М.Шаханов.Эверестке шығу

CG О x блендер, балладалар, поэмалар СТЗ X АЛМАТЫ «ATAMYPA» 2003

Б Б К 84 К аз 7-5 L1J 31 Шаханов М. Il l 31 Э верестке шыгу. О л е н д е р , б ал л а д ал а р , п о э м а л а р . А лматы: А тамура, 2003. — 272 бет. ISBN 9965-05-876-8 Шыгармалары дуние жузипц кырыкка тарта тщпсршс ауда- рылган казактын аса кориект! акыны Мухтар Ш аханоптыц бул кпабыпа ор ксзендс жазылган олсц, баллада, дастандарымсн катар олсм окырмапдарынын срскшс кызыгушылыгын тудыр- ган “Оркенисттш адасуы”, \"Жазагср жады космоформуласы” атты романдарынан узшдьтср енпзиш . ■4702250202 - 30? Б В К 84 Каз 7-5 хабарландырусыз — 2003 418 (05) - 03 ISBN 9965-05-876-8 © Ш аханов М ., 2003 © «Атамура» баспасы, 2003

Гашык, болу келсе кшшц колынан Элем соган cenedi.

ЭВЕРЕСТКЕ ШЫГУ Кадалган козталарлык, Ж нероты н жанар гып, Эверестке ш ы ккандарды н Ti3iMi Саусакпенен санарлык. Махаббат та ш ы нсиякты : Кун жакындап касына, Булт конатын тасына, Кыран тектес жандар гана Ш ыгаалатын басына... Eapi 6irri. Кулайды арман дауыл жыккан кайынша, Ел кулмей ме ecci3 урей ыкпалына бой урса?! 03iH-o3i о л тipvre TiiicTi ед1 Т ранзей Сол кездеп aMipminiH катал заны бойынша. “ Meni айналып, оте алмайтын кезенге тап болдын ба?” Де генде й-а к жа р к- ж ур к ет! п канж ар жатты алдында. “ Кайсар Рим заны солай, Коз1нл1 eiwi курт, баты р ”, — Деген созд1 оймен айты п, 6ipa3 адам сыртта тур. Болме дел-сал, ж у р т жаты р eMip, ол1м таласы , Ал, канжарга кол бармайды, бул азапка карашы. Гулзарт1рл1к кимастыкпен жымиганда киылып, Ен бастапкы каткыл ойы 6ipre-6ipTe суйылып, Д!р-д1рет1п,дегб1р1 ушып калшылдады бейшара, Н амысынат1рек етер ер.'пк rarinaii к уйin iп . Осы сатте Kipiп келд1 А ррия, А к т а кардай аппаккойлек Kninin, Ж анарынан жан тербетер назды сэуле куйылып. А скак устап, сунгак бойын сымбалты, Транзейге ейел былайтш катты: “ Кудай саган еркек деген ат бердк Д еу л ет берд1, Атакберд1, Бакберд1. 6

Ш аран канша, енш сонын бвр1мен, Коштасатын шак келдк К и м ек тст коркакатын ноктагып, Калсын десен еркек'атын сакталып, Ecimii жи, айнам меьпн, eciiiai жи, камыкпа, Ел мазагын кетеруден ел1м ауыр болып па?! План маган, TinTi тук те киындыгы ж о к мунын, Батыл уста канжарынды, батыл уста, шоктыгым! Езд1 к м ш ез сынга туспей койсын кайдан байкала, Киындыксыз келген бакыт кетер кезш айта ма? Бул е р л т н болсын cenin ен алгаш кы, ен сонгы, Кене, менщ кимылымды кайтала!” Аррия ару Транзейге ойлы кез!н ойната, Ж узж гулдей жайната, Куле карап турды-дагы, канжарын Ж урепне сугып алды бойлата... Шулы, даулы п1к1ртастап артында, 5ip-6ipiHe кол созыскан калпында, Б1раздан сон eKi бейне жатты у н а з... KeMiTnereH TinTi коркак куйеунин наркын да Улылык бар сол ейелдщ данкында... EipaK мактау кажет те емес алтынга. ГАШЫКТЫК ГАЛАМАТЫ А так, ты \" К орл ан \" OHiHin авт оры Е ст ай ак,ын 7 2 -г е кел in, mipiuUiKneH к,оштасар шагында аласуры п ж ан досы Н урлы бект ! hdenm i. Eki кундЫ цашыц ж ерде туратын Н урлыбек ат т ан к^улап, аягын сындырып алганына царамаст ан арбага ж амбаст ай жатып досына жеткен екен. Сонда Естай эбден жуцарып тозуга айналган суп саусагындагы жуз1г!н Kepcemin: “Суйег'ше K ip e m in кар т тар га ескерт. Мына ж узтт1 ж арты гасыр цолымнан тастамай келген1мд1 6Uecin■ Ендеше цалган гасырларда да саусагымда ж аркырап ж ат - сын... Улы ceaiMiH к ш к е н е жуз1г1не сы йды рган ц ай ран К орлан ы м - ай!\" — деп агыл-т егы жылапты. Eipde Евгений Евтушенконыц уйт де шет елд1к достармен бол- ган бас цосуда мен осы оциганы зцгш еледш . Кенет итальян Mycinuiici орнынан т урды да: “М унда суйгенЫ е цосыла алм аган Е ст ай ацы н- ныц сагынышы мен зары гана емес, б у к и 6ip улттын м ахаббат т а 7

деген мтез1 мен ерл ш ж атыр екен. Осы Естай мен Корланды туган халыцт ыц денсаулыгы ушш тост к вт ер удi усы нам ы н”, — dedi. Сол сэт т е твбем к в к к е ек га к , eAi ж етпей турды. К а р т а н эй е л ж умысыма 1здеп кел in, жылады: “ Ж алгы з кызым бар едЦ айнам, п р л т м н щ шынары. Еркелетпм, 0м1р1мд1 ж елкен етп м жолына. Тек сол гулдеп толыссын деп, Тек сол KHciH, со л iiuciH деп, Е ш т е н е т аягам ж ок, б эр ж берд1м колына. Кызым сулу бой тузедц ой тузед1 ж айдары , Ой тузед1 к е з жауын ап кызгалдактай майдагы, Алды болды курбысынын 6ipre ескен. YMiTiMe бак пен кайгы калай катар м ж гескен? Бекер, Бекер ж1бержтн еркже, Ерте Tycin калды-ау, cipe, албыртсез1м ортже. Бакытты едлм, бакы тты ед1м мен кандай Кашан кызым жолыкканша гашыктыктындертже. Кузетилмж бул кун eciK торыган, Tvap айым тумай калды онынан. Yin жыл болды. Буйрабас 6ip epTicTiH Сорлы кызым ж упрж жур сонынан. Ал ол итпн (бул корлыкка караты ?) Бар эйел1, баласы. ¥йленуге кайдан келсж шамасы. Кызым соны бьпмешл ме? БкледП Б1ле тура селт етпейд1 ж уреп. He6ip жайсан жтттерд1 тередей М азакетж кетпед1 меелемей?! Бул не деген колден табар бакытты Ш елден 1здеп жаны лы скан шорегей? Деп сенсем де: бакыт алда, жол алда, Адаскандай кей ттем ж боранда. Ал ол ymiH буйрабас сол ертютен Артык жан жок галамда. Тек соны ойлап бер!лед1 арманга,

Тек соны ойлап жылайды уйде калганда. Сосын кайта жымияды: — Менен аскан бакытты Адам жокдеп жалганда. Дауа бар ма, дауа бар ма тал гам га! Ж акын тартып сырласымдай бурынгы, Kemip, калкам, саган аштым сырымды. Сен ерекше сыйлы жансын кызыма, Сыйлайтыны —жатка окиды жырынды. 0 зщ е аян, кыз к е н ш —гул незж , Жене алмаспыз ор мшезбен ур да жык. 0т1немш, Сол бакытсыз сорлыга Кол ушын бер, ой саларлык жыр жазып”. Соны айтты да, шыгып кетп ол, коштасып, Турып калдым ойым му имен астасып. Козалдымнан кетпей койды мунлы ана. Коз алдымнан кетпей койды жас гашык. 0лкеданкын артканымен аркага, Э.п кунгетуспей келген картага, Кыран гана калыктайтын кепнде, Булттан бшк зангар аз ба, Сурак койган тандар аз ба, Ж азылмаган зандар аз ба ем1рде? Кудю пейьл кедерпден кайтканы мен меселк F аш ы к журек оз тагдырын ©3i гана шешедк Жыга алмайды оны журттын oceri. Буган дэлел — Kyfliperri “ Корлан” еж кеш еп. K aciperri сэтсокканда эбден мендеп кеселц Кайран Естай, кимас досын шакырып, Бы лайдетм десед1: — “ Ей, Н урлыбек, ерен1м! Жетп1с eKi жасымда Тузагына ifliHflipfli MeHi ол!м. Тулаганмен, амал неплк, конем1н. Т1рш1л1кте аз созбап ен кол ушын 0 л ген сон да кажет боп тур комепн. Дел ез1ндей кайдан уксын кайгымды ел, Fашык кешл —менп жасыл айдын кел. Fашыктыкпен еткен кундер гана eMip, Ал калганы жай кундер. Колмен колдей, таумен таудай тендесе,

Белдесуге талап кылдым мен неше. Елу 6ip жыл гашыкболдым Корланга, Елу 6 ip жыл GMip сурд1м, ендеше. Корланды ойлап киял костым тандарга, Корланды ойлап шыктым канша зангарга. Cipe, мендей гашыктыктан бактауып, C ipe, мендей MyHFa баткан жан бар ма? Дуниеш н озге бакыт, шаттыгын Менсшбеген MeHiH муным —Terri мун. T erri емей не? Он сепзге ой салып, Ж иырма 6ecTi тандандырса карттыгым?! Эттен, тагдыр коса алмадым. Сорым ба? Заман —жылан. Жатып алды-ау жолымда. BipaK MeHiH бакытым да, барым да - Корлан берген алтын ж у зк жаркырап, Елу 6ip жыл сеуле шашты колымда. 0 р толкынга карсы жузген ор кеме Мен болыппын. Oho, кандай мертебе! Бул жузш ке елу 6ip жыл ейел!м Кы зганы ш пен карап келд1 ортене. Десе-дагы ел дестур1 ерге сын, Карттарга ескерт. Карсыласа кврмесш. К орланы м ны н K03i болган жуз1кт(, Отшемш. 0з1ммен 6ip жерлес1н! Серт пен созге умытшактау елкеде Fашык болып елу - кандай мертебе. Т 1рлтм е шабыт берген бул жузж Ж арыкбер]п жатсын маган кердеде!” Ш аршатпаган арман ниркш, арман ба? 0не, солай кайсар акын кез жумды. Бул туралы айткан кезде Корланга: “Егеролай етпесе, Естай Естай бола ма?!

Естай Естай бола ма?! Онсыздагы жаны сулу балана Сулу ел1м сы йлапсы н-ау, Ж ер -ан а!” — Деп жылапты кемшр байгус енюлдеп. Ак жаулыгы ай нурымен желкклдеп. Нагыз г а т ы к карттыгына кенер ме?! Корлан 03i кеш ш рек кы лтамактан елерде, Эж1мд1 жуз1 куары п, T y H e p in , Куйеуш сыртка шыгарып ж1берт, Акпалап, козып делебеа де, Бойж етт калган немересше Естайды нетн салдырып, Жанарын шоктай жандырып, “Бакыттымын, бакыттымын”, —депл де, Коз ж у м ы п т ы МвНГШК. Еашык журек суйгеж ушш бола алмайды жазалы Адам азса гашыктыктын, жоктыгынан азады. F аш ы к жыры —л р ш ш к т щ кекейтест1 олен*. Eiu6ip геометриямен Олшенбейтш колем!. Бул ce3iMHiH уш ан -теж з адам затка 6epepi. Fашык болу келсе ю мж н колынан Элем соган сенедь Кулай сую —ерлжпен тен ce6e6i! Апатай-ау, Онда неге итерем1з гашыктарды какпанга? К о н ш н щ кун1 ж октардан Табаныныцбур! жоктардан Ж урт онсыз да зардап ш епп жатканда. Апатай-ау, “Кызым батты кунвга”, — Деп камыгып жылама, Жанарынды кааретке булама. МYMKiH, жолы сэтс1з шыгар... Б|'раксую бакыты Кез келгенге тартылмайтын сыбага. Апатай-ау, CeHiMiHfli жасытпа, Кашыктыкты жене бшу —мыктылык, Нагыз бакыт —жакында емес, кашыкта.

Кел, ендеш е, орны мы здан TiK турып, Тостайтайык Кашык. киын жол тандаган гашыкка: Асланы ашык болсын деп, Сэулесш алыска шашып калсын деп, 0л1м де боле алмас гашык болсын деп, Адамдар оларды соттауга Асыкпасын деп! ЕРКЕКТЕР ЖЫРЫ ... Б1зд1н та уда канаты на кангырган 6 ip o K T n i n , Ата кыран уясында тартып жатты коп кушк. Кей кездер1 ызадан жарылардай Донбекшьш ол корлыкка багына алмай. Бала кыран кундкке тауды кезш, Жем тасыды уяга жаны калмай. Ата кыран перзентшщ камкорлыгын куп алып, Ш ую рш ш к erri ituTeii куанып. Ол ойлады: “¥ з а к кайгы бола коймас бул аса, К улан таза сауы гам ы н, тагы eKi-уш ай ш ы дасам ” . BipaK 6ip кун бала кы ран оган бы лай iiл катты: “Бага жетпес асылымсын, ардагымсын, кымбатты. Эбден кажып сорладын-ау, жудедщ-ау тым катты. EciMe алсам баягы шат кундер(щи енсел!, Ж аным жылап аяп кетем, аяп кетем мен c e H i!” — Т о к тат!— дед! ата кыран калш -калш eTin долданып, — Бекер жаткан екенмш гой, улым бар деп малданып. KoKiperiH 6ip алапат ыза буып алды да, У ясы ны н аузына эрен жур1п барды да, Ж ан ш ош ы тар жалты р куздан кулап олд1 табанда Калкам! Ерл1к данкы канат жайган мына улы заманда M y c ip K e y соз ес1туден ол1м ж еш л маган д а !!! ЭЙЕЛДЕР Не толкытса, сонын мунын тартасын... Аурухана ауласында сытырлатып картасын, Ж анары нда аз1л ойнап жарасты 12

Маган 6ip кыз бал ашты: — Н аукастан ба, epiHiHi3 кезерген, Ж азы ласы з, Н алы маны з бекер ci3. Эйтседе ейел кауымына ежелден 1(емкурайды карамайды екеназ. Сукхш Ci3 ер л ж деп те айтасы з, Онсыз акын боларсыз ба ой орген. Дегенмен ci3 абайланы з, байканы з, Багыныз да, сорыныз да эйелден. — Берекелде, вркен жайсын талабын, С еуегет сен боп журме каланын. Бул бетщмен сыгандарды жумыссыз Калдырарсьщ, карагым, — Де/iiм кулш. BipaK кыздын байсалды Эзш c©3i маган 6 ip a3 ой салды. Дуниеге кан тамырдай тарайтын Ж ер бетшде эйел жайлы ертек коп. Эйелдерге немкурайды карайтын Еркект1 мен санамаймын еркек деп. Кай кезде де сулулыктын жолы — муз. Эйел — б1здщ эзиз байлык корымыз. Эйел —б1здщ тагды ры мы з, Тагдырымыз болган сон, Белгш гой, багымыз не сорымыз. Хас сулулы к э л с iздерд1 к кы зганыш ы н маздаткан, Ал кызганыш курды деп KiM айта алады аз какпан. Bip вйелге бола кейде ел менен ел жауласып, Ж ер жастанган боздактар. О га н к у а - анау тебе томпиган, Анау шындар кулактары калкиган. Сан урпакка тулга болган акындар Bip вйелдщ намысы ушш жан киган. Магынасыз жылтыракты сактамайды ел еске. Жалын болып, жылу болмау, Эйел болып, сулу болмау — Табигатты алдаумен тен емес пе? Гулзар ейел кауымына сулулыксыз бак кайда, Шын сулулыктеренджте жатпай ма? Кайырлаткан KeMeciH талай ердщ Саяз колге шашылмагай шугылан. 13

Т ерендт жокэйелдш Корку керек сырткы сулулыгынан. Эйел —еркек намысынык корганы. Нагыз сулу ейел табу — Букьт еркек атаулынынарманы. Нагыз сулу эйел ушш кажет кезде жан кию: Бул — ж т т п к кодекстш жазылмаган тармагы. BipaK, 6ipaK талайлардын бакыты алые сорынан, Бул кез келген б орж тМ н келе бермес колынан. Ерлш семсе, азаматтык семедк Улкен ерлк улкен кушке келедь Маган гаш ы к6ip эйел бар. Ол эйел Менде сондай куш барына сенедП СУЛУЛЫКТЫ СЕ31НУ НЕМЕСЕ ГАБНДЕН МУСТАФИНМЕН КАРТТЫК ЖАЙЛЫ ЭЦПМЕ Нар кош лдш жастыгы ма, Элде оянган арман ба, Жуз жасаган Жамбыл акын кешеп, О, керемет, Грузияга барганда, “ Б1рсулуга гаш ы к бопты ” десед1. — MiHe, нагыз б уп н гш щ б аты ры , Катал уакыт карияны сала алмапты-ау тез1не. Негкен кайсар сулулык бул, — *деп 6 ip оры с акы ны Жас алыпты козше. Иэ, карттар бараргымагы арманнан, Ж нер1мен дур с1лк1нткен даланы. Сулулыкты сез1нуден калган жан BepineH де калады. Ж ер бетш де жел o u jip re n i3 аз ба, Ж1герс1зд!н opici эр кез тар болган. Отызында KeMnip болган кыз аз ба, Ж1г1т аз ба отыз бесте шал болган?! 14

Kivi ж а с . KiM к а р т , У акыт 03i ipi ктер. Ер к о б е й с ш ат кы п MiHep киялды. Ка ртты к —отты н аза юы, оты азайган ж т т тер Кай кезде де когам ушш зиянды. Бакыттысын ер тан сайын козпщ Сулулыкка суарудан кашпасан. Картайдым деп алдай корме 03imii, Картгык жаспен елшенбещп ешкашан. АРМАН Ерте, ерте, ертеде Отырарда, Bi3flia iHKep олкеде, Иык бурмай тек биимнен баскага Катар ecTi eKi б!рдей жас бала. Катар ж у р т сан енерге машыкты, Bipre окыды, Bipre ойнады асыкты. Екеу1не назар бурды ел ерек, Ойткеж олар дарынды e:ii керемет. “Тандайымыз opicTi оймен татымак”, - Деп куана езу тартты атырап. Ал дары ндар медресе! ii тауысты Он eKire жасы ш кпей жатып-ак. Сыбагасын тагдыр дара болгендей, Осе 6epfli тоске шауып, терге орлей, Екеуше караган ж уртсуйанш , Отырардын болашагын коргендей. Отырарда жаны жайкын дария, Ойы безбен бар ед1 6 ip кария. Сол кария 6 ip Kyui eKi ш ею р тп Курметпенен ез уйше шакыртты: —Балакайлар, балапандар, кок opiM, Сендерге б1рсауал койсам деп ед1м,

TyfaH жан деп онер1мен, ерпм ен Eiceyimu сез eTin жур ел тугел. Мен де танып бшсем деп ем, Клмандер? Кандай арман жетепнде журандер, Кандай багыт устайсындар тубшде, Сонша неге куштарсындар бш мге? Кане, Дойыл, сен айтшы? Дойыл айтты: — Жалгыз арман бар менде, Ш ектесетш кулыкпен де, армен де. Жалын шашса eHepiMHiH ернеп, Сонау Йемен, Мысыр, Багдателдер1 Тугел танып жыр ететш тандана, Саудагербоп шыксам деймш, жан баба. Т1рлтмде жабыркамай, жасымай, Ата жолын кусам деймш осылай. Бой шалдырмай бос мактан мен есекке 0MipiMfli курсам деймш есепке. Утыласын, жебемесе желекп ой, Бул енерд1нтабигаты ерек кой. Каншама елмен сауда-саттык жасауга С онш ам а елд1нтш1н б1лу керек кой. Табу ушш журттаппаган айланы, Кору ymiH журт кормеген пайданы, Шыгу ушш журт шыкпаган белеске, Ж урттан аскан б ш м керек емес пе? T w in тапсан KiM созбайды кол ушын, 0 н е р каж ет, 61л 1м каж ет сол уш ш. Карт курсшдк — Улым, желж куыпсын! Неге мунша желтоксандай суыксын? Багымызга туган дарын болар деп Куанып ем, Сорымызга туыпсын. Сор боларсын, одан не мен табарсын, Арманынды, белк1м, кайта карарсын? Б1рак Дойыл турып алды пандана: — Арманымды езгерте алман, жан баба! — Ал сен калай багыттадын нурынды, Жасырмай айт, Жасканбай айтсырынды, —

деп кария Дойылмен 6ip отырган ¥ я н швк1рт жас Эбуге бурылды. Эбу айтты: — Менде де бар 6ip арман, Маздап жанып, кол булгайтын шынардан. Улы баба, 6ipaK меж н арманым — Парыз бенен махаббаттан куралган. Шамын жаксам гылым менен онердщ, Ел1мд1 зор мерекеге белерм ш . Бул сапарым азапты да шыгар-ау, Неде болса пешенемнен керермш. Мейл1, MOHri жарымайын кш мге, Мейль ryftip нан калмасын ушмде, Meilni, улынын енбек eTin арымен Ж ур ген д тн угынбасын калын ел. Карлы боран кыран жолын бегер ме?! 0нер1ммен тасып толам кемерге. Мен оз1ме риза емесгпн, ел1мшн С уйетип бола алмасам егерде. Карт жымиды: — Берекелде, жаз жайран! Кол болмаса тоят та бар каз кайдан?! BipeyiHiiin арманыннан шошып ем, Bipin, Mine, erriH лезде мэз-мейрам. Bipin yinin курсшумен отермш, BipiH ушш суйсшумен отермш, Сейте-сойте мен де ем!рден кетермш. Беттерш нен ж ары лкасы н, TenipiM, Ал жарайды, батам осы, барындар, Отырарда туган улы дарындар! Эж уасын 0ж 1мше жасырып, Ж ы лдаракты , Жылдаракты асыгып, Жалын едьау арманы айкын, ор кошл, EKi досты eKi арнага болд! oMip. Дойыл солай озгертпед1 шеипмш, Д еулет оган ж ылдам аш ты eciriH. 0Hepi аскан саудагердщ коп отпей Багдат, М ы сы ртугел 6w fli eciMiH. “Есепаздщ Heci6eci озар ма?” Эйел in де баулыды ол со занга, Конакка арнап асылатын erri де Iи i w . L A C j i a i

0 3 i салып 6epin журд1 казанга. Тек байлыкка деген жутан сарандык >Ki6epfli о н ы н б а р о н е р ж каран гып. Mine, осылай ж азыкдарын, жас тулга Ушырады эб1легп тозгынга. Саудагерд1 озге тупл озж ж Урпактары кетп умытып аз жылда. Ал Эбу ше? Кенге жайды ол канатын, 36yiM i3 — epi галым, epi акын, 96yiMi3 — б1здж улы бабамыз 06y-H acip эл-Фараби болатын. М ЭН П ЛАУЛАП Ж АНУ УШ1Н ГАЛАМДА, УЛКЕН БА КЫ ТТА БУ УШ1Н ГАЛАМ ДА, УЛКЕН БОЛЫП КАЛУ УШ Ш ГАЛАМДА, УЛКЕН АРМАН КЕРЕК ЕКЕН АДАМГА. Ш ЬЩ БАСЫНДАГЫ ОКИГА Ж асарал 1лиясовк,а Bip-6ipiHeH коз айырмай у зд т п Кузар шыннынбасында тур кыз, ж т т . — К ы раны м сы н кулл1 К авказ мактаган, Канатына алганына шаттанам. Тагдырымды берд1м, жаным, колына, Eiifli о зщ 61л, Сенс1з oMip жок маган! — Дсд1 суду жасаурап от жанары. Ж т т т е оган ырзалыкпен, Ерге б1ткен мырзалыкпен Ж урепнен жалын шаша карады. “Кандай бакыт туаш скен, сетскен ”. Б1раздан сон кику шыкты ежстен — Бул, арине, кугыншынын хабары. — Нартэуекел, Келсе, келсж! — Батыр ж тттом сарды , Томсарды да, канжарына кол салды. — Ж о-жок, кужм, 18

Кайсарланба бекерге, Жалынамын, Экеме кол котерме. Жазмыш солай болган шыгар, Кенечйз. Эттен, ерте кайырлады-ау кеме\\йз. Енд1 6i3re 6ip журу ж ок, Сондыктан Екеум1з де куздан ушып олемгз. Т1рш шкте жетпесек те муратка, Акыретке 6ip барамыз б1ракта. Ант еткемш алган серттен танбаска, Жасы маска, Жунж1меске, Тал маска. ©MipiMe ш уак куйган е з щ ен, Q.iiMie де алдыменен сен баста! — Дед1 epHi flip-flip eTin ак мандай, Ак мандайы алауланып актандай. Ж т т ynci3 бас изед1 кул1мдеп, Тунгиыктан шыгар 6ip жол тапкандай. Актык рет кызды кушып суйд) де, 0л1мге емес, Тойга бара жаткандай Ш ыннан томен каргып Kerri токталмай. Кыз жылады кузга шагып зар-мунын, Каргап, склеп дуниенш тарлы гы н. С ею ругесуйгенш щ соны нан BipaK купи жетпей калды сорлынын. 0 3i берген cepTiH 03i сата ма, Саткандык па? Атай корме, Атама! CeKipyre окталганда кайтадан ©Mip T erri боп KopiHfli, О, тоба! Ат терлете Коктеп ©Tin шаткалды Бiраздан сон кугыншылар кеп калды. Кыз бейшара туманданып коз алды,

Bip кызарды, Б1рсурланды, Бозарды. Эбден канып угынган сон мэн-жайга Кияк муртты кыз агасы соз алды: —Эке, кызын куйе жакты данкына, Куйе жакты ата-баба салтына. Саткындыктан ж и р еш ц т не болмак Таудын кайсар улагатгы халкына. Неткен азап корлык женш арыган Кызынды енд1 богеме, ек е, ж олынан, Батанды бер, CepTiH жыкпай аттансын Суйгешжн сонынан. Будан тоте откел бар деп 1здеме, Осы женкл оз1не де, 6i3re де. — Сосын кызга бурылып: — Кене, калкам, неге турсын удерш? — Э м и н ,—дед1 екеЫ де TyHepin. Kepi коз1н кудж каткан Ту ен1сте ж т т ж а т к а н Кузар шыннын койнауына ж1берт. Кыз жылады: — Арым да кан, Жолым кан. Кинамандар, Солай болды сорымнан. Оз еркщ мен олу ерл1к екен гой, Ондай ерлж келер емес колымнан. Перзенннш ете корме келеке, Ая Meni, А я MeHi, ж а н е к е ! Агасы айтты: — Олай болса мш атка, Тагдыр сеж салды дулей сынакка. С ексен деп мэуж-1реген шалды epTin, Ko3inai курттуган жерден жыракка. Коктем коныс тепкендей-ак ipreMfle Шаттанушы ем, сен касымда жургенде. Экем ceni шалга берем дегенде Осы опасы з MiHe3imii бьлген бе?

Т 1рш ш кте ез адамга кеп ол1м. Неге гана, кугыншы боп кеп ед1м. Ж ш тщ ц суйгендтн шын болса, Э кеме ара тусейш ии деп ед1м. Кайран ж т т журепне нуртуна 0лш Kerri сеш тастап журтына. Кебек толы кумыраныц кел1сп 1шш кормей, Еашык болып сыртына. Тек ол ол1м — oHerefli o p ол1м, 0 р ол1мнен шын гаш ыктын KyflipeTiH KopeMin. Неге 6i3fle epKiH, узак гумыр сурген нар жок? Нар жоктыгы — Нарды жыгар сен секции жар коп. Калын журтты мен еюге болемш: Суйеалатындардеп, Суйе алмайтындар деп, Суйе алмайтынына Уялмайтындар деп. С этаз 6irri пенделкпен KypeciH, Сен, эрине, сонгы топка KipeciH. Суйе алмаудьщ зор KacipeT екенш Пенделердш eciHe сап журесщ. Карлы Кавказ артып саган улы айып Аянышпен карап турар мунайып. Шын суюге каб ^ел жетпеген 0рб1радам MycipKeyre лайык! АЛТЫН, KYMIC Ж Э Н Е КАЛАНЫ Ш ыцгыс А йт м ат овца Пэстеу согып сырт KopKi мазмунынан, Бекер болды-ау, м езп лаз тозды 6ip эн. Мыстан куйдыктулгасын улылардын, Жер бетшде алтыннын аздыгынан. MiHe, тагы кулаш ын жазды 6ip эн , KopKi осалды кетпегей мазмунынан. С орпа iiueMB калайы касы кпенен, Ж ер бетшде KyMicTin аздыгынан. Ж асыкжайлы жасампазойга калып, Жараред! кетпесек майдаланып. 21

Сары ш ымш ыксан рет той бастады, Булбулдардын аздыгын пайдаланып. К а л а й ы отсе KyMicTiHeciMiMeH, У й р е н т ж з карауга кеш1р1ммен. Сонын. 6epi асылдын аздыгынан, Азга зорлык жасаудын кеарш ен. ЖАЙЫКПЕН ЖУЗДЕСКЕНДЕ О. Ер Селем, улы Жайыгым! Толкы ны на KiMсалмады кайыгын. KiM шертпед1 саган к е л т шатгыгын, KiM ж у м а д ы саган кел in а й ы б ы н . Fумырында козгалыстан танбадын, Заманалар канаты нда самгадын, Гасырлар мен гасырларды жалгадын, Айтш ы маган, бар ма ceniH арманын? Куат-купи сендеп улы дарыннын, О рталанса кайтер ед{, Нарын кум? Жадыратып сен ашпасан кабагын, Хал1 калай болар efli даланын? Сен айнысан мшезщнен дагдылы, Калай болмак карт Каспийдщтагдыры? Ж урт коп efli атак-данктан yMirri, О ны н Ko6iH катал тарих умытты. Туган Отан мэнп умытсын меж де, Сендей озен бола алмасам ел1ме! *** Байкаймысын, Байкаймысын Мына гажап тамашаны: Bip адамга байланысты 6ip адамнын болашагы. Байыппенен коз ж1берсен асау жылдар opiciHe, Eip адамга байланысты 6ip адамнын ж е ж а де. Бул замани кагиданын мумкш бе екен конермеп, К озы Корпеш аман турса. Баян суду елер ме efli?

Исатайды женбесе жау, М ахамбетп женер ме еди Кайран акын тагдырынын соккы сы на кен ер ме ед1? Кайран акын —сункар киял, наркескен ой, батыл арман, Исатайдан айрылганда жер бауырлап жатып алган. Будан аскан кайгылы тун конган емес басына онын, Досы барда алш ысынан турушы ед1 асыгы онын. О, сумдык-ай, Жаулыксез1м парасатты паналапты, Исатайдын ол1м1мен М ахамбетп жаралапты... Кад1рл1м-ау, Коз ж1берцл асау жылдар opiciHe, Bip адамга байланысты 6ip адамны н жешс1 де. Кейде MeHi м укатпак боп жаулар ce n i жамандайды, Ал егер сен жамандалсан, бул, орине, маган кайгы. Басымызга шиыр-шиыр кун туганда кустаналы, Кейде мен1 жену ymiH ж аулар саган куш салады. Тайгакоупр жолдарында суршгенде TipeK алар, Суйеш илм сен екенш айтпастан-ак бшед1 олар. Элемнш бар ажарынан 6i3re достыксымбаттылау, Мен жадырап журсш десен, сен мыкты бол, кымбаттым-ау. ЖАЛЫН 0тудесщ , ©TeciH замандарым, Купиям коп укпаган,тусшбеген. Э кем мен1н жек корген адамдарын “Жалыны жок сорлы” деп муаркеген. Алдан щ кор yMirriH жолын корем, Жолын корем, Жанымнан жалын корем. М уаркетпетагды ры м MeHi ешк1мге, Мус^ркеген адамнын колында олем. Гасырына он берген, Ерлер аз бап шапагатын ел корген, Жас шагында-акзаманынын зангар ойын менгерген. Кер1с!нше, сакал-шаш ын кунге агарткан карттар бар, Жасы жузге келгенмен. Данкы ш ыркау ел рухын айкындайтын д ен ге й д н , Ж ас кезш де жалыны ж ок ж1птт1н, 23

Ж ас кез1нде арыны ж ок ж т т п н Ертен ерлк жасарына сенбеймш. Ие, жастык шак бола алмайды ешкашанда жарлы угым, Аяу керек Ж асты к отын ерте ош ipi п алгандарды нбарлыгын! ЖАНЕРКЕ I Сонау-сонау Алматыдан алып-ушып хат келди Хат келд1 де Бапа апайга 6ip куаныш ап келдк Сеюдденген жанарынынагы менен карасы, “Демалыска барып кайтам”, —деп жазыпты баласы. Ш ук1р-ш ую р, ж алгы з улы Ka3ip елге мактаныш , Ержетп де, арман куып туган жерден Kerri алые. А лые кетсе, Heci ©Kirnm, к е ж л к о п арш ы лар, Кошл Kori аршылар да намыс атын камшылар. К ене, KiMHiHay3bi б ар м а к ж а с ж т т п н от кеуде Туган жерге деген гулзар махаббаты жокдеуге. Кунпен-кунгедарынынынашылгандай булагы 0дендер1 газеттерден куле карап ту рады. Ана соган мезболгандай жанарына жас алып, Ж айлауына жаз конгандай калады 6ip жасарып. Кызгалдакгай сымбатына корген адам кызыгар, Кызылкумнан коапп кел ген Kopmi yiiflin жас кызы бар. Ер ж т т к е онайлыкпен устатпайтын мураттай, С ы нгы р-сы нгы р шат к у.тк ici таудан аккан булактай, Саттар жырын сактайтугын киып ап ол газеттен, Сонан кешн анага кеп жатка айтатын кезекпен. Ш iрк iн , а на, конды рганда й а рман ынын тан кус ын, Ж ыр окыган жеуд1р козге жаудыратын алгысын. 24

“Кандай жайсан всем тулга, кандай н в з к гул коньл, Маган-дагы накосы ндай керек ед! 6 ip Kejiin” . Деп озш ш е иг1лiKTi ойга шомып ана 6 ip Карсы отырган бойжеткенге кадайтугын жанарын. Ал бойжеткен сыр бермейтш мундай киын ш актада, Ундемейтш, томен карап кул1мдейтш тек кана. II Уш кун erri Саттар туган ошагына келгель Yin кун бойы ecKi досы м тап болды ермеп. Сел кш рсе, жастык шагы б ал ак ту р т кашардай, Терентарихайдынына ужлед1 бас алмай. Ана байгус козбен багып улынын кас-кабагын, Бвйек боп жур: — Ж узщ солгын, жудеусщ гой, карагым? — Жай гой, апа, мазаланба! —деп б1рауыктосылды, Бойын ауыр сыркат мендеп ж ургендтн жасырды. Кенет eciK ашылды да, уйге 6 ip жас кы з юрд1, Асау тайдай эл1 еш ю мге устатпаган Ti3ribmi. — Кел, Жанерке, Кел, жарыгым, Кане, торлет, Токтама, 0 j i i m i ойлап отыр ед1м... —деп калбактап жатты ана. — Бурын ылги жырын мактап шулатушы ен кулагын, Енд1 ез1мен танысып кой, а га н — мынау, шырагым! Танысты олар. Сол таныстыксыйластыкка уласты. Апта отпей-ак кос кеудеден кимас сез1м гул ашты. Аткан тан мен баткан кун ж н 6epi ес1нде тура ма? BipaK бул кун умытылмас, умытылмас, c ip e да. Саттар кызга жыр окыды от ушкындап коз1нен, Ертен сапар. Анасын да ала кетпек оз1мен. 25

Коштасарда Ж анеркеде жанарына жас алды, Бойын б1ракныкустады ер л тм ен кашангы. Сосын жакын туысындай бауыртартып Саттарды, К е н ш н е уя салган 6ip максатын актарды: — М ектегт де 6iTipep кез таяу калды, жан afa, Ж азга таман оку iздеп барсам деймж калага. —TinTi гажап! —дед1 Саттар жангандай б1рарманы. KyTin алам, келерпсде хабар берсен болганы. К ы з куана бас изеди албырады гул ©Hi, Bip б ел rici3 сагы ны ш тан тулагандай ж уреп. III Аткан тан мен баткан кун ж н 6epi еан д е тура ма, Ж азды н ерке сол 6ip Kemi умытылмас, cipe да. Асыгады пойыз ал га, ойнап ерке желменен, Сол пойызда кыз келед1 бакытына шолдеген. Киялына атартаннан тан-тамаша куй ежп, Кен далага кезтастайды терезеге cyiienin. Сан гасырдын жауынымен, дауылымен алыскан Кожа Ахмет ескертккш кол булгайды алыстан. Калып жатыр кыр-адырлар улан-гайыраумагы, Казыгурттын карттауы мен Тулк1бастын баулары. Эне, анау Алматынын Алатауы ак карлы, Кыз тагы да кул1мс1реп eciHe алды Саттарды. Бул ce3iMHiH мумк1н емес алдамшы эсер болмагы, Бвлк1м, Ka3ip MeHi KyTin турган ш ыгар ол дагы. Вокзал басы. Жадырайды аскак кала алмалы, BipaK мунан Ж анеркеж euiKiM KyTin адмады. Кон1лс!зд1к ко л ен к еа жуз!н буркеп шырайлы 0M ipiiwe тунгыш ретнакосы лай мунайды.

Енд1 6ip сет алыскандай кы з ©3iHin ойымен Ж огары орлеп журе берд1 кен кош еш н бойымен. Турып калды, салгырт журш барды-дагы шамалы, Карсы алдынан калын жиын келе жатты каралы. Калын жиын келе жатты журектер1 жаралы, Оркестрдш зарлы даусы мунга болеп каланы. Ал Ж ан ерке назар салмай тура берд1 буган да, Тура берд1, басы айналып адаскандай туманда. Неге, неге кеилкп екен, Саттар кайда жаны асыл? Жырларымен тербететш казактын кен даласын. Саттар кайда, шынымен-ак, кыз к е н ш н укпай ма, Кайда сол 6ip MempiMfli жан, кулш алдан шыкпай ма? Амал канша, cyttiKTici алые жолдан келгенде, Туган елi оны экетш бара жатты жерлеуге... IV Кой, Жанерке, Узактанга окси берме, Тынымал. CeniH т1лс1з KacipeTiaai дол оз1ндей KiM угар? ДОСТЫК 0ЛКЕСП ПН ЗАНЫ Икрам Твлеевке Алдымызда канша сауал тосылды, 0M ip 6i3fli ерте yftipfli бшне. С аби Ke3iM. Bipre ойнайтын досымды EpTin бардым нагаш ымнын уйше. С вбилж шак! Суттей аппак кезен бул, Ангал, бейкам балбулактай сынгырлы. Досым “киш KopeMiH” деп аж емнш 27

Чндаусызда кез эйнепн сындырды. Енд1 кай тп к, ам ал-ай лаазай ы п, Кутылуга вткел iздеп тарыктык. Д осы м мен1н уян ед1 гажайып, Эжем оте катал еди жарыктык. — Бала мунша бола ма екен мазасыз, Кане, кайсын козэйнект! сындырган? — дед1 вж е\\п з, — калдырмаймын ж азасы з, Сындырган KiM? Алдыма кеп тур жылдам! Енш кайтпк, юм усынбак комепн? Бул кырсыктан куткармакбоп досымды: — Мен сындырдым, Kem ipiHi3... мен ед1м... Дед1м унс1з томен салып басымды. Bip ерекш е дулей м ш езтосы п ек, ИПркш, адам табигаты-ай сан кырлы. Канша ашулы болганымен осы рет Эжем меж жазалаусыз калдырды. Лезде кайта котерш п енсем1з, Конш м!здщ айдынынан кун кулдк Сол сэтте iHiM сы б ы р еттк “С енбеш з, Козойнекп конак бала сындырды”. Эжем кенеташ у буып куйгелек, Ашу буып ан-тан болып калды да: — Ж ур 6epi, —деп кулагымнан суйрелеп Ертш барды нагашымныналдына. “Кой. бойбиие, дау тудырма бекерге,— Деп нагашым энпмесш жалгады, — Айып па екен, озш 6epin катерге, Ер ж т т п н досын коргап калганы. Достык деген 1згш ктщ аланы, Оган куэ гасырлар мен замандар. Отанын да сатып кете алады Киын шакта досын саткан адамдар!”

Ж1ГЕРЛЕНД1РУ немесе G3in бакытсызбын деп есептеген JKiriTKe жауап Сен жыладын, ж н т м , Кеп керд1м деп турмыстын тапшылыгын, Кайтпады деп журтка еткен жаксылыгым. Сен жыладын, Сез1м1н жасып агып, К ш -кш кентай баланды касына алып. Кырмызы к у т м erri деп. Сенгежм саты п Kerri деп. Сен жыладын: Ангармай калдым орды деп, Кадамым с а т а з болды деп, Bip катты соккы алдым деп, Бакытсыз болып калдым деп. Сен жыладын: Мен б!ракселт етпед!м, Бьпем ceHi т а гд ы р д ь щ е р к е е т к е ж н , Бклем ceHi — ер к е ж л , жом арт едщ , Ещй бупн... калай бул кер кеткенщ? Ж е, жэ, жарар, в т к е н кун оралар ма, Карау керек, бауырым, саган алга. Басындагы 6opiK пе, Орамал ма? BopiK болса, ауыс тез баска куйге, Коз жасынды керсетпе жас сабиге. Коз жасынды корсетпе, суранамын, Эй, ай, ж т т , сен маган унамадын. Ж ас нэресте коруге THicTi емес, Экесш щ еню лдеп жылаганын, Экес!гинтым куйреп кулаганын. Ерлж пенен ездж тщ ж олы катар EKeyiHiH арасы 6ip-aK адым. Коз жасынды корсетпе, суранамын. Кетер, кэне, басынды, калай бунын. Муз боп epin кеткен бе бар айбынын? Кетер, кане, басынды, К уж нш боска OTKi3in пе едщ ,

Тагаырын неге сыр айтты саран? ©MipfliH барлык сэтаздж терш Бакытсыздыкдеп м м айтты саган? Ki\\i айтты саган: Тулпарды суршбейд! деп, Асауды мшьлмейд! деп, А к квйлекл юрлемеГш деп. Кара euiKi м уж кен агаш Кайтадан гулдемевд деп? KiM айтты саган: Ж урттын 6 ep i меШ рбан,арайлы деп, Ж урттын 6 ap i шындыкты калайды деп, BuiKTi ардактайды деп, Асылды корлатпайдыдеп... Токы рау бкпмес айбыны Адалдык деген — элем ж н улы байлыпя. Бетше жиган уятты Эйтсе де, кейде ол кшемшит бала сиякты. Tip.iiKie осы баланы Окпелететшдер барда, Ж убататындар бар. Жек квретшдер барда, Унататындар бар. Арын сатып корлайтындарбарда, Жанын сап коргайтындарбар. Киналып бекер аландадын-ау, Ойынды шыгар opicKe. 0зщ -акайтш ы галамда мынау Ж енудщ 6api жеш с пе? Ж т т к е арман ж етм зш пе efli 0 з сорын o3i женбесе. ©Mipflin барлы к caTci3fliKTepi Бакытсыздык емес, ендеше! 03ЕНДЕР Мыцбай 1лесовке Эн туады мураттан, Ой туады сурактан, He6ip улкен озендер басталады булактан. BipaKсонын барлыгы жете алмайды тешзге, 30

Ж огалтады о зд ь о зш , тусед1 де кеп i3re. 0Mip кейде тым катал, ом ip кейде туйыктау, Кей озеннщ жолына богет болды бшк тау. He6ip асау, асыгыс, шулы озендерактарлан, Агып-агып барган да, кумга ciKin ж ок болган. Ж олсыздык пен ж оназд! жалыкты коз коруден, Куткар анау озегш кумга ciHin олуден. Куткар анау аккуды сол озеннен жеруден, Агын судан 3epirin, ш алшыксуга сенуден. 0зен болу улкен сын, Бакыт емес ол да аса, Тещзгеагып баруга мумюншпн болмаса. ЛА ВАЛЕТТА МАНЫНДАГЫ TYH НЕМЕСЕ КАСИЕТМУНАРАСЫ Мальта кызы жиырма ушке толганда Иек артып арманга, Жанары жайнап, Шашына аляндр гулшен жемелек байлап, Коштасып бал дэурен шагымен саялы, 0 p T e n in iiiiTeH, Т о л ган ы п .ал к ы н ы п , Нен улкен ыдысты Терезе алдына кояды, Обден кызарып шскен Алма мен бананга толтырып. Бул —бой ж егп м дегеж. MiHe, осылай, сынга туспек сулу кыздын беделг Ал, ум1ткер ж1г1тб1ткен какпа алдына тура кап, Алма-кезек оз бакытын сынамак. KiM унам акбул сайыста, ю м н щ д ан к ы куламак? Кыз отырар терезен1н жабыгынан сыгалап. Bipi мунлы гитартартып, 6ipi назды эн салып, Bipi кыздын сулулыгын жырга косып тамсанып. Кун батканша оз ©HepiH корсетед! жан салып, Ж анын салган онерпазда ж1гер жатпак каншалык. Егер де кызтерезеден саган кулш караса, Той камына Kipice бер, багын жанды. Тамаша!

Y йлендщ бе, 6iTTi ен п м е, ж олын болсын, мархаба! Ажырасу туралы зан атымен жок Мальтада. — Ж ары н ж айсы з боп ж олы кса бакы т 1здеп жанадан Эуреленбе, олш кана кутыласынсен одан,— дед1 М альтатарихш ы сы козбен карап жумбакты. Жанарында созбен айтып жетмзе алмас мун жатты. Мунынды угар жан табудан не бар екен кымбатты, К ок тен1зд] кеппп бары п, алауланы п кун батты. Сары аралдын ceHi болган, сары мармвр какпалы Ж ымындайды Ла Валетта каласыныноттары. Осы маннын бумл тыныс л р ш ш гш колга алып, Арнасына шалкып сыймай тешз жатты толганып. Толганбаса теш з теш з, адам адам бола ма? Б1зболшш шетке шыктык, уназтурды кж агада. У н азтурды к, — А га,—дедщ б1раздан сон сен маган, — Ага, —дедщ,— мен 6 ip жанмын, бак жулдызы жанбаган. Сырымды ашсам сенгендтм , буйырманыз айыпка, Кейде ез1мд1 уксатамын ескеп ж ок кайыкка. Кандай корлык, ш ынымен-акескеказбоп калдымба? Осы узак саяхатка шыгар жолдьщ алдында Ш орт у з ш п yMiTiM, Ойда-жокта тастап кетп, сенген, суйген ж тт1м. К омрепмде ош пендш к барда мен де ошпеймш, Бул кылыгын каш ан коз1м жумылганша, кешпеймш! — Ж ок, сен оны суймейс1н, суймегенсщ жене де Ш ын махаббат, калкам-ау, кара кушке коне ме? Шын махаббат— касиеттен куралатын мунара, Касиетке сызат туссе, мунара аман тура ма?! Гаш ыкадам суйген1неоз1н1н Ж аманш ылыкойлай ма екен cipa да? Тек ж урепн салар жерде б1лек куш1н таныткан, Б1лек куш ш танытам деп т1лек куш1н арыткан Тура сенен айнымаган сулу кыз Bip кез маган ж олы ккан, — деп ед1м мен, ж алт буры лды н сен кенет, Ж алт бурылдын KOKiperiafli 6ip кара куш желкелеп. “Токта, токта, кара куш тщ адымы ар кез келте” деп Тобыгыннан теш зсуы кагып жатгы еркелеп. 32

Кайрылмадын,, жауабымды ауыр алды к к о т л ге, Адал, батыл мойындау да туспес, кадкам, жешлге. Тек табудан, жогалтудан, гздеуден Туратугын мына катал oMip/ie! УШ ЛЮ СТШ ДЕП ОЙ Ш анкай тусте, Яки нурды актанда, Нан ушакпен сам ran бара жатканда, Кез салсаныз теменге: BipTeric боп коршед1 ж ы р а л а р , Тереншде жыданы бар урадар, Байкалмайды эж1м-эж1м кыраттар, Кырат коз1н жарып ш ыккан булактар. Буккан сансыз купиялы ойларга, BipTeric боп коршед1 сай л ар да. BipTeric боп KopiHefli Кыр мурынды кыркалар ала ботен, Сэудет 6epin жаткандай далага кен. Сойтсем, мына кашыктык канша сырды Сырт коздерден буркелеп калады екен. Мен де сенен коп мезпл каш ык ж у р т, Назарымды жан-жакка шашып ж у р т, Баикамаппын жаныннын жыраларын, Жылан буккан зымыстан ураларын. О, тагдырым, TipeK бол л л е п м е , Сабырлы ойдын кашырма суркын тттен, К.ас пен досты н каж ы рлы ж у р еп н е Тек жакыннан карауга мумюншк бер! Ал егермен жакыннан кателессем, Жакын келгсн бакытка куанбасам, Ж акын турган бшкке шыга алмасам, Жакын ж у р т жауымды танымасам, Ж акын ж у р т досымды уга алмасам, 0 з кайгыммен 03iMfli жазалагы н, Онда MeHiH03iMe — оз обалым! 3—1014 33

УНС13Д1К Bip танысым конакка шакырды да, Топ адамнын козшше П iк iр niiuin озш ш е, KoH^iHfli елемей аппакайды н, Досым, ceHi жатып кеп даттады-ай 6ip. Кеткен шакта едиш к занга айналып, Акты кара деп айту кандай набыт. YHci3 калдым. 03iaai наксол сатте Актап алар далел!м болмай калып. 0ткен кузде билетш жогалтып ап, Bip карт эж ей вокзалда жылап турды, Жылап турды, enceci кулап турды, Жанарында жалыныш сурактурды. Кеткен шакта !згш к занга айналып, Ж омарттыкты тусаулау кандай набыт. Ynci3 калдым. Калтамда наксол сатте Кок тиын болмай калып. 0м !рсансы зсауалы н тартыпты алга, Кездер1м бар ©3iMfli кор туткан да, М ум кш дтм ж оксэтге мунга батам, Ynci3 калып отырам сондыктан да. Табигаттынтымырсыкакпанындай, Акпанындай, жылдардын какпанындай, Meni осы нау MempiMci3 у н а з д к т щ Азабынан эрдайым сакта, кудай! TYCIШ СУ ТЕОРЕМ АСЫ Кел in жатыр, кетш жатыр дарындар... Кара бултгай кайгы жапты болмеш. Адамзаттын алгыр, улы кыраны Л ев Т олстой жаты р efli олгелк

Эйел1 кеп колын сушп, жылады: “Тежей алмай мшез)мнщтасырын ©зщменен етп жарты гасырым. Мен бейбакты кеиире гор. Кунам кеп... Kemipe гор, Kemipe гор, асылым?!” вткен кужн оймен шолып алыстан Y Hci3,ш те й куб1рлед1 даны ш пан: “Ж э, KeMnipiM, Жасынды тый, Ж етп ешн, Ж ылап ешк1м кайыра алмас откендк Каштымсенен... Саган жакын жургенше, А рты к KepfliM жиИан к е з т кеткендь Ж алгыз сенен каштым ба екен мен 6ipaK... Ресейден болшбестей болдым-ак, 1з бастадым куртж карды омбылап. Кулл1 элемд{ тамсандырган акылым Сенен колдау таппаганы корлык-ак. Bip шындык бар ешюмнш жокталасы — ¥л-кызымнын болдын газиз анасы. Картайганда туаш спей, эттен-ай, Жолымыздын кырсыкканын карашы. Дей алмаймын: “Мандайымнынсорысын... Камкорым боп создын канша кол ушын. BipaK MeHi туЫнбедщ. TyciHyre женеде Тырыспадын... Кеилрмеймш сол уипн, Кеилрмеймш сол ymin...” Кулл! адами пенделжпен алыскан Кыран ойы турактаппай гарыштан, Эйелше карап терен курсже М эн гш к к е K03iH жумды даныш пан. Кайда, кайда кеж л сырын кезден угар нэзж тж ?

Ушолшем бар — Бш'ктж пен терендж , кендж (яки жазыктык). Бул yineyin багаламау — ко зазд ж Ьвм керендж. Ал тусшбеу... бакытсыздык болар ол. И э, адамды к каты наста ж о к ел1 де сара жол. Онай емес, онай емес бул егес, К аш ан болсын б iр л iк жолы бурыстау. К ерек десен,, тусш бестж — кш е емес, Кылмыспен тек —Tycinyre тырыспау. Ох, каншама булактарды журттусшбей суалтты. Сойтш, канша бейтерекп куартты. Ох, каншама улыларды журттусшбей олнрдй Сойтш, мына прнмлжке улкен зиян келнрдь Бруноны отка жаккан, Галилейд! сотка тарткан, Б1ржан салдын аркан байлап колына, Ж ылан болып У лыкбектш шрьчген жолына — Т усш бестж ед1 гой. Сонын 6epi адамзаттын сорына. Tycin6ecTiK аз жайды ма канатын? Мунан аскан нала бар ма? Улы Абайды сабаган да Тусшбестж болатын. Талантына тамсандырган талайды Жазган шакта Эуезовсол “Абайды” “ Бул туынды шыга алмайды белеске”,— Деп кулшына карсыласкан, Киясойга камшы коскан Тагы да сол тусш бестж емес пе?! Ал Эуезов жолсыздыкка бул сынды Ызадана кол алтеп , 1штей, унс1з курсш дк “TyciHeTiH х ал ы к ам ан болсы н ”, — деп. Эткен —erri. BipaK 6epi есепте.

Кандай азап, Кандай азап —-угыспау. Тусшбеген кшэл1 емес десекте, Кылмыспентен —тусжуге тырыспау. Тусш беспк —секш и 6ip кек туман Сол кек туман туды рады кеп куман. Bip жас дарын кетер1лсе мш беге, Журт тусшбей калмаса екен деп турам! ТЖ-лар Ж агы м пазды к—-бул заманда басты енер, Ш ындык оган бола алмай жур тас кемер. K a 3 ip ri бак кайсар рухты ерд1 емес, Арын саткан жагымпазды ескерер. Дэу1рдщ де данкы солар тес керер, Оны ойласан жанарына жас келер. Кеудесшде жалгандыктын музы бар, Кажет кезде муз устжде кызынар, Басшы алдында жас келждей сызылар, Кглентабан жалагыштар —ТЖ-лар. Оларды ертенадалдыктынтузы урар. ТЖ -ларга егер бегет коймасак, Ултымыздын ауа райы бузылар. Ей, карт ТЖ , камкорсынып тасыма, Карасаншы сакалына, шашына, Ел ceHiMiH актаганы н осы ма? Атанганша жалгандыкпен ашына, Бедел1нш намысыннан асыра, Кулк1 болдын касын туп л досына. Бил1ктщ лас кон eTiriH тш н м ен Жалайтындай не кун туды басына? Он мен солым сансыз ТЖ , кулем бе, ТЖ-ларын кетерген данк-кшемге Элде каргыс тид1 ме екен бул елге? Тек куж ушш жалбан кагып ишген Пес кеудеге аскак рух тунер ме? Самал кажет 1ндетбултын турерге. 37

Ж агымгтзын тау санаган, Ш ыншыл улын жау санаган улттын М у м к ш д т аз мазмунды ©Mip сурерге... МжезЫз ултайналмайды улы елге. Б13, КАЗАКТЬЩ EKI АКЫ НЫ , Б1РГЕМ13 Олжас Сулейменовке Б1з, к азак ты н eKi акы ны , эркаш анд а 6ipreMi3, Турл1 сы псы нсвздерден де, Ызгар шашкан коздерден де, Заман мен занезгергенде, Булшген жок ipreMi3. BipiMi3fli ек1нш1м1з ылги колдап жургем1з. B iз, казакты н eKi акы ны , еркаш анда 6ip reM i3 . Ke3i Tipi пай гам бар жок, данкы шыркап ескенмен, Пайгамбардын барлыгы да оз жерше кеш келген. Булт курсамай турар Ke3i ете сирек А йдын да, Ал сен туган мекенще терентамыр жайдында, Айналдын зор айбынга, MiHe содан ep6in жатыр бакытын да, кайгында. Алгаш рет сен козгалдын улт намысы дегенде, Халкымыздын улы рухын алып уштын кеп елге, Баба TypKi сезтер к Ы Ы (ждагатпен копардын, Семейдщ зор Kacipe'riH ейпледщ елемге, Сойтш Абай, Ш вквр1мн{наруагынан бата алдын. Мен Аралдын, Ж елтоксаннын мун-зарына болысып, Кыран таулы кыргыздардын ел акыны атандым... Ешк!м 6i3fli огей улы дей алмайды Отаннын. Елден алган, жерден алган жырларынын куатын Ж олы н болгай, гасырынын yni болган улы акын! КАЛДАЯКОВ 03EH I Бар казакты тамсандырган, Та?гнан-танга ен салдырган,

03in енмен карсы алдырган Шемш1 едщ. Зорсыганнын Ko6ici куры сулде, Ешюм K03i TipiciHfle Э н KeriHeH дел ез1ндей таба алган ж о к нар сеш м , Кандай гажап кереметщ барсенщ . Улылыкка елжтепш отсыз, н эр аз коздер кеп, Б1реулер жур саусагынын комепмен сазгер боп, Ал сен улы журегщмен. Пейшнмен, тшепнмен, Кулл1 тамы р Tiperi имен, Дарын едщ алдына жан салмаган, ¥ л т сез1м1н аркалаудан талмаган. Отырардын енкеймеген рухын 0 р казакка эн аркылы жалгаган. Бэлюм, содан мандайыннын KacipeTi тым калын, Пенделж пен кенделжн кеп керсендесынбадын. Заманында ушырсан да эннщ He6ip сункарын, TinTi сазгер когамына муше болмай кеттш-ау, Ерлiк шыгар сондай сэтге енкейместен турганын. Окпелеме казагьща, екпелеме, щкэр1м. Ж т т т щ 6ip жаркыны едщ, Дэу1рдщсом алтыны едщ Едщжэнеарайы. BipaK сенен элдекайда кымбатка Багаланды калайы, Солай кошкен бул даладан улылардыцталайы. Мына шакта, (згш ктщ тауы тозган кезенде, Кырандардан кораздар мен тауык озган кезенде, Хас тулпарды топ жабагы Калын шанга жауып озган кезенде, А йналдын сен eHfli emKiM богей алмас озенге. Енд1 саган ош пес, елм ес атак д ан к ты н Ke3eri К елгендтн досьщ тупл кастарында сезедк Кеш болса да жадырап ак, еркелеп ак елше Ултымыздыц улы ©3eHi, К алдаяков езеш . 39

АЙБЕРГЕНОВ Ш ЫНЫ Бойш еш екпн гумырындай тагдыр кешкен март батыр, О ленжде em6ip гасыр emipe алмас орт жатыр, Намысынды nayipine етюзбедщ какпакыл. Mine содан, ултымызды рухсыздан кузетш, C e n in ж ы ры н ш екарада эл1 кунге саптатур. Пайымдаймын, мойындаймын,сен данасын, мен —бала, Ултына KiM жакы н, алые, айкы ндайты н ел гана. Он том олен жазгандарды Kerri умытып кендала. BipaK шагын он оленмен он миллион казакты Толгандырган, тан калдырган Махамбет пен Сен гана. Адамдыксыз акындык жок, тырмыссан да жан сала, Ж омартгыксызтагы алыска шабамын деп шаршама, Батырлыгын канша болса акындыгын соншама. TiriTi o3infli сыйдырмаган данкты н тар TopiHe M eni 6ipre ап шыккын кеп арпалыстын каншама. Заманынын ынгайына журмей кеткен, iHKapiM, Cah онерде кызганышты бгпмей откен, iHKapiM, Иыгына 6yTin бешпетьпмей кеткен, iHKapiM! Ж ер астынан селем жолдап жатырсынсен кун сайын, Казагымнын мандайына сыймай кеткен, сункарым. Не жаксылык болса алдымен елге болсын /lerenciii, Сондыктан да cen in данкын, cenin салтып Korepcin. Сайын далан жырынды еске ап кулмеш сал шегереш. Эр журекте бултка оранган K acnerri 6ip шын бар, Ол —акы н ды кMaprriK шыны, Айбергенов деген шын... ¥ л т рухы кай кезде де канаттыга астана, А йбергенов шынын корсен, атыннан туе, жас бала! КАЗАКТЫ Н БАС БУ Л Ш Ы К ETI ( Каж ы м укан K,a6ipi басындагы ой) Тулпар далан, iHKap даланайтып жатыр алгысын, K a6ipine бас игендей такаппартау, карлы шын.

Кулл! казак эйелдер1 толгатса да канша рет, Туа алмастан келед1 эл1 саган уксас нар MyciH. У лты м ы зды н кара Kymi, дара купи, арм ы сы ц, Б1заспаган бшктерден сенщ данкы н каргысын. Беске толган шагым едь Каскасудын тосшде Беу, Кажеке, экемд11здеп келген кезщ еам де. Ш еттежурш мекешнщамандыгын сураган, К езещ ед1 э к е м н щ о л кош л ш ыны кулаган. “Туган жерден меш!здейтш бар екен деп 6ip адам”, Кузартауга суйенгендей ceni кушып жылаган. Сен океме ж1гер 6epin, MeHipiMiHHeH от ©pin, “Мына улын палуан болсын!” дедщ меж котерш. Ж е, палуандык кайда маган, н э з к , жука кеск]нмен, Жел урлесе кулайтындай каукарсыз боп еспм мен. Бул не тагдыр, сусыз кол;ин когасы ндай Maui кем, Тан куатын куйттегенн1н жыгылдым мен бершен. Намысыма камшы басып, 6ipaK карап калмадым, 0 з щ женген жарты элемд1 мен де 6ipa3 шарладым. Ой куатын жаркыраттым талай кощл копнде, Бэлк1м, мен1 рухымен палуан болсын дедщ бе? Б1р шынары атансам мен сен д ан к коскан О таннын, Мумкш тускен нуры шыгар сонда берген батаннын. К а з а к т ы н бас б у л ш ы к eTi, к у л а г е р тос, п ы т а б а н , Кара к у ш те эл1 ешк!М ж о к с е н ш е б и к ш ы р каган . Онерге де озгелерден жакын ен гой 6 ip табан, Рух кашып бара жатыр оз1носкен кыркадан... Бугш мен1 кайта котер, жарты гасыр откен сон, Канатсызды мойындамас мшезщмен буркаган. Сол 6ip салтын Tipi турса, турар эр кез улт аман, Ел1мн1н бас б у л ш ы к eTi, к у л а г е р т о с, ш л таб ан ... АЛГЫС АИТЫП 0T E M САГАН Рысбек Турысбековке О бастан-ак Мен Сен болгам, Сен, эрине, Мен едщ, Екеум1з кос желкен1 е д к достык атты кемеьпн. 41

К елер танга киял ж алгап, сы р толгасып кем кун 6i3 Шын досы жокадамдарды аяу керек дейтшб1з. Адал д осты к куд1ретш em 6ip сез1м бегемес, TinTi K©3ci3 махаббаттан он ы н д ан к ы кем емес. Т1рлiKTeri MeniH ap6ip epiciM мен женкмм Ен н е п зп куаныш боп есептелд1 сен ymiH. Калжыраган саттерьмде кайгы-мунмен кагысып, П ейш нд1 канат eTin, сен жетунп ен ап ушып. Enai бейнен алые тартты калын туман ш ш де, Еш айы рм а болмап efli со зщ менен icirme. Зор п ен д е л к тарту куш ш ж ен е алганын ymiH д е, Саф адалдык ауасымен дем алганын ymiH де, М аган ш е к а з ж эне ш е т а з сене алганы н ymiH де, А лгыс айтып ©тем саган ©HiM тупл ту ам д е. ОРАЛУ ( Мойынцумдагы К,айрат Рысцулбековтщ ескерт кш т ашардагы сез) Н акторш ен манп итжыгыстусш жаткан майданнын, Ж1герщмен кектеп ©Tin, У лт муддесш ш екпен eTin, Тебен 6ip сэт кокке ж е т т О з олкеце ecKepTKiui боп оралды н ба, айдарым! Жетекке алып саналы арман, Bypmiriruii жана жарган шагында, Денен калып сонау Семей турм еаж н манында М ойынкумнынтопырагын кайта бастын кемелдеп, Ара ж т н ер л к пенен ездж тщ Bip-ак кадам е к е н д т н долелдеп. Киын сетте жалау еткен намысын, Д ан кы н ассы н, кайсар улан, ж аны н киган ар ymiH. Н огайбайды н перзент! боп Алматыга KeTin ен, Бар казактын мактаны боп кайта оралдын, арысым! 42

НАУРЫЗГАОДА 1988 жыл да — мен уш!н р ухан и жец1с жылы. Колбинмен ж эне 6ip топ вз ултымыздыц нигилист ерш ен еткен мыятыксыз шайцас- та асыгым алшысынан mycmi. “Н аурыз — ислам dininiii цалдыгы ” деген сыцаржак niKipdi малданып, квлденец турмак, балгандар жених)!. Кец байтах, цазац жер1не, м е-ш ала кулл! Орта А зияга 62 жылгы уз!Л1ст ен сок, \" Н а у р ы з” м ерекес!н1ц ц а й т а орал уы н а cen m iiiM тиген!не цуаныштымын. Мына жыр Алматыдагы М.Горький атындагы демалыс паркЫде, 1 0 0 мын, адам жиналган сол шадыман м ерекеде оцылып edi. ( Кундел1ктен) Канша гасыр сен берген даламызга взгеш е 6ip вш едщ байтак елдщ, Селем, Наурыз! Сен 6i3fliH арамызга Алпыс eKi жылдан сон кайта келдщ . Сен ен коне жырысын санамыздын, Рухи шаттыгымсынтасып толган. CeHi тойлап, бабасы бабамыздын Эжемш н ежесже гашык болган. Сен бупн арнасысындара куйдщ, Сан пейьлдщтершен кул1мдейсщ. Сен мен1н улы бабам Ф арабидщ Kemirin елге жеткен унждейсщ. Басынды котер, кане, кун кактаган, Сен енш баска айкайга бурылмайсын. Тымырсык, тылсым жылдартындатпаган Сен 6i3re Ш екер!мшнжырындайсын. Гасырды коктеп епп сункарсез1м, Н емерем TiK KOTepin уакы т туын, Гаш ыгына арнаган iHKepc©3iH Эзш ж нтойы нда айтса — бакыттымын! *** Кемрепмде торт сеуле бар терт бакыттан туратын, Тертеу — MeniH муратым. Тортеу1нен алма-кезек нур алам.

Bipimiiici — туган ел1м — улы анам. EidHiuici — газиз анам, саулыгымды сураган. BipaK маган eKeyi де — 6ip адам. YtiiiHuuici — намыс ymiH 6 e p ic n e re H кундер1м, Ж анган отты o u iip y re келюпеген кундер1м, Ж аксылы кка жаксылыкпен ep ic берген кундер1м, Тагдырымнын жанарынан жешс корген кундер!м. Суршгеш й суйеймш деп кулап калган кездер1м, 03iM ж ы лап, ж ан досымды жылатпаган кезде pi м. B ap-6epici, жомарттыгым, адалдыгым сондагы Кеудеме кеп жиналды да, бакыт болып орнады. TepTiHiui ме? Т ортш нла —сал тайкыса болар мун, Маган деген адалдыгы ол, MeHi суйген адамнын. РУХ МЕКТЕБ1НДЕП MYH Твлен дбд!кке Аскакустап жастык туын, Алпыстаудан астыкбупн. Алла б1лер, алдымызда eaai канша калды тау, Барлык батыл ойларыннын алды — курес, арты —дау. Кейде албырт Батырлыкта Тасырлыктан кетпекке Оймен, мунмен козтастайды Рух атты мектепке. Ол MeKTenTinTyci жадау, т е р е з е а кираган, 1шшеданксыйганымен, данкы байлык жимаган. Содан оган журтты н Ko6i кулы кты емес баруга, Ш у менен Бу дес берменщ мектеп паркын тануга. Сол мектептш устазы ед1к, H ancire бас имеген, Анкау, сенпш адамдыгын кайсарлыгы суйреген. Кулл1 рухсыз бш ктердщ паркы, данкы суйыктау, Bi3 ш ы ккан тау — Ш ы нды ктауы , барлы ктаудан бш к тау! 44

ЖАНА КАЗАКТАР немесе рухани байлыксыз да мемлекет куруга болады деп ойлайтмн жас бизиесменге хат Ж ан а казак, шала казак — жас iHiM, Алшысынан турды бупн асыгын. Саган карап ойландым да, жасыдым. Айырмаган азгыны мен асылын Мына гасыр, бэлмм, сенщ гасырын. Мына facbip безбуйректеу ер гасыр, Ж уреп нде сез1м емес, коргасы н, Ш етке какты тулпары мен жоргасын. Какпай кайтан, берш сатып алуга Иэм сатуга м у м м н д т болгасын. Сенде каз1рдуман дэурен, масат кун, 03iHai-e3iH бар жауаптан босаттын, Рухани байлыкка да тас аттын. Аудандагы жалгыз ютап дукен1н Сатып алып, сырахана жасаттын. Тез ашылып саудагерл1к дарынын, Таудан, тастан кайтпастай ор арынын, Саудаладын Алматынын жарымын. Улагатты улы казак елшде Сатылмайтын байлы ктар да бар, iHiM. Жалгыз саган борыштыдай бар халык, Топ imiHfle icin-Keyin, нарланып, KeiiKneciH кол беруге арланып. Дегенмен 6 iз ceHi туган улттын Сатылмайтын касиетгерш коргадык. К оз коп Ka3ip сыртымыздан сын айтар, Бейтерект! мазактаса кумай тал, Ерден бурын ел сежмш мунайтар. BipaK 6i3re 03 ултывды озгеден Кем cyHeciH деп, кан екей, KiM айтар? Асау даусы ер киырдан есллген Аган 6i36i3, ерте е с е й т , кеш кулген.

Аман калган талай карлы кошкшнен. Уакы т арткан абырой мен бедел1 Сурап, сатып алынбаган еиш мнен. Желтоксанда куры ктуст арманга, Ж ас буыннын озепн врт шалганда, У н а з д т айналып зор корганга, Дал бупнп батырлардын Ko6ici Столына жасырынып калганда, Найзагайлар жарк-журкойнап аспанда, Ултымызга ызгарлы урей шашканда, Кыздарымыз кайсар мЫез ашканда, Кей еркектер, кудай кара басканда, Уксаганда niam pw reH кошкарга, Конаевтын жаксылыгын коргендер Конаевты жалгыз тастап кашканда... С ахаровка iHi болып табысып, Горбачевпен, Крючковпен кагысып, Талай залым алпауытпен алысып, Бгзтжкенб1з басымызды бэйгеге Бар казактын ар-намысын ап ушып. Ултымыздын эр мунынын басында, Салт пен сана, т1л мен дэстур касында, Арал зары шапкан кезде насырга, Коргаушы боп тагы да 6i3 жургенб1з MempiM косып метр1м аздеу гасырга. Тамырсыз жан журт мунына санырау Деген п iк iр рас па ед1, т э н 1р-ау? Неге болдык рухсызга конырау? Кандай корлык, агыл-тепл дэулеттен Дэулеттнпн жан байлыгын танымау. Дэстур1м(зтурса екен деп куийнде, Егемен ел болуды ансап тусшде, Улы арманы запыран боп iuiiaae, Сан гасырлык ултымыздын шайкасы Сендейлерд1 тайрандату ymiH бе? Мундай бакты кордщ бе екентуанде, Бупн журтты менанбеген шшшде

Шыга келдщ айналыптас мусшге. 5i3fliH килы курес1м1з Kemeri CeHi атка отыргызу ушш бе? Б 1з д щ д э у 1р нарыктан кеп табы лды , BipaK, нарык журмей жатып жанылды. Нак сол туста сынап калды н багынды: Когам мулкш зандастыра жымкырып, 1с бастап ен, байлы к сел боп агылды. Рухынан артыккойган карынды Шын безбуйрек болып шыктыналымды. Нзтижеде журт калтасы кагылды. Ал, ейтпесе мына уйлер, зауыттар Кайдан тапкан двулетще алынды? “Болшсе де сана тортке, ми ушке, Нарык заны солай, ж е н аз Tuicne!” — Дейд16ipey шыгып алып м утске. Сонда калай, кедейлент бар халык, Ж уз-акадам бай б о л у га т тс пе? Ж уз бай шыркап, миллион кедей ah урган, Пайда тым аз жуз бай еккен дакылдан. KiM бар журтты тен баюга шакырган? Фарабиден “мыкты ел KiM?” —деп сураса, “ Кайырш ысы ж ок ел,” —депт1 акылман. Сорласа журт рухсыздан сорлайды. Кырандардан би1к койсакторгайды , Отанды юмторгайлардан коргайды? Рухсыздын, кайырсыздын баюы, Бэлюм, ертенултымызга зор кайгы. Жинасан да влемнщ бар алтынын, Адамдыгын корсетпесе жаркылын, Коршар ceHi салкын шаттык, салкын ун. EmKiM pyx байлыгынан б о л ш т , Шын бакытка жеткен емес, жаркыным!

ЦЕМЕНТ С. Сейтжановк;а Кум мен кумды Kipiicripin жалгайтын, Тас пен тасты 6ipiKTipin колдайтын, Топтасуга жаны гашык, Yплгеннщ багын ашып, Тек тутастык муддесшен самгайтын К уры лы ска арзан e p i TuiMfli, Тенге ететш, конды ететж тнынды Жана цемент ойлап таптын, жас галым, Курмет коргей кумга жазган дастанын- Азаматтык санамыздан гылым озса, не етерм1з? А ман турсак, ел1 талай ж ан алы кка жетерм1з. BipaK мынау ултымызды жауырыны курыскан, Б!рлiK емес, байлы к ymin ж улы скан, Бас басына би болуга тырыскан, Калай, кайтш 6ipiK Tipep екенб1з, Калай, кайтш KipiKTipep екенб1з? Рухсыз бен ултсыздын багы жанган заманда Басымды нем, дел осы icKe цем енттапкан адамга! ЖУБАЙЛАР БАР 0ЦГ1МЕС1ТАУСЫЛГАН Гамбург сотына 6ip эйел куйеуЫ ен ажырасатыны жайлы втЫ ш тапсырды. EimiM?e шацырган сот муш елерте эйел yiuidi-Kecuidi цар- сы турып, мынадай уэж айтты: — Ы рге т урмыс цурган 17 жыл iiuiude жубайымныц мен/мен эн,гш ес/ уш-ак, свйлемнщ твц1регЫ*де болды. Тапер menei айтатыны — \"Кайырлы т а ц ”, кеш к ы iK ж ум ы ст ан оралган сон,: “ Т амацца не б а р ? ” — деп сурайды. Ал сагат muii тунгi 1 1 -d i кврсеткенде : “ Уйкыга ж атайык,, ” — дейдЧ. Сот эйел din куйеуЫ ен аж ырасу талабын орынды деп тапты. ( Газеттен). Тагдырынды катыгез де, саран де, Сен суйгенмен, ол суймесе — шаран не? Махаббат ол — кос журектщ еж гой, 0зш е сай дауыс керек ер енге.

С уж к п м -ау, C sH c i3 eMip М0нд1 м е? MeHci3 адам шыркай алмас энд1 де. Бэсендетпе, Карлыктырма даусынды, Бакытсыз боп калмау ушш мэнпге. СуШ кпм-ау, Энс1з ©Mip М0нд1 ме? Эн тузелсе, тузейм1з гой сонш де. Ж убайлар бар ouriMeci таусылган, Ал махаббат—таусылмайтын энпме! ШЕКАРАСЫЗ ЖОМАРТТЫК НЕМЕСЕ КАЛЕКЕШ КАРАГУЛОВТЫ13ДЕУ 0M ip деген улы озенде гарышка аткан толкындарын, Bepi де есте, алкы нганы н, бакы т 1здеп ш арк урганын. Ашык-адал мшезпци ту гып устап жаркылдадын, BipaK неге кайыгынды кузга согып алдын, жаным? Кей адамнын рухынан бакыт кеш н кап журед1, Ж т т едщ аузын ашса, корш етт акж уреп. “Дарындыдан карынды озсы н!” дейд1 к у л т заман арсыз, Нак осы уран турган кезде калай тулеп, агарарсыз, К.арын куш1н мойындамас журтты кайдан таба аларсыз? Таба алсаныз, мунын ерл1к екенд1пн багаларсыз. Сатылганнын барлыгы — кул, сатылсаныз —жогаласыз. Ал, сен соны тым ерте уккан жомарт болдын шекарасыз. Кунде уй1не конактарды топ-тобымен алып кел1п, Тан атканша лаулап-жанып, еркайсысын танып, Kopin, Ж ене оларды онге, жырга, ой-толгауга салып Kopin, Отырушы ен, кымбаттым-ау, журепннен ж ары кберт. Дархан, ангал болмысына пенде коздер тан калатын, Кез келгеннен п э к т к 1здеу саган га н а т эн болатын. Сен 6 ip б елек гумыр ед1н, e©3i — сен1м, ici — бекем , Бал KiM акын болгандыгым сендей досты н Kymi ме екен? Мен кайда ушсам, канатымнан, демеп журген ceHi корем, Шашым ойша таралады Актебен1н жел1менен, 4-1014 49

Сосын Естай еуеш м ен,ару Корлан леб1менен, Мен кайда ушсам, канатымнан, демеп журген ceHi керем. Эл1 талай бш ктерге 6ipre ш ы ркап, аскактайм ы з, Д ос сез1мд1 ол1м женбес. С ондыктан 6i3 коштаспаймыз! КУЛПЫТАС КЕПНЕТ1 НЕМЕСЕ KEPIТЕБУ ЗАНЫ AcaHejii Эш ш овке “ ...Ci3ee гашык, екет м дг букпесгг айтк;ым Kejiedi. Мен ешк,ашан ж эне ешк1мге де, m inm i туган агама да осындай сезш мен елж1рей бериген емеспт... ” (Ф едор Достоевскнйдщ Ш окан Уалихановка жазган хатынан) “Досым Федор, Мына хат —сон™ хатым. Сонгы тыныс, Сонгы дем калды жакын. Жайшылыкта айырмас ак, караны Сыпсын создер 6ip сетке токталады. Тоз-тоз болган агайын басын косып, Ертен MeHi жерлеуге ап барады. Н амыстыны ол!\\п.м ойландырсын, Боска токкен калын журт кайран кушш. MeHi жерлеу аркы лы оз ултынын Bip умМ н KOMepin кайдан бьлсш? Табылар-ау данкымнын жокшылары, Жалган жылау, Жалган мун KeTcin epi. Бул хат саган жеткенше, досым Федор, Ka6ipiMHin устше шоп шыгады. Кажет кезде KeprHTiH шабандана, ©кпемтаудай за п а д а , замангада. Мен де 03ine щ кер ем елден ерек, Сонгы дем1м арналсЫн саган гана. 50

Мынау жалпак влемде езендер бар: Тосшен самгатып ак канат шагалаларын, Мойындамайтын шектелу, шекара занын, Bip елден 6ip елге Kecin втетш , Б ай лы ган сан ел H e cin ететш , Ерюне багындыра алмай, Табындыра алмай, Есер куш иелерш щ eci кететш. Кер булан л р л к Kepi тартып арытканменен, Кер кабак мшезтанытканменен нетурли Галамга карайтын толык куш, толык канменен Ойнауга болмайды алыптарменен, Улы адамдар улы езендер секшдь Улы езешм. KiM бар саган тен келер, Толкынынды терен тартып шалкыдын! Терешнде жузе алмаса пенделер, Онда ceHiH м н е н канш а, жаркыным?! Мейл), ол да арынынды тежемес, Айналанда кызганыштан тор курар. Д ары ны ны н э л а з д т н ©3i емес, бзгелерден коретугын сорлылар. Кай кезде де шын достыктын паркы - улы. Tmcri оган эрюм басын июге. Bip адамды, шекс1з сую аркылы Болады екен бук1л ултты суюге. Ерте ояндым, Ерте кулд1м, Куш тар ед1м оз)нмен 6ip гулдеуге. BipaK, эттен, келте eMipiM Келмей калды курмеуге...” Матайтауын келегейлеп Ай карады албырап, Кандай кэусар, Кандай бейкам тангы уак, Жулдыздар тур 6ip сумдыкты сез(нгендей калтырап. Тангы ауамен алып сонгы тынысын, Ш окан м ен п K03iH жумды... Аякталмай калды хат.