Жамбыл Жабаев шығармалары 1 том

Устше шнк жаппасак, Кызыдбер)к, Бакайды Эр мшечд! бул Жамбыл Журтка жаман атайды! КУЛМАМБЕТ АКЫН МЕН ЖАМБЫЛ АКЫННЫЦ АЙТЫСКАНЫ Семфуллмн з/сармяла^ан нус^а) Цулмамбет мен)ч атым - Куланаян, Мен1ц Кулан ек етм тэцгрге аян. Албан, Дулат жиылып бата берсе, Кецес айтып жырлайын ет1п баян. Куланаян Кулмамбет - менщ атым, Сайрайды кеудемдег1 жазган хатым. Албан, Дулат жиылып бата бсрд), Кулак салып, уга бер, жамигатым. Руым - Куланаян, мен - Кулмамбет, Сейлесем, кецЫмнен тарцайды дерт. Эр)-бер) бул жазган зуылдасын, Сез:мд] уга берг)н отырган журт. Кара куцн!н баласы Ысты пакыр, К1м елее, еоган тусер заманакыр. Жамбыл деген бар дейд1 б)р немес1, Акын болса, ол неме кайда жатыр?! Буг1нг1 кун елеус13 калганменен, Ертенг! кун Шаужайдан алар акыр. Сейтбаттал ер Ол1нщ согысындай, Не болса да болып калсын, жылдам шакыр! В)рсуд) Жамбыл деген ел мактайды, Акын болса кайда отыр ол немее:?! Болар-болмас н ем еет ардактайды. Кудеке, к)С! Ж1бер Жамбыльща, Жамбылды болар ма екен алдыруга? 101

Албан, Дулат тобында мен б1р жорга, Мешмен жарар ма екен салдыруга? Тец жорга терт аягым б1рдей шалые, Мен1мен жарар ма екен салдыруга? Топтан озган о-дагы жуйрш болса, Кес1кбай, шапшацырак шакыр мунда. Жамбылды Кудайберген алып келд1, Жиылган халайьщтын бэр1 керд1. Жамбылды ол Кулмамбет кергеннен сон, Жамбылга суйкешсш сейлед1 енд1. - Шапырашты, сейлесен жаманыц жок, «Шу» десен, бэрщ жуйргк, шабаньщ жок. Тантайлаган кыргызды бекселеген, Баягыдай гулеген заманын жок. Ктрш келгп ес!ктен ундемейс!ц, Улкенге сэлемщ жок, аманьщ жок. Ундемей ю р т келдщ тайпак кара, Эзщ кандай, мен кандай, байкап кара. Улкенге сэл ем т жок, аманын жок, Не басына кун туды, дозак кара?! Ей, байкус, ундемейс1ц, дертщ бар ма? Ундемеске кылган бгр серт!н бар ма? Албан, Дулат жиылып бата берд1, Устасар метменен кертгц бар ма? Мен айтсам, айтам калын байлыгымды, Дулаттан жиып журещ шайлыгыцды. Албан, Дулат жиылып бата берд), Бузбайды жандаралдар жарлыгымды. Ашулансац аспанды тастап Ж1бер, Сен де аянбай кимылда барлыгьщды... Ждмбыл; Кызганша айкай шыгып, ед1м салгыр, Сейлейсгн эр н ем ет, тшгц шалгыр. Келген жерден сейлейсгц тура пстеп, Калайша шайкактайсьщ тэц1р алгыр?! )02

Шыркасам болушы ед1м актангер мен, Жаратты аспан, кект1 дэнекермен. Мылтыктай тутеп туркан мен б1р пестон, Асыцсац ажальща келш1 бермен! «Шу» десе, жуйрш озар мьщ сан колдан, Демей кер, есю аруак, алып колдан. Карасай, дем бере гер, мсн:н бабам, Сштейш будактатып он мен солдан. Кулмамбет, сен жаксы да, мен жаман ба? Акында сен жуйрж те, мен шабан ба? Карасайлап косылсам буйрепцнен, Акырында кетерс)н бас аманга! Уша алмас кара бурк1т кальщтамай, Барымташы мал алмас аныктамай. Айтатугын К1С1Н1Н езше айткын, Делбе кез1к кгсщей шальщтамай! Ерл1Г1м ерл1Г1це деп келед1, Байлыгы на байлыгым еп келед1. Тантайлаган кыргыздай бекселед1м, К1С!Н1 дым бшмейт]н тапкандай-ак, Есгргп керген жерден ентеледщ!... Осыны кетке турти гой Кудай тагала, Жапанда жалгыз курай болмас пана! Ерл1к пенен байльщтан сез козгасам, Кеткеншектеп кашарсьщ, байкус бала. Ерсарыньщ жылкысын каптатсам мен, Басылып калар ед1 бгр отаньщ. Калайша болып отырсыц кыр мойын, Аз к1Д1р сец болады сенгц тойыц! Жалпы Дулат бул жакта жата турсын, Бабаньщ каптатайын калыц койын. Тура тур, тагы айтайын кептгггмдг, Кепт1кт) айтсам узем!н шеттгг1цд]. Шапырашты куйщменен байлык айтып, Айыл жгппен тартып кел кеттМцд]... ]03

Жамбыл.' Мен барайын томенп Асыл менен Шыбылга. Мьщты болсац, Кулмамбет, Курескеннен жыгылма! Бул жактагы Дулатты Тастай бере асыгып, Бабага барып тыгылма... Балац кайын бу кылып, Эруакка урынба... Еш нэрсе канша айтканмен айта алмайсьщ, Бултарып мен турганда кете алмайсьщ. Кудайменде, Куттыксейгт жылкысыныц Шет1не он кун журсец жете алмайсьщ. Жур1ст1 атка мен сен: мшпзейш, Аралатып сен1 мен журпзейш, Кудайменде, Куттыксейгт жылкысыныц Шетшен с е т апарып ю рпзетн . Аултмамбе/м/ О, жазган, Албан бай маб Дулат бай ма? Бабаны айттым турсын, деп Дулат жайга. Сенщ байьщ жука бай, байгус екен, Казыналы ойлагын Дулаттай ма? Жег) мьщ кой корада шулап жатыр, Бес мьщ кулын желще шулап жатыр. Он туйеге кешкенде жамбы артады, Эбекемтц Т1ккен1 ж]бск шатыр. Бул жерден с е т женбей кетем1н бе? Акшага толтырармын стсг1цд1. Албан жагы токтасын муныменен, Каскараудан салайын Отегенд1. Баласы Отегеннщ Нуракан бай, Бшем!сгн мын жылкы жатыр Канай. Сатыпалды, Естемес, Ламак, Самак, Бэр]н б]рдей айтамын б)ржолата-ай. Ю4

Шенет калды тагы да бул жагында, Жараткан оны да артык патша Кудай. Ждмбыл. Олай десен барайын кунбатыста Сыпатайга, Айтпай оны кетпеймш тег1 жайга. Жылкысыныц есебш адам бшмес, Мэл1м шыгар жалгыз-ак б1р Кудайга. Жылкысыныц берг1 шет1 Каракыстак, Кастектс. Жылкышым ермес кокке, Мен сейлесем, каларсын Ашылмас туман ескекке. Жылкысыныц берп шет1 - Ушбулак, Аргы шет! - Кочыбасы, Кордай-ды. Оган Т1Л типзген онбайды, Епз ск] болмайды. Аргы шет1 Ыргайты мен Теректе, Жылкышылар М1нед1 кек серекке. Токсан ек] шолакты жиганменен, Кермедгм ондай байды тещректе... Барайын Каскарауда Бектен байга! Тарпан мен Токсетттей байьщ кайда?! Сары алалы кек жылкы ез)нде бар, Кожамберд; атасы Телгтайда. Султан жатыр Шокпардыц Кайкысында, Жазган-ау, елер жерщ ез1ц ойла. Барайын Ж олсеттте Шоранбайга, Шоманак пен Шэкейдей байыц кайда?! Шапырашты басыцмен байлык айтып, Сен ке йкпей жатырсыц урар сайга. Калай-калай сейлейсгц, байкус шолак, Сары майдан дэметкен кеудец кайда?! 105

Жамбыл; Сыпатайдьщ артында Какаман бар, Цакаманныц артында такаган бар. К1Ж!кт1ц улкен уйш кер;п пе ед]ц? Тоцсан тулып, алтын без жасаган бар. Жет! мьщ цой бар дейд1 Циьщбайда, Каптап. кыбырлап жатады туйык сайда. Каравай Царынбаймен тагы да бар, Уш мьщ жылкы бар дейд1 Тел!тайда. Айтайын Тебетт1 мен, Тэщр! суйген, Оларга да цыдырдыц кез1 тиген. Бэр! де енкей бекзат, ецкей сыпа, Жуйр1к мшш, басына кэмшат киген. Сен]ц тагы дэметкен кеуден кайда? Алматыда барамын Медеу байга, Сондай байьщ бар ма сд] бар ел!цде? Алматыдай шэр]це, Он бес мьщ тенге текпрш, Кек кумбез уйд1 салдырган, Караеан кезд] талдырган. Аргы шепн айтайын, Кызылжар мен Семейден. Мына шет)н айтайын, Тэшкен менен Нэмэнген, Эн;пжан мен Маргулан. Акша деген немещц Кен капка салып алдырган, Цай сез1м бар кацгырган?!. Ертеде ет1п кеткен Ыбырайым, «Шу» десе, кек бестщей зымырайын. Ескожага тыгылган жаман екен, Б1р саларга ел!цде жок па байьщ?

Жамбыл; Екейде шыккан озып Байсалбай-ды, Жылкысы ецкей жорга тайпалмайды. Жылкысы мен койыныц есеб) жок, Он сепз мьщ туйе бар Байсалбайда. Жылкысыньщ басына кедей барса, Ат мшпзбей, тон жаппай кайтармайды. Байгабат, Байсеркенщ акшасы суды бегер, Олардагы алдына жан салмайды. Жуз бузаулы сиыр бар Оспан байда, Жет1 мьщ кой корада шулап жатыр, Бес мьщ кулын желще тулап жатыр, Асылбепм алдына жан салмайды. Апиыншы Албанды сонша мактап, Йемене деп Кулмамбст сайтандайды. Айтасьщ, Шапырашты, ерл)Г)нд], Шыр аймалап соктырдым белдЫмдг Сертендеген Саурыгыц жаудан олген, Кез1ме де шмеймгн ендгпцдг... Рас-ак, батыр Саурьщ жаудан олген, ШаЬит болып, ттег!н Алла берген. Кажылык кып кетт1 ме Максут аган, Агайынмен урысып, даудан олген?! Шапырашты, Дулаттыц бор) куэ, Шытыр жеген епздей аунап олген, Тоц]рект1ц терт бурышын жалмап елген. Тулен турпп отыр ма, таз Пулмамбет? Алакандай басыцньщ б;р кылы жок! Пай жерщмен боласыц мэз Кулмамбет? Албандар Кулмамбегг! мактаган соц, Аркадан ауып келген актабансыц. Таз Албанныц баласы десец-дагы, Алты кгсг жан берш актап алсын!.. )07

ЖАМБЫЛ МЕН ЦУЛМАМБЕТ Дудматибе/и.' Кулмамбе] менщ атым кулан аян, Мен1ц Кулан екешм тэц]рге аян. Албан, Дулат жиылып бата берсе, Кенес айтып жырлайын ег!п баян. Кара куцнщ баласы Ысты накыр, К1м елее соган туеер заманакыр. Жамбыл деген бар дейд1 б]р немее), Акын болса ол неме кайда жатыр? Буг1нг1 кун елеус13 калганменен, Ертснп кун шаужайдан алар акыр. Сей]тбаттал, ер Эл1Н1ц согысындай, Не болса да болып калсын, жылдам шакыр! Б1реуд1 Жамбыл деген ел мактайды, Еркек койдай куйрыгын салмактайды. Акын болса кайда отыр ол немес1, Керел!к оны неге ардактайды. Кудеке, к)С) ж:бер Жамбыльща, Жамбылды болар ма екен алдыруга? Албан, Дулат тобында мен б1р жорга, Мешмен жарар ма екен шалдыруга? Тен жорга терт аягым б)рдей шалые, Мешмен жарар ма екен салдыруга? Топтан озган о-дагы жуйр)к болса, Кенйкпей шапшанырак шакыр мунда! Жамбылды Кудайберген алып келд1, Жиылган халайьщтьщ бэр1 керд1. Жамбылды ол Кулмамбет кергеннен соц, Жамбылга еуйкен!С1п, сейлед] енд]. Сондагы Кулмамбст*чн се й мынау, Арам тер талай акын болды булау. 108

Жамбылга сонда турып былай лсд]. Басцасы болмаган сон аяк ылау: - Болганда жол агадан, тон жагадан. Арлан бор1 согады тау сагадан. Бас косып багландармен калмак уинн, 1зден1п ксл1п турмын Каркарадан. Аузьщда сэлем1н мен аманын жок, У л п с13 корген1м жок сендей надан. Журмепн омакасын орга тусгп, Эм1р1 к)Ш1Л1кке баспай кадам. Эленшг оршеленген толып отыр, Б]р! КОШ1П, б!р еу1конып отыр. Мысалы дуниенгц сол секшд1, Бэрг де кормегендей болып отыр. Оленин толып отыр кебелектей, Тогыз акын толганып тон1ректей. Тогыз турмак акыньщ он б1р болса, Немене бэрнгщ де басып отпей. Камалыи кам тер]ге'*' бурмеленбе, Пысты кун кар астында калган шоптей. Мен1 шын женем1н деп жел1кпей-ак, Койьщдар абиырды шашпай, токпей. Апырмай, Кулмамбетт1ц келд1 кез), Калай тер)с болады айткан соз;. Албан, Дулат бэр1 кеп атка М1нсе, Шапырашты деген!н немене езг?! Шапырашты дегенн1ц некес) жок, Бай болады, диканшы, тамагы ток, Албан, Дулат бэр) кеп атка мшсе, Дегенщ Уштацбалы керег! жок. - хам - жас, бул жерде шик: тер] магынасында. 109

Албан ага болганда Дулат Ш1, Сезшде Кулмамбеттщ бар ма мш:. Албан, Дулат бэрг кеп айгай салса, Шапыраштыныц не болар керген кун1. Домалактыц терт улы ееен болса, СЧрэ, жецбей коймаспын буггн сен1. Жендел]п жуйткушг ем женс13 жерден, Мен жауга алдырмаушы ем элс!з жерден. Мылтыкка тутеп турган карсы шауып, Асьщсан ажальща келш] бермен! Болганда мен аксуцкар, сен б1р тауьщ, Сен этеш айгайлагыш ауьщ-ауьщ. Болмаса аты шыккан Суй!нбайыц, Баскасын кою керек жылы жауып. Ажал турт1п журмес1н андамастан, Октаулы ак пернеге карсы шауып. Жамбыл-ау, Албан да аган, Дулат та агац, Не кылса да артык дур сенен багам. Каскарау Нураканныц жылкысын мен каптатсам, Кырылар, Шапырашты, бузау, танан. Булбул кабак бастанган Екетм-ай, Жулып алып басыцды кетеЙ1н бе-ай! Не деп айткалы отырсыц бул елещц, Туб1це таза такыр жетейш бе-ай! О, Жамбыл, буг1н болар урын тойыц, Ертецг) кун болады дэл шын тойыц. Тобьщтай тузу жерден жол таппайсыц, Бабаньщ мен каптатсам калыц койын. Ацлашы, Албан бай ма, Дулат бай ма, Сенщ байыц шолак бай, Дулаттай ма? Калыц жаткан келейгн Майлыбайга, !!0

Мунач соц мен барам ын Бектембайга, Тарпан мен Токсешттей бсг!н кайда? Жуз мьщ тенге сандыкта ш!рш жатыр. Баласы Ниязбектщ Сэрсенбайда. Дэметкен сары майдан кеуден кайда, Жамбылым, енд! келд)н урар сайга. Ойьщ бар айтыспакка мен1менен, Тубшде К1мге зиян, К1мге пайда. Баласы Отегснн]ц Нуракан бай, Хан Шойбек карауьщ корде жатыр былай. Коб1кбай, Карабаймен алые жатыр, Сатыбалды, Канайды кайтес1ц-ай. Жэне бар Тшеукабыл, Усенбайым, Сойлейд! шаршы топта булбулдайын, Алма тарткан к1С1ге ат беред1, А, Жамбыл, бшупн ме ен муньщ жайын?! Тагы бар Жайылмыста молла Сэт)м, Бак пен кыдыр 1здеп кеп жалгасатын. Дэулет] Ссг]збект)н серке болды, Салмагы коргасындай кол басатын. Бай болган Ормакайга кызыр дарып, Смайыл келген ед! кажы барып. Солардьщ улг1 корген урпагы ед1, Согайын ер М эц к ет ауызга алып. Алысбай, Мэл[к пенен тагы да бар, Калай айтсам сыйгандай шагы да бар. Ыдырыс, кос тотым мен ер Шуманак, Кенпейш, кетпес дэулет багы да бар. Аманжол Каскарауда, бек Ногайбай, Туп-тугел мал мен бастыц бэр! де сай. Ерте жатып, кеш турган оншен сабаз, !шкеш шай булардьщ, жеген! май. 1Н

Атасы кызыр шалган Малдыбайдан, П1р:м медет тшедгм Эжгбайдан. Куйк1 тугыр секйцц б1р немен1 алып келд1ц, Эйтеугр б1реу1М1зден тегшд1 айран. Шапырашты сейлесец жаманыц жок, Шуу десец, бэрщ жуйргк шабаньщ жок.. - Ктрш кел1п ес1ктен ундемейс)ц, Улкенге сэлемщ жок, аманьщ жок. Ундемей т р ш келд1н тайпак кара, Эзщ кандай, мен кандай байкап кара. Улкенге сэлемщ жок, аманьщ жок, Не басьща кун туды дуй кара. Ей, Жамбыл, ундемейсщ дерт1ц бар ма, Ундемеске кылган б1р серт1ц бар ма? Шапканмен к... мэл)м Шапырашты, Устасар метменен ксрт;ц^' бар ма? Мен айтсам айтам калыц байлыгымды, Дулаттан жиып журсгц шайлыгынды. Албан, Дулат жиылып бата берл), Бузбайды жандарал да жарлыгымды. Ашулансац аспанды тастап Ж1бер, - Сен де аянбай кимылда барлыгыцды! Жотибмл.' Кызганша айгай шыгып, ед1м салгыр, Сейлесец эр н ем ет Т1Л1Ц шалгыр. Келген жерден сейлейсщ тура т1степ, Калайша шайкактайсыц, тэщр алгыр! Сейлесем елец1мд1 туптеп бермен, Куйылар сез несер1 кектен, жерден; ^ Керт - эл, цуат магынасында.

Мылтьщта тутеп турган мен б!р пестон, Асьщсан ажальща келш: бермен. Ш уу десе, жуйр1к озар мынау жолдан, Демей кор, еск1 аруак, алып колдан. Карасай, дем бере гор, менщ бабам, Сейлей1н будацтатып оц мен солдан. Кулмамбет, сен жаксы да, мен жаман ба, Акында сен жуйр1к те, мен шабан ба? Карасайлап^ косылсам 01р буЙ1рден, Акырында кетерС1н бас аманга! Уша алмас кара бурк1т кальщтамай, Кулмамбет сез сейлейсщ аныктамай. Айтатугын К1СШЩ ез1не айткын, Делбе кезек юсщей шальщтамай! Ерл1Г1м ерл!Г1це деп келед!, Байлыгьща байлыгым еп келед;. К1СШ1 дым бшмейт]н тапкандай-ак, Ес1р1п керген жерден ентеледщ. А, Кулмамбет, Кулмамбет, Агып жаткан сумен кет, Сумен кетсец ел 1шер, Судан шыккан бумен кет! Онда да кес1рщ тиедй Кызарып баткан кунмен кет! Кун де кайтып шыгады, Оттан шыккан кулмен кет! Кулден ауру жугады. Карацгы туман тунмен кет! Тун де кайтып келед1, Аскарлы таумен кет! ________ Тауды да хальщ мекендер, ' Царасай - Шапыраштылардыц ураны 1)3

Кес1рщ жугар, Кулмамбет, Ку пэлекет эрмен кет! Таз Кулмамбет сен болсан, Мен де алдьща тартайын Мактан кылар жайымды, Аркаларсьщ уайымды, Ел байлыгын каптатсам, Болатын эл1-ак тойыц бар. Жылкысыныц б1р шетг Алматыныц озеншде, Бгр шст] Каракыстак^, Кэстектщ кемер1нде, Несг болмас Куданыц берершде. Бутан кайтып жетерс1ц, Жалган сейлеп не керек, Айтайын сездщ тетесш. Жылкысыныц шет1нен, Жарамды атпен сабаулап, Он кунде эрец етесщ. Осыны тулен тутт! гой, Кудай Тагала, Жапанда жалгыз курай болмас пана! Бепнк пенен байлыктан сез козгасам, Кеткеншектеп кашарсыц байгус бала. Цалайша болып отырсын ыргай мойын, Аз к)Д!рсен болады сенщ тойыц. Жалпы Дулат бул жакта жата турсын, Бабаныц мен каптатсам калыц койын. Тура тур, тагы айтайын когтпм д), Коптгктен айтсам, узем1н шсгт1г]цд1. Шапырашты куЙ1цмен байлык айтып, Орлжпенен корсетпе оттгпцдг! ^ Каракыстак - Суйшбайдьщ туган жер[, Алматы облысы. И4

Жамбыл.* Мен барайын теменп Асыл менен Шыбылга. Мьщты болсан, Кулмамбет, Курескеннен жыгылма! Ву жактагы Дулатты Тастай бере асыгып, Бабага барып тыгылма!.. Бабац койын бу кылып, Аруакка урынба! Ешнэрсе, канша айтканмен, ете алмайсьщ, Бултарып мен турганда кете алмайсьщ. Адамдыкты айт, ерл[кт] айт, батырльщты айт, Ел б[рл1Г1н сактаган татульщты айт. Карынбайдай сарацдар толып жатыр, Оны мактап эуре болмай женще кайт! О, жазган, Албан бай ма, Дулат бай ма, Бабаны айттым, турсын деп Дулат жайга, Сенщ ел1ц адамы байгус екен, Казыналы ойлаган Дулаттай ма? Же г! мьщ кой корада шулап жатыр, Бес мьщ кулын желще тулап жатыр. Он туйеге кешкенде жамбы артады, Абекемн1н пккеш Ж1бек шатыр. Бул жерден сен! жецбей кетем1н бе, Акшага толтырармын етегщд!- Албан жагы токтасын муныменен, Каскараудан салайын Отегенд!. Баласы Отегеннщ Нуракан бай, В1ЛСМ1С1Н, мьщ жылкылы жатыр кандай. Сатыбалды, Естемес, Алмак, Салмак, Бэр]н б)рдей айтамын 6]ржолата-ай. Н5

Шенет калды тагы да бул жагында, Жарагкан оны да артык патша Кудай. Жамбыл; Керек болса акшаны Кен капка салып алдырган, Ел кешкенде казынасын Алпыс нарга арттырган. Асыл К1лем жаптырган, Ж1бектен аркан тарттырган, Элемдг алып байлыгы, Эсемднлн арттырган. Олай болса ектемдеп, Алатауды бектерлеп, Будан да сыргып етейш. Калай айтсац олай айт, Кулмамбет, саган тетей ш. Будан шыгып аяцдап Кэстекке барып жстеЙ1н. Ол Кэстекп жерлеген, Агысы судай ерлеген, Сураншы, Саурьщ батырым, Шенгне душпан келмеген. Ак к)реуке жамылып, Ат кетпеген кермеден. Садагын белге байланып, Жауга кылыш сермеген. Камын ойлап халкыньщ, Тар кезецд1 бермеген. Тоятын тшеп алыстан, Тугырда турып жем жеген! Барайын енд1 аяцдап Сыпатайга, Айтпай оны кетпеймш тег1 жайга; Улы жуздщ т]реп батырым гой, Б<р болмаган ыгай мен сыгайыца. 116

Кайыры карашыга сондай жаксы, Кандырар сусындатып кант пен шайга. Байлык. бакыт тек оньщ ерл)пнде Ерл1кпен ел намысын берд1 тмге?! Онксй сасык байларьщ сен мактаган Колдарынан тук келмей жур еьйрде. К1м)н бар Сыпатайдай тон1ректе, Аргымак М1нг1зед1 ат керекке. Тугендеп б1р жумада бола алмайды, Кес]лтй; камшы басып кексерекке. ЕрлМ мен жомарттыгы жаннан аскан. Пайдасы ти1п жатыр кунде кепке. Ктм мактамас кайрымды ер Сыпатайды, Дэулет1мен ораган Алатауды. Канша халык аралап журсем-дагы, Жалганда керген;м жок ондай жанды. Бул сезд1 мунда тастайын, Сабыр кылып саспайын, Тер1скей турсын жайына, Кунгей жактан бастайын. Ол кунгейд! жерлеген, Желмая мшш, желменен, Орге салсан ерлеген, Жер жэннэтш жерлеген, Байтел1, Каумсн, Дэулегп, Жэпек^ пенен гертсу) - Бэр: ерлер эулеттй Онер1 асып эр жаннан, Тузеген копйн сэулетт1. Асыкпай тыцда, Кулмамбет, Беремш кезек нэубеттР\" Онан бер! асайын. ^Байтел;, Цаумен, Дэулет, Жэпек - Улы жуздщ ру аттары. Нэубет - (арабша) - кезек, мурша магынасында. Н7

Т Ж Б А К А А С Т Э Е А Ж А Е О К К Е С С Б К К К Т А А К Т О О С А Ы Этеген, Казбек - А атымен аталган.

Тсрккейгс кадам басайын. Жогаргы шет1 Мырзабек, Бэр) де еншен кара кек. Аргы атасы Кашке - карадан хан болган, Кылган !С1 ЭбшпеЙ1ске тан болган. Аруакты ер болып, Алкабылмен ел болып, Сондай-сондай жан болган. Томенп шеттен айтайын: Эл1 менен Нурабай - Ер Кашкенщ тукымы. Атасы жауга аттанып, Жауды корсе шаттанып, Ат куйрыгын оклады, Ел[н)н басын курады. Онан былай отейш, КОЗГЦД! ССН1Цкор кылып, Келденецдеп кетей]н. Ертерек жур!п ентелеп, Серектаска жетей]н. Серектасты жерлеген, Байлыгы тасып, колдеген, Килыбай улы Кожамбет Кек берендей тутеген, Кокгрепне Кудайым Токымай нурды бгтеген. Айга бшеп ауызын, Аспанга колын сштеген. Котершсе талайым, Туст1к жерге токтамай, Орынсыз мылтык октамай, Отеген, Казыбскке^' барайын. Сол жерде жатып, отендеп, Атамыз кылган мекен деп, Ыбырайымныц алты улы, Алматыньщ солтуст)к батысындагы тау аттары, батырлардыц !!8

Алтауы да арыстан. Дуспанын табанына жанышкан. Цазактыц камкор срлер), Карулымен кагыскан, Азулымен алыскан. У а, Кулмамбет, сез тьщда, Байларым деп салмацтап, Не кыласыц кур мактап Эцкей акь[мак есект]. Елд1ц сикын кет!рген, Кэсш цып омр1к-есект]. Мен сейлесем каларсыц Ашылмас туман ескекке. Баймын деп сендей тасыман, Кедейм1н деп жасыман! Берекел1 елд1 айтам. Ел туткасы срд) айтам, Басымнан сез асырман! Барайын Кае караула Бекет байга, Тарпан мен Токсейггтей байьщ кайда? Сары алалы, кек жылкы езшде бар Кожамберд) атасы Телд1тайда. Султан жатыр Шокпардыц^ кайкысында, Жазган ау, елер жер1н ез1н ойла. Барайын Жолсештте Шоранбайга, Шоманак пен Шэкейдей байьщ кайда? Шапырашты басьщмен байлык айтып, Сен кез1кпей жатырсьщ кулар сайга. Калай-калай сейлейс!н байгус шолак, Сары майдан дэметкен кеуден кайда? Эленд! б)р согайын туйдег1мен, Эж1байлап тисЙ1н буйрег1цнен. ^ Шокпар - Шу езен]н]ц шыгысындагы жер аты.

Не деп айткалы отырсыц бул оленд), - Сен турмак ум1т кормен уйдепцнен. Шапырашты, мактанба, к... белгЫ, Эрк)м-ак турган шыгар беп-белгш]. Куладынды кайырып куга салсак, Тышкан алган керуш1 ек бектерпн!. Салгалы отырсыц ба кеппгщд1, Ипт1 керек кылмаймын септ1пцд1, Айыл Ж1птеп тартып кел шетпгщд!, Ерепссец узем1н кепш1Г1цд1. Жамбыл; Сыпатайдыц артында Какаман бар, Цакаманньш артында такамам бар. Кгж1кт1ц улкен уЙ1н кор1п пе едгц, Токсан тулып, алтын боз жасаган бар. Екейден мен айтайын Байсалбайды, Тец жорга терт аягым, тайпалмайды. Ацырып эн;ме ацдар калатугын, Элецд) буйтш жыршы айта алмайтын. Апиыншы Албанды сонша мактап, Кулмамбет неменеден сайтандайды! Б13Д1Ц елд1ц адамы енср) аскан, Энер1мен талайдыц кецлш баскан. Жерд1 керген, ел керген, кала барган, Б)р кем емес байыцнан асып-таскан. Алматыныц шэЬэргнде «Кек кумбез» уйд[ салдырган. Карасан кезд1 талдырган. Аргы шетгн айтайын: Кызьижар мен Семейден. Мына шет1н айтайын: Ташкент пенен Наманган, 120

Эщцжан мен Ма Акша деген неме Капка салып алд Ж 1Г1ттер бар жет Орые, казак ужы Т1зе косып бек1н Буларды айтсам Жер1м бар ма ша Ертеде ет1п кетке Шуу десе кек бе Еекожага тыгылг Б1р сапарга ел1нд Айтасьщ, Шапыр Шыр айналып со Секендеген серке Акыры Саурык, Коз)ме де 1лмейм Сураншын сартт Ерл1ктен тапкан Камалга кан тарт Шайкалды Сары Саймансыз Сайр Шокпарлы сарба Ерл1кте батырльщ Быт-шыт кып ден Жамбасы Сарыб Дэлелд! сез1м ос Иман айтып, жан Апарып ек1 букт Алдымнан айгак Журмесен курбе ^ Ужым - б:рл!к, ынтымак магынасында. 12

аргулан. енд) дырган. т!лген, ым боп^ нген. мактанып, алдырган. ен Ыбырайым, естщей зымырайын. ган жаман екен, де жок па байьщ? рашты, ерлп нцн, октырдым белд)[1мд]. енщ ажалы деп, Сурашнын жаудан елген, м1н енд)Г1цд). тан елген Сайрамдагы олжа, пайдан-дагы. ткан соц койып кет1п ыбайдьщ саймандары. рамдагы сарттан елген, аздан жэб!р керген. щ пен нец бар жазган, нелер^н жерге кемген. айдын сонда шыккан, сы еспп уккан, наза шыгармастан, еп жерге тыккан. к болып шыгады-ау деп, електеп коркып суктан. 21

Ждмбыл; Жаксы Мм ж Ел)мн Сырт Жалгы Кай а Батыр Хальщ Елд1 к Кальщ Кажы Агайы Шапы Шыты Макта Тещре Тулен Кер1ку Алака Болась Кулма Аркад Басыц К!С! ж Устгце Ек1 ко Арамы Журты Здавать (орысша - сдават

; ыльщ-жамандыкты тексеред], жуир;к. юм шабаны екшелед1. н)ц ерл1ггмен мактанамын, душпан керген бгзд1 сескенедг ыз-ак сен болмасац, газ Кулмамбет, акынга бул Жамбыл дес бередг р Саурьщ, Сураншы жаудан елген. щ ушгн ШЛЙ1Т болып жанын берген. коргап елгеннщ арманы не, щ казак курметтеп соцына ерген. ылык кып кетт1 ме Максут аган? ынмен урысып даудан елген. ырашты, Дулаттьщ бэр1 куэ, ыр жеген епздей аунап елген. аган байларьщнын оцганы жок, ектщ терт бурышын жалмап елген. н турпп отыр ма, таз Кулмамбет, ул мен Сакаудан аз Кулмамбет. андай басьщнын бгр кылы жок, ьщ неменеге мэз, Кулмамбет. амбет, мен бшемш, туб1н Уак, дан К1сг елт[р]п келд1ц шубап. цды осы арада кес;п алсам, жок кылмысыннан алар актап. е жайдьщ огын жайлатармын, олынды артыца байлатармын. ызда К1С) елчрген кашкын жур деп, ыца здавайттап^ айдатармын. ь) - беру, тапсыру магынасында. !22

Кулмамбет, акын Шаншар, Суандалдьщ^ Нашар едщ- бул кунде жуандандьщ. Сен1н де мактанагын жайьщ да жок, Куарып уш бешпентпен кутацдадьщ. Кулмамбет, Суандалдыц Албан менен, Албандай бай болмадыц алганменен. Байгус-ау, кай жер)нмен мактанасыц, Ес!н жок шашьщ журтта калган менен. Аркадан ауып келген актабансьщ, Елд) алдап «акынмын» деп мактангансьщ. Таз Албанньщ баласы Кулмамбет деп, Дуйсенбай, Сэт, Монке жанын бср!н актап алсын. Жамбылдыц жен)н бэйге алган жер:, Жец!л:п Кулмамбетт1н калган жерг 1шег! Кулмамбетт1н узы!п кап, Осы екен б!р азгантай арман жерг КУЛМАМБЕТ ПЕН ЖАМБЫЛ А^ЫННЬЩ АЙТЫСЦАНЫ Кулмамбет менщ атым Куланаян, Мен;ц Кулан екен1м тэн'рге аян. Албан, Дулат жиылып бата берсе, Кенес айтып жырлайын ет)п баян. Куланаян Кулмамбет - менщ атым, Сайрайды кеудемдеп жазган хатым. Албан, Дулат жиылып бата берд1, Кулак салып уга бер, жамигатым. \" бурын губщ Шаншар ед], енд: Албан-Суан болдыц деген:. !23

Руым Кул Сейлесем Эр]-бер1 б Сез;мд] у Кара кунн К]м елее, Жамбыл д Акын бол Бугш п ку Ертецг ] к Сейтбатта Не де бол Б1реуд1 Ж Еркек кой Акын бол Болар-бол Кудайбер Жамбылд Жамбыл д Сол неме Албан, Ду М етмен ж Тен жорга Мен]мен б Топтан оз Кеш1кпей Жамбылд Жиылган Жамбылд Жамбылга Сондагы К Арам тер Жамбылга Баскасы б

ланаян, мен Кулмамбет, м кещл1мнен таркайды дерт. бул жазган дуылдасын - га берпн, отырган журт. н1ц баласы Ысты пакыр, , соган тусер заманакыр. деген бар дейд1 б1р немес1, лса ол неме, кайда жатыр?! ун елеусгз калганымен, ун шаужайдан алар акыр. ал, ер Элйнц согысындай, лса да болып калсын, жылдам шакыр! Жамбыл деген ел мактайды, йдай куйрыгын салмактайды. лса, кайда отыр ол немесг, лмас немесш ардактайды. рген, юс1 Ж1бср Жамбылыца, ды болмады ма алдыруга? деп осы арада жан мактайды, жарар ма екен пар кылуга? улат тобында мен б1р жорга, жарар ма екен шалдыруга? а терт аягым бгрдей шалые, болар ма екен салдыруга? зган о-дагы жуйрш болса, й шапшацырак шакыр мунда! ды Кудайберген алып келд1, халайыктьщ бэр) керд). ды ол Кулмамбет кергеннен сон, а суйкеш сш сейлед1 енд1. Кулмамбеттгн сез) мынау, талай акын болды булау. а сонда турып былай дед1, болмаган сон аяк ылау. )24

Болганда жол агадан, тон жагадан, Арлан бор] согады тау сагадан. Бас цосып багландармен калмак уш1н 1зденш кел1п турмын Каркарадан. Аузында сэлемщ мен аманьщ жок, Улг1С!з к ер гетм жок сендей надан. Журмег1н омакаса орга тус1п, Эм1р! к1С!Л1кке баспай калам. Олений иттен де кеп, боктан да кеп, Э й гсу)р айтады гой б;рдеме деп. Кайткан кустай жиналып калган екен, В]разырак сейлесш Кулмамбет кеп. Элецш1 ершеленген толып отыр, Б1р1 кеш ш, б1реу1 конып отыр. Мысалы дуниегйц сол секмд1, Бэр] де кермегендей болып отыр. Олений толып отыр кебелектей, Тогыз акын толганып тошректей. Тогыз турмак, акыньщ он б1р болса, Йемене, бэрщд! де басып етпей. Жамбыл, кам тер1ге буркеленбе, Кысты кун кар астында калган шептей. Мешменен женем деп, жсл)кпей-ак Койьщдар, абиырды шашпай, текпей. Апырмай, Кулмамбетт1н келд: кез1, Калай тср[с болады айткан сей. Албан, Дулат бэр1 кеп атка конса, Ысты, Ошакты, Шапырашты дегенш немене ез1?! Шапырашты дегеннщ некес) жок, Бай болады диканшы тамагы ток, Албан, Дулат бэр1 кеп атка мшсе, Дегеин1н У ш танбалы кереп жок. Шапырашты, сейлесец жаманьщ жок, Ш уу десец, бэрш жуир!к, шабаньщ жок. 125

«Жантайлаган» кыргызды бекселеген, Баягыдай гулеген заманьщ жок. К 4р)п келгп есгктен, ундемейсщ, Улкенге сэлемгц жок, аманьщ жок. Ундемей К1рш келд1ц, тайпак кара, 9 зщ кандай, мен кандай, байкап кара. Улкенге сэлем[ц жок, аманьщ жок, Не басыца кун туды дуз) кара. Ей, байгус, ундемейс1ц дерт1ц бар ма, Ундемеске кылган б;р серт1ц бар ма? Шапканмен к..лц белгш1 Шапырашты, Устасар м етм енен к..лц бар ма? Мен айтсам, айтам калыц байлыгымды, Дулаттан жиып журс1ц шайлыгыцды. Албан, Дулат жиылып бата берд;, Бузбайды жандарал да жарлыгымды. Ашулансац, аспаныцды тастап Ж1бер , Сен де аянбай кимылда барлыгынды. Албан ага болганда Дулат - йн, Сезгнде К у л м а м б е т ц бар ма мнн. Албан, Дулат бэрг кеп айгай салса, Ысты, Ошакты, Шапырашты не болар керген куги?! Домалактыц терт улы есен болса, М эрту гшсец де коймаспын бугш сен1. Жендел1п жуйтк1сем жонс;з жерден, Мен жауга алдырмаушы ем елс13 жерден. Мылтыкка тутеп турган карсы шауып, Асыксац ажалыца, келш] бермен! Болганда мен аксуцкар, сен - б 4р тауьщ, Сен этеш айгайлагыш ауык-ауьщ.

Болмаса аты шыцкан Суйшбайьщ, Баскасын кою керек жылы жауып. Ажал туртш журмес1н анламастан, Октаулы акберенге карсы шауып. А , Жамбыл, Албан да агац, Дулат та аган, Не кылса да артьщ тур менщ багам. Каскарау Нурканныц жылкысын мен каптатсам, Кырылар, Шапыраштым, бузау-танан. Мылтыкка салып койган мен б1р пестон, Асыксан ажалыца, келш1, балам. Булбул конак бастанган Екей1м-ай, Жулып алып басыцды кетсй]н бе-ай! Не деп айткалы отырсын бул еленд*, Тубщ е таза такыр жетейш бе-ай! О, Жамбыл, бучн болар урын тойьщ, Ертенг1 кун болады дэл шын тойьщ. Тобыктай тузу жерден жол таппайсыц, Бабаньщ мен каптатсам калыц койын. Ацлашы, Албан бай ма, Дулат бай ма, Сенщ байьщ шолак бай, Дулаттай ма? Ауылы Албан солгын, Дулат жай ма? Баска сез жайын коя турып, Калын жаткан келеЙ1н Малыбайга, Мунан сон мен барайын Бектембайга, Тарпан мен Токсейгттсй байьщ кайда? Ж уз мыц тенге сандыгында Ш1р:п жатыр Баласы Ниязбектщ Сэрсенбайда. Дэметкен сары майдан кеуден кайда, Жамбылым, енд: кслд[Ц урар сайга. !27

Ойьщ бар айтыспакка метм енен, Туб)нде к:мге знян, кгмге пайда?! Баласы Отегеннщ Нуракан бай, Хан Шойбек Караунпрде жатыр былай. Кеб1кбай Царабай мен алые жатыр, Сатыбалды, Канайды цайтесщ-ай. Жэне бар Т)леукабыл, Усенбайым, Сейлсйд! шаршы топта булбулдайын, Алма тарщ ан к!С]ге ат берсд), А , Жамбыл, бшунн ме ен муныц жайын?! Тагы бар Жайылмыста Молдаш, Сэтгм, Бац пен кызыр :здеп кеп жалгасатын. Дэулет1 Сег1збект1ц серке болды, Салмагы коргасындай кол басатын. Бай болган Ормакайга кызыр дарып, Ысмайыл келген ед1 кажы барып. Солардыц улгт керген урпагы ед1, Согайын ер Мэцкен! ауызга алып. Алысбай, Мэлгк пенен тагы да бар, Кдлай айтсам, сыйгандай шагы да бар. Ыдырыс, Кустоты мен ер Шуманак, Кецпейш, кетпес дэулет багы да бар. Аманжол, Цаскарауда, бек Ногайбай, Туп-тугел мал мен бастыц бэр; де сай. Ерте жатып, кеш турган ецшец сабаз, 1ш к ет шай булардыц, жеген1 май. Атасы кызыр шалган Малдыбайдан, Шр1м медет т!лед)м Эжгбайдан. Куйкг тугыр сыкылды б1р немен! алып келд)ц, Эйтеугр б]реугм1зден теплд! айран. 128

СонЭа Жамбыл семле А л кад)р, атьщыз Бул жерге келш о Кесшген аягьщды Не басыца кун ту Ал кад]р, атьщыз Кулына Алла дег Кесшген аягьщды Не басыца кун ту Кулмамбет, сез с Алды-артынды с Айтатугын К1с1цн Делбе кезек к1С1д Ыстыда толып ж Касабек Дэулетб Бабаныц ката кой Доска таба, душп Ал, Кулмамбет, К Агып жаткан сум Сумен кетсец ел Судан шыккан бу Онда да кес)рщ т Кызарып баткан Кун де кайтып ш Оттан шыккан ку Кулден ауру жуг Карацгы туман т Тун де кайтып ке Аскарлы таумен Тауды да халык м К ес1рщ тиер, Кул Ку пэлекет, эрме Таз Кулмамбет, с

ем<№ здан ак ол кад)р, отыр Екей Жамбыл. ы б1р жимайсын, уды, тэн!р алгыр! здан кад)р дана, ген болгын пана. ы б1р жимайсын уды, дуз1 кара! сейлейсщ аньщтамай, сейлейсщ парьщтамай. н!ц ез)не айткын, дей шалкактамай. жатыр кой мен жылкы, бак пен кызыл тулкй йын маган балап, панга болма кулю. Кулмамбет, мен кет! 1шер, умен кет! тиед1, кунмен кет! шыгады, улмен кет! ады. тунмен кет! елед1, кет! мекендер. лмамбет, ен кет! сен салсац,

Мен де салам байымды, Азын-аулак шайымды. Асьщпасац, Кулеке, Табарсьщ эл1-ак жайьщды. Мен1ц де КуттыксеЙ1т байым бар, Кайтетугын ойын бар. Калыц байды каптатсам, Болатын эл1-ак тойыц бар. Жылкысыныц б1р шет1 Алматыныц езен1нде, Б1р шетг Каракыстак. Кастектщ кемер1нде, Нес] болмас Куланын бермесшде, Буган кайтып жетес1ц, Жалган сейлеп не керек, Айтайын сезд1ц тетесш. Жылкысыныц шет1не Жарамды атпен сабаулап, Он кунде эрец жетсс;ц. Оны саган салып не етейш, Оны да тастап кетейш. Алматыда аяцдап Медеу байга жетейш. Пар келмес сенщ байыц М едеу байга, Бул Жамбыл Медеущ айтпай кетпес жайга. Токсан ек1 шолакты жинаганмен, Жазган-ау, бутан жетер байыц кайда? Кырык мьщ сомга жалдатып, Калаша уй салдырган. Асыл тастан уй калап, Кара кезд1 талдырган. Ел кешкенде казынасын, Алпыс нарга арттырган. Асыл К1лем жаптырып, Ж1бектен аркан тактырган, Элемд! алып байлыгы, 130

Эсемдйтн арткызган. Оны саган салып не етейш, Муны да тастап кетейш. Алатауды бектерлеп, Буны да сыргып етейш. Калай айтсан, солай айт, Кулмамбет, саган четей)н. Будан да шыгып аяцдап Кастекке барып жетейш. Ырысы судай ерлеген Сураншы, Саурык батырым, Шен1не душпан келмеген. Ак юреуке жамылып, Ат кетпеген кермеден. Садагын белге байланып, Жауга кылыш сермеген. Цамын ойлап халкыныц, Тар кезещц бермеген. Тоятын тауып алыстан, Тугырда турып жем жеген! Барайын ен/й аяцдап Сыпатайга, Бул Жамбыл Сыпаны айтпай кетпес жайга. Кайыры карашага сондай жаксы, Кандырар сусындатып, кант пен шайга. Жылкысыныц бас жагын айтпаймын, Каракыстак, Кастекте. Аралауга амандап, Жылкышы М1нер М1скег1не. Таз Кулмамбет, жольщтыц, Ашылмас туман, ескшге. Ыргайты шетк1 жер1 Актерект1ц, Аргымак М]нг1зсд1 ат керекке. Тугендеп б1р жумада бола алмайды, Кесшт1п камшы басып кексерекке. 131

Озшде 83 мьщ жылкысы бар, Асыл тукым жинаган эр тул!к мал. Жарлы емес еш нэрсеге балалары, Жеген1 шекер мен бал, жая мен жал. Токсан ек1 жылкышы аралайды, Оларга тш тиг1зген жарамайды. Канша хальщ аралап журсем-дагы, Жалганда кер гетм жок мундай байды. Мына шетш айтайын: Козыбасы, Кордай-ды, Оган тш гиг)зген оцбайды. Цасиет) сонша мол, Епз де ек1 болмайды. Жуг1 калып журтьщда, Керегесгн кек ш ш де комдайды. Аузы аска жарымай, Сейтгп, Кудай жендейд!. Кесегес) кегерш, Кегал жерге конбайды. Бул сез1мд1 мунда тастайын, Сабыр кылып тастайын. Тер1скей турсын жайына, Кунгей жактан бастайын. Ол кунгейд) жерлеген, Желмая мшш желменен, Тур1кпен мен Тукпкурт, Сол к1С1ден тараган. Байтел1, Каумен, Доулстт!, Жэпек пенен тертеу: - Бэр: б1рак эулетт1. У ш жуз, бес жуз жылкы айдап, Тузеген кепнн сэулетт]. Асьщпай тьщда, Кулмамбет, Берейгн кезек нэубеттг. Онан бер; асайын, Тергскейге кадам басайын. 132

Жогаргы ш сп Мырзабек, Бар ед1 ецкей кара-кок. Аргы атасы Кашке хан болган, Кылган 101 КулпеЙ!ске тан болган. Аруацты бек болып, Ауданымен кеп болып, Сондай-сондай жан болган. Темешт шеттен айтайын: Эл1 менен Нурабай Хан Клашке тукымьг Атасы жауга аттанып, Ат куйрыгын булады. Онан былай етеЙ1н, Кез:нД1 сенщ кер кылып, Келденендеп кетеЙ1н. Ертелеп ж у р т ентелеп, Серектаска жетеЙ1н. Серектасты жерлеген, Байлыгы тасып келдеген, Килыбайулы Кожамбет, Кек беренд1 туптеген, Кек1репне Кудайым, Токымай нурды б1ттеген. Айга быеп ауызын, Эр шьщга колын сермеген. Кетерысе талайым, Туст1к жерге токтамай, Орынсыз мылтык октамай, Отеген, Казыбекке барайын. Сол жерде жаткан Этен деп, Атамыз кылган мекен деп, Ыбырайымнын алты улы, Патшадайын ецдеген. Ен улкен1 Нуркожа, Онан кейш Айткожа, Онан кеЙ1н Байкожа, 133

Рай Алл Ец Бул Шы Таз Кел Т1р Жа Куд Есц Сал Шу Бэр Кыр Сау еле «Эж Не Сен Ойб !с1н Ша Оры Ша Эрк Пул Тыш Сен Т1ПТ Айы Ерс Сал Ерл Ерл

йыс, Дияс тагы бар, ланыц берген багы бар. кенжес1 Аспарды, л Жамбыл кабандай кайкарды. ын пэлекет басталды, з Кулмамбет сен болсан, лемш кокт!ц бектер1п, ресец, таста аспанды! мбыл, отца салар майьщ жок па, дай га айтып сояр малыц жоц па? цожага суйенген жорга екен, ларга ез ел1цде байыц жоц па? уу десен, Шапырашты, шабаныц жоц, рщ жуйр1к гулсгсн, шабаныц жок. ргызды Канай менен бокселеген урьщ, Сураншыныц заманы жоц. ецд1 б)р согайын туйдег!мен, ж]байлап» тиеЙ1н буЙ1р1цнен. деп айтцалы отырсыц бул елещц, н турмац, ум;ткерм]ц уйдегщнен. бай-ай, мына к ... туртт) Кудай Тагала, не цуд1ретт1ц не дур шара. апырашты басымен шалцактайды, ыстыц заманына не дур шара. апырашты мацганба, к ...ц бслг;л1, к1м-ак турган шыгар беч-белгйп. ла дузде кайырып куга салса, шцан алган коруий ек боктерг1Н1. н маган салгалы отырсыц ба копт1Г[цд1, ПТ1 керек цылмаймын септ1г:цд1. ыл Ж1птен тартып кел шетт1Г1цд1, сг)сссм, уземш кешшпцдг лгалы отырсыц ба ерл1пцд1, лйщ мен кыласыц бекл:пцд1. л1к пенен бекл1кте нец бар, сорлы, 134

Ерлш пенен беклМ м сенен артыц. Селтецдеген серкен1ц ажалы деп. Акыр туб1 Саурьщ, Сураншы жаудан елген, К .. л де суртпейм1н енд1пцд1. Сураншьщ сарттан елген Сайрамдагы, Ерл)кпенен тапкан олжа, пайдан-дагы. Камалга кан тарткан сон койып кетгп, Жайгалды Сарыбайдыц саймандары. Саймансыз Сайрамдагы сарттан елген, Шоцпарлы сарбаздан жэб1р керген. Ерл1кте батырльщ пен нец бар жазган, Быт-шыт кып денелергн жерге кемген. Жамбасы Сарыбайдыц сонда шьщкан, Дэлелд) сез1м осы, есл п уккан, Иман айтып, жаназа шыгармастан, Апарып ек] буктеп, жерге тыккан. Алдымнан айгак болып шыгады-ау деп, Журм1С1ц келбелектеп, коркып суктан. Жамбыл.' Екейден мен айтайын Байсалбайды, Тец жорга терт аягы тайпалмайды. Ацырып эн1ме ацдар калатугын, Элецд1 буйтгп жыршы айта алмайтын. Апиыншы Албанды сонша мактап, Кулмамбет немене деп сайтандайды. Миллион сом сандьщта ш]р)п жатыр, Мыц сепз жуз туйе бар бай Шалбайда. Пакыр мен жел1С1не м усм н барса, Ат пен туйе мшпзбей кайтармайды. Мыц-мыцнан койы коздап, шулап жатыр, Бес жуз кулын желще тулап жатыр. Ек1 адамга бгр желг орнатады, Конак келсе, кой сойып, кол кусырып, Кунде той тамашамен дулап жатыр. 135

Тагы бар б Шынжырл Байсерке, Айта берс Жаксылык К1м жуйрг Сатайдьщ Оны да ке Жалгыз-ак Жамбыл д Оньщ рас, Сураншы Кудайдан Осы сез кы Цажылык Шытыр же Бгр сайда Урысып аг Эртурл1 ж Корлыкпе О немец ел Аузына б)р Не деп айт Керейкул Алакандай Боласыц н Кулмамбет Аркадан к) Баеыцды о Кунынды Устщ е жай Ек) колыц Без белет, Журтыца з Кызыцды Кызыкка т

бу жагында Асылбеггм, лы, шубар балак, кара кепм. Байгабат пен ер Шотайды, сем, таусылмас оньщ кебгн. к жамандьщпен тецшелед:, гк, К1м шабан екшелед:. сакасы ерде жатыр, ерген душпан сескенед]. к, сен болмасан, таз Кулмамбет, да сенен езге акынды ецселедг , таз Кулмамбет, - Саурьщпенен жаудан елген, шей)т болып, каза келген. ырсьщ болар, койсацшы сен. кып к е т т пе ед1 М аксут агац, еген туйедей кен1 кеу)п, !р1п-ш1р1п, аунап елген, гайынмен даудан елген. жамандьщты еет1п елген, н буындырып, кушпен елген. лгенде де жендеп елмей, рдемес1н т)степ елген. ткалы отырсыц, таз Кулмамбет, мен Сакаудан аз Кулмамбет. й басыцда б1р кылыц жок, неменеге мэз, Кулмамбет. т, мен бшемш, тубщ - Уак, к)С) елт1рш, келдгц шубап. осы арада кесш алсам, алар юс; жок, )здеп-сурап. йдыц огын жайлатармын, ды артыца байлатармын. К1С1 елт;рген кашкын жур, - деп, здавайттап айдатармын. терт ат, жуз тецгеге сатып журс1ц, тамаша мен батып журс)н. 136

Соттан сотка басыцды шатып журс1ц, Сары иттей ине жеген катып журсщ. Кулмамбет, акын Шаншар, Суандалдьщ, Нашар едщ, бул кунде жуандалдыц. Сенщ де мактанатын жайьщ да жок, Куарып уш бешпетпен куацдадьщ. Кулмамбет, Суанды алдьщ Албан менен, Албандай бай болмадьщ алганменен. Байгус-ау, кай жерщмен мактанасьщ, Ес]ц жок, шешец журтта калганменен. Аркадан ауып келген актабансын, Елд! алдап, акынмын деп мактанасьщ. «Таз Албанныц баласы Кулмамбет» деп, Дуйсенбай, Сэт, Мецке жанын бер1п актап алсын. Жамбылдьщ жещп, бэйге алган жер1, Жец)л;п Кулмамбеттщ калган жер1. 1шег1 Кулмамбетт1н узЫ п кап, Осы екен, б]р азгантай арман жер1. Желокпе Кудайберген тентек адам, Жещц деп б]зд1ц Жамбыл, не кылса да, Урыс-кер)с, шатакты салган жер;. Сонан соц бул Жамбылдьщ дацкы шыккан, Болган сон абыройлы барган жер1. ЖАМБЫЛ МЕН САРБАСТЫЦ АЙТЫСЫ Сорбас. Мен келд1м домбырамды колыма ала, Б1р созд1 031м турып айттым жана. Мен келген сон бул жерде неге турсыц, Кара сирак, калбагай кара бала. 1ийнде Каскараудьщ Сарбасьщ мен, Шапырашты кенедей, Дулатым кен. 137

До Ар Кас Жа Бул Бы Дул Ме Ор Ша Ой Ме Ме Жа Ша Бул Наг Оса Каб Б]р Б1р Кар Сак Сыр Каз Тал 1зде Кеп Жар Дул Коц Кез Узы '''Домалак ене —Алба зайыбы. Шапырашты

омалактай^ енене тш тиг1зсец, руак пен Кудайга жольщтыц сен. скараудыц 1пйнде атым Сарбас, аксылап сейле дейсщ, алдияр бас. л жерден жарты ауыз сез алдырмаймын, ылжырамай, сен езщ, ел1цс каш! лат деген ел ед!м, ен1 байкап караеан, нап жаткан кел ед1м. апырашты ел ме екен, йкастау саган жен бе екен. ен М айкеттщ сеп з улыньщ б]р[м]н, ен сендейдщ бэрш де, аныштап жастап жур ед!м. акырган сон кауымым, л жиынга кеп ед1м. гашым Жалайыр, акын Кабан, ал жерден шыкты дсмсг!н. баннын аргы атасы Эл1к, Аман, реу жуйр1к болганда, б1реу шабан. реу жаксы болганда, б1реу жаман, ра баланы эдеЙ1 жалтактатып, ктап па ед!цдер, бектер, маган? ртьщнан ссн; багармын, зыктай жерге кагармын. лай-талай мш!ц бар, еп жур1п табармын. пт1Г1мд1 айтайын, рьщшактын уш улы, лат, Албан, Суанды, цырбер1к 1Ш1нде здест1рд1ц жуанды. ынагаштагы сг!нш) ан, Суан, Дулат сл!Н[ц анасы аталады, ол Байдабект1ц уш1нш1 ы мен Дулат он бес атадан барып цосылады. 138

Бул арат а келгенге Неменеге куанды? Шапырашты сенен Дулат кеп ед1м, Бэр1 бай, бэрг мырза бек едгм. Тшеншгн1н кунындай Берекес13 ел едщ. Ум1т кылып кел1пс:ц, Мен1 алдырар демеггн. Терт Дулаттын баласы, Албан жатыр алыста, Суан жатыр арыста, Мен1мен туст1н жарыска, Онкей бектер карап тур, Бэр1Н бгрдей калыска. Озбаспенен жарыспа, Куш жетпеспен алыспа! Дулаттап уран шакырсам, Ногайбай мен Байбулан О да келер намыска. Кур бекерге жарбацдап, Болмас жерде жабыспа! Ел1мн:н шет1н айтайын, Жаркентт) барып жерлеген, Малы жердг кернеген. Байльщ пенен кептгкке Ешк1мге намыс бермеген. Сарбас акын бул жерде, Кел дукендей орнаган. Нагашы атам Мактамазам эулие, Кысылган жерде колдаган. Тш тиг)зген оцбаган. Бейнет айдап келд! ме, Домалактай енеме, Шапырашты осында. Сарбас акын касында, А з елге С1рэ кун бар ма? 139

Б М Ш Т Ж А Е Е Е К Д А К Т Б Ж К А А К К Д А К Ба Бе К Ж Ак Бе Бе Бе Се Ко Ер Кг

Бул сезгмде мш бар ма, Мен б;р жуйр1к бэйгш!, Шапканымда сын бар ма?! Терт Дулаттыц баласы Жер дуниеге сыймаган. Айдап малый жинаган, Ерег)скен душпанды Ецкейтгп журш кинаган, Есепс1з кылып мал берген, Кисансыз кылып жан берген. Дулат деген ел1цм:н, Асуы жок белщмш. Кепт)пме карасан - Тастаса ине жерге туспейдг Бект1пме караеац - Жаман тамак )шпейд]. Кербездгп осынша - Ат уст1нен туспейд1. Акылына караеац - Кайратпенен )стейд]. Кеш се туйе т:здеген, Душпанды керсе карыскан, лтыннан кылыш сштеген. алыц Дулат гнннде, ай десец де менде кеп, ек десен де менде кеп, еп десец де менде кеп, Жер кайыскан мал да кеп, кыл айтар шал да кеп. естеректен шыккан Сэл1мбай, ендеден тЫ н тартпаган. ет)нен каны тамылган, ейлеекен К1с: жагынган, орыккан К1С! багынган. рл1Г)не караеац - греуке сауыт жамылган. !40

КербездЫне караеан - Етек, ж опн цагынган. Сагаты жеткен ер екен, Керген к)С] сагынган. Кунту деген елшен Намаз деген ер шыккан. Темен жатып кумсаган, Кырык Ж1Г1ТТ1 жумсаган. Кан кермесе кылышы, Кылышы жаман сусаган. Кунтудан шыккан ер Намаз, Душпанныц колын шегелеп, Естшен К1С1 шошынган. Талапкер болган Ж1г1ттер, Кеткен емес касынан. Ушшш! Ботбайга келейш, Атасы болган Ботбайдан, Жет! жылдай кыз карап, Сулуды кушкан октайдан. Бул Дулатка Т1л тиызбе, Дэмш таткан журт ед1, Мей)з-шекер тактайдан! Усенбай шьщты жаеынан Майемерд1ц касынан. Керген кЫ шошынган. Булбулдай тпп сайраган. Елдщ камын ойлаган, Ацыракайды жерлеген. Тш еп бар ма бермеген. Каскарауда Карабай Жаеынан шыккан белшш, Туган айдай кершш, Тарткан жайдай кершш, Майлыбайдыц улы ед1, Кэр:м шьщты жаеынан, Кайратын журттан асырган. 14!