Жамбыл Жабаев шығармалары 1 том

Ел Се К1С Се Ба Ш Ан Жа Ке Ше Жа Кэр Ел Ер Дая Кеб Кы Ер Ак Ер Кет Б1р Жа К)м Зам Уак Сей Кел Дуа Жа Оц Нэс Улк Жа Жа Оз

лш жауга бермеген, езш дауга бермеген. С1С1 жок батырдьщ, ез1не ешк1м ермеген. атырлыкпен ол кеттг, ешенщкпен ол кеттг, на П1шкен тон кетп. ау ашпаган ес1пн, еудесш тупык жараткан, ешен ез1 К1С! екен, анды аузына караткан. ргм батыр атанып, лд]ц шетш шетшетш, ег1скен душпанга, яр болып ер жетш, бекбай шьщты жасынан. ызыл тип сур]нбей, саеатын жершде ыл тапкан бугшмей. епскен душпандар, ткен емес кездессе, р жанынан туншмей. ан тан калган сезше, м шак келген езгне?! манында болган жан, кытымен болган жан, йлеп кетсе созше, лт1рсе Кудай кез1не, а берд1 езше. аксы керген к!С1ге кез1мен караган. с1Л] нурдан жаралган. кен съезд, топ болса, ан аузына караган. аксы керген жгптп кещнне санаган, 142

Ерепскен душпанды Кектырнадай талаган. Тэу1р болган жМттер Кебекене жараган. Жылаганды кулд1рген, Эд1лд1Г1н бшд1рген. Эд1лд1кке келгенде, Кара кылды как тшген. Б)р Кудайды хак бшген, Акылы толып трюкен, Атты М1нген жур; стен, Сулуды кушкан, суй1скен. Тамагына бал жегсн, - Шекер менен курш тен. Топ 1пнне барганда, Сез бастаган дурыстан. Заманында ешюм аспаган, Эдыс1з сезд1 айтпаган, Айткан сезден кайтпаган. Жамбыл сенщ дэмеце, Айтысам деп келгенге Жалпы Дулат кулед). Шапырашты ел едщ Уш жуз уйге толмаган. Кыдыр мен бак ол баста Саган т!пт! конбаган. Егескендер мен)меп Бармактарын т1стсген. Тен)м болса айтар ем, Оцым келсе байкар ем, Кара бала кенбессц. Кысылады такымыц. Жарылкамыс, Жанту улымын, Басылады каркыньщ. Ерепспе мен1мен, Езшед! алкымыц. !43

Э Ж С К М Ш К К Б Б Ж Ж Т К

Ерепссец метмен, 1с1м туеегн сен1мен. Тынмд! алеац кор болмай, Журе бергщ жольщмен. Енд1 не деп айтасыц, Алдырмаймын кайтесчц? Алатугын жер1цд1 айт, 1шщдег1 шергцд1 айт. Кетпейтугын жешщ ц айт! Ж ецетугын ел)цд1 айт! А т жузд1рш келем1н Айдын шалцар кел1ме. Мен1ц кулк1м келед1 Шапырашты елще. Ел1ме ендг караеац, А дам улы батар ма! Ш абынып кылыш шабар ма, Шамыркап мылтык атар ма! М уныц бэргн естгп, Т1р; адам тыныш жатар ма?! Мен жетпестен коймаспын Эз1м айткан серт1ме. Жуйргк пен жорга жетелеп, Сез сейленн тетелеп, К еп Дулаттыц [нйнде Мен туып ем ектеген. Шапырашты сьщылды Колы кыека мен емее. Кыска ж)б] шолтацдап Курмеу1не жетпеген. Багып ед)н еалыцты, Б)р кермед1ц жарыкты. Жуг1рем1н алыека, Жуйр1к тартар дабыеца. Тер1С1нде шелг жок, Кер1Л1п жагкан ел! жок, 144

Кур бекер не айтады, Ештеменщ ж е т жок. Ксщрдектен алайын, Саган Т1СТ1 салайын, Айтып кара ел!цд;, Кай айтатын ел1ц бар, Кай сейлейтш жон!ц бар? Айта алмасац слщд1, Дыбысыцды шыгарма. Кетпейм1С1н касымнан, Ерепссец мен1мен. Шапыраштым, абайла, Женбей турман касыцнан!.. Жажбьм.* Алматы деген шэЬэрда, Журт жиналып жатканда, Кыбырай, Кожамберл! болыстыц, Сэскеде жет!п уЙ1не, Би, болыстар жиналып, Кол, аузы етке майланып, Табакка кол койганда, Домбырамды ецгере, Мр1п келд1м ерюндеп. Ногайбай мырза инренген: - Домбыра алган бул т м ? - деп Тер1с козбен карады. Танып турып танымай, Ек1 коз1 жеп барады. Осы неме екен деп, Тур1мд1 к о р т Ногайбай, - Дед1 бекер шошыма! Оцкей дэуд]ц касында Сойлемессщ муцаймай. Суй1нбайьщ б]р кунде Былай елен айткан деп, Б1р агашты кушактап, 145

Оты -Ж Екей Ног Сез Оры Кам Сагы Оты Б1р Айт Шьщ Кож Бул Кей Бек Сут Пар Суй С1р Дом Жар Бет Тац Жам Мак Дом Кас Енд Дом Уш Сар Бай Бай Есе

ырды кеп шынтактап. Жамбыл деген немещз йдегг осы ма? гайбайдын алдында сейлешг ашыла! ын тауып айтпасац, мшы тиер басыца! ынып журген немедей, ырдыц такап касыма. ауыз сауал сурайын, та алмасац олецд1, щпыртайын басыца. жамбсрл) мактайды, л нел1ктен жактайды. йб1реу айтса елснд), кер аузын боктайды. т н б а й га 1Н1 деп, расат кып мактайды. йшбайдан баска елецнн э, маган жакпайды. малактай козгашы, рыкшактан озбашы. т алдыца бакырып, цдайыцнан тозбашы. II мбылдыц келд) кезег1, ктамазамкызы екен малактай енем13. сиетт1 енеден д1 сейлей келем13. малактай енем1з ш катынныц б)р) екен. ры бэйб1ше мьщты кеп, й карамай жур екен. йлык пен байдыц жылкысы ебг жок коп екен. 146

Жулым уЙ1 бар екен, Жулым уйден сацылау кер1нд1... Домалак енем касында Кушактасып еуЙ1С1п, Эзшмен ойнап-кул1ст Отыр екен б1р кожа. Жузшен нур тамгандай, МеЙ1р1 жанньщ кангандай, Суйк!мд: б]р жан екен. Тун койнында оранып, Бэйб!шеден урланып, Тунеп журген шагында, Жукт: болып калады. Айы жет1п турганда, Ел кешпекпн болады. Толгатады анамыз, Ертец копии барамыз, Деп журтында тунсйд;. Тац атады кун шыгып, Бес1н уакыт болганда, Пыргыздан шыккан Аккошкар Шаппак болып келед1. — Байдабект1ц мен бугш Кеп жылкысын аламын. Батацды бер, Домалак, Сен1н батацды аламын. — Калаганым берсец13, Куаныш сенде болсын деп, Туп кызыгы менде болсын деп, Кол жайып батасын беред1. — Кандай бата муныц деп, Аккошкар кетт1 аттанып. — Барасыц, барасыц да аласыц, Куанышы сенде деп. Тацга жуык болганда, Сан жылкыны шулатып, 147

Тай Айд Дом Акк Кал Кел —К Ток Б1р Ене Баск Шы Жел Мой Сон Сол Асау Жуг Уст Уста Кур Кут Бер1 Куд Каз Айг Омы Алд Айд Акк Ек1 Тыр Жуа Туе Сег1 Айг

, кулынын тулатып, дап алып женелд1. малак тысца шыгады, кошкар тагы келед1, лаганыц бар ма деп, лш сейлей бередг. К еп жылкыныц 1ш1нде сан ек1 кулынды сары айгыр бар едг ес!н1ц шуынан каны т)пт) кермеген, ыбыннан баска конбаган, лден баска мшбеген, йнына курык тимеген, ны гана берпн деп, лай жауап кылады. уды калай устайсыц ген, курык тимеген? асам устап алайын, амасам калайын. р, кур, кур жануар! ыц менде жануар, 1 келш1 бгзге деп, дер1цд1 узбе деп, ыгьщ калды менде деп, гыр сонда келед1, ырауын тскеп , ды айгырды жугендеп, дады жылкыныц езгесш, кошкар батыр тугендеп. аякты тусады, рп етпед1 жануар, ас малга усады, мезг1Л1 болганда, 1з ул келд1 артынан, гырды негып байладыц, 148

Топ жылкылар кайда деп, Домалактан сурады. Домалак жайын айтыпты: — Балалар, оган бармацдар, Туп казыгы б1зде деп, Танга жуьщ болганда, Жылкын калар мунда кеп. Арттан куып барсацдар, Мерт боларсьщ, балалар, Шылбырына оралып, Жалына анам айтады. Б1рак Т1Л1Н алмады, Барамын деп болмады. Сег1Й б1рден жонелд1, Сагага таман келедг Сага судан отед1, Сонда кыргыз куады. Буктырма койып жуз К1С1, Б]р тасага тыгады. Алдына ацдып тус1р1п, Сепз1н устап алады. С сп йн б!рдей бауыздап, Жосадай кып салады. Бэйд!бек бай артынан Б:р тобымен келед!. — Балаларьщ тш алмай, Осы жерден жонелд]. Балаларьщ мерт болды, Кайтпайтугын серт болды, Барып кара ол1кт1, Жалган деме мунымды. Бэйд1бек те жонед1, Кбайта оралып кслед). Балалар теп е ел 1п п ... Деп жауабын беред]. Домалак енем бас болып, 149

Суйретк1 — Олгсн Деп жуб Дереу ж Бгр жерг Домалак Касист[ Тацга жу Жылкы Тун орта Курайт с Сары ай Тас жацг Тац сарг Калыц ж Келедг ш Кешш а Сепз кун Кун1-тун Тыным к К)Ш1 жуз Мацайы Домалак Сырык, Бебеу.чет Бала кел Куанды Польша Бар дене Еркек ба Б1рак ба Ана бол Сары бэ Сонда ак Кгш1 жу Бэщцбек

1 сап айгырга, нге енд1 кайгырма, батып, эл берш, жинап елгкт1, ге экеп кемштг ктай енемнщ, кеп ед1. уык болганда келер деп ед1... асы болганда, салды Домалак. йгырдыц даусына гырды домалап. гайып келгенде, жылкы шуркырап, шацы буркырап. ауыл женелд1, ндей кешедг, н1 ТЫННЫМ ЖОК кылган куш жок. з бен Орта жуз ына конды кеп. к сонда толгатты, бакан орнатты. т1п ананы, лд1 дуниеге. ана масайрап, алып баланы, есш карады. ала туыпты, асы жаралы, лды назалы. эйбгше кылганын кылменен табады. з бен Орта жуз, кп кешгргп 150

Аламыз деп ауылга, А т терлет1п келед1. К[[!п жузде кепке аян Б1р оташы бар ед1. Кейде емш, кейде ембей Талып жаткан баланы, Оташы кеп керед). Суьщ колдьщ орны деп, Кез1нше айтып беред1. Жарьщ жер1н басыныц Ойып алып оташы, Тасбаканыц суйег1н Жамап соган егед1. Бала оналды уш айда, «Жарык тебе болды» деп, Жарьщшак ат койды к е п ... Жарьщшактан туды уш ул: Б1р1 Дулат, б)р1 Албан, Б1р1 Суан бш сец бул. Бурынгыдан ес1ткен А та жайы, ел сез;. Домалактай ананын. Б1зге дастан эр кез1. Ата жайын укпастан, Кур мактанга жармаскан, Сен Дулаттьщ б)р сч). III Сарбас акын менмш деп, Нан п1С1рш кеудене, Неге мунда келдщ деп, Акиландыц сен неге? Аузы-басьщ куарган, Урты-басьщ суалган. Кайда атац мен туп бабац Тулпар М1Н1П, ту алган?! 151



Б]р жаксылык кермеген, Артынан ешк1м ермеген. М ен Шапырашты улы ед:м Алтыннан цылыш сермеген! Кеп Дулаттыц баласы, Рас сенен аз ед1м, А з да болса батыр ем. Топты жерге барганда, Саулап турган сез ед)м ... Жаулы жерге барганда, Атамын деп окталган, К ек берен болат кез едгм. Келд1 менщ кезепм, Келсе айтайын шеннлш, Кезект1 бермей манадан, Эртенд1 менщ езепм. Сакалыцмен жалпылдап Тересщ Жамбыл тезепн. Шапырашты мен ед1м, Калыц Дулат сен едщ. Аз да болсам эуел: Ш ирепме келмедщ. Б1р кадалган жергмнен Кан алмай кетер демепн. Ескожа деген ел1мнен Кгм кетп екен ерлгкпен, К1м журген менщ шен1мнен. Асыл, гауЬар кеткен жок Э сте мен:ц жергмнен. Саурык шыккан басынан, Кек шыбьщтай иЫп, Ерл)к кылган жасынан. Экец Саурык дегенде, Кундж жерден душпанын Дабылымен кашырган! !52

Ал, ал Саурьщ дегенде, Калтырамаяы цандай жау, Карсылаеып келгенн1ц Кайтканы бар ма одан сау?! Мшген атын жараткан, Ж уртты ез1не караткан, Кылышы ция шабылган, Жуйр1к аттыц бэр1 де Пушпагынан сабылган. Найзасын таска туйреген, Мактанбагын, Сарбасжан, Калыц Дулат 1нннде, Дэу Сыпатай басында, Андасы бар касында, Эл1 тере жанында, Каскарауда Карабай, Бст-жуз)не карамай, Каскарау Кырбас батырды Шылбыр тагып мойнына, Кан тамшылап койнына, Манайына бара алмай, Сонда Дулат каргадай, Шулап жылап кущренген. Сонда батыр Сураншы: — Е т -а к К1С1 кырамыз, Барып ойран саламыз! - Эзген! ертпей артынан, Тек касына сершке, Сураншы ед! суйреген, Атамкулды-ак шакырган. Атамкул келд1 касына, Кылышы бар булкынган. Душпанды жерд] кергенде, Арыстандай жулкынган! Калыц Дулат кергенде, Коркып буккан сикынан. )53

С Ж А Е А К Д Д С А А К С С К Ж И С К А К У Б А Б Ж С К С А К С Т К К К

Сураншыдай батырдыц, Жан журмеген шеншен. Алмастан соккан ак цылыш Еш кетпеген бел1нен. Ашуланган к1С)ге Кабагы жаман туксиген. Досы катты суЙ1нген, Душпаны жаман куй:нген. Сураншыны кергенде, Аузын ешк1м ашпаган, Аягын кадам баспаган. Карсы келген К1С1Н1 Суйрет1п жерге тастаган. Сабырльщпен [С кылып, Келденен жаткан мылтыктан Жан саугалап кашпаган. Илеукабыл, Майемер Саркемерде шабылган. Коканныц ханы Кудиярга, Албан, Дулат жиылып, Кеп болганда не кылган?! Уш бел1нд) бул Дулат, Б1р белш! 1ле етт1, Айсаньщ карын ерлед:... Батыр деген Сыпатай Жау карасын кермедг Сыпатайдай батырьщ Кашканнан сон елген1! Сарыбалактын басында Аныракайдьщ касында, Коянга усап срлерк Сол жер1нен келмед). Тойшыбек пушык тукси1п, Каскарау Кэр1ммен кас екен. Кыргызда Жантай, Жангараш Кэр!мменен дос екен. 154

Шап деген екен Кэр1мд1, Досына енд] болысып. Сен1 шауып алар деп, Хабар айткан оган кеп. Тунделетш сол Кэргм Уш кун, уш тун жосылып Кеше берген темендеп. Актогайга кудиды Тшеукабыл, Майемер, 1ле бойын жагалап, Б]р тубекке тыгылды. Кокан колы кокацдап, Сала бердг дыгырды. Кыз бен ЖПЛТ Т13ШГП, С у шет1не жыгылды. Жаудан ушып зэрес1, Суга кеттг сорлылар, Бердг кумга денен1. Кыз, кслшшек дегенд; М)нгесг)р)п туйеге, Жаулап алып женелдг. Мал-мул1кке таланган Кокан колы кенелдг Сонда к ... ашылды, Мал мен мулкщ шашылды. Жауга б1ткен асыл ер Найзасын таска таянды. Каскарауда Кэр1боз Сураншыга барады. — Сенен кайрат болмаса, Тагы да жау шабады. Б13Д1Ц Дулат кеп жылап, Сенен баска пана жок, Баруыцды тур сурап. Батыр деген Сыпатай Жалгыз басын жур урлап. 155

Сенен цайрат болмаса, Ел намысын, ел кепн Жоцтар к)С1 болмады. Шагатайдай халыкты Ж1бермед; Тойшыбек, Ойлаганы оньщ тек Оз камы гой, оцбады ... Жауды керсе куанган Тулпар М1Н1П, т у алган Душпанды жерд] коргенде, Миьщтан кул1п куанган. Сураншыдай батырга, Каскарауда Кэргбоз, Бэуке келш ж ылаган... «Жур батыр» деп сураган. Жаулы жерде бак берген, Душпанга жетер жак берген, Тацдайына соз берген, От ушкынды кез берген, Кутылар ма сенен жау, Пан майданда кез келген Катын, бала кетт1 деп, - Жарамдысын алды деп, - Сенен кайрат болмаса, Берд1к жауга арды деп, Айткан сырын онаша - Кеп Дулаттыц баласы, Кеп болганмен кунн жок, Карсы келер кЫ жок. Кеп Дулаттыц ежелден Шабылган елде 1С1 жок. Сенен кайрат болмаса, Дулаттыц ец1, тус1 жок. Кулагыц сал сезгме, Бакка б1ткен батырсьщ, Кырылып б)з жатканда, 156

Кайпп шыдап жатырсы Найзацды тастан еттзге Артыц туган ул едщ; Сенен кайрат болмаса, Ажалымыз жетт1 деп, Кыз, келшшек, кыруар м Жау колында кетп деп, Сенен рахым сураймын Айтпай калай шыдаймы Калын Дулат дегенмен, Жауды керсе жасьи ан. Бакыт берген Ж1гп ец, Данкыц шыккан жасьщн Кырык мьщ колга каймы Карсы шыгар ешюм жок Атыца м!н, батырым, Жэрдем берер б 1р Кудай Кырык мыц колга карас 1леден бер1 каптаган, Жас эйелд1 таптаган, Карсы келер К1С1 жок, Ел калмады шаппаган. Желюш киып жылкы ал Ойран кылып м у т к алд Сенен баска бул жерде, Жауга шабар К1м калды Калыц Дулат белгЫ , ЕрлМнен саны кеп, Жауга шабар жаны жок Жаудан коркып жосыды Ацыракайда тагы боп, Жылап, шулап 61ЗДЩ ел Дед1 саган хабар бер! М уны естн ен батырдыц Туг1 шьщты сыртына. Жаудыц кер!п кырганын 157

ц? ен мал, - , ын. нан. ыкпай к, й. сац, лды, ды, ?! к, ы. л, ц н,

Ж К К Ел Ер А Д Ж К А О Уш Ж Кы Ел Ж Ж Ду Со Су Кэ Ж Ку Ба Ко Ду Ж Ш Ба Ер На Ку Ду Ш М Та

Жаны ашыды журтына. ол устасып келгенде, алыц казак ез ел1м, л намысын коргамау - р жМ тке ез: ел:м! ш уы кеп батырдыц, аусы шыгып акырды, Жолдастарын шакырды. асына уш жуз кол ертш, ктуякка м)нсд1, н мьщ колга тисд]. ш кун, уш тун согысып, Жауды шептей жапырды. ырып-жойып, калганын л щетинен кашырды. Жау шапканда ез ел)н, Жымиып кашкан кояндай, улаттыц батыр дегетн, ол уакытта сактаган, ураншы б1здщ ер ед1. эне осындай ерд] айтпай, Жатка намыс бермеген, ур созасыц ецешт1. айларын айтып елщнщ олынан тук келмеген, улат деген ел екен, Жадагай, жайдак дер екен. Шапырашты ел екен, атыр туган дер екен! репскен душпанды айзаменен шанышкан. ун1-тун1 тынбаган, ушпаннан сагы сынбаган. Шын ашуы келгенде, урты кетер туксигп, акиясын шашы кетерген, )58

Намысымды эперген. Жауды керсе тап берген. Мацдайыца бак берген, Шешен кылып жак берген. Озше ерк!н т а к берген, Цырык жаска келгснше, Сезш жаман демеген. Ешб!р тере ерж с13, Шенше оньщ келмеген. Ерл1к пенен намыска Ат сауырсын бермеген! Жандаралдьщ алдында Каймыкпай сез1н жендеген. Тере, кара жиылып, Кумтебедей уйМ п, Ешб!р адам болмады, Сураншы бшс1н демеген! Кайрап койган ак болат, Сермегенде жау кесер, Жаудан асып тау кесер, Тастан етер кылышы, Кырык тогызга келгенше, ЕрлЫ оньщ ерлеген. IV Ескож а\" деген ел1мнен, Ерлер шыккан ешреген. Юм журген менщ ш етме?! Саурьщ та мен1н батырым, Он жет1 жаска келгенде, Аттыц конды белше, Белгы1 болды елше. Жет1суда казактыц, Керген кун1 кем едй Жан-жагынан кунде жау, Елге тыныштык бермед1. Екей, Ескожа - туыстас, тен аталар. 159

Б1р Уры Б1р Орм Кун Уш1 Бегш Эск Ауы Кун Ел т Мал Жер Ел б Кат Бет) М1н Ек1т Ел к Ел н Баты Ел ш Ерл Баты Кал Кай Ел т Хал Ард Саур Туы Дула Кеш Сакт Кыр —С

жагынан калмактын, ылары талады. жагынан кыргыздыц, ман ханы ойкастап, нде мазаны алады. 1нш] жактан Коканнын шер бег1 кокацдап, кергмен топырлап, ыр салмак салады. нде тонау, шабыстан титыгы курыды. л мен жаннан туншд1, р мен судан куылды. басына кун туды, тын-бала, жас-кэр; ) жаспен жуылды. не, сондай заманда, талай кун туып, кыспакта тургандаА намысын жоктаган ыр туган К1м сд[?! шетшен жау куып, 1кпен кайрат жумсаган, ыр туган К1м ед1?! ыц жаудан каптаган, ймыгып бет; кайтпаган. тыныштыгын сактаган, кы суйш мактаган, дагер батыр К1М ед1?! рык ед! арыстан, ысы оньщ Шапыраштыдан. атпын деп мактанба, ше елд1 жау шапканда, тап калган К1М ед1 ргын, талау, шабыстан?! Саурык ед! ардагер, 160

Ел коргаскан сондай ер. Дулатпын деп кеп стбе, Бай, б е к тн деп тепсшбе! Саурьщтай болат батырдыц Алтын нур толган ш ш е. Жаулы жерге барганда, Юред1 екен куш:не. Мьщ карганыц туягы Б]р туйгынга отпейд1. А ш уы келген жер1нде Б;р ойран салмай кетпейд1. Тамам карга жиылса, Б)р сункарга жетпейд1! Саурьщтай ер батырым, Мацдайына бак берген, Душпанды керсе епнпп, Талкандауга тап берген! Амалменен ер Саурык Ш егш жаткан Орманды Пенде кып алдына экелген! Кебелектей кеп Дулат, Кепт1пцмен 1С1Ц жок, Душпанга кылар куш)ц жок. Мыц болсац да б1р гана Саурьщтай берен шсщ жок! Жау жагына ел бермей, Дау жагына сез бермей, Пай душпаныц кетш ед Саурьщ ерге бой бермей?! Сауыт-сайман сайланып, Жалац кылыш байланып, Найзасын таска туйреткен Саурыкка ерден К1м жеткен?! Ашулы жерд1 кездеген, Ж М ттщ бэр!н тузеген. Саурьщтай кушт! батырга, 161

Д Ю Ш С А С Д С Ж Н К К Э Ш Е К Д А К Е Т Ш Ш Е Б Е К Ж К А Ж К Б У А ____________ Е з* Баз - (фарсыша - паз) -

Дулат тугм казакта. Юм бар едг шак келген?! Шапырашты, ол рас, Сенен тегш де аз ед1м. Аз да болсам татымды, Сенен Дулат баз^ ед1м. Даулы жерге барганда, Саулап жаткан сез ед1м. Жаулы жерге барганда, Найзаньщ ушын безед1м. Келд1 ме менщ кезеггм, Кезепмд] б1р бермей, Эртед1н мен]ц езег1м. Шапырашты мен едгм, Елд1н шетш кыстаган, Келденец найза устаган. Душпанынан кашпаган, Акыл, кайрат 1С кылып, Кезецд1 жерде саспаган. Ерепскен душпанды Тарттырган кара текедей Шокытып кана тастаган Шапырашты мен едгм. Ет)мде бар т]рл)Г)м, Бойымда бар б]рл1ггм. Ерепспе мен1мен, Кай жауыцнан каймыгып, Жэкетай деп жалынып, Кайда саган айтып ем?! А к найзаньщ басына Желект1 ту байладым. Кайнаган кальщ жауынды, Б1р шыбьщпен айдадым. У а, кауым журт, жнылган! Акылменен ойлаймын; Ешюмнен сагым сынбады! каршыга тектес асыл ед!м деген магынада. 162

Ерепскен душпанды Тубш е жетпей тынбадым. Сен Каскарау^ осында Кашан кара дауыл ен? Малдыбай мен Конысбайдьщ К атан туган бауыры ец? Сен Кордайдыц астында Кеб1к курттап жатыр ен. Канша малыц болса да, Нагыз с;р! такым ен. У стщ айгыз К1р ед1н, Сан тимеген сасьщтьщ Кеше гана б1р: ед1ц, Сен Каскарау ]шшде Султанкелд1 Бекенс1н, Атып салган текемсщ. Эзщ е ез1ц суктанып, Э з туб1це жетерс!Н- Э з малыцды М1не алмай, Э з асынды 1ше алмай, Эсерс]н, бэсе, есерс)н! Шапыраштым 1Ш1нде Т1ленш1мдей екенс1ц. Аузы-басьщ бурюш, Кол-аягын курысып, Кер1нгенмен урысып, Долы катын сиякты, Кудайдьщ урганы екенсщ. Мен отырмын сез сейлеп, Нурым кызыл шоктай боп. Жаныс, Сикым, Ногайбай, Тагы да мырза Ботбай боп, Ек1 бетте тамтык жок, Буршак урган жайлауда Былжырайсьщ шептей боп. \" Касцарау - Дулат руыныц б)р атасы. 163

Агыным Дауысым Ек1 бете Казын ал Мен сойл Улкен уй Сен отыр Мен оты Жан бпк Майлыба Журтца а Кеткен ж Би, болы Ж е т кел Бэйге ат Екпшдес Мактана Ерепсш Байузакт Коканда Тереке б Бэлеге б Сез мэш Кешег1 д Ол Ботп Оны ]лсс Тацып а Ол прсм Ол1м дес Сыпатай Ка.пмакк Дулатты Сонда се ____ С аурыкк Цусбеп - ^оканны

акбоз аттын арынындай, м аккан судьщ сарынындай. тамтык жоц Кудай урган, лган цурайдын орынындай. лейм!н адырдыц 1шшдей боп, йд!ц орыным тер1ндей боп, рсыц шал болып, шеюмдей боп, ырмын жас Ж1пт ор'мдей боп. кенд) бойыца комсынбайсыи, айдыц баласы Кэр1мдей боп. аян менщ дабысым, жоц жанга намысым. ыстан кем емес, лсе танысым. ынан кем емес, се шабысым. а берме, сен Сарбас, Саурыкпен тай батырыц, ай шескер Кусбег!^ байлап атылган, басы шатылган. шсш карашы: дэу Сыпатай, айдыц баласы. скер Кусбсг1 лып арбага, деп эуре еткен - сш жазасы. йдыц «жазыгы» - ка кашып кетт1 деп ыц салган жаласы. енщ Дулатьщ ка кеп жалынды. ыц эскер басы, беп деген магынада. !64

Сенен кайрат болмаса Сыпатай батыр кетт1 деп, Сыпатай бутан не етт1 деп, Саурык батыр барыныз, Зарга кулак салыцыз, Деген сезд1 естш, Саурык барды артынан. Сыпатайды босатып, Алгыс алды халкынан. Саурьщтай шын батырым Кез:цд1 оттай жандырган. Ерепскен кюнн Ес-тусынан тандырган. Ж1пт жиган енерден, Жалацдаткан найза ушын. Пай душпанга ел-елде Кетш ед1 намысын?! Жер жарады дабысыц, Саурьщтан асып нен кетт1, Полыцдагы асылын, Бшмейсщ гой мэн1сш! Саурьщтай б)ЗД1Ц батырдан Цозгайын, оньщ затынан. Саурык барып жауды алса, Циюлы шешш дауды алса, 1лесуш1 ен артынан. Мойны озган ерлер гой Катардагы халкынан. Ол батырлар умтылса, Етек-жец[н кымтанса, Турамай, С1рэ, кетпейд1, Айбаты оньщ кем емес Темгрден соккан талкыдан. Жауды керсе токтаткан, Дауды керсе сез каткан. Елге залал кылмаган, 165

Мейм Шашы Пай 1С Бул ха Кас ка Малды Сен ка Сен к Жыгы Цой б Адамз Тун ж Жылк Аузьщ Тупа б Жеке Журге Бэлек Басыц Ек1 бе К1С! д Сен1 ж Аузы- Осскт Бэлек Уялат Устаса Осек б Дарда Жаксы Жаман Басыц Бул се Бойьщ Журге Катын

андарын сыйлаган, ылганын жинаган, С1 бар Саурыцтын алыкка сыймаган?! араулы ц 1Ш1нде, ыбай мен Конысбай, ай уакта б1р едгц: ай уакта Дулаттьщ ылганын суйед1ц? болганда уры едщ, заттын коры ед!ц, жамылып жур ед!н. кы болса торы едщ, щнан кагынган, бойьщ курыскан, басьщ тырыскан, ен жермен урыскан, кетт]бастаган, ца бэле жастаган, ете тамтык жок, емей Каскарау, жолга тастаган. -басыц шошацдап, тсн баска айтпаган, кеттен кайтпаган. тын бет1ц жок, аты н к ... жок. болды айтканыц, ай К1С1 боп калдыц, ы емес пе ппркш-ау, н созден кайтканыц! ц жаман жалкау бас, ездг мен1ц айтканым. щ сен]ц курыс боп, ен жер1ц уры с боп, нша есек айтканыц. 166

Уялатын тусщ жок, С уйен епн К1С1Ц жоц. Кырык-елуге кеп капсыц, Адамшыльщ пйлш жок. К1С1Л1К сен1ц арын жок, Бул уяттан сактанган. Арьщды байлап белще, Етек-жец1н жулынып, Кармагыма йнндщ, Аягыцнан Сур1НД1Ц, Сез кадырын бшмейтщ, Сезщ жаман юс1 екен. Жаткандай 1н туб1нде Кез1н жаман т с 1 екен. Аузьщды сезбен К1лттейм1н, Енд1 елецд1 айтпагын. Осы да жарар езще, Келд1н карпыр кез1ме, Жуйрж бауыр жазгандай, Жок ед1 'пзпн тартпагым. Айтар сез1м кеп ед1, ЭдеЙ1 артык айтпадым. Кызыл тшге келгенде, БекендеЙ!н желгенде, Ашсац енд] аузьщды - Курулы тур какпаным. ЖАМБЫЛДЬЩ САРБАСПЕН АЙТЫСЫ (\"С. Н/ярииое Сорыбас.' Б[р сезд1 ез)м турып айттым жана, Мен келген сон бул жерде неге отырсыц, Кара кайрак сиякты кара бала. 1ш1нде Каскараудьщ Сарыбасыц мен, 167

Шапы Дома Аруа Каска Жакс Бул ж Былж Мен Мен Орна Шапы Ойка Мен Мен Жанш Шакы Бул ж Нага Осал Каба Б1реу Бгреу Кара ЭдеЙ Кад]р Сырт Казьщ Талай 1здеп Кепт Жарь Дула Алба Суан 1ыннд Жуан

ырашты кененнен Дулатым ден. алактай енеце тш типзсец, ак пен Кудайга жолыктьщ сен. араудын )Ш1нде атым Сарыбас, сылар ел ырысы алдияр бас. жерден жарты ауыз сез айта алмайеыц, жырамай сен езщ ел1це кайт. Дулат деген ел едгм, ез1ме карап турсам, ап жаткан кел ед1м. ырашты ел ме екен? астау саган жен бе екен. М айкеттщ сеп з улыныц б1р1мш, сендейд1ц бэр1н де шып тастап жур ед)м. ырткан соц мыналар, жиынга кеп ед[м. шым Жалайыр акын Кабан, л жерден шьщты демег1н. нныц аргы атасы Эл1к Аман, у жуйрж болганда, бгреу шабан. у жаксы болганда, б1реу жаман. а баланы бул жерде жалтактатып, Й1 сактап тур ма ед1ц, рл) бектер, маган. тыцнан багармын, щтай жерге кагармын. й-талай мгнгц бар, п жур1п табармын. т!Г1мд] айтайын: ьщшактыц уш улы - ат кандай? ан кандай? н кандай? де К оцы рберщ н кандай? 168

Узынагашта бидай багып жаткан кедей, Бул жерге не кып келд1ц куангандай. Шапырашты, сенен Дулат кеп ед1м, Бэр1 бай, бэр1 мырза бек ед1м. Ег1нш1нщ косындай Берекес13 ел едщ. УМ1Т кылып келшсщ, Мен алдырады демег1н. Терт Дулаттын баласы, Албан жатыр алыста, Суан жатыр Арыста, Мен1мсн тусчтц жарыска. Онкей бектер, карап тур, Бэрщ б1рдей калыска. Озбаспенен жарыспа, Куш жетпеспен алыспа. Дулаттап уран шакырсам, Ногайбай мен Байболат - О да келер намыска Кур бекерге жарбандап, Болмас жерде жабыспа. Жете берген дабыска, Ел)мнй[ бул жактагы шет1н айтайын: Жаркентт! барып жерлеген, Малы жерд] кернеген. Байлык пен кеппкке Ешк!мге намыс бермеген. Сарыбас акын бул жерде Бул дукендей орнаган. Нагашы атам - Мактамазам эулие Пысылган жерде колдаган. Домалактай енеме Тш типзген онбаган. Басында бар мазары, Аузында бар газалы. Беген менен Шаянда, 169

Басын Тесшд Толып Айтату Дулатт Эцшен И л ти[ Куда и Домал Кыбыр Шырак Бейнет Шапыр Умп к Сарыб Аз елд Бул сез Мен б1 Шапка Сыртьщ Жын-ш Сен1 м Не кел1 Домбы Агашы Терт Д Жер-ду Айдап Ере[)ск Енксйт Цазыгу Кудай Бак пен Алдырм Ырыс т Кырьщ

нда бар назары. де бар базары, п жатыр олардьщ угын газалы. ты тагы козгайын, н туган тазаны. [ )збс оларга, ига болма жазалы. лактай енемн;ц, рай деген ел екен басында, кшы бар касында. т айдап келд1 ме, рашты осында. кылып турмысыц бас акын касында. де кун бар ма? з!мде М1н бар ма? 1р жуйр1к бэйгел1, анымда сын бар ма? щнан багайын ба? шайтандай ен кагайын ба? 1п, не кетпещи агайынга? ыранды алып кел1п жалбандайсыц, ынды к... кагайын ба? Дулаттын баласы униеге сыймаган, малын жинаган, кен душпанды, тт жур!п кинаган. уртта Дулатка бер]п нур жауган. н дэулет орнаган, маган душпанга. толган, бос жаткан, ннлтен бабам жэрдем боп, !70

Алдырмаган эр танга. Нагашымды сурасан, Мактамазам эулие, Жалынганды аяган, Жылаганды суйеген, Шошытпаган журепн, Алда берген тшегш. Цадырлы ецкей бек кылып, Цойгызган Цудай суйег1н. Ееепс13 кылып мал берген, Кнсансыз кылып жан берген, Дулат деген ел)нм]н, Аеуы жок белщмш. Кепт[Г!мс караеан. Таетаеа ине жерге туспейд1. Бект1Г1ме караеан. Жаман тамак 1шпейд1. Кербезд)Г1 уетаеа, Ат устшен туспейд1. Акылына караеан, Кайратпенсн !стейд]. Кош 1не туйе Т1здеген, Душпанды керсе карыскан, Алтыннан кылыш сытеген. Акылына караеан, Берендей боп тутеген. Цальщ жаткан Дулатка Кудай нурды б1теген. Ен улкен)н козгайын: Терт Дулаттыц улыньщ б!р)н. Бет алдыма былжырап тозбайын. 9 з)м Дулат 1пннде, Сол-ак ел1ннен Кайпп мен озбаймын. Ец улкен1 Сикымнан, К)м шыгар мен!ц ыркымнан? 17!

Юм кутылар дейс1щз Дулат деген жургымнан? Очген] айтайын: Не демейд) Дулат сыртымнан, Кальщ Дулат !ппнде, Бай десен де, менде кеп, Бек десец де, менде кеп, Кеп десец де, менде кеп, Жер кайыскан мал да кеп, Акыл айтар шал да кеп. Узещлсш инрпксн, Жорга менен жуйр:кт1 костаган, Нелер жуйр1к Дулатта Бекерге аузын ашпаган, Конган конак уй!не Ет жемесе, жатпаган. Нелер бектер Дулатта Жазды кун1 п:с1р1п кактаган, Жорга мйпп, жуйр[кт; костаган. Дулаттан шыккан Терт туст] ул, Кисык созд[ К1м укпаган, Эдепт1 сезден кайтпаган, Эз1нщ сез1н ептеген. Мына жаткан кез!нде Дулатца ешк1м жетпеген. Бак пен кыдыр басынан, Сабаса да кетпеген. Шымыр деген ел1мнен Тацсык кожа, М эмбет пен Байзак шыкты басынан, Акмолда шыкты жасынан. Алые емес о-дагы, Екеу: де немере. Эйт1мбет шыкты касынан, Кунту, Жанабай, Сэмбеттен, !72

Аргы атасы Косымнан. Кайып ерен кырык нйлтсн Этен кылган касынан, Беры атасын айтайын: Эулие тунеп, нур конган Егескен1н жылаткан. Эймембет пен Нурацтан Кырык какналы шэрщей, Кол жеткен жерш сураткан. Кылганынын бэрш де Б1р Кудайы унаткан. Берп атасын айтайын: Д эущ Эл), С ем 131м, Ацылга шалкар келдей тещз1м. Тещз1мнен бастасам, Тояр сенщ нег!3[ц, Шыкпай калар лсб]31Н, Тонкаярсьщ тугырым. Байболатка карасам, Жаннан артык сымбаты. Б1р ауыз сез1н мьщ тецгеге бермейд1. Соншалык оньщ кымбагьк Кундыздан баска кимейд1, Сулудан басканы суймейд1, Б1р к)С[ге урынып, Ешюмге тимсйд). Эдйнне карасац, Аш-арьщты жинайды. Акылына караеан, Батасын алып, шапан жауып, Улксндерд) сыйлайды. Ек1 беттен кан тамган, Тандайынан бал тамган. Он алты жаска келгенде, Байболат еке атанган, Ер кещл! шаттанган, 173



Оцкей жацсыны жиып ап, Боз бие сойып, бата алган. Содан былай Байболат еке атанган. Атасы болтан Шымырдан, М)нген аты буплген, Жоргадан баска м[нбсген, Асылдан баска кимеген, Залалы кепке тимеген, Шашылган елш жннаган, Кай сез1 бар Байболаттыц Бул мукамга сыймаган. Ашылганды кымтаган, Жабылганды шымкаган, Ж]Г1ттер1н жумсаган, Дастарханы жайылган, Соган барар сусаган, Дастарханы ешюмнщ жетпеген. Кайыцнан каткан тездей боп Алдынан кисык кетпеген, Жаман ют) етпеген, Кырык шштенн1ц уст:нен Анасы кос т у е )пт]. Назар кылып езше, Дуа конды сез1не. Тацсык кожа, Мэмбетт:н Орыс пен орманга жеткен дабысы, Кыргыз бен казакка еш кетпеген намысы. Шымырдан шыккан М эмбет би ед], Кудайга жеткен наласы. Мэмбетулы Байзак Жарасып жаткан кел ед1, Аскар улкен бел ед]. Катарынан мойны озып, Дуниеден жонед]. Акмолда Байзактьщ улы ед1. Балкожа, Атымбет о-дагы !74

Байзацтыц улы ед[. Мен1мен айтысамын дегенге Ел жабыла кулед1. Бестеректен Сэл1мбай Пендеден т)Л!н тартпаган, Вст1нен каны тамылган, Сейлескен юс1 сагынган, Корыккан К1С1 багынган. Ерл1Г)нс караеан, Клреуке сауыт жамылган. Кербезд1Г1н караеан, Етек-жещн кагынган. Сагасы жеткен ер екен, Керген к)С) сагынган. К унту деген ел1мнен Намаз деген ер шьщкан. Темен жатып кумсаган. Кырык Ж1пт*п жумсаган, Кан кермесе кылышы, Цылышы жаман сусаган. Кунтуден шыккан ер Намаз Душпаннын жолын тусаган, Естшен К1С) шошынган. Талапкер болган жп птер Кеткен емес касынан. Уш1нш1 Ботбайга келеЙ1н: Атасы болган Ботбайдан, Же п жылдай кыз карап, Сулуды кушкан октайдан. Бул Дулатка тш типзбе, Дэм таткан журт ед1Ц Б е т е шекер тактайдан. Терт Дулаттыц улына ТиГ13беГ!Н ТШ!ЦД1, К уй г4збег!н ет!НД1. Мен басында журт ед)м 175