келибдур, ман мансаби нуён демай, беандеилалик к,илдим. Бах,одур туруб, таъзим бажо келтурди. Туй тамом булгандин кейин, Бароцхон Турагай бах,одурни талаб к,илди. А йди: Эй бах,одур, хонлиг русумини санга бердим. Ман уй ичра неча кун тинчлик к,илайин. В аходур айди: Эй хоним афандим, салтанатни манга берурси з, юрт к,абул к,илмас. Х он айди: х,ар ким санга хилоф к,илса, буйнин.и узарман, цонин тукарман. Анда беклар тамоми хондин к,уркуб, Чингизхон расмида келиб, дуо Нилдилар, Турагай бах,одур сарк,утин ичтилар. Анда амир Турагай юртни адл била сурай берди. У ш ул вацт х,укомодин бири айди. Чигатой авлодидин давлат мунцатиъ булуб, Цорачор нуён авлодига давлат етуб, таракдий к,илур, эмди амирлик ва беклик, навбати Амир Тем ур Сох,ибк,иронникидур. БУ ДОСТОНДА САЙЙИД ОТА ШАРОФАТИДИН ЦАЛМОЦЛАР МУСУЛМОН БУЛГОНИ, АМ ИР T y P A F A ft БАХ,ОДУР ДАШ ТИ ЦИПЧОК,РА БОРИБ. ОЛАМ ФОНИЙДИН ИНТИЦОЛ ЦИЛГОНИНИ БАЁНИ Х,азрат Х удованд лам язил ва ла язал хилъати кароматни ва либоси к,обилиятни кимни буйнига м уносиб к.илуб кимни цад- к,оматига лойик, к,илур, яна кимларни залолат тунидин, жах,олат чулидан кёл туруб имони ислом к,уёши ила мунаввар к,илуб, ш аръи шариф дарёсидин сувлар аТо айлагай. Ровийлар андог ривоят цилурларким, х,азрат Саййид Ота рах,матуллох, алайх,анинг муборак исмлари Саййид Ах,мад эрди, элатларга Саййид Ота деб шух,рат тобдилар. К,олу хол ул зоти шарифга мундариж булгон эрди.

М еърож кеча расул акром саллолоху алайх,и васаллам Хаким отанинг муборак рухларига бул зотни тобшургон эрдилар, Саййид А хм ад деган бир к,обил зоти шариф бизни авлодимиздин тугул са керак. Етти ёшларида хазрат Х,аким Ота куб назри мархамат Нилгон эрдилар. Л амхот ва нафхотда дерким, Саййид Ота ун турт ёшларида Хоразмдин Б ухорои шарифга бориб, йигирма йил илм тахсилига машгул булдилар. Вак,тики Баёнк,улихон замонида Ш айх ул аълам ва хазрат Саййид Ота иккала ах,лалони урталарида андак мунозаъат утуб эрди. Аммо Баёнцулйхон Ш айх ул аъламга иродат щилуб, хазрат Саййид Отани ш ахрдин ихрож щилди. Саййид Ота тевага минуб, дарё ёдасига келуб, андин утуб Тошкандга юзлануб борур эрдилар. Йулда Бадр Ота, Садр Ота, Узун Хасан Ота Хоразмдин келуб, бул кишига к,ушулуб, бу туртовлари хамрох булуб, пири комил талаб дилуб, Тош кандга як,ин келдилар. Ул мавзеъ Тошкандга бир тош келур эрди. Онда бир жасади кумирдек к,ора кишини курдиларким, намозда турурлар. М аркаблари пода бодар. Ул зоти шариф Зангги Ота эрдилар. Ул ерда подачилик цилур эрдилар. Булар ахволидин сурдилар. Эй йигитлар, сафар муборак булсун. Туртовлари айди: пири комил талаб к,илурмиз. Анда Зангги Ота ба-илми каромат олти жихатдин буй олиб дедилар: хар цанча атрофни исини олдим, узимдин афзал киши курмадим. Филх,ол, Бадр Ота, Садр Ота, У зун Х асан Ота мурид булдилар. Саййид Ота тавоф цилдилар, кунгилларида хабаший каби дора кишига хам ихлос цилса булурму, деб андек шак била мурид булдилар. Зангги бобо бу рубоийни дедилар. Б айт: Эй дустларим, келуб манга боц, Аъзойим корадур, вале кунгил ок. Атрофдин олдим бир исни, Б ул бандадин узга сини 6e%poi$. А м м о уш ул уч кишини ишлари таракдий к,ила берди. Лекин Саййид Ота шак к,илгонларига пушаймон булдилар. А хир Анбар Онага арз к,илдилар: пир манга илтифот к,илмаслар. А нбар Она Зангги Ота хотунлари эрди, Х оразм Б урхонийни к,изи эрди. Они арзини еткурдилар. Х азрат Зангги бобо айдилар, ул муллолиг ва сиёдатлик,га гурур дилди. Ахир, Анбар Она таълими била Саййид Ота бир к,ора гиламга уралуб Зангги Ота йулларида ётиб эрди, кечаси Зангги Ота юруб келуб кукрагини бостилар. Саййид Ота харакат к,илди. Зангги ота куруб табассум к,илдилар. Ул кеча куб совук,, ер узра к,ор ёцгон эрди. Саййид Ота кукракларида бир кумгон сувни олиб ётиб эрдилар, хароратлари била сув иссиг булуб эрди, филх,ол Зангги бобога бердилар. Пир муни куруб, наЗари мархамат била бир тужа цилдилар. Андин камол тоиуб, сунгра Саййид Ота ишларй тарак,к,ий була борди. Саййид отлари Саййид Ахмад эрди. Бир кеча Саййид Ота туш курдиким, Дашти Нцинчокдин оламни тутуб к,ора сел келур. Д уо к,илуб эрди, к,ора сел

ок, булди, онда яна цорайди, бир аждарх,о чицуб, Мовароуннах,рга келуб, оламни хароб цилди. Анда оц селда йигирма етти алам пайдо булди. Х,ар цайсини орцасидин аждах,ойи ун саккиз шох,и бор. Ш уни куруб уйгонуб, цурцуб келуб воцеани Зангги Отага сузладилар. Зангги бобо айтдилар: ул сел к,авми ципчоц кофирдур, сизни кароматингиз била мусулмонлар динига дохил булурлар, ул йигирма етти алам, андин йигирма етти бек чицар. Андин кейин аждах,олар цалмоц ж амоасидур, Мовароунчах,рни мусаллат цилур, узбеклардин Сох,ибцирон вужудга келур, оти Амир Тем ур булур. Ул улка ицлим барчасини мусахарра цилур. Шариати расул акром саллоллох,у алайх,и вассаламга к уб ривож бергай. А ни нг авлод- авлоди салтанат сургайлар. Андин кейин яна мусаллат булган хонни лацабини Халифат туррах,мон дерлар. Яна неча замондин кейин ах,ли х,укумат цолмоцдан келуб узбек мулкини олгайлар. Буйи етти газ булгай, куп сох,ир булгай, ун саккиз киши алардин подшох,лиц цилгойлар. Алардин неча йил ва неча замонлар утгандин кейин Д аж ж ол алайх,ал лаъина ху руж цилгай, валлох,у олам. Алцисса, Саййид Отага Х,азрат Зангги бобо Дашти Цинчоцца бор ш л деб иж озат бердилар. Айдилар: Эй Сайёх, углум, Сизни цулингизда тотор ва Хоразм хонлари била, куб элатлар мусулмон булиб сизга мурид булгайлар. Ш ул вацтда Хоразмга Жонибек цалмоц хон булибдур. Расул алайх,иссалом пайгамбаримиздин бери ул юртлар мусулмон эрди. Ул цалмоц уз динига тобеъ цилубдур. Эмди, эй углум, биздин рухсат сизга булсун ул юртларга бориб мугул ва тоторларни мусулмон цилуб, шариатни жорий цилинг деб кулох, била асо бериб д уо цилуб фотих,а бериб юбордилар. Бадр Ота айди: ман х,ам борурман. Зангги Ота х,арчанд манъ цилдилар, булмади, икковлари х,амрох, булмоцга иттиф оц цилдилар. Зангги. Ота Саййид отага китоби цилуб бердилар. Х,ар ерда дармонда б^лсанг очиб кургил, андин икковлари Дашти Кипчоцца равона булдилар. Начанд йул юруб иккала мурид бир чулистонга келдиларким, ошицлар кунглидин иссигроц оташ ила цумлари бахиллар кузидан цаттигроц, ул мицдорда сувсаб ташна булдиларким, Бадр Ота оёцдин цолдилар. Ш у даражага еттики, рух, тутиси тан цафасин зиндонидин учм оц ш акаристонига тайрон цилди, яъни дох,или рах,мат булдилар. Анда Саййид х,ам чулламоцлари голиб келуб Зангги бобо берган хатлари хотирига келуб, очиб мутоллаа цилсалар, дебдурларким, Бадр Ота цайси ерда оламдин утса, ушал ерга дафн цилинг. Андин А йн и н буъ булоци зох,ир булур. Ушал булоц бизни замонимизгача холо мавжуддир. Ул мавзеъни Куйук дерлар, Тошкандга турт тошдур. Яна айтубдурларким, соат таваццуф цилсанг, цавми х,озир булурлар. Алар Бадр Ота жанозасини уцурлар. Анда Саййид Ота гур кавлаб эрдилар, булоц зух,ур этти, ичтилар, сучук эрди, цондилар. Анда маййитни цуруцлаб турдилар. Ногох, бир тарафдин чанг-тузон пайдо булди. Андин куп-куп оц кийумлик одамлар курунди. Нечалари цоплонга минган ва цанчалари арслонга минубдурлар. Баъзилари бабрга

минуб, турлук-турлук хайвонларга минуб келдилар. Аларни улуги Ш айх Х,асан Булгорий эрдилар. Б ухорои ш зриф га келурдилар, Анда Бадр Отага намоз ук,уб, турбатга тобшурдилар. Саййид Ота уч кунгача ул ерда алар билан сухбат туздилар. Ш айх Х,асан Саййид Отага айдилар: «бориб жатта кипчок,ни мусулмон ад л урси з». Алар била видоъ цилуб, йулга туштилар. Бир тогни этакига келуб курсалар бир к,оплон кийикни олиб емок,га цасд к,илубдур. Анга сиёсат ила овоз цилдилар, кийикни таш лаб кетти. Бул кийик Саййидни оёкдарига бош\"к,уйди. Андин сайдни бир булок, ёцасига келтурди. Анда бир йигитча ун саккиз яшар мажнун сифат, сочлари белига тушган, тошдин камар боглаган калласини куксига ташлаб ултурур. Кийик келиши бирла йигит урнидан туруб эрди, Саййид анга келуб салом бердилар. Бош нв кугарди, х,арчанд суз сурдилар жавоб бермади. Яна калласин кукрагш а ташлаб ултурди. Баногох, чангги бир тарафдин курунди, ул тузон ичра минг чок,лук, к,ора кийумли болалар олти ёшар — етти ёшар уйнаб келурлар. Барчалари бу йигитни бошидин айландилар. Буйнида бути бор эрди. А нга саж да к,илдилар. Яна уйинга мук,аййид булдилар. Уйунлари мисли уц ёй, пухтабозлик, ва тупук,бозлиц ва дарбозлик,, неча уйинлар шунга yxujani эрди. Аммо ул йигит х,еч царамайдур. Саййид тааж ж убда булдилар. А лар йигитга айтур эрди: Эй бек бача афандим, нечук к,айгудасиз? Ул сузламас эрди. Яна бир тарафдин чанг пайдо булди. Андин ун минг к,ора кийумли йигитчалар барчаси ун саккиз ёшар мукаммал ва мусаллах, ёрог-ж абдуц била отларга минган, боим арида жига, келуб ул йигитдин булар х,ам парвона каби айландилар, бош ларини оёк,ига к,уйдилар. А йди: «Эй бек бача, аргумок, отлар, аслах,а-ёроглар билан турур, бах,одурлар бекор юрур, тургил, мамлакатга муцаййид булгил» деса, асло гапирмас эрди. Андин кейин минг к,из, цулларида дунбура, рак,с цилуб барчалари турлук-турлук либослар кийиб, гузаллицда раъно каби, зеболикда барно, алар келуб айдилар: Эй бек бача, хоним, сизга фидо жоним, бизлар сизга чури булайлик шароб, чогир, оёглар тула к,уйуб берайлик, бул микдор хафалигда ва к,айгуда булм ан г», дер эрдилар. Аларга х,еч илтифот к,илмас эрди. Андин кейин ун минг йигит келди. Ёшлари уттиздин к,ирк,гача, барчалари мукаммал ва мусаллих,, андин кейин ун минг киши келдилар, барчалари к,ора кийган, буйниларида бут осган, муйлаби огзин босган, саф-саф кела бердилар. Саййид таажжубда эрдилар. Алар уртасида бир ок,сок,ол к,ари киши йиглай-йиглай кузлари курмас булубдур. Ул йигитни к,учогига олиб, зор*зор йиглаб айди: Эй углум, мани к,арилигда заиф нотавон цилдинг, ул ус ах,ли уртасида к,айгуда к,уйдинг. Келгил, манга сузлагил, ток,атим цолмади. М унга х,азрат Саййид Ота хайрат бармок,ин тишлаб, воаж або, бу угулга нима вок,еа юзланубдур дер эрдилар. Ул жамоа бул ердин цайттилар. Саййидни хар к,айсилари мехмон к,илурга уйларига таклиф цилдилар. Агарчи кофир булсалар хам мехмонни дуст тутар эрдилар. Саййид алар билан бордилар. Олдиларига ош- таом келтурдилар. Саййид емадилар айдилар: Сизлар кофирсиз, таомингиз макрух. Саййиц ото уш ул к.ари кишидан телба йигитни

шарх,и воцеасини суради. К,ари киш и сузга келуб айди: ш аро- фатлиц мех,мон, мани Ж он ибек хон дерлар, бу мамлакатлар барчаси менга тобеъдур. Бу йигит мени углумдур. Оти Узбекхондур. Углум цанча цушун била Табризга ва Хуж андга борур эрди, табриз- ликлар йул узра келуб, Фарх,одбек, Х исравбек иккови бизни аскар бирла жанг цилубдилар. Алар цуШунлари ичра цаландари Хожа Камол Хуж андий — машх,ур киши келуб, мани аскаримни дуои бад цилиб, царгаб, бир овуч туфрог сочиб экан, цанчаси жинни, телва булиб ва цанчаси улубдурлар. М ани углум х,ам телва булубдур. Анда Саййид Ота муборак огиз^аридин бир томчи х,оцига томузиб эрдилар, филх,ол, х,ушёр булуб, согайди. А нда Ж он ибекхон ни элати била бу кароматни куруб мусулмон булдилар. Подшоси Узбекхон х,ам мусулм он булди. Х,ар кунда Саййид Ота олдиларига алар к,авмидин икки к,абила-уч цабила келуб, мусулм он булур эрдилар. А л к д сса, Саййид Ота Х оразм шах,ри ичра кириб, х,ар ерда бутхоналардаги бутларни синдируб, масжид ва хонацох, солдуруб илми дол, илми х,ол дарсида мавж урар эрдилар. Ш ариатни ул юртларга жорий цилдилар. Кунлардан бир кун Хож а Камол Табризда ту р у б эш иттиларким, х,азрат Саййид Ота К,ипчок, элатларини мусулмон цилибдурлар деб. Ушбу газални айтуб, элчидин юбордилар. Б айт: Ибрат ила цил назар, бул ерга кел, бул ерга кел, Вулмайин зеру забар, бул ерга кел, бул ерга кел. Сан б у дам цошимга кел, хизматда бул, кузингни оч, Илкима тиги д у сипор, бул ерга кел, бул ерга кел. Анда х,азрат Саййид Ота бу сузни эш итуб валоятлари ва соёдотлари мавжига келуб, филх,ол, цаламни цулига олиб, уш бу иншони битуб, Табризга Хож а Камол хизматига элчига бериб юбордилар. Б айт: Х,имматим жуш урса, мундин арши аъло бораман, Сайр этарман бу жауонни, якка, тащо бораман. Мисраъим, мадди циличдур. Умаро цатлидин нишон, Кофир аулига булиб шайх, калисо бораман. Ихтиёрим йуц узумда барча иш оллощ билур, Амридаманки, аснога го%и боло бораман. Фахри цилма гар цулингда булса ул тиги д у сипор, Титингни айлаб ярог этмоцца савдо бораман. Саййид А ум а ддур отим, пирим мани Зангги бобо, Бохабар булгил сени айлабки ягмо бораман. Лекин икки азиз урталарида бу каби суз кубдур. Бир кун Узбекхон Саййид Отанинг хизматларига келуб, сух,бат цилуб

ултуруб айди: Эй Сирожиддин афандим, нирим, нима буладур i бизлар била Хуж андга борсангиз, андин Дашти Кинчок,га борсак, эшитурманким: Хуж анд одамларнн ярмисидин куби кофир эмиш деб. Тангри иззи жалл ёр булиб, цирлар мададкор булса, кофирларни м усулм он к,илсак, мусулмонларни сизга баъйат цилдурсак. Саййид ота тузук, бу маслахатларинг яхши деб жавоб бердилар. Андин кейин Узбекхон уттиз минг аскар билан Х уж андга юриш к,илдилар. А м м о Саййид Ота хам мусулм он булган мурид элатлардин ун минг йигитни Хуж андга ва Табризга олиб жунадилар. Табриз хокими Фарходбек олдиларида Хож а Камол бор эдилар. Эш итуб ш ахрдин ташцари к,ушун билан чнцтилар. By ёндин Саййид Ота бордилар. Тарих етти юз эллик тукдуз (1358-й.) да сафар ойини йигирманчисида, жумаъ куни эрди, икки аскар бир-бирига мук,обил булди. Саййид Ота ул кун бир яхши аргумоц отга минуб, зарбофт, кимхоф кийуб к,ушун уртасида эрдилар. Барча ул кишига таъзим-тавозеъда эрди. Узбекхон ахд к,илдиким, мани авлодимда сизни зурриётингизга барча к,ул булиб абадул абад хизмат цилгай. Анда Хож а Камол сурдилар: зарбофт, кимхоф кийган киши кимдур. Айдилар. Саййид Ота. Андин кейин Хожа Камол уш бу рубоийни ук, билан боглаб, ёйга солиб икки манзил йирок, ердин оттилар. Саййид хабардор булуб, ук,ни к,уллари била уш лаб олдилар. Бу кароматни Саййиддин сарих курдилар. Цогозни олиб, хатни уциб курдилар. Б ай т: Саййид щ л оц ичра бу ором удур, Зощ р и н гда зийнату зёбом удур, Хилъати зор киймоцингдин не циёс, Икки ранг икки юз раъномудур? А нда Саййид Ота бу келган ук,га бу рубоийни ёзиб бойлаб, бормоцлари билан ук,ни чертиб юбордилар, гуё ёйдин чик,гон ук каби Х ож а Камолга бориб егти. Ук,уб курсалар бу рубоий ёзилгандур. Б айт: У ш б у оламда юрурман рангба-ранг, Хожа, к ур гуз гайратинг цилмай даранг. Зебими раънога ухшатма мани, Шайхимиз Зангги Отадур англасанг. А лци сса, тонгласи куф ф ор зулум оти беркун уб, к,уёш сайёди кук майдонига чик,уб, олам муъмин кунглидек зиё тон уб эрди. Анда икки тарафдин нак,ора, борабон, карнай чолиб икки аскар бир-бирга мук,обил булдилар. Л екин Ф арходбекни к,алмок,лардин аскари, бало адад куб эрди. Ул кун андог уруш булдиким,

In/.uhi .як бора ни у р у ш ц'аттиг. Н‘{/6 син и в пай.шлир у ш о л и б тиг, О см,он га ч и ц у б г у б о р у гард, К,улга асбобини олиб %ар фарс). М и р г даллоли б у л д и ч обу к и чует, Affd баъйи н и анда айлаб с у ст. Гарм булди улум ни бо.зори, Малик ул Мает б у л у б харидори. С у в каби эл ц он и тукулмаклик, Танларидин боши сукилмаклик, ■Ушлаишб, тишлаишб оли ш м оц дур, Рубару келса ким солишмоцдур. Барчаси б и р-би ри н с у р у б %ар ён, Баъ.ш жоп ваумидин б у л у б уайрон, Ким, щочиб, ким, ц у в а р н и билмаслар. Гард ила би р-би ри н куролмаслар, Ч и р у сойди ту.им олиб к у т и , Ким, тонур анда ёв билан у .mu, Ушлаишб бир-бирин цучощлашмоц, Гар уилич булмаса фич<щлаишоц, Сой тоши сонича к е с и б бош ни, А н да фаръ айламай цари-ёшни, Отлар у.1 уолича ю р у р уйнаб, К и м е алар жон б е р у р тилин чайнаб, Кимсалар .кщмидин оциб if они, Цийналиб чицмойин неча жони. Лммо ул купи ypyiii хадлии ошти. Калмоклар к,они дарё каби тош тп. Саййид Ота муридларидин 1\\унгир отлиг йигит майдоига кириб бир-бир элл ик к,ал.чокни жонин тамуг казармЬсига юборди. Лила Саййид Ота айдилар: баракалло, 1\\уш ир отлик муридим. Они авлоди Кунги рот отандилар. Андин кейин манглайи ок, к,ашк,а отлиг бир йигит майдонига кирди. Ул бах,одур к,алмок,дин саксон кишини жаханнамга сакбон килди. Анга Саййид Ота: «боракалло, маиглай отлпг муридим» дедилар. Мангут отандилар. Мангут асли — манглай от. А м м о, мангут икки к,исмдур: ок, мангут, кора мангут. Оц мангут хазрат Амир Темур авлодидур. Яна бир бах,одир чикуб юз цалмоцни улдурди. Ул Цопадул отлик, пах,лавон эрди. Андин койин Фарх,одбек Х ож ага таъзим к.илуб, фотиха олиб, майдоига юзланди. Яна бул тарафда Узбокхон Саййидга таъзим к,илуб, (’ •отиха олиб, майдоига юзланди. Иккала авлиё ботинда бир- бирларига жанг-жадалда эрдилар. Анда иккови бир-бирига мукобил булуб, Фарходбок Узбекхопни белидан ушлаб кутарди. Цушунлар хар за мои Саййидга илтиж о к,илдилар. Саййид Ота пирлари хазрат Зангги Отага мутаваж ж их булдилар. Вак,ти келуб Узбск.хонни иутаеи узулуб, ерга туш уб, к,ули еинди. Узбекхонни аекари к,очги. Табриз к,ушунлари голиб келди. Саййид Ота

|гирл арига мутаваж ж их булуб эрдилар. Ушал кечаси Саййидни туш ида Зангги б обо келуб: м.ардоиа бул, дедилар. Аида тун ярмида тог жонибидин садом гойиби келди. Табриз аскаридин гавго ва шавцин чица берди. Ун киши ж осус булуб бориб курсалар, Табриз цушинларини сел келуб босибдур. Маълум булдики, каромати Зангги бободур. Узбекхои аскари куб улжа олдилар. Х ож а била Фарх.одбек цочиб ёшундилар. Саййид ота цушун била бостуруб Табриз цоицосига кирдилар. Хожа била бекми харчанд ахтариб томолмадилар. Саййид Ота буюрдилар. Табриз уламоларини жамъ цилинглар, деб. Албатта, Хож а Камол хам курунса керак. Анда жамъи уламо келдилар. Саййид сурдиларким , мху икки масалан и сургайман: Тангрим нимани яратмас ва нимани билмас? Анда муллолар цирк, кунга мух,лат сурдилар. Цирк кундин кейин Узбекхон муллоларни к,атли ом га бую рди. Анда бир к,ари хотун келуб айди: Зй жаллод, к,атли уламодин цулингни торт, масала жавобини мам берадурмам. Они хонми олдига келтурдилар. Цари хотун айди: Эй хоним афамдим, масалани иззат цилсанг, тахтдин туш гил. Хом Саййидга к,аради. Саййид ишорат цилдилар, Узбекхон ерга тун!ди. Цари хотун анда айди: Масалани жавоби булдурким, тангри таборак ва таоло узи каби худони яратмас, яна узидин узга худони билмас. Анда Саййид Ота «бу масалами сайга Х ож а Камол ур гати бд ур », деб уч кун к,ари хотунни цамаб цуйдилар. Х ож а Камол била Ф арходбек бул хотун ховлисида эрдилар. Анда цари хотун цамалганини эшиттилар. Фарходбек бизлар учун хотун кишини азоб тортмоги яхмш эмас, деб Узбекхон олдига борди. Орцасидин Хож а бордилар. Ф арходбек неча кишини цилич билан уриб, «бул хотунда ниманг бор», деб цутцариб юборди. Хеч кинш бек цошига боролмади. Ногох, искандар они отлиц киши келуб, бекни цатл цилди. Х ож а келгач, Саййид Ота Х ож ани тутуб олдилар. Ул шах,ар одамлари барчаси мусулм он булуб, х,азрат Саййид Отага мурид булдилар. А ммо Узбекхон аскарига Табриз х,авоси хуш келмай ула берди. Хон Дашти Цинчоца мурожаат цилди. Хожани келтуриб шах,р ичра саройга куй л ил а р. Анда Саййидга Х ож а Цамол бу рубоийни айтиб юбордилар. Вайт: Илоуи, мартабангни щац паравон айласун, Саййид, Мадад уолим т доим [IIохмардон айласун, Саййид. Мани фориг цилуб гимдин бу ердин сен нажот этгил, Сани %ам м уш кулингни тангрим осон айласун, Саййид. Андин кейин, Саййид Ота бу сузни эшитуб, Узбекхондии рухсат олиб, Х ож и Намолни Табризга юбордилар. А ммо Цамариддин отлит бир тожик бор эди. У шумни асли Валхдим эрди, буйи узун киши эрди, саёхат цилуб юриб, Дашти Циичоцга келди. Ул вацтларда Туцтемирхон, баъзи китобларда Туцлуг Темурхон дерлар, ёши ум туртда эрди. Углой маснадига ул туруб эрди. Цамариддин тож ик расми айёрлик била бул ерга келуб аларга хизмат цилуб юрар эрди.

бул epFa келуб аларга хизмат к,илуб юрар эрди. Ул вак,тларда халцга углон х,укумати эътибор топиб эрди. Хонлик,ни Тук,темур хонга углонлик,ни Давлат ш айхга хох,лаб, анинг укаси расми хонликни Т у к тем ур га бердилар. Вулар наели Ш айбонийхон ибн Ш ужихон ибн Чингизхондин булур. Баъзилари Тук,темур жони- бига углонликни бердилар. Баъзилари Давлат шайхга углонлик,ни бердилар. А м м о Давлат шайх углонлик,ни оЛмади, балки кабул Килмади. Давлат шайх билан Тук,темур иккови кардош эрди. Давлат шайх турт ёш катта эрди. Ун саккиз ёшар эрди. Охир, шул сузга к,арор бердилар, иккови отга минуб чопгайлар, к,айси бири утса хонлик, маснадига ултургай иккови анда отга минуб чопищдилар. Тук,темурхон Давлат шайх била углон нишонига тенг борди. Анда Давлат шайхни отини боши айланди. Туцтемурхон оти утуб, хон нишонига борди. Давлат шайхни оти углон мафтабасида к,олди. Т у к тем ур хон булиб тахтга ж ул ус айлади. Расми хонлик, анга муцаррар булди. А ммо мулло Таниш Вухорий сузи била шайх Х удой дод деган азиз, яъни Х у д ой берди, Худойк,ули х,ам дерлар. Ципчок,ни м усулм он цилуб эрдилар. А м м о хон х,ануз кофир эрди. Шайх Худойк,улига кофир булса хам мухлис эрди. Тук,темурхон к,ошига бориб айдилар: «ман пиримдин эш итуб эрдим, амири жахон вуж удга келур, ани Х,адид дерлар, яъни оти Тем ур булур, ер юзин ва кун кузин олур. Сани отинг Т ем ур д и р », деб хонга кашур куш олигни, яъни етти ицлимни ф атх к,илмок,ни далолат цилдилар. Вулар хазрат С аййид'О та сарига отландилар. А м м о Саййид Ота шайх Худойдодга нома юбориб, айдилар: баъзи ципчоцлар мусулмон булди, аммо к,уброк,и коф ирдурлар, яна сиз келуб манга имдод беринг, барчасини мусулмон к,илайлук. Ш айх Х удойцули айдилар: олдимга келуб мурид булсунлар. Цабул цилмадилар. Саёдот жихатидин урталарида низоъи куб булди. Узбекхон Саййид Ота жонибидин эрди. Туцтемурхон шайх Худойдод жонибидин эрдилар. Саййид аскарида мусулмон куб эрди. Шайх лашкарида кофир куб эрди. Иккала азиз куп ж анг к,илдилар. Ш айх Худойк,ули Кушуни ичра издихом куп эрди, Саййидники озрок, эрди. Туцтемур к,ули голиб келди, нечук анинг к,улида хар элатдин одам бисёр эрди. Алк,исса, Саййид Ота Р5арок,хон хизматига Б ухорога нома юбордилар. А м м о Баёнкули вактида хар йили Даш ти К,ипчок,га сипох юборур эрди. Лекин Барок,хон юбормади. Уш бу боб юк,орисида мазкурдурким, Сарой М улк хонимча сабаби ила Барок,хон хонлик, маснадини, Амир Турагай баходурга бериб эрди. Саййид номасини эшитти, филхол, отланди. Барок,хондин жавобсиз хазинадин беш юз тевага мол юклаб олиб, Барокхонга хабар бермади. Иш бузулмасин деб Амир Темурни урнига утк,узуб узига к,анча аскар олиб Саййид Ота ж онибига юзланди. Лекин Чигатой бекларидин хеч киши хамрох булмадилар. Турагай баходур кетгандин кейин Бароцхонга маълум к,илиб, дедиларким, Турагай баходур Амир Темур углини урнига нуйуб, узи хазинадаги бор нимарсани олиб, Дашти К,инчок,га Саййид Ота олдиларига кетти, кунглида бир ёмонлик, борга ухш айдур, аларни узига эл к,илубдур, нечук, Сизга сира маълум килмайдур. Барок,хон айди: ул

мани дустимдур, анинг ихлосин сизлар билмассиз, деб салтанатни А м ир Темурга куя берди. Сох,ибк,ирон юртин андог адолат билан сурадиларким, етти туман Бухоро барча офарин дедилар. Бир кун А м ир беклар била Б ухорон и дарвозасидан чикуб, ов к,илголи борур эдилар. А бу Х,афз Кабирийнинг иморатларини ёнида бир неча ушок, болалар уйча уйнаб ултурур. Алар ичра бир бола цаландар сурат, вали сийрат, цизил юзлик,, цуралай кузлик,, кокиллари фатила- фатила, путасига уролгон. Сох,ибк,ирон ани томош а к,илуб турдилар. Ул бола к,араб айди: Эй А м и р Т ем ур, мани уйум ни соти б ол, санга фойда килур. Амир тааж ж уб бармок,ин тишлаб ул болани «унгли учун бир кумуш танга бериб сотуб олдук деб Саййидга юзландилар. А м и р овдин келуб ул кечаси туш курсалар, гуё к,иёмат к,ойим булубдур. Х,ашр-нашр гавгоси — ту б-ту б халойик,ларни баъзиси мезонга х,айдарлар ва баъзисини сирот куфрукига х,айдарлар. Барчаси, во х,ас,рато, во надомато, деб йигларлар. Амир Сох,ибк,ирон х,айрат дарёсига гарк, булуб тур уб эрдилар, баногох, фаришталар келуб, Амирни бир тахтга чицоруб, кутариб учмок,га откуздилар. Анда иззат-икром била иморати олийга киргуздилар. Анда х,ис,обсиз х,уру гилмонлар А м ирни хизматида булдилар. Ризвонлар айдилар: бу кечаги шарофатли углондин олгон уйунгдур. Филх,ол А мир уйгондилар. Эртаси яна овга чицтилар, борсалар болалар яна уйнаб ултурур. Амир айдилар: эй бола, уйунгни сотармусан. Углон айди: уйумни минг танга сотарман. Амир айди: кеча бир танга сотуб, бугун нега мундог циймат к,илдинг! Углон айди:бу кун уйум ни цадрин билдинг. Минг танг х,ам булса бах,оси оздур. Филх,ол, А м ир Сох,ибк,ирони отдин туш уб углонни оёгига йик,илдилар. Ул бола Х ож ам Бах,о ул Х,ак, вад дин (Бах,овуддин) эрдилар. Дерларким: аввал Амир Тем ур Сох,ибк,иро- ни Ш айх ул аълам тарбият цилдилар, иккинчи шайх Ш амсиддин К улол тарбият цилдилар. Учунчи Ш айх Х,асан Б охурзий тарбият цилдилар. Т уртин чи Нак,шбанд пирим тарбият к,илдилар. Оламдин интик,ол к,илгунларича турт вали тарбият к,илур эрдилар. Алк,исса, А м ир Тем урни юртни муфаттинларидин их,тироз к,илуб, хонимчани олуб, Ш ах,рисабзга кеттилар. Беклар яна ' фитналигни цузгаб, айди: «агар мундог булмаса, угли х,ам Шагрисабзга бормас эрди». Бароцхон нома ёздиким, Амир Темур тез келсун. Бул нома бормасдин беклар хат юбордиким, агар келсанг жонингдан кечиб кел. Сох,ибк,ирон келмади. Бароцхонни анда газаби келуб ва аччиги зиёда булуб Саййид Отага нома юбордиким, Турагай бах,одурни тамом цилсунлар. А м м о Турагай бах,одур бориб Саййид ота Узбекхон била мулонот булуб андин кейин шах,рдин ташк,арига чицуб курдиким. Т уц тем урхон н и лашкари Узбекхон аскарини атрофини олибдур. Келтурган олтунларни анда туда к,илуб, аввал Саййид куш унларига берди. Барчалари бой ва гани булдилар. Андан кейин жарчига хабар бердиким, цайси ерда жатта элидин булса, чак,иргил, цанча олтун, кумуш керак булса, мани олдимга келсун. Сузни жарчидин эш итуб, х,ар ерда : одам булса кела бердилар. Тук,темурхон кушунларигача бузулиб гуж -гуж булуб кета берди. Мани куруб

Туцтем урхон бую руб, Цамариддин тож ик отга минуб х,арчанд сипох,ларга бую руб жамъ цилолмади. Бир кун кечгача ципчоц аскари бузулуб, юз киши цолибдур. Ушул кеча юз киши билан тогдин ош уб цочиб кетубдур. Турагай бах,одур тамоми узбек кулига олтун-кумущ берди. Алцисса, Бароцхон номаси келуб, Узбекхонга тегди. Узбекхон муни х,еч кимга изх,ор цилманг, деб узи х,ам х,еч кимга изх,ор цилмади. Ва яна Саййид Отага келуб бул вокеадин суз демади. Турагай бах,одур салтанатлиг дагдагасини цилгонда Саййид манъ цилуб эрдилар. Иттифоцо Амир Турагай мугсозимларидин бири номани топиб келтурди. Бах,одур мутолаа к,илдиким, уз к,атлига ало^атдур. Яна Саййид Ота они салтанатдин манъ цилуб эрдилар, анинг чун газаби ва аччиги зиёда булуб, уш ул кеча Саййид билан Узбекхонни бойлатиб, занжир ила кишанлатуб, аларни молин талон цилурди. Саййид мани хабарим йук, деб онд ичтилар, к,абул цилмади. Узбекхонни буюрдиким, танасига шизни суркаб етти кун оф тоб руёсига тур т цозик, к,ок,иб боглаб, аъзосини доглаб цуйдилар. Саййид Отани цатлга буюрди. Бул киши соёдотлигини шафеъ келтурди. Охир иккала кузларига олмос цуйуб кажава ичра солиб Бухорога юборди. Олмос таъсир цилуб, кур булдилар. Саййид царгишига учраб мух,рац касалига мубтало булуб, бир кечада Амир Турагай х,алок булди. Барчалари билдиким, Саййид Отани газабидиндур, тарих етти юз олтмиш эрди (1359 й.). Байт: Х,азрат Саййид Ота ifаур и била Т у parайн и кур, Бир кечада ул баходурни %алок эткурур. А лцисса, Турагай бах,одур цуш уни х,ар тарафга булуниб кетти, баъзилари улукни кутариб Бухорога келдилар. Туцтемурхон бул воцеани эш итуб, хуруж цилиб, Цамариддин тож ик ва Ш айх Худойдодлар келуб Турагайни хазиналарини олиб улжа цилдилар. Б У ДОСТОНДА ЦИПЧОЦ СИПОДИ М ОВАРОУННАХ.Р Ш АХ,АРЛАРИНИ ОЛГОНИ, АМ И Р ТЕМ УР СОХИБЦИРОН НЕЧА НУНЛАР МАШАЦЦАТ ТОРТГОНИНИ БАЁН И Вацтики Саййид Отани Бухорога кетурдилар, беклар ва амирлар эшитуб олдиларига чицтилар. Курсалар, Саййидни кузи кур булубдур. Хонацох, ичра кириб, тоатга муцаййид булдилар. Яна бах,одурни улугини келтурдилар. Они Шах,рисабзга Сох,ибциронга элтуб, отасига жаноза уцуб, мозори шайх Шаме Кулолга дафн цилдилар. Сох,ибцирон хонни бу ишидин х,еч манзур цилмадилар. Аммо Бароцхон бир кечаси туш курса, Амир Темур цулида тамоми мулк тасарруфидадур, уйгониб бекларга кенгаш цилуб айди: Амир

Тем ур К,орачор нуён авлодидур, ул Чингизхон вазири эмасму, Чигатой авлоди наели Чингизхондурму, албатта салтанатга Чигатой авлоди ултургай. Аммо Бароцхон беклар куринишида шиква цилдиким, сизларни бир цабилаи курагонга тоцатингиз йук,, Чигатой ва цунгирот эл ултуруб эрдилар. Курак бий деган киши цозоцдин эрди, Амир Темур жангига ул муцаййид булди. Хон анга ваъда цилдиким, сани амир, нуён к,илурман деб. Алцисса, аскар била Царши бориб, андин Ш ахрисабзга юзланди, бориб Ш ахрисабз атрофини олди. Анда бир цаландар Куракни олдига келди. Андин Амир Темур ахволини сурди. К,аландар айди:А м ир Тем ур хонимча била злидин Даш тга чицуб сайд цилмоц учун Дунбой баходур отин минуб келуб, фалон ерда яшил чодир ичра ултурубдур. Ман анда эрдим, эт пйш уруб манга бир андак бердилар. Хонимча иккови бир чора этни едилар, манга озроц олтун бериб, бул ерда неча кун тургил, деди, цабул цилмадим. Начанд вацт Х,индустонни сайр цилдим, эмди иштиёцим Бухорога борурман. Курак бий айди: Амирни элдин узоглиги не мицдордур. Ул айди: бир кунлиц йул бордур. Курак бий цаландарга цанча олтун бериб, цаландарни жандасини олиб кийди. Аскарига Эхтиёт булунг, деб узи цаландар суратида булуб, Амир Темур жонибига юзланди. Бориб курдиким, беш-олти цул, чури Амир хизматида эрди. Сохибцирон этни пора цилуб ултурур. Курак бий бориб «шай олло» дедилар. Амир Курак бийни курмаган эрди, хонимча ёнида ултурди. Ул вацтларда хотунларга юзини беркитмоц йуц эрди: хох сорт, хох, узбек, хох, тож ик. Курак бий кузи Амир уц ёсига туш ти, х,ар уцни цадди бир ярим найза келур эрди. А м м о К урак бий куб сузга етук киши эрди, Сохибцирон андин Бухорони сурди. Амирга хушомад цилуб ёлгон сузларни муболага бияа сузлади. Кунглида шул эрдиким. А м ир бир нимага машгул булса, ёй била уцларини угирласа. Хонимча келуб айди: эй бегим афандим, туруб, хабар олгайсиз мабодо ёв келган булмасин, нечун отингиз цуйругин циллари сочилибдур. Амир цабул цилмади, яна келуб айди: цозон уртаси цайнар, мунда от кишнар, тургил, отга минуб атрофдин хабар олгил. Сохибцирон маъцул цилмади. А ммо Курак бий хонимчани туйгунлигига ахеан деди. Аммо Бароцхон айтуб эрди Амир Темурга голиб келсанг бир иш цилиб Сарой Мулкни келтур, анинг била бизни уртамлзда яцинлик булмасун. А лцисса, таом еб булгандин кейин Амир нацзу зувга ташцари чицти. Хонимча яна бир ишга машгул булди. Курак бий анди секин ёй ва уцларини олиб цочти. Бул тарафда тогни остида сипохи тайёр эрди, овоз цилдиким, югуринг, отларни келтур.инг дегач, минг киши келдилар. Амир курдиким, иш муидкул булубдур. Филхол, от устига узини олди. Хохласа Хонимчани отга олса. Оломонлар етти, хонимча узини бир тарафга олди. Лоилож, Амир цочти, киши анга етолмади. Оломонлар молларини олдилар. Хохласалар, Хонимчани ялангоч цилсал'ар. К урак бий аларни цилич билан урди, атрофга цочти. Курак бий Хонимчага таъзим цилуб айди: Эй Х онимчам , мани цариндопшнгиз Бароцхон сизга юборди. Хонимча замонасозлик

учун Амирдин шиква килди. Андин кейин Хонимчани Курак бий • кажава ичра солди. Мол, асбобларин юклаб олди, узи жиловини , \\ ушлаб йулга тушти. Хонимчани кунгли Амирда эрди. Аммо i Сохибкирон нари бориб уз кунглида уйлаб эди: агар эл ичра борсам j манга таъна килурлар, нечукким, алар бизлардин ж удо булмагил деб эрди. Булмаса, ёвга борсам, кулимда ей ва укларим булмаса, ; алар била ж анг цилсам, ш ундог хам булса, бориб 1^урак биййи | орк,асидин етуб, чок,ирди, айдиким, хар нимани олсанг хам \\ хотунимни бергил. Курак бий айди: мани касдим шул хотунйнг j учун келуб эрдим. Л оилож Амир отини боШин силаб таваккуФ Килди. Ток,ати булмай яна борди, нача'нд мартаба борди, ахир айди: / Сарой Мулк завжамни узидин савол килойин, агар ул кабул Килмаса, ихтиёрим йук,. Анда К урак бийга Х онимча айди:. мани • тухтотгил, анинг била сузлашойин, нима дер, деб Амирни куб i Хак,орат цилди. К у р а к бий лоилож тавак,к,уф цилди. Хонимча зарурат учун айёрлиг килиб, бисёр аччиг сузларни Амирга сузлади. Айди: боргил, чодир урнида туфрок ичра мерос бир лула киймат бахо колибдур, хозир келтуруб Курак бийга бергил. С охибкирон отини ю гур тур и б бориб хеч нима тонолмади. Finp нимарса кунглидин уткузуб, бир эски чонон чурукинк келтурди, айди: уш бу чурукни тобдим. Х онимча айди: муни ёкасида эрди, они келтур. Амир отини чоптириб кетди. Курак бий Хонимчага айди: эмди анга куп гаф урманг. А м м о Х оним ча Курак бий олган ёй ва укларни бир эски чофон орасига ураб, йул узра секин ташлаб эрди. Сохибк,ирон кела туруб, они олиб хурсанд булуб, филхол, ёй била ук,ни тугрилаб ю гур уб Л урак бий к,ошига келди. К урак бий куруб куш унга буюрдиким, атрофини олинглар деб. Андак соат ичра Амир икки юз кишини ук, била урди. Оломонлар кочтилар, анда Курак бий кочмокни ихтиёр килди, Амир кулини узатиб жиловини тутуб, юзига бир ш афалок ур уб отдин йицти. А мирни КУЛ хизматчилари хозир булуб эрдилар. Курак бийни кул-оёгини богладилар. Ушал кун Сохибкирон кулига оломонлардин юз киши асир булди. Аларни элатга олиб юруб хар кун зиёфат килдилар. Охир бир кун Курак бий арз килди, айди: Эй А м и р афандим, бизларни ул дурун г ё к уй уб ю боринг. Анда А м и р ул юз кинаига либос бериб, Курак бийни бир кузини уйуб таиглаб, боргил, курганингни Барокхонга сузлагил деди. Аммо Б ухоро халки эшитмишларким, Тошканддин, Хужанддин бених,оят куб аскар келур эрмиш деб. Хонга сузладилар аларни бошлиги Туктемурхон, шайх Худойберди Цамариддин тожикдурлар. Анда Барок,хон отига миниб Хужанд дарёсини ёкасига келуб, курдиким, аскари азимдур, харгиз киши курган эмасдур. Дарё-дарё лашкари Туктемурхондур- ким, етмиш туг ва байроки бордур. Ондин куркуб к,айтиб Б ухорога келди. Уч кун туруб, бир кечада кочиб, Царшига борди, анда бир кечани уткузиб, эрта билан Балх жонибига юзланди. Муни жанг Килмай к,очганини куруб, Чигатой сипохи Бухорода колмай бир тарафга кеттилар. Аммо Туктемурхон Ж айхундин утуб, Хужандни фатх айлаб, Самарканд борди, анда кобиру ашрафларни жамт. Килуб, аларга мулозимат килиб, Самарцандга пойтахт к,илди. Амир

Цозагон цозоц элидин эрди, они Бухорога хоким цилди. Оцте- му рх он углини юборди, яна бир угли Ц оратемурни Ш ах,рисабзга юборди. К,амариддинни ун саркарда била уз юртига, Балх жонибига юборди, F>ap0 HX0 H орцасидин бориб, хон била ж анг цилуб, Бароцхон маглуб булиб, талонуб цаландарлиц цилуб, Цандохорга утуб кетти. Чигатой эллари тарцашиб Хирот, Кобил, Ба- дахшонларда булдилар. Цамариддин тожик Балхни олди, ципчоц цуш унлари Fiyxopo ва \\ и со р , Тош канд, Самарканд барча М оваро- уннах,р юртларин олди. Алцисса, Сохибцирон айш-ишратда эрди. Хожибек амакиси келиб айди: Эй углум, тургил, айшингни вацти эмас. Т уцтем урхон аскари тамоми юртни олибдур, Бароцхон бир кечада цочибдур, Чигатой беклари элати била х,ар тарафга тарцаш иб кетибдур, бизлар х,ам цавми цариндошни олиб бир тарафга кетойлук, чунки К,оратемурхон эрта-бурун бул ерга келур эрмиш. Сохибцирон айди: Эй амаки, аларни аел и турк, бизлар х,ам турк, бир-биримизга ёвлиг цилмаймиз. Бизларга ор-номус зурлиц цилса, сулх, цилурмиз. Хожибек цочмоцга куб харакат цилди. Амир лоилож амакисин уруб-сукуб цурцутди, тамоми оцсоцолларни чацирди. Барчалари Амирдин цурциб келдилар. Андин кейин шах,ардин ташцари Цоратемурхон олдига пешвоз чицдилар. Бориб курсалар тог остида бених,оят цуш ун турур. Амир замонасозлик учун куруниш цилди. Хонга айдилар: бул киши Турагай бах,одур угли булур. Туцтемурхон деб эрдиким, Турагай угли цулга тушеа, албатта улдуринг. Аммо курагонлар беги деб бойлаб цуйдилар. Кура- гонлардин овоз чицуб, Амир Темурни маломат цилдилар: агар цочеак, бизларга бу бало йуц эрди. А м ир аларга х,еч нарса демади. Келтуруб К,оратемурхон олдига цуйдилар. Хануз цатлга буюргани йуц эрди, тог ичиндин бир цафлон бир эчкини цувлаб чициб келди. Они куруб барчалари цочтилар, асирлар х,ам цочти, ж аллодлар х,ам цочти. Аммо. Амир Темур цочмади, цули бойлиц эрди, эчкуни тутуб еб, андин А мирга х,амла цилди. Сохибцирон оёги била тепиб юбордиким, суяклари майда-майда булди. Цоратемурхон келуб Амирни юзларидин упти, цулларини ешти, сани цатлингдин уттум, агар отам бунрук, цилса хам. Лекин узга асирларни улдурунг, хон Хукми тайгир булмасун деди. Амир айди: агар улдурсанг, мани хам улдур, агар улдурмасанг барчамизни улдурма. Амирни химматини куруб, хеч кимни улдурмади, барчасин озод цилди. Анда Ш ахрисабзга кириб Амирни ёнидин ж удо цилмади, хар сузни Амирдин сураб цилурди. А ммо бир кун Амирни амакиси Хожибек упка цилди: мани хон муцаррабларига цушмайсан. Анда амакисин риоя цилиб, хонга дуст цилди. А ммо К,оратемурхон чурилари ичра бир гузал чури бор эрди, ани барчасидин яхш и курар эрди. Иттифоцо, ул чури Амир Темурга ошиц булди. Бир кун Амирни хилват топиб, арз цилди, айди: эй хоним афандим, Амир Темур, мани багрим куйдуруб ишц утига куйдурма, мани мацеудим хосил цил, деди- Сохибцирон айди: хонни тузини ичиб туруб бул ишни цилмасман. Мундин Хожибек воциф булуб, кунглида кудурати бор эрдиким, цочайлук деганда Амир они уруб-сукуб цайтаруб эрди,


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook