Шыңғыс Мұқан "Көшбасшылық"

МА2МиМ0АМА КУ^А ТИ!С К!ТАП КВШБАСШЫЛЫК

МА2М Ч ^ А М А Е Е А 0 Е К 5 Н 1Р К6 Ш БАСШ Ы ЛЫ К, ЛИДЕРСТВО ^АРАСАЙ АУДАНЫ 8К!М[Н!Н АУДАНДЫЩТАПХАНАСЫЧ.З/ \"^А^АСАЙ АУДАНЫ Э Ю М Щ АУДАНДЫЩТАПХАНАСЫ КММ\" Алматы-2020 #таитипс1ата

ЭОЖ005 КБЖ 65.290-2 К 69 К,азак,стан Республикасы М эдениетж эне спорт минисгрл!пн:н, Т1Л саясаты комитет! «М эд ен и етж эн е енер саласында^ы 6 эсекелест1кт1 жо^арылату, к,азак,стандык, мэдени мураны сак,тау, зерделеу мен насихаттау ж эне мура^ат 1С1Н1Ц 1ске асырылу ти!мд1Л1пн арттыру)> ба^дарламасы «Эдебиетт1ц элеумегпк мацызды турлер:н сатып алу, басып шьн^ару ж эне тарату» юш: батдарламасы бойынша жарык, керд: ^/гапгы бэспага эз/рлеген - «Мазмундамаж ^огамдыц к;оры К,ор жетекш!С) Ш ыцтыс Мук,ан К 69 Мук,ан Ш. К е ш б а сш ы л ы к. Оку^а ТИ1С 10 К1тап: Мазмундама/ Ш.Мук,ан, - Алматы: «Мазмундамаж к,о^амдык, к,оры, - 2020. - 300 б. 15ВЫ 978-601-06-5738-0 «Мазмундамаж жобасы танымдык, мацызы зор К1таптарды к,ыск,а да нуска форматта мазмундап, кунды идеяларды окырмандарга жетк!зу максатында «Окуга ТИ1С 10 ютапж сериясын назарыцыз^а усынады. Бул жинакка кешбасшылык, такырыбын зерттеген айтулы ^алымдардыц тандамалы он К1табы ен1п отыр. Олардыц барлы-гы уакыт сынынан ет!П, адамзат ойыныц алтын казынасына айналтан тацдаулы туындылар. ЭОЖООБ КБЖ 65.290-2 барль/к кукьуы коргал^ан. Ось/к/гапгы^ б/рде-б;р гарауын камдай турдеде авторлык кукь'к исо/<и;жазбаша руксатынсыз кеш/р/л басу^а болмайдь/. ' V -\".и ^ )5ВИ 978-601-06-5738-0 @ «Мазмундамаж К,К @ Мукан Ш., 2020

МАЗМУНЫ МАЗМУНЫ 0КУГАТИ1С Ю К1ТАП.................................................................... 4 Алгы сез. ке ш Б А С ш ы л ы к.......................................................6 Шьщ^ыс Му^ан К6ШБАСШЫ БОЛУХАКЫНДА.......................................................9 УЬррен беннис ЭМОЦИЯЛЫК, К6ШБАСШЫЛЫК.................................................29 Дэниел /оулман, Ричард бояцисжане Энни Мак^и ЭЗГЕР1СТ1ЦАЛДЫНДАБОЛ.........................................................56 Джон /(07тер КОШБАСШЫЛЫКСЫНАГЫ.........................................................80 Джеймс Кузес, барри Познер ТИ1МД1БАСШЫ .......................................................................... 112 Нигер Друкер КУРМЕУ! КИЫН КЭШБАСШЫЛЫК,...........................................129 Рональд Хзйфец ЖАКСЫДАН ЖАСАМПАЗДЫККА...............................................154 Джим Коллинз ДУРЫСБАГЫТ.............................................................................. 175 Билл Джордж жэне Пигер Симс «НЕГЕ» ДЕГЕН СУРАКТАН БАСТА...............................................200 Саймон Синек НАГЫЗЛИДЕРЛ1К........................................................................ 221 Дин И^льямс ОК.ЫРМАНГАУНДЕУ.................................................................. 253 «МАЗМУНДАМАНЫЦ^ КЧАПХАНАСЫ ................................... 256 КОСЫМШАМАТЕРИАЛДАР.......................................................257 з

ОК.УГАТШСЮЮТАП «Мазмундама» к,оры танымдык, ман,ызы зор ютаптарды к,ыск,а да нуск,а форматта мазмундап, к,унды идеяларды ок,ырмандар^а жетюзуунлн «Ок,у^ати1с 10 К1та п » са м м а р и сер и ясы н назарын,ыз^а усынады. «Саммари» деген1М13 не? Саммари - к!таптын, басты идеяла- рына к,ыск,аша шолу. Уак,ыт сынынан ет1п, адамзат ойынын, ал­ тын к,азынасына айнал^ан тан,даулы туындылардын, к,аймагын к,алк,ып алып, ок,ырман алдына тосамыз. Саммари-ютап С1зге не беред!? Б1р!нш1ден, элем ойшыл- дарыныц к,унды идеяларымен танысасыз. Мунда^ы к,ай К!таптын, болсын авторлары - белпл! 61р к,отамдык,-элеуметт1к саланы зер- делеуге саналы ^умырын сарп еткен ейгш1 ^алымдар. енд1р1ст1к уйымдар мен мемлекеттерд1Н, ес1п-еркендеу!нен бастап адамзат ак,ыл-ойынын,дамуынак,атыстыэрк,айсысынеб1рсындарлыен,6ек жаз-ган. Ек1нш1ден, уак,ытунемдейс13. Ею-уш кун ок,итын к[таптын, непзп ойларын жарты-ак, са^ат !Ш!нде мен,герес13. Ушншщен, эр салада^ы ок,ылу^а ТИ1С уздк он К1тапты тацдап берем!з. «Ок,у^а ТИ1С 10 К1тап» сериясына енген К1таптар Т131М1ок,ырмандардын, суранысы (Соос1Кеас<5, Ые\\л/ Уогк Итез, Атаиоп) мен сарапшы мамандардын, (Нагуагс! Визюезз КеУ1е\\л/, ЕогЬез) п1К1р!не суйене отырып дайындалды. Терт)нш1ден, к,азак,, орыс жэне а-гылшын тшдер1нде тш байлы^ыцыз кунарлана туспек. Терминдер мен тус1Н1ктердеи жэне кеп кездесет1н сез т1ркестер!нен глоссарий тузшген. Жоба аясында эз1рленген эр ютап б1р-б1р так,ырыпк,а арнала- ды. К,амтыл^ан так,ырыптардын, аук,ымы кен,. Лидерл1ктен бас- талып, менеджмент, тул^алык, есу, денсаулык,, бала тэрбиес1мен жал^асады. Кешбасшылык, так,ырыбына арналган к,олын,ызда-гы жинак, - «Мазмундама» к,оры эз1рлеген ал^ашк,ы ютап. Кен,!Л1н,13- ден шьи^ып, к,ажет1Ц1згежарап, осынау к,унды К1таптарда^ы сик,ыр- лы эпемын, ес!П алдын,ыздан айк,ара ашылады деп ум!ттенем13. 4

0К.УГАТИ1С 10 К1ТАП ТОП-Ю ТАЦДАМАЛЫ ОЦЫРМАН ТА^ДАУЫ. ХАЛЫЦАРАЛЫ^ БЕСТСЕЛЛЕРЛЕР ата м п .со т дообгеабз УА^ЫТТЫ УНЕМДЕУ ПЛ УЙРЕНУ ЖАЦА Б1Л1М е А таитипс1ата.к2 веб-сайтына жазылы^ыз 5

ллгы сез КеШБАСШЫЛЫК, Кешбасшы кандай болуы ти!С? Осы сурак ойшылдарды кай заманда да толтандырып келген! анык,. Конфуционизм: «Басшы талым болуы керек» десе, кене грек еркениет!н!ц екш! Аристо­ тель: «Басшы философ болуы керек» дептуй1ндейд!. Ал исламдык, дуниетанымта жуг!нген эл-Фараби бабамыз: «Басшы такуа болуы керек» деген устанымта ден кояды. Бупнп танда лидерлк феномен! жан-жакты зерттелген. Лидер атану уш1н лпл жотары лауазымта ие болу да М1ндет емес. Кейде басшы емес, катардаты кызметкер лидерлк карымын танытып жа- тады. Мэселен, осы жинакка енген «Курмеу! киын кешбасшылык,» ютабынын, авторы, [арвардтын,эйпл! профессоры Рональд Хайфец- т!н, айтуынша, кешбасшылык, - бул кызметте, куз!ретте емес, туаб1тт1 кабшетте, атадан даритын касиетте емес. Кундылыктар мен ем1р шындыты арасындаты олкылыктын, орнын толтырута батытуал-ган 1с-ерекет. Карапайым сезбен тус!нд!рер болсак, адам баласы уш!н мэселен, денсаулыкаса кунды. Демек, озд1н, кундылыктарыцыздыц б!р1 - денсаулык. Ал «ем!р шындыты» деген1М13ез1н,1зд1н, кундел1ХТ1 ем1р1н,13. Эдетте кеб1М13 тамакка талтамсызбыз, жаман эдеттерге уЙ1рм13, дене шыныктармаймыз. Керд1н,13 бе, кундылытымыз бен ем1р шынды-гынын, арасында-гы айырмашылык аспан мен жер­ дей. Таты б1р мысал. Отбасымыз да басты кундылыктарымыздын, б1р1. Б1рак ата-анамыз бен бауырларымызта, жубайымыз бен балаларымызта каншалыкты кен,ш белем!з? Урысамыз ба, ренж1те- М13 бе, кен,ш1не тием!3 бе? БеЙ1мделу кешбасшылыты деген!М13 - адамныцсез! мен юын,, ниел мен эрекелн!н,арасын жак,ындату. Кешбасшылык туралы заманауи зерттеулерд!н, непз1н са- лушы талым, «Кешбасшы болу хакында» к!табын жазтан Уор­ рен Беннис аласапыранды артк,а тастап, езгерк пен белпс1зд1к жатдайында еркендеу уинн лидерлер устанута ти!С он катиданы усынады. Оный, жазуынша, адамдардыц кеб! енжарлыктын, 6

К6ШБАСШЫЛЫК, тутк,ыны. Сондык,тан натыз кешбасшы болып к,алыптасу - ер1к-ж1- герд!н, нак, кер1Н1с берер тусы. Эмоциялык, интеллект утымынын, атасы саналатын Дэниел Гбулман бастатан авторлар лидерд1н, непзп М1ндет! адамдардыц кен,1л куЙ1мен жумыс 1стеу екен1н айтады. Эмоциялык, интеллект телефон желюндеп электр к,уаты тэр1зд1, уйымнын, ен бойын аралап журет1н к,у6ылыс екен1н атап етед1. Буйыты эр1 «к,атыгез» бастык, тунжыратан керенау адамдардан куралтан «зэрл!» уйымдарды к,урады екен. К1тап авторлары ужымдыЖ1герленд!р!п, к,ызметкерлерд! к,айраттандырудыцжолын керсетед!. Джон Коттер жиырма бес жыл^ы ен,бепн1н, нэтижес!, езш!н, «езгер1ст1н, алдында бол» К1табында сепз кезецнен туратын транс­ формация процесн суреттейд!. «Жак,сыдан - жасампаздык,к,а» деп аталатын ацызта айналтан ен,бек ЕогШпе-БОО т131М1не енген 1,5 мын, компаниянын, арасын- да айтулы желсткке жеткен он б1р басшынын, сырымен бел1сед1. Менеджмент -гылымынын, непз1н салушы, «ак,ыл-ой ен,бекке- р1» деген терминд! былыми айналым-га енпзген эйг1Л1 -талым Пи­ тер Друкерд1н, «ТИ1МД1 басшы» деген ман,ызды К1табымен де осы жинак,та таныса аласыз. «Кешбасшылык, сынагы» атты К1таптын, авторлары Джеймс Кузес пен Барри Познер адам ата-анадан лидер болып тумайты- нын, лидер болып к,алыптасатынын айтып, кешбасшылык, енерд1н, к,ыр-сырына ун,шед1. Саймон Синек кешбасшылык,ты «неге» деген суракуан бас- тайды. Егер лидер ез1Н1ц «негес1н» тапса, онда ол не 1сгеу керек екен1н де, к,алай 1стеуд1н, шеш!М1н де он,ай таппак,. Билл Джордж бен Питер Симст1н, 125топ-лидерд1н,сух6атына непзделген «Дурыс ба^ыт» К1табы 1ШК1 компасына суйенген эр адам шынайы лидер бола алатынын тус1нд1ред1. К1тап лидерл1к табыск,а жетуд1н, нак,ты эр! толык, батдарламасы !спеттес. Лидерл1к туралы кейб1р ой-п1К1р б1р-б1р1не к,арама-к,айшы кел1п жатуы эбден мумк1н. Эйтсе де, эр ойдын, ез1нше кен,1лге к,озтау салып, туртк! болары сезс!з.

К6ШБАСШЫЛЫК, Дегенмен, авторлардын, туЙ1нд1 б1р мэселеде гнф! б1р арнада то-гысады: лидерд1н, басгы жумысы - езгер1с. Егер к,о^амда, уйымда, отбасында жэне ез басын.ызда-гы жарк,ын езгер!ске жасампаздык,- пен басшылык, етк!н,13келсе, бул жинак, азге арнал^ан деп б)Л1н,13. Хош, ендеше, ок,ылык,! «Мазмундамаж корь/нь/н жетжш/о

КеШБАСШЫ БОЛУ ХАК.ЫНДА Уоррен Беннис ол/ 8^С0М/Л/6/\\ М/^ггеп Бепп/5 Автор Уоррен Беннис кешбасшылык, туралы заманауи зерттеулерд1н, нег13!н салушы талым релнде кец1нен танымал. \\Л/а1151:гее1;.)оигпа1 оны менеджмент майталмандарынын, озык, ондытына косты. Ал РогЬез журналы оны «кеш6асшылык,тыц бас устазы» атаса, Гтапаа! Итез баспасы Уоррен Беннист! «кешбасшылык теория- сын толыкканды тылыми сала дэрежеане кетерген талым» деп баталады. Ацдатпа «Кешбасшы болу хакында» деген бул ютапта кешбасшылык к,аб1летт!Ц дара сипаттары жан-жакты сез болады, ятни кеш- басшыта тэн касиеттерд1н, табитатына терец талдаулар жасалы- нып, жекелеген тулталардыц улг1-енегес1 1тэм жалпы табыска жетуд!н, карапайым жолдары карастырылады. 9

Уоррен Беннис Кешбасшы бол^ыцыз келсе, боласыз Кешбасшылык, 1Л1М1н к,арапайым ок,ырманта туанкл ету уш!н тылым жолында журю айтулы тулталарды зерттеген Уоррен Беннис кешбасшылыкуын, неб1р тур1н кер1п, содан туйген ойын ок,ырманта жуйелепжетк1зед!. Сондык,танбул К1тап-лидерлерд!н, к,алыптасуы, олардыц халык,к,а немесе ужымга калай басшылык, жасайтыны жен1нде жазыл-ган ен,бек. Жалпы алтанда, Уоррен Беннис кешбасшылардын, езара ук,састыктарынсалыстыраотырып,баск,ару1с!н1н,табыск,ажетк1зер басты сипаттарын саралатан. Сонымен, кешбасшылык, теориясынын, !зашары болып есеп- телет1н талым ез1Н1Н, классикалык, ецбепнде к,атардаты к,ызмет- керлерд! кешбасшылыкк,а баулитын эволюциялык, удер1ст1 зерт­ теген. Автордын, айтуынша, к,арапайым к,ызметкер болсан,ыз, тен,!рег1Ц13ге кез тастап, ез тэж!ри6ен,13 бен дуниетанымын,ызта суйен!п, селк,остык,ты ецсер!п, бойын,ыздаты баск,а к,асиеттерд1 жет1лд1ре отырып, С13де жасампаз лидерге айнала аласыз. Десе де автор кешбасшы болудын, он,ай емес екеын айтады. «Эйтпегенде ек1Н1^ б1р! кешбасшы болып кетер ед[» дейд1. Алай- да басшылык, етуд! уйрену талабы бар адамныц к,олынан келед;, ейткен; кез келген менеджерд1н, бойында шынайы кешбасшы болута к,ажетт1 к,асиеттерд! дамытута болады. Эрк1м кешбасшы бола алады деген1М13, эрине, эрк1м кеш­ басшы болады деген сез емес. Неге? Себеп: адамдардын, кеб! енжарлыцтыц тутк,ыны Оларта езгер1п, карым-к,аб1лет1н дамытуга Ж1гер жет1спейд!. Шын ынталанып, енжарлык,ты ец- серген Ж1герл1 жандар тана тулталык, трансформацияны бастан еткеред!. На-гыз кешбасшы болып к,алыптасу - ер<к-ж)герд)ц нам. керш к берер тусы. Егер бойыцызда ер1к-ж1гер болса, кешбасшылык,тыц жолы ашык,. * енжарлык,тыц тутк,ыны - рпзопегз о! ^ е:г оууп 1пег1:1а - заложники со б­ ственной инертности + ер1к-ж!герд1н, нак, кер1Н!с берер тусы - и М т а !е ас! о! 1тее \\л/)11 - высшее проявление свободной воли 10

КеШБАСШЫ БОЛУХАК.ЫНДА Кешбасшылык, - жекелеген дэр1стер аркылы бой-га конатын енер емес, эволюция жемю. Бул процест1ц я басы, я ортасы, я аягы жок, 61рак б1р-б1р1мен б1те кайнаскан, рет-релмен дамыту^а болатын да^дылардан турады. Айталык, ресми жэне бейресми бкгпмге деген к,ажеттт]к; Ж1бер1лген кател1ктерд1 кайталамау; алган тэж1рибен! ой елепнен етюзу; тэуекелге бел байлау жэне к,ател<к жасаудан корыкпау; алда турман мйндегп мецгеру Осылардыц бэр1 де б1р-б1р1мен б1те кайнаскан эволюциялык б!ртутас процесс. Д д а м /(/м б ол^ы сь/ кел се, сол болады Тупт1Ц-туб1нде жаксы кешбасшы болу^а умтыл-ган адамныц талпынысы ез жемюн беред!. Адам к<м бол^ысы келсе, сол болады Кешбасшы^а тэн бес ц а с и е т «Кеш басш ы ны ц бейнес1н» ацыз^а айналдырудыц ез1 - барып турган ацыз. Кешбасшылардыцтур-тус1, пошым-б1Т1М1 мен М1нез- кулкы эртурл! бол^анымен, олар-га мынадай бес касиетортак: 1. Кешбасшыныц жол нусцар батыт-ба^дары болады Жасампаз басшылар кызметте де, ем1рде де не 1стеу ке- * к,ажетт!Л)к - пеес) - потребность * тэуекелге бел байлау - 1 аке г!5 кз - рисковать * к,ател!кжасау - т а к е т ! 5{аке5 - совершать ошибки * алда турган М1ндетт! мецгеру - таз1:ег 1:Ье1а5к а^ Ьапс! - решать возникаю­ щие задачи * адам к)м болгысы келсе, сол болады - реор!е Ьесоте\\л/Ьа1 1 :Ьеу 5 е е к 1:о Ье - люди становятся теми, кем они стремятся стать * жол нуск,ар багыт-багдар - ди1с1!пд У!5 юп - стратегическое видение 11

Уоррен Беннис рек екеын, неы к,алайтынын анык, б1лед1. К,ашып к,утылмас кулдыраулар мен сетс13Д1ктерге к,арамастан, олардыц бойы нда ез муратына жетердей тегеур1нд1 куш-к,айрат бар; 2. Кешбасшы ез1айналысыпжатканжумыск,ак,уштар. Кеш- басшылар ез 1С1Нжак,сы керед! жэне содан лэззат алады. бздер! куштар !стуралы эн,пмелеп, тен,1репн к,ызык,тырып отырады; 3. Кешбасшыта адалдык, тэн. Адалдык,тын, уш к,ыры бар. Ал-гашк,ысы - ез1н танып-б1лу. Кешбасшылар ездер1н1н, мык,ты жэне осал тустарын жак,сы бшед1. Не !степ, не к,ою керек екен1н жанымен туйс!нед1. 6здер1н ешк,ашан алда- майды. Сосын - турашылдыц, ашык, ой мен эд1л кке деген адалдык,. Соцтысы - ж етту. Кешбасшылар жол нуск,ап, буйрык, жаудырудын, орнына, ездер! журттан уйренед!. ккерлю мен 1зден!мпаздытынын, арк,асында айналасындатылармен коян-к,олтык, адал да жем1ст1 жу- мыс !стей жур1п би1к мэртебеге не болады; 4. Кешбасшы се тм уялатады. Сен1м - кешбасшылык,тын, к,урамдас белю емес, оныцткелей жем1С1. Сен1м - ешк1м де сатып ала алмайтын к,асиет. Сен1м тек к,ана ен,бек аркылы келед!; 5. Кешбасшыларды езгелерден ерекшелейлн к,асиет - к.ы- зьчушылык, пен батылдык, Кешбасшылар 61Л1М алу- та к,уштар, олар к,ашанда тэуекелге бел буып, 1зден1п, жацалык, ашута бейт. Олар кез келген к,ател1ктен жаца нэрсе уйрен!п, ой туЙ1п, сэтазд1ктен сабак, алады. * куштарлык - ра5510П - страсть ^ адалдык, - т!едгИу - честность * турашылдык, - сапс1ог - откровенность * жетшу - та^игЛу - зрелость +сен1м - Ттиз! - доверие ^ кызытушылык, пен батылдык, - сиг!05!1у апс! ёаппд - любопытство и отвага

КЭШБАСШЫ БОЛУХАК,ЫНДА Кешбасшыларды аласапыраннан алып шьмып, ж елслк жолына тус)рер он к,а^ида Уоррен Беннис аласапыранды артк,а тастап, езгер1с пен 6елг1С!ЗД1к жа^дайында еркендеу уш1н басшылар ескеруге ти1С он катиданы усынады. Бул принциптерд! XXI гасыр еткелдер1нен сур1нд1рмей етк1зет1н кетр десек те болады: 1 Арманныч басшысы болы^ыз Оз ойын,ызды езгелерге жетк1зе б1Л1н,13, к,ызметкерд1 мук,ият тандацыз, олардыц к,ызмет1н багалап, 61Л1М1Н жетшд1руге кец!л бел)Ц13. Со- нымен катар, жагдай^а байланысты жумысты к,айта курылымдап отырыцыз; 2. К,ател)ктен к.ашпацыз К,ызметкерлер тэуекелге бел буа- тындай атмосфера к,алыптастырын,ыз. Сез1Ц1Э бен 1С1Ц13 арк,ылы тэуекел жасаудан к,орк,ып, тук 1стемей, ерекетс13 отырудыц ез! ец улкен кателк екен!н тус1нд1р!н,1з; 3. Байыпты сынды ба^алацыз. 6з ем1р1Ц!зде жубайыцыз болсын, досын,ыз болсын, шындыкты бетке айтатын жандардын, кад1р1н б!Л)Ц1з; 4 П!к<р) цайшы адамды к,олдацыз Арман мен акикаттыц араж!пн ажыратып, корыкпай бетке айта алатын «тура билерд!» жанын,ызга топтастырын,ыз; * ез арманыцызды баск,ара 6 :лу - та п а д е с)геат - управлять мечтой * к,ател!ктен цашпау - е тЬ га с е еггог - приветствовать ошибки * байыпты сынды багалау - епсоигаде ^е^ес^:Vе Ьаск 1а1к - поощрять кон­ структивную критику * п1К1р! к,айшы адамды цолдау - епсоигаде сИззеп! - поощрять инакомыс­ лие 13

Уоррен Беннис 5 Айналага сен)м мен ум)гпц шуатын шашып жур<ц<з, оптимист болыцыз. Бул - «жук,палы» цасиеттер. К,ара- матын,ызда-гылар муны «к,а-гып алып», С1зге ук,сап ба-гатын болады; 6 6з адамдарыныздан узд<к нэтиже кут)Ц]з Сонда тана олар ездер!н1н, ерю мен жасанды шектеулер шекарасы- нан шытып, С1з де, ездер! де тацталатын табыстарта к,ол жетк1збек; 7. Сез<м туйс)пн дамытыцыз. Сыртк,ы ортаныц батытын, болашак,та мекемен,1з еркендеу уш1н к,алай езгеру к,ажет екен1н болжай алатын керегенд1к к,аб1лет1н,1зд1 жет1лд!ре туан,1з; 8. Алыск,а кез тастаныз. Кекжиекке жи1 к,аран,ыз, к,ыск,а мерз1мд1 эр1 б1р сэтт1к нэтижен! тана кездейтн ойлау жуйес1Н!ц к,урсауында к,алман,ыз; 9 Муддел! тараптарды тен, устацыз М екем ед е ез!НД1К муддес! бар 1ШК1-сыртх,ы бэсе ке л ес топтардын, арасы нда тепе-тен,д1кт! сак,тан,ыз; 10 Стратегиялык, одак,тастар мен сер<ктест<ктер калып- т а с т ы р ы ц ы з . Болашак,та б1зд1н, мекемемен б1рлесе жу- мыс [стейд1-ау деген уйымдармен байланыс орнатудыц к,ундылы-гы мен артык,шылытын ескер1н,13. ^ айнала^а сен<м мен у м М ц шуатын шашып журу, оптимист болу - с1!5р1ау ор11ПП15т, ^аНЬ, апс) Ьоре - демонстрировать оптимизм, веру и надежду +ез адамдарыцыздан узд!К нэтиже куту - ехрес^ 11те Ьез! ^гот уоиг реор1е - ожидать лучшего от своих людей +сез)м туйс1пн дамыту - с1еуе1ор а зепзе о? «^оисЬж - развивать чувство «ося­ зания» +алыск,а кез тастау - 1:аке 1 Ье !опд V^еVV - проявлять дальновидность * муддел! тараптарды тен, усгау - та !п 1 а т 5^акеЬо1с1ег зу тте ^ гу - сохранять баланс заинтересованных сторон * стратегиялык, одак,тастар мен серктеспктер к,алыптастыру - сгеа!:е 5^а- {ед1С а11:апсе5 апс) раг!пег5Ыр5 - создавать стратегические альянсы и партнер­ ства 14

КЭШБАСШЫ БОЛУХАК.ЫНДА Кешбасшы болу езтд )к танымнан басталады Кешбасшылыктын, булжымас ал^ышарты - бул ез<н танып- б!лу. Кемел кешбасшылар ездер!И1н, К1М екен1н жак,сы бшед!. Олар ез к.арым-к,аб)лет!н таразылап, со^ан к,арай эрекет етед) Сондай-ак ездер<н!н осал тустарын мойындап, соны тузетуге тырысады. Адам ез1н танып-бшу! уш1н 1ШК1туйс1пне к,улак,тур1п, «мен осы шын мэн1нде К1ММ1Н» деген сурак, тен,1рег1нде тол^анып, кеб!рек ок,ып-уйрен1п, ем1р жолын ой елег1нен етюзт отыр^аны ^анибет. 6з1н-ез1 танып-б1лу мен сол танымды терен,дете тусу - ем!рл!к процесс Э31ЦД! танып б1лу батылдык пен шеш]мталдык.ты кажет етед1. Оз К1МС13жэне К1Мболтыцыз келед!? Ал айналан,ыз С13Д1К1М деп жене к!м болады деп ойлайды? Ен, алдымен, осы ек1 сурактын, араж1пн ажыратып алу^а ТИ1СС13. Бали^ат жаск.а толмн^а деЙ1н жакындар, достар, мектептег! устаздар, жалпы ко^ам сез- бен де, 1спен де 61зге К1М болатынымызды к,улак,к,а к,уяды. Ал шынды^ында, адамдар К1Мболатынын ездер! шешкен сэттен бас- тап, кешбасшы бола бастайды. Баз б1реулер ез1не-ез1 жак,па-ган сон, немесе 1степ журген ша- руалары кен,[лдер1нен шыкпа^ан сон, ^ана ез1н-ез1 тану^а тал- пынып, ез1н-ез1 1здеуге К1р1сед1. ез1нд1к танымта не себеп бол- са да, ез1нд!к таным адамныц ез1н де, юн де езгертед!. Ал ЮЦ13 езгермесе, нэтиже де езгермейд!. * алтышарт - р^е^е^и!5 ^1:е - предварительное условие +ез1н танып-бшу - зеН^-кпомЫде - самопознание * к,арым-к,аб)лет1н таразылап, соган к,арай эрекет ету - гесодтие апс1 ехегс15е 1:)те!г 51:гепд1:Ь5- учитывать и использовать свои слабые стороны *ездер!н]цосал тустарый мойындап, соны тузетуге тырысу-аскпо\\л/1ес!деапс) сотреп5а1:е ^ог ^Ье!Г \\л/еакпе55е5 - осознавать и компенсировать свои слабые стороны * е м 1рл1к процесс - ^ е ^ т е ргосезв - процесс длиною в жизнь * батылдык, пен шеш)мталдык, - соигаде апс! с)е1:егт!па1 :оп - мужество и ре­ шительность * балигат жаска толу - геасЬ риЬе;1 у - достижение половой зрелости 15

Уоррен Беннис ез1н-ез1 тануда мык,ты лидерлер мынадай терт татылымды басшылык,к,а алады екен: 1. !шк) туйапц)зд) т ы ц д а ц ы з . )шк! туйс1г1н,!зге кулак, тур- меу - ез к,а6шет1Н,13 жотары бола тура азта к,анатат ету- мен тен,. Зерек к,ызметкерлер ез к,а6тет1н толык, пайда- ланбай журген1н тез ануарады. Олар жан,аны б1лмект1н, тытырык,тан шытар жол екен1н б1лед1. 2 Эз болмысы^ыздыц жауапкерш)Л!пн ез к.олыцыз?а алыцыз. ез1н,1зд1 танып-б1лудеп басты кедергшер - те- р)ске шы^ару мен юнэлау. Сондык,тан ешк1мге К1нэ тацпацыз. Эз ем1р1н,1зд1н, жауапкершш1пн ез к,олын,ызта алу деген - жет1ст1ктер мен сэтаздктер1н,!3 уш1н де ез1н,1з жауапты болу. Ал егер б1р меселеге к,атысты б1Л1М!н,13жет- пей жатса, барыцыз да ок,ып алын,ыз. Ал егер теж1рибен,13 жетпей жатса, 1здент, уйрен!п алу ез к,олын,ызда. 3. К е п ш т к к е к,аратанда тере^'рек б)Л)м алыцыз. 6з1н танып-б1луд1н, бул к,атидасы к,ур ок,и беру мен б1р пэнд! жете мецгеруден аук,ымды. Бул - элемын, к,андай екен1н ж эне к,андай болуы мумк1н екен1н кере бшу, кергенд! тус1Н1п, сол тус1Н1кке суйен1П эрекет ету. Сондык,тан ок,ытанда к,уртак, ак,паратты есте сак,таумен шектелмеген жен. 4. Дурыс тус1Н1к тэж1рибен1 саралатаннан туады. Академия- лык, ереже бойынша туану уш децгейден турады. Б1р)нш! децгейде - ез!н,!з уйренес13. Келес! ден,гейде - езгеге уйре- тес13. Соцты эр1 жотаргы децгейде пэн жайында ез1н,1зше ой к,орытып, ен,бек жазасыз. Эр к,адам сайын тус1ну де терендей тусед!. * !шк! туйс)пн,!ЗД1 тын,дау - Из^еп 1:о уоиг <ппег 5е1^ - прислушивайтесь к вну­ треннему я * ез болмысыцыздын, жауапкершшюн ез к,олыцызга алу - ассер! ге5 роп5 :Ь!- 111:у Тог \\л/Ьа1: уои аге - возьмите на себя ответственность за то, кем вы являетесь * теркке шыгару - с!еп)а1 - отрицание * юнэлау - Ы а т е - обвинение * тереьфек б!Л!м алу - 1еагп а^ а ёеерег 1еуе1 - изучать на более глубоком уровне

кеШБАСШЫ БОЛУХАК.ЫНДА Кешбасшы ез)н к.алай таныса, мына элемд) де солай тануы ти)С К,аз!рп танда кулл! элем уыстан шы^ып кеткендей. Бупнп урпак, бастан кеш!П жаткан тубегейл! езгер!стер барлык, саланы да шарпып еткен. Ойын ережес! тана емес, ойыннын, ез1 детуб!р!мен езгер1П сала берд!. Сондыктан кешбасшылык, сырына каныкпас бурын эуел! 631М13 ем!р сур!П отыртан осынау жан,а да «тосын» элемд! толыктанып алута ти!сп!з. Эйтпеген жагдайда, басшылык жасау былай турсын, сонын, ыкпалына тус!п, ыркынан шы-га ал- май калуымыз эбден ык,тимал. Сондыктан на-гыз кешбасшылар ездер1Н танута кзншалыкты куштар болса, элемд) тану-га да соншалык жан-тэн)мен к,умартады Дуние туралы ш!м ем1рл1к тэж!рибемен келед!. Сапарларта шыту аркылы, баянды ем1р аркылы, устаздармен жэне ез ортацызбен ты-гыз байланыс орнату аркылы, сондай-ак узд)кс13бш1м алу аркылы элемд! тани аласыз. Элем тануда оку орындары берет!н б1Л1ммен шектелме- ген жен. Кептеген университет адам болуды емес, акша табуды кеб1рек куйттейлн «тармацдайм мамандар тобырын тулетуден эр! аса алмай жатыр. Олар^а не 1стеу керек екен!н окытады, ал кандай адам болу кажетт!Г1н уйретпейд!. Сондыктан бухгалтерлк есеп, маркетинг немесе компьютерлк ба^дарламалау курстарына Караганда, философия, тарих пен эдебиет дэр1стер! - даму мен шабыттанудын, кайнар кез1. Элемтануга дегенталпыныс-лршшклэркырынан керугеде- ген 1зден!с. Алайда мемлекеттк уйымдар мен жекеменш!к компа- ниялар, жалпы, тутас котам халыктын, эдепк! турмыста, саясат пен идеологияда да белпленген шецберден шыкпатанын калайды. Эрине, бул жацалык емес. Жет!ст!кке жеткен адамдардын, ката- <жан-тэн!мен к,умарту - Ье оЬзеззес! УУ!^Ь - быть чем то одержимым ' дуние туралы ш!м - \\л/ог1с1-кпо\\л/1ес!де - знания о мире -«тармацдай» маманпар - пагго\\л/-т:пс<ес! 5рес:а1!515 - узколобые специа­ листы \"ЦАРАСАЙ АУДАНЫ ЭК)М)Н)Ц 17 АУДАНДЫЦ1ТАПХАНАСЫ КММ\" - - - - ----------------------------------

Уоррен Беннис рында атыск,а к,арсы жузгендер емес, беЙ1мделпш жолбикелерд1н, кеп екенш ез1н,!з де кер1п журген боларсыз. Элемд! танута белпл! б1р ден,гейде тэуекел де керек. На-гыз кешбасшы к,ателкт1 даму мен прогрест1н, баламасы санай- ды. Олар к,ател!кке сирек урынатын адамдардын, кеп жатдайда теуекелге бармайтынын, ез бет1нше шеш1м к,а6ылдамайтынын жак,сы б1лед1. 0г1зд1 де еллрмейлн, арбаны да сындырмайтын ондай сак, к,ызметкерлерд}цжумысы да ортан к,ол болмак,. Ширли Хафстедлер деген белпл! зан,гер: «Егер эл! кунге деЙ1н сэтаздкке ушырап кермесен,!з, демек, жумыск,а эл1 барыцызды салматансыз» деген екен. ел/ д ей /н уш ы рап /сермесе^/'з, деме/с, жумь/с/^а ел/ барь/^ыздь/ К,ателеспейт1н жан жок,, дегенмен к,ател!ктер де С13Д1Н, ес1п- еркендеу1н,13 бен дамуын,ыз-га септ1Г1н типзед!. Кешбасшылар туйакке жуг!нед) Ом1рд) к,арапайым етем!3 деп жур!П, онын, кепк,ырлылытын б1рер сезден туратын так,-тук, к,атида ден,геЙ1не тус1р)п, к,ара- байландырып ж^беруге тынымсыз тырысамыз К,арапайым- дылык;ты жак,таушылар шындьщты к,удды б1р сыр-жумбак,- сыз, белшектенетш, к,олта усгайтын зат секшд! керед!. Ал шын мэн1нде, шындык, дегеым!з - таби-ги, тутас эр1 к,алыпк,а сы йм ай- тын к,убылыс. ^ тынымсыз тырысу - с1оддес!1у а ^ е т р ! - настойчиво пытаться * царапайымдылык, - 5!тр1ю1:у - упрощение, простота +шындык. - геа)1^у - реальност 18

КЭШБАСШЫ БОЛУХАК.ЫНДА Кернект! кешбасшылар логикалык, Ьэм аналитикалык к,аб1- летпен катар, туйск пен концептуалды датдыларта да арка суйей- д1. Басшыларта баск,арушылык, к,а6тетке коса, шытармашылык карым да кажет. 6к!Н1шке карай, компания басшыларынын, шуде б1р! тана кабшетт! менеджерден натыз кешбасшыта айнала ала- ды. Себеб! корпоративт1к мэдениет, Т1ПТ1 тутас котам, тек сандык, дестурл! табыстарды, я т и мидыц сол жак, жарты шарына тэн жет!ст)ктерд! тана байкайды, соларды тана баталайды. Осындай жет1ст!ктерге кол жетк!зген адамдар тана к.ызметте еседг Ал жан,а дуниелер мидыц оц жак, жарты шарына тэн жетктжтер, олар эдетте елеуаз калады. Сондыктан да креа- тивке, шытармашылыкка б[ртабан жакын жандар кызметкерд! ес!рерде ескерусз калады. Жазушы, продюсер, бас директор Норман Лир болашак кеш- басшыларта !шк1туйс1ккекулакасу керект1Г1найтады.«... Б1зезой- п1К1р1М!зден бастартсак, сол ойлар б!раз уакыт еткен соц баска б1р адамдардыц аузымен айтылып жатканын естим13. Сондыктан 6а- бымда туртан кез1мде 1ШК1 туйапмын, айтканына ерд)м», - дейд! ол. Сондыктан «Журт мынаныц ес1 дурыс емес шытар деп айтады той» деп ойыцызды бупп калман,ыз. «К,отам кабылдамайды-ау» деп унс13калман,ыз. Кешбасшылар жарык.к,а шы^арда жасар терт к.адам Енд! тана кер1Н1п келе жаткан кеш басш ылар алдарына накты ер1 айкын максат коюы ти1с. Нактыланбатан максаттан пайда жок. Кешбасшылардын, жан,а толкын екш! болсан,ыз, ж ары кка шыту уш1н, ез-ез1н,1зд! керсету уш1н мынадай терт кадам жасаута ти!СС13. 1. Не калайтыныцызды жэне колын,ыздан не келелын анык- тап алыцыз. К,алауын,ыз бен каб!лет!н,1зд1н, арасында кан- * мидыц сол жак, жарты шарына тэн ж елслк - )еЯ:-Ьга!П асЫ еуетеп!:: - до­ стижения, свойственные левому полушарию мозга * к,ызметте асу - де! 1 Ье ргото^опз - продвигаться по службе * мидыц оц жак, жарты шарына тэн жет!спк - пдЫ -Ьгат ассотр!)5Ьтеп15 - достижения, свойственные правому полушарию мозга 19

Уоррен Беннис дай айырмашылык, бар? Муны таразылап алу аса к,иын емес. Бэр!М13 де ем1р бойы ез к,алауымыз бен к,аб)лет)- м)зд] уштастыруга ти!СП13, кейде белпл! б)р децгейде ымырата келугетура келед!. Мэселен, аласа бойлы спорт- ш ылар тренер болу-га кенед!, дауысы ш амалы энш1лер эн ж азып кетед! дегендей. 2. К,зндай жумыстан рак,ат алатынын,ызды анык,тап алын,ыз. К,алайда жет)ст!кке жетуд) кездеген басшылардын, кеб1 - ем)рден ез орнын таппатан, шектеул) жандар Абы ройды 6эйгегет1кпей-ак,,жет1ст!ккежет!п, рак,атк,абеленуге эбден болады. Б1рак, ол уш1н не к,алайтынын,ызды жэне сол к,алауын,ыздын, тек ман,дай термен келелнш таразылай- тындай бойын,ызда даналык, пен адалдык, болуы ти1с. 3. Жеке басыцыз бен ез!н,13 1стейт1н мекеме уш1н не к,унды, не ман,ызды екен1н анык,тап алып, оларды салыстырын,ыз. К,ундылык,тар арасында айырмашылык, бар ма? Бул сурак,к,а жауап бермес бурын, алдымен ез!н,!з де, мекемен,!з де к,аншалык,ты икемд!, сол жатын мук,ият зер- делеп алыцыз. Корпоративтк мэдениет! к,атан, кейб!р ме- кемелер компаниянын, устанымына сезс)з бойсунуды талап етед), ал кейб1р мекемелер еркш жэне бей)мдел- пш. 631Н.13 бен мекемеын, к,аншалык,ты икемд! екен!н зер- делеп алтан сон,, ез!н,1зд1 керсетюнд кел1П журген орта к,олайлы ма, сзд! к,абылдай ма, жок, па, элде кундылыгы мен приоритеттер! жанын.ыз-га жак,ын баск,а мекемеден жумыс табу керек пе, соны шеш1п алтанын,ыз жен. ^ к,алауымыз бен к,а6тет1М13д] уштастыру - гесопсЛе \\л/ап!:5 \\м1:Ь сараЬ!1!1:1е5 - согласовывать потребности с возможностями * к,алайда жет!ст1кке жету - зиссеес) а1: аИ со$1:5 - добиться успеха любой це­ ной +еиф ден ез орнын таппа^ан, шектеул! жандар - ип^иШИес!, 0 пе-с!1т е п 5 !0 па1 реор1е - ограниченные люди * сеза з бойсунуды талап ету - с!етапс1 аЬзо!и1 е оЬес)!епсе - требовать абсо­ лютного подчинения +ерк1н ж э н е 6 еЙ !м д елпш -1а1с)-Ьаскапс<ас1ар1:аЫе-непринужденный и адап­ тивный 20

КеШБАСШЫ БОЛУХАК.ЫНДА 4. Алгашкы уш кадамнан сон,, ез!Ц!зге сурак, к,ойын,ыз: Алдын,ыздан шьи^ар кедерг!лерге тетеп бере аласыз ба, жалпы сотан дайынсыз ба? Бул туста ез мумк!нд!пц<зд! к,арк.ынды тексеру мен саралауды кажет етедг ез1н,1зд1 керсету жолында^ы кедергшерд) ецсеруге дайынсыз ба, осыны тус!нген жен. Бул шечнм к,аз!рг! батытыцызбен журе береаз бе, элде баска салака немесе баска мекемеге ауысасыз ба, со^ан эсер етед!. Кешбасшылар ушш аласапыран арасында^ы арпалыс калыпты жа^дай Креатив кешбасшылык, орталытыныц М1нез-кулыкты зерттей- Т1Н^алымдары Майкл Ломбардо мен Морган МакКоллдын, айту- ынша, кешбасшынын, ем!р!нде бак та, сор да кездейсок эр! жи! кездес!п турады. Себеб! мэртебе мен лауазым кешбасшыларды тартымды «нысаната» айналдырады. Ужым !члнде де, сыртын- да да кешбасшылыкка умтылгандардын, санын кебейтед!. Отан коса, дуниеындуткасын устап турман кезде елд!н, бэр! азге каруын кезен1п жургендей кер!нед1. Кызметте есуд1н,, басшы болудын, калыптаскан белг!л! б !р тэр - Т1б! жок. Кызмет баспалдагында топ-менеджерлер сэтс!ЗД1ктер, кызметтен темендеп калу, мекемелерд! мэжбурлеп б!р!кт!ру мен жутылу, кайта куру ж эне кен,се ойындары сиякты неб!р китуркы киындыктармен бетпе-бет келед!. Мундай кедерг!лер кешбасшы ем!р1н1н, аж ы рам ас бел!Г1 саналады. Оз мундай еткелден ет!п Кана коймай, эр кедерг!ден сабак алып, жацаны уйрен!п, тулеп отыруга ТИ1СС13. Кешбасшылар-га аласапыраннын, ортасында, болжап бол- майтын жат'дайда жумыс [стеуге тура келед!. Сондыктан кеш- * ез мумк!нд)пнд1к,арк,ынды тексеру - !п1:еп5е 1п1:го5рес1:юп - интенсивный самоанализ * кедерплерд! е^серу - 1 аск!е ^1те оЬз1:ас1е5 - преодолевать препятствия * болжап болмайтын жагдай - ипргес)!с1:аЫе е п у к о п те п ^ - непредсказуе­ мая обстановка 21

Уоррен Беннис басшылар унем! езгер1С услнде бол-ганы жен. Себеб! кешбасшы­ лык, ем1рдеп ешк,ашан езгермейт1Н 61р кубылыс - бул узд1КС13 езгер)С. 6 згер!сс13 кешбасшынын, ецбег! еш, тузы сор, ятни кун1 к,аран, деген сез. Сол себегт дамылсыз к,озталыс пен уздказ езгер1ске толы ортата 6ей1мделу мен кездейсок, жа^дайлар^а икемделуге тура келедк Осындай к,арбаластарда к,аб!лет1н,!3 шыцдалады, к,иын сынак,тардан не-гурлым кеб)рек етсенд, сотурлым жак,сы басшы боласыз. Кез келген процеспц ажырамас бел1п саналатын сэтс!зд!ктерд)ц ез1 адамды есейтет1н сындарлы тэж1рибе болып есептелед!. 6згер1ске 6еЙ1мделу уш1н кешбасшылар жумыс уст1нде арпа- лысып жур1п уйренуге ти1с. Оны к,алыпты жа-гдай деп к,абылдау к,ажет. Нак,тырак, айтк,анда, олар тосын сынак,тан, жуйеленбеген жумыстан, бурын-сон,ды 1степ кермеген 1стен уйренед!. Натыз кешбасшылардын, кеб1 м!не осындай неб!р курдел! сынак,тарды бастан еткерген. Бастан еткен ер сынак, жак,сы кеш­ басшы болуга б1ртабан жак,ындата тусу! ык,тимал. Эрнест Хемингуэй айтк,андай, элем 61ЗД1 талк,андап тастай- ды, ал 613 уЙ1нд1лерд1н, арасынан кушеЙ1П к,айта турамыз. Бул сез кешбасшыларта да к,атысты. Куласа да стк1Н1п, к,айта тура алатын адамдар тана ез батдарына берк болып, ез муратына жетед!. С етм ге ие болу уш)н кешбасшы^а терт к,асиет к,ажет Басшылардын, жет!ст1п к,арама?ында*ылардыц жет1ст1г1- мен елшенед!. Мак,сатк,а берк болып, адалдык, танытып, журт арк,а суйейт!н азаматболтанда тана С13к,араматын,ыздатылардын, * езгер1С - сЬапде - изменение, перемена * кездейсок, жатдайларга икемделу - а^изИпд ^о зегепсИр^у - приспособли- вание к неожиданной случайности * сэтс)зд!ктер - ас1уег5 !Т:у - неудачи ^ к,арамагындагылар - зиЬогбта^е: - подчиненные 22

КеШБАСШЫ БОЛУХАК.ЫНДА сен)М)не ие боласыз. Ал баз б!реулер сен1м тудыру учнн ха ­ ризма керек деп ойлайды. Ш ын мэн!нде, кеш басш ы болу уш1н бойын,ызда харизманын, болуы М1ндет емес. Кешбасшылардын, кеб1Н1и, харизмасы ж о к болганына карамастан, езгелерд[н, сен!М1не ие болып, айналасындатылардын, ы кыласына белен!п, сол аркылы максаттарына жет1п жур. Сонымен катар, сеы м тудыру уш!Н кейб1р кеш басш ы лар эмпатия^а кеп кен,!Л белед!. Кептеген лидер бул касиетт1н, жоктытына карамастан жет1ст1кке жетед!. Э рин е, ондай касиетке ие адамдар тец!рег1нен кеб!рек колдау кермек. Я асш ы лд рд ь/^ ж ег/сг/г/ к;арзм<э^ы/-/д ардь//-( жег/слг/мен елш е^/ед/ Эмпатиямен катар !скер кешбасшылар ез! бет ал^ан батыт- батдарды бетке устауды насихаттап, журт колда^ан жагдайда барлыгы да олжалы болатынына ужымды сенд1ред1. Шску 51:оге5-дын, басшысы Дон Ричи былай ой туйедп «Кеш­ басшы ен, бастысы, адамдарды шамадан тыс жумыс 1стеуге мэжбурлей алмайтындыгын ескерген! жен. Олар ездер! кул- шыну^а ТИ1С. Десе де, мен1н, ойымша, кеп жа^дайда адамдар ез басшысын курметтесе эр1 онын, компанияны еркендетет1ндей мумк1НД[Г1 бар деп сенсе ^ана ужымда кулшыныс пайда бола­ ды». Демек, ез ынтасымен кешбасшьи^а шесушшер отан сену! ти!С, алайда сен)мге буйрык. журмейд!. Егер аз кешбасшы ^ сен)мге ие болу - еагп ^ е 1:гиз^ о^ - заслужить доверие * эмпатия - е т р а 1:Ьу - эмпатия * сен!мге буйрык, журмейд! - саппо!: Ье тапба!:ес1 - доверие не может быть предписанным 23

Уоррен Беннис релнде келеа терт касиетт! бойыцыз^а уялата алсан,ыз, к,ара- матыцыздатылардын, сен1М1не ие боласыз: Б1р1нш! к,асиет - турак,тылык, Ба-гытын,ыздан ауытк,ымай, 6атдарын,ыз-га бер1к болыцыз; Ек1нш!к,асиет-сэйкест]к. К,ундылык,тарын,ыз,теорияларын,ыз бен нанымдарын,ыз эр сез1н,1зден кер1Н1с тауып, оларды !С-эре- кет1н,1збен дэлелдеп отырыцыз; Уш!нш! касиет - с е н )м д ш !к К,ызметтес адамдарды к,ажетт1 сэтте колдай 6 ш 1н,13. Ман,ызды сэттерде касынан табылын,ыз; Терт1нш1 касиет - адалдык, Мойнын,ыз-га алган М1ндеттер мен берген уэден! орындацыз. Сез!Ц!з !С1н,13ге кеп1Л болсын. Туптеп келгенде, к,ызметтестер!н,1зд1н, колдауы мен курметше ие болу-болмауын,ыз - ез болмысыцызды к,аншалык,ты жак,сы 61- лет1н1н,!зге, к,асын,ызда^ы адамдардын, мук,таждьи^ын к,аншалык, жак,сы туснет1н1ц1зге ж эне жо^арыда жазыл^ан к,а^идалы терт касиет аркылы олардыц сен!М1не ие болуыцызга т!келей байла- нысты. Кешбасшыларды к,алыптастыру мекемелер м!ндет) Технологиялар, галамдык, езара тэуелдш]к, б!р)гу мен жутылу, нарык,ты ырык,тандыру, демографиялык, керсетк1штер мен к,ундылык,тардын, езгеру! буг1нде бизнест! ж урпзу ТЭС1Л1Н тубегейл! езгерт1П Ж1берд!. Тек езгеру аркылы гана мекемелер таламдык, бэсекелеслк ортада дурыс жол^а тусе алм ак * турак,тылык, - соп$1 апсу - постоянство * сэйкест1к - сопдгиНу - последовательность ^ сен!мдш)к - ге11аЬ!1!1 у - надежность * адалдык, - т 1:едп1 у - честность * галамдык, езара тэуелд)л;к - д1оЬа11п1:егс!ерепс1епсе - глобальная взаим о­ зависимость * б 1р!гу мен жутылу - тегдегз апс! асди!5!^!0П5 - слияния и поглощения * галамдык, бэсекелеспк орта - д1оЬа11у с о т р е А ^ е епУ!Гоптеп1: - условия глобальной конкуренции 24

КЭШБАСШЫ БОЛУХАК.ЫНДА Ал езгер1СТ1н, басы адамдарды ба-галаудан басталмак,. К,ыз- меткерлер - мекемеын, басты к,ундылыты, дегенмен басшы- лар оларды кеб!не актив ретшде емес, м<ндеттеме рет1нде к,абылдайды. Мундай есю кезк,арас мекемен1н, басты ресурсын - мекемен! езгерту уш1Н к,олдану-га кедерп жасайды. Тек санаулы тана мекемелер «адам куилн» ба-галай бас- тады. Кеб1 кер1 батытты устанып, к,ызметкерлерд1ц мекемеге деген ниет!не немкурайды к,арап, к,амк,ор болудыц орнына к,ыск.артып, бар куштер1н тек нэтижеге жумылдырады. Сондык,тан мекеме басшылары к,ызметкерлерд!н, 6ш1м алып, кешбасшы боларлык,тай тэж1рибе жинак,тауына жатдай жасауы ти1С. Себеб) менеджерлерд! жумыста алтан теж1рибес1 кешбасшы етедк К,ызметкерлергежумыс 1стеу арк,ылы уйренуге мумк)нд]к берген жен. Ол уилн к,алыпты жатдайда езгер!ске жол ашатын, шарасыз к,ател<ктерге тезет)н орта керек. Уй- рену мен есу кезтде адамдар эдетте, ез шецбертен шыть!п кет;п отырады. «Мумк)нд1к беру» деген1М13 к,ызметкерлерге басшылык, ету- ге, басшылык, к,ызметте ез-ез1н сынап керуге жол ашу деген сез. Мундай мумюндктерге мыналар жатады: департаменттер мен бел1мшелер арасындагы кадр алмасу, к,ызметкерлерд1н, жел1л1к алмасуы, арнайы жобаларга жумсау, нысаналы топтардыц М1Н- деттер! мен ак,ауларды анык,тап, тузету жауапкершшюн жуктеу, сондай-ак, филиалдарта к,ызметке жолдау. Кептеген компания осындай стандартты тэалдерд! сэтт! к,олданып журсе, езгелер! шен,6ерден шы-гып, жас басшылар-га венчур капитал непз!нде жаца компаниялар к,урута, ти[мдт)г! * м]ндеттеме - 1!аЬ11!Ч:!е5 - обязательства +адам куш! - реор1е роууег - человеческий ресурс +к,амк,ор болудыц орнына к,ыск,арту - ргигмпд га'ИпегИтап пиПиг!пд - сокра­ щая, а не заботясь + мумк:нд!к беру - о#ег оррог^ипЖез - предложение возможностей * шарасыз к,ател!ктерге тезу - ^о1ега!е {Не ^пеV^1:аЫе т!51:аке5 - допускать не­ избежные ошибки 25

Уоррен Беннис томен ша?ын еншшес кэсторынды баск.ару^а, киын жаг- дайта тап болтан бел1мшелерд1сатудын, орнына, жас басшылар- ды тыгырык,тан шытар жол 1здеуге мумк1НД1к беред!. Кешбасшыныц жолы к,ик,алан Кешбасшынын, калыптасуы - ем<р бой^ы к.ым-к.и^аш ]зден)с сапары. Бенниспн, сез1не суйенсек, на^ыз кешбасшы болу уш1н басшылык жасайтын ортаныц жай-жапсарын егжей- тегжейл! мецгер1п, кешбасшылыктын, непзп ка^идаларын уй- рен!п, оны 1сте колданып, ез1н,1зд1н, шынайы болмысыцыз^а етене жакындап, айтулы ем1рл1к окиталарды ой елепнен етк131п саралап, ем1р сурт журген элем1н!н, шекарасын белг!леу керек. Кешбасшылар !ШК1 туйс1П мен дагдыларына жи1 суйенед!, бул деген1М13 - ез туйапн,1зге сену 1пэм сол сен1мд1 турл! жумыс жагдайында ескерт отыруды да^дыта айналдыру деген сез. Ондайда таптаурын жолмен журе бермей, жан,а сокпактарды !здеген1н,1з жен. Катардапэ! кызметкерд;н, кешбасшьи^а айналуы - айрыкша кубылыс. 6з калауыцызды, каб1лет1н,13Д1, амбицияцызды, оц тэж1рибен,1зд1, сондай-ак жеке жэне корпоративтк кундылык- тар мен приоритеттер1н,13Д! айкындау аркылы шынайы бол- мысын,ызды барынша жаркыратып керсете аласыз. Осын- дай б1Л!к-бш1ммен карулан-ган шын парасат нес тана езн де, айналасындагы жат^дайды да тубегейл! езгертуге каукарлы. Ал егер корпоративлк мэдениет олардыц устанымына кайшы кел1п жатса, кешбасшылар ен,6ек орнын, Т1ПТ1 ез1Н!ч кэаби саласын езгертуден тайсалмайды. * ти1мд}л1п темен шагын еншшес кэс!порынды басцару - орега^е 5та11ег, 1о\\л/-тагд:п зиЫ с^апез - управлять небольшими низкорентабельными дочер­ ними компаниями + ем!р бойгы к,ым-к,игаш 1зден:с сапары - № 1опд ас1уеп^иге о^ с1!5 соуегу - дорога длиною в жизнь, полная приключений и открытий 26

КЭШБАСШЫ БОЛУХАК.ЫНДА Осыдан аз уак,ыт бурын К1С1 сез1 булжымас шарт болып саналатын. Ол кезде Д1н1не берк адамдар сезд! серт деп устап, айтк,анынан таймайтын. Егер жотары лауазымдатылар ет!р1к айт- са, алаяк,тык, жасаса, олар к,ызмет[мен к,оштасып, Т1р! елкке ай- налатын. Ал буг1ндер1 еюышке к,арай, адамдар ет1р1к айтудан уялмайды. Кер1С1нше, ет1р1Г1м мен алаяк,ты-гым эшкере болып к,алмаса екен деп аландайды. Айтатыцыз к,анша жерден дэлелд! болса да, еркек!реклк пен арсыздык, ар мен уятты бел ден баса салады. Ашкезд!к, жалтак,тык, пен ой-ер1спн, тар- лыты сияк,ты жагымсыз к,асиеттер - к,аз1рг1 к,аптатан сурк,ай басшысымак,тарга, псевдолидерлер тобына тэн к,убылыс. Б1зге мундай пасык, елшемдерден жотары болатын лидерлер аса к,ажет. ем/'р сдпамь/з сдпась/на г/^елей бзйлзныстъ/ Егер кешбасшы болуды армандатан болсан,ыз, К1тап авто- рынын, айтуынша, дэл к,аз1р сол арманды ак,ик,атк,а айнал- дыру^а талпыныс жасайтын сэт туды деп есептен,13. Себеб! адамнын, ем<р сапасы кешбасшылар сапасына т!келей байла- * булж ы м ас шарт - Ь Ы )п д соп^^ас^ - договор, обладающий обязательной силой * е р к е ф е к т к пен арсыздык, - аггодапсе апс{ Ьа1с1-^асес! с!еп1а15 - высоко­ мерие и наглое отрицание +ар мен уят - з Ь а т е апс{ етЬаггаззтеп!: - стыд и смущение * ашкезд!к - дгеес! - жадность * арманды ак,ик,атк,а айналдыру - т а к е ске а тз геа1)1:у - воплотить мечты в реальность * ем!р сапасы - диаЧ^ о^ 1!^е - качество жизни 27

Уоррен Беннис нысты. Болашак, бупнг! кешбасшылар калдырар мурава зеру, алайда бул сынакка тетеп берер адамдардын,саны тым аз. Сонын, б!р1 С!3 болуын,ыз мумк1н. Кешбасшылыкка умтылып, ба-гыцызды сынап кер1н,1з. Б13Д1Н, ем!р сапамыз кешбасшыларымыздыц сапасына лкелей байланысты. * мура - 1едасу - наследие 28

ЭМОЦИЯЛЫК, КЭШБАСШЫЛЫК, ЭМОЦИЯЛЫК, ИНТЕЛЛЕКПЦ КУШ)МЕН К.АЛАЙ БАСК.АРУГА БОЛАДЫ? Дэниел /оулман, Ричард бояцисжэне Змии Мак^и ^ Е / \\ 5Н/Л/б ГНЕ РОИ/ЕЯ ОЕЕМОЛОЛ/Д^ /Л/Ш1 /6 ЕЛ/СЕ Оап/'е/ бо/етап, Я/'с/1дгс/ Зоуа^/5 агкМпп/'е Мс/<ее Авторлар Пулитцер сыйльи^ымен ею рет марапатталтан Дэниел Гбул- манды 2002 жылы Стратегиялык, езгер1стер институты 10 ен,узд1К бизнес-интеллектуалдын, б1р! деп таныса, Т11е \\Л/а11 $1:гее1; ^ои^паI 2008 жыл^ы ык,палды ойшылдардын,ондьи^ына К1рпзген. Ричард Бояцис - профессор, ез1н-ез1 ба^ыттап уйрену тео- риясынын, авторы. Энни МакКи - «Резонансты лидер болу» К1табынын, авторы. Ви51пе55 \\Л/еек оны басшылар^а арналган коучингт1н, «ханшайы- мы» деп атады. Ацдатпа «Эмоциялык, кешбасшылык,. Эмоциялык, интеллекпн, куш1мен к,алай баск,ару^а болады?» ютабы - халык,аралык, бестселлер. Бул - бизнес элем1тц лексиконына «эмоциялык, интеллект» деген тус1Н1кт1 К1рг1зген жэне оны букт лидерге к,ажет дащы-га айналдырган К1тап. Басшылык, ет1п журген немесе басшы болута талабы бар кез келген кю ок,у-га ТИ1Сен,6ек. 29

Дэниел Пэулман, Ричард Бояцис жэне Энни МакКи Ужымнын жумысы басшынын кен'л куй<не байланысты Компанияныц к,орытынды керсетк)штер<не не ке61рек ыкпал етед! деп ойлайсыз? Осы сурактыц жауабы тац^алдыруы мумк1н, б!рак кисын^а келед]. Бул - лидерд1Н, кец1л куй!. Бас- шылардыц эмоциялык интеллекте!: олардыцсана-сез)м<, эмпа- тиясы, тен'репмен к.арым-к.атынасы жумыстын, нэтижес!не лкелей эсер етед1. Сондыктан бул К1тапта уйде немесе достардын, арасында жаксы эсер тудырумен катар, жумыста да жотары нэтижеге кол жетк1зу уш1Н лидерлерге кажет эмоциялык, интеллект) ка- лыптастырудыц кыр-сыры сипатталады. Авторлар лидерлерд!Ц нег1зг1 жумысы адамдардын, кец1Л куЙ1н баскару^а катысты екенш айтады. Гоулман баста^ан авторлар ондатан жыл бойы эмоциялык интеллект пен ми курылысынын, езара байланысын Ьэм лидерл1к стильдерд! зерттеп, эмоциялык кешбасшылык теориясын тужы- рымдады. Авторлар соц^ы зерттеулерге суйене отырып, лидерд1н, э м о ­ циялык стил! «жук.палы кец)л куй)) деп аталатын неврология- лык процесс аркы лы журттыц кец1л куЙ1 мен М1нез-кулкына эсер етет1н1н жазады. «Оз1н, кул;мдесец, бук1л элем са^ан кул1мсреп карайды» дегенге саятын кубылыс екеын айтады. Одан эрмен, авторлар эмоциялык интеллект уйымды те­ лефон ж елю нд еп электр куаты тэр 13Д1 аралап ж ур етш н атап елп, ек! турл! басш ыны салыстырады. Буйы^ы эр) «катыгезм + к,орытынды керсетк1штер - Ьойот-1!пе рег?огтапсе - итоговая произво­ дительность * сана-сез!м - зе)^-а\\л/агепе55 - самосознание +тец!репменк,арым-к,атынас-гаррог1\\лл!1'1оМ1ег5-взаим опоним аниесокру- жающими * эмоциялык интеллект - етоТюпа! !п!:е11!депсе - эмоциональный интеллект +жук,палы кец:л куй - тоос! соп1:ад!оп - заражение настроения 30

ЭМОЦИЯЛЫК, КЭШБАСШЫЛЫК, бастык, тунжыра^ан керенау адамдардан к,урал^ан «зэрл!» уйымдарды к,урады екен. Ал айналасын Ж1герленд1р1п журет!н жайдары басшы жумыск,а ынталы, курдел! шаруаларды шешуге к,улшынып туратын к,ызметкерлерд1 тэрбиелеп шьи^арады. Талымдар 1р1 компаниялардын, 62 бас директоры мен олар- дын, топ-менеджмент1 арасында зерттеу журпз!п, кен,ш куйд1ц к,аншалык,ты мацызды екен!н дэлелдеген. Зерттеу барысында олардын, ширак,тьи^ы мен купшынысы ба^алан^ан. Сондай-ак, олардан жумыста к,аншалык,ты дауласатыны суралт^ан. Зерт­ теу басшылардыц кец1л куЙ1 не-гурлым жак,сы болса, ужым сотурлым ынтымак,таса ен,бек етет1Н1и жэне компаниянын, жак,сы нэтижелерге жететшн керсеткен. Ал компания лзпн! тт табыса алмайтын араздаск,ыш басшылардын, к,олына тисе, компаниянын, к!р1С1 азая тусед! екен. С!3 осы мазмундамада эмоциялык, лидерлклн, мынадай к,у- пияларына к,анытасыз: ж эмоциялык, лидерл1к дегентн, не екен1н жэне дурыс к,олдана б1лген жат^дайда уйымыцызда резонанс тудыра- тынын б1лет1н боласыз; * эмоциялык, лидерлклц астарында жатк,ан нейроанатомия купияларын, сондай-ак, табыск,а жету уш1н к,андай эмо­ циялык, интеллект да^дылары к,ажет екен1н тус1нес1з; * езгелерд! Ж!герленд1ру уш1н лидерл1кт1н, алты стил1мен та- нысасыз; ж ез1н,1зд1ц К1м екен1Ц13Д! жэне лидер болу уш1н нет езгерту к,ажет екен1н тус1Н1п, осы езгер1стерд! 1ске асыру уш1н жос- пар эз1рлей алатын боласыз; * эмоциялык, интеллигент уйымк,уруды уйренес!3 * буйыты эр! «катыгез» бастык * ^ергеззес), ги^Ыезз Ьозз - депрессивный, бе з­ жалостный босс + тунжыраган керенау адамдар - педаМуе ипс1егасЬ:еуег5 - негативно на­ строенные пассивные люди * эмоциялык, интеллигент уйым куру - Ьи11с1 ето^опаНу 1п1:е11!деп1 огдап!- иа^опз - создавать эмоционально-интеллектуальные организации 31

Дэниел Гоулман, Ричард Бояцис жэне Энни МакКи Э зЫ ц жэне езгелерд)ц эмоциясын игерген адам мыцты лидерге айналады Улы лидерлерд1ц 1скерл1пн журт кеб1несе олардын, страте- гиясы мен ба^ыт-ба^дарына немесе пэрменд! идеяларымен байланыстырады. Ал шынтуайтына келеек, олардын, купиясы аса карапайым: мык,ты лидерлер эмоциялармен жумыс [стейд]. Еск1 заманда^ы лидерлерд1н, тарихтан ойып турып орын ал^ан себеб) олардын, лидерлю эмоция тургысынан нанымды ед1. Заманауи уйымдарда да байыр^ы эмоциялык кажеттшк бар. Сондыктан лидерлер уйде де, жумыста да адамдарды по- зитивке батыттап, уытты эмоция тудыратын «тулнненм таза- лап отыруы ти1С. Лидерлер жагымды эмоция тудырса, айналасында^ы адамдардыц бойындаты барлык жаксы касиеттер жарыкка шы^ады. Ал егер жа^ымсыз эмоция тудырса, адамдардыц жаркырап журу1не себеп болатын эмоциялык уйлес1М бузылып, диссонанс пайда болады. Эмоциялык лидерлкл эр адамныц ип- Л1пне жумыс 1стетуд1ц кшл - эмоциялык интеллект1ге непзделген лидерлккабшегп мецгеру, я^ни бул жерделидерлерд)нездер)н к,алай устайтыны жэне езгелермен к,алай к.арым-к.атынас к,уратыны аса мацызды. Эмоциялык лидерл1кт! колданатын лидерлер карама^ындатылардын, эмоциясын дурыс арна^а ба- ^ыттайды. Ми - бул ез1 ашык, тм е к секшд!. Кен,1л куЙ1М13 кебте ез ортамыз^а байланысты. Талымдар ашык шмекл «адам арасын- ^ мык,ты лидерлер эмоциямен ж ум ы с !стейд1 - дгеа1:1еас)ег5111р \\л/огкз ^гоидЬ 1 Ье е то ^ о п з - выдающееся лидерство работает на эмоциях + уытты эмоция тудыратын «тутжненж тазалау - с1еаг {Ье з т о д сгеа^ес< Ьу 10Х1С е т о 1:!оп5 - очищать смог, созданный токсичными эмоциями * лидерлер жагымды эмоция тудырса - \\л/Иеп 1еас1ег5 ( № е е то ^ о п з розМ- уе1у - когда лидеры стимулируют положительные эмоции * лидерлер ездер!н к,алай устайды ж эне езгелермен к,алай к,арым-к,атынас к,урады - Ьо\\л/1еас)ег5 Ь а п сИ е ^ е тзе ^ е з апс!1:)1е1г ге1а^оп5111р5 - как лидеры ведут себя и управляют своими отношениями * ашык, !лмек - ореп1оор - незамкнутая петля 32

ЭМОЦИЯЛЫК, кеШБАСШЫЛЫК да?ы к,атынасты лимбикалык, реттеум деп суреттейд!. Бул цеген1М13 - егер 61р адам баск,а б!р адамга сигнал Ж1берсе, ай- галык,, к,уантса, ренж!тсе, мэртебес!н кетер!п тастаса, ягни кез келген эрекет арк,ылы эсер еткен жагдайда, ол адамныц гармоны, журек к,ан тамырларыныц к,ызмет!, уйк,ысы, Т1ПТ1 иммунды жуйес! езгеред!. Баск,аша айтк,анда, кез келген адам 613Д1Ц физиоло- гиямыз бен эмоциямызды езгерте алады. Араласатын эр К1С1Н1Ц шмектер) б1р-б[р1не жалгасып жатады. Бейнелеп айтсак,, муны мэмоциялык, кежем десек болады. Бул кежеге эрк,айсысымыз ез1м1зге тэн дэмдеу1ш к,осамыз. Айналан,ызда^ы адамдар терк эмоциялардын, толк,ынында кеб1рек жур1п, «кежен,13» дэмс13бо­ лады. Дэмс1з кежен! К1м 1ШК1С1 келед!? Жарк,ын жандар сырт айна- лып, уытты жандар уЙ1р болады. Ал адам ез1н жак,сы сез!нсе гана барын салып ецбек етед1. Жак,сы кен,!л куй ак,ыл-ой к,аб1лет1н арттырады, адамдардын, ак,паратты жак,сы С1^1ру1не жене курдел! шечнмдер к,абылдауына кемектесед!. Мысалы, оптимист агентгер сак,тандыру полистер1н кеб!рек сатады, себеб! пессимист эр!птестер1не к,араганда олар- дыц к,олы журмей жатса да, унжыр-гасы туспейд!. Йель университет! журпзген зерттеу жумысшылар арасында шаттык, пен жылылык, жец!л эр! жылдам тарайтынын керсеткен. Купю - ашык, шмект!н, к,алай жумыс !Стейт!Н1Н1чдэлел!. /(/л^г/ - е/(/ а д а м д ь / ж д ^ь/нд асть/рать//-/ /<;ь/ск;<эжол Неврологиялыцтургыдан келеек, кулк! - ею адамды жак,ын- дастыратын ен, к,ыск,а жол, себеб! ол адамдардыц миындагы лимбикалык, жуйен!, я-гни кемкерме мига дереу жал-гайды. Осы ^ адам арасындагы катынасты лимбикалык, реттеу - !п!егрег5опа1 11тЬ1С геди1а^оп - межличностная регуляция лимбических систем +эмоциялы к кеже - етоНопа! зоир - эмоциональный суп 33

Дэниел Гоулман, Ричард Бояцис жэне Энни МакКи 61р лезде ерказ етелн реакцияны «кемкерме к у л ьт» деп атай- ды. К,ызметкерлер кул!П журсе, ужымда сен!м мен ауызб!рш!Л1К, сондай-ак, мамыражай жа-гдай орнайды. Сондык,тан нам!з кешбасшылар журек пен басты, япчи сез1М мен ойды уштастыра б1лед1. А лм к,оймн М1ндеттер мен туындамн проблемаларды шешу уш!н лидерлерге жомры ин­ теллект к,ажет. Алайда лидерге жалтыз интеллект жетк!Л1кс13. Ли­ дерлер тец^репн ынталандыру, ба^ыттау, Ж1герленд!ру, тындау, сейлеу арк,ылы ез бамгг-батдарын жузеге асырады. Улы лидер­ лер адамдарды к,анаттандырады. К,уштарлык,ты оятып, б)зд[ жаксылыцка кулшындырады Кешбасшылык,к.а ми цурылымыныц к.андай к.атысы бар? Миды зерттеп журген млымдардыц айтуы бойынша, интел­ лект пен эмоциям жауап берелн нейрон жуйелер) б1р-б!р1нен белек, 61рак, езара ты^ыз байланыста. Мэселен, адамныц эмо- циясын баск,аратын кемкерме ми жуйесн алайык.. Егер адамм к,аут тенет1н болса, эмоциям жауапты кемкерме ми адам миыныц к,алмн бел1пн ез1 баск,арады. Сондык,тан эмоция адам­ ды к,ау!п-к,атерден аман сак,тап к,алу уш!н ете мацызды, себеб! кемкерме ми кутпеген жатдайдан дереу хабар берт, адамды я к,ау!пке к,арсы курест!ред1, я к,ашум итермелейд!, я к,имылсыз к,алдырады. Мидыц ойм жауап берелн бел!п эмоциям жауапты кемкерме мидан тарами, сондык,тан к,атерд! сез!нген кезде ак,ыл сез!мнен буйрык, кутед!. Секунд сайын 1шк!-сыртк,ы жайттарды шолып оты- ^ кемкерме кулып - ИтЫс 1оск - лимбический замок ^ журек пен бас - ЬеаП апс! Ьеас! - сердце и голова * куштарлык,ты ояту - !дт{е ра55!0п - разжигать страст *б)зд! жаксылыкка кулшындыру - !пзр!ге1:Ье Ье51:!П и5- вдохновляют нас на лучшее + нейрон жуйелер! - пеига! 5уз{ет5 - нейронные системы * кемкерме ми - НтЫс Ьгат - лимбический мозг 34

ЭМОЦИЯЛЫК, КОШБАСШЫЛЫК, ратын кемкерме мидыц курылымы тетенше жагдайга эрдайым эз1р турады. Ол к,ау1П туган жагдайда мидыц барлык, белюн, Т1ПТ1 ми кабы-гы, ягни рационалды ойлау орталыгын да ез уысына алып, эрекетке бастайды. /\\д<эм б а сь /н а ю нее, ак;ь/л сез/'мнен буйрь//<; &/гед/ Адам миыныц табитаты миллионда-ган жылдар бойы к,алыптаск,ан. Кеб1не-кеп адам басын к,ау1птен арашалап к,алу- га машык,тантан. Ал к,аз1рп кезде 613 курдел! элеуметт!к шын- дык,пен бетпе-бет кел<п отырмыз. Б1рак, 61ЗД1Цмиымыз мундай курдел1л!кке емес, тетенше жа-гдайдан аман к,алуга 6еЙ1мделген. Сондык,тан аландау мен ашу-ыза сияк,ты эмоциялар б1зге денеге тенген к,ау1пке к,арсы куреске кемектескен1мен, кецсе саясатын- да кедерп келт1ред1. Кез келген сынды ез1М!зге к,ау)п кер1п, одан сак,танып, керек болса, куресе бастайтынымыз содан. Бак,ытымыз-га к,арай, эмоциялык, импульстар мидыц барлык, бел1пн аралап етед1. Кемкерме мидыц туб1р1 бадамшадан бас­ тау алган импульске мидыц ак,ылга жауапты бел1П шектеу салуы мумк1н. Баск,аша айтсак,, ашу бадамшада пайда болганымен, ак,ылга жауапты мандайша ми сабырта шак,ырып, 1ште булык,к,ан ашуды сыртк,а шытармай, устап к,алады. Ак,ыл мен сез1мге жауапты нейрондар б!р-б1р1мен осылайша неврологиялык, жолдар арк,ылы араласып жатады. Эмоциялык, интеллект осы жолдыц толассыз жумыс 1стеу1нетэуелд!. Б1рсезбен айтсак,, эмоциялык, лидерлк енер! 613Д1Ц интеллект1М13бен эмо- циямызды б1р-б1р1мен уйлест1р1п отырады. ^ ми кабы^ы - соН:ех - кора головного мозга * курдел) элеуметт1к шындыцпен бетпе-бет келу - ?асе со тр 1ех 5ос<а1геа!)- ^ез - сталкиваться со сложными социальными реалиями * бадамша - атудс1а1а - миндалина 35

Дэниел Гоулман, Ричард Бояцис жэне Энни МакКи К1тап авторлары бупнп кунн!ц 1скерл1к мэдениет! эмоциям емес, интеллектке аса мэн берет!н!н жазады. Алайда адам миыныц к,урылымын зерттеген млымдар адамныц эмоциясы интеллектен кушлрек екен!н дэлелдеп отыр. Сондык,тан да адам миыныц ерекшелюн мецгерген адамм мык,ты кешбасшы болум жол ашылады. Диссонанс тудыру мен резонанс тудыру деген)м!з не? «Диссонанс» деген - жагымсыз, ащы дыбысты б!лд1рет1н музыкалык,термин. Диссонансты лидер басшылык,етет!нужым- дар эдетте унжырмсы тус!п жабырк,ау журед!. К,атыгез тиран- дардан айлакер социопаттарм дей!нп диссонансты лидерлер шынайылык,тан к,ол уз!п, жумыс 1стеуге мумк1Н емес орта к,а- лыптастырады. Муныц к,аншалык,ты зиянды екенд!п олардыц ойларына да юрт шык,пайды жэне оларм бэр!б1р. Нэтижеанде ездер!, я-гни басшылары уйытк,ы болмн «ужымдык,стресс\" адам- дардыц кецт1н алац етт, жумыс жайына калады. Резонансты лидерлер, кер!С1нше, адамдардыц сез!м!мен санасып, келецкеде к,алып к,оймн кец!л куйд! кунгейге шым- рады. Резонанс эдетте, эмоциялык, интеллектю дамымн лидер­ лерге тэн Олардын к.уштарлыц пен к,улшыныск,а толы энергиясы ужыммтугелтаралады. Елеул1проблемалартуындай к,алса, эмоциялык, интеллигент (ЭИ) лидерлер жанашырлык, танытып, ездер! баскаратын адамдардыц кецш куЙ1не ортактаса- ды. Мысалы, журттыц бэр!Н аландататын (айталык, бел!мше жа- ^ эмоция интеллектен кушт!рек - етойоги аге тоге ро\\л/ег^и11±!ап :п1е11ес^ - эмоции сильнее, чем интеллект * диссонансты лидер - с!!550пап1 !еас)ег - диссонансный лидер *ужымдык стресс - соИесйуе (Ыгезз - коллективный стресс * резонансты лидер - ге50пап1:1еас1ег - резонансный лидер * олардыц куштарлык пен к,улшыныска толы энергиясы - Ипе!Г ра55!оп апб еп^и5!аз11С епегду - их страсть и восторженная энергия * эмоциялык интеллигент лидер - етойопаНу 1п1еШдеп{ 1еас1ег - эмоцио- нально-интеллектуальный лидер 36

ЭМОЦИЯЛЫК, К6ШБАСШЫЛЫК, былса) немесе уайымдататын жагдай болса, мэселен, эр1птес1Ц ауыр наук,аск,а шалдык,са, ЭИ лидер ужымга тек жанашыр болып к,ана к,оймайды, сонымен к,атар, не болса да ужыммен 61рге бо­ лып, соныц ысгык,-суыгын б1рге керед!. Адамдар мундайлидерд1ц к,амк,орлыгын сез1Н1п, муц-мук,тажын тус1нет1н1не ризашылык, танытады. ЭИ лидермен к,ызметтес болу ужымга да, лидерге де к,олайлы. Олар б1р-б1р1мен идея алмасады, б1р-б1р1нен уйренед!, б1рлес1п шеилм к,абылдайды жэне жумысты б1рге тындырады. Ец бастысы, ужымда эмоциялык, уйлеам болса, жумыстыц мэн1н арттырады. Сана-сез)ми дамьчган лидерлер к,андай болады? Еалымдар эмоциялык, интеллеклн! тертке бел!п царастырган: сана-сез1м, ез1н-ез1 баск,ару, элеуметт1к хабардарлык, жэне к,арым- к,атынасты баск,ару. Ал бул терт елшем он сепз б)Л)ктен турады. Айта кету керек, ттл ец кернекл лидерд!Ц бойынан барлык, бш1к б1рдей табыла бермейдк Десе де, жасампаз лидерлер осы терт датдыныц эрб1р1нен ец болмаганда, б1р-б!р 61Л1КТ1 жак,сылап мецгерген. Сонымен, эмоциялык, интеллеклжцтерт дагдысыныцалгаш- к,ысы - сана-сез)м. Бул дагды уш бшктен турады. Олар - эмо­ циялык, сана-сез1м, ез!н-ез1 дэлме-дэл багалау жэне ез-ез!не сен1мд1Л1К. 1. Эмоциялык, сана-сез)м! дамы-ган лидерлер 1шк1туйапне к,улак, тур1п, ез сез1мдер1 ездер! мен жумысына к,алай эсер етелжн туйс1нед1. Олар ездер1Н!ц басты к,ундылы- ^ын басшылык,к,а алып, эрекетт1ц ец ти1мд1 жолын ба- гамдап, курдел! жагдайдагы кер!н)ст! толы^ымен * терт елшем - ?оиг с1!теп5)оп5 - четыре измерения * б1Л!к - сотре^псу - компетенция * сана-сез1м - 5е1^-а\\л/агепе55 - самосознание * эмоциялык, сана-сез!м - ето^опа! 5е!?-а\\л/агепе55 - эмоциональное само­ сознание + басты к,ундылык,тар - ди!с!:пд уа1иез - ведущие ценности 37

Дэниел Гоулман, Ричард Бояцис жэне Энни МакКи перед). Олар ашык, эр! шынайы ез эмоциялары мен нанымдары жене басты ба^ыт-бащары жеынде эцпмелей алады. 2. ез)н-ез< дэлме-дэл баталау - ез!Н1ц мык,ты жэне осал тустарын жаксы б!лет!н, ездер! туралы эзш айтып журет!н лидерлерге тэн бшк. Олар б!лмейт!н!н уйрен1п алуга, ез!н- ез! жетшд1руге бей!м келед! жэне салик,алы сын мен кер! байланысты куптайды. ез!н-ез) дэлме-дэл бамлаулидерге к,ашан кемек сурауды, к,андай лидерл!К к,асиеттерд! да- мытуга зер салу керек екенн айкындап беред!. 3. ез-ез)несен)мд)Л]к. Лидерлер ездер!Н1цмык,ты тустарын бшсе, сол к,асиет!н пайдалана да алады. 6з-ез!не сен!мд! лидерлер к,иын жумыстардан тайсалмайды, тэуекелшш келед!. Мундай лидерлер елд!ц кез алдында журю, журт- тын, сен!М1не ие болады, сол аркылы дараланып топ алдына шыгады. Парасатты лидерлер ез-ездер)н баскара алады Эмоциялык, интеллект!н!ц терт елшем!Н!ц еюншю - ез)н- ез) баск,ару. ез!н-ез!н баск,ару алты б1Л1ктен турады. Олар - ез1Н-ез1 бак,ылау, айк,ындык,, 6ей1мдш!к, жет!ст!кке умтылыс, бастамашылдык,, оптимизм. 1. езж -ез) бак,ылау. Бундай к,асиет бойында бар лидер­ лер ездерн мазалайтын эмоциялар мен импульстарды 6аск,арудыц к,олайлы жолдарын тауып, оларды к,ажетт! арнам бурып отырады. Оз1Н-ез1 жаксы 6ак,ылай алатын лидер к,атты куйзелгенде сабыр сак,тап, ак,ыл-парасатымен * курдел) жащайда^ы кер1Н!ст! толы^ымен керу - зееюд 1Ье Ь)д р!с):иге т а сотр1ех з^иа^оп - видеть общую картину в сложной ситуации * ез1н-ез1 дэлме-дэл бамлау - ассига^ зе^-аззеззтеп! - точная самооценка + ез-ез!не сен!мд!л:к - 5е!?-сопйс1епсе - самоуверенность * ез!н-ез: баскару - зеИ'-тападетеп!:- самоуправление ^ ез!н-ез1 бакылау - 5е1^-соп^го1- самоконтроль 38

ЭМОЦИЯЛЫК, К6ШБАСШЫЛЫК, екшеп, кутпеген ок,и-галарга тап болганда сабырмен ез сез)М!н билей алады. 2. АЙК.ЫНДЫК, депез сез1М1н, нанымы мен 1С-эрекет!н езге- лерден жасырмайтын ашык,тык,ты айтамыз. Айк,ындык, - адалдык,тыц белпс!. Олар к,атес! мен кемш!Л1ПН ашык, мо- йындайды жэне езгелерд1Ц эдепс13 к,ылыгына кез жумып к,арамайды, кер1С1нше, к,арсы турады. Айк,ын лидерлер ез к,ундылык,тарына сай ем1р суредг 3. Бей!мдт)к. БеЙ1мделг1ш лидерлер кептеген мюдегп к,а- тар алып жургенде ойы мен куш-ж!герш шашыратып ал­ майды, ужымдагы кейб1р ек1уштылык,ты аспай-саспай ецсередг Олар сынак,тарга 6еЙ1мделг1ш, езгер!стерге икемделпш, тосын жацалык, пен шындык,к,а бетпе-бет кел- генде епт1Л1ктанытып, ойлана алады. 4. Жетктчк. Кеп желспкке к,ол жетк1зген лидерлерд1Ц жеке стандарты жогары болады. Мундай ез1нд1к елшем ез1Н1ц де, ужым жумысыныц да еымдшюн кетеруге серп1н беред!. Олар алдына мак,сат к,ойганда прагматикага суйенед!. Мак,саттардыц нак,ты елшем! болады. Олар алдына к,иын, 61рак, нак,ты мак,сат к,ояды, сондай-ак, мак,сат лайык,ты эр; 1ске асатындай болуы уш1н ез эл1н есепке алады. Казак,ша айтсак,, кетере алмайтын шок,парды бел1не байламайды. Узд)кс)3 уйрену мен уйрету - кемелденуд1Ц ец жак,сы жолы. 5. Бастама Оз куш1н б1лет1н лидерлер ез татдырын да ба- к,ылай алады. Олар орайы келсе, мумк!нд<ктерд) жак,сы пайдаланады. «Орайы к,ашан келерекен»деп кулп отыр- ^ айк,ындык - 1:гап5рагепсу - транспарентность * 6еЙ1мд1Л1к - ас1ар^Ы1Иу - адаптивность *жет!ст1к - асЬ1еуетеп^ - достижение * уэд1кс13уйрену мен уйрету - соп^пиаНу 1еагп1пд апс< 1еасЬ:пд - постоянно учиться и обучать * бастама - юШа^е - инициатива + мумк!нд1ктерд: пайдалану - 5е1ие орро^ипШез - использовать возмож­ ности 39

Дэниел [оулман, Ричард Бояцис жэне Энни МакКи май, мумк1нд1ктерд1 ездер! жасайды. Олар бюрократтык, эуре-сарсацды жалтак,тамай жояды, болашак,та жак, сы мумк!НД1ктергежол ашса, ереже де к,атып к,алмн к,а^ида емес. 6. Оптимизм. Оптимист лидер сэтаздктен к,ау!птенбейд1, мумюндк 1здейд!. Ол езгелергежылы к,арап, олардан жак,- сылык, кутед!. Лидерлер элеум етлнтам ы ры н басып, тец'ректен хабардар болып отырады Эмоциялык, иителлект!Н1ц терт елшем!Н1ц учлншю - элеу- метт)к хабардарлык,. Бул елшем уш бшктен турады. Олар - эм­ патия, уйымдастыру, к,ызмет керсету. 1. Эмпатия. Бул к,асиет бойында бар лидерлер жалтыз К1С1Н1Ц немесе 61р топ адамныц сезбен емес, сез!ммен утысатын неше турл! эмоция сигналдарына к,осыла ала­ ды. Олар алдымен мук,ият тындап алып, эцпмелескен адамнын кезк,арасын тус<нед) Эмпатия эртурл! адам дармен, мейл! оныц теп, Т1Л1, Т1ПТ1 тур! белек болсын, тш табыстырады. 2 Уйымдастырудан хабардар болу Элеуметтен хабар дар лидер саяси зерек келед!. Мацызды элеуметтк топ- тардыц к,имыл-к,озмлысын тез 6айк,ап, бил!к к,атынасын баммдап отырады. Олар уйымдагы астыртын эрекет * бюрократтык эуре-сарсацды жалтактамай жою - с1о по1: ЬезИа^е 1:о си! Т^гоидЬ гес1 ^аре - без колебания устранять бюрократические волокиты * оптимизм - орйпгнзт - оптимизм + элеумегпк хабардарлык - зоса! амагепезз - социальная осведомлен­ ность * эмпатия - е тр а ^ у - сопереживание * адамныц кезкарасымен туану - дгазр 1:Ье о^Ьег рег50п'в регзресТнуе - по­ нять точку зрения другого человека * уйымдастырудан хабары болу - огдат2а1:!опа! аууагепезз - организацион­ ная осведомленность 40

ЭМОЦИЯЛЫК, КОШБАСШЫЛЫК, етелн саяси куштерд!, сондай-ак, ужымга эсер етет!н басты к,ундылык,тар мен жазылмаган ережелерд! тус!нед1. 3. К,ызмет. К,ызмет керсетуге епт! лидерлер клиенттер- мен Т1келей жумыс !стейлн к,ызметкерлер1 дурыс к,ызмет керсету! учнн оларга айрык,ша эмоциялык, ахуал тудыра- ды. Олар клиенттерд!ц к.анагаттанган-к.анагаттанба'ганын мук,ият бак,ылап, керепн алган-алмаганын тиянак,ты к,а- дагалайды. Олар эрдайым к,ызмет1Ц!зге дайын турады. Кпап авторы проблема-га батып жатк,ан элеуметт!к агентт!кке директор болып тагайындалган Шавана Леруаны мысал-га келлред!. Оныц алдындагы басшыныц тусында агентлклц мис- сиясы б!раз талантты жастарды топтастырганына к,арамастан, жумыс эрец журедк Агентт1кт1ц к,ызмет!не сураныстыц кеп бол- ганына к,арамастан, жумыс ыргагы баяу ед1. Содан Леруа к,ызметкерлерд!ц эрк,айсысын жеке-жеке к,а- былдап ллдесед!. Олармен ойы б!р жерден шыгып жатк,анына кез! жетед!. Леруа олармен ез!Н1ц армандары мен болашак, жоспар- лары туралы эцпмелесед!. К,ызметкерлерд!ц ллектест!п мен ез 1стер!не бертгенд1пн б!лед1. Ол рел келгенде ортак, к,ундылык,тар туралы айтуды да умытпайды. Агентт1кт1цмиссиясын кке асырудыц багыттарын б!рге к,арап, бурын-гы басшыныц мэнс!3 ережелер!н б!рлесе жояды. Леруа ез! армандаган уйымныц к,агидаларын - айк,ындык, пен адалдык,, табандылык, пен нэтижелшк талаптарын к,алыптастырды. Одан соц Леруа мен оныц командасы езгеркке К1р1сед!. Леруаныц к,уштарлыгы мен !скерл!пнен к,анаттанып, агентт!кт!ц де эмоциялык, климаты кулпырып шыга келд!. Ол кереген лидер релнде ужымга багыт беред!. Мык,ты лидерлер к,арым-к,атынасты б а ск .а р а алады Эмоциялык, интеллект!н!цтерт елшем1Н1цтерт1нш1С1 - царым- к,атынасты 6аск,ару. Бул елшем де алты б!Л!ктен турады. Олар - * кызмет - зегУ1се - сервис * карым-к,атынасты баск,ару - ге1а1юп5Ыр5 тападетеп!: - управление от­ ношениями 41

Дэниел Гоулман, Ричард Бояцис жэне Энни МакКи шабыт шакыру, ык,пал ету, тен,1репндег1лерд1 дамыту, езгеркке бастамашы болу, дауды 6аск,ару жене командалык, жумыс. 1. Шабыт. Шабыттандыратын лидерлер резонанс туды- рып, бултартпайтын ортак, багыт-ба^дармен немесе ортак, миссиясымен адамдарды ынталандырады. Олар озгелерден талап етпес бурын, сол талапты ездер! орын- дайды, ортак, миссияны 6аск,алар сон,ынан ерердей ет!п к,алыптастырады. Олар жумысты журт ортак мак,сатты се- 31нет1ндей к,ылып уйымдастырады. 2. Ы ц п а л . Лидерд!н, ыкпалы белпл! б!р адамга дурыс от!Н1ш жасаудан басталып, б!р топ адамнын, назарын ез!не ауда­ рып, сондай-ак бастамата колдау табуна дей!н жалмсады. Ык,палды лидерлер топ алдында сез алмнда тындарманды сенд)ре эр< ел!клре сойлейд! 3. Те^репндеплерд] дамыту. Адамдардыц к,а6шет!н да- мыта алатын лидерлер жумыс барысында жанынан табы- латындардан шынайы ер! жи! жатдай сурасып, мак,саты мен онын, артык,шылыгын, ба^ытын жак,сы тус!нед1. Мун­ дай лидерлер ецбекл уак,ытылы жене эд!л бамлап отыра­ ды, олар жаксы тел!мгер бола алады. 4. бзгерктер катализаторы Каталист лидерлер озгер1СТ1Н, к,ажет!н ерте байк,ап, статус-квомен куреап, бел шеше к1р1С1П кетед!. Оларм к,анша жерден кумен келлргенмен озгер!СШ1Л лидерлер к,арсылыкка мойымайды. Эркашан езгер!С жолында^ы кедерг!лерд! ен,серуд!н, ТИ1МД1 тес!лде- р!н табады. 5. Дауды баскару Дау-дамай мен шиелен1ст! шешелн ли­ дерлер к,азакша айтсак, бурын^ынын, билер! сияк,ты, ер тарапты ортак 'ске к,атыстырып, турл! кезк,арастарды * шабыт - !П5р!гайоп - вдохновение * ыкпал - 1пйиепсе - влияние + сенд!ре эр! ел!кпре - рег5иа5!Уе апс! епдад:пд - убедительно и увлеченно *тец:репндеплерд! дамыту - с1еуе1ор1пд о^Ьетз - развитие окружающих * езгер!стер катализаторы - сЬапде са!:а1у51: - катализатор изменений * дауды баскару - сопйк! тападетеп^ - управление конфликтами

ЭМОЦИЯЛЫК, КОШБАСШЫЛЫК. терец туан1п, барлыгыныц кецшшен шыгатын мэмшеге шак,ырады. Олар дауды бастамай турып байк,ап, кец1л куй мен кезк,арасын к,уптап, дау тудырган энергияны ортак, идеалга багыттайды. Лидерлер дауды басгамай туры/1 байк;а/1, дау 7удырган энергияны ортак; идеалга багыггайды 6 Командалык, жумыс жэне ы н т ы м а ц т а с т ы к , Коман­ далык, ойыншы лидерлер достык, пеЙ1лд! алк,аласк,ан орта к,алыптастыра алады. Сондай-ак, ездер! сыйластык, пен ынтымак,тастык,тыц жэне к,амк,орлык,тыц улг!С!не айна- лады. Олар 6аск,аларды белсенд! эр! энтузиазма толы ужымдык, талпыныск,а к,осылуга ундеп, ужымдык, рухты к,алыптастырады. Олар кундел!кт! к,ызметт!к м!ндеттемеге К!рмейт1н жумыс - тыгыз к,арым-к,атынас орнатуга жэне оны ныгайтып отыру-га кеп уак,ытжумсайды. Кешбасшылык, стиль алтына бел!нед<. С<з к.айсысын устанасыз? Авторлар лидерл!кт!ц алты стил!н жш!ктеп тарк,атады. 1. Керегенд)к. Кереген лидер адамдарга к,айда багыт алу кереклпн айтады, б!рак, к,алай бару керек екеын нус- к,амайды. Кер!С1нше, тэуекелге барады. Егер лидерд!ц багыт-багдары шынайы болмаса, адамдар оны сезт к,оя- ды. Сондык,тан кереген лидерге эмпатия аса мацызды. * командалык жумыс жэне ынтымактастык - 1еат \\л/огк апс1 С0ИаЬ0га110П - работа в команде и сотрудничество * керегенд!к - У!5юпагу - провидческий стиль 43

Дэниел Гоулман, Ричард Бояцис жэне Энни МакКи Себеб! езгелерд!н, сез!М1н туаню, ойын ук,са, ондай лидер шын мэн!нде, шабыттандырар ба^ыт-ба^дар к,алыптастыра алады. 2. Коучинг - бетпе-бет жумыс !стеу енер!. Коуч адамдарм ездер!не тэн мык,ты жэне осал тустарын айцындаум кемектес!п, оларды ем!р мен мансап жолында-гы мак,сатын уштастырып беред!. Коуч-лидер ез ужымыныц бас ак,ыл- шысына айналады. Коучинг стилте эмоциялык, сана-сез!м мен эмпатия к,ажет. 3. Сер<ктест)к Сер1ктес лидер уйлес!м мен достык, к,арым- к,атынасты 1лгер1летуге муддел!. Мундай лидерлер ез к,ызметкерлер!Н!ц эмоциялык, к,ажеттш1ктер1не баса назар аударады. Сер1ктес лидерлер к,амк,ор болум ти!с. 4. Демократиялык, стиль. Демократиялык, лидер ЭИ- Д1Ц уш турл! дащысына суйенед!: командалык, жумыс пен ынтымак,тастык,, дауды реттеу жэне ык,пал. Олар мук,ият тыцдайды, дауды к,алай басу мен уйлеамд! к,а- лай орнатуды бшед!. Ба^ыт-багдарды б!лмесец!3, к,аб1- летт! к,ызметкерлерд!ц идеясына мук,таж болсацыз, демократиялык, стиль - таптырмайтын ТЭС1Л. 5. К,арк.ын беруш). Бул тэсшге салсак,, лидер жумыск,а ба- рын салып, ен1мд! ецбек етед!, ал сылбыр к,ызметкерлерд! аса жаратпайды. Карк.ын беруш! мумк!НД1кт! пайдаланып, ОН1МД1Л1КТ1 арттыру арк,ылы жет!ст!кке умтылады. Алайда мундай лидер айналасындаг-ылардыц талабын байк,ап- бамламай к,алуы мумк!Н. 6 Буйрык, беру стил) Буйрык,шыл лидер буйрык,тардыц дереу орындалтанын талап етед), б!рак, оныц себеб!н * коучинг - соасЫпд - тренерский стиль + сер!ктест1к - а^1!а^!Уе - партнерский стиль * демократиялык стиль - с1етосгайс - демократический стиль + каркын беруш! - расезеКтд - задающий темп ^ буйрык беру стил! - соттапс)!пд - командующий стиль *буйрыктардыц дереу орындалмнын талап ету - с<етапс)5 !ттес1!а1:е сотр- !1апсе огс)ег$ - требовать немедленного выполнения приказов

ЭМОЦИЯЛЫК, КОШБАСШЫЛЫК, тус1нд1румен басын к,атырып жатпайды. Буйрык,ты орын- дамагадарды к,орк,ытып-урк1тед1, к,атац бак,ылайды. Буйрык, беру СТИЛ1Н1Ц к,олданыс аясы тар жэне оны ак,ылмен пайдаланган жен. Мысалы, табиги апат немесе согыс сияк,ты тетенше жагдайларда -гана жаппай бак,ылау мен буйыру дагдарысты ецсеруге кемектесед!. Буйрык, беру стил1 эмоциялык, интеллект1ц уш бш1пн басшылык,к,а алады: ык,пал ету, желспкке умтылу жэне бастамашылык,. Авторлар лидерл1кпц алгашк,ы терт стил! - керегендк, коучинг; сер1ктест1к жэне демократиялык, тэсш резонанс тудыратынын, ал к,алган екеую - к,арк,ын беру мен буйрык, беру тэсшдерю сак,тык,пен пайдаланган жен екетн жазады. Соцгы ек1 тэсшд! шамадан тыс к,олдансацыз, артык, к,ыламын деп, тыртык, к,ылып алуыцыз гажап емес. Эуел< к)М бол^ыныз келет!н)н анык,тап алыныз К1тап авторлары адам эмоциялык, интеллигент лидер болып тумайтынын, лидерлкке к,ажет к,асиеттерд1 уйренуге болатынын жазады. Б13 эдетте б!реу те6ем1зден нуск,ап уйреткенде гана уйренем13. Осы ютаптыц авторларыныц б1р1 Бояцист1ц езш-ез) ба^ыттап уйрену теориясына сэйкес, ез1Н!ц лидерл1к к,асиет1н табу уш1н бес кезецнен туратын узак, удер1стен етеаз. Алгашк,ы кезец - !\\Лен)н мйназ Мен<м. Мен К1М болгым келед!? Бул кезенде Гбулман бастаган авторлар осы сурак,к,а жауап жазуды усынады. Мен1ц М1НС13 Мен1м кезец! - езгер1стер басталатын туе. Адамныц ез к.уштарлы?ы мен куш-к,уатына байланысы жэне ем1р туралы толганысы ез1ц1зд1ц идеал тулгацызды табудыц К1ЛТ1. Болсам екен деген арманыцыз туб1нде ез болмысыцызбен астасып кетугети!С. * ез!н-ез! багыттап уйрену - 5е)ГсИгес1:ес11еагп1пд - самонаправленное обу­ чение * меыц М1НС13Мен)м - т у 1с1еа15еИ\" - мое идеальное Я * куштарлык, - ра5510П - страсть 45

Дэниел Гоулман, Ричард Бояцис жэне Энни МакКи Узак,к.а созылатын езгерк болашак,та^ы Метц1зге жету жолында табандылык, танытуды талап етед!. Ол уш1н еь/флк мак,сатыцыз туралы кеп ойланып, содан к,уат алып, Ж1герлен1п, сондай-ак, басшылык, цагидаларыцызды айк,ындау туралы кеп толкану к,ажет. Яолсам е/<гендетен дрмд/-/ы^ыз туб/'/-/де ез болмысь/^ь/збен зсгась/п дтет/ге ги/'с Он бес жыл етт1 дел1К. 6з1Ц!з армандамн идеал кейтндде ем1р сур1П жатырмын деп есептец13. Осы мазмундаманы к,ай жерде ок,ып отырар ед1М деп ойлайсыз? Айналацызда к;мдер бар? Ортацыз к,андай жэне 03!Ц13Д1к,алай сез1нес!з? Кундел1кт1 не ктейаз? Бул к,иял жузеге аса ма, жок, па - ол жежнде к,ам жемен,13. К,иялыцызм ер1к 6ер;ц13, ойыцызм келген идеал су- реттен ез орныцызды табыцыз. Ойыцызды к.амзт'а тус[р!Ц13не­ месе жан досыцызга айтып бер1Ц13. Осы жаттыгуды орындамн сон, ез бойыцыздан куш-к,уат пен оптимизмд! сеэес13. Идеал болаша^ыцызды елестету - ем1рдег1 езгер1стерге жол ашатын пэрменд! ТЭС1Л. Содан сон, басты катидаларыцызды анык,- тап алыцыз. Эм1рд1ц 031Ц13ге мацызды жак,тарында^ы (отба- сы, к,арым-к,атынас, жумыс, руханият жэне денсаулык,) нег1зг1 к,ундылык,тарыцыз к,андай? 6м1рден еткенше не керпц1з келед!, бэр1н жазыцыз. Арман-мак,саттарыцызды осылай анык,тап алсацыз, жолыцыз ашылады, жаца мумк)нд!ктер пайда бо­ лады. *узакка созылатын езгерк - 1а51:!пд сЬапде - продолжительные перемены + басты кагидалар - дшс]е):пе5 - руководящие принципы * жан,а мумк:нд1ктер - пе\\л/ оррогШпШе: - новые возможности 46

эмоциялык, кешБдсшылык, ез)Н'ЗД)цдэл к.аз!р к)м екетн'зд ) анык.тап алып, ок.у ба^дарламацызды эз)рлец<з 631Ц13Д1Н, М1ИС13 Мен1Ц!зге ойша барып келген сон, ез!ц1зд1ц нак,ты к,аз[рп Мен!Ц1зге кез салу керек болады. Эмоциялык, интел­ лигент лидер болу жолындагы ез1Н-ез1 багыттап уйренуд1цек1нш! кезец! - Мен)ц к,аз)рп Мен)м Мен К1ММ1Н? Артык,шылыгым мен кемш1Л1пм к,айсы? Осы сурак,тарта жауап жазыцыз. Сонда гана с!з 631Ц13Д1Ц мык,ты жак,тарыцызды тус1не аласыз. Б!з ез1м1зд1ц К1М екен!М13Д1бшсек к,ана ез1М1ЭД1 тус!нем!3. 031Ц13Д1жан-жак,ты танып, 631Ц13туралы шындык,ты бшу уш!н айналацыздагы бас­ шылар, эрттестер мен ба-гынышты к,ызметкерлерден ез1Ц13 туралы мак,тау мен мадак,тауды гана емес, ец алдымен, шынайы тк1р сурацыз. Жан-жак,ты кезк,арас ез портрет1Ц!зд1 толык,тыра тусед!, себеб! эрк!м ар к,ырыцыздан к,арайды. 631Ц13 туралы толык, туаык эл-ган соц мык,ты жэне осал жак,тарыцызды зер- делей аласыз. Кестеыц 61р жагына мык,ты, ек1нш1 жатына осал тустарыцыздыт1збелей отырып жеке баланс пара^ын жасацыз. Б1рак, кемш1Л!Г!Ц1зд1 гана санамалап кетпец13, таразы басын тец усгацыз. ^/з ез/м/зд/'н к/м едген/м/зд/ б/лсек Кана ез/м/зд/ тус/нем/'з Кпап авторлары Ник ес1мд! талантты б1р Ж1ПТТ1Цем1р1нен мы­ сал келлред). Маркетинг пен саудага мамандантан Ник 6аск,а б[р к,алага кеш1п келт, сак,тандыру агентт1пне басшы болады да, жумысты журпзе алмайды. ^ меыч к,аз{рп Мен1м - т у геа! зе1^- мое настоящее Я * мык,ты жацтарыцыз - 51:гепд1:Ь5 - сильные стороны * ба^ынышты к,ызметкерлер - б1гес1: 5иЬогсИпа1:е5 - прямые подчиненные * жеке баланс парады - регзопа) Ьа!апсе - личный балансовый счет 47

Дэниел Гоулман, Ричард Бояцис жэне Энни МакКи Ник 631Н1Н, к,андай лидер екенш анык,тап алу уш1н лидерлк бойынша консультанттар жалдайды. Ол буйрык, беру стил!Н1ц элементтер! аралас к,арк,ын беруш! лидер болып шымды. Никке 031Н1Н, емес, сатушылардын, жумысына назар салуна кецес бер1лед). Отан коучинг жэне керегендк стильдер1н пайдалану^а тура келед!. Бак,ытына к,арай, оны мыцты са- туш ы еткен кейб1р к,асиеттер - эмпатия, оз!н-ез! баск,ару мен кулшыныс жаца к,ызметке жак,сы уйлест кетт!. Ол эр к,ызметкермен жеке-дара жумыс ктеп, элдек!мн1ц жумысына кен,!Л1 толмамнда аймйлап шьн^а келет1н импулан бас­ ты. Он сег1з айдан кейт агентт!кт!ц табалдырык,та туртан керсетк1штер1 торге озады. Ник ес1м бойынша улттык, марапат алтан ен, жас менеджерлерд!ц б1р1 болады. ез1н,1зд1н, К1М екен1н,13Д) анык,тап алмн соц, «М етц оцу ба^дарламам» атты уш!нш! кезецге етес13. Бул кезецде С13Д! «Бойдам кемш1Л1кт1 к,алай азайтып, артык,шылык,ты к,айтсем кебейте аламын?» деген сурак, мазалауы ти!С. Ол уш1н ок,у баг- дарламацызды ез!Ц!з жасацыз. ез1н,1зд1н, мык,ты жак,тарыцызм суйене отырып, басым- дьныцызды дамыта тусуге куш салыцыз. Бш1м алуды мак,сат ет1н,1з, ал мак,сат нак,ты эр! к,олдан келет!Н шаруа болум ти!с. Б1Л!м алу мак,сатын оз!Ц!зд! ынталандыратын непзп мак,сатыцызбен уштастырыцыз. Ен, бастысы мак,сат - езгенк! емес, 031Ц13Д!К1бол- сын. Мак,сатты !ске асыратын жоспарыцыз икемд! эр! орындала- тын болуы ти!с жэне жузеге асыру к,адамдарын к,амтуы тик. Ж аца мшез-цулык,, жаца ойлар мен сез)мдерге машык,танып, шеберл)к децгейше жеткенше к,айталай бер!ц)з Бул - лидерлк датдыларды уйренуд^ц терт!нш! кезец!. Жаца м!нез-к,улык,ты шеберл!К децгей!не деЙ1н мецгеру барысында + мыкты сатушы - дгеа1 зеНег - великий продавец * меыцоку бащарламам - т у 1еат!пд адепта - моя учебная программа 48

ЭМОЦИЯЛЫК, КЭШБАСШЫЛЫК, ез миыцызды к,айта тецшеуд] к,ажет етед1. Ол уш1н ез1ц1зд1ц зиянды эдеттер1ц1зд1 терец туйс!Н1п, олардан саналы турде к,утылудыц жолын 13дец13. Жаца М1нез-к,улык,ты абден дагдыга айналганша сэт сайын к,айталай бер!Ц13. Эмоциялык, интеллект^ жак,сартуга б1рнеше ай керек, ейткеы ми баяу уйренед!. Жаца М1нез-к,улык, б1р1зд1 ар1 жи1 цайталантан сайын, мидыц жел1лер! к,айта курылып, нейрон жуйес! ныгая туспек. Мэселен, домбы- ра уйренер болсацыз, 61р куйд! к,айталай берсец1з, сол музыканы орындайтын жаца нейрондар пайда болады. Егер ок,тын-ок,тын к,айталап турмасацыз, куй орындауга жауапты нейрондар элс!реп, Т1ПТ1 жойылып кету! мумюн. Сол сияк,ты зиянды эдеттермен куресу уш1н де ец жак,сы тэс1лдерд1 к,олданып, зиянды эдет эбден жойылтанша к,айталай берем13. К1тап авторлары « в и з у а л и з а ц и я м атты тэстд! усынады. Ви­ зуализация немесе ойшадаярлык,деген1М13не? Бул - мецгерпц13 келелн М1нез-к,улык, пен дагдыны кез алдыцызга елестелп, ойша к,айталай беру. Жаца М1нез-к,улык,ты ойша елестелп, 1с жуз1нде к,олдана берсец13, езгеркке бастайтын нейрон байланыстары 1ске к,осылады. Сонымен к,атар, Гбулман бастатан кпап авторлары к,азанда к,айна-ган к,урбак,а туралы к,ызык, мысал келт1ред!. Айталык,, егер аз курбаканы ыстык суга салып кеп Ж1берсен13. ол судан сеюрт шыгуы мумк!н. Ал дэл сол курбаканы казандагы салкын суга са- лып. б!рт1ндеп кыздырсаныз. курбака судын ысты-гын байкамай калады. Курбака су кайнаганша 1Ш1нде жатады. Акыр сонында П1С1П калады. Осы «П1скен» к,урбак,аныц татдыры кундел1кт1 куйбец Т1рл1кке ел уйренген, жайлылык,ты эдетке айналдыртан, инерцияныцырк,ына кенген кейб1рлидерлерд1цтагдырынан ай- ырмасы шамалы. Егер осылайша М1НС13 Мен1Ц1зге бастайтын к,асиеттерд1 бойыцызга саналы турде дарытпасацыз, б[р кун! «п1скен к,ур- 6ак,амен>> тагдырлас боласыз. * миды к,айта тецшеу - гесоп^диг!пд 1Ье Ьгат - перенастройку мозга * визуализация - У1$иа!12а1юп - мысленная репетиция 49