หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์

หอจดหมายเหตตุ ่างประเทศ ทลู กระหม่อมอาจารย์ พนั เอก ดร.สรศกั ด์ิ งามขจรกลุ กจิ ผ้เู ขียน ขอ้ มลู ทางบรรณานุกรมของหอสมดุ แหง่ ชาติ สรศกั ดิ์ งามขจรกลุ กิจ. หอจดหมายเหตุตา่ งประเทศ ทูลกระหมอ่ มอาจารย.์ -- กรงุ เทพฯ: สำ� นักงานการวจิ ัยแห่งชาต,ิ 2565. 292 หน้า 1.หอจดหมายเหตุ. I.ชอ่ื เรอ่ื ง. 027 ISBN 978-616-590-758-3 บรรณาธกิ ารบรหิ าร ยุวดี คาดการณ์ไกล บรรณาธกิ ารวิชาการ สรศักดิ์ งามขจรกลุ กจิ พสิ จู นอ์ กั ษร เมธินี เฉลิมวฒั น ์ พิมพค์ ร้งั ที่ ๑ พฤษภาคม ๒๕๖๕ เผยแพร ่ มูลนธิ สิ ถาบนั สรา้ งสรรคป์ ัญญาสาธารณะ โทร : ๐๘-๔๑๑๒-๐๖๓๒ ส�ำนกั งานการวิจยั แห่งชาติ (วช.) สนับสนนุ การพมิ พ ์ ธีรพฒั น์ พนาสนั ติภาพ ออกแบบปก ณฐั ธดิ า เย็นบ�ำรุง รูปเล่ม บรษิ ทั โรงพมิ พว์ ชั รนิ ทร์ พ.ี พ.ี จำ� กดั // ๐๒-๔๙๗-๖๑๘๓ พมิ พท์ ี่ บริษทั เคล็ดไทย จำ� กดั จดั จำ� หน่าย เลขที่ ๑๑๗ ถนนเฟอื่ งนคร เขตพระนคร กรุงเทพฯ ๑๐๒๒๐ โทร. ๐-๒๒๒๔-๙๕๓๖-๙ โทรสาร. ๐-๒๒๒๒-๕๑๘๘ เวบ็ ไซต์ www.kledthai.net ๒๗๕ บาท ราคา

หอจดหมายเหตตุ ่างประเทศ ทลู กระหม่อมอาจารย์ พันเอก ดร.สรศกั ดิ์ งามขจรกลุ กจิ กองวชิ าประวตั ศิ าสตร์ สว่ นการศึกษา โรงเรยี นนายรอ้ ยพระจุลจอมเกลา้ ไดร้ บั ทนุ อดุ หนนุ การวจิ ัยจากสำ�นักงานการวจิ ยั แห่งชาติ (วช.) ๒๕๖๕

เ มอื่ ขา้ พเจา้ ศกึ ษาอยทู่ ค่ี ณะอกั ษรศาสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั อาจารยพ์ าไปที่หอจดหมายเหตแุ ห่งชาติ และแนะนำ� วิธีใชข้ ้อมูลชน้ั ตน้ ในการเขียนบทความ ใน พ.ศ. ๒๕๓๔ ขา้ พเจา้ ไดไ้ ปประเทศองั กฤษ ถงึ จะไมใ่ ชค่ รงั้ แรก แต่เปน็ ครงั้ แรกทไี่ ด้ไปหอจดหมายเหตุแห่งชาติ พลตรหี ญิง ท่านผู้หญงิ นิออน สนิทวงศ์ ณ อยุธยา ท่านยังเป็นผู้ช่วยจัดการจัดเร่ืองเอกสาร จดหมายเหตุ ทขี่ ้าพเจ้าส่งข้าราชการกองวิชาประวัติศาสตรไ์ ปคัดเลอื ก เอกสารเกย่ี วกบั ประเทศไทย เพอ่ื ใหน้ กั วชิ าการทไ่ี มม่ โี อกาสไปดเู อกสาร จดหมายเหตใุ นตา่ งประเทศ ได้ใชป้ ระโยชน์ดว้ ย ในระยะหลงั มหี นว่ ยงานวชิ าการหลายหนว่ ยชว่ ยเหลอื ในดา้ นทนุ ค�ำแนะนำ� ในการบริหารจดั การ เชน่ ผ้ใู ชง้ านเข้าใช้เอกสารทางออนไลน์ ได้ ทำ� ใหโ้ รงเรยี นนายรอ้ ยพระจลุ จอมเกลา้ สามารถใหบ้ รกิ ารนกั วชิ าการ ไดท้ ั่วประเทศ หรอื อาจจะเรียกได้วา่ ทั่วโลก ขา้ พเจา้ เพงิ่ ทราบวา่ บางประเทศ ไมอ่ นญุ าตใหเ้ อาขอ้ มลู จดหมายเหตุ ของเขาไปเปดิ เผยทางออนไลน์ กต็ อ้ งมาใชท้ ห่ี อจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ กองวิชาประวัติศาสตร์ 4

ขอขอบคุณทุกท่าน ทุกหน่วยงาน ท่ีร่วมมือ อยากให้มีผู้มาใช้ หอจดหมายเหตุต่างประเทศกันมากๆ เพื่อให้เผยแพร่ความรู้ไปได้ วงกวา้ ง คุ้มคา่ ท่ไี ดล้ งทนุ และลงแรงกนั มายาวนาน 5

“คำ�นำ�” ในปี ๒๕๖๕ น้ี นบั เปน็ ปแี หง่ มหามงคลยงิ่ ทพี่ ลเอกหญงิ ศ.เกยี รตคิ ณุ ดร.สมเดจ็ พระกนษิ ฐาธริ าชเจา้ กรมสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยาม บรมราชกุมารี ทรงเจริญพระชนมายุ ๖๗ พรรษา และเป็นปที ี่ครบรอบ ๔๒ ปีทรงสอนของพระองค์ ณ กองวิชาประวตั ิศาสตร์ ส่วนการศึกษา โรงเรยี นนายรอ้ ยพระจลุ จอมเกล้า อีกท้งั ยังเป็นปีท่คี รบรอบ ๓๐ ปี ที่ ทลู กระหมอ่ มอาจารยท์ รงรเิ รม่ิ และพากเพยี รในการดำ� เนนิ การโครงการ หอจดหมายเหตุ กองวิชาประวัติศาสตร์ ส่วนการศึกษา โรงเรียน นายรอ้ ยพระจลุ จอมเกลา้ มาอย่างตอ่ เนอ่ื ง ในการรวบรวม จัดเกบ็ และ เผยแพรเ่ อกสารสำ� คญั ทางประวตั ศิ าสตรจ์ ากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ตงั้ แต่ พ.ศ. ๒๕๓๔-๒๕๓๕ เป็นตน้ มา ในโอกาสทพี่ ระองคท์ รงรเิ รมิ่ และดำ� เนนิ การโครงการหอจดหมายเหตุ ทูลกระหม่อมอาจารย์ ในพระราชด�ำริฯ ครบรอบ ๓๐ ปี โรงเรียน นายรอ้ ยพระจลุ จอมเกลา้ จงึ ไดจ้ ดั ทำ� หอ้ ง “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” น้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวาย พลเอกหญิง ศ.เกียรติคุณ ดร.สมเดจ็ พระกนิษฐาธิราชเจา้ กรมสมเด็จพระเทพรตั น ราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี และกราบบังคมทลู เชญิ เสดจ็ เปดิ เพือ่ ให้การด�ำเนินการในด้านต่างๆ ของหอจดหมายเหตุต่างประเทศแห่งน้ี มคี วามก้าวหน้าตอ่ ไปตามพระราชดำ� ริและพระราชประสงค ์ 6

โรงเรยี นนายรอ้ ยพระจลุ จอมเกลา้ ขอขอบคณุ ศ.พเิ ศษ ดร.เอนก เหลา่ ธรรมทัศน์ รฐั มนตรวี า่ การกระทรวงการอุดมศกึ ษา วิทยาศาสตร์ วจิ ยั และนวตั กรรม และ ดร.วภิ ารตั น ์ ดอี อ่ ง ผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั งานการ วิจัยแห่งชาติ ท่ีได้ให้การสนับสนุนด้วยดีตลอดมา อีกท้ังขอขอบคุณ พนั เอก ดร.สรศักด์ิ งามขจรกลุ กจิ หัวหนา้ โครงการวิจยั เอกสารส�ำคัญ ทางประวัตศิ าสตร์ไทยสมัยใหมจ่ ากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ผูเ้ ปน็ หลกั ในการรว่ มสบื สานโครงการหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศมาโดยตลอด และขอขอบคณุ ทุกท่านท่มี สี ่วนร่วมอ่ืนๆ ที่มิไดเ้ อย่ นามมา ณ ทนี่ ี้ พลโท ปิยพงศ์ กล่นิ พันธุ์ ผบู้ ัญชาการโรงเรียนนายรอ้ ยพระจุลจอมเกลา้ ๑๑ พฤษภาคม ๒๕๖๕ 7

“คำ�นำ�” ไปตามเกวาลราศแกึ ลษะาสปิ่งรแะววดตั ศลิ า้อสมตรส์ เาปมน็ ากราถรแศกสึ ษดางอใหดต้ีเหข็นองถสึงงัเรค่ือมงมรนาษุ วยทท์ ่ีเเี่กป่ียลวย่ี ขน้อแงปกลับง มนษุ ย์ การเปลยี่ นแปลงของสงั คม ความคดิ และความเชอ่ื ทกี่ อ่ ใหเ้ กดิ พฤตกิ รรม ตา่ งๆ ในสงั คมมนษุ ยท์ เี่ กดิ ขนึ้ และมคี วามสมั พนั ธก์ บั พฤตกิ รรมของสงั คมมนษุ ย์ ทเี่ ชอ่ื มโยงระหวา่ งอดตี ปจั จบุ นั และอนาคต ดงั นนั้ ความสำ� คญั ของการศกึ ษา ประวัติศาสตร์ ก็คือ ความพยายามเข้าใจปัจจุบันโดยอาศัยวิธีการสืบค้น เรอื่ งราวอยา่ งเปน็ ระบบจากรอ่ งรอยหลกั ฐานทห่ี ลงเหลอื อยู่ ซง่ึ เรยี กวา่ วธิ กี าร ทางประวัติศาสตร์ (Historical method) จากพระราชด�ำริใน พลเอกหญิง ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.สมเด็จ พระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทที่ รงเลง็ เหน็ ความสำ� คัญของหลักฐานทางประวัตศิ าสตรท์ ีส่ �ำคญั จงึ ท�ำใหเ้ กิด โครงการหอจดหมายเหตุ กองวิชาประวัติศาสตร์ ส่วนการศึกษา โรงเรียน นายรอ้ ยพระจลุ จอมเกลา้ ขน้ึ ซง่ึ กค็ อื “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ ม อาจารย”์ และตอ่ มามโี ครงการสบื สานพระราชดำ� รฯิ โดยมี พนั เอก ดร.สรศกั ด์ ิ งามขจรกุลกิจ และคณะ ได้จัดท�ำโครงการ “การวิจัยเอกสารส�ำคัญทาง ประวัติศาสตร์ไทยสมัยใหม่จากหอจดหมายเหตุต่างประเทศ” ซ่ึงส�ำนักงาน การวจิ ยั แหง่ ชาติ (วช.) กระทรวงการอดุ มศกึ ษา วทิ ยาศาสตร์ วจิ ยั และนวตั กรรม (อว.) ไดใ้ ห้การสนบั สนนุ โครงการเพือ่ รว่ มสบื สานพระราชดำ� ริ และถือวา่ เปน็ โครงการสำ� คญั ทแ่ี สดงใหเ้ หน็ ถงึ “นวตั กรรมตน้ แบบของการคน้ ควา้ รวบรวม และจัดเก็บเอกสารส�ำคัญทางประวัติศาสตร์ไทยจากหอจดหมายเหตุ 8

ตา่ งประเทศ” ทสี่ ามารถพฒั นานำ� ไปสกู่ ารสรา้ งองคค์ วามรเู้ กยี่ วกบั ประวตั ศิ าสตร์ ไทยสมัยใหม่ให้มีความสมบูรณ์และทันสมัยยิ่งขึ้น รวมถึงสามารถสร้างความ เขา้ ใจเขา้ ถงึ ชาวตา่ งประเทศทเี่ ขา้ มาเกยี่ วขอ้ งกบั ไทยในแตล่ ะชว่ งสมยั ทผ่ี า่ นมา และ “นวตั กรรมคลงั ขอ้ มลู ดจิ ทิ ลั ” ทร่ี วบรวมและจดั เกบ็ เอกสารตา่ งประเทศ จากทั่วโลก และเผยแพร่แก่นักวิชาการ ผู้สนใจท่ัวไป ให้สามารถเข้าถึงแหล่ง ข้อมูลดังกล่าว อันน�ำมาซ่ึงคุณค่าของการเป็นแหล่งข้อมูล “ขุมทรัพย์” ทาง ปัญญาความรู้ที่ส�ำคัญของคนไทย และเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ท่ีมีต่อ วิวัฒนาการของชาติไทย ในนามของส�ำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ขอน้อมร�ำลึกใน พระมหากรุณาธิคุณใน พลเอกหญิง ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.สมเด็จ พระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทไี่ ดท้ รงรเิ รม่ิ โครงการอนั เปน็ ประโยชนต์ อ่ พสกนกิ รชาวไทย และขอรว่ มสบื สาน พระราชด�ำริดังกลา่ ว และขอขอบคณุ โรงเรยี นนายร้อยพระจุลจอมเกล้าท่ไี ด้ให้ ความส�ำคัญในการสืบสานพระราชด�ำริ และขอเป็นก�ำลังใจให้คณะนักวิจัยได้ ด�ำเนนิ โครงการไดส้ ำ� เรจ็ สมดงั ปณิธานท่ตี งั้ ไว้ทุกประการ ดร.วิภารัตน์ ดอี อ่ ง ผ้อู ำ�นวยการสำ�นักงานการวจิ ยั แหง่ ชาติ 9

คำ�นำ�ผู้เขียน “หอจดหมายเหตตุ ่างประเทศ ทูลกระหมอ่ มอาจารย์” เปน็ ชือ่ ทไ่ี ดร้ บั พระราชทานในปี ๒๕๖๕ และเป็นช่ือใหมก่ จ็ รงิ แตจ่ รงิ ๆ แล้ว หอจดหมายเหตุ แห่งน้ีมีความเป็นมายาวนานพอควร ในฐานะท่ีเป็นส่วนหน่ึงของโครงการ หอจดหมายเหตุ กปศ.สกศ.รร.จปร. ในพระราชด�ำรฯิ และในประวตั ิศาสตร์น้ี ยังมีเรื่องราวท่ีมีค่า น่าสนใจยิ่ง ในการสร้างสรรค์เชิง “นวัตกรรม” การเป็น “ต้นแบบ” (model) ของการคน้ ควา้ รวบรวม จดั เกบ็ และเผยแพร่เอกสาร สำ� คญั ทางประวตั ศิ าสตรไ์ ทยจากตา่ งประเทศ ทมี่ ผี ลผลติ ในเชงิ ประจกั ษส์ แู่ วดวง วิชาการและสังคมอยา่ งต่อเน่ือง จึงเป็นท่ีมาของการเล่าเร่ืองราวเก่ียวกับหอจดหมายเหตุต่างประเทศ แห่งนี้ จากประสบการณ์ของคนเก่าเขียนเล่าเรื่องให้คิดในแบบที่นิยมกันคือ “storytelling” เพ่อื ถา่ ยทอดเรือ่ งราวดๆี ท่ีสร้างแรงบันดาลใจใหเ้ ห็นถึงสิง่ ท่ี มคี า่ ของหอจดหมายเหตแุ หง่ นี้ และจะได้บอกกลา่ วเล่าเรอ่ื งราวทีน่ า่ ประทบั ใจ อยา่ งเปน็ ระบบและครบกระบวนการในการเรยี นรถู้ งึ ทมี่ าทไ่ี ปของเรอื่ งน้ี เพราะ ยังมผี ู้สนใจไมน่ อ้ ยทอี่ ยากรู้ แตไ่ มม่ โี อกาสไดร้ บั รกู้ นั มาก่อน ในฐานะ “ต้นแบบ” ของหอจดหมายเหตุต่างประเทศในเมืองไทย ตน้ ก�ำเนิดของเรือ่ งนีก้ ่อตัวข้ึนเมอ่ื ๓๐ ปที แ่ี ล้ว โดยรอ่ งรอยในระยะเรมิ่ แรกนั้น พลเอกหญงิ ศ.เกียรติคุณ ดร.สมเดจ็ พระกนิษฐาธิราชเจา้ กรมสมเด็จพระเทพ รตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี หรอื “ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ ของนกั เรยี น นายรอ้ ย ทรงรเิ รมิ่ ในเชงิ ความคดิ และทรงนำ� รอ่ งไปสำ� รวจกอ่ น เชน่ เมอ่ื ปี ๒๕๓๕ เสดจ็ ฯ ไปทรงทอดพระเนตรเอกสารของหอจดหมายเหตแุ หง่ ชาติ สหรฐั อเมรกิ า 10

ดงั ส่วนหน่ึงปรากฏในพระราชนิพนธ์ “เยือนถ่นิ อินเดียนแดง” (๒๕๓๗) ต่อมา จงึ ทรงพฒั นาโครงการนขี้ น้ึ เปน็ รปู เปน็ รา่ ง เพอ่ื ด�ำเนินการในการรวบรวม จดั เกบ็ และเผยแพรเ่ อกสารสำ� คญั จากตา่ งประเทศ ซงึ่ ปจั จบุ นั ไดม้ กี ารดำ� เนนิ การ ในเรอ่ื งนี้มาอย่างตอ่ เนื่องและครบรอบสามทศวรรษพอดีในปี ๒๕๖๕ ปี ๒๕๖๕ น้ี จงึ นบั เปน็ ปีแหง่ ความปติ ิยินดยี งิ่ ของประชาชน ข้าราชการ คณาจารย์ และนักเรียนนายร้อย ด้วยเพราะนอกเหนือจาก พลเอกหญิง ศ.เกยี รตคิ ณุ ดร.สมเดจ็ พระกนษิ ฐาธริ าชเจา้ กรมสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี ทรงเจรญิ พระชนมายุ ๖๗ พรรษา แลว้ ยงั เปน็ ปที คี่ รบรอบ ๔๒ ปที รงสอนของพระองค์ ณ กองวิชาประวตั ิศาสตร์ ส่วนการศกึ ษา โรงเรียน นายร้อยพระจุลจอมเกล้า (กปศ.สกศ.รร.จปร.) อกี ดว้ ย ที่ส�ำคัญยิ่งอีกประการหนึ่งก็คือ ปีน้ียังเป็นปีท่ีครบรอบ ๓๐ ปี ที่ ทูลกระหม่อมอาจารย์ทรงริเริ่มและด�ำเนินการโครงการหอจดหมายเหตุ กอง วิชาประวัติศาสตร์ ส่วนการศึกษา โรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า (หอจดหมายเหตุ กปศ.สกศ.รร.จปร. ในพระราชด�ำริฯ) มาอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะในส่วนของการรวบรวม จัดเก็บ และเผยแพร่เอกสารส�ำคัญทาง ประวัติศาสตร์จากหอจดหมายเหตุต่างประเทศ ต้ังแต่ พ.ศ. ๒๕๓๔-๓๕ เป็นต้นมา อีกท้ังยังได้พระราชทานนาม “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย”์ แก่หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศแหง่ น้ี ในโอกาสที่พระองค์ทรงริเริ่มและด�ำเนินการโครงการหอจดหมายเหตุ กปศ.สกศ.รร.จปร. ในพระราชด�ำรฯิ ครบรอบ ๓๐ ปี ในปี ๒๕๖๕ นี้ โรงเรียน นายรอ้ ยพระจลุ จอมเกลา้ โดย พลโท ปิยพงศ์ กล่ินพนั ธ์ุ ผบู้ ญั ชาการโรงเรยี น นายร้อยพระจุลจอมเกล้า ได้ด�ำริใหม้ ีการเฉลมิ พระเกียรติ เพ่ือการนี้จึงจัดห้อง บรกิ ารสำ� หรบั “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ นอ้ มเกลา้ นอ้ มกระหม่อมถวายพลเอกหญิง ศ.เกยี รติคุณ ดร.สมเด็จพระกนิษฐาธริ าชเจ้า กรมสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี จงึ เปน็ โอกาสอนั ดที จี่ ะ ได้น�ำเสนอเร่ืองราวของหอจดหมายเหตุต่างประเทศแห่งน้ีสู่สาธารณชน เพ่ือ เผยแพร่ทม่ี าที่ไปและองค์ “ผ้ปู ดิ ทองหลังพระ” ในการทรงรเิ รมิ่ เรอ่ื งน้ี 11

แต่ทว่าการเล่าเร่ืองราวน้ี กลับมิได้อาศัยเทคนิคการน�ำเสนออะไรท่ี แหวกแนว ในแบบ “จักรวาลนฤมติ ” (Metaverse) เพราะยงั คงใช้ในแบบเดมิ ทีม่ ักนิยมกันมา คือเป็นการเขียนเล่าเรื่องผ่านทางประสบการณ์ของผู้เก่ียวขอ้ ง และยงั ไปไมถ่ งึ ขน้ั ของการจดั พพิ ธิ ภณั ฑ์ เพอื่ นำ� เอกสารสำ� คญั มาเปน็ ตวั เลา่ เรอื่ ง ผ่านนิทรรศการของ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” หากเป็นการเล่าเร่ืองด้วยการเขียนของผู้ที่มีประสบการณ์กับหอจดหมายเหตุ ตา่ งประเทศนโ้ี ดยตรง และพรอ้ มเขยี นเลา่ ในแบบ “storytelling” เพอ่ื ถา่ ยทอด เรอื่ งดีๆ นี้ให้แกผ่ ู้อา่ นท่วั ไป ในฐานะที่เป็นส่วนหน่ึงของหอจดหมายเหตุต่างประเทศแห่งนี้มานาน ผู้เขียนจึงมีความพร้อมในทุกด้านท่ีจะน�ำเร่ืองราวนั้นมาเขียนเล่าให้ได้รับรู้กัน อยา่ งตรงไปตรงมา แตเ่ ปน็ เพยี งการมองจากมมุ ของคนเลก็ ๆ คนหนง่ึ เพอ่ื เปน็ การ น�ำร่องไปก่อน และการเล่าเร่ืองนี้ได้อาศัยประสบการณ์ ความรู้ ข้อคิด ท่ีได้ เข้าไปเกี่ยวข้องกับกิจกรรมหลักๆ ท้ังการค้นคว้าเอกสาร การน�ำเสนอในงาน สมั มนาประจำ� ปี การแปล การวิจยั การเขยี นงานสร้างสรรค์ และการใหบ้ รกิ าร ความรู้แก่ผู้สนใจ เพื่อเป็นแกนของเรื่องเล่านั้น และเพราะมีโอกาสเข้าร่วม กิจกรรมต่างๆ ในโครงการอย่างต่อเนื่องถึงปัจจุบัน จึงอาศัยประสบการณ์ ความรู้ท่พี อมอี ยู่ มาเขยี นเชงิ เลา่ สกู่ นั ฟงั ในแบบ “คนเก่าเล่าเรอื่ ง” เล่าต�ำนาน ใหม่ เพื่อน�ำเสนอพระราชกรณียกิจของพระองค์กับ “หอจดหมายเหตุ ต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” โดยสงั เขป ในฐานะผู้ใต้บังคับบัญชา ณ กองวิชาประวัติศาสตร์ฯ พระองค์ทรง ส่งเสริมและสนับสนุนให้ผู้เขียนและคณาจารย์ส่วนใหญ่ของกองวิชาน้ี ซึ่งใน ระยะแรกเมื่อปี ๒๕๓๘ น้ันมีจ�ำนวน ๘-๙ ท่าน (รวมผู้เขียน) ได้มีโอกาส เดินทางไปศึกษาวิจัยและการค้นคว้าเอกสารต่างประเทศ เช่น สหรัฐอเมริกา ฝรง่ั เศส ญปี่ นุ่ เวยี ดนาม และองั กฤษ (สหราชอาณาจกั ร) เพอื่ พฒั นางานวชิ าการ งานวิจัย และการเรียนการสอนของนักเรียนนายร้อย (นนร.) รวมท้ังการให้ บริการความร้ทู างเอกสารตา่ งประเทศแกน่ กั วิชาการ คณาจารย์ นสิ ติ นักศึกษา 12

และประชาชนทวั่ ไปทส่ี นใจและแสดงความประสงคม์ า ซง่ึ อาจมารบั บรกิ ารเปน็ หมูค่ ณะ กลมุ่ ย่อย หรือเปน็ รายบุคคลกไ็ ด้ ดว้ ยเพราะพระราชดำ� รแิ ละพระราชประสงคข์ องพระองคเ์ ชน่ น้ี ผเู้ ขยี น จึงมีโอกาสเข้าร่วมเป็นส่วนหนึ่งของโครงการดังกล่าว ซ่ึงปัจจุบันก็คือ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” โดยในคร้ังแรกผู้เขียน ไดร้ บั พระเมตตาและทนุ พระราชทานสว่ นพระองค์ สำ� หรบั การเดนิ ทางไปคน้ ควา้ เอกสารของหอจดหมายเหตแุ ห่งชาติ สหรัฐอเมริกา (NARA) ณ กรุงวอชิงตนั ดี.ซ.ี เม่ือปี ๒๕๓๘-๓๙ และต่อเนื่องตลอดมาอีกหลายครั้งจนถงึ ปัจจบุ ัน นอกจากนี้ พระองคย์ งั ทรงสง่ เสรมิ สนบั สนนุ ใหม้ กี ารจดั งานสมั มนาทาง วชิ าการประจำ� ปี เพอ่ื นำ� เอกสารตา่ งประเทศทไี่ ดม้ าออกเผยแพรแ่ กผ่ สู้ นใจ เมอื่ ปี ๒๕๕๘ เป็นครั้งแรก และต่อเน่ืองมาถึงปัจจุบันหลายครั้งด้วยกัน ในการ สัมมนาแต่ละคร้ังนี้ ผู้เขียนได้มีส่วนเข้าร่วมในการน�ำเสนอเอกสารส�ำคัญจาก สหรฐั อเมรกิ า (NARA) นับตัง้ แต่ปแี รกน้ันและตอ่ เนื่องตลอดมา จงึ มที งั้ ข้อมูล ตน้ ทนุ ทางประสบการณโ์ ดยตรง และพรอ้ มทจี่ ะนำ� สงิ่ นมี้ าเผยแพร่ เพอ่ื เปน็ การ รเิ รม่ิ ในการเลา่ เรอ่ื งราวทด่ี ๆี มคี ณุ คา่ ยง่ิ เกยี่ วกบั “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” และเรื่องดีๆ ในภาพรวมนี้ มีข้อแนะน�ำว่า ถ้าท่านมี โอกาสควรรบี หาอา่ นใหไ้ ด้ ไมจ่ บกไ็ มเ่ ปน็ ไร เพราะเนอื้ หาแตล่ ะบทลว้ นมปี ระโยชน์ ดยี ิ่งตอ่ ทุกท่าน ทั้งนักเรียนนายร้อย นกั วชิ าการ นิสิตนกั ศกึ ษา และประชาชน ทั่วไปไมม่ ากกน็ ้อย แต่ผู้สนใจจะได้รับประโยชน์มากน้อยนั้น ย่อมขึ้นอยู่กับพ้ืนฐานของ แตล่ ะทา่ น เพราะข้อเดน่ และผลผลิตสำ� คญั ประการหนึง่ ในการด�ำเนินการของ หอจดหมายเหตุแห่งน้ีในรอบสามทศวรรษท่ีผ่านมาน้ัน ก็คือ การรวบรวม จัดเก็บ และเผยแพร่เอกสารส�ำคัญทางประวัติศาสตร์จากหอจดหมายเหตุ ตา่ งประเทศจากท่ัวโลก ซงึ่ ปจั จุบนั มเี อกสารใน “คลงั ข้อมลู ” ดจิ ิทัล (digital collections) ใน “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ มากกวา่ ๑๐ ประเทศแลว้ และมีเอกสารส�ำคัญท่เี ปน็ ข้อมูลชดุ ใหม่ ขอ้ มูลเด่นๆ สำ� หรบั 13

การศกึ ษาประวตั ศิ าสตรไ์ ทยสมยั สงครามโลกครงั้ ท่ี ๒ สงครามเยน็ และตอ่ เนอ่ื ง มาในช่วงตน้ ของยุคหลงั สงครามเยน็ จ�ำนวนมากกวา่ ๒ แสนแผ่น ท่ีส�ำคัญย่ิงคือ การด�ำเนินการของ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทลู กระหม่อมอาจารย”์ น้ี มลี ักษณะเดน่ ในเชิงบกุ เบกิ (pioneer) ทัง้ ในแวดวง วชิ าการและประชาชนผสู้ นใจทัว่ ไป และถอื ไดว้ า่ เป็น “ต้นแบบ” ในการริเริ่ม ท่ีท้าท้ายและสร้างสรรค์พื้นฐานที่ส�ำคัญให้แก่คนไทยและสังคมไทยอย่างดียิ่ง เนอ่ื งจากในการทบทวนวรรณกรรมหรอื การสำ� รวจงานเขยี น งานวจิ ยั ทเ่ี กยี่ วขอ้ ง ทั้งด้านมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ รวมทั้งสาขาอื่นๆ ท่ีเกี่ยวข้อง ยังคง ไมเ่ คยพบวา่ มที า่ นใดทำ� มากอ่ นเลย ทง้ั งานเขยี น งานศกึ ษาวจิ ยั ทเี่ กย่ี วขอ้ งหรอื จดั อย่ใู นลักษณะเดียวกันกับโครงการนี้ ดงั นน้ั คณุ คา่ ของ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ แหง่ นี้ จงึ ถอื เปน็ ตน้ แบบของ “คลงั ขอ้ มลู ” ดจิ ทิ ลั จากเอกสารตา่ งประเทศ ดว้ ย เพราะเปน็ โครงการทพี่ ระองคท์ รงรเิ รมิ่ และดำ� เนนิ การมาอยา่ งโดดเดน่ และเปน็ ครง้ั แรกในแวดวงวชิ าการ ทงั้ ดา้ นการรวบรวมและจดั เกบ็ ตวั เอกสารตา่ งประเทศ และด้านการน�ำเอกสารดังกล่าวออกไปเผยแพร่สู่ผู้คนในวงกว้าง เพ่ือการใช้ ประโยชนห์ รือการประยกุ ตใ์ ชใ้ นทางต่างๆ เช่น การเรียนการสอน การวิจัยใน เชิงลึก การเขียนงานสร้างสรรค์ทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยใหม่ การจัดงาน สัมมนาทางวิชาการ และการเปิดให้บริการความรู้และเผยแพร่เอกสารจาก ตา่ งประเทศแกน่ กั วชิ าการ นสิ ติ นกั ศกึ ษา และผสู้ นใจทว่ั ไป สามารถเขา้ ถงึ แหลง่ ข้อมลู ดังกล่าวทาง on-site และระบบหอ้ งสมุดอิเลก็ ทรอนกิ ส์อย่างท่วั ถงึ ถึง อยู่บา้ นก็ค้นหาอา่ นได้สะดวก ปัจจุบัน “คลังข้อมูล” ดิจิทัลของหอจดหมายเหตุต่างประเทศแห่งน้ี ไดร้ บั การสนบั สนนุ จากคณะผบู้ รหิ าร คณะเจา้ หนา้ ทผี่ เู้ ชยี่ วชาญและคณะทำ� งาน หอ้ งสมดุ ของสำ� นกั งานการวจิ ยั แหง่ ชาติ (วช.) ซง่ึ กำ� ลงั อยใู่ นระหวา่ งการออกแบบ และทดสอบระบบ รวมทั้งการจัดเก็บเอกสารต่างประเทศท้ังหมดเข้าสู่ระบบ หอ้ งสมดุ อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ และการพฒั นาสรา้ งสรรคใ์ นเชงิ “นวตั กรรม” ดา้ นการ 14

ค้นคว้าเอกสารต่างประเทศจาก “ตน้ แบบ” ซึ่งการดำ� เนนิ การตา่ งๆ นี้มีความ ก้าวหน้าไปด้วยดี ผสู้ นใจสามารถจะเขา้ ถึงเอกสารดังกล่าวในส่วนทไ่ี ม่มปี ญั หา ขอ้ หา้ มจากหอจดหมายเหตขุ องตน้ ทางเดมิ โดยผา่ นสอ่ื online ในชว่ งตน้ -กลาง ปี ๒๕๖๕ ได้อย่างสมบูรณแ์ บบตามทก่ี ำ� หนดไว้ ในโอกาสที่การจัดท�ำและพัฒนาระบบใหม่ โดย วช. นี้ได้ด�ำเนินการ แล้วเสร็จ และทาง รร.จปร. โดยพลโท ปิยพงศ์ กลิ่นพันธ์ุ ผู้บญั ชาการ รร.จปร. มีด�ำริจัดห้องท�ำการ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” นอ้ มเกลา้ นอ้ มกระหมอ่ มถวาย พลเอกหญงิ ศ.เกยี รตคิ ณุ ดร.สมเดจ็ พระกนษิ ฐา ธิราชเจา้ กรมสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี ซ่ึงกำ� หนดไว้ ชว่ งปลายพฤษภาคม ๒๕๖๕ จงึ ไดเ้ ขยี นเลา่ ตำ� นาน “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหม่อมอาจารย์” ซ่ึงมีประวัติศาสตรท์ ีน่ ่าสนใจและมผี ลงานทีท่ รงคุณคา่ พร้อมทั้งได้สร้างสรรค์และถ่ายทอด “นวัตกรรม” จากการค้นคว้าเอกสาร ต่างประเทศตามกระบวนการและข้ันตอนต่างๆ อย่างเป็นระบบ เพื่อเป็น model ให้แก่ผู้สนใจได้เรียนรู้ ประทับใจ มาร่วมงานเป็นส่วนหน่ึงของ หอจดหมายเหตแุ ห่งน้ใี นการขบั เคล่ือนตอ่ ไปในอนาคต ทมี่ าและความสำ� เรจ็ ของหนงั สอื นี้ ผเู้ ขยี นรสู้ กึ สำ� นกึ ในพระมหากรณุ าธคิ ณุ ฯ ท่ีมีต่อผู้เขียนในฐานะเป็นส่วนหนึ่งของ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” และขอขอบพระคุณบุคคลจ�ำนวนมากท่ีให้ความ ร่วมมือ ช่วยเหลอื ดว้ ยดีตลอดมา โดยเฉพาะ ศ.พิเศษ ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์ รัฐมนตรีวา่ การกระทรวงการอดุ มศึกษา วิทยาศาสตร์ วจิ ัยและนวัตกรรม (อว.) ศ.ดร.นพ.สิริฤกษ์ ทรงศิวิไล ปลัดกระทรวง อว. และ ดร.วิภารัตน์ ดีอ่อง ผอู้ ำ� นวยการส�ำนักงานการวิจัยแหง่ ชาติ (วช.) ศ.ดร.ผาสุก พงษไ์ พจิตร พลเอก สุรสิทธ์ิ ถนัดทาง ออท.สมปอง สงวนบรรพ์ ออท.กิตติพงษ์ ณ ระนอง ศ.ดร.วรี ะ สมบูรณ์ คณะผ้บู ริหารและคณะผเู้ ชี่ยวชาญห้องสมุดของ วช. ผู้บังคับบัญชาทุกระดับของ รร.จปร. โดยเฉพาะ พลเอก ณัฐวุฒิ ชณุ หะนนั ทน์ พลเอก จริ เดช กมลเพช็ ร และพลโท ปยิ พงศ์ กลนิ่ พนั ธ์ุ ผบู้ ญั ชาการ 15

โรงเรยี นนายร้อยพระจุลจอมเกลา้ (ทา่ นปจั จบุ ัน) พลตรี สิทธา สาริบุตรานนท์ ผู้อ�ำนวยการส่วนการศึกษาฯ และ พันเอกหญิง ดร.เมธินี เฉลิมวัฒน์ ผอู้ �ำนวยการกองวชิ าประวตั ิศาสตรฯ์ คณะคน้ คว้า/วจิ ัย และเพื่อนรว่ มงาน ณ กองวิชาประวัติศาสตร์ฯ รวมท้ังญาติสนิทมิตรสหาย อาจารย์ นิสิตนักศึกษา ผู้สนใจทั่วไป ที่สนใจเอกสารต่างประเทศและมาร่วมงานสัมมนาเสมอ และ ขออภัยอย่างย่ิงที่ไม่สามารถเอ่ยนามท่านท้ังหลายได้หมด และท้ายสุดคน ใกล้ชิดท่ีเป็นก�ำลังใจคอยช่วยเหลือ สนับสนุนทุกเร่ือง ช่วยให้งานน้ีผ่านไป ด้วยดี คณุ แม่ นอ้ งๆ ผศ.วรรณี งามขจรกลุ กิจ และนายสรนาถ งามขจรกลุ กิจ หวังเป็นอย่างยิ่งว่า ในฐานะคนไทย ไม่ว่าท่านจะอยู่ในฐานะใดก็ตาม เราทุกท่านควรต้องมีส่วนร่วมและร่วมมือร่วมใจกันสืบสานพระราชด�ำริและ พระราชประสงค์ของพระองค์ในเรื่องนี้ต่อๆ ไป เพื่อความก้าวหน้าในการ ดำ� เนนิ การดา้ นตา่ งๆ ของ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ ทง้ั การคน้ ควา้ การรวบรวม จดั เกบ็ และเผยแพรเ่ อกสารสำ� คญั ทางประวตั ศิ าสตร์ จากหอจดหมายเหตุต่างประเทศ ท่ีส�ำคัญคือ การพัฒนาต่อยอดจาก “คลัง ข้อมูล” ดิจิทัล ที่พระองค์ทรงหม่ันเพียรด�ำเนินการมาอย่างยาวนานกว่าสาม ทศวรรษแลว้ ทง้ั น้ีเพ่อื การจดั ทำ� โครงสร้างพ้นื ฐานทีส่ ำ� คญั (critical research infrastructure) ในอนาคตต่อไป ส�ำหรับการวิจัยด้านประวัติศาสตร์ไทย รวมทงั้ การวจิ ยั ทางมนษุ ยศาสตรแ์ ละสงั คมศาสตร์ ศลิ ปกรรมศาสตร์ และศาสตร์ อ่ืนๆ ท่ีเก่ียวข้องซ่ึงต้องการใช้เอกสารทางประวัติศาสตร์ และเรื่องส�ำคัญน้ีได้ เรมิ่ ตน้ ขน้ึ แลว้ แตผ่ อู้ า่ นกส็ ามารถเขา้ มามสี ว่ นรว่ มชว่ ยกนั ไดเ้ สมอ และสามารถ เขา้ มารว่ มไดต้ ลอดเวลาในระหวา่ งการดำ� เนนิ การนี้ เพราะเสน้ ทางตามเปา้ หมาย น้นั ยังคงอยู่อีกไกล อนึ่ง ก่อนจะเข้าเร่ืองส�ำคัญ คือ ความเป็นมา เป้าหมาย ความหมาย และคุณคา่ ของ “หอจดหมายเหตตุ ่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย”์ นั้น มี เร่ืองหนึ่งท่ีควรบอกกล่าวไว้ว่า เอกสารข้อมูลทางประวัติศาสตร์ท่ีอยู่ใน หอจดหมายเหตุต่างประเทศแห่งน้ี ซ่ึงมีจ�ำนวนมากมายและหลากหลายจาก 16

ท่ัวโลก ทั้งของเดิมที่ผ่านมาและที่จะเกิดขึ้นต่อไปในอนาคต ยังมิใช่ความรู้ท่ี สมบูรณน์ ัก หากแตป่ ระสบการณ์ในชีวติ จรงิ จากเหตกุ ารณ์ในดา้ นตา่ งๆ ตัง้ แต่ จุดเริ่มต้นของการด�ำเนินการ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อม อาจารย์” ท่ีเราท้ังหลายได้มาท�ำงานร่วมกัน ได้มาพบเจอกันท้ังการค้นคว้า เอกสาร การพบปะในเวทสี มั มนาประจำ� ปี การประชุมกลุ่มยอ่ ย รวมถงึ ความ ลม้ เหลวในบางชว่ งของการคน้ ควา้ รวบรวม จดั เกบ็ และเผยแพรเ่ อกสารสำ� คญั มติ รภาพที่พบกันระหว่างทางจากปี ๒๕๓๔-๓๕ เปน็ ต้นมาจนถึงปจั จบุ นั และ ในอนาคตต่อไปนั้น ก็คือความรู้ท่ีแท้จริงของเรื่องเล่าที่จะบอกกล่าวต่อไปใน ต�ำนานเล่มนี้ ปลายรอ้ น ตน้ ฝน ๒๕๖๕ ณ เขาชะโงก 17

สารบัญ พระราชนิพนธ์ “คำ�นิยม” ๔ ๖ “คำ�นำ�” พลโท ปยิ พงศ์ กล่ินพนั ธุ์ ผบู้ ญั ชาการโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกลา้ “คำ�นำ�” ดร.วภิ ารัตน์ ดอี ่อง ๘ ผู้อำ�นวยการสำ�นกั งานการวิจยั แห่งชาติ (วช.) คำ�นำ�ผู้เขยี น ๑๐ บทท่ี ๑ บทนำ� ๒๑ บทท่ี ๒ ความเปน็ มา : พระราชดำ�ริและพระราชประสงค ์ ๓๙ บทที่ ๓ เอกสารสำ�คญั ทางประวัติศาสตร์จากต่างประเทศ : ๕๗ การรวบรวมและจัดเกบ็ บทท่ี ๔ การเผยแพรเ่ อกสารสำ�คัญ : การจดั งานสมั มนาทางวิชาการ ๗๙ 18

บทท่ี ๕ การแปลเอกสารสำ�คญั : เกาหลี จีน ญป่ี ่นุ รสั เซีย ๙๙ สหรฐั อเมริกา และเพือ่ นบา้ นอาเซียน บทที่ ๖ การวิจยั เชิงลึก งานเขียนสรา้ งสรรคท์ างประวัติศาสตร์ไทย : ๑๒๑ สมยั สงครามโลกครั้งที่ ๒ สมยั สงครามเยน็ และยคุ หลังสงครามเยน็ บทที่ ๗ การบรกิ ารความรู้ใหแ้ กผ่ ู้สนใจ : ๑๔๕ นักวิชาการ นิสิตนักศกึ ษาในกรงุ เทพฯ และต่างจงั หวัด บทที่ ๘ โครงการสืบสานพระราชดำ�ริฯ : การวจิ ัยเอกสารสำ�คญั ทาง ๑๘๑ ประวัติศาสตร์ไทยสมัยใหม่จากหอจดหมายเหตตุ ่างประเทศ บทท่ี ๙ บทสรปุ และส่งท้าย ๒๔๑ ภาคผนวก ข้อเขยี น ๑ และ ๒ ๒๗๐ ประวัตผิ ู้เขียน ๒๙๐ 19

20

บทที่ ๑ บทน�ำ 21

“ นักเรียนในโรงเรยี นนายร้อยพระจลุ จอมเกลา้ ไมไ่ ด้เรยี นวชิ า ประวัตศิ าสตร์เป็นวชิ าเอก แต่ว่าการเป็นนกั เรียนทหารจ�ำเปน็ ทีจ่ ะใช้ประวตั ิศาสตรใ์ นการฝกึ ใชค้ วามคดิ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การใช้วจิ ารณญาณว่าอะไรควรเชอ่ื อะไรไม่ควรเชื่อ เม่ือได้ยินคนพูดในวงการสนทนาหรือในข่าว ควรจะร้วู า่ เร่อื งนั้นคืออะไร และรวู้ ธิ คี น้ ควา้ ต้ังแต่เม่ือเรียนระดับ ปรญิ ญาตรี อาจารยส์ อนเนน้ เร่อื งการใช้เอกสารช้นั ต้น พาไป ทห่ี อจดหมายเหตุแหง่ ชาติ และใหเ้ ขียนบทความวชิ าการ โดยใชเ้ อกสารในหอจดหมายเหตุ ภายหลังเม่อื มโี อกาสไปตา่ งประเทศ หลายประเทศ จึง ไดไ้ ปดหู อจดหมายเหตุ หลายประเทศ เชน่ ในสหรัฐอเมรกิ า องั กฤษ ฝรั่งเศส เยอรมนี รวมท้ังประเทศท่ีไม่ทราบภาษา ของเขา เช่น ประเทศในยุโรปตะวันออก รสั เซยี ต้งั แต่เปน็ สหภาพโซเวียต ขอ้ มูลที่เราไดไ้ มเ่ ป็นแตเ่ นอื้ หาท่ีเป็นตวั อกั ษร ข้อมูลท่ีเป็นภาพ หรอื แมแ้ ตส่ ภาพกระดาษก็บอกอะไร ใหแ้ ก่เราได้ ” พระราชนิพนธ์ “ค�ำนยิ ม” หนงั สือ เร่อื งเลา่ จากทหารวิชาการอาวุโส : การค้นคว้าและอา่ นเอกสารทางประวตั ศิ าสตร์ เพอ่ื สรา้ งคน สรา้ งชาตแิ ละสร้าง ทหารอาชพี พันเอก ดร.สรศกั ดิ์ งามขจรกุลกจิ (มลู นิธสิ ถาบันสรา้ งสรรคป์ ัญญา สาธารณะ ส�ำนักงานการวจิ ัยแห่งชาติ, ๒๕๖๔) 22

การเขียนเรื่องเล่าในแบบต�ำนานน้ีมีจุดเด่นไม่เหมือนใคร และคงไม่มี อะไรดกี วา่ การเรม่ิ จากคำ� ถามงา่ ยๆ วา่ อะไรคอื หอจดหมายเหตุ หรอื archives คอื อะไร และ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” น้ีตา่ งไป จากแห่งอน่ื ๆ รวมถงึ ส�ำนกั หอจดหมายเหตุแห่งชาติหรือไม่ อยา่ งไร เรื่องน้ผี ู้รู้ คงไม่ถาม ผู้ถามก็คงไม่รู้ แต่เพื่อให้รู้และได้รู้ร่วมกันอย่างง่าย จึงใช้วิธี เปรยี บเทยี บ หาลกั ษณะเดน่ และจะเรยี นรไู้ ปพรอ้ มๆ กบั เรอ่ื งราวทจี่ ะบอกเลา่ ตอ่ ไปนี ้ ในปี ๒๕๖๕ พลเอกหญงิ ศ.เกียรตคิ ณุ ดร.สมเด็จพระกนษิ ฐาธริ าชเจา้ กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯ และทรงร่วม กจิ กรรมการเรยี นการสอนของนกั เรยี นนายรอ้ ย และทรงมพี ระเมตตา ทรงเปดิ ตวั “หอจดหมายเหตุตา่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย์” อยา่ งเป็นทางการ แล้ว จึงถือเป็นโอกาสอันดีในการเผยแพร่และประชาสัมพันธ์เร่ืองราวของ หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศแหง่ นอี้ อกไปสสู่ าธารณชน เพอื่ บอกกลา่ วเลา่ เรอ่ื ง ราวดๆี จากอดีตสปู่ จั จบุ ันและอนาคต ท่มี คี วามหมาย มคี วามสำ� คัญตอ่ สงั คม ไทยและพวกเราทกุ คนอย่างย่ิง 23

พร้อมกันน้ันได้ถือโอกาสอันดีน้ี ในการบอกกล่าวเพื่อเชิญชวนผู้สนใจ และมจี ติ ชว่ ยเหลอื ไดม้ าพบเหน็ และพบปะกนั ในการรว่ มงานคน้ ควา้ สรา้ งสรรค์ กบั หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศแหง่ นตี้ อ่ ไป เพอื่ ใหก้ ารดำ� เนนิ การตา่ งๆ มคี วาม ก้าวหน้ายิ่งๆ ข้ึน เพราะเป็นท่ีประจักษ์ชัดแจ้งแล้วว่า ผลงานเด่นจากการ ดำ� เนนิ การของโครงการหอจดหมายเหตุ กปศ.สกศ.รร.จปร. ในพระราชดำ� ริฯ ในรอบสามทศวรรษทผ่ี า่ นมานน้ั ถอื เปน็ สงิ่ ทท่ี รงคณุ คา่ มปี ระโยชนอ์ ยา่ งมหาศาล ทั้งต่อผู้คนในแวดวงวิชาการและผู้สนใจโดยทั่วไป ท่ีจะได้เห็นได้ใช้พลังของ เอกสารข้อมลู ความรจู้ ากต่างประเทศ และเรื่องน้จี ะไดเ้ ขยี นเล่าใหร้ บั ร้กู นั ทีละ ประเด็นจากจุดตั้งตน้ ในทำ� นอง “มคี วันย่อมมีไฟ” “มีไฟย่อมมีควัน” จากสุภาษิตไทย หรือตามค�ำคมของอัจฉริยะ ระดับโลกทา่ นหน่งึ อัลเบริ ต์ ไอน์สไตน์ (Albert Einstein) ทไ่ี ด้เคยกล่าวไวม้ า นานแล้ว แต่ยังคงทันสมัยอยู่เสมอ ใจความว่า “Nothing happens until something moves.” คือข้อคิดเลก็ ๆ ของการเริม่ ต้นในการเล่าเรอื่ งนี้ เหตุผล เพราะต้นเรื่องของสิ่งท่ีมีคุณค่า มีประโยชน์มหาศาลจากหอจดหมายเหตุ ต่างประเทศแห่งน้ี ก่อเกิดข้ึนมาได้นั้นก็เพราะด้วยพระราชด�ำริและพระราช ประสงค์ของทูลกระหม่อมอาจารย์ ในการทรงริเริ่มให้มีการค้นคว้า รวบรวม จัดเก็บ และเผยแพร่เอกสารส�ำคัญทางประวัติศาสตร์จากหอจดหมายเหตุ ต่างประเทศ ตง้ั แต่ พ.ศ. ๒๕๓๔-๓๕ เปน็ ตน้ มา ซ่ึงมรี ะดบั การปฏบิ ัตงิ านเล็ก และมีเป้าหมายเจาะจงแคบกว่าส�ำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ (National Archives of Thailand) นอกจากนี้ “หอจดหมายเหตตุ ่างประเทศ ทลู กระหม่อมอาจารย”์ ยังมี ปรชั ญา เปา้ หมายเฉพาะ อนั เปน็ ลกั ษณะเดน่ ทตี่ า่ งไปจากหอจดหมายเหตอุ นื่ ๆ ก็ตรงท่ีมกี ารเนน้ เจาะจงเฉพาะเอกสารต่างประเทศเปน็ สำ� คญั ดงั จะเห็นไดว้ ่า ผลผลติ ทมี่ คี ุณค่าจากการทรงรเิ รม่ิ มานาน ๓๐ ปีนนั้ ณ ปจั จบุ ันในตน้ ปี ๒๕๖๕ มเี อกสารขอ้ มลู จากนานาชาตมิ ากกวา่ ๑๐ ประเทศ ทง้ั จากชาตมิ หาอำ� นาจทาง ตะวนั ตก เอเชีย และเพ่อื นบ้านอาเซยี น และในจ�ำนวนนมี้ ีเอกสารส�ำคญั ท่เี ป็น 24

ขอ้ มลู ชดุ ใหม่ ขอ้ มลู เดน่ ๆ สำ� หรบั การศกึ ษาวจิ ยั ประวตั ศิ าสตรไ์ ทยสมยั ใหม่ ทง้ั ก่อนและสมยั สงครามโลกคร้ังที่ ๒ สมัยสงครามเยน็ และต่อเนอื่ งมาในชว่ งต้น ของยคุ หลงั สงครามเยน็ มากกว่า ๒ แสนแผ่นแลว้ ท่ีส�ำคัญย่ิงก็คือ การด�ำเนินงานของ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” แห่งนี้ ถือเป็นโครงการแรกหรือเป็น “ต้นแบบ” (Model) ของหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศในประเทศไทย เพราะมลี กั ษณะเดน่ ที่ไม่มีใครเหมือนและไม่เหมือนใคร เนอ่ื งจากยังไมเ่ คยมีใครท�ำมาก่อนเลย ทง้ั ในแวดวงวิชาการและประชาชนผสู้ นใจทว่ั ไป จงึ ถือไดว้ า่ เป็นการรเิ รมิ่ ทที่ ้าทา้ ย และสร้างสรรค์พนื้ ฐานที่ส�ำคญั ให้แก่คนไทยและสงั คมไทยได้อยา่ งดีย่ิง ในฐานะเป็นโครงการแรก เป็นต้นแบบนนั้ เป็นเร่ืองจรงิ มใิ ชอ่ ิงนิยายใด เพราะเทา่ ทท่ี ราบจากการทบทวนวรรณกรรมหรอื การสำ� รวจงานเขยี นงานวจิ ยั ทง้ั ดา้ นมนษุ ยศาสตรแ์ ละสงั คมศาสตร์ ยงั คงไมพ่ บวา่ มงี านศกึ ษาทเ่ี กยี่ วขอ้ งหรอื จดั อยใู่ นลักษณะเดยี วกันมาก่อน ทงั้ จากหน่วยงาน สถาบนั และองคก์ ารศกึ ษา ของภาครฐั และเอกชน คุณค่าของหอจดหมายเหตุต่างประเทศแห่งนี้ จึงถือเป็นโครงการที่ พระองคท์ รงรเิ รม่ิ และดำ� เนนิ การมาอยา่ งโดดเดน่ ในแวดวงวชิ าการไทย ทงั้ ดา้ น การคน้ ควา้ รวบรวม และจดั เกบ็ ตวั เอกสารตา่ งประเทศ และดา้ นการนำ� เอกสาร ดังกล่าวไปใช้ประโยชน์หรือการประยุกต์ใช้ในทางต่างๆ เช่น ด้านการเรียน การสอน การวจิ ยั ในเชงิ ลกึ งานเขยี นสรา้ งสรรคท์ างประวตั ศิ าสตรไ์ ทยสมยั ใหม่ การจดั งานสมั มนาทางวชิ าการ และการเปดิ ใหบ้ รกิ ารความรแู้ ละเผยแพรเ่ อกสาร สำ� คญั จากตา่ งประเทศแกน่ กั วชิ าการ อาจารย์ นสิ ติ นกั ศกึ ษา และผสู้ นใจทว่ั ไป สามารถเข้าถึงแหลง่ ข้อมูลดังกลา่ วในส่วนท่ไี มม่ ีขอ้ ห้ามจากประเทศนน้ั ๆ โดย ทางหอ้ งสมดุ อเิ ล็กทรอนกิ สใ์ นปี ๒๕๖๕ อย่างท่ัวถงึ เรื่องดีๆ ในลกั ษณะเชน่ น้ี จงึ ไม่ควรเก็บไว้และรบั รกู้ นั เฉพาะในหมู่ผ้คู น ท่ีเขาชะโงก หรือในวงการผู้สนใจท่ีได้เข้ามาเกี่ยวข้องกับหอจดหมายเหตุ ต่างประเทศแหง่ นเี้ ท่านน้ั หากควรน�ำองคค์ วามรู้ในเรอ่ื งนี้ ทั้งในฐานะต้นแบบ 25

และผลผลติ ทไ่ี ดม้ า รวมทงั้ แนวทางในอนาคตทจี่ ะทำ� กนั ตอ่ ๆ ไป มาเลา่ สกู่ นั ฟงั อันจะช่วยให้ความรู้เกิดการกระจายตัวและได้รับรู้กันโดยทั่วไป คือเป็นการ เผยแพร่ออกไปสโู่ ลกกว้าง เพือ่ ขยายความรแู้ ละผลผลิตในดา้ นตา่ งๆ ออกไปสู่ ผู้คนในวงกว้างข้ึน ครอบคลุมผู้คนท่ีเกี่ยวข้องโดยตรงและโดยอ้อม รวมท้ัง ประชาชนทัว่ ไปด้วยกย็ ่ิงดี ดงั น้ัน ตามเปา้ หมายของการเขยี นเล่าเรือ่ งน้ี ซึง่ แมก้ ารอ่านอาจยากไป หน่อยส�ำหรับบางคน แต่ก็มิได้มองว่าคนอ่านเป็นเด็กตลอดเวลา จึงไม่ยกเว้น ผสู้ นใจท่ัวไป คนรนุ่ ใหม่ ทต่ี า่ งมีความกระตือรือร้นในการแสวงหาความรู้ใหม่ๆ จากรากเหง้าในอดีต และจ�ำเป็นต้องเรียนรู้เรื่องดีๆ นี้ไว้ด้วย เนื่องจาก ความเป็นมาในอดตี ของไทยนั้น คงมใิ ช่จ�ำกดั เฉพาะอยู่ในไทยเท่านั้น หากยังมี รากเหง้าจากเพ่อื นบ้านทางตา่ งประเทศทงั้ ใกลไ้ กลอีกไมน่ ้อยเช่นกนั อยา่ งไรกต็ าม คงมนี ้อยคนนกั ทม่ี ีโอกาสไดไ้ ปเห็นและนำ� ข้อมลู ความรู้ จากต่างประเทศ กลับมาช่วยไขปริศนา เพ่ิมพูนประเด็นใหม่ๆ ให้กับ องคค์ วามรเู้ ดมิ ของไทย ฉะนน้ั แล้ว การมีเอกสารสำ� คญั จากต่างประเทศ จาก การเก็บสะสมของ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหม่อมอาจารย์” มา นาน จึงสามารถนำ� มาตอบโจทยใ์ นปญั หาตา่ งๆ ทางประวัตศิ าสตรไ์ ทยไดอ้ ย่าง รอบด้าน ซึ่งเราคงจะได้เห็นพลังของเอกสารชุดน้ีต่อไป หากมีการน�ำไปใช้ แพร่หลาย จากหลากหลายมุมมอง และผู้ได้รับส่วนบุญจากเอกสารเหล่าน้ี แนน่ อนว่าคงมิใชน่ กั ประวตั ศิ าสตรม์ อื อาชพี เทา่ นน้ั อนั ท่ีจรงิ แล้ว เอกสารส�ำคญั เหล่าน้กี ค็ อื แหล่งขอ้ มูลและ “ขุมทรัพย์” ทางปัญญาความรู้ท่ีส�ำคัญและน่าสนใจของคนไทยเราทุกคน ท่ีต่างต้องเผชิญ กับกระแสความรู้ที่มีความเชื่อเป็นตัวน�ำทางมากกว่าความรู้ท่ีมีเหตุมีผลบน หลักฐานข้อเท็จจริง และหนทางหน่ึงในการแก้ไขปัญหาน้ีอาจเป็นเร่ืองไม่ยาก นัก หากต้องเริ่มจากตัวเราก่อน คือถ้ามีจิตช่วยเหลือ ต้องการช่วยพัฒนา ร่วมกันผลักดันสังคมไทยไปสู่สังคมแห่งความรู้แล้ว เชื่อว่าหอจดหมายเหตุ ต่างประเทศแห่งนี้ คือฐานข้อมูลและแหล่งความรู้ที่มีพลังช่วยได้มาก ในการ 26

แก้ไขความเชื่อและพัฒนาความรู้ของสงั คมไทย เพราะเป็นทีท่ ราบกนั ดีในยุคนี้ วา่ พวกเราทกุ คนต่างกเ็ ปน็ ท้ังผเู้ ขียน ผผู้ ลิตความรู้ และเปน็ ผู้อา่ นไปในตัวด้วย สิ่งน้ีย่อมจะช่วยผลักดันและก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในระดับรากฐานไปสู่ สงั คมแหง่ ความร้ไู ดเ้ ปน็ อย่างดยี ง่ิ ทั้งน้ีเพราะเอกสารส�ำคัญทางประวัติศาสตร์จากต่างประเทศ ใน “คลังข้อมลู ” ดจิ ทิ ลั ของหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศแหง่ น้ี ถือเป็น “ตวั ชว่ ย” อยา่ งดยี งิ่ ทง้ั ในฐานะเปน็ แหลง่ ขอ้ มลู หรอื “วตั ถดุ บิ ” และเปน็ “เครอ่ื งมอื ” ใน ฐานะเป็นจุดเร่ิมต้นของการตรวจสอบ การแสวงหาความรู้จากประวัติศาสตร์ อยา่ งรอบดา้ น และยอ่ มจะเปน็ ประโยชนต์ อ่ การสรา้ งสรรคอ์ งคค์ วามรทู้ ถ่ี กู ตอ้ ง ของสงั คมไทยตอ่ ไปในปจั จบุ นั -อนาคต จงึ เปน็ ทมี่ าของการเขยี นเรอ่ื งเลา่ นจี้ าก ประสบการณต์ รง โดยผา่ นการเลา่ เรอื่ งราวอยา่ งเปน็ ระบบและครบทง้ั กระบวนการ ในการด�ำเนินงานของหอจดหมายเหตุต่างประเทศแห่งนี้ ท้ังในส่วนที่ผ่านมา แลว้ ส่วนทีก่ �ำลงั ทำ� ในปัจจบุ นั และในอนาคตต่อไป การเผยแพร่เรื่องราวน้ีที่พบเห็นบ่อยและมักเป็นที่นิยมท�ำกันตลอดมา นั่นก็คือ การเล่าด้วยการเขียนในแบบ “storytelling” หรือแบบต�ำนานใหม่ ซง่ึ จะชว่ ยกระตนุ้ ใหเ้ กดิ การเรยี นรู้ อยากรู้ โดยการเลา่ เรอื่ งจากผรู้ ู้ ผมู้ ปี ระสบการณ์ เชน่ อาจอาศยั ผู้ทม่ี ีส่วนร่วมชว่ ยกนั เลา่ หรอื เล่าจากผู้ท่มี คี วามพรอ้ มและอยาก จะถา่ ยทอด ดังเช่นผเู้ ขียนกไ็ ด้ เพราะไดเ้ ขา้ มามีสว่ นรว่ มในประวตั ิศาสตรข์ อง หอจดหมายเหตุต่างประเทศแหง่ นี้มาตัง้ แตต่ น้ เลยกว็ ่าได้ แม้มิใช่กลุ่มตั้งต้น แต่ก็ถือเป็นคนเก่าแก่คนหน่ึง ท่ีผู้เขียนได้เป็นส่วน หน่ึงในประวัติศาสตร์ของหอจดหมายเหตุต่างประเทศแห่งนี้มานาน อีกท้ังยัง ได้มีส่วนร่วมกิจกรรมหลักครบท้ัง ๖ ด้านของการด�ำเนินการตามโครงการ หอจดหมายเหตุต่างประเทศแหง่ นม้ี าตัง้ แต่ตน้ ไดแ้ ก่ การค้นคว้า การจดั เกบ็ การเผยแพร่ ทัง้ ในส่วนของการจดั สัมมนาทางวชิ าการประจ�ำปี การแปล การ วจิ ยั เชงิ ลกึ การเขยี นงานสรา้ งสรรค์ และการใหบ้ รกิ ารความรเู้ อกสารตา่ งประเทศ แก่ผู้สนใจอย่างต่อเน่ือง จึงมีประสบการณ์มากพอควรที่จะน�ำมาเขียนเล่าได้ 27

อยา่ งครบถ้วน แต่ไมเ่ ปน็ ทางการนัก คือเขียนเลา่ ในแบบตำ� นาน หนังเร่อื งสน้ั มว้ นเดยี วจบก็ได้ เพราะเคยไดบ้ อกกล่าวเล่าเรอ่ื งนใี้ ห้ผ้อู า่ น ผฟู้ งั มาหลายครง้ั แลว้ และยงั อยากจะเลา่ อยากจะเขียนอกี ตอ่ ไปตามแตจ่ ังหวะของชวี ติ ท่ีเหลอื อยู่ หากมีโอกาสดีๆ การมีโอกาสดีๆ ในชีวิตของคนเราน้ันมไี ม่มากนกั แต่เมือ่ มีแลว้ ควรต้อง ใช้ให้เป็นประโยชน์ต่อส่วนรวมด้วย และเร่ืองน้ีผู้เขียนได้เคยบอกกล่าวเล่ามา บ่อยครั้งในการบรรยายพเิ ศษให้แกน่ ักวิชาการและผสู้ นใจตลอดมา เพราะเชื่อ วา่ เรอ่ื งเลา่ มพี ลงั เสมอ โดยเฉพาะการชว่ ยใหผ้ คู้ นคน้ หา “passion” ของตนเอง ได้ และมีครง้ั หนงึ่ ซึง่ มีลกั ษณะเปน็ ทางการหนอ่ ย นั่นก็คือ ผู้เขียนเคยเล่าเปน็ เรอ่ื งราวและไดร้ บั การตพี มิ พม์ าแลว้ โดยการเขยี นเปน็ บทความขนาดสนั้ ๆ แบง่ เปน็ ตอนๆ ลงในนติ ยสารเสนาศกึ ษา รร.จปร. และกอ่ นทจี่ ะคดิ พมิ พเ์ ปน็ หนงั สอื ในโอกาสครบรอบ ๓๐ ปนี น้ั งานของผเู้ ขยี นในเรอ่ื งราวชดุ นคี้ อื “ทลู กระหมอ่ ม อาจารยก์ บั ๓๐ ปี โครงการเอกสารสำ� คญั ทางประวตั ศิ าสตรไ์ ทยจากตา่ งประเทศ ในพระราชด�ำริ” ก็ไดร้ ับการพิมพจ์ ากนติ ยสารดังกลา่ วจนครบจบ ๖ ตอนพอดี ความพอดีนี้ประจวบเข้ากับการมีจังหวะท่ีดี ในการพิมพ์รวมเป็นเล่ม อยา่ งลงตัวตามทีเ่ คยคิดไว้ เพราะคดิ วา่ ผ้ทู ่เี คยอา่ นตอนหลงั (ตอน ๕-๖) ก็อาจ ลืมตอนต้น (ตอน ๑-๒) ไปแล้วก็ได้ เนื่องจากการเผยแพร่แต่ละฉบับห่างกัน ๒-๓ เดอื น หวั กับหางห่างกนั เป็นปี แม้เนอื้ หามคี วามตอ่ เนื่องเปน็ เรื่องเปน็ ราว แต่ผู้อ่านอาจจ�ำได้เป็นตอนๆ เพราะได้เขียนไว้เป็นประเด็นๆ โดยแบ่งเป็น บทความส้ันๆ ลงในนติ ยสารเสนาศึกษา ซง่ึ ได้พมิ พเ์ ป็นตอนๆ รวม ๖ ตอนด้วย กนั ในระหว่างปี ๒๕๖๔-๖๕ (ตั้งแตฉ่ บบั ท่ี ๘๗ ตอน ๓ พ.ค.-ม.ิ ย.๖๔ ตอ่ เนอ่ื ง มาถงึ ฉบบั ท่ี ๘๘ ตอน ๒ มี.ค.-เม.ย.๖๕ ผูส้ นใจสามารถหาอา่ นทั้ง ๖ ตอนได้ จากทาง online https://www2.crma.ac.th/wp_sena/) ตอน ๑ ความเป็นมา : พระราชด�ำริและพระราชประสงค์ (เล่ม ๘๗ ตอน ๓ พ.ค.-มิ.ย.๖๔) ตอน ๒ เอกสารสำ� คญั ทางประวตั ศิ าสตรจ์ ากตา่ งประเทศ : การรวบรวม และจัดเก็บ 28

ตอน ๓ การเผยแพร่เอกสารส�ำคญั : การจดั งานสมั มนาทางวชิ าการ ตอน ๔ การแปลเอกสารสำ� คญั : เกาหลี จนี ญปี่ นุ่ รสั เซยี และสหรฐั อเมรกิ า ตอน ๕ การวจิ ยั เชิงลกึ ทางประวัติศาสตรไ์ ทย : สมัยสงครามโลกครั้งท่ี ๒ และสงครามเย็น ตอน ๖ การบรกิ ารความรู้ใหแ้ ก่ผสู้ นใจ : นักวิชาการ นสิ ติ นกั ศกึ ษาใน กรงุ เทพฯ และตา่ งจังหวดั (เล่ม ๘๘ ตอน ๒ ม.ี ค.-เม.ย.๖๕) เดมิ เคยคิดเหมือนกนั ว่า เมอ่ื พิมพ์ครบจบ ๖ ตอนแล้ว น่าจะพมิ พ์เป็น หนังสือแจกจ่ายในงานสัมมนาทางวิชาการประจ�ำปีของ “หอจดหมายเหตุ ต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” ในปลายปี ๒๕๖๕ แต่ต่อมาทราบว่า ผู้บัญชาการโรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า ท่านปัจจุบัน พลโท ปิยพงศ์ กลิ่นพันธุ์ มีด�ำริจะจัดห้องเฉลิมพระเกีรยติน้อมเกล้าฯ ถวายทูลกระหม่อม อาจารย์ จงึ ไดน้ ำ� เสนองานเขยี นนส้ี ำ� หรบั เปน็ การเสรมิ ความรใู้ หแ้ กแ่ ขกผมู้ ารว่ ม ในงานเสด็จฯ และทรงเปิดตัวเปิดห้อง “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทลู กระหม่อมอาจารย”์ อยา่ งเป็นทางการ ซง่ึ ก�ำหนดไว้ในวันท่ี ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๕ ณ กปศ.ฯ เพื่อการนี้ จึงใช้ของเดิม ๖ ตอนน้นั เป็นแกนเรือ่ งของหนังสอื แต่เพอ่ื ให้ ผู้อ่านได้เข้าใจเข้าถึงและเกิดความประทับใจใคร่รู้ มีใจรักมาร่วมท�ำงานการ พัฒนาความก้าวหน้าของหอจดหมายเหตุต่างประเทศแห่งน้ีต่อไปอย่างมี แรงบนั ดาลใจ ในทำ� นองไดพ้ บเจอ “passion” ในแบบทตี่ นเองชอบ อกี ทง้ั เขา้ ใจ ความเปน็ มาและความเปน็ ไปอยา่ งกระชบั และเหน็ แนวทางท่ชี ัดเจนยิง่ ขึ้น จงึ ได้เขียนเล่าใหม่ โดยเพม่ิ เตมิ เน้อื หาในแตล่ ะตอนใหส้ มบูรณย์ ง่ิ ขน้ึ นอกเหนอื จากนี้ ผเู้ ขยี นยงั ได้เพ่มิ เตมิ เน้อื หาดๆี อกี ๓ บทใหมใ่ นแบบ ท้งั แจกทง้ั แถม คือ บทนำ� บทวา่ ด้วยโครงการสืบสานพระราชดำ� ริฯ : การวิจัย เอกสารสำ� คญั ทางประวตั ศิ าสตรไ์ ทยสมยั ใหมจ่ ากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ และบทสรุปและส่งท้าย เพื่ออธิบายขยายความในหลายเร่ืองท่ีน่าสนใจ อัน เก่ียวข้องกับพระราชด�ำริและพระราชประสงค์ของทูลกระหม่อมอาจารย์กับ “หอจดหมายเหตุตา่ งประเทศ ทูลกระหมอ่ มอาจารย์” น้อี ยา่ งแยกกันไมอ่ อก 29

แตก่ ต็ อ้ งแยกออกมาเปน็ บทๆ และบอกไวต้ รงนไ้ี ดเ้ ลยวา่ หนงั สอื นบี้ รรจุ แนน่ ด้วยเน้อื หาท่ีอาจหนาไปหนอ่ ย และคงไมเ่ ตะตาเตะใจสำ� หรับผู้คนในยคุ นี้ ซึง่ มกั มเี วลาอา่ นไม่มากนกั แต่คดิ ว่าผอู้ า่ นท่ชี อบกค็ งจะชอบและสนุกท่ีไดอ้ ่าน ได้เป็นเจ้าของ และคงช่วยกระตุ้นให้เกิดความสงสัยใคร่รู้ ความอยากรู้ อยากเห็น หรือความชอบความหลงใหลตอ่ ไป เพราะมคี วามเปน็ ไปได้ว่าคงจะ ชว่ ยใหบ้ างคนค้นหา “passion” ของตนเองได้ จงึ เชอ่ื วา่ เมือ่ อา่ นครบจบแลว้ เน้ือหาซ่ึงมีหลายสิ่งหลายอย่างที่ชวนฉงน สงสัย คงจะช่วยแก้อาการคนที่ หมดไฟกลับพบ “passion” ใหม่ก็ได้ เน่ืองจากมีความรู้ใหม่ๆ จากเอกสาร ตา่ งประเทศ พร้อมด้วยข้อคิด ในการอ่านหรอื การนำ� ไปใช้ที่มีสาระ มีประเดน็ ท่ชี วนคิดชวนถกเถียง และชวนติดตามต้งั แตต่ น้ จนจบเรอื่ ง ซ่งึ มที ั้งหมด ๙ บท ด้วยกนั อันประกอบด้วย บทที่ ๑ บทนำ� บทท่ี ๒ ความเป็นมา : พระราชดำ� ริและพระราชประสงค์ บทที่ ๓ เอกสารสำ� คญั ทางประวตั ศิ าสตรจ์ ากตา่ งประเทศ : การรวบรวม และจัดเกบ็ บทที่ ๔ การเผยแพรเ่ อกสารสำ� คัญ : การจัดงานสมั มนาทางวชิ าการ บทที่ ๕ การแปลเอกสารสำ� คญั : เกาหลี จนี ญป่ี นุ่ รสั เซยี สหรฐั อเมรกิ า และเพ่อื นบา้ นอาเซียน บทที่ ๖ การวจิ ัยเชงิ ลึก งานเขยี นสร้างสรรคท์ างประวัตศิ าสตรไ์ ทย : สมัยสงครามโลกคร้ังท่ี ๒ สมยั สงครามเยน็ และยุคหลงั สงครามเยน็ บทที่ ๗ การบรกิ ารความรู้ใหแ้ กผ่ ู้สนใจ : นักวชิ าการ นิสิตนักศกึ ษาใน กรงุ เทพฯ และต่างจงั หวดั บทที่ ๘ โครงการสบื สานพระราชดำ� รฯิ : การวจิ ัยเอกสารสำ� คัญทาง ประวตั ิศาสตรไ์ ทยสมยั ใหม่จากหอจดหมายเหตุต่างประเทศ 30

บทที่ ๙ บทสรปุ และส่งท้าย ในบทท่ี ๙ นี้ มขี อ้ คิด มีชดุ ค�ำถามที่ดีรอคอยท่านอยู่ แต่ก็ไม่มอี ะไรเปน็ ข้อผูกมัดให้ต้องตอบ และหลักในการอ่านหนังสือเล่มนี้ ไม่มีข้อก�ำหนดใดๆ เปน็ การเฉพาะ เพราะผู้อา่ นสามารถเลือกอ่านได้อย่างเสรี คอื อ่านแบบตามใจ ชอบ และถา้ ชอบอ่าน คงไมจ่ ำ� เป็นตอ้ งอา่ นเรียงลำ� ดบั ตามบทท่ผี เู้ ขยี นไดจ้ ดั ไว้ ก็ได้ เน่ืองจากผู้อ่านผู้เขียนอาจมีความชอบในระบบการอ่านท่ีไม่เหมือนกัน อกี ทงั้ ความสนใจของผอู้ า่ นแตล่ ะทา่ นยอ่ มชอบตา่ งกนั ออกไป จงึ สามารถเลอื ก อ่านได้อย่างตามใจฉัน แต่หากท่านไมร่ ีบเร่งนกั ควรอ่านวนั ละบทกพ็ อ เพราะ ในแตล่ ะบทมเี นอ้ื หาทมี่ คี วามสมบรู ณใ์ นตวั เอง จงึ มบี างสว่ นกลา่ วซำ้� จากบทอนื่ อย่บู ้าง ตามภาษาของผ้เู ขยี นทย่ี ดึ หลักว่า “เกินดีกว่าขาด” แต่ขาดดีกว่าเกินก็คงมีคนชอบเช่นกัน และถ้าท่านชอบอ่านรวดเดียว จบ ชอบอ่านจากบทสรุปกอ่ น คงไม่ผดิ กติกาใดๆ เพราะขอ้ ส�ำคัญขอเพยี งอา่ น แล้วชอบคิด คิดแล้วควรน�ำส่ิงที่ชอบ สิ่งท่ีได้ โดยเฉพาะเอกสารส�ำคัญจาก ตา่ งประเทศไปใช้ใหเ้ กดิ ความชอบบนฐานขอ้ มูลอย่างมีเหตุมีผลกพ็ อแลว้ และ หากผู้อ่านชอบงานสร้างสรรค์และยังพอมีพลังมาร่วมพัฒนาหอจดหมายเหตุ ตา่ งประเทศแหง่ น้ใี หก้ า้ วหนา้ ยิ่งๆ ข้นึ กถ็ อื เปน็ เร่ืองชอบทน่ี ่ายินดยี ง่ิ เพราะจดุ มงุ่ หมายของงานเขยี นน้ี มไิ ดค้ าดหวงั อะไรมากกวา่ “อา่ นแลว้ ชอบ” นอกจากประเดน็ หลัก คือการถา่ ยทอดเรอ่ื งดๆี จากประสบการณ์ตรง และคงใช้การเล่าเรื่องจากข้อเท็จจริงท่ีได้รับมาและเก่ียวข้องกับสังคมไทยใน ด้านต่างๆ และเพื่อน�ำเร่ืองราวที่มีคุณค่ามาสู่ผู้คนในวงกว้าง แต่ยังคงแอบมี ความหวงั เล็กๆ ว่า หากผู้อ่าน คนรนุ่ ใหม่ อา่ นแล้วชอบ มขี อ้ แนะนำ� มาช่วย กนั ท�ำก็คงดีไม่น้อย เนอ่ื งจากหอจดหมายเหตุตา่ งประเทศแหง่ นี้ยงั คงต้องการ ก�ำลงั ทัพเสริมอกี มาก ทัง้ จากนกั วชิ าการ คณาจารย์ นสิ ิตนักศึกษา ประชาชน ทง้ั คนรนุ่ ใหม่ รนุ่ อาวุโส คนรนุ่ ใหมค่ อื ความหวงั แตร่ นุ่ อาวโุ สยงั คงมพี ลงั และใชว่ า่ จะไรป้ ระโยชน์ เพราะอย่างน้อยคนรุ่นเก่าย่อมมีประสบการณ์และพร้อมที่จะถ่ายทอดให้เห็น 31

เส้นทางไปสู่เป้าหมาย ในฐานะคนเก่าแก่ตั้งแต่ที่พระองค์ทรงริเร่ิมด�ำเนินการ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” นั้น ผู้เขียนได้เข้าร่วม เปน็ สว่ นหนงึ่ ในนนั้ และตอ่ เนอื่ งตลอดมาถงึ ปจั จบุ นั จงึ มขี อ้ มลู และประสบการณ์ ที่พร้อมจะถ่ายทอดความรู้หลายสิ่งที่ได้พบเห็นทั้งทางสหรัฐอเมริกาและไทย เนอ่ื งจากทรงสง่ เสรมิ และสนบั สนนุ ใหผ้ เู้ ขยี นไปคน้ ควา้ เอกสารของหอจดหมายเหตุ แหง่ ชาติ สหรัฐอเมริกา (NARA) ณ กรงุ วอชงิ ตนั ดี.ซี. ครั้งแรกในปี ๒๕๓๘-๓๙ และตอ่ มาพระราชทานทนุ สว่ นพระองคใ์ หผ้ เู้ ขยี นไปเรยี นตอ่ ระดบั ปรญิ ญาเอก ณ มหาวิทยาลัยวสิ คอนซิน แมดสิ นั (University of Wisconsin-Madison) เม่อื ปี ๒๕๔๑ ในระหวา่ งทเ่ี รยี นปรญิ ญาเอกนนั้ ยงั ไดไ้ ปคน้ ควา้ ๒-๓ ครง้ั ในปี ๒๕๔๓- ๔๔ หลงั จากจบแล้ว พระองคท์ รงยังสง่ ไปอกี สองคร้งั ในปี ๒๕๕๖ และ ๒๕๕๙ และคดิ เสมอว่านา่ จะไปค้นคว้าเอกสารของสหรฐั อเมรกิ า (NARA) อีกตอ่ ไปให้ บอ่ ยมากข้นึ เพื่อจะได้พยายามเก็บขอ้ มูลกลับมาให้มากท่สี ดุ เท่าที่จะเปน็ ไปได้ หากสถานการณใ์ หม่ของวิกฤตยเู ครน-รสั เซยี และเก่าจากการระบาดโรคไวรัส โคโรนา COVID-19 มแี นวโนม้ ทดี่ ขี นึ้ หรอื ไมเ่ ปน็ ปญั หาใหญด่ งั ทผี่ า่ นมา ซง่ึ มใิ ช่ ส่งผลกระทบต่อการงานของ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อม อาจารย”์ เท่าน้นั ยงั รวมถึงการงานต่างๆ ทัว่ โลกตอ้ งหยดุ ชะงกั ไปด้วย รวมทงั้ การค้นคว้าเอกสารของ NARA ก็จำ� ใจตอ้ งยตุ ิลงอย่างไม่มีทางเลือก แตช่ วี ติ คนเรายอ่ มมีทางเลือกเสมอ ถา้ ร้จู ักคดิ รจู้ ักปรบั ตวั และเหตผุ ล ท่ีเอกสารของ NARA ยังคงเปน็ เป้าหมายใหญน่ นั้ คงเพราะมาจากปัจจัยสำ� คัญ ดังที่ทราบกันดีว่า ประเทศนี้ได้เข้ามาเกี่ยวข้องกับไทย อาเซียน เอเชีย และ ทั่วโลกอย่างมาก หรือกล่าวได้ว่าเพราะเอกสารของสหรัฐอเมริกามีจ�ำนวน มากมายและมคี วามสำ� คญั ตอ่ การศกึ ษาวจิ ยั ประวตั ศิ าสตรไ์ ทยสมยั สงครามโลก ครงั้ ๒ และสมยั สงครามเยน็ เปน็ อยา่ งยงิ่ นอกจากนี้ NARA ยงั คงมขี อ้ มลู สำ� คญั ข้อมูลชุดใหม่ๆ ที่ได้ทยอยเปิดเผยเอกสารลับ-ลับที่สุดในช่วงต้นของยุคหลัง สงครามเย็นอีกด้วย 32

นอกจากสหรัฐอเมริกาแล้ว เอกสารของไทยยังคงมีอีกมากมายใน หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ท้ังในยุโรปและเอเชีย รวมท้ังภูมิภาคอื่นๆ ซ่ึงมี ความสำ� คัญและควรต้องน�ำกลับมาเกบ็ ไวใ้ นเมืองไทยเชน่ กัน ด้วยเพราะเหตุน้ี จึงท�ำให้ผเู้ ขยี นไดเ้ ลอื กนำ� เสนอโครงการวิจยั เรอ่ื ง “การวิจยั เอกสารสำ� คญั ทาง ประวตั ศิ าสตรไ์ ทยสมยั ใหมจ่ ากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ” เมอื่ มโี อกาสและ ก็ได้รับโอกาสอย่างทไี่ มไ่ ดค้ าดคิดไวเ้ ม่ือปี ๒๕๖๓ เปน็ ตน้ มาจนถึงปัจจุบนั และ ยังคงจะมีการด�ำเนินการต่อไปในอนาคต โดยการสนับสนุนของส�ำนักงาน การวิจยั แหง่ ชาติ (วช.) ท้ังนี้ ก็เพ่ือเป็นโครงการสืบสานพระราชด�ำริฯ “หอจดหมายเหตุ ต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” ในการเก็บสะสมเอกสารต่างประเทศ อกี ทงั้ ยังสามารถขยายขอบขา่ ยและเครือข่ายทงั้ คณะคน้ คว้าในวงกวา้ งออกไป สมู่ หาวทิ ยาลยั ตา่ งๆ ทงั้ ภายในและตา่ งประเทศ และประเทศทถ่ี อื เปน็ เปา้ หมาย ของการนำ� เอกสารกลบั มา ซง่ึ แนน่ อนวา่ จะไดข้ ยายไปประเทศใหมต่ า่ งๆ ไดอ้ กี มาก นอกเหนือจากประเทศหลักๆ ที่เคยไปมาแล้ว เช่น สหรัฐอเมริกาและ องั กฤษ เหตุทมี่ ีการนำ� เสนอโครงการสบื สานพระราชด�ำริฯ น้ี ดว้ ยเพราะเป็นที่ ชดั เจนแลว้ วา่ การดำ� เนนิ การของ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ ม อาจารย”์ เป็นสง่ิ ทมี่ คี ุณคา่ อยา่ งยิ่งต่อผู้คนในแวดวงวิชาการและผ้สู นใจทั่วไป ทสี่ ำ� คญั ยงิ่ คอื คณุ คา่ และประโยชนน์ ค้ี งมใิ ชเ่ พยี งตวั ขอ้ มลู เอกสารสำ� คญั เทา่ นน้ั แตแ่ ทท้ จี่ รงิ แลว้ กค็ อื การกอ่ รากฐานของการพฒั นาสงั คมในเชงิ คณุ ภาพ ภมู ปิ ญั ญา การพัฒนาความคิดอา่ นของผูค้ นในระยะยาวเป็นสำ� คญั นนั่ เอง เพราะหากพินิจผลผลิตของหอจดหมายเหตุแห่งน้ีในมิติท่ีกว้างและลึก นอกเหนือจากความรู้ทางตัวระบบ ขั้นตอนต่างๆ และกระบวนการของการ คน้ คว้าเอกสารจากต่างประเทศในฐานะ “ต้นแบบ” แลว้ ยงั มดี อกผลในด้าน รูปธรรม นามธรรม ซ่ึงผลน้ีจะช่วยส่งเสริมซึ่งกันและกันเสมอ คือตัวเอกสาร จากต่างประเทศ ย่อมจะส่งต่อในการพัฒนาความคิดอ่าน การสร้างสรรค์เชิง ปญั ญาในการวจิ ยั เพือ่ ผลิตความรใู้ หม่ต่อๆ ไปในอนาคตอย่างไม่จบสนิ้ 33

พินิจจากมุมมองน้ี เราคงปฏิเสธไม่ได้ว่า การด�ำเนินการตามแนว พระราชดำ� รแิ ละพระราชประสงคใ์ นเรอ่ื งนอี้ ยา่ งตอ่ เนอ่ื งนนั้ ยอ่ มมผี ลดมี ากกวา่ ผลเสีย และผลท่ีไดย้ อ่ มคมุ้ กับเงินทุนทพี่ ระองคท์ รงต้องจา่ ยไป แม้ที่ผา่ นมามี รายจ่ายสูงจ�ำนวนมากกว่าหลายสิบล้านบาทก็ตาม (ทุนท้ังหมดมาจาก พระเมตตา พระราชทรัพย์สว่ นพระองค์) เหตุที่กล่าวได้เช่นน้ี เน่ืองด้วยดอกผลจากการด�ำเนินการของ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหมอ่ มอาจารย์” นัน้ ก็เช่นเดียวกับการ ลงทุนด้านการศึกษา การพัฒนาทรัพยากรมนษุ ย์ ลว้ นเป็นส่ิงที่ทกุ สังคมในทกุ ยคุ สมยั ตา่ งจำ� เปน็ ตอ้ งลงทนุ ดว้ ยกนั ทงั้ สน้ิ หากตอ้ งการใหป้ ระชาชนของตนเอง มีคุณภาพในการพัฒนาสังคม การขับเคล่ือนสังคมไปสู่สังคมแห่งความรู้ และ การพฒั นาชาตบิ า้ นเมอื งไปสกู่ ารมชี วี ติ ทด่ี มี คี วามสขุ สนั ตใิ นปจั จบุ นั และอนาคต ดังนั้น ความต่อเน่ืองจากผลผลติ ของหอจดหมายเหตุตา่ งประเทศแหง่ น้ี ซง่ึ มขี อ้ เทจ็ จรงิ เชงิ ประจกั ษท์ างดอกผลทงั้ ในดา้ นรปู ธรรมและนามธรรม หรอื มที ง้ั ในเชงิ ระยะสนั้ และระยะยาวแลว้ นน้ั สงิ่ ทตี่ ามมาและคงหลกี เลยี่ งไมไ่ ด้ นน่ั ก็คือ การขยายตัวของผลผลิตนี้ย่อมจะส่งผลสั่นสะเทือนออกไปในวงกว้าง ยิ่งข้ึน ซึ่งผลกระทบจากแรงส่ันสะเทือนท่ีว่านี้ อาจเป็นส่ิงที่อยู่นอกเหนือจาก การจนิ ตนาการของเราทกุ คน ณ ขณะน้กี ็เปน็ ไปได ้ ทง้ั นเี้ พราะผลกระทบทอ่ี ยนู่ อกเหนอื จากการจนิ ตนาการนนั้ มที งั้ ในมติ ิ ทีก่ ว้างและลกึ โดยเฉพาะในเชิงการพัฒนาสังคม การพฒั นาเชิงภูมิปญั ญา จาก การด�ำเนินการของ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย”์ นั้น ยอ่ มเปรยี บเสมอื นหนง่ึ เปน็ การวจิ ยั ไปในตวั และการวจิ ยั กเ็ หมอื นกจิ กรรมอน่ื ๆ คอื มใิ ชจ่ บแลว้ จบเลยในตวั ของมนั เอง แตก่ ลบั สง่ ผลตอ่ ๆ ไปอยา่ งไมส่ น้ิ สดุ คลา้ ย สงิ่ มีชวี ิต มีพฒั นาการอยูเ่ สมอในแบบการเติบโตอยา่ งกา้ วกระโดด ดูอย่างเจ้าไวรัสโคโรนา COVID-19 ก็ได้ มันยังมีการกลายพันธุ์แล้ว กลายพนั ธุอ์ ีก ซ่งึ ในปัจจุบนั มอี ยา่ งน้อย ๕ สายพันธ์แุ ล้ว ท่สี �ำคัญคือ สายพนั ธุ์ ใหมล่ า่ สดุ ทพ่ี บในปลายปี ๒๕๖๔ คอื โอไมครอน (Omicron BA.1, BA.2) มี 34

ต�ำแหน่งกลายพันธุ์ของยีนมากต่อมาก ย่อมแสดงว่าเจ้าไวรัสตัวนี้มีการเติบโต อยา่ งกา้ วกระโดดเชน่ กนั แตเ่ ชอ่ื วา่ ในทสี่ ดุ มนษุ ยค์ งจะเอาชนะเจา้ ไวรสั นไี้ ด้ แต่ กวา่ จะชนะมนั ได้ คงต้องใช้เวลาและไมร่ ู้วา่ มนษุ ยพ์ ันธ์ุใหม่เปน็ ไงกนั มนุษย์พันธุ์ใหม่ และการเติบโตอย่างก้าวกระโดดเพ่ือสร้างสิ่งใหม่ ความรู้ใหม่ ย่อมเกดิ ขึ้นได้เสมอ และถือเป็นสงิ่ ทา้ ท้ายของมนุษย์ถา้ ต้องการอยู่ รอด และจึงเป็นท่ีมาว่า ท�ำไมนักคิดระดับโลก ไอน์สไตน์ ได้เคยกล่าวไว้ว่า “จินตนาการส�ำคัญกว่าความรู้” เพราะการมีจินตนาการท�ำให้มนุษย์ไม่มี ขีดจ�ำกัดทางความคิดอ่าน และกลายเป็นช่องทางส�ำคัญท่ีสามารถจะค้นพบ ความรใู้ หมใ่ นลกั ษณะกา้ วกระโดดจากองคค์ วามรเู้ ดมิ ไดอ้ กี ดว้ ย ดงั ขอ้ เสนอทาง แนวคิดเร่ือง “Paradigm shift” หรือ “การปรับเปล่ียนกระบวนทัศน์” ที่ น่าสนใจอย่างย่ิงของ Thomas Kuhn (๑๙๒๒-๑๙๙๖) ในหนงั สือส�ำคญั เร่อื ง “The Structure of Scientific Revolutions” (๑๙๖๒) การเติบโตเช่นน้ีย่อมถือเป็นหัวใจของ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” เช่นกัน แม้การท�ำงานท่ีผ่านมามีลักษณะแบบสะสม เอกสารสำ� คญั จากตา่ งประเทศแบบคอ่ ยเปน็ คอ่ ยไปทำ� นองการเดนิ ของเตา่ แต่ เต่าก็ไม่เคยเดินถอยหลัง และเราสามารถน�ำผลการวิจัยของหอจดหมายเหตุ ต่างประเทศแห่งน้ี ไปพัฒนาต่อยอดอยา่ งกา้ วกระโดดได้เช่นกนั คอื การจดั ท�ำ โครงสรา้ งพนื้ ฐานทส่ี ำ� คญั “Critical Research Infrastructure” เพอ่ื การสรา้ ง ฐานแหล่งเอกสารตา่ งประเทศขนาดใหญ่ หรอื “คลังขอ้ มูล” ดจิ ทิ ลั ที่พระองค์ ทรงดำ� เนนิ การมาสามทศวรรษแลว้ หากการจัดท�ำโครงสร้างพื้นฐานที่สำ� คัญดังกล่าวส�ำเร็จเป็นรูปเป็นร่าง แล้ว แน่นอนว่าสังคมไทยคงมิใช่จะมีแต่เพียงแหล่งข้อมูลขนาดใหญ่ในระบบ ทันสมยั เทา่ น้นั แตแ่ หลง่ ขอ้ มลู นีก้ ค็ อื “ขุมทรพั ย์” ทางปัญญาท่ียิ่งใหญอ่ กี ด้วย และยอ่ มจะเปน็ พนื้ ฐานในการพฒั นาทางสงั คมในวงกวา้ งและลกึ ซง้ึ เกนิ กวา่ จะ บรรยายในขณะนี้ได้ แต่ส่ิงส�ำคญั ทตี่ ้องบรรยายในขณะน้กี ็คือ การเลา่ เร่อื งเพ่อื เชิญชวนผสู้ นใจ คนรนุ่ ใหม่ มารว่ มงานในขณะนอ้ี ยา่ งจริงจงั นัน่ ก็คอื งานการ 35

คน้ ควา้ และรวบรวมเอกสารจากตา่ งประเทศใหไ้ ดม้ ากทสี่ ดุ ทก่ี ำ� หนดไวใ้ นระยะ แรก ๑๐-๒๐ ปขี ้างหน้า ตามหลักคดิ ในการเกบ็ สะสมทว่ี ่า เอกสารไร้ค่าสำ� หรบั ตา่ งชาติ อาจเปน็ “ของล�ำ้ ค่า” ส�ำหรบั คนไทยก็ได้ ปัจจุบันนี้ เอกสารใน “คลังข้อมูล” ดิจิทัลของหอจดหมายเหตุ ตา่ งประเทศแหง่ นี้ มเี พม่ิ เตมิ มากขน้ึ ทกุ ปี โดยมคี วามพยายามจากคณะคน้ ควา้ ท่ีมาจากหลายสถาบันการศึกษาท้ังในและต่างประเทศ ในการช่วยกันสานต่อ และต่อเติมให้เตม็ จากบางสว่ นทางเอกสารของต่างประเทศที่ขยายตวั ออกไป อกี จ�ำนวนมากกว่า ๑๐ ประเทศแล้ว ทส่ี ำ� คญั คอื ผลผลติ และการดำ� เนนิ การของหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ นี้ คงกล่าวได้ว่า มีความเหมือนท่ีไม่ต่างไปจากงานวิจัยทางวิทยาศาสตร์และ สังคมศาสตร์อ่ืนๆ คือยังคงมีการต่อยอดต่อไปในหลายทิศทาง ทั้งในการ สานต่อโดยทางตรงหรือทางอ้อม ที่มีทั้งด้านตัวข้อมูลเอกสารชุดใหม่ๆ จาก ประเทศใหมๆ่ และการวจิ ยั เชงิ ลกึ การเขยี นงานสรา้ งสรรคอ์ งคค์ วามรใู้ หมจ่ าก เอกสารทมี่ อี ยูเ่ ดมิ แลว้ และทไ่ี ดร้ ับมาเพ่มิ เติมในแตล่ ะปีอีกจ�ำนวนไมน่ ้อย ด้วยเหตุผลนี้ และเพ่ือช่วยให้ผู้อ่านมีแรงบันดาลใจในระหว่างท่ีอ่านน้ี จงึ ขอเปดิ ประเดน็ ขอ้ ถกเถยี งในใจใหข้ บคดิ อยา่ งสรา้ งสรรค์ โดยมแี กนกลางของ ขอ้ เสนอในเชงิ ทา้ ทายการวจิ ยั ของไทย ในประเดน็ ถกเถยี งพน้ื ฐาน ชวนคดิ ชวน มองไปขา้ งหนา้ วา่ ในฐานะคนไทยด้วยกัน เราควรจะต้องสบื สานพระราชดำ� ริ และพระราชประสงค์ของพระองค์ หรือ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” แห่งนี้ต่อไปหรือไม่ อย่างไรดี และท�ำไมควรต้องมา ชว่ ยกนั ? ค�ำถามชุดนี้น่าสนใจและอนาคตต่อจากนี้ไป ย่อมจะถูกตัดสินจากการ ตั้งค�ำถามและค�ำตอบชุดนี้ด้วย แต่ก่อนอ่ืนใดมีข้อเสนอแนะว่า ท่านควรลอง อ่านเร่ืองเล่าน้ีให้จบครบสักเที่ยวคงดีไม่น้อย เพราะอาจพบเจอสิ่งดีๆ หรือ “passion” ของตนเองได้ และในระหว่างการอ่านน้ัน ควรพินิจพิเคราะห์ให้ 36

ถอ่ งแท้ในมิตกิ ว้างและลึกเสยี ก่อน และทบทวนไวใ้ นใจเสมอวา่ การดำ� เนนิ การ ของโครงการฯ น้มี ีเป้าหมายใหญ่ มุ่งผลในระยะยาวเปน็ ประการหลัก กิจกรรมหลายส่วนทต่ี อ่ เน่ืองในระยะยาวน้คี งต้องอาศัยเวลา เชน่ การ ศึกษาวิจัยเชิงลึก การเขียนงานสร้างสรรค์องค์ความรู้ใหม่น้ัน คงไม่ได้เกิดผล ทนั ทใี นเชงิ ของการผลติ เชงิ วจิ ยั หรอื สรา้ งความรใู้ หมๆ่ แตจ่ ะตดิ ตามมาหลงั จาก โครงการนไี้ ดด้ ำ� เนนิ การไปในระยะหนงึ่ แลว้ และยอ่ มจะสง่ ผลตอ่ เนอ่ื งในระยะ ตอ่ ๆ ไปอยา่ งมนี ยั สำ� คญั หากมกี ารดำ� เนนิ โครงการในลกั ษณะนอี้ ยา่ งตอ่ เนอ่ื งจาก ชว่ งแรกตอ่ ไปอกี เปน็ ระยะๆ เชน่ ๑๐ ปี ๒๐ ปี ไปเรื่อยๆ อย่างไรกต็ าม กอ่ นที่จะมองไปขา้ งหนา้ และก้าวไปสู่ข้ันตอ่ ไปของการ ถกเถียง หรือการตอบชุดค�ำถามในเชิงท้าท้ายน้ัน เราควรต้องเร่ิมจากอดีต ความเป็นมาของเร่ืองนใ้ี ห้ชดั เจนเสยี กอ่ น โดยเฉพาะพระราชด�ำรแิ ละพระราช ประสงค์ของพระองค์ ซงึ่ ก็คือ ความเปน็ มาของ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทูลกระหมอ่ มอาจารย์” นั่นเอง เพราะเรอ่ื งราวของอดตี นถี้ อื เปน็ รากฐานในการคดิ และมองไปขา้ งหนา้ เราจงึ ควรเรยี นรจู้ ากมนั เพอื่ พฒั นาใหด้ ยี ง่ิ ขนึ้ ในปจั จบุ นั และอนาคต ดงั ขอ้ คดิ ที่ วา่ “Look at what happened in the Past. Learn something valuable from it. Do things differently in the present.” (Spencer Johnson, American author ๑๙๓๘-๒๐๑๗) และสิ่งนีจ้ ะไดน้ ำ� เสนอในบทถัดไปอยา่ ง เขา้ ใจเขา้ ถงึ ทมี่ าและจดุ มงุ่ หมาย เมอื่ ครง้ั พระองคท์ รงบรหิ าร ทรงสอน ในฐานะ องค์ผู้อ�ำนวยการกองวิชาประวัติศาสตร์ ส่วนการศึกษา โรงเรียนนายร้อย พระจลุ จอมเกลา้ แหง่ ใหม่ ณ เขาชะโงก และยงั คงทรงดำ� เนนิ การตอ่ มาถงึ ปจั จบุ นั 37

38

บทท่ี ๒ ความเป็นมา : พระราชด�ำรแิ ละพระราชประสงค์ 39

“ ต้งั แตเ่ รียนปรญิ ญาตรีข้าพเจ้าไดศ้ ึกษาเรอ่ื งการใช้ขอ้ มลู เอกสาร ท่มี ีท้ังเอกสารชั้นตน้ ที่ตีพมิ พ์แลว้ เอกสารชน้ั ต้นทยี่ ัง ไมไ่ ด้ตีพมิ พ์ และเอกสารชนั้ รองท่ีมนี ักวิจัยคน้ ควา้ เอกสาร ชัน้ ตน้ แลว้ มาตคี วามเขียนเปน็ บทความหรือหนังสอื อาจารย์ ให้พวกเราไดใ้ ชเ้ อกสารชั้นต้นท่ีหอจดหมายเหตแุ ห่งชาติ จะเขยี นเรื่องใดกใ็ ชแ้ ฟม้ ของกระทรวงท่ีเกย่ี วข้อง เมอื่ เขา้ มา ทำ� งานที่โรงเรยี นนายรอ้ ยพระจุลจอมเกลา้ ไดร้ บั มอบหมาย ให้สอนวิชาประวตั ศิ าสตรไ์ ทยกต็ ้องใชเ้ อกสารในลักษณะ เดยี วกนั นี้ นอกจากเอกสารที่มีอยใู่ นประเทศไทยแลว้ มเี อกสารเก่ียวกับประเทศไทย ทีเ่ กบ็ ไวท้ ห่ี อจดหมายเหตุ ในต่างประเทศไม่น้อย… ” พระราชนิพนธ์ค�ำนำ� “๗๐ ปีแหง่ การส้นิ สดุ สงครามโลกครัง้ ท่ี ๒: ไทยจากเอกสารจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ สหรฐั อเมริกา องั กฤษ ฝรงั่ เศส รสั เซีย เยอรมนี ญี่ปุน่ ตรุ กี และจีน” ๓๑ สงิ หาคม ๒๕๕๘ 40

บทน�ำ “…นอกจากเอกสารท่ีมีอยู่ในประเทศไทยแล้ว มีเอกสารเกี่ยวกับ ประเทศไทย ทเ่ี ก็บไว้ท่หี อจดหมายเหตใุ นตา่ งประเทศไมน่ ้อย…” ตามพระราช นิพนธ์ค�ำน�ำน้ี มีความหมายและความส�ำคัญท่ีควรเน้นเป็นจุดเด่นของ ความเป็นมาในบทนี้ เพราะเก่ียวข้องโดยตรง เนื่องจากความดงั กล่าวสะท้อน พระราชด�ำริและพระราชประสงค์ในเร่ืองการรวบรวมเอกสารส�ำคัญของไทย จากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ และถอื ได้ว่าเปน็ เรือ่ งใหม่ในสงั คมไทย สงิ่ ทพ่ี ระองคท์ รงวริ ยิ ะดำ� เนนิ การมาอยา่ งยาวนานนน้ั จงึ ถอื ไดว้ า่ เปน็ การ รเิ ริ่มทที่ ้าท้ายและสรา้ งสรรคพ์ ้นื ฐานทีส่ ำ� คัญให้แก่สงั คมไทยอย่างดีย่ิง และใน โอกาสที่ทรงรเิ รมิ่ และด�ำเนินการโครงการนม้ี าครบรอบ ๓๐ ปี ในปี ๒๕๖๕ นี้ ทม่ี กี ารเปดิ ตวั เปดิ หอ้ งปฏบิ ตั กิ ารของ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ ม อาจารย”์ อยา่ งเปน็ ทางการแลว้ ซงึ่ จะเปน็ แหลง่ ใหบ้ รกิ ารเอกสารตา่ งประเทศ ทง้ั ในระบบ online และ on-site (ระบบ intranet รร.จปร.) และในระบบ on-site นี้มีเอกสารมากกว่าทาง online คือมีครบทุกประเทศที่ได้รวบรวม 41

กลับมา จึงได้น�ำมาเขียนเล่าให้ผู้สนใจได้รับรู้สิ่งดีๆ ที่พระองค์ทรงได้มีการ ด�ำเนินการมาแล้ว ส่ิงท่ีทรงก�ำลังท�ำ ณ ปัจจุบัน และส่ิงท่ีทรงจะท�ำต่อไปใน อนาคต ซ่งึ ยอ่ มจะมพี ัฒนาการที่ดียิ่งๆ ข้นึ เพราะทรงเรียนรจู้ ากอดตี และทรง ทำ� ใหแ้ ตกตา่ งในปจั จบุ ัน อะไรคอื ความแตกตา่ งทพี่ ระองคท์ รงดำ� เนนิ การทผี่ า่ นมา และในปจั จบุ นั มีความแตกตา่ งจากอดีตอย่างไร เปน็ ค�ำถามทีม่ ีค�ำตอบ และการตอบจะคอ่ ยๆ คลค่ี ลายไปตามทไี่ ดก้ ลา่ วมาแลว้ วา่ การนำ� เสนอเรอื่ งเลา่ ตา่ งๆ ของหอจดหมายเหตุ ตา่ งประเทศแหง่ น้ี ไดเ้ รมิ่ จากพระราชดำ� รแิ ละพระราชประสงคก์ อ่ น เพอื่ เขา้ ใจ เข้าถึงความเป็นมา และการแนะน�ำน้ีมีวัตถุประสงค์ส�ำคัญคือ เพ่ือเป็นการ สืบสานพระราชด�ำริและพระราชประสงค์ของพระองค์ ซ่ึงเป็นส่วนหน่ึงของ พฒั นาการทด่ี ยี งิ่ ๆ ขน้ึ จากอดตี และจะกา้ วหนา้ อยา่ งตอ่ เนอื่ งตอ่ ไปในอนาคตใน อีกระยะยาว ในอกี ระยะยาวนน้ั เปน็ เรอ่ื งของอนาคต แตก่ ารนำ� เสนอเพอื่ การแนะนำ� นี้ ตามที่ไดก้ ลา่ วมาแลว้ ในบทน�ำ จะย้อนกลับไปในอดตี แต่เปน็ อดตี ท่ไี มไ่ กล นัก คือไม่จ�ำเป็นต้องกลับไปต้ังต้นจากสมัยก่อนสุโขทัย และเป็นเพียงการ น�ำเสนอในประเด็นด้านต่างๆ โดยย่อ แต่ความย่อก็ครอบคลุมกิจกรรมหลัก ๖ ด้าน ในตอนท้ายจะเสริมด้วยโครงการสืบสานพระราชด�ำริฯ ซ่ึงเป็นการ ดำ� เนนิ การในปัจจบุ นั และเปน็ รอยเชื่อมตอ่ อดตี กบั อนาคตได้เปน็ อย่างดี อยา่ งไรกด็ ี กจิ กรรมหลกั ทง้ั ๖ ดา้ นและโครงการตอ่ เนอื่ งน้ี มรี ายละเอยี ด ของเน้ือหาในแต่ละด้านน้ันอยู่มากพอควรและมีความต่อเนื่องกันอย่างแยก ไม่ออก แต่ก็จ�ำเป็นต้องแยกออกมาและเขียนเล่าทีละเรื่องทีละประเด็นอย่าง ตอ่ เนอ่ื งกนั ไป เพอ่ื ใหผ้ อู้ า่ นเขา้ ใจเขา้ ถงึ พระราชดำ� รแิ ละรปู ธรรมของแตล่ ะดา้ น น้ีไดอ้ ยา่ งเปน็ ระบบและครบกระบวนการตัง้ แตต่ ้นจนจบ ดงั นน้ั การนำ� เสนอนี้ จงึ ได้แบ่งออกเปน็ ดา้ นๆ ไป และในแต่ละด้านได้แบง่ เป็นบทๆ เรยี งตามล�ำดบั อยา่ งตอ่ เนอื่ งจากกจิ กรรม (๑) ถงึ (๖) และเนอื้ หาเฉพาะในบทนจ้ี ะไดก้ ลา่ วเลา่ ถงึ สว่ นแรก (๑) คอื ความเปน็ มาของ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ ม อาจารย”์ เพอื่ เป็นการปูพืน้ ความรจู้ ากอดตี ในภาพรวมก่อน 42

ความเปน็ มาและการดำ� เนินการท่ีผ่านมา ในฐานะทรงเปน็ องคผ์ บู้ รหิ ารของ กปศ.สกศ.รร.จปร. นน้ั ทลู กระหมอ่ ม อาจารยท์ รงมพี ระราชดำ� ริในการดำ� เนนิ การโครงการหอจดหมายเหตุฯ ต้ังแต่ พ.ศ. ๒๕๓๔-๓๕ เป็นต้นมา เพื่อรวบรวม จัดเก็บ และเผยแพร่เอกสารที่ เก่ียวกับประเทศไทยจากหอจดหมายเหตุของต่างประเทศ ต่อมาได้ขยายตัว เพม่ิ ขน้ึ จากเดมิ เพยี ง ๓-๔ ประเทศ กลายมาเปน็ มากกวา่ ๑๐ ประเทศในปจั จบุ นั ไดแ้ ก่ เกาหลใี ต้ ญปี่ นุ่ สหรฐั อเมรกิ า องั กฤษ ฝรง่ั เศส รสั เซยี เยอรมนี สาธารณรฐั ประชาชนจนี (จนี ) อนิ เดยี ออสเตรเลีย ไตห้ วัน และกลุ่มเพือ่ นบ้านในอาเซียน เชน่ เวยี ดนาม ทง้ั นี้ นอกจากทรงมเี ปา้ หมายเพอื่ สนบั สนนุ การเรยี นการสอนแกน่ กั เรยี น นายรอ้ ย และการวจิ ยั ของอาจารยโ์ รงเรยี นนายรอ้ ยพระจลุ จอมเกลา้ แลว้ พระองค์ ยังทรงมีพระราชประสงค์ในการเปิดบริการให้แก่นักวิชาการ อาจารย์ นิสิต นกั ศึกษาระดบั ปรญิ ญาตรี โทและเอก รวมถึงผู้สนใจทว่ั ไป สามารถเข้าถงึ อ่าน และใช้เอกสารดังกล่าวได้สะดวกจากระบบ “คลังข้อมูล” ดิจิทัล ของ “หอ จดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหมอ่ มอาจารย”์ ทง้ั ผา่ นทาง on-site (ระบบ intranet รร.จปร.) ณ กองวชิ าฯ และทางสอื่ online ของหอ้ งสมดุ อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ ในดา้ นการสนบั สนนุ การเรยี นการสอนแกน่ กั เรยี นนายรอ้ ย และการวจิ ยั ของอาจารย์โรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้านั้น ผลงานท่ีเด่นของโครงการ หอจดหมายเหตุ กปศ.สกศ.รร.จปร. ในพระราชดำ� ริฯ ทเ่ี คยทำ� มาแล้ว เชน่ ได้ เน้นการค้นคว้าและรวบรวมเอกสารช้ันความลับ ระดับความลับมาก-ลับที่สุด (top secret) ทไี่ ด้รับการเปิดเผยให้อา่ น หรือเปน็ เอกสารทีป่ ลดความลับแลว้ (declassified documents) จำ� นวนหนงึ่ จากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศของ จนี เยอรมนี ฝรงั่ เศส รสั เซยี สหรฐั อเมรกิ า และองั กฤษ เพอ่ื เปน็ ตวั อยา่ งประกอบ การเรียนการสอน สำ� หรับการเปดิ เผยความรแู้ ละข้อมลู ทางประวัติศาสตร์ของ ไทยสมยั ใหมใ่ นเหตุการณ์สมยั สงครามโลกครงั้ ที่ ๒ และสมยั สงครามเยน็ ใหม้ ี ความก้าวหน้า มีความรู้ใหม่ๆ ที่ทันสมัยทันต่อเหตุการณ์และใช้เป็นบทเรียน ส�ำหรบั สังคมไทยได้ 43

ดังตัวอยา่ งเชน่ การเรียนการสอนในชนั้ เรียนของนกั เรยี นนายร้อย ทัง้ วิชาบังคับของชั้น ๒ และชั้น ๕ และวิชาเลือกเสรีของชั้น ๔ ทูลกระหม่อม อาจารยท์ รงยกกรณอี งคค์ วามรแู้ ละบทเรยี นจากแนวทางการบรหิ ารจดั การกบั ชาติมหาอำ� นาจท่ีผ่านมา เช่น “นโยบายการทตู น�ำการทหาร” เสมอมา และ ยงั คงสะทอ้ นความรกั ชาตแิ ละความชาญฉลาดของผนู้ ำ� ไทยบนเวทโี ลก และเปน็ ประโยชนต์ อ่ สงั คมไทยในปจั จบุ นั และอนาคต โดยเฉพาะในเชงิ ยทุ ธศาสตรแ์ ละ ยุทธวธิ ีในการรักษาชาตบิ า้ นเมอื งและแนวทางการพัฒนาประเทศใหม้ ่ันคง สำ� หรับในด้านการเปดิ บริการใหแ้ กน่ ักวชิ าการ อาจารย์ นิสติ นักศกึ ษา ระดบั ปรญิ ญาตรี โทและเอก รวมถงึ ประชาชนผสู้ นใจทวั่ ไปสามารถเขา้ ถงึ อา่ น และใช้เอกสารดังกล่าวได้สะดวกน้ัน มีการด�ำเนินการหลายด้านด้วยกัน เช่น การจดั เกบ็ ขอ้ มลู เขา้ สรู่ ะบบใหมท่ ท่ี นั สมยั ทางสอื่ online เพอื่ เปดิ ใหบ้ รกิ ารแก่ ผู้สนใจท่ัวไป ท้ังในลักษณะการสัมมนากลุ่มย่อยหรือการบรรยายพิเศษ และ การจดั งานสัมมนาทางวชิ าการประจำ� ปี เป็นต้น การเปิดโอกาสให้ผู้สนใจภายนอกได้รับรู้และค้นคว้าต่อไปนั้น เกิดขึ้น หลงั จากมกี ารรวมรวมและจดั เกบ็ เอกสารตา่ งประเทศในระยะหนง่ึ แลว้ จงึ ทำ� ให้ มีเอกสารดังกล่าวเพ่มิ ขน้ึ ซึ่งปัจจุบันมีจำ� นวนเอกสารเพ่มิ ข้ึนจากประเทศใหม่ และเดมิ มากกวา่ ๑๐ ประเทศ เชน่ เกาหลใี ต้ จนี ญปี่ นุ่ องั กฤษ ฝรงั่ เศส เยอรมนี เวียดนามและออสเตรเลีย แต่ส่วนใหญ่เป็นของหอจดหมายเหตุแห่งชาติ สหรัฐอเมรกิ า (NARA) ท่ีสามารถนำ� มาให้บริการผ่านทางส่อื online สำ� หรบั เอกสารจากบางประเทศ เช่น อังกฤษและเยอรมนี ที่มีข้อก�ำหนดห้ามการ เผยแพรท่ าง online ผสู้ นใจกส็ ามารถมาใชบ้ รกิ าร on-site (ผา่ นระบบ intranet รร.จปร.) ของ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย์” ได้เสมอ ในเอกสารตา่ งประเทศนม้ี ขี อ้ มลู สำ� คญั ขอ้ มลู ทพ่ี บใหม่ ทเ่ี ปน็ ประโยชน์ ตอ่ การศกึ ษาสำ� หรบั นักวชิ าการ อาจารย์ นิสติ นกั ศกึ ษาและประชาชนผู้สนใจ ทั่วไป และเพ่ือการน้ี ทลู กระหม่อมอาจารย์จึงทรงมีพระราชประสงค์ตอ้ งการ เผยแพร่ข้อมูลส�ำคัญนี้ไปสู่ผู้สนใจในวงกว้างขึ้น โดยเฉพาะนักวิชาการ นิสิต นกั ศกึ ษาดา้ นประวัตศิ าสตร์ รวมท้ังแวดวงทางมนษุ ยศาสตร์และสงั คมศาสตร์ 44

จึงเป็นส่วนหน่ึงท่ีน�ำไปสู่การสัมมนาทางวิชาการประจ�ำปีตามพระราชด�ำริฯ ตงั้ แต่ปี ๒๕๕๘ เป็นตน้ มาจนถึงปจั จบุ ันในปี ๒๕๖๕ ซง่ึ มกี ารจัดสัมมนาแลว้ หลายคร้ังดว้ ยกนั ในการจัดงานสัมมนาทางวิชาการประจ�ำปีตามพระราชด�ำริฯ นี้ ทาง โรงเรยี นนายรอ้ ยพระจลุ จอมเกลา้ และหนว่ ยงานภายนอกหลายแหง่ เชน่ สถาน เอกอัครราชทูตสหรัฐอเมริกา สถานเอกอัครราชทูตสาธารณรัฐประชาชนจีน และส�ำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ได้เคยร่วมจัดสัมมนาทางวิชาการ เฉลิมพระเกียรติ และการแนะน�ำเอกสารของโครงการหอจดหมายเหตุ กปศ. สกศ.รร.จปร.ฯ หรือ “หอจดหมายเหตุต่างประเทศ ทูลกระหม่อมอาจารย์” แห่งน้ี อย่างเป็นทางการมาแล้วอยา่ งน้อย ๔-๕ คร้งั และหากรวมครง้ั อื่นๆ ท่ี มไิ ด้เน้นการแนะนำ� เอกสารดงั กลา่ วอีก ๒ ครงั้ กร็ วมเป็นจ�ำนวน ๖-๗ ครั้งด้วย กัน ครั้งแรกเรอ่ื ง “๗๐ ปีแหง่ การส้ินสดุ ของสงครามโลกครง้ั ที่ ๒ : ไทยจาก เอกสารกองจดหมายเหตุต่างประเทศ สหรัฐอเมรกิ า องั กฤษ ฝรงั่ เศส รสั เซีย เยอรมัน และจนี ” ในโอกาสเจริญพระชนมายุ ๖๐ พรรษา ๒ เมษายน ๒๕๕๘ ครง้ั ที่ ๒ เรอื่ ง “๑๒๐ ปแี ห่งความสัมพนั ธ์ระหวา่ งราชอาณาจกั รไทย- รสั เซยี จากมมุ มองของเอกสารรสั เซยี สหรฐั อเมรกิ า และนกั วชิ าการไทย-รสั เซยี ศึกษา” ในโอกาสเจริญพระชนมายุ ๖๒ พรรษา ๒ เมษายน ๒๕๖๐ ต่อมาไดจ้ ัดสมั มนาเรอื่ ง “๗๐ ปี ไทยกับสงครามเกาหล”ี เมอื่ วันท่ี ๒๑ กรกฎาคม ๒๕๖๓ ในครั้งท่ี ๓ น้ี พระองค์ทรงมีพระเมตตาและพระมหากรุณาธิคุณยิ่งฯ เชน่ เดยี วกบั เมอ่ื ๒ ครง้ั กอ่ น และเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ทรงเปน็ ประธานและทรง บรรยายพิเศษ เรื่อง “หน่วยบรรเทาทุกข์สภากาชาดไทยในสงครามเกาหลี” และในงานน้ีมีผู้เข้าร่วมสัมมนาจ�ำนวน ๒๕๐ คน ประกอบด้วยนักวิชาการ อาจารย์ นิสิตนักศึกษาระดับปริญญาตรี โทและเอก และผู้สนใจท่ัวไป จาก ๒๓ แห่ง ซง่ึ เปน็ สถาบนั การศึกษา ๑๕ และองคก์ รเอกชน ๘ แหง่ 45

คร้ังล่าสุดในปี ๒๕๖๔ มีการจัดสัมมนาทางวิชาการเฉลิมพระเกียรติ ในโอกาสเจรญิ พระชนมายคุ รบ ๖๖ พรรษา ๒ เมษายน ๒๕๖๔ และการแนะนำ� โครงการหอจดหมายเหตุ กปศ.สกศ.รร.จปร. ในพระราชดำ� รฯิ ครง้ั ที่ ๔ คอื เรอ่ื ง ใกลต้ วั เกยี่ วกบั “๕๔ ปี การกอ่ ตงั้ “อาเซยี น” และปฏกิ ริ ยิ าจากโลกมหาอำ� นาจ และเพอ่ื นบา้ น : มมุ มองจากเอกสารหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศและนกั วชิ าการ อาวุโส” ณ กองวิชาประวัติศาสตร์ ส่วนการศึกษา โรงเรียนนายร้อย พระจุลจอมเกล้า และผ่านทางส่ือ online (ระบบ Zoom) เมื่อวันที่ ๒๐ กรกฎาคม ๒๕๖๔ ในปี ๒๕๖๕ นี้ ซ่ึงถอื เป็นครั้งที่ ๕ น้ัน ยงั คงจะมีการจดั สมั มนาเชน่ น้ี ตอ่ ไปอีกเชน่ กัน คือ การจดั งานสัมมนาทางวชิ าการเฉลิมพระเกยี รติในโอกาส เจริญพระชนมายคุ รบ ๖๗ พรรษา ๒ เมษายน ๒๕๖๕ พรอ้ มด้วยการแนะนำ� โครงการหอจดหมายเหตุ กปศ.สกศ.รร.จปร. ในพระราชด�ำรฯิ คร้งั ท่ี ๕ เร่ือง “ไทยกบั อินโดจนี สมัยประชาคมอาเซยี น : มุมมองจากเอกสารหอจดหมายเหตุ ต่างประเทศของเพ่ือนบ้านและชาติมหาอ�ำนาจ” และก�ำหนดจะจัดงานที่ มหาวทิ ยาลยั นครพนม ตามทท่ี รงกำ� หนดไวใ้ นเบอ้ื งตน้ คอื วนั ท่ี ๒๓ พฤศจกิ ายน ๒๕๖๕ วตั ถปุ ระสงคห์ ลกั ของการจดั งานสมั มนาทางวชิ าการทกุ ครง้ั น้ี ตา่ งลว้ น เพ่ือให้นักวิชาการ คณาจารย์ นิสิตนักศึกษา และประชาชนชาวไทยทั่วไปได้ รบั รู้ มีโอกาสเขา้ ถึงแหลง่ ขอ้ มูลสำ� คญั เหล่านี้ได้อยา่ งท่ัวถึง และสามารถน�ำไป ใช้ประโยชน์ในการพัฒนาความรู้ ความคิดอ่านต่อไปในทิศทางท่ีถูกต้อง บนฐานของขอ้ เท็จจริงอย่างมเี หตุมีผล เพอื่ เป็นพ้นื ฐานทสี่ ำ� คญั ของการพฒั นา คุณภาพของประชากร สงั คม และประเทศชาติอย่างมั่นคงต่อไป ดังน้ัน การค้นคว้า รวบรวม จัดเก็บ และเผยแพร่เอกสารส�ำคัญทาง ประวตั ศิ าสตรไ์ ทยจากหอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศกลบั มาสสู่ งั คมไทย ตามการ ด�ำเนนิ การของ “หอจดหมายเหตุตา่ งประเทศ ทูลกระหมอ่ มอาจารย”์ แห่งน้ี จงึ มวี ตั ถปุ ระสงคส์ ำ� คญั เพอ่ื นำ� เอกสารสำ� คญั ดงั กลา่ วมาเผยแพรแ่ ละใชป้ ระโยชน์ 46

ในการพัฒนาความรู้ความคิดอา่ นสำ� หรับเยาวชน นักเรียนนายร้อย คณาจารย์ นักวิชาการ และนิสิตนักศึกษา รวมถึงประชาชนผู้สนใจท่ัวไป ซ่ึงถือเป็นเร่ือง พน้ื ฐานท่ีน่าสนใจย่ิงของประชาคมในแวดวงวิชาการประวตั ิศาสตร์ การศกึ ษา และการพัฒนาประเทศในปจั จุบนั เพื่อสรา้ งอนาคตบนฐานความรู้ที่มเี หตุมผี ล จากหลักฐานขอ้ เทจ็ จริงให้มัน่ คงสบื ตอ่ ไป “อดตี เปน็ เรอ่ื งสำ� คญั แตไ่ มส่ ำ� คญั เทา่ กบั ปจั จบุ นั ซงึ่ เปน็ หนทางทที่ ำ� ให้ มองเหน็ อนาคต” (Your past is important, but it is not nearly as important to your present as the way you see your future.) (Tony Campolo, American author ๑๙๓๕-present) การด�ำเนินการและความตอ่ เนื่องมาถึงปจั จบุ นั ในปัจจุบัน ณ ต้นปี ๒๕๖๕ การด�ำเนินการของ “หอจดหมายเหตุ ตา่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ ยงั คงมมี าอยา่ งตอ่ เนอื่ ง และทลู กระหมอ่ ม อาจารย์ทรงยังเป็นแกนกลางส�ำคัญในการขับเคล่ือนการด�ำเนินการดังกล่าว แม้ว่าทรงเกษียณอายุราชการแล้วก็ตาม แต่พระองค์ยังคงทรงให้การส่งเสริม สนบั สนนุ และพฒั นากจิ กรรมตา่ งๆ ทที่ รงรเิ รมิ่ และวางรากฐานไวอ้ ยา่ งตอ่ เนอื่ ง ตลอดมา และพระองคย์ งั คงทรงจะสนบั สนนุ ตอ่ ไปในอนาคต ดงั ทพ่ี ระองคท์ รง เน้นไว้ก่อนเกษียณอายุราชการ ความตอนหน่ึงว่า “…สง่ิ ทเ่ี ราทำ� มาเปน็ ประโยชนค์ มุ้ คา่ ถงึ ขา้ พเจา้ จะเกษยี ณอายุ ราชการแลว้ กค็ ดิ จะเปน็ อาสาสมคั รโครงการนี้ตอ่ ไป” (พลเอกหญงิ สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ “ขอ้ มลู จดหมายเหตุ” ใน ๗๐ ปีแหง่ การสนิ้ สดุ สงครามโลกครัง้ ท่ี ๒ : ไทย จากเอกสารจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ สหรฐั อเมรกิ า องั กฤษ ฝรงั่ เศส รัสเซยี เยอรมนี ญ่ีปุ่น ตุรกี และจีน” ๓๑ สิงหาคม ๒๕๕๘) 47

“ถงึ ขา้ พเจา้ จะเกษยี ณอายรุ าชการแลว้ กค็ ดิ จะเปน็ อาสาสมคั รโครงการ นตี้ อ่ ไป” นนั้ เปน็ จรงิ และในความจรงิ แลว้ พระองคท์ รงงานมากกวา่ อาสาสมคั ร โครงการน้ี เพราะนอกจากทรงดำ� เนนิ การตามพระราชภารกจิ ดา้ นการใหบ้ รกิ าร ทางวิชาการอย่างมุ่งม่ันแล้ว พระองค์ยังทรงมีพระราชประสงค์ในการกระตุ้น ให้นักวิชาการรุ่นใหม่ มีการต่อยอดจากเอกสารส�ำคัญที่น�ำกลับมาจาก ต่างประเทศต่อไปในทางการศึกษาวิจัย ท้ังการวิจัยด้านพื้นฐานและการวิจัย เชงิ ลกึ เพอื่ ขยายองคค์ วามรใู้ นเชงิ ประวตั ศิ าสตรท์ อ้ งถน่ิ ประวตั ศิ าสตรก์ ารเรยี น การสอนทางการทหาร และสร้างความรู้ใหม่ๆ ทางประวัติศาสตร์ไทยและ รวมถงึ ความสัมพันธ์ระหว่างไทยกับประเทศต่างๆ อีกดว้ ย เหตผุ ลสำ� คญั เพราะการทรงรเิ รมิ่ โครงการดา้ นการใหบ้ รกิ ารทางวชิ าการ ต่างๆ น้ัน ถือเป็นการวางรากฐานส�ำคัญของการพัฒนาทางวิชาการ ทางการ ศึกษาวิจัยต่อไปให้กับอาจารย์ นิสิตนักศึกษาและผู้สนทั่วไปสามารถน�ำ องคค์ วามรทู้ ง้ั จากหลกั วชิ าการ งานวจิ ยั เดมิ และขอ้ มลู ทพี่ บมาในชดุ ใหมๆ่ จาก เอกสารส�ำคัญจากต่างประเทศดังกล่าวไปพัฒนาต่อไป “เราหวังว่าจะร่วมคิด รว่ มวจิ ารณเ์ พอ่ื ใหค้ วามรวู้ ชิ าการงอกเงยขนึ้ มาอกี ” และพระองคย์ งั คงทรงเปน็ กำ� ลังหลกั ในเร่ืองนต้ี ่อไปแมว้ า่ พระองค์ทรงเกษยี ณแล้วกต็ าม ดังใจความอีกตอนหนง่ึ ท่พี ระองคท์ รงกล่าวไว้ เมื่อปี ๒๕๕๘ ความวา่ “ข้าพเจ้าดใี จทีม่ ีนักศึกษาสถาบนั ตา่ งๆ เริม่ มาใชเ้ อกสารทเ่ี รา ไปรวบรวมมาต้งั แตเ่ ม่อื ๒๐ ปมี าแล้ว และจะพยายามรวบรวมมา เพมิ่ เตมิ อกี ในครงั้ นไี้ ดจ้ ดั การประชมุ วชิ าการเรอ่ื งเอกสารจดหมายเหตุ เปน็ ครง้ั แรก นอกจากความรว่ มแรงร่วมใจในกองวชิ าประวตั ศิ าสตร์ สว่ นการศกึ ษา โรงเรยี นนายรอ้ ยพระจลุ จอมเกลา้ แลว้ ยงั ไดร้ บั ความ สนบั สนนุ จากอาจารย์ นกั ศกึ ษา และผรู้ ภู้ ายนอกอกี หลายทา่ นทชี่ ว่ ย สง่ บทความ และมาร่วมประชุมทง้ั เป็นผพู้ ดู และผฟู้ ัง ซ่ึงเราหวังว่า จะรว่ มคิด รว่ มวิจารณเ์ พื่อให้ความรวู้ ชิ าการงอกเงยขน้ึ มาอีก 48

ถึงข้าพเจ้าจะอ�ำลาชีวิตราชการในเดือนหน้า แต่ว่าจะต้ังใจ ท�ำงานและสนับสนุนงานนี้ต่อเท่าที่จะมีความสามารถ เพื่อมีส่วน รว่ มพฒั นาวชิ าการสืบต่อไป” (พลเอกหญงิ สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ “พระราช นิพนธค์ ำ� น�ำ” ๗๐ ปแี หง่ การสนิ้ สดุ สงครามโลกครงั้ ท่ี ๒ : ไทยจาก เอกสารจดหมายเหตุต่างประเทศ สหรัฐอเมริกา อังกฤษ ฝร่ังเศส รสั เซีย เยอรมนี ญี่ปุน่ ตุรกี และจีน” ๓๑ สงิ หาคม ๒๕๕๘) ข้อความจากพระองค์น้ีมีข้อคิดหลายประการและน่าสนใจดีย่ิง และ ข้อคิดท่ีน่าสนใจน้ียังสะท้อนพระราชด�ำริผู้ใฝ่รู้และความเป็นครูของพระองค์ อยา่ งดี และอยใู่ นกระบวนการในการทรงงานของพระองค์ตลอดมา ดังจะเหน็ ได้ว่า การทรงงานตามพระราชภารกิจของพระองค์ในด้านต่างๆ ในฐานะ ทูลกระหม่อมอาจารย์ของนักเรียนนายร้อย ทั้งด้านปรัชญาการเรียนการสอน การบริหาร การทะนบุ �ำรุงศิลปวัฒนธรรม การให้บรกิ ารทางวิชาการ และการ วิจัยด้านประวัติศาสตร์น้ัน พระองค์ทรงมีเป้าหมายและการด�ำเนินการอย่าง สอดคล้องซ่ึงกันและกันในการให้ความรู้และพัฒนาทางความคิดอ่าน เพ่ือ ปลูกฝังให้นักเรียนนายร้อยมีความรอบรู้ “เป็นผู้รักวิชาความรู้ทั้งศาสตร์และ ศิลป์” ตลอด ๔๒ ปีอย่างมุ่งม่ัน และทรงถ่ายทอดส่ิงดีๆ น้ีสู่โลกภายนอก เสมอมาเช่นกนั การจดั งานสมั มนาทางวชิ าการประจำ� ปี และทรงถา่ ยทอดสงิ่ ดๆี นส้ี โู่ ลก ภายนอกนั้น พระองค์ยังคงทรงสนับสนุนให้มีการด�ำเนินการอย่างต่อเนื่อง ตลอดมา ตามโครงการหอจดหมายเหตุ กปศ.สกศ.รร.จปร. ในพระราชดำ� รฯิ จนถงึ ปจั จบุ นั แมว้ า่ ในชว่ ง ๒-๓ ปที ผ่ี า่ นมา ทวั่ โลกไมย่ กเวน้ ไทยตา่ งกต็ อ้ งเผชญิ กบั สถานการณท์ ไ่ี มเ่ คยคาดคดิ กนั มากอ่ น และมแี ต่ lockdown and lockdown กันยกใหญ่ แต่การระบาดของโรคไวรัสโคโรนา COVID-19 กลับไม่สามารถ หยดุ ยง้ั การดำ� เนนิ การของ “หอจดหมายเหตตุ า่ งประเทศ ทลู กระหมอ่ มอาจารย”์ ได้อย่างสิน้ เชงิ 49