carpet museum 50

MƏİŞƏT ƏŞYALARI. Azərbaycan Xalça ZƏRGƏRLİK / JEWELRY / ЮВЕЛИРНЫЕ ИЗДЕЛИЯ Muzeyinin zərgərlik kolleksiyasında az miqdarda məişət əşyaları saxlanılır. Bu kolleksiyaya kiçik Sürmə çubuğu. Cənubi Azərbaycan. sürmədan, süd qabı, məcməyi, qənddan və digər XIX əsr. Parça, qızıl. Şəbəkə. eksponatlar daxildir. Qiymətli metalların tətbiqi ilə Uz-11sm. İnv. № 9449 müxtəlif texnikalarda işlənmiş bu məmulatlar öz Eyeliner stick. Southern Azerbaijan. funksional təyinatları ilə bərabər, özlərində həmçinin, 19th century. Brocade, gold. Filigree. Azərbaycan zərgərlik sənətinin ən parlaq cəhətlərini L-11 cm. Inv. No. 9449 əks etdirərək estetik xüsusiyyətlərə də malik idi. Палочка для сурьмы. Məmulatların üzərini örtən və cızma texnikası ilə Южный Азербайджан. XIX век. yerinə yetirilən, həcmli əşyaların dairəvi səthində Ткань, золото. Филигрань. üslublaşdırılmış yarpaq və gül naxışları şəklində həkk Длина 11 см. Инв. № 9449 olunan ornament bu nümunələrə bənzərsiz gözəllik verir. Nazik faktura ilə örtülmüş, açıq, gümüşü Sürmədan. Azərbaycan. XIX əsr. fonda dəqiq və qrafik görünən qarasavad rəsm öz Metal. Həkketmə. zərifliyi və bədii ifadəliliyi ilə seçilir. Mavi, yaşıl, qırmızı şirə ilə bəzədilmiş, bir qədər qabarıq formalı H-11.5 sm. İnv. № 1409 nəbati ornament parlaq milli koloriti ilə səciyyələnir. Surmadan (eyeliner container). Ümumiyyətlə, məmulatların dekorunun kompozisiya prinsipi məişət əşyalarının funksional təyinatını aydın Azerbaijan. 19th century. qeyd edirdi. Metal. Engraving. H-11.5 cm. Inv. No. HOUSEHOLD ITEMS. Jewelry collection of the 1409 Azerbaijan Carpet Museum houses a small number Сурьмадан (флакон для сурьмы). of household items. The collection includes small surmadan (eyeliner container); jugs for milk, majmai Азербайджан. XIX век. (tray), ganddan (sugar bowl) and other exhibits. These Металл. Гравировка. items, which were made with various techniques using precious metals, are distinguished by their Высота 11,5 см. Инв. № 1409 functions and aesthetic features reflecting the brightest aspects of the Azerbaijani jewelry art. By being used engraving technique these products are decorated with an ornament in a shape of a stylized leaf and a flower that adds a unique beauty to the design of them. An image made with the technique niello, which is accurate and graphically visible in silver background covered with thin line, is distinguished by its delicacy and artistic expression. The floral ornament in a shape of convex, which was glazed with blue, green, and red colors, is interesting by virtues of bright and traditional colors. In general, the principle of composition clearly indicates the functionality of the household items. ПРЕДМЕТЫ БЫТА. В коллекции ювелирных изделий Азербайджанского музея ковра имеется некоторое количество предметов быта, представленные миниатюрными сурьмаданами (флакон для сурьмы), молочником, подносом-«меджмеи», сахарницей и другими экспонатами. Выполненные в различной технике с применением драгоценных металлов, данные изделия, помимо функциональной принадлежности, несут в себе и эстетические черты, воплощая наиболее яркие признаки азербайджанского ювелирного искусства. Покрывающий поверхность изделий орнамент, выполненный в технике гравировки, характеризуется спиралевидными завитками, четко вписанными в округлую поверхность объемных предметов, стилизованными изображениями листьев и цветочным орнаментом, что придает данным изделиям непревзойденную красоту. Изяществом и художественной выразительностью отличается черневой рисунок, который четко и графично смотрится на светлом серебристом фоне. Ярким национальным колоритом выделяется растительный орнамент несколько выпуклой формы, декорированный голубой, зеленой, красной глазурью. В целом, композиционный принцип декора изделий ясно подчеркивал функциональное назначение предметов быта. AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА 249

ZƏRGƏRLİK / JEWELRY / ЮВЕЛИРНЫЕ ИЗДЕЛИЯ XX ƏSRƏ AİD MÜƏLLİF İŞLƏRİ. Müasir zərgərlik sənəti nəsildən-nəslə ötürülən çoxəsrlik ənənələrə söykənir. Rəssamların yaradıcılığı yeni məzmunla zənginləşir, onların ustalığı təkmilləşir. Rəşid Məmmədov, Cəmaləddin Əyyubov, Nina Paşayeva, Məhəmməd Şamov, Əli Əhmədov, Əlimuxtar Zeynalov kimi sənətkarların əsərləri heyranlıq doğurur. Onların arasında rəssam-zərgər Rəşid Məmmədovun əsərləri xüsusi diqqətəlayiqdir. Rəssam öz işlərində xalq ənənələrini müasir tələblərlə uyğunlaşdırmağa çalışır, daim eksperimentlər aparır. O, əsasən şəbəkə texnikasından istifadə edir. Bu texnikadan istifadə etməklə, rəssam orijinal ornament variasiyalarını əldə edir. Onun əsərləri yüksək bədii ustalığı ilə seçilir. Usta düzəltdiyi zərgərlik əşyalarının çoxuna ad verib. “Gəlin”, “Payız yarpaqları” “Mehri”, “Saçaqlı”, “Tovuz” dəstləri, “Səbət”, “Piyaləzəng” sırğaları və s. Bunlardan başqa, onun əsərləri arasında Quranqabı, sinəbənd, qadın kəməri diqqəti çəkir. Bu zərgərlik nümunələri arasında şəbəkə texnikası ilə milli üslubda işlənən “Gəlin” adlı zinət dəsti – baş bəzəyi, boyunbağı, bilərzik və sırğadan ibarətdir. “Gəlin” diademası (inv. № 9321) üç tərkib hissədən ibarətdir, onların bir-birinə bu cür qaynaq edilməsi xüsusi məharətlə edilib. Bu əsərlərdəki çox xırda, böyüdücü şüşə altında görünən kürəciklərin materiala qaynağını da nadir hallarda görmək olar. Quranqabındakı günbəz və minarə rəssam dəqiqliyi ilə nəqş edilibdir. Dəstə daxil olan baş bəzəyi müəllifin seçilən əsərlərindəndir. AUTHOR WORKS OF 20th CENTURY. Sırğa “Piyaləzəng”. Modern jewelry springs from centuries-old Müəllif: R.Məmmədov. traditions that have been passed from generation Azərbaycan. 1990. to generation. Jewelry artists today add new Gümüş. Şəbəkə. content to their creative output and continually 3,7x7 sm. 29,4 qr. improve their skills. The works of such craftsmen İnv. № 9324 as Rashid Mammadov, Jamaladdin Eyyubov, Nina Pashayeva, Mahammad Shamov, Ali Ahmedov, Earrings “Piala-zeng”. and Alimukhtar Zeynalov arouse admiration. Author: R.Mammadov. Azerbaijan. 1990. Among these craftsmen, jewelry artist Rashid Silver. Filigree. Mammadov’s pieces deserve special recognition. 3.7x7 cm. 29.4 gr. He harmonizes folk traditions with modern needs Inv. No. 9324 and is constantly experimenting. Through the technique of filigree, he achieves original variations Серьги «Пиала-зенг». of ornaments. His works are distinguished by high Автор: Р. Мамедов. artistic skill. Among the filigree jewels made by the Азербайджан. 1990. master in the national style are the Gelin (Bride), Серебро. Филигрань. Payiz Yarpaglari (Autumn Leaves), Mehri, Tovuz, 3,7x7 см. 29,4 г. Sachagli sets, Sebet and Piala-zeng earrings. Инв. № 9324 The Gelin set’s head decoration stands out among the artist’s works. The diadem (Inv. No. 9321) consists of three components that Mammadov masterfully welded together. It is rare to find such filigree work: skillfully decorated with tiny granules, it is visible only with the help of a magnifying glass. АВТОРСКИЕ РАБОТЫ XX ВЕКА. Современное ювелирное искусство опирается на многовековые традиции, передаваемые из поколения в поколение. При этом творчество художников наполняется новым содержанием, совершенствуется их мастерство. Вызывают восхищение работы таких мастеров ювелирного искусства, как Рашид Мамедов, Джамаледдин Эюбов, Нина Пашаева, Мухаммед Шамов, Али Ахмедов, Алимухтар Зейналов и других. Особого внимания заслуживают произведения художника-ювелира Рашида Мамедова. В своих работах он творчески переосмысливает народные традиции, органично сочетая их с современными требованиями. Мамедов использует в основном технику филиграни, с помощью которой создает оригинальные вариации орнамента. Его произведения отличаются высоким художественным мастерством. Cреди филигранных изделий, изготовленных мастером в национальном стиле, особое внимание привлекают комплекты «Гелин» («Невеста»), «Пайыз ярпаглары» («Осенние листья»), «Мехри», «Товуз», «Сачаглы», серьги «Сябят», «Пиала-зенг». Головное украшение из комплекта «Гелин» (инв. № 9321) выделяется среди работ автора. Диадема состоит из трех мастерски соединенных компонентов. Редко можно увидеть столь утонченную работу: изделие искусно оформлено крошечными, видимыми лишь с помощью увеличительного стекла гранулами. 250 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

Baş bəzəyi “Gəlin”. Müəllif: R.Məmmədov. Azərbaycan. 1990. Gümüş. Şəbəkə. 9,5x17 sm. 35,4 qr. İnv. № 9321 Headdress “Gelin”. Author: R.Mammadov. Azerbaijan. 1990. Silver. Filigree. 9.5x17 сm. 35.4 gr. Inv. No. 9321 Головное украшение «Гелин». Автор: Р. Мамедов. Азербайджан. 1990. Серебро. Филигрань. 9,5x17 см. 35,4 г. Инв. № 9321 Qadın zərgərlik dəsti “Mehri”. Müəllif: R.Məmmədov. Azərbaycan. 1990. Gümüş. Şəbəkə. Boyunbağı. 4,5x14 sm. 15,3 qr. İnv. № 9329, Sırğa. 9x4 sm. 19,5 qr. İnv. № 9328 Women’s jewelry set “Mehri”. Author: R.Mammadov. Azerbaijan. 1990. Silver. Filigree. Necklace. 4.5x14 cm. 15.3 gr. Inv. No. 9329, Earrings. 9x4 cm. 19.5 gr. Inv. No. 9328 Комплект женского украшения «Мехри». Автор: Р. Мамедов. Азербайджан. 1990. Серебро. Филигрань. Колье. 4,5х14 см. 15,3 г. Инв. № 9329, Серьги. 9х4 см. 19,5 г. Инв. № 9328

ZƏRGƏRLİK / JEWELRY / ЮВЕЛИРНЫЕ ИЗДЕЛИЯ Bilərzik. Müəllif: M.Şamov. Azərbaycan. 1980. Metal. Mina. 5x3 sm. İnv. № 4677 Qubaçıdan olan ustad-zərgər Məhəmməd Hacımahmud oğlu Şamov Bracelet. Author: M.Shamov. Azerbaijan. 1980. ömrünü bu sənətə həsr etmişdir. Metal. Enamel. 5x3 cm. Inv. No. 4677 Məhəmməd Şamovun Azərbaycan Xalça Muzeyində saxlanılan metal Браслет. Автор: M.Шамов. Азербайджан. qolbaq (inv. № 4677) əlvan minalarla 1980. Металл. Эмаль. 5x3 см. Инв. № 4677 bəzədilib. Lentvarı qolbaq bir-biri ilə ştiftlə birləşən iki hissədən ibarət olub, şarnirli qıfılla bağlanır. Qolbaq zəncir vasitəsilə bərkidilmiş üç buta şəklində olan asmalarla tərtib olunmuşdur. Matrisaya tökmə texnikasında yerinə yetirilmiş və sadə metaldan olan qolbaq divarəli mina üsulunda relyefli nəbati ornametlə bəzənmişdir. Bu qol bəzəyində Azərbaycan minasazlığı üçün səciyyəvi olan mürəkkəb tutqun rənglər yoxdur. Bu da onunla əlaqədardır ki, məmulatın səthinə lehimlənmiş zərif qızıl sapların arasındakı boşluqlar hər bir rəngin bir-birinə qarışmayan şüşə kütləsi ilə doldurulur. Muhammad Hajimahmud oglu Kirşan qabı. Müəllif: M.Şamov. Shamov, a master-jeweler from Kubachi, Azərbaycan. 1980. devoted his whole life to jewelry. Metal. Mina. Dm-4 sm. İnv. № 4678 A bracelet (Inv. No. 4677) made by Muhammad Shamov is decorated with Powder case. Author: M.Shamov. colored enamel. The bracelet’s ribbon- Azerbaijan. 1980. Metal. Enamel. like form consists of two parts connected D-4 cm. Inv. No. 4678 by a pin, and closes via a hinged lock. Three pendants in the form of buta on Пудреница. Автор: M.Шамов. a chain complement the bracelet. The Азербайджан. 1980. Металл. Эмаль. simple cast metal bracelet, made in a Диаметр 4 см. Инв. № 4678 mold cloissone, is decorated with a convex plant ornament. There are no complex or restrained colors inherent in Azerbaijan’s enamel art. This is due to the fact that the unmixed glass mass of each color fills the cells between the thin gold threads that are soldered onto the object’s surface. Мастер-ювелир из Кубачи Мухаммед Гаджимахмуд оглу Шамов посвятил ювелирному искусству всю жизнь. Браслет (инв. № 4677) в форме ленты, изготовленный Мухаммедом Шамовым, украшен цветной эмалью. Он состоит из двух частей, соединенных штифтом, и застегивается на шарнирный замок. Дополнением служат три подвески в форме буты на цепочке. Выполненный в технике литья в матрицу, браслет из простого металла украшен рельефным растительным орнаментом в технике перегородчатой эмали. Здесь нет присущих азербайджанскому эмальерному искусству сложных сдержанных красок. Это обусловлено тем, что стеклянная масса каждого цвета заполняет ячейки между тонкими золотыми нитями, напаянными на поверхность изделия, не смешиваясь. 252 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

Azərbaycanın şəbəkə ustaları arasında zərgərlik sənətində nadir hal hesab olunan qadın sənətkar Nina Paşayevanın yaradıcılığı xüsusilə diqqətəlayiqdir. Onun işləri müxtəlif zinət əşyaları və xüsusilə də işıq və kölgə arasındakı qarşılıqlı əlaqəni yüksək sənətkarlıqla ifadə etməsi ilə səciyyələnir. Azərbaycan Xalça Muzeyində saxlanılan zərgər Nina Paşayevanın metaldan düzəldilmiş “Piyaləzəng” sırğaları (inv. № 3169) şəbəkə və gavərsə texnikasında düzəldilib. Sırğaların kompozisiyası bir-birinin üstündə yerləşdirilən gül rozetkası, zınqırov və ya çevrilmiş piyalə (bəzəyin adı buradan götürülüb) şəklində olan iki elementdən ibarətdir. Nina Pashayeva is a jeweler who works in the filigree Sırğa “Piyaləzəng”. Müəllif: N.Paşayeva. Azərbaycan. 1976. technique. Her works are characterized by varied decoration, Metal, muncuq. Şəbəkə, gavərsə. Uz-5 sm. İnv. № 3169 and especially by her artistically expressive interplay between light and shadow. The Azerbaijan Carpet Museum holds a Nina Earrings “Piala-zeng”. Author: N.Pashayeva. Azerbaijan. 1976. Pashayeva Piala-zeng earrings (Inv. No. 3169) made of metal Metal, beads. Filigree, granulation. L-5 cm. Inv. No. 3169 using filigree and granulation techniques. The composition of these earrings consists of a flower rosette and a turned zeng Серьги «Пиала-зенг». Автор: Н. Пашаева. Азербайджан. 1976. (bell) or piala (bowl) — hence the name of the decoration located Металл, бисер. Филигрань, зернь. Длина 5 см. Инв. № 3169 one under the other. Среди мастеров ювелирного искусства особого внимания заслуживает Нина Пашаева, работающая в технике филиграни. Работам этого ювелира свойственно разнообразие декора изделий, отличающегося тонкой игрой света и тени, что делает произведения художественно выразительными. Серьги «Пиала-зенг» (инв. № 3169) изго- товлены из металла в технике филиграни и зерни. Композиция серег состоит из двух элементов, представленных в виде цветочной розетки и колокола, или перевернутой пиалы (отсюда и название украшения), расположенных один над другим. AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА 253

ZƏRGƏRLİK / JEWELRY / ЮВЕЛИРНЫЕ ИЗДЕЛИЯ Boyunbağı “Sevil“. Müəllif: C.Eyubov. Azərbaycan. 1975. Muzeyin zərgərlik kolleksiyasında zərgər Gümüş, melxior, firuzə. Şəbəkə. Cəmaləddin Əyyubovun da maraqlı işləri Uz-25 sm. 9,0 qr. İnv. № 5134 toplanmışdır. Öz yaradıcılığında xalq ənənələrini Necklace “Sevil”. Author: J.Eyubov. və dövrün yeniliklərini ustalıqla uyğunlaşdıra Azerbaijan. 1975. bilmiş zərgərin 1975-ci ildə yaratdığı “Sevil” adlı Silver, cuppro-nickel, turquoise. Filigree. boyunbağısı (inv. № 5134) melxior və minalı L-25 cm. 9.0 gr. Inv. No. 5134 gümüşdən hazırlanmış, zövqlü yüksək tərtibatı Ожерелье «Севиль». Автор: Дж. Эюбов. ilə valehedici incəliyi ilə seçilir. Hər biri damcıvarı Азербайджан. 1975. asma ilə təchiz olunmuş yeddi şəbəkəli xonça bir- Серебро, мельхиор, бирюза. Филигрань. biri ilə iki sıra zəncirlə bərkidilmişdir. Bu zərgərlik Длина 25 cм. 9,0 г. Инв. № 5134 əsərinin hər bir elementi xüsusi məna kəsb edir. Belə ki, damcı şəklində olan asma təmizlik, bakirəlik Bilərzik “Sevil”. Müəllif: C.Eyubov. Azərbaycan. 1975. rəmzi idi. Bundan əlavə su həyat mənbəyidir. Gümüş. Basmaqəlib. 17,5x2 sm. İnv. № 5135 Xonçaların sayının yeddi olması onunla bağlıdır Bracelet “Sevil”. Author: J.Eyubov. Azerbaijan. 1975. ki, “7” rəqəmi Şərqdə müqəddəs sayılır. Xonçaları Silver. Stamping. 17.5x2 cm. Inv. No. 5135 birləşdirən zəncirlər nigahın möhkəmliyinin Браслет «Севиль». Автор: Дж. Эюбов. Азербайджан. rəhnidir. 1975. Серебро. Штамповка. 17,5x2 см. Инв. № 5135 The museum’s jewelry collection also stores fascinating pieces by the jeweler Jamaladdin Eyubov. He applied the innovations of the period and the traditions of the people to his works, including the delicately tasteful and elegant Sevil necklace (Inv. No. 5134) of 1975, made of nickel and enameled silver. Filigree medallions, each bearing a teardrop-shaped suspension, are attached to each other by two rows of chains. Every element of this piece is significant. The teardrop suspension symbolizes purity and virginity. Additionally, water is the source of life. There are seven medallions, as the number “7” is considered sacred in the East. The chains that unite the medallions emblematize the strength guaranteed by marriage ties. В коллекции ювелирных изделий музея собраны также интересные работы Джамаледдина Эюбова. Среди произведений мастера, сумевшего соединить в них инновации своего времени и народные традиции, тонким вкусом и элегантностью выделяется ожерелье «Севиль» (инв. № 5134) 1975 года, изготовленное из мельхиора и эмалированного серебра. Филигранные медальоны с каплевидными подвесками соединены двумя рядами цепей. Каждый элемент этого ювелирного произведения имеет особое значение. Так, подвеска в виде капель олицетворяла чистоту и девственность. Кроме того, вода – источник жизни. Медальонов семь, так как это число считается священным на Востоке. Цепи, объединяющие медальоны, символизируют прочнось брачных уз. 254 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

ZƏRGƏRLİK / JEWELRY / ЮВЕЛИРНЫЕ ИЗДЕЛИЯ Azərbaycan Xalça Muzeyinin zərgərlik məmulatları kolleksiyası yalnız Azərbaycan xalqının maddi- mədəniyyətinin yüksək səviyyəsinə şahidlik etmir, həm də xalqımıza xas olan daima gözəlliyə can atma, dünyanın gözəllik və harmoniyasını görmək bacarığını nümayiş edir. Bu da öz sənətlərində əsl zirvələrə çatmış bir çox usta və sənətkarların əsərlərində təcəssümünü tapmışdır. The Azerbaijan Carpet Museum’s jewelry collection testifies not only to the high level of the Azerbaijani people’s tangible culture, but also to the fact that our people have always been striving for beauty, and have the ability to see the beauty and harmony of the world. This was embodied in the works of its craftsmen and masters, many of whom reached true heights in their art. Коллекция ювелирных изделий Азербайджанско- 255 го музея ковра свидетельствует не только о высоком уровне материальной культуры народа, но и о том, что ему всегда было свойственно стремление к пре- красному, умение видеть красоту и гармонию мира. Это находило воплощение в произведениях масте- ров, многие из которых достигли подлинных высот в своем искусстве. AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ 256 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ BƏDİİ METAL ARTISTIC METALWORK ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА 257

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ Azərbaycan Xalça Muzeyi kolleksiyasının özünəməxsus hissəsini ənənəvi misgərlik sənəti nümunələri təşkil edir. Ümumilikdə 1071 ədəd bu qədim xalq sənəti nümunələrindən ibarət olan kolleksiyanın toplanması 1967-ci ildə muzeyin yaradılması ilə başlamışdır. Kökü ən qədim zamanlaradək uzanan bu sənət nümunələri Azərbaycan sənətkarlığının zəngin tarixə və bədii-texnoloji ənənələrə malik olmasını əks etdirir. Azərbaycan ərazisində mis yataqlarının istismarı və ilk mis məmulatının hazırlanması Eneolit dövrünə (e.ə. VI minillik) təsadüf edir. Kəlbəcər, Gədəbəy, Qarabağ, Naxçıvan, İsmayıllı və digər bölgələrdən əldə olunan misdən təsərrüfat və məişətdə geniş istifadə edilən əmək alətləri, bəzəklər və qab-qacaq istehsal olunurdu. Həmin mis qab-qacaqlar əvvəllər “soyuq döymə”, sonralar isə “isti döymə”, qəlibləmə, lehimləmə və quraşdırma yolu ilə hazırlanaraq, qabartma, qaxma, oyma üsulları ilə bəzədilirdi. Qida məhsulları üçün nəzərdə tutulan mis qablar tam hazır olduqdan sonra qalaylanır, bu da Azərbaycanda xüsusi qalayçı emalatxanalarının geniş yayılmasına səbəb olmuşdur. Qalay təbəqəsi mis qabın oksidləşməsinin qarşısını almaqla bərabər, içindəki qidanın dadının dəyişməsinin də qarşısını alırdı. Azərbaycan ərazisinin müxtəlif bölgələrində arxeoloji qazıntılar nəticəsində əldə olunmuş bəzək və qab nümunələri qədim dövrün maddi mədəniyyətini əks etdirir. Lakin mis qab-qacaq istehsalının genişlənməsi və kütləviləşməsi bilavasitə orta əsrlərə təsadüf edir. Bu vaxt ticarət və sənətkarlığın çiçəklənməsi Azərbaycanın Gəncə, Naxçıvan, Şamaxı, Bakı, Bərdə, Beyləqan, Şəki, Lahıc (İsmayıllı) kimi iri şəhərlərini böyük ticarət-sənətkarlıq mərkəzlərinə çevirmişdi. Məlumatlara əsasən, hələ XIX əsrin ortalarında təkcə Lahıcda 180–190 sayda mis karxanası fəaliyyət göstərirdi. A special part of the Azerbaijan Carpet Museum’s collection features rare specimens of traditional copper art. When the museum was established in 1967, it started to collect 1071 copper products. These curiosities, dated from ancient times, illustrate valuable history and the artistic and technological traditions of Azerbaijani art. The exploitation of copper fields and the first production of copper handiwork date back to the Neolithic Age (6th millennium BCE). Work tools, decorations, and utensils used in daily life were made from copper that was produced in Kalbajar, Gadabay, Karabakh, Nakhchivan, Ismayilli, and other regions. For the manufacture of copper-hammered products, masters used the techniques of cold forging, later hot forging and casting in forms of wax and clay. As the result of soldering and mouting, these products took a final shape and acquired essential functionality. After all, the products were decorated in carving and hammering techniques. Dishes were tinned, a process that led to the creation of tinsmiths’ workshops. A tinned layer prevents copper items from oxidizing and changing the taste of food. Decorations and copper utensils found during archaeological excavations in various regions of Azerbaijan reflect the material culture of ancient periods. However, the expansion and common use of copper products date back to the Middle Ages. During this period, some of Azerbaijan’s big cities — such as Ganja, Nakhchivan, Shamakhi, Baku, Barda, Beylagan, Sheki, Lahij (Ismayilli), and others in which trade and craftmanship widely developed — became the centers of copper art. According to reports, in the middle of the 19th century there were approximately 180–190 copper-mills in Lahij alone. Медночеканные изделия – произведения старинного народного ремесла – одна из оригинальных коллекций Азербайджанского музея ковра. Начало коллекционированию этих предметов было положено в 1967 году, одновременно с основанием музея, и на сегодняшний день собрание насчитывает 1071 единиц хранения. Народное искусство, уходящее своими корнями в далекое прошлое, свидетельствует о богатых исторических и художественно- технических традициях в этой области ремесла. Освоение медных рудников на территории Азербайджана и изготовление медных изделий началось в эпоху энеолита (VI тысячелетие до н.э.). С этого времени получает широкое распространение производство орудий труда, украшений, медночеканной посуды и других предметов для бытовых нужд из меди, добытой на территории современного Азербайджана − в Кельбаджаре, Гедабеке, Карабахе, Нахчыване, Исмаиллы и на других месторождениях. Медночеканные изделия первоначально изготавливались методом холодной ковки, впоследствии – горячей ковки и способом отливки в восковые и глиняные формы. В результате последующего применения технологий пайки и монтировки они получали окончательную форму и приобретали необходимую функциональность. На конечном этапе готовые изделия украшались художественной резьбой и чеканкой. Посуда, предназначенная для еды, лудилась расплавленным оловом, что привело к распространению многочисленных мастерских лудильщиков. Оловянное лужение медночеканной посуды предотвращало окисление меди и появление инородного привкуса в пище. Украшения и медная посуда, обнаруженные в результате археологических раскопок в различных регионах Азербайджана, свидетельствуют о богатой материальной культуре древности. Но особенно широкое распространение изготовления и ремесленного тиражирования медной посуды приходится на эпоху Средневековья. Ремесло и торговля, расцветшие в это время, превращают крупные города Азербайджана, такие, как Гянджа, Нахчыван, Шемаха, Барда, Баку, Бейлаган, Лагич (Исмаиллы), в крупные торгово-ремесленные центры. Медницкое дело, удовлетворяющее потребности различных слоев населения, превращается в важную отрасль народного ремесла и торговли. Исторические документы свидетельствуют о том, что в середине XIX столетия в одном только Лагиче существовало 180–190 медницких мастерских. 258 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА 259

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ 260 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ Cəmiyyətin bütün təbəqələrinin tələbatını ödəyən misgərlik sənəti xalq sənətkarlığının mühüm sahələrindən birinə çevrilir. Əhalinin belə qablara olan tələbatı misgərlik sənətinin inkişafına güclü təkan verir. Bunun nəticəsində, XVIII əsrdən etibarən misgərlik sənəti özünün yüksəliş dövrünü yaşamağa başlayır. Bu dövrdə Azərbaycan əhalisinin məişətində mis məmulatların geniş yayılması xalqın sosial-iqtisadi həyat tərzi ilə şərtlənirdi. XIX əsrin sonunda Cənubi Qafqazın kustar sənətlərini tədqiq edən A.S.Piralov belə bir məlumat verir: “Mis qablardan istifadə adəti təsadüfi hal olmayıb, yalnız son dərəcə ehtiyac mis qabı gil qabla əvəz etməyə məcbur edirdi”. Mis qabların digər növ qablardan üstünlüyü o dövr üçün danılmaz idi. Gil və şüşə qablara nisbətən mis qablar daha davamlı idi. Əsasən yarımköçəri heyvandarlıqla məşğul olan əhali üçün sınmayan, uzunömürlü mis qablar daha əlverişli idi. Digər tərəfdən, qiymətli və yarımqiymətli metallardan hazırlanmış qablara nisbətən mis qablar daha ucuz başa gəlirdi. Bununla belə, tarixi mənbələrin məlumatlarına əsasən, mis qab-qacaq əhalinin bütün sosial təbəqələrinin məişətində geniş yayılmışdır. Təsərrüfat və məişətin müxtəlif sahələrində yaranan gündəlik tələbatları ödəyən misgərlik sənətinin inkişafı 40-dan artıq çeşiddə müxtəlif mis qab-qacağın, mərasim və məişət əşyasının yaranmasına səbəb olmuşdur. Bütün bu misgərlik nümunələri funksional təyinatına görə 4 qrupda təsnif olunur: 1) maye üçün qablar; 2) süfrə qabları və avadanlığı; 3) mətbəx qabları və avadanlığı; 4) məişət əşyaları. By providing for all of society’s needs, copper art became one of the leading fields of folk art. People’s demand for these copper vessels intensifed the development of copper art. As a result, this traditional art experienced its Renaissance period in the 18th century. During this period, the widespread use of copper products in the daily life of Azerbaijanis was related to people’s social and economic life. Studying the handicraft of the Southern Caucasus in the late 19th century, A.S.Piralov said, “The use of copper products was not random, but extreme demand for copper caused people to replace copper utensils with clay pots.” At that time, the population considered copper utensils to be superior to other types of containers. Compared to clay and glass items, copper handiworks were resistant to breakage. Semi-nomadic people engaged in animal husbandry preferred these unbreakable and durable copper utensils. On the other hand, compared to vessels made of precious and semiprecious metals, the manufacture of copper utensils was cheaper. Moreover, due to historical reports, copper utensils were common within all social classes. As copper art developed by providing for the daily needs of the household and everyday life, more than 40 copper utensils, ceremonial and household items were produced. All copper products are classified into 4 groups, according to their utilitarian functions: 1. Liquid containers; 2. Kitchenware; 3. Tableware; 4. Household items. Широкое распространение в быту азербайджанцев медночеканной посуды в это время было обусловлено особенностями социально-экономической и хозяйственной жизни. Возросший спрос на медную посуду и утварь дал сильный импульс производству традиционных медночеканных изделий, которое в XVIII веке вступило в полосу нового подъема. Исследовавший в конце XIX века состояние кустарных промыслов на Южном Кавказе А.С.Пиралов сообщает, что использование медной посуды не было случайным явлением, и лишь крайняя необходимость вынуждала заменять ее на глиняную, так что предпочтение такой посуды было неизбежным. Она была гораздо выносливее, нежели глиняная или стеклянная, что было важно для полукочевых племен, занимавшихся скотоводством. С другой стороны, по сравнению с посудой из драгоценных и полудрагоценных материалов себестоимость медной оказывалась намного меньшей. Этот фактор и предопределил широкое распространение медной посуды в быту всех социальных слоев населения. Медночеканное ремесло, удовлетворявшее различные повседневные потребности, расширило ассортимент как бытовых, так и культовых предметов. Одной только медной посуды к этому времени имелось свыше сорока разновидностей. По функциональности все эти медночеканные бытовые изделия можно разделить на четыре большие группы: 1) посуда для жидкостей; 2) столовая посуда и принадлежности; 3) кухонная посуда и утварь; 4) бытовая утварь. AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА 261

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ 262 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ Yaşayış tərzindən və tələbatdan asılı olaraq, bir çox hallarda bu qablar funksional imkanları daxilində bir neçə məqsədlə istifadə olunmuşdur. Xalq sənətkarları tərəfindən misdən hazırlanmış incə və mürəkkəb naxışlı dolça, satıl, sərnic, məcməyi, sərpuş, güyüm, aşsüzən, kəfkir, kasa, cam, qazan, çıraq və s. məmulatlar nəinki Azərbaycanın, eləcə də bir çox dünya muzeyləri və şəxsi kolleksiyaların qiymətli eksponatlarına çevrilmişlər. Bu zəngin irsin demək olar ki, əksər nümunələri Azərbaycan Xalça Muzeyinin “Bədii metal” kolleksiyasında qorunub saxlanılır. Bu nadir eksponatlar muzey fondu və ekspozisiyasında yer alaraq, Azərbaycan xalqının məişət mədəniyyətini və bədii təfəkkür tərzini təcəssüm etdirir. Depending on people’s lifestyle and demands, these utensils have been used for a number of functions. Copper-hammered products with delicate and compound patterns — such as dolcha (a jug with one handle); satil (a vessel for water); sarnij (a jug with two handles); majmai (a tray); sarpush (a cone-shaped cover for food); guyum (a jug with a short-necked and a handle); ashsuzan (a colander); kafkir (a skimmer); kasa and jam (bowls); gazan (a pan); chirag (an oil lamp), and others — are valuable exhibits not only within Azerbaijani museums, but also in other museums around the world and in private collections. The Artistic Metalwork collection of the Azerbaijan Carpet Museum houses a vast majority of these elegant artifacts. Through their acquisition and display, these unique exhibits indicate the social culture and artistic thoughts of the Azerbaijani people. В зависимости от хозяйственных надобностей многие виды этой посуды, исходя из их функциональных возможностей, могли применяться и по иному назначению. В национальных и зарубежных музейных коллекциях представлено большое разнообразие украшенных тончайшим орнаментом медночеканных изделий азербайджанских народных мастеров. Среди них долча (кувшин с одной ручкой), сатыл (сосуд для воды), сернидж (кувшин с двумя ручками), меджмеи (плоский подносообразный круглый предмет посуды), сярпуш (высокая конусообразная крышка для блюда), гюйум (сужающийся кверху кувшин с коротким горлышком и ручкой), ашсюзан (дуршлаг), кяфкир (шумовка), каса и джам (виды пиал), газан (кастрюля), чираг (светильник) и другие. Подавляющее большинство таких изделий имеется в коллекции художественного металла Азербайджанского музея ковра. Эти изделия традиционных мастеров, выставленные в экспозиции и хранящиеся в коллекции художественного металла, отражают богатую и разнообразную культуру быта, эстетические традиции и вкус тех, кто создавал и использовал все эти вещи. Aftafa-ləyən. Azərbaycan. ХХ əsrin əvvəli. Mis. Döymə, cızma. 40x25 sm; 36,5 sm. İnv. №№ 1354, 2920/1,2 Aftafa-Layan (jug and basin set for washing). Azerbaijan. Early 20th century. Copper. Hammering, engraving. 40x25 cm, 36.5 cm. Inv. No.No 1354, 2920/1,2 Афтафа-леян (кувшин и таз для умывания). Азербайджан. Начало ХХ века. Медь. Чеканка, гравировка. 40x25 см, 36,5 см. Инв. №№ 1354, 2920/1,2 263

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ MAYE ÜÇÜN QABLAR. Suyun bulaqdan, çaydan, hovuzdan gətirilməsi üçün istifadə olunan mis məmulatlar sırasında səhəng, satıl, küzə adlanan qablar mövcuddur. Əsasən çiyində və əl ilə daşınan bu su qabları birdəstəkli, uzunboğazlı, “bikonik” (ikitərəfli konusvarilik) formaya malik olmuşlar. Səhəng və küzə suyun yalnız daşınması üçün nəzərdə tutulduğundan onların üzərində naxışlar minimum həddində olmuşdur. Satıl isə əksinə, məişətdə daha çox su, süd, şərbət saxlamaq üçün istifadə olunduğundan daha bəzəkli olması ilə seçilir. Mis qabların naxışlarının zənginliyi, kamilliyi və sıxlığı qab sahibinin mənsub olduğu sosial təbəqədən, sifarişçinin zövqündən və misgərin sənətkarlıq qabiliyyətindən asılı olurdu. Muzey kolleksiyasında bu qəbildən olan qablardan XIX əsrə aid Qarabağda hazırlanmış mis satıl özünün zəngin ənənəvi dekor prinsipi, kamil forma və nisbətləri ilə diqqəti cəlb edir. Maye üçün istifadə olunan mis qablar arasında dolça, güyüm, aftafa, piyalə, parç, badya, hamam tası, çaydan, abgərdən və digərlərinin adlarını çəkmək olar. Muzey kolleksiyasında zəngin nəbati naxış və kalliqrafik yazılarla bəzədilmiş bu tip qablar çoxluq təşkil edir. LIQUID CONTAINERS. Copper products, such as sahang, satil, and kuze, were used for carrying water from fountains, rivers, and basins. These long-necked and biconical-shaped water containers with a handle were carried on the shoulder. Sahang and kuze are minimally decorated containers used for carrying water, while satil, which stored water, milk, and sorbet, has delicate patterns. The richness, perfection, and density of the patterns was related to the social class of the owner, style of the customer, and skill of the craftsman. The museum’s collection includes a 19th-century satil from Karabakh that is distinguished by the richness of its decoration, excellent shape, and proportions. Among the copper products used as liquid containers are dolcha; guyum; aftafa (a jug for washing); piala (a bowl); parch (a mug); badia (a bucket); hamam tasi (a bathhouse basin); chaydan (a kettle); and abgardan (a scoop). The majority of these copper handiworks within the museum’s collection are decorated with floral patterns and calligraphic inscriptions. ПОСУДА ДЛЯ ЖИДКОСТЕЙ. Для доставки питьевой воды из родника, озера или реки существовало несколько разновидностей посуды. Наиболее распространенными были сехенг, сатыл и кюзе. Представляя собой сосуд с одной ручкой, они характеризуются вместимостью воды, соответствующей усилиям одного человека. Носившиеся в основном на плече или одной рукой, эти сосуды имели биконическую форму с длинным горлышком. Посуда типа сехенг и кюзе предназначалась исключительно для ношения воды и практически не орнаментировались. Сатыл же, служивший для хранения воды, молока, шербета (подслащенной столовой воды), напротив, отличался декоративностью. Богатство декора, его разнообразие, плотность заполнения посудной поверхности зависели от вкуса и состоятельности заказчика, а также от квалификации мастера. Совершенство формы и пропорций, традиционные принципы орнаментирования присущи сатылу из музейной коллекции. Изготовленный в XIX веке в Карабахе, этот сатыл отражает местные художественно- технические традиции того времени. Сосуды для жидкостей весьма разнообразны: долча, гюйум, афтафа, пиала, парч (кружка), бадья, хамам тасы (банный тазик), чайдан (чайник), абгердан (черпак, ковш). Музейная коллекция этих типов посуды демонстрирует богатый растительный декор с каллиграфическими и сюжетными медальонами. 264 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

Dolça. Qarabağ, Azərbaycan. ХIХ əsrin sonu. Mis. Döymə, cızmа. 18x25 sm. İnv. № 1520 Dolcha (jug for liquid) Karabakh, Azerbaijan. Late 19th century. Copper. Hammering, engraving. 18x25 cm. Inv. No. 1520 Долча (кувшин для жидкости). Карабах, Азербайджан. Конец ХIХ века. Медь. Чеканка, гравировка. 18x25 см. Инв. № 1520 Satıl. Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 30x20 sm. İnv. № 1346 Satil (water vessel). Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 30x20 cm. Inv. No. 1346 Cатыл (сосуд для воды). Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 30x20 см. Инв. № 1346

Parç. Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 13x19 sm. İnv. № 2951 Parch (mug). Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 13x19 cm. Inv. No. 2951 Парч (кружка для воды). Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 13x19 см. Инв. № 2951 Səhəng. Lahıc, Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 65x35 sm. İnv. № 2043 Sahang (jug for carring water). Lahij, Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 65x35 cm. Inv. No. 2043 Сехенг (сосуд для ношения воды). Лагич, Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 65x35 см. Инв. № 2043

Şərbət qabı. Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 59x50 sm. İnv. № 843 Sharbat gabi (vessel for sorbet). Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 59x50 cm. Inv. No. 843 Сосуд для шербета. Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 59x50 см. Инв. № 843

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ Hamam tası. Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 22x45 sm. İnv. № 2890 Bathhouse basin. Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 22x45 cm. Inv. No. 2890 Банный тазик. Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 22x45 см. Инв. № 2890 Yarımköçəri təsərrüfat və heyvandarlığın əksəriyyət təşkil etdiyi orta əsr Azərbaycanında süddən hazırlanan məhsulların geniş çeşidi olmuşdur. Xalq tərəfindən belə məhsullara ümumi ad olaraq ağartı deyilir. Ağartı məhsullarının hazırlanması, saxlanması və istifadəsi üçün müvafiq mis qab-qacaq hazırlanırdı. Belə qablardan sərnic (süd qabı), dəbbə (yağ, qaymaq, bal saxlamaq üçün qab), sini, badya (qaymaq hazırlanması üçün yastı qab), yağlıkeş (ağartı qabı) kimi yüksək bədii dəyərə malik olan mis qablar muzeyin kolleksiyasını bəzəyir. Bu qabların üzərindəki nəbati naxışlar və kalliqrafik mətnlər dekorun vəhdətini təmin edir. Üzərində klassik şair Hafizin kalliqrafik xətlə yerinə yetirilmiş şeiri olan və 1870-ci ildə Lahıcda hazırlanmış məcməyinin (inv. № 4944) bədii tərtibatı bu tip qab-qacağın dekoru haqqında təsəvvür yaradır. Yüksək sənətkarlıq nümunəsi olan və XIX əsrdə Lahıcda hazırlanmış sərnicin (inv. № 353) üzərindəki dekorativ medalyonda Məhəmməd pəyğəmbər, 12 imam və Fatiməyə aid salavat zikri kalliqrafik yazısı həkk olunmuşdur. Bu cür xeyir-dua yazısı həmçinin, XIX əsrdə Lahıcda hazırlanmış mis badyanın (inv. № 1509) üzərində də yerinə yetirilmişdir. During the Middle Ages in Azerbaijan, semi-nomadic people made milk products. For the making, storage, and usage of these milk products, people created diverse copper utensils, including sarnij (a jug for milk); dabba (a bowl for butter, cream, and honey); sini (a tray); badia (a bucket), yaghlikesh (a bowl for milk products), and others that are housed in the museum’s collection. These utensils are decorated with floral patterns and calligraphic inscriptions. One can see a couplet from the classical poet Hafiz’s poetry on a majmai (a tray) (Inv. No. 4944) made in 1870. A calligraphic inscription, blessing prophet Muhammad, 12 Imams and Fatima, is engraved on the medallion of the 19th-century sarnij (Inv. No. 353) from Lahij. This type of inscriptions is also made on 19th century copper badia (Inv. No. 1509) of Lahij. Отгонное скотоводство – основной вид хозяйствования в средневековом Азербайджане – предопределило появление и широкое распространение молочной посуды, причем очень разнообразных видов – для хранения, использования и переработки продуктов из молока. Музейная коллекция отражает это разнообразие. Молочная посуда представлена такими видами, как сернидж (кувшин для молока), дабба (сосуд для масла, сливок, меда), сини (плоский подносообразный сосуд для приготовления сливок), бадья, йаглыкеш (сосуд для молочных продуктов) и другими. Декоративное оформление подобной посуды – это синтез плотного растительного орнамента с каллиграфическими розетками и сюжетными медальонами. Представление о декоре подобной посуды дает меджмеи (инв. № 4944), изготовленный в 1870 году − его орнамент содержит каллиграфически выполненный стих поэта-классика Хафиза. Образцом высочайшего мастерства работы по меди является сернидж (инв. № 353), изготовленный в XIX веке мастером из Лагича. В декоративно оформленный медальон помещена надпись с благословением пророку Мухаммаду, двенадцати имамам и Фатиме. Подобная надпись, содержащая благословение, выполнена и на медной бадье (инв. № 1509), также изготовленной в Лагиче в XIX столетии. 268 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

Aftafa-ləyən. Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 12,5x18x27 sm. İnv. №№ 2004/1, 2, 3 Aftafa-layan (jug and basin set for washing). Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 12.5x18x27 cm. Inv. No.No. 2004/1, 2, 3 Афтафа-леян (кувшин и таз для умывания). Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 12,5x18x27 cм. Инв. №№ 2004/1, 2, 3 Aftafa-ləyən. Azərbaycan ХIХ – XX əsrin əvvəli. Mis. Döymə, cızma. 15x28x36,5 sm. İnv. №№ 4257/1, 2920/1,2 Aftafa-layan (jug and basin set for washing). Azerbaijan. 19th – early 20th century. Copper. Hammering, engraving. 15x28x36.5 cm. Inv. No.No. 4257/1, 2920/1,2 Афтафа-леян (кувшин и таз для умывания). Азербайджан. ХIХ – начало ХХ века. Медь. Чеканка, гравировка. 15x28x36,5 см. Инв. №№ 4257/1, 2920/1,2

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ SÜFRƏ QABLARI VƏ AVADANLIĞI. Ənənəvi misgərlik məmulatları arasında süfrə qabları istifadəsinə görə fərdi və kollektiv səciyyə daşıyırdı. Cam, kasa, nimçə, fincan, şərbəti, piyalə, masqura və digərləri fərdi süfrə qablarına aiddir. Məcməyi, sini, sərpuş, ləngəri, dəhmərdan və digərləri kollektiv istifadə üçün nəzərdə tutulmuş qablardır. Camlar böyük, orta və kiçik ölçülərdə olaraq, daxili səthi saya, xarici isə naxışlı olurdu. Camın orta ölçülü növü – kasa, kiçik ölçülü – piyalə və ya masqura adlanırdı. Muzey kolleksiyasında camların hər üç növünə aid qiymətli eksponatlar mövcuddur. XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəlinə aid Lahıcda hazırlanmış kasa, cam və piyalələrin nəfis bəzədilmiş nümunələri ekspozisiyada nümayiş olunur. Bunların arasında üzəri kalliqrafik kitabələrlə bəzədilmiş camın mətnində 14 şəxs adına Allahdan “Salavat” dilənilir. Camın (inv. № 1510) üzərində onun sahibinin adı və istehsal tarixi yazılmışdır: “Sahibi Mehdi 1806/07” (epiqrafçı: Məşədixanım Nemət). TABLEWARE. Among the traditional copper products are tablewares that were used by individuals or had a shared use. Common tableware was bigger in size and capacity, while personal – in small sizes but richly decorated. Jam and kasa (bowls); nimcha (a plate); finjan (a cup), sharbati (a dish for sorbet); piala (a bowl); masgura (a cup) and other items were individually used, while majmai, sini, and langari (trays); sarpush and dahmardan were collectively used. Although the inner part of the large, medium or small jam is unadorned, its surface is full of patterns. A mediumsized jam is called kasa, while a small one is called piala or masgura. The museum’s collection contains all three varieties. Specimens of kasa, jam, and piala from the late 19th to early 20th century that were made in Lahij are displayed at the museum’s expositions. Among them is a jam (Inv. No. 1510) with a calligraphic inscription: Peace be upon fourteen holy people; as well as the name of the owner and date of production: Belongs to Mehdi 1806/07 (Epigraphier: Mashadikhanim Neymat). СТОЛОВАЯ ПОСУДА И ПРИНАДЛЕЖНОСТИ. Отдельная группа медночеканных изделий – столовая посуда и сервировочные принадлежности. Эта группа делится на предметы общего пользования и индивидуальные. К образцам столовой посуды индивидуального пользования относятся джам (чаша), каса (чаша), нимче (тарелка), финджан (чашка), шербети (чаша для шербета), пиала (чаша), маскура (чаша). Такие разновидности, как меджмеи, сини, сярпуш, ленгери, дехмердан и другие, являются посудой общего пользования. Чаши (джам) имеют различные размеры – большие, средние и малые. Их внешняя поверхность сплошь покрывается орнаментом, внутренняя же обычно бывает без декора. Средних размеров джам называются «кяса», маленькие – «пиала» или «маскура». В коллекции музея есть все типы и размеры джамов. Декор одного из них, изготовленного в конце XIX – начале XX столетия в Лагиче, содержит каллиграфически написанный текст поименного благословения четырнадцати человек. На джаме (инв. № 1510) указаны также имя его хозяина и дата изготовления: «Принадлежит Мехди 1806/07». Текст был расшифрован специалистом по эпиграфике Мешадиханым Ней мат. 270 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

Sərpuş. Azərbaycan. ХХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 34x24,5 sm. İnv. № 7453 Sarpush (cover for a dish). Azerbaijan. 20th century Copper. Hammering, engraving. 34x24.5 cm. Inv. No. 7453 Сярпуш (крышка для блюда). Азербайджан. ХХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 34x24,5 см. Инв. № 7453 Dövrə. Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 6x29 sm. İnv. № 2696 Dovra (a round dish) Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 6x29 cm. Inv. No. 2696 Довра (круглое блюдо). Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 6x29 см. Инв. № 2696

Cam. Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 12x24,5 sm. İnv. № 1510 Jam (bowl). Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 12x24.5 cm. Inv. No. 1510 Джам (чаша). Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 12x24,5 см. Инв. № 1510 Sərnic. Lahıc, Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 28x26,5 sm. İnv. № 353 Sarnij (jug). Lahij, Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 28x26.5 cm. Inv. No. 353 Сернидж (кувшин). Лагич, Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 28x26,5 см. Инв. № 353

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ Lahıc misgərlərinin XIX əsrdə hazırladığı digər bir badyanın (inv. № 4944) nəbati dekorunun arasındakı kalliqrafik medalyonlarda dini xarakterli yazılar verilmişdir. Onun üzərindəki nəbati naxışlar xonça şəklində kitabəni əhatə edir. Süfrə qabları arasında çoxluq təşkil edən mis qablardan biri nimçə adlanır. Nimçə əsasən şəhər ailələri arasında dəbdə olmuşdur. O, xörək qabı olaraq isti və soyuq yeməklər üçün istifadə olunurdu. İsti xörəklər üçün istifadə olunduqda, qidanın soyumaması üçün nimçənin üstü sərpuşla örtülərdi. Belə sərpuşların nəfis bəzədilmiş bir neçə nümunəsi muzey kolleksiyasında saxlanılır. XIX əsrə aid edilən sərpuşlarından birinin (inv. № 5173) üzəri nəbati naxış olan buta ilə bəzədilmişdir. Naxışları əhatə edən dekorativ haşiyədə kalliqrafik mətn diqqəti cəlb edir. Mətn klassik şair Hafizin doqquz beytlik şeirini əks etdirir. XX əsrin əvvəlinə aid başqa bir sərpuşun (inv. № 808) dekoru həmin ənənəni davam etdirərək, digər klassik şair Sədi Şirazinin şeirindən iki beyti kitabə şəklində əks etdirir. A religious inscription was engraved on the medallion of the 19th-century floral-patterned badya (Inv. No. 554) made by Lahij copper craftman. Circular floral patterns on the badia cover the medallion. The group of tableware includes a nimcha that was mainly used as a plate for hot and cold food by urban people. A sarpush was put on nimcha as a cover to keep food warm. The museum’s collection includes an example of this fascinating artifact. A 19th-century sarpush (Inv. No. 5173) is decorated with a buta and floral patterns. On its decorative edges you can see a calligraphic inscription from the classical poet Hafiz’s poetry composed of nine-line couplets. Another sarpush (Inv. No. 808) from the early 20th century features engravings of two-line couplets from the classical poet Sadi Shirazi’s poetry. На бадье (инв. № 554), также изготовленной лагичскими мастерами, имеется медальон с каллиграфической надписью религиозного содержания. Медальон окружен плотным растительным орнаментом из цветов и листьев. Наиболее распространенный вид медночеканной посуды – нимче, которая чаще встречалась в городском быту. В качестве столовой посуды нимче использовалось для подачи на стол горячих и холодных блюд. При подаче горячих блюд оно накрывалось особой сохраняющей тепло конусообразной крышкой, называемой сярпуш. В коллекции музея хранятся «сярпуши» с богатейшей орнаментацией, сюжетными и каллиграфическими медальонами. Один из таких сярпушей (инв. № 5173), богато декорированный растительным орнаментом «бута», датируется XIX веком. Композиция декора включает и каллиграфические розетки, в которых размещен стих Хафиза из девяти строк. Сходное декоративное решение применено и в сярпуше (инв. № 808), датированном началом XX века и украшенном стихами другого классика – Саади Ширази. AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА 273

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ Süfrədə istifadə olunan qablar arasında gülabdan adlanan qaba da rast gəlinir. Əvvəllər əsasən yemək yeyəndən sonra ələ tökülən ətirli gülab, sonralar daha çox yas məclislərində istifadə olunmağa başlayır. Böyük ölçülü ətir qabına oxşayan gülabdan dəfn mərasiminin sonunda “paklanma” üçün istifadə olunur. İncə, nazik və hündür boğazlı gülabdan bu gün də həmin məqsədlə yas mərasimlərində istifadə olunmaqdadır. Muzey kolleksiyasının zəngin və kamil nəbati dekora malik gülabdanlarından biri (inv. № 8463) XIX əsrin sonuna aiddir. Bu gülabdanın nəbati naxışları həkketmə və cızma üsulu ilə icra olunmuşdur. Among the tableware used for serving is gulabdan, a pitcher for storing rosewater. Gulab (a rose water) was once poured over one’s hands after eating, but it later came to be used for purification at the end of a funeral ceremony. Today, thin and tall-necked gulabdan are utilized at funeral ceremonies for the same utilitarian purpose. The museum’s collection houses a gulabdan (Inv. No. 8463) from the late 19th century, decorated with floral patterns in engraving technique. Среди столовой посуды и утвари выделяется необычный сосуд, называемый гюлабдан. Используемый для освежения рук после еды, он снабжен очень тонким сливом для удобного дозирования. Изначально гюлабдан использовался лишь как столовая принадлежность, позже его стали употреблять и для ритуального омовения рук и лица после проведения обряда захоронения. Гюлабданы из музейной коллекции декорированы исключительно растительным орнаментом, выполненным способом гравировки. Один из таких гюлабданов (инв. № 8463), относящийся к XIX веку, представлен в экспозиции музея. 274 Gülabdan. Azərbaycan. ХIХ əsrin sonu. Mis. Həkketmə, cızma. 30x10 sm. İnv. № 8463 Gulabdan (pitcher for storing rosewater). Azerbaijan. Late 19th century. Copper. Engraving. 30x10 cm. Inv. No. 8463 Гюлабдан (сосуд для розовой воды). Азербайджан. Конец ХIХ века. Медь. Насечка, гравировка. 30x10 см. Инв. № 8463 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

Məcməyi. Azərbaycan. ХIХ əsr. Majmai (tray). Azerbaijan. 19th century Меджмеи (поднос). Азербайджан. ХIХ век. Mis. Döymə, cızma. 3,5x59 sm. Copper. Hammering, engraving. 3.5x59 cm. Медь. Чеканка, гравировка. 3,5x59 см. İnv. № 4944 Inv. No. 4944 Инв. № 4944

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ MƏTBƏX QABLARI VƏ AVADANLIĞI. Ənənəvi mis qab-qacaq içində mətbəxdə istifadə olunan qabların da sayı az deyildir. Əsasən çörək, xörək və mürəbbə bişirmək, müxtəlif ağartı məhsulları hazırlamaq, quru meyvə və ərzaq ehtiyatı saxlamaq üçün istifadə olunan bu qablar müxtəlif formaya və ölçüyə malik olmuşlar. Belə qablar içində ailə üçün xörək bişirilən qazanlar böyük bir qrupu təşkil edir. Qazanlar təyinatından asılı olaraq müxtəlif ölçü və formada hazırlanırdı. Böyük ziyafətlər üçün hazırlanan qazanlar tiyan adlanırdı. Dəstəkləri olmayan qablama-qazan növü orta ölçülüdür, onun hündür qapağı qazanın ağzına kip keçirilərək, içindəki xörəyi uzun müddət isti saxlamağa imkan verirdi. İri ölçülü tiyan və qazanların üzərində dekor az olurdu. Kiçik ölçülü qazanların üzərində isə bəzən dekorsuz sahə qalmırdı. Bu qazanların üzərində çox vaxt şeir parçaları, xeyir-dua kəlamları və qazan sahibinin adı kalliqrafik kitabələrdə həkk edilirdi. Yaylaq-qışlaq mövsümlərində, köç və yaxud həcc ziyarəti zamanı qablama-qazanın kiçik ölçülü növü istifadə olunurdu. Ev şəraitində belə qazanlar əlavə souslar, turşu-qovurmalar və s. hazırlanması üçün istifadə edilirdi. Qazanların forması təyinatından, ocağın ölçüsündən, kürənin quruluşundan asılı olaraq, silindrik və yaxud “bikonik” formada olmuşdur. KITCHENWARE. Traditional copper utensils comprise kitchenware. These copper products have different shapes and sizes that were used for baking bread, cooking food, making jam and milk products, and storing fruit and food. The largest group of these utensils is that of gazan (a pan) used for cooking. Due to their utilitarian functions, they were made in several shapes and sizes. One type of pan is called tiyan (a cauldron), which was used at great feasts. Another type of pan is a medium-sized gablama gazan, with a tight cover that keeps food warm. Large tiyan and gazan had less decoration, while small versions were decorated with more patterns. These pans were mainly engraved with couplets from poetry, benedictions, and the name of the owner. In summer and winter, as well as in the periods of migration and pilgrimage, small gablama gazan were employed. At home, these pans were used for cooking sauces, and for turshu govurma (fried mutton with dried plums). Depending on their function and the size of the fireplace, these biconical-shaped pans were also in the shape of a cylinder. КУХОННАЯ ПОСУДА И УТВАРЬ. Большую часть медночеканных изделий традиционных ремесленников составляют кухонная посуда и утварь. Функциональное разнообразие предопределило различные формы и размеры кухонной посуды, служившей для приготовления пищи, выпечки хлеба, варки варенья, переработки и хранения молочных изделий, сухофруктов, круп и т.д. Наиболее распространенной посудой был газан (кастрюля). Газан крупных размеров назывался тиян (котел). Большие кастрюли и котлы мало декорировались. Кастрюли средних и малых размеров – габлама-газан – имели высокую крышку, позволяющую долго сохранять блюда горячими. Их декоративное оформление сходно с орнаментацией крупных чаш. Украшалась только обширная внешняя поверхность, позволявшая создавать богатые орнаментальные композиции. Наряду с орнаментом в декоративную композицию включались и каллиграфические надписи благопожелательного и молитвенного характера. Встречаются фрагменты стихов известных поэтов, а также надписи, содержащие имя владельца или мастера-изготовителя. Во время кочевок, на высокогорном пастбище яйлаге, в странствиях и паломничестве использовался габлама- газан малых размеров. В домашних же условиях в нем приготовлялись соусы и туршу-говурма (жареная баранина с черносливом). Музейная коллекция содержит все разновидности таких медных газанов. 276 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

Dəbbə qapağı ilə. Qarabağ, Azərbaycan. ХХ əsr. Dabba (jug) with cover. Karabakh, Azerbaijan. 20th century. Дабба (кувшин) с крышкой. Карабах, Азербайджан. ХХ век. Mis. Döymə, cızma. 32x23 sm. İnv. №№ 1797/1, 2 Copper. Hammering, engraving. 32x23 cm. Медь. Чеканка, гравировка. 32x23 см. Inv. No.No. 1797/1, 2 Инв. №№ 1797/1, 2

Məcməyi. Qarabağ, Azərbaycan. ХIХ əsr. Majmai (tray). Karabakh, Azerbaijan. 19th century. Меджмеи (поднос). Карабах, Азербайджан. ХIХ век. Mis. Döymə, cızma. 3,5x60 sm. İnv. № 1019 Copper. Hammering, engraving. 3.5x60 cm. Inv. No. 1019 Медь. Чеканка, гравировка. 3,5x60 см. Инв. № 1019

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ Qazan. Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 30,5x54 sm. İnv. № 2923 Gazan (cauldron). Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 30.5x54 cm. Inv. No. 2923 Газан (кастрюля). Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 30,5x54 см. Инв. № 2923 Kəfkir. Şirvan, Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 109x27 sm. İnv. № 7971 Kafkir (skimmer). Shirvan, Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 109x27 cm. Inv. No. 7971 Кяфкир (шумовка). Ширван, Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 109x27 см. Инв. № 7971 Orta ölçülü qablama-qazanlar tipinin nəfis bəzədilmiş nümunələrindən biri (inv. № 7538) muzey ekspozisiyasında nümayiş olunur. Qazanın diametri 27 sm, hündürlüyü isə 12 sm-ə bərabərdir. XX əsrin əvvəllərinə aid olan bu qazanın xarici səthi yüksək ustalıqla oyma üsulu ilə işlənmiş nəbati naxışlarla zəngindir. Nəbati motivlər arasında yerləşdirilmiş medalyonlarda ov səhnəsi, insan, heyvan və quş təsvirləri böyük ustalıqla təsvir olunmuşdur. Mətbəx qabları içərisində müxtəlif ölçülü mis tavalar yer alır. Tavanın üzərində bəzək yox səviyyəsində olurdu. Xüsusi qapağı olmadığından onun ağzına sini və yaxud dövrə adlanan yastı qablar qoyulurdu. Teşt adlanan qab böyük ölçüdə olaraq, müasir dövrün vannasını əvəz edirdi. Xəmirin yoğrulması, çimmək, paltar yumaq, mürəbbə, doşab bişirmək üçün istifadə olunan teştlər qulpsuz və qapaqsız olurdu. Məcməyi adlanan iri ölçülü yastı qab toy şənliklərində, nişan və yas məclislərində istifadə olunurdu. Toy və yas məclislərində məcməyidə plov paylanılırdı. Kiçik ölçülü məcməyilərdə düyü, buğda, lobya və s. arıtlanırdı. The museum’s exposition features a marvellous medium-sized gablama gazan (Inv. No. 7538). Its diameter is 27 cm and its height is 12 cm. This early 20th-century pan is decorated with the technique of carving and floral patterns. On the medallions, at the floral patterns’ center, are a skillfully depicted hunting scene, and images of a human, animal and bird. Another piece of kitchenware is a copper tava (a frying pan) that is minimally decorated. As a cover, sini (a tray) or dovra (a round plate) were put over it. A large tesht, which lacked a handle and a cover, was used as bathub. It was used for kneading dough, bathing, washing clothing, and making jam and doshab (boiled juice of grapes and other fruits). A large majmai (a tray) was used at wedding, engagement, and funeral ceremonies. Pilaf was served from it at the table during wedding and funeral ceremonies. People used small majmai to gather and then select the best quality rice, wheat, or beans. В экспозиции музея демонстрируется изящно оформленный газан (инв. № 7538) среднего размера (начало XX века). Диаметр его – 27 см, высота – 12 см. Поверхность украшена резьбой. В медальонах, размещенных среди растительного орнамента, показаны сцены охоты, изображения людей, животных и птиц созданы с большим мастерством. Среди экземпляров кухонной посуды имеются медные сковородки различных размеров. Их обычно не украшали орнаментом. Поскольку сковородка не имела собственной крышки, ее накрывали блюдом-подносом – «сини» или плоской тарелкой, именуемой «довра». Тешт – таз большого размера без ручек и без крышки – служил в качестве как таза, так и ванночки. Посуду такого типа использовали для замеса теста, варки варенья и бекмеза, купания, стирки. Меджмеи – это блюдо очень большого диаметра. Самые крупные из них использовались в качестве подноса для плова на торжествах – свадьбах, обручениях и поминках. В более мелких меджмеи перебирали рис, пшено, фасоль и другие подобные продукты. AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА 279

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ Qazan. Azərbaycan. ХХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 12x27 sm. İnv. № 7538 Gazan (cauldron). Azerbaijan. 20th century. Copper. Hammering, engraving. 12x27 cm. Inv. No. 7538 Газан (кастрюля). Азербайджан. ХХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 12x27. Инв. № 7538 Məcməyinin nəfis bir nümunəsi (inv. № 6130) muzey ekspozisiyasını bəzəyir. Üzərindəki kalliqrafik yazıya əsasən məcməyi 1­ 869–1870-ci illərdə hazırlanmışdır və onun diametri 40 sm təşkil edir. Məcməyinin dayaz divarları dalğavarı formada olmaqla, mərkəzi hissəsində dekorativ kitabənin daxilində Hafizin şeirindən bir beyt yazılmışdır: Saqi, badə nuruna qaldır bizim camımızı, Çalğıçı, çal ki, dünyanın işi bizim arzumuzla oldu. (epiqrafikaçı: Məşədixanım Nemət) Məcməyidən ölçülərinə görə daha kiçik olan yastı qab sini adlanırdı. Sini həm mətbəxdə, həm də süfrədə istifadə olunurdu. Sininin dərin növü ləngəri, xırda və dayaz növü isə sahan adlanırdı. Diametri 25 sm olan sinilərdən biri (inv. № 3367) muzey ekspozisiyasında nümayiş olunur. Bu eksponatın üzərində onun sahibinin adı mövcuddur. Lakin yazı silindiyinə görə onu oxumaq mümkün deyil. The museum’s exposition showcases a delicate majmai (Inv. No. 6130). According to the calligraphic inscription on the majmai, it was made between 1869–1870 and its diameter is 40 cm. It has wavy sides with an inscription of a couplet from Hafiz’s poetry: Hey Sagi, pour out our bowls, Hey musicians, play because the world is like in our dreams. (Epigraphier: Mashadikhanim Neymat) Sini is a flat tray that is smaller than the majmai. It was used in the kitchen and to present food. A deep type of sini is called langari, while a shallow one is called sahan. The museum displays a sini (Inv. No. 3367) with a diameter of 25 cm. Although the owner’s name was engraved on the exhibit, erosion has rendered the inscription illegible. На внутренней поверхности меджмеи (инв. № 6130), изготовленного в 1869–1870 году, каллиграфически выписано двустишие из Хафиза: Саги, подними бокал в нашу честь, Музыкант, играй, чтобы мир был совершенным. (Эпиграфист – Мешадиханым Неймат) Плоское блюдо, менее крупное в диаметре, чем меджмеи, называлось «сини». Оно использовалось в качестве как кухонной, так и столовой посуды. Более глубокий вариант «сини» с выпуклым дном назывался «ленгери», а более плоский и мелкий по диаметру – «сахан». В экспозиции музея представлен экземпляр «сини» (инв. № 3367) диаметром 25 см. На нем было некогда нанесено имя владельца, однако оно стерлось настолько, что его невозможно разобрать. 280 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ Aşsüzən. Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 26x19 sm. İnv. № 4621 Ashsuzan (colander). Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 26x19 cm. Inv. No. 4621 Ашсюзан (дуршлаг). Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 26x19 см. Инв. № 4621 Mətbəx qabları sırasında aşsüzən plovun hazırlanması prosesində istifadə olunurdu. Plov xalq arasında aş da adlanır. Muzey kolleksiyasında müxtəlif ölçülü aşsüzənlər mövcuddur. Onlardan biri (inv. № 4621) XIX əsrdə hazırlanmış, diametri 26 sm, hündürlüyü isə 19 sm təşkil edir. Xarici səthi nəbati naxışlarla və medalyon şəklində olan kitabələrlə bəzədilmişdir. Kitabələrin daxilində kalliqrafik xəttlə Hafizin şeirindən bir neçə beyt yazılmışdır. Mətbəxdə istifadə olunan qab-qacaq, avadanlıq və alətlər sırasında müxtəlif ölçülü çömçə, abgərdən, kəfkir, qaşıq və digərləri misgər ustalar tərəfindən fərdi sifarişə əsasən hazırlanırdı. Belə mis avadanlıq kübar təbəqələr üçün nəfis şəkildə bəzədilir, orta və kasıb təbəqə üçün bəzəksiz, saya olurdu. An ashsuzan (a colander) that was used during the cooking of pilaf is among the kitchenware. Pilaf is also called ash. The museum’s collection houses different-sized colanders. One of them (Inv. No. 4621) was created in the 19th century, its diameter is 26 cm, and its height is 19 cm. It was decorated with floral patterns and inscriptions in the shape of a medallion on which are engraved some of Hafiz’s couplets. The group of kitchenware contains chomcha and abgardan (laddles), kafkir (skimmer), qashig (spoon), and other items that were made by special order. The exquisitely decorated copper handiwork was used by the upper class, while the middle and lower classes used unadorned products. В процессе приготовления плова среди прочих предметов кухонной посуды использовался дуршлаг – ашсюзан («аш» – другое название плова). В коллекции музея имеются ашсюзаны различных размеров. Один из них (инв. № 4621), изготовленный в XIX веке, имеет диаметр 26 см и высоту 19 см. Его наружная поверхность украшена растительным орнаментом и картушами в форме медальонов, внутри которых размещены каллиграфически выписанные двустишия из Хафиза. Кухонные принадлежности и инструменты − такие, как половники, черпаки, шумовки, ложки и прочее, – изготовлялись мастерами-медниками на заказ. Для богатых заказчиков эти предметы изысканно и роскошно украшались, для заказчиков победнее выполнялись простыми, без отделки. 281

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ Çıraq. Lahıc, Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 23x28 sm. İnv. № 2699 MƏİŞƏT ƏŞYALARI. Misgərlik kolleksiyasının böyük hissəsini məişət əşyaları təşkil edir. Gündəlik və müxtəlif Chirag (oil lamp). Lahij, Azerbaijan. 19th century. növ mərasim tələbatlarını ödəyən belə nümunələr interyerin Copper. Hammering, engraving. 23x28 cm. Inv. No. 2699 tərkib hissəsi olaraq, o dövr insanlarının əşyalara olan praktiki münasibətini və dizayn təfəkkürünü təcəssüm etdirirlər. Eyni Чираг (масляный светильник). Лагич, Азербайджан. ХIХ век. zamanda, bu əşyalar insanların estetik təsəvvürlərini, bədii Медь. Чеканка, гравировка. 23x28 см. Инв. № 2699 normalarını və dəbi əks etdirirlər. Muzeyin fondunda saxlanılan və ekspozisiyasında nümayiş olunan bir sıra başqa mis əşyalar da mövcuddur: şamdan, piydan, çıraq, kürsü manqalı, gülabdan, rüşul qabı, çiriş qabı, qəlyan, süzək, tərəzi gözü, zınqırov, lampa və s. Məişət əşyaları arasında öz qeyri-adiliyi ilə seçilən hamam sandığı hamamda çimən vaxtı şəxsi əşyaları, bəzək və zinət nümunələrini etibarlı yerdə saxlamaq imkanı verirdi. Bir növ “seyf” funksiyasını daşıyan hamam sandığının qapağı asma qıfıl vasitəsilə qıfıllanırdı. Çıraq. Azərbaycan. ХIХ əsr. HOUSEHOLD ITEMS. The largest portion of the museum’s Mis. Döymə, cızma. 18x23 sm. İnv. № 2267 copper products collection consists of household items. Served at some ceremonies, these utensils depict people’s Chirag (oil lamp). Azerbaijan. 19th century. practical attitude towards the items and their thoughts about Copper. Hammering, engraving. 18x23 cm. Inv. No. 2267 design. Moreover, the utensils represent people’s aesthetic imaginations, artistic norms, and styles. Чираг (масляный светильник). Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 18x23 см. Инв. № 2267 There are several copper items that are stored in the museum’s repository and displayed at the exposition: shamdan (a candlestick); piydan (a grease lamp); chirag (an oil lamp); kursu mangali (a brazier); gulabdan (a pitcher for storing rosewater); rushul gabi (a copper case for scrub); chirish gabi (a dish for the eremurus plant); sulu galyan (a hookah); suzak (colander); tarazi gozu (a scale); zingirov (a bell); and lampa (a lamp). Household items also include a unique and different hamam sandighi (a casket for bathhouse). It was used as a bathhouse safe, where people kept their personal belongings and jewels. As a kind of coffer, a hamam sandighi was locked with padlock. БЫТОВАЯ УТВАРЬ. Все медночеканные изделия были не только функциональными, но несли и эстетическую нагрузку, удовлетворяя художественные потребности традиционного общества в украшении жилища. Коллекция бытовой медночеканной утвари насчитывает сотни экспонатов, раскрывающих особенности быта и отношение к предметному миру предков азербайджанцев. Обогащают музейную коллекцию такие бытовые принадлежности, как шамдан (подсвечник), пийдан (каганец), чираг (масляный светильник), кюрсю мангалы (жаровня для обогрева), гюлабдан (флакон для розовой воды), рушул-габы (флакон для скраба), чириш-габы (флакон для клея), кальян (курительный прибор), шкала весов, дуршлаг, зынгыров (колокольчик), лемпе (лампа) и множество других. Оригинальным предметом обихода был хамам сандыгы (банный сундучок). Он служил своего рода мобильным сейфом для хранения драгоценностей и денег во время купания в бане, и поэтому запирался на подвесной замок. 282 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ XX əsrin əvvəlindən başlayaraq, Rusiyadan ucuz qiymətə gətirilən qab-qacaq və müxtəlif məişət avadanlığı qədim misgərlik sənətinin inkişafına mənfi təsir göstərməyə başlayır və nəticədə ənənəvi misgərlik sənəti tənəzzül etməyə başlayır. Qədim ənənələrə bələd olan misgərlərin bu sənətdən uzaqlaşması nəticəsində mis qabların və əşyaların kəmiyyəti və keyfiyyəti getdikcə aşağı düşür. Asan və ucuz başa gələn şüşə, saxsı, çuqun, dəmir qablar zamanla ənənəvi mis məmulatını məişətdən “sıxışdıraraq” çıxarırlar. Bu gün qədim xalq sənətkarlığını və məişət mədəniyyətini əks etdirən misgərlik nümunələrinə yalnız muzey ekspozisiyalarında və şəxsi kolleksiyalarda rast gəlmək mümkündür. Bu baxımdan Azərbaycan Xalça Muzeyinin fondunda saxlanılan və ekspozisiyasında nümayiş olunan ənənəvi bədii metal kolleksiyası öz tarixi əhəmiyyəti və mədəni dəyəri ilə seçilir. Since the early 20th century, cheaply Ləmpə. Azərbaycan. ХХ əsrin əvvəli. exported utensils and various household Mis. Döymə, cızma. 35x33 sm. İnv. № 1511 accessories from Russia negatively effected the development of copper art, leading to its decline. Lamp. Azerbaijan. Early 20th century. As coppersmiths were no longer engaged in Copper. Hammering, engraving. 35x33 сm. Inv. No. 1511 copper art, the quantity and quality of copper products gradually fell. Over time, the use of Лампа. Азербайджан. Начало ХХ века. glass, clay, cast-iron, and iron utensils, which Медь. Чеканка, гравировка. 35x33 см. Инв. № 1511 were easily and cheaply manufactured, caused the disappearance of traditional copper products from people’s daily lives. Copper products that illustrate ancient traditional art and everyday life can be found only at the museum’s expositions and in private collections. For that reason, the collection of traditional artistic metalwork within the Azerbaijan Carpet Museum ’s repository, which are displayed at expositions, are distinguished by their historical significance and cultural value. В начале XX века из Росии в Азербайджан стала поставляться дешевая штампованная посуда и утварь массового производства, которая постепенно начала вытеснять с рынка традиционную медночеканную продукцию местных мастеров. Закрывались мастерские ремесленников, утрачивались многовековые традиции этой отрасли народного прикладного искусства. В конечном итоге традиционная медная посуда была полностью вытеснена из быта более дешевой стеклянной, керамической, чугунной, железной посудой. Сегодня традиционные медночеканные изделия Азербайджана можно встретить лишь в частных и музейных коллекциях. Собрание изделий мастеров-медников прошлого, представленное в экспозиции Азербайджанского музея ковра, является одним из самых богатых в этой области. AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА 283

Manqal. Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 25x44 sm. İnv. № 1129/1, 2 Mangal (brazier). Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 25x44 cm. Inv. No. 1129/1, 2 Мангал. Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 25x44 см. Инв. № 1129/1, 2 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

BƏDİİ METAL / ARTISTIC METALWORK / ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ МЕТАЛЛ Hamam sandığı. Azərbaycan. ХIХ əsr. Mis. Döymə, cızma. 28x37 sm. İnv. № 2705/1, 2 Hamam sandighi (casket for bathhouse). Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 28x37 cm. Inv. No. 2705/1, 2 Хамам сандыгы (банный сундучок). Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 28x37 см. Инв. № 2705/1, 2 Çil cam. Azərbaycan. ХIХ əsr. 285 Mis. Döymə, cızma. 5x16 sm. İnv. № 774 Chil jam (bowl for the religious purification ceremony). Azerbaijan. 19th century. Copper. Hammering, engraving. 5x16 cm. Inv. No. 774 Чил джам (чаша для обряда очищения). Азербайджан. ХIХ век. Медь. Чеканка, гравировка. 5x16 cм. Инв. № 774 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

ÇİNİ, ŞÜŞƏ, AĞAC, KAĞIZ / CERAMICS, GLASS, WOOD, PAPER / КЕРАМИКА, СТЕКЛО, ДЕРЕВО, БУМАГА 286 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

ÇİNİ, ŞÜŞƏ, AĞAC, KAĞIZ / CERAMICS, GLASS, WOOD, PAPER / КЕРАМИКА, СТЕКЛО, ДЕРЕВО, БУМАГА ÇİNİ, ŞÜŞƏ, AĞAC, KAĞIZ CERAMICS, GLASS, WOOD, PAPER КЕРАМИКА, СТЕКЛО, ДЕРЕВО, БУМАГА AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА 287

ÇİNİ, ŞÜŞƏ, AĞAC, KAĞIZ / CERAMICS, GLASS, WOOD, PAPER / КЕРАМИКА, СТЕКЛО, ДЕРЕВО, БУМАГА Azərbaycan Xalça Muzeyinin ən qiymətli kolleksiyalarından biri qədim və müasir keramika, taxta məmulatları, dekorativ-tətbiqi sənət ustalarının keçmiş zamanlarda yaratdıqları rəsm nümunələri və eskizlərindən ibarət toplusudur. Bütün kolleksiya 1744 ədəd əşyadan ibarətdir. Kolleksiyanın bir hissəsini Azərbaycan ərazisində aparılmış arxeoloji qazıntılar zamanı tapılmış və bu qədim sənətin mühüm mərhələlərini əks etdirən keramika məmulatları təşkil edir.Ötən əsrin 70-ci illərində Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutu tərəfindən muzeyə verilmiş bu qədim keramika nümunələri bizi özünəməxsus üslub istiqamətləri ilə səciyyələnən iri dulusçuluq istehsalı mərkəzləri ilə tanış edir. Böyük maraq doğuran bu abidələr forma müxtəlifliyi, zəngin həndəsi ornamenti və süjet motivləri ilə seçilir. Bu eksponatlar qədim Azərbaycanın dulusçuluq istehsalı üçün xarakterik olan iki əsas mədəniyyəti – qaracilalı və polixrom keramikanı təmsil edir. One of the Azerbaijan Carpet Museum’s most valuable collections in its vault is its store of ancient and modern ceramics, wood products, old paintings, and sketches by decorative and applied arts artists. The entire collection contains 1,744 objects. Ceramic items found during archeological excavations in the territory of Azerbaijan take a certain place in this collection. They reflect all the epochs of development within this unique art. The items were handed over by the Institute of History of the National Academy of Sciences of Azerbaijan in the 1970s. These ancient ceramic objects introduce us to major centers of pottery production distinguished by their peculiar stylistic characteristics. These exhibits distinguished by a variety of forms are richly decorated with geometric ornaments and narrative motives. These exhibits mainly represent two cultures typical of ancient pottery production in Azerbaijan: Black polished and dyed ceramics. Одной из интереснейших коллекций Азербайджанского музея ковра является собрание старинной и современной керамики, изделий из дерева, стекла, старинных рисунков и эскизов мастеров декоративно- прикладного искусства. Эта коллекция состоит из 1744 единиц хранения. Определенную часть коллекции составляют керамические изделия, обнаруженные в ходе археологических раскопок на территории Азербайджана и отражающие важнейшие этапы развития этого древнего ремесла. Переданные музею Институтом истории Академии наук Азербайджанской ССР в 70-х годах прошлого столетия, эти древние керамические изделия знакомят нас с крупными центрами гончарного производства, характеризующимися своеобразными стилевыми направлениями. Памятники отличаются разнообразием форм, они богато декорированы геометрическим орнаментом, сюжетными мотивами и представляют немалый интерес. Данные экспонаты представляют в основном две культуры, характерные для гончарного производства древнего Азербайджана – чернолощеную и полихромную керамику. 288 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

ÇİNİ, ŞÜŞƏ, AĞAC, KAĞIZ / CERAMICS, GLASS, WOOD, PAPER / КЕРАМИКА, СТЕКЛО, ДЕРЕВО, БУМАГА AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА 289

ÇİNİ, ŞÜŞƏ, AĞAC, KAĞIZ / CERAMICS, GLASS, WOOD, PAPER / КЕРАМИКА, СТЕКЛО, ДЕРЕВО, БУМАГА Ağ maddə ilə inkrustasiya edilmiş qab. Kültəpə, Naxçıvan, Azərbaycan. Tunc dövrü. Gil. 10x18,5 sm. İnv. № 1103 Vessel with white inlay. Kultepe, Nakhchivan, Azerbaijan. Bronze Age. Clay. 10x18,5 cm. Inv. No. 1103 Сосуд c белой инкрустацией. Кюльтепе, Нахчыван, Азербайджан. Бронзовый век. Глина. 10x18,5 см. Инв. № 1103 Muzeyin kolleksiyasında vaxtilə Gəncəçay çayının vadisində arxeoloq Y.İ.Qummel tərəfindən və Naxçıvanda tapılan tunc dövrünə aid qara cilalı keramik qablar saxlanılır. Məlumdur ki, keramika materialları arxeologiya elmində əsas yer tutur və mədəniyyətin genezisi, ideoloji dünyagörüşü və xronologiyanın öyrənilməsi baxımından ilkin mənbə sayılır. Keramik materialın orijinal nümunə şəklində təqdim olunması, dəyərsizdir. İnkrustasiya edilmiş qara cilalı keramika e.ə. II minilliyin ortalarına aiddir. Bu kolleksiyadan olan eksponatlar arxeologiya elmində ağ inkrustasiyalı kimi tanınır. Bu qablar üzərinə naxışlar sıra ilə dişli alətlə nöqtəvari basmanaxış üsulu ilə bəzədilir və ağ pasta ilə doldurulur. Onların üzəri həndəsi meandr, svastika, insan fiqurları, heyvan və ov səhnələri ilə bəzədilmiş olur. Ov səhnələrində o dövr insanlarının istedadı və bədii zövgü xüsusilə parlaq şəkildə özünü göstərir (inv. №№ 1102, 1103, 1104). The museum collection stores Bronze Age ceramic vessels that represent black polished pottery, which were found in the Goychay basin and Nakhchivan by the archaeologist Jakob Hummel. As we know, ceramics occupy a key place in archeological science and are a primary source in solving issues concerning the genesis of culture, ideological outlooks, and chronology. The importance of ceramic material is especially invaluable when we have original pieces that are, in fact, objects of art. The inlaid black polished pottery dates back to the middle of the 2nd millennium BCE. Within archaeological science, these objects are called white inlay. The ornamentation on these vessels was pressed in rows of dots with the help of a serrated tool and filled with white paste. Their surfaces are ornamented with geometric meander motifs, swastikas, human figures, animals, and hunting scenes, where the talents of early man were manifested most clearly (Inv. No. No. 1102, 1103, 1104). В коллекции музея хранятся чернолощенные керамические сосуды эпохи бронзы, обнаруженные в свое время в бассейне реки Гянджачай (археологом Я.И.Гуммелем), а также в Нахчыване. Как известно, керамический материал занимает основное место в археологической науке и является первостепенным источником в решении вопросов генезиса культуры, идеологических мировоззрений и хронологии. Значимость керамического материала поистине неоценима, если он представлен оригинальными образцами, фактически являющимися предметами искусства. Инкрустированная чернолощеная керамика датируется серединой II тыс. до н.э. Экспонаты из данной коллекции в археологической науке определяются как белоинкрустированные. Орнамент на таких сосудах наносился рядами точечного тиснения с помощью зубчатого инструмента и заполнялся белой пастой. Поверхность экспонатов украшена геометрическими изображениями меандра, свастики, человеческих фигур, животных и сцены охоты – в них особенно ярко проявился талант и художественный вкус людей той эпохи. (инв.№№ 1102, 1103, 1104). 290 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

Qara cilalı və ağ maddə ilə inkrustasiya edilmiş qab. Kültəpə, Naxçıvan, Azərbaycan. Tunc dövrü. Gil. 12х22,5 sm. İnv. № 1102 Black polished vessel with white inlay. Kultepe, Nakhchivan, Azerbaijan. Bronze Age. Clay. 12х22.5 cm. Inv. No. 1102 Чернолощеный сосуд c белой инкрустацией. Кюльтепе, Нахчыван, Азербайджан. Бронзовый век. Глина. 12х22,5 см. Инв. № 1102 Qara cilalı və ağ maddə ilə inkrustasiya edilmiş qab. Kültəpə, Naxçıvan, Azərbaycan. Tunc dövrü. Gil. 9,5х19 sm. İnv. № 1104 Black polished vessel with white inlay. Kultepe, Nakhchivan, Azerbaijan. Bronze Age. Clay. 9,5х19 cm. Inv. No. 1104 Чернолощеный сосуд c белой инкрустацией. Кюльтепе, Нахчыван, Азербайджан. Бронзовый век. Глина. 9,5х19 см. Инв. № 1104

ÇİNİ, ŞÜŞƏ, AĞAC, KAĞIZ / CERAMICS, GLASS, WOOD, PAPER / КЕРАМИКА, СТЕКЛО, ДЕРЕВО, БУМАГА Tava. Kültəpə, Naxçıvan, Azərbaycan. Tunc dövrü. Gil. 9x30 sm. İnv. № 4923 Braizer. Kultepe, Nakhchivan, Azerbaijan. Bronze Age. Clay. 9x30 cm. Inv. No. 4923 Жаровня. Кюльтепе, Нахчыван, Азербайджан. Бронзовый век. Глина. 9x30 см. Инв. № 4923 Azərbaycanın son tunc dövrünə aid Xocalı-Gədəbəy arxeoloji mədəniyyəti Kür çayının orta axarı – Şəmkirçay, Qoşqarçay və Gəncəçay çaylarının çaylağında inkişaf etmişdir. O, özündə daha erkən dövrün maddi-mədəni xüsusiyyətləri ilə yanaşı, yerli əhalinin mədəni cəhətlərini də saxlamışdır. Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti e.ə. XV-IX əsrləri əhatə edir. Bu dövrdə keramik material inkrustasiya ənənəsini itirir. Muzey kolleksiyasında onlar kənarlarında kiçik çıxıntısı olan geniş kasalar və iki növ bardaq ilə təmsil olunub: tutacaqlı və tutacaqsız. Onların üzəri qara rənglə örtülərək cilalanıb. Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti keramikası üçün göbələk şəkilli yapışdırılma naxış xasdır. Bu elementlər talisman və qoruyucu kimi rəmzi məna daşıyaraq svastika, xaç və üçbucaq ornamentləri ilə bəzədilib. Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinə aid inkrustasiyalı keramikanın ornament motivləri Azərbaycan xalçalarının həndəsiləşmiş meandr, həyat ağacı, sünbül, svastika, xaç və heyvan təsvirləri kimi naxışlarında qalmışdır (inv. №№ 4921, 4923, 8007, 4916). The Azerbaijan Khojaly-Gedabey archeological culture of the late Bronze Age developed in the floodplains of the Shamkirchay, Goshgarchay and Ganjachay Rivers — located in the middle course of the Kura River — and preserved the characteristics of the local population’s culture with features of material culture of an earlier period. Khojaly-Gedabey culture covers the 15th ‒ 9th centuries BCE. During this time, ceramic material lost the tradition of inlaid ceramics. In the museum collection, this type of ceramic is represented by wide bowls with small ledges along the edges of the rim, and by jugs of two types, with or without handles, with an outer surface covered with black paint and polishing. The ceramic vessels of Khojaly-Gedabey culture are characterized by mushroom-like ridges. These elements bear a symbolic meaning as elements, mascots and decorated with swastika, crossed elements and triangles. The traditions of ornaments on the ceramics of Khojaly-Gedabey culture are manifested in the geometric patterns of carpets of Azerbaijan, which retained the motifs of inlaid ceramics in the form of meanders, the tree of life, fish-bone ornaments, swastikas, crosses, and animals (Inv. No. No. 4921, 4923, 8007, 4916). Позднебронзовая Ходжалы-Кедабекская археологическая культура Азербайджана сложилась в среднем течении Куры – в поймах рек Шамкирчай, Гошкарчай и Гянджачай и сохранила в себе черты культуры местного населения наряду с особенностями материальной культуры более раннего периода. Период Ходжалы- Кедабекской культуры охватывает XV–IX века до н.э. – в это время керамический материал утрачивает традицию инкрустированной керамики. В музейной коллекции эта керамика представлена широкими мисками с небольшим выступом по краям бортика и кувшинами двух видов – с ручкой и без ручек, наружная поверхность которых покрыта черной краской и лощением. Для керамических сосудов Ходжалы-Кедабекской культуры характерны грибовидные налепы. Эти элементы несут символическую нагрузку в качестве оберегов, талисманов и орнаментированы свастикой, крестами и треугольниками. Мотивы орнаментов инкрустированной керамики Ходжалы-Кедабекской культуры сохранились в геометризованных орнаментах ковров Азербайджана в виде изображений меандра, древа жизни, елочных орнаментов, свастики, крестов и фигур животных (инв.№№ 4921, 4923, 8007, 4916). 292 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

Qara cilalı qab. Kültəpə, Naxçıvan, Azərbaycan. Tunc dövrü. Gil. 8x15,5 sm. İnv. № 4921 Black polished vessel. Kultepe, Nakhchivan, Azerbaijan. Bronze Age. Clay. 8x15.5 cm. Inv. No. 4921 Чернолощеный сосуд. Кюльтепе, Нахчыван, Азербайджан. Бронзовый век. Глина. 8x15,5 см. Инв. № 4921 Cilalı zolaqlarla naxışlanmış bardaq. Tovuz, Azərbaycan. Тunc dövrü. Gil. 10х26 sm. İnv. № 8007 Jug decorated with polished stripes. Tovuz, Azerbaijan. Bronze Age. Clay. 10х26 cm. Inv. No. 8007 Кувшин, декорированный лощеными полосами. Товуз, Азербайджан. Бронзовый век. Глина. 10х26 см. Инв. № 8007 Cilalanmış, cızma üsulu ilə naxışlanmış iki qulplu küpə. Kültəpə, Naxçıvan, Azərbaycan. Tunc dövrü. Gil. 8x14 sm. İnv. № 4916 Two-handled jug decorated with polished ribbed stripes. Kultepe, Nakhchivan, Azerbaijan. Bronze Age. Clay. 8x14 cm. Inv. No. 4916 Кувшин с двумя ручками, декорированный лощеными полосами с насечкой. Кюльтепе, Нахчыван, Азербайджан. Бронзовый век. Глина. 8x14 см. Инв. № 4916

Çərtmə üsulu ilə naxışlanmış ağzı novçalı parç. Antik dövr. Gil. 9х16,5 sm. İnv. № 6288 Ribbed mug with a spout. Ancient period. Clay. 9х16,5 cm. Inv. No. 6288 Кружка со сливом, декорированная насечкой. Античный период. Глина. 9х16,5 см. Инв. № 6288 Çərtmə üsulu ilə naxışlanmış ağzı novçalı bardaq. Mingəçеvir, Azərbaycan. Antik dövr. Gil. 12,5х15 sm. İnv. № 4925 Ribbed jug with spout and handle. Mingechevir, Azerbaijan. Ancient period. Clay. 12.5х15 cm. Inv. No. 4925 Кувшин со сливом и ручкой, декорированный насечкой. Мингячевир, Азербайджан. Античный период. Глина. 12,5х15 см. Инв. № 4925

ÇİNİ, ŞÜŞƏ, AĞAC, KAĞIZ / CERAMICS, GLASS, WOOD, PAPER / КЕРАМИКА, СТЕКЛО, ДЕРЕВО, БУМАГА Azərbaycan Xalça Muzeyinin kolleksiyasında keramik qabların antik və erkən orta əsrlərə aid sayca az, amma tərkibinə görə kifayət qədər parlaq nümunələri vardır. Onlar e.ə. IV əsrin sonu – III əsrin əvvəlində Cənubi Qafqazda formalaşmış ən qədim dövlətlərdən sayılan Qafqaz Albaniyasının usta dulusçularına xas keramika istehsalının yüksək texnoloji və bədii səviyyəsini əks etdirir. Azərbaycanda dulusçuluğun yaranması və inkişafına səbəb olan təbii amillər keramik qabların istehsalı üçün zəruri olan gilin və bişirilməsi üçün lazım olan ucuz yanacağın mövcudluğu, eləcə də əhalidə gil məmulatlara olan daimi tələbatın olmasıdır. Qafqaz Albaniyasının dulusçuluq istehsalı zəngin çoxəsrlik yerli ənənələrə söykənərək özündə bu zəngin irsin bir çox elementlərini cəmləşdirmişdir. Bu kolleksiyanın Alban dövrü keramikasını funksional təyinatına görə müxtəlif ölçü və formalı dolça, küpə, bir ayaqlı vaz, dayaz boşqab və Yaloylutəpə tipli qablara aid edilən uzadılmış axarlı və onun əsasındakı torlu arakəsməsi olan süd qablarına ayırmaq olar (qədim Qəbələ ərazisində tapılmışdır). Kolleksiyanın böyük hissəsini qırmızı və boz gildən hazırlanmış qablar təşkil edir. Ən çox yastı dibli və üç ləçəkli formaya malik ağız hissəsi olan kiçik ölçülü qablar üstünlük təşkil edir (inv. №№ 4925, 6288). Öz konstruktiv elementlərinə görə bu qablar Yunan oynoxoyya tipli qablar ilə oxşarlıq təşkil edir. Qafqaz Albaniyasının bədii keramika ənənələrində qabların boğaz və ağız hissəsinin dekorativ tərtibatına xüsusi diqqət verilirdi. Məhz üç ləçəkli ağız formasına malik küplər olduqca nəfisdir. The Azerbaijan Carpet Museum’s collection has a small but impressive group of ceramic vessels from the ancient and medieval periods. They reflect the high technological level and artistic taste of artisan potters’ ceramics from Caucasian Albania, one of the most ancient states formed in the South Caucasus in the late 4th ‒ early 3rd centuries BCE. The natural factors that enabled pottery production in Azerbaijan to emerge and develop were the widespread availability of clay suitable for making ceramic products, the availability of low-cost fuel necessary for burning clay products, and the constant demand for ceramic products from the population. The ceramic production of Caucasian Albania was based on its most powerful and centuries-old local tradition, and absorbed many elements of its rich heritage. According to their functional purpose, the museum’s collection of ceramics from the Albanian period can be divided into a variety of jugs, pots, vases on one support, flat plates, milk jugs with an elongated spout, and netting at the spouts of Yaloylutepe-type vessels. Most of the collection comprises red clay and gray clay jugs. Small jugs with a flat bottom and an everted lip are the most numerous in this collection (Inv. No. No. 4925, 6288). Their structural elements have a certain similarity to the Greek vessels of the oenochoe type. In the artistic ceramics of Caucasian Albania there was a tradition that paid special attention to the decorative formations of the vessels’ neck and the lip. Thus, jugs with everted lips are noticeably elegant in their artistic design. В коллекции Азербайджанского музея ковра имеется небольшое, но достаточно яркое по составу образцов собрание керамических сосудов античного и средневекового периодов. Они отражают высокий технологический и художественный уровень керамического производства, характерный для ремесленников-гончаров Кавказской Албании – одного из древнейших государств, образованных на Южном Кавказе в конце IV – начале III веков до н.э. Естественными предпосылками возникновения и развития гончарного производства в Азербайджане было повсеместное наличие пригодной для изготовления керамических изделий глины и необходимого для обжига глиняных изделий недорогого топлива, а также постоянный спрос на гончарную продукцию у населения. Керамическое производство Кавказской Албании опиралось на мощнейшую многовековую местную традицию и вобрало в себя многие элементы этого богатейшего наследия. По функциональному назначению керамику албанского периода в коллекции музея можно разделить на разнообразные по размерам и формам кувшины, горшки, вазы на ножке, плоские тарелки и молочники с удлиненным сливом и сетчатой перегородкой у основания слива, относящиеся к так называемым сосудам ялойлутепинского типа (обнаружены на территории древней Габалы). Большую часть коллекции составляют красноглиняные и сероглиняные кувшины. Преобладают маленькие кувшины с плоским дном и трехлепестковым венчиком (инв.№№ 4925, 6288), имеющие по своим конструктивным элементам определенное сходство с греческими сосудами типа ойнохойя. В традициях художественной керамики Кавказской Албании особое внимание уделялось декоративному оформлению горловины и венчика сосудов. Кувшины с трехлепестковым венчиком в художественном плане достаточно изящны. AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА 295

ÇİNİ, ŞÜŞƏ, AĞAC, KAĞIZ / CERAMICS, GLASS, WOOD, PAPER / КЕРАМИКА, СТЕКЛО, ДЕРЕВО, БУМАГА Bu kolleksiyanın digər maraqlı bir nümunəsi Mingəçevirdə tapılan kiçik, çəhrayı rəngli, zoomorf formalı qulpları olan küpdür. Bu qədim Şərq və Aralıq dənizi hövzəsi incəsənətində çox geniş yayılmış bir süjetdir. Bu qabın zoomorf qulpları olduqca üslublaşdırılmışdır. Tədqiqatçı N.Rzayevin fikrincə, üslublaşdırılmış bu qulplar at və ya it təsvirləri ola bilər. Məlumdur ki, bir çox heyvan obrazları dərin totemik köklərə malik olub, dini-kosmoqonik təsəvvürlərlə bağlıdır. Zərdüştlükdə at günəşi təcəssüm edir, it isə alov qoruyucusu kimi qəbul olunurdu. Haqqında danışılan zoomorf qulplu bu küpün elə Minqəçevirdən tapılmış bir sıra oxşar nümunələri aşkar olunub. Bu sahənin tədqiqatçılarının bildirdiyinə görə adı çəkilən fiqurlar qabı və ora tökülmüş mayeni bədxah ruhlardan qorumalı idi (inv. № 4928). Zoomorf dəstəkli küp. Mingəçеvir, Azərbaycan. Antik dövr. Gil. 23x14,5 sm. İnv. № 4928 Vessel with zoomorphic elements. Mingechevir, Azerbaijan. Ancient period. Clay. 23x14.5 cm. Inv. No. 4928 Сосуд с зооморфными ручками. Мингячевир, Азербайджан. Античный период. Глина. 23x14,5 см. Инв. № 4928 A small pink jug with zoomorphic handles from Mingachevir is of great interest. Its design is very common among the arts of the Ancient East and the Mediterranean. The zoomorphic handles of this vessel are highly stylized. According to N.Rzayev, a researcher in this field, they can represent horses or dogs. Images of many animals have deep totemic roots and are sometimes associated with religious-cosmogonic concepts. It is well known that among the Zoroastrians, the horse personified the sun, and the dog was assigned the role of guardian of fire. The jug with zoomorphic handles from Mingachevir has a number of analogues from burials in the same zone. In the opinion of researchers in this field, similar figures on such products were supposed to protect the vessel and its contents against the penetration of evil spirits (Inv. No.4928). Весьма интересен небольшой, розового цвета кувшин с ручками зооморфной формы из Мингячевира. Это довольно распространенный мотив в искусстве Древнего Востока и Средиземноморья. Зооморфной формы ручки этого сосуда сильно стилизованы. По мнению исследователя в этой области Н.Рзаева, они могут изображать коней или собак. Как известно, образы многих животных имеют глубокие тотемистические корни и порой связаны с религиозно- космогоническими представлениями. Хорошо известно, что конь у зороастрийцев был олицетворением солнца, а собаке отводилась роль хранительницы огня. Данный кувшинчик с ручками зооморфной формы имеет целый ряд аналогов из погребений того же Мингячевира. По мнению исследователей в этой области, такие фигурки должны были защищать сосуд и его содержимое от проникновения злых духов (инв. № 4928). 296 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА

ÇİNİ, ŞÜŞƏ, AĞAC, KAĞIZ / CERAMICS, GLASS, WOOD, PAPER / КЕРАМИКА, СТЕКЛО, ДЕРЕВО, БУМАГА AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА 297

ÇİNİ, ŞÜŞƏ, AĞAC, KAĞIZ / CERAMICS, GLASS, WOOD, PAPER / КЕРАМИКА, СТЕКЛО, ДЕРЕВО, БУМАГА Nəzərdən keçirilən Alban keramikası kolleksiyasında funksional təyinatına görə güvəclərə aid edilən bir neçə qab var. Gündəlik məişət qabları olan güvəclər əsrlər boyu öz əsas ölçü və formalarını saxlayırdılar. Bu da onların funksional təyinatının dəyişməməsi ilə bağlı idi. Bunların arasında kürə formalı, qulpsuz, hündür olmayan şaquli boğazlı, yastılanmış və azca qatlanmış ağzı olan güvəc maraq kəsb edir. Çox vaxt formaca çox sadə olan bu qabları estetik baxımdan canlandırmaq üçün onları müxtəlif həkk olunan konsentrik dalğavari və ya həndəsiləşmiş xətlərlə bəzəyirdilər (inv. №№ 1715, 6290). Among the collection of Albanian ceramics, Cızma üsulu ilə tərtib olunmuş güvəc. there are several vessels relating to pots in terms Antik dövr. Gil. 7,5x10,7 sm. İnv. № 1715 of function. For many centuries, pots, as daily household utensils, retained their basic shapes Ribbed pot. Ancient period. and sizes due to the invariability of their purpose. Clay. 7.5x10.7 cm. Inv. No. 1715 Among these objects is an interesting pot without handles but with a spherical body, a low vertical Горшок, декорированный процарапыванием. neck, and a slightly bent lip. Patterns of various Античный период. concentric, wavy, or geometric lines were often Глина. 7,5x10,7 см. Инв. № 1715 used to aesthetically revitalize these very simple vessels (Inv. No. No. 1715, 6290). В рассматриваемой коллекции албанской İkiqulplu güvəc. Şəki, Azərbaycan. керамики есть несколько сосудов, по Antik dövr. Gil. функциональному назначению относящихся 19x28 sm. İnv. № 6290 к горшкам. Будучи повседневной бытовой, хозяйственной посудой, горшки на протяжении Two-handled pot. Sheki, Azerbaijan. многих веков сохраняли свои основные формы Ancient period. Clay. и размеры, что было связано с неизменностью 19x28 cm. Inv. No. 6290 их функционального назначения. Интересным представляется среди этих экспонатов горшок Горшок с двумя ручками. с шаровидным туловом без ручек, невысокой Шеки, Азербайджан. Античный период. Глина. вертикальной горловиной и уплощенным, 19x28 см. Инв. № 6290 слегка отогнутым венчиком. Часто с целью эстетического оживления этих очень простых по форме сосудов используется орнаментация различными врезными концентрическими волнообразными или геометризованными линиями (инв. №№ 1715, 6290). 298 AZƏRBAYCAN XALÇA MUZEYİ / AZERBAIJAN CARPET MUSEUM / АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ МУЗЕЙ КОВРА