Жақыпжан Нұрғожаев - Жүрегі оның жанартау

ЖГ/*/;//ОЯЬ/Я- ТАРЛАН ТАЛАНТ, ТАУ ТТЛРА )/<7,//?.7й/Н</ .ЖЙСЯ/?МЯ, жя/(^мря А ^ у кагал и поэзиясыньщ дэу:р тугызган, баска еш- Т У ^ ю м г е уксамайтын ез:нд1к ажар-айшыгы, кескш- келбет1 бар. Акиык акынньщ улттык рухты шыркау би!кке кетерген жырлары жан журект1 ер;кс13тербейд1, адам сана- сына эсер етпей коймайды. 1шю тартыска толы такырыптык тужырымдар кай кезде де кек!рек пернесш дэл басады. Философиялык ойга курылган жыр жолдары окырмандарын ер!кс!3 е л т п экетед1,. Акынньщ б]р1н-б)р] тольщтырып, ж; нкс Т1зген маржандай жарасым тауып гурагын жыр жолдары кас сулудыц сыр сан- дыгыньщ ен туб1нде жаткан асыл буйымдай багалы. Окыган сайын поэзия тылсымына терец бойлатып, сусыныцды кан- дырар кэусэр булактай тунык. Абай дана айткандай: «Т1лге жещл, журекке жылы ти1п, айналасы жуп-жумыр тег!с келсе» де купиясы эл1 кунге деЙ1н толык ашыла койган жок. Тылсымы кеп о\\йрд1 езш ше ернектеу], тула бойын кернеген сез1мдер;й тау суындай теплт!п, кагазга агыл-тегш, ерк1н тус!ру1 оньщ аса тегеуршд1 акын екен1н б1рден ацгартады. К уд 1рет\"п дарыны аркылы ез ер!С1н олш еусп кецейткен ол елец елксс1ие мукагалиша кел1п. поэзияньщ алтын казыгына канатты аргымагын мэцг1Л1кке байлады. Мукагали жыр алкабындагы касацдык деп аталатын касат кардьщ кобес)н какырата секкен акын. Кезд1 арбаган кектемдей кулпыра кубылган Т1ршш1к оньщ сез1мтал жа- нына тыныштык бермед;, кыз бурымындай буландай аккан жылгалар шабытыньщ арнасын кецейттг Содан кеЙ1н де Мукагали жыры кэр!-жаска бIрдей мэйект1, т1рш1Л1кт1ц се- 31м пернес1н деп басып, б1рде сырласьща, б:рде курдасьща, Т1ПИ кещлщ кулазыган сэтте муцдасьща айналып кетед].

Жякмялсян ЯУР/ГАЖЛЯЯ Кай заманныц болсын дарынды тулгалары заманыньщ езект1 мэселелер1нен калыс калмаган. Мукагали да дэу1р1не ас как жырын арнады, ез!нд1к ущн косты. Замандастарыныц, тагдырластарыньщ белекше бейнес1н жасауда тьщнан жол салды. Акын Т1Л1 айрыкша шурайлы. Ол сол шурайлы тш!мен айткысы келген!н еш киналмай жетюзш, коц!лд1ц кекжиег]н барынша кенейпп, шугыласы жырдыц шуагына шомыл- дырады. Содан кеЙ1н де Мукагали жырлары толгандырмай коймайды. Сондыктан да акынныц: № 7//' куунун А*эр/'///'/( амык, Аалу'н булу'н, у^омунаммн барын. Есем бе екен кек еуу^ау — шьурм/оларьу, Дркеле/ну'н нуур к о екен у^ыр соколы. Нкон ба екен, оу$иь;% у^мронборьу, Нсу^ормнбо муоу^ырзон у^орлорм. 7осуу7орм бо уноуыкныу^ суму'куууу ебу, Уа^млары ж у р же екен, киу'куиеру, - деген теб!ренес1 окырманын да бей-жай калдырмайды, туган жер, ескен олкенщ жан-жануарлары, кырандары мен ки1ктер1 аман ба екен деген алацдаушылыгы олецсуйер ка- уымныц бойына да шым-шымдап ене бастайды. Акын жырына алабетен айрыкша Т1ркес, уйкас 1здемей- Д1. Оныц жырындагы тау су рет I ер1КС)3 тацыркатады, те- б1рсн1ске толы жырлары киялыцды самгатады, сыр еамалга кеудецд1 тоскызып, молд)р булактан канып 1шк1зед1. Осы- лайша поэзия купдретше бас нес1Ц. Олай болса мына б1р шумакка тагы б1р зер салайыкшы: Тоу куражь/ — уяо^ьун^он /<ор<?о бо)'ЬУ, Тоснен оннон жоуныр к о уиоу булавы. /!кон ба екен, кэру /нол, кзру екен, Сэлек беру'и у^омуномын бэру'не кен, - деген акын сезбен эсем сурет салып, окырманын жыр шаткалына б:рге ала кетед). Акиьщ акын жырларыныц тынысы кец, онда ойды дэл айту басым. Олецш оз]Н!ц шыгармашылыгына гана тэн

ЖУРЕГ/ОЯЬЩ- Ж4Й4Р7ИУ айшыктармен эрлеп, ернегш сан кубылта отырып зердел1 сезбен токыган кесте жырга ер1кс13 суйс)нс тацдай кагасын. Сез зергер: талантыньщ тегеур1Н1 емес пе, оныц цаламынан туындаган жыр жолдары адамныц коз алдына керкем таби- гаттыц гана емес, тутас б!р дэу1рдщ де т!збек-т)збек сурет- тер1н экеледг Кейде байсалды, кейде ойнакы калыпта бер1- лет1н ой туЙ1Н1, елецнщ он бойынан кер;н]с бер!п туратын парасат би]г1, акынньщ б!Л1кт1Л1п мен бЫ м д Ы п талап ар- кауын барынша ширатып-ак тур. Мукагалидьщ арман куып, муратын :здеген жастардьщ жолына гул шашып, оларды махаббат багында кездеспрй: турган поэзия ку^ирепне бас иес)н. Акын ер тулгасын ка- шанда би1к устап, замандастарын чангар бшкке карай мец- зейд:. Шабыттьщ асау тулпарыныц жалын шенгелдей устап, киял кусымен катар самгатады. Гажайып ажар-айшьщтармен ернектелген жыр семсер1 жамандьщты аяусыз Т1лгшеп, окырман кец1Л1Н1ц куй пернесш дэл басып отырады. Акын ураншыл уакыттыц лег1не де тек езшше, мука- галиша ыесед!, саясат дурмеымен жазылган жырларынан да езгешелеп еседг Соган орай кайшыльщтарга толы дэу)р кеш1Н!н дембелшен кесемдер1нщ бейнес) де белекше сом- далган. Акын калам тарткан кезенде сол уакыттыц кайта- ланбас бет-бейнес1 бар. Кай такырыпты болсын жер1не жетк1зе жырлайды. Ауыл кеш1Н1ц коркем кер:н1с:, аппак арман мен сутшш-кушшшке толы дарига журек жецгелердщ бейнес1, мэцгш!к достык такырыбы, балалыктан арыла коймаган керш1 кыздыц ойда жокта сез1м отын тутатып хат беру1 сиякты жан тербетер жайттар акын жанын ерекше толкытады. Шын теб1рен1С пен толганыстан туындаган отты жыр шумактары кез1 каракта, сез угар кез келген адамды бей-жай калдырмасы аньщ. Жан журегшщ к1рипкс13 актыгы мен кецш1Н1н сэбидей пэкпп акын елец!нде тацгы мелд1р шыктай кер1Н)с тапкан. Элец, нагыз поэзия, мше, осындай тазальщтан туындаса керек. Мукагали бозбала ксйндс жыр жоргасына мшш Шэлке- ден: сан аралады. Сез1мн1н ой-кырын армансыз аралап,

Жякмм.ж'йн туйс1нгендер1н1ц бэр1н ац кагазга тус1рд1. Шпбуттыц шуакка малынган сандьщ тастарына отырып алып: Нлын жо/иа, ак ар/аын, К/ь/ кеу^е, Лез жюсрг/м/ калбе^ен кербез белс'с, - деп жазады бала Мукагали. Ол дэл осы жолдарымен-ак елендер:н:ц казак поэзиясыньщ алтын корына К]рег1н1н ац- гарган жок. Казак мэдениет1 мен эдебиетшен ойып орын алатынын ез! де бшмед1. Б1рак туйс1нген! аньщ-ты. Эр жолы суттей аппак сез1мге малынып, поэзия казанында таеып те- г1лген Мукагалидыц жыр жазудагы езгеше тегеуршш мына б:р жолдар айкын ангартып турган жок па? 0/мырмын ус/я/'нбе кен на//за ///аб//?ь//;, Жась/рь/м ж'а// сь/рыд///ь/// ку/^ь/н ам//?/ык. Н/мбу/и, сен/'/^ /амнм/^ба ж а с журек/н/'/^ Нрманын //?ере/^ омла/?, кащь/л/ басн/ь/к. «Ук/'/%- бул/и, на//за /насы/^ какке //?//,'е//^, - деп басталатын елен жолдары акынньщ табигат сурет- теудеп галамат тенеулер емес пе? Эр жол езшщ оралымымен езгеше ой гуындаты п. табигат еурет1не кайталанбае айшык косьш. жымдаеып отырады. Эн ыргагындай мьщ буралып, оркеетрд!н куйкылжыта ойнаган эсем сазындай шебер ун- дескен жырларды ш ел1ц канбай ш ел1ркеп окисыц. Мукагалидын шыгармашылык мураеы алгашкы калам тарткан кун)нен калыптаеа баетады десем артык айткандык емес. Жас Мукагалидыц жанарына :л1ккен тау-тас пен езен- су аспан мен жер, агайын-туыс пен дос-жаран, бэр!-бэр1 бабалар салган ернектей елец болып ерЫ п жатты. Э т де калыптаеа коймаган кезецшц езшде-ак ешк1мге уксамайтын колтацбасымен айрыкша таланттын танытып улгерд1. Тм^енбем /иебек /иуны/^ бул/и/иы какке, Аор/'/;са/ келбене/^ бел сонау ше/и/ие. Салба/и/яам са/?ка ш^с^ан ^ара^амлар, А/ел/м///'/? кара /нас/??ар жа/?/ь/р /яекке, - дейд1 тагы да жас акын. Жыр шумактагы солдат деген сездщ дэл сол уакыттагы кад[р: ерекше болатын. Сойкан согыс аякталып, ел жен)ст]н тэтп дэм1н тата бастаган кез. Эскери ки!мд) агаларымыз

бен экелер]М13 елге оралып, ел енсес1 кетерыген шак. Сой- каннан кайтпай калган боздактар гана )ШЩД1 удай ашытады, солар есще тускен кезде кеуденд! ащы екс1к кернегендей болады. Мукагали да эскерден кайтпай калган экесшщ каруластарын Шибут тауынын калын карагайынша сап ту- зет!п суреттеп турган жок па? Акынньщ экеге деген езгеше сагынышы, айрыкша кур- мет1 жыр шумактарында жи1 кездесед1. М елшиш жаткан кара таска да жан бптрпс) кел1п, жырына желеу еткен. Гаженбе жуз, ерке буля^, Тунм/ь^^о белн'н йлы/? .жилом. - деп булкынган балбулакты муз курсаудан босаткысы келед:. онын ен далада еркелей акканын калайды. Бул жол- дарда оньщ тау булагы айналасын нэрленд!ре туссе екен деген 13Г1 ниет! турган жок па? Акын тынымсыз 1зден1с уст1нде. Жана айтып еткен!М13- дей. согыс салган жараны Мукагали да ар кал ад ы. экес1 сум согыстан оралмады. Жокшылыктьщ етек алып, кыска Ж1П- Т1ц курмеуге келмейтш кез1нде де намысшыл, сергек те се- 31мтал куЙ1нде калды. Майшамныц жарыгымен-ак б1Л1м тец131нен сусындауга умтылды. Элс1зге эл1мжеттш1к жасауга дайын туратын шолак ойлы эпербакан басшылардьщ да та- лайын керд1. Олардан жапа шеккен сэттер1 де аз болган жок. Осы керш ктер бала акынньщ кещлш мунайтты. Б1рак ол мукалган жок, киындык керген сайын шыцдалып, Ж1гер1 кайрала туст1. Туган елкесше деген асыл сез1мдер1, балалык махаббаты мэцгшж жыр болып шашылды. /?;уН7Ь7/7 ОМУОЖЫН, Л7у7^ 77/Я^ОЛ7ЫН, Осмнду калбея кербез бел^е, - деген жыр жолдарыныц астарына кез жуг1рт1п кореЙ!кш!. Ол кез шындьщты ашып айтуга болмайтын уакыт ед1 гой. Сондьщтан да акынньщ табигатка гана мунын ашып, сырын шерту1 эбден орынды. Журек тукшрш К1рлете бермей осылайша жырмен ер!п тастауы тус)Н1кт1. Осы жолдары- мен-ак ол эдыетс1зд1к пен тенс13Д1кке мун шагамын деп отырган жок па? Ендеше, Мукагали ат жалын тартып мшбей турып-ак талай-талай элеуметт!к шиел!Н!стер мен кактыгыс-

Жял;мм.жлм тарга куэ болды. Пггп кеЙ1нг1 ортасыньщ да б1ркатар жаны жайсан азаматтарга кунш1лд1к жасаганын калай умыта аламыз. Сырга тунган, жырга тунган касиетт! аймак. Сай-сала- сынан жыр аткылап, сынаптай сыргыган балбулактар жа- мырай жырлап жатыр. Мукагали осы суреттерд1 ешкандай боямасыз сол калпында, эсем куйшде беред1. АеуЭе/? - алый, й7осы% номзо, Нснондо /иебс^ /нмаен алтиын он^о, - дейд) табигатка там- санып. Бозбала сез!М1 бозкараган аясында бурш1к атып, сау- мал самал сыбырынан сыр уктырады. Балан акынды окыган сайын оныц шыгармашылыгында б тк теу байкалады. Эр жолы жауапкершш1кт1ц батпан жугш катер)ч тур. Сулу табигат акын журегшщ луп1л:мен астасып, канык бояуымен кез арбайды. Дожолон ?нос?иан ок^он элс/з булак, СылЭыроН 02ЫН ж'о/иь/р ол до ^улон. 6?зенн;'% ерке уншен /нсрбелсг); Жо^одо ж'аиырок пен кокме куро/^. Д*ыр^оЭо ^улныр^онЭо ^ыз^олЭо^ьщ, Д*ня ол.мом жен Эе кунбеи ^мз^оножь/н. Д*н^улон жыл %устйоры энЭетякенбе Л/обыти н?уын журск/ие, %ыз2ан жоныж. Болоусо болЭыр^оны^ ^у? отя^он^а, /7 /о^к е/нш ?иоу ^ыроны 7?нл ^о/н^анЭо. Мен Эе сол ?но% нурынан нэр олзожын, Ум^ыЭоН 7720% М/ОЛИОНЫ 0ЯН7^0НЭ0. П/ы^ьщ жен, Жмбутя, сенщ ос^орьщо, П/ы^ыроубон коз солом 7ностнарм/^о. А/ужк;'н сен о^мльшны^ оркоуы бон, Оти^шнщ .жозьыорсь//^ бос/ноныно, - дейд1 жас акын. Элецдег] соны сурет, кез алдыца сы- ланган туршде келе калатын сулулык, оган коса ерш ген жан теб1р е тс ) шыгармага айрыкша шырай бер]п тур. Суцгыла

ойдьщ сункары Шэлкеде аспанын шарлай кальщтайды. Туган жерге деген сушспенпнлж тау сагасында тасцын сал- ган тентек булактай буырканады. Оньщ цаламынан туын- даган шымыр шумацтар жыр агысында жакуттай кулпы- рып, тотыдайын таранып, сулулык кор!Н1С1н айкара ашып, сез1м пернес1н тап басып шэрбатымен сусындап отырасьщ. Ацынньщ елен)мен беттескенде ер1кс13 суйс1нес)н, адамнын керемет жаратылысына, жалпы Т1рш ш 1кке деген 1цкэрл1Г1ц артады. Акынньщ «Туган жер1м» атты елещ н окып керел!к. Он сепз жасар бозбаланыц журек булкынысы былай суретте- лшед!: Дарасаз, А*/'нб;'А*^аныж сазан тяажзан, Жолбасыж бфзе залаем сенбе ^алзан. Л7ыбм^/нм ан? кын ж/н/'н, балы/у аулан, Озен жен орманы^ба асыр салзаж. Аул ^у/а' ^ыс^ы тяуман бур^ен алзан, АЪрсетннем /иозаммжбм кырау шалман. /)язбы тиун жа.мыл<?ан ^арнт жмл^ышы, А/^ь/рсын /уан<?ь/-.му^.7ь; энзе салзан. Эне тнуо жен/^ нтузан жаж ан нтажыж, Сол нтажба Аор^еж нту^зым/ ожтр таажын. Ес^л'н еж/р/'жнн^ сонба амтмн, //(^элаи жен бе ожтрзе у,мтнь;л<?а//.мь;н. Жмез/нбе озенн/т^ ол /иуоабы, Дарасаж к'озбт ж ас^а нтолтимрабы. Дыжбан? жазан коз/жн/^ ^арасынбам, Ол тиажнын эрб/р /иумтр нтоныразы. Бул шумактардан акынньщ улы ордасын жастьщ ша- гында-ак Мекке туткандыгын ацгарамы ч. «Эрюмнщ туган жер1 - Мысыр шэр1» демекш1, Мукагали да туып-ескен жер1 мен жан журег1не кымбат ауылдастарын, шыгармашы- лыгына ерекше шабыт берш келген табигат кубылыстарын елещмен ернектейдг

Ом)рге талпындырып, жарьщ дуниеге деген куштарлы- гын ояткан цут койнау эрюмн1н де ет журеп н елж1ретер1 хак. Адам мен уакыт, табигат пен п р ш гй к тус1н1ктер!н ой еарабынан етк!31п, елен кылып ерген, кундел1кт1 куйбен ч р п п л 1кт1н талаптарына кенбеген жас Мукагали ез ушмен б т к . Оныц елецдег1 «мен1» тагдыр талцы сы нан жаеып кетпейд1, кайта Ж1гер!н жанып, адамгерш1Л1к асыл касиеттср бн1п н е умтылады. Кез майын тауысып, элем классиктершщ б1р1нен кеЙ!н б1р]н котарып шыгу - Мукагалидыц гана колынан келген к . Ол поэзия ес1Г1н улкен дайындыкпен ашты. Окымаган К1табы жок. Екшнпден, жас талап ем1р мектебш де узд1к белг1ге тамамдады, ауылдыц академик абыздарыныц - казына кеуде карттарыныц улагатты сездер1н жадына сактап, кулагына куйып ест1. У тпчш ден, ол туган Карасаз аймагы жырга косылмай калуы мумк1н емес жеруйык ец!р болатын. Карасазга бастап алып келетш каска жолдар кеп. Ауылды ирелецдеп Тентек езен1 басып етедг Айналасын коршаган аспантаулар да б]р-б]р)мен таласа аскактап турады. Ушар басын сикырлы сагым буркеп туратын акбас шыцдары, буйра булттары, жазыкка карай сэл жылжыса шумектеп куя салатын текпе жацбыры, бэр1-бэр4 Мукагалидыц сез]мтал журег1нен орын тепт1. Булак басына барган бурацбел бойжеткендер, кеш болса бозкараганды наналап, ауыл жактан тыкыр еепсе елецдей телм1р)п турган бозбала, шаруасына ш ук1рш]Л]к айтып, атын сипай камшылап, асыгып келе жаткан епнпн шаруа, кабактан кулай тускен кой-еш кыерд1 бел1ске салып, у да шу, ырду-дырдуга салган бала-шага. Кунузын отагасыныц жолын тоскан эйелдер, самаурынды ек[ иыгынан демалтып, ошак басында эбперге тус1п журген жецгелер. Осынау кезге ыстык, к е ц ш е жакын кер!Н1стер жас акынныц туган жерге деген асыл сез1мдерш епнрген емес. тияныс абыр, /^ь/р/^а, бс/и/?/с^/' Жы/^^ыл, э/сусо//, /иобыл^ылор /сек/мсЭ/. Ржа/и /ия /м//'-сыр/яы яумлбм/^, А^я///иса/^///м се// с)с. сэулел/, А*с/? же///'.

Сязмнь;м/ыж - /иск- аз:'^с/'н б?р зона, Ум/ый жеуити/ ^орль^зом/ /но, тнырно до. Сороло;$оз жужырти^олон улзерб/, А^ен/е екеумйз осыр солзон жылзозо. Ан олзош^ы несер де о/нн?/ ссбслсн, Элбе^ом/он зулзе ^онбы кебелек Аонлы^, бо/уЫ/и - бэр/ бе бор оуь/лбо, Э/Н/77С/;, сэулем, /нсА* сен жо%сы% не керек? Хат жазу формасы аркылы туган жерд1н келбет1н елен- мен ернектеу деген осындай-ак болар. Сагыныштан сыз- даган журек толкынысы осылай-ак кер1нер. Асылына, ар- дактысына екеугне де ортак ауылдьщ таныс бейнес1н сез1м гул1не орап усынып отыр. Екеу1 кеше гана кол устасып кы- дырган кек белдердщ жьщгылы мен тобылгысь! гул шашып: «сен келш1, б:зд1 де бауырыца басшы» дегендей, кыз жу- репн кытыктап турган жок па? Муны окыган журег1 бар кыздьщ ак желещн жамылып, «ауыл, кайдасыц?», - деп тар­ тып кетпеске какысы жок. Ондай ауылды сагынбау мумкш емес. Молд1реген ауыл бейнес!н1н толыспай турган б1р гана жер1 «эттец, сэулем, тек сен жоксыц, не керек?!» деген жалгыз сейлемге сыйып кетед1. Бозбала Ж1Г1ТТ1Нбойын би- леген балауса сез1мнщ куд!рет! ерекше ыргакты жыр кестес1мен камканьщ бетше эрленген кыз жасауындай мел- Д1реп тур. К1р шалмаган тунык. Бейне б!р макпал кеште алыстан талып ест1лген сагынышты эн ]спеттес. Артык бояу, бос турган буын жок. А*унбез;'бен элОеконОо жом /н/'п/м/. Дыр ОСН7ЫНОН эре^-зре/^ н/ь/к/иы. Жотяозынон кем/еу ^олзон /ион упрек, Жо/?о ЗОНОЖОМЬ/ЛЫЖНОН /уОН/НЬ/Н/НЬ/. А*оз олбыжбо оны/^ кенн/, сыр, /иус/, Сыиомы б:р ом/ы/^-жор/^ын кулк/'с/. ^р жозынбо /^ороуы/и/^он кыро/н///ь//;, Энбе/иеб/ л/ен/н босы.м жыл^ышы.

Осекм/м .ж'ел ембырламЭм алыс?иян, Сырын урлмн жаетяорЭы^ Эя ?набыс%2н. Эл/ ^оран жен Эе тиуржын б/р умае, Жумысмнан келЭ; же? - Эей, - тияныс жан... Осынау елец жолдарын окыганда эрюмшц-ак ез ауылы- ныц еске тусет)Н1 как. Олецн1ц тунык бояуы бэз калпында. Ай сэулесше малынган табигат тамылжып тур. Тунп кузет, узак тун, айналага талып еетшет1н жылкышы дауысы, бэр1- бэр1 шебер ернектелген. Саумал еамалдыц тецеу1 де сол кешке лайык. «Сэулем» деген бозбаланыц ынтык сезш ала каш кан желдщ де «осекш!.ч» екенд1г) ешкандай дэлелдеущ кажет етпейд). Цызы бар уйдщ тут1Н1Н1ц тузу шыкканын калап, шамы ерте жагылып, жумыстан шаршап келген ата-анага ас-суын бер1п, кашан колы калт ете калар екен деген бозбалалардын уй жагалайтыны эл1 бар, оны бэр1М13 бастан кеш1рд1к. М у­ кагали да «таныс жанын» эл1 кут1п, сол шарбактыц ес1Г1 енд1 ашылып калардай 613Д1 де ентелетш, умытылмайтын бакытты шак - бозбала кунд1 еске салады. Тарлан таланттыц шыгармашылыгы жайында сез болган кезде онымен жолыгысып, аз да болса б)рге журген бакытты сэттер ойга оралады. Сез орайы келгенде сондай б1рнеше сэттер ж ен1нде эцпмелей кеткещц жен кер1п отырмын. Жас кез1М1зде шаруамыз бар ма, жок па, оган карамастан Жазушылар одагына бейне б1р нагашымыз кут1п отырган- дай арсалацдап юрш шыгатын ед!к. Сондай б!р барганы- мызда одактыц дэл есшшщ алдында Мукагали тур екен. Ол кезде, неге екенш каз1р ез1м де бшмейм1н, дауысымды ке- тер1п амандасатын ед1м. Мукаца да сейтш жаркылдай сэлем берд!м. - Жол болсын. Кецшйпк екеу)М)з осында кездесем13 деп уэделес1п едш. Ол сырык «Казак эдебпет1» газет1не юрдг Оз:н не б)Т1р1и журс1Ц? Сенщ ауылыцдагы Келсайды керуге аягым 01р жетпей койды. Туган жерд1ц ондай кер1кт1 жерлср!н 1здеп туру керек, - дед! Мукац 01рден агынан актарылып. Ол кезде Саты ауылы мен Келсай деген кереметт1 оз)м де керген жок ед!м. Кей:н Аян, тш еу1ц берг!р, Жет:бай ага-

нык1не апарып, экемн!ц туган жер:н кер1п тандай кагып кайткам. Сейт!п эр н э р с е т б!р сез кылып турганымызда кад)рл! картымыз Эбекец - Эбдшда Тэж]басв келд]. Олжас, тагы б1раз акын-жазушылар жиналып калды. Олжас Эбе- кеце еркелеп: - Эбеке, уайымдамацыз. Осы жолы академикке етпесе- Н13 келес1 жолы етес!з. С 1з казак поэзиясынын академиг!С13 гой, - дед1 агынан жарылып. Сонда шеттеу турган Мука­ гали ерншдеп насыбайын сшк:п тастап: - Эбеке! Акын Эбдш да Тэж1баев турганда академик Эбдшда Тэж:баев неме керек , - дед! ш ыш базыналыкпен. Эбекец мэз. - Дурыс айтасьщ, Мукаш. Шынымен-ак маган акаде- микт1н не кажет! бар? - деп даркан М1нез1не салып жага- мызды жайлау ет1п Ж1берд1. Эбдшдэ агамыздьщ академикт1Г1не катысты Мукацнын ез! айтып берген тагы б1р энпме ойыма оралып тур. - Б1рде маган Э бды да агамыздьщ уй]ндег! Мария ше- шем13 телефон шалды, - деп эцпмесш бастады Мукац. Одан аргы жайтты т1птен сезбе сез келт1рген. - Алооу, Мукаш, сенбющ. Мазалап турган Мария апан гой. - Танып турмын, аман-есенс1здер ме? Ауру-сыркаудан аулаксыздар ма? - Шуюр, рахмет. Оз бала-шагаца да амандык ты ейм 1н. Мукаш, ес1цде ме, еткен жылы алган мыц сомньщ кажет болып турганы. К1табыц шыкты гой, каламакысын да ал- дьщ. Рет1 келсе сол карызьщды кайтарсан дурыс болар едг - Телефонды Эбекеце бер1Ц1з. Сэлем берейш! - Эбекен тыста, салкында серуендеп жур. Телебаев ке- шес1И1нбойымен эрл1-берл1 журеч !Н1бар емес пе! Кудайдьщ кун1 де ысып кетт! гой. - Эбекен жок болса карызьщыз кайтпайды. - Оу, шырагым, неге? - Акын Мукагали Макатаев академик Э бд1лда Тэж1баев болганда кайтады.Хошбольщыз,-деп телефон трубкасын

^АяА,мл.жя/< /V}7У 0Ж4 ЯЯ касына койып койдым, - дейд1 Мукагали агам агынан жарылып. - Эбекец келгеннен кеЙ1н Мария шсшемп айткан шыгар. Эйел емес пе, мундай созд!н коламта болып 1ште калуы киын гой. - Айтыпты. Эбекец жарьщтыктыц жаны жумсак, мен дегендеп ыкыласы баска ед1 гой. - Содан... -Э бекец жарыктык, шикылдап, каркылдап коннен жас акканша кулед1. Ал, М укапчац карызыцды кайтарып кор. Эл менщ туган балам емес пе? Баласы карызын экес1не кайтарушы ма ед], - дегенде Мария шешем де езу тартып: - Берем дед1 гой. Мукаштыц академик болганын кутем1н, - депт! езш щ жайдары м1нез1мен жымиып. - Мука, С1здщ сез тауып кеткен1Ц1з б1р карызыцыздан куткарыпты гой, - дед1м сезге тартып. - Берем1н гой орайын келт1р1п, Мария шешеме сый- сияпат рет]ндс тарту жасаймын, - дед! Мукагали ага да емен-жаркын кулк:с!мен карк-карк кул!п. Акын агамен тагы б1р жолыкканым ес1мнсн кетпейдг Лашын жецгем1з екеу1Н1ц Кекбазардан артынып-тартынып шыккан кездер! екен. Бурылып сэлем берд1м. К еш ен1ц ек1нш] жагына еткенше колгабысымды жасап, ауыр капта- рын кетер1с!п жатырмын. Эткеннен кеЙ1н де коштасуга асыга коймадым. Кас :арында кеб;рек журе туск1м келед]. Жецгем рахмет1н жаудырып жатыр. М укацньщ кез: сол кезде барып Баспа ушнщ алдына топталып турган адамдар неп!р]не тускен. - Жакыпжан, мына жиынга жол болсын! - Узак Багаев кайтые болыпты. Каламдастары мен жа- кындары Баспа уЙ1нен коштасып, шыгарайын деп жатыр. - Эттеген-ай, арыс азаматтарымыздыц 01р 1 ед;. Жанынан Алатаудыц самалы ескен алып музартым-ай, - деп Мукац кущренш барып бет1н сипады. Тау тулгасы мужылып, жаны куйзелд). Кекбазардан бер! кетер1п келе жаткан тещн тастап кете алмады. Лашын ж сщ см пге ер1п бара жатып соцына кайырылып тагы б!р карады. !пинен «Кош бол, арысым»

ЖУРЕ/7 О ///,/// - ;А)Ж/'У<У деп теб1рене кайгалагандай ср!Н1 жыбырлады. Буыны боса- гандай болып кер]нд1. Мукагали аганьщ булайша куйзелген!н алгаш керд:м. Алматыныц К1рме баласындай эр нэрсеге тан кез:м1з. Кеше бойына Ш1нген неше турл) афиша, хабарландырулар- дьщ барлыгын бастан-аяц кер!п шыгамыз. Кундсл1кг! прш!- л1Г1М1зте керек пе, жок па, онда шаруамыз жок. Касына ба- рып кадалып турып окимыз.Сондай афишалардыц б]р1нен «Мухтар Эуезовт1 еске алу кепи етед1» деген кулактан- дыруды окыдык. Рахымжан, Марат, Турлыбек тертеумп жегектес1п жай- гастык. Зейнолла Кабдолов асьщпай Мухтар Эуезов жайлы сез бастап кеттг Б 1рден ол: «Мухтар Э уезовт1 мактамайык. Мухтар Эуезовпен мактанайык» - деген тужырымын ныцтады. Тьйнен бал тамып, жуз:нен нур шашылып улы жазушы жайында агынан актарылды. Одан кеЙ1н сез алган Мырзатай Жолдасбеков: «Му канмен б1р кафедрада 1стеге- Н1МД1 е з1м уш 1н улкен бакыт санаймын. Улы устаздын улагаты, тэл:м1 жанымызга бер!к уялады. Тапсырган жуг1 иыгымыздан эл1 туспей келед!. Мухтар шыгармашылыгы- нын тунгиыгына бойлау, оньщ шыцына кетер1лу эркайсы- мыздьщ колымыздан келе бермес», - деп эщтмес]н бастап, кызыктырып экетт1. Кездесу кызып, жиын орта тусынан ауган кезде мшбеге Мукагали акын кетершген. Кою кара шашын сшк!п тастады. Кен мандайыньщ эж1м сызыгын да куректей алаканымен б)р сипап етт]. Ушатын бурк]ттей отты кездер1мен аудито- рияны шола жыр шумактарын жалындата окыды. Д ем1м1з 1Ш1М1зде, жыр жолдары б1рщ е б]р! байланып, тартып барады. Олец шумактары б1тпей жатып-ак кол со- гылып жатыр. Акын болса «коя турындар» дегендей колын сэл кетерш койып, еленш куштарлана жалгастырган. Поэ­ зия тулпарына камшы баскан кезде екшып тынысы ашыл- гандай келес) олец1н бастап кетт1. Калыптаскан дикторлык дауысымен сацкылдата окыганда Алатаудан сел кешш, дауылпаз жырдьщ екп!ншен жел соккандай эсерде калдык.

Кез алдымызга жасыл жайлаудыц мын кулпырган керемет сурет1 келгендей. Мукагали махаббат жырын окыганда эркайсымыз акын кушагындагы лала гулЧмен 1цкэр сез1мге беленЧп турган суй)кт1М13Д]ц кушагын алкызыл гулге толтырдык. «МЧне, поэзия кущретй Нагыз акын деп Мукагалиды айт!», - деп Ракымжан досым орнынан ушып турды. «Тауды алыстан кер» демекш1, М укагалиды алгашкы керу1м езгеше эсер калдырды. Акынга гана жарасатын асау М1нез1 мен жалынды жырын тыцдаган шагымда суйЧспен- шыипмде шек болган жок. Акын елецдерш бурын да ара-тура окып журетшмш. Осы кештен кей!н Мукагалидыц поэзия кепндеп жарык жулдыздай болып журегЧмде калайша сактала бастагандыгын ез)м де бшмей калдым. «Поэзиясы- сезбен ернектеген сурет» деген тужырымга келдЧм. Сез сикырын эрлеуде, бояуда, ецдеуде оган тец келетш акын жок сияктанады. Расында да солай гой. Сол бЧр сез1м мен! ешкашан алдаган емес. Содан кейш де шыгар, акиьщ акынга деген курметЧм уакыт еткен сайын жогарылай туст). Шыгармашылыгына бойлаган сайын га- жайып 1шк) элемЧне, езгеше талантына, каламыныц куд!- рет1не тэнт1 бола туст1м. Арада жылдар етсе де акынга деген, оныц жауьар жырларына деген шекс13 суЙ1спенш1- Л1Г1М13Д1Ц нэтиж ес1нде«М укагали» ж урналын дуниеге экелдЧм. Э л1 б1тпейт1н 1НМ1К парызым бар. Акынныц асау М1нез1н танитын мына б:р керЧнЧсте эл1 кез алдымызда. Жазушылар одагыньщ мэж;л;с залында «Жастар прозасы» такырыбы талкыланып жатыр. Акын-жазушылардын реплика таетап, б!реулерд1 кетермелеп, енд1 б1реулерд1 кекетЧп дегендей, сез сурап отыратын эдет1 гой. М укагали­ дыц мундайы бул жолы артыктау, жиЧрек болып кет!п ед1. Ол тордеп президиумга да элденеше кел1спеуш м 1к, кеЙ1с бшд[р1п калды. Оган Орталык комитеттен келген шенеул1к шатынап, Габитагага иек какты.Терагалык жасап отырган ол к;с1Н1ц кузыры бар. Мукаца: «Мэж!Л1ске катыспай-ак койганьщ тэуЧр болар ед1», - дед1. Ол К1С1 шыга коймады.

Артынша ею ийпт кел1п колтыктап кетере жонелд1. Сонда Мукац саспастан : - Корд1ццер ме, мен1 халкым алаканына салып, ардактап кетер1п бара жатыр. Эл)-ак халык курмет!не беленемЧн, - дед1 дауысы гуршдеп. Терде отырган президиум мушелерше артык айтпай, тауып сейлегет уш!н залдагылар ду кол шапалактады. Жасырып керем не, Муканнын ондай-ондай кыльщтары да болды... Артынша Жазушылар одагынын муш ес1нен шыгарып, ортага алып жатканда катарда отырган Бауыржан Момышулына бурылып: - Бауке, кеш ег1 согыста жасанган жаудан букы бЧр Мэскеущ коргап калып ед!Ц13, буг1нг1 куш каршадай бЧр 1П1Ц13Д1 коргап калуга шамацыздьщ жетпеген!-ай, — деп т ш ш ерке-назын айткан екен. Мукац бЧр кун1 «Жет1су» газет1Н1ц редакциясына келдг Секретариатта Марат, Ракымжан ушеу1М13 газеттщ кезект) н ем 1р 1н!н макет1Н1н камымен отырганбыз. Амандык- саулыктан кейЧн Мукан: - Пэтшагарлар, ушеуЧц де темекЧ тартпайсындар, э? ЫЧлсмЧн, б)ле\\пн. Ондай пэлеге у т р болмагандарьщ жаксы, - деп бЧр койды. Ш ынымен ушеум1з д е сол тупнге уйренбей-аккойган болатынбыз. Содан кейш де Мукац мац-мац басып келес1 белмеге, одан кей)нг [гс бас сугып амандасып, ец соцында М угал1мбай Ж ылкайдаров отыратын болмен]ц ес)11н аш- ты. - М ука, асеалаумагалейкум! «Ж ет1судыц» жампозы, алып нары, аманбысыц? Экел темекщдь Насыбайды койып кет1п ед)м, - дед: ол М укаца еркелей сейлеп. - Эй, сен насыбайды тастасац менщ темекш] тастаганыма буг1н аттай он кун болды. М ен1ц де калтамда темек! жок. - А, зэнталак! Онда осымен «Жет1судыц» тутйп ешкен екен гой, - дед1 акын ешк1мн1ц темекЧ усына коймаганына рентш бшД1р1П. 5-[285 65

Муканнын осы сезш еспген Жэмила апай: - Мукаш, олай деме, «Жет1судыц» тут1Н1 ешкен1 нес1, эманда тузу шыга берс:н. «Мше, сигарет», - деп шылымды корабымсн усынды. Мукац рен1ш!н эп-сэтте умытып кеткендей балаша куанып калды. Жэмила апайга айтатын сжелг; калжыцы- ныц тыгынын агытып, алгысын туйдек-туйдек отты сезге орап жатыр. Б13Д1Ц де иыгымыздан ауыр жук тускендей болды. Ш ынында эз1лге орап айтылганымен «Ж еткудыц» тут!Н1 ошкен екен гой» - деген ауыр сез ед1. Мына купнктерд1 ец болмаса ыстап кетешк деп б1здщ белмеге кел!п: - Еслам кайда? Мен4н елендер1мд1 казша басты гой, - дед[ кещлденш. - М1не, С13Д1Н елец1ц:зд1 макетке орналастырдым. Мына сурет:ц1зд: койып ед1. Фотокор Рашид ага да осында. Суретке туссец1зш 1, - дед)м. «Эз!реЙ1л юмдерге курык салмаган» демекш 1, етпел! ем)рд;ц мэн! кез т1р!С1нде сыйласып, селбес1п ету емес пе? Улыкбек данышпан да: «Жаксымен болган б1р кулпм мьщ кунге татиды» деген гой. Олай болса дауылпаз акын­ нын дулдул жырымен сусындап, ем!р1м!зд1 узартып жур- генге не ж етст! Сол пигылмен Мукагалидын рухына бас И1П, улы акын атындагы «Мукагали» журналын шыгарып, жас урпакпен кауыштырып жатырмыз. Ендеше, Мукагали жырымен жан се р гтп , акынньщ рухымен сырласайьщ, жалын жырлары аркылы заманымыздын зацгар акыныныц рухымен жуздес)п турайык, агайын!

МУК^АРАЛИ Ж Э Н Е Ж У РС !Н А ИГукагалидьщ туган ауьшы Карасаздьщ журты Макатаев I V 1 атындагы сыйльщтын лауреаты, акын, Казак радио- сыныц бас директоры Журсш Ерманмен кездест1. ( Дэл сол кезде Журсш осы кызметте ед]). Бул шараны уйымдастыруга мурындык болган республикалык «Мукагали» журналы жэне Райымбек ауданыньщ эю м ш ш т. ЖурсЧн Ерманды карасаздыкгар жылы шыраймен карсы алды. Солай болатын жен! бар. БЧршпнден, акын Ж урс1н Ерман - Мукагали атындагы сыйлыктьщ ею мэрте лауреаты. Алгашкысын 1986 жылы Цазакстан Жазушылар одагы, одан кеЙ1нг)С1н 2009 жылы «Мукагали мурасы» продюсерлтк ор- талыгы берген болатын. Ек1нш)ден, сол жылгы 9 акпанда Цазак радиосы б1р кунде алты хабарды тек Мукагали шыгар- машылыгына арнады. Оньщ данкын улагаттап ульщтады. Ушшшщен, аспантаулы олкенЧн тол перзенп, кешеп айтыс - кер акын Оразалы Досбосыновтьщ тэл1мгер1 ед1. Оны улкен жолга шыгарып, улкен додаларга катыстырды. «Кулмам- беттщ кулыны» атанган тарлан айтыскер Оразалы дуниеден озганда кабыргасы ерекше кайысып, шарк урып жугЧрген де осы Журсш агасы болатын. Сондыктан шыгар, Мукага­ лиды дуниеге келпрген Елшенбуйрек тауы Ж урс1н сынды акын улына да елж1реп, мейЧрлене карады деп тецеу айтсак жарасып тургандай. Акын Журсш Карасазга неге шакырылды? Оныц езшдш себеб) де жок емес. Райымбек ауданында да, Карасаз ауы- лында да Мукагали мурасын зерттеуге кец)л койып журген талапты жастар, мектеп окушылары аз емес. Осы такырыпка арналган уйтрмелер де жеткЫкт!. Мектептен тыс арнайы сабактар е т к !з т е д 1. Сондыктан акын Ж урс!нн1ц мунда келу1, кездесу] жас мукагалитанушыларга жэне мугалЧмдерге эд!скерл1к тургыдан ьщпал етЧп, тэжЧрибелер алмасуды

камтамасыз етуге пайдасы тие ме деп ойлаганбыз. Сол мацсат ойдагыдай орындалган сиякты. Оган кездесу бары- сында жиналгандардыц кез! аньщ жеттт Ж урс1нн1ц ой-тол- гамдары, казак поэзиясы мен Мукагали туралы айткан келел) п!К1рлер! кецшдерден шыкты. Н]р жарым сагатка созылган сыр-сухбатта кещлге кеп нэрсе туЙ1п кайтты жи- налгандар. Сухбатты «Мукагали» журналыныц бас редак­ торы Батьщ Мэжитулы журпзш отырды. Сурактар да аз койылган жок. Жэне бэр1не конымды жауап кайтарылды. Нэтижес:нде ойга ой косылды. Танымдьщ каб1леттерд1ц уштала тусу!не себеп болды. Журт бул кездесуд: казак каламгершщ шалгайда жаткан ауыл журтына керсеткен зиялы кызмет1 деп багалады. Журс)н Ерман Карасаз ауылына езш щ не унпн келген1н мынандай тужырымдармен тус1нд1рд1: - 16 мамырга деп маган ею турл1 шакыру кслдк Буг1н Астанада казактын ец улкен эншмер1н1н б1р) Бекболат Тшеуханньщ шыгармашылык кенн етед1. Бекболаттьщ мен унпн орны белек. Оны б1р)нш1 сыныптан бер) бтем )н . 1н1мдей болып жуптасып, ез1м:зге жакын ескен бала: «Ага, шыгармашылык концерт1ме катысыцыз»,- деп кайта-кайта колка салганы да сондьщтан ед;. Бакытжамал жецгес! екеум13 б)раз толгандьщ. Не 1стеу керек? Ор1-бер) ойланып отырып касымызга Касымназар деген немерем1зд1 алып, «М укагали» журналыньщ ет1Н1Ш1меи Царасазга келд1к. Орине, ЦР Парламент! М эж м Ы депутаты, колында кузырлы бил]г; бар Бекболат 1т м 1зге барудьщ ж ен1 белек кой. Алайда, менщ ез басым унпн де, бпдщ отбасымыз унпн де Мукагали деген ес!м улкен кие. Сондьщтан б)р ауыз сезге токтап, Карасазга кел!п калган жайымыз бар. Оздер)Ц13 быес1здер, XX гасырдагы казак айтысыныц кайта жанданганына ширек гасыр болыпты. Оныц басы-касында болу тагдыры менщ пешенеме жазылган екен. Республиканыц улкен сарай- ларында уш мыц адамньщ алдында сыр бермей сейлеп келемп. Ал бупн Мукацныц туган жер:ндег! мынау шагын кездесуде кэд!мпдей журекс)Н1п отырган жагдай бар. Юм

- — - ЖУРЯГ/ ОЯА77/- Ж болганда да, мына залда б!раз адамнын отырганы белгш1. Мэселе жиналган адамныц санында емес немесе жастарыньщ мелшерЧнде емес. М ен1ц пайымдауымша, мунда басын суккандар М укагали сынды киен) кудЧрет туткан ойлы агайындар. Солай деп тусш д1м. Толкудьщ да, шалкудын да себ еб :о сы . Дэл осы кезде, «Н13, казак, мандайымызга б1ткен улы тулгаларды калай парьщтап журм13, оларды сыйлау мэдениепне калай караймыз?» деген сурак кокейде езшен-ез1 туындайды. «Талант ез ел1нде пайгамбар болмайды» дейтш сез пркесш б:р жерден оцыганым бар. К)м айтса да, ете дурыс айткан. Мэселен, букш казак мактаныш ет1п бетке устаган Абай- дьщ акындык тагдырын алып карайьщшы?! КезЧнде ол юсйп де женд1 багаламаган К1м ед1, ец алдымен ез1Н1ц агайындары ед1. Жер ортасы жаска келгенде кыза-кыза акынын сабап тастаган парыксыз окига да болды. Сабаган адамдар сырт- тан келген жок, бэр1 езшщ карындас туыскандары бола­ тын. Казактыц рухани элемш дсп алып тулганын б]р] Мука­ гали екен! даусыз. Соган карамастан, кез1нде Мукагали да ез елщце ка;цр! болмау куйд] басынан кенпрд] емес пе? Оны бэр1М13 б1лем!3, оны бэр1М13 мойындаймыз. О й тк ет, Му- кацда акынныц тагдыры болды, акынныц мш ез1 болды. Оз! кайта-кайта баргыштай берепн Жазушылар одагы да акын­ ныц нэз1к жанын дер кезшде терец тус:не коймаганы бел- гЫ . Жарайды, еткен - е т п , кеткен кетт1. Енд1Г1 жерде Мукацньщ рухани мурасын тану жумыстарын колга алу бу- Г1НГ1 урпак упнн ете кажетт1 жумыс дер ед)м. «Мукагали» журналыньщ шыгып туруы - буг1нг1дей шараныц уйымдасуы соныц басталып жаткан дурыс кадамдары. Дуние жузш щ бЧркатар елдерЧн араладык. БмЧкт] журт- тардыц 1с-эрсксттср] нагыз уйренет1н шаруа кеп. Басканы былай коя турып, ез!м1здщ мына кудайы керш1М)3 Ресейдщ бул тургыдагы эрекеттер1не унипн карайыкшы. Толстойдын туган жер1 Ясная полянага барсацыз жазушыга курмет керсетудщ гажайып дэлелдер:не кез!Н)з тунады. Кырымда болдым. «Бакшасарай» деген жерде ПушкиннЧц отырган

орны, су 1шкен кудыгы, тагы баскадай тустары бэр1 киел1 угымдарга айналган. Вуг]нм урнакка тарих болып сейлеп тур. Эрине, б!з де куралакан ем естз. Десек те, олардан алуга ТИ1СТ1 тагылымдар эл) де мол. Мен с)здерге Мукагалимен дидарласудьщ ез басымнан етк1зген б1р сэт1н айтып берг1м кел!п отыр. Сол кездеп б1зд:н толкын, оньщ !нннде, эрине, ез1м де бармын, колына калам алган студенттер Муканньщ елендер:н ерекше жаксы керд1к. Жырлардьщ асылдыгын мойындадык. Акын дацкы- ныц эл!-ак шыгатынына сенд!к пе, сездш пе, эйтеу!р, ол К1С1Н1 сондай жаксы керунн ед)к. Жас талапкерлер шубырып соцынан ер1п журет1н. Алматыдагы бас поштанын мацында Нес)пбек Айтулы, Турсын Журтбаев, Жанболат Аупбаев, бэр1м1з «Жалын» журналыныц жаца но\\пр[не жарияланган Мукацныц елец- дер1н окып турганбыз. Курбыларымыздьщ 0 !р1: «Ж)Г1ттер карацдаршы, Мукагали агамыздыц ез) келе жатыр», - дед1 сыбырлап. Тау тулгалы агамыз ек1 колын артына устап, мац- мац басып асыкпай келе жатыр екен. Тусымыздан ете бер- генде )Ш1М13де турганныц б[реу): - Ага, мына журналга колтацбацызды жазып бсрмейсп бе? - дед:. Мукац сэл к!Д1р!н, жымиган калпы катарласып турган б!ЗД1жагалай сузш карап шыкты. Жымиып турганымен жуз1 сэл сыныктау, ец1 сэл солгындау сиякты. - «Жалынды» алып турсьщдар ма? Студентсщдер гой? Ендеше, мен!мен б!рге журщдер, мен сендерге жаца К1табымды берейш, - деп, кер! бурылды. 613 соцынан ерд!к. Мукац Панфилов кешесшдеп К1тап дукен1не к)рд1. Жумыс уакыты болса да, сатушы орнында жок екен. Ол келе коймады. Мукац кутш туруга шыдамады бшем, ксрун Ж1птен ары аттап ез1Н1ц «Мавр» дейт]н жаца К1табыныц бес данасын алып бер1 шыкты. Алакандай гана, кызыл-коцыр мукабасы бар к!шкентай жинак екен. Б1зге б)р-б[рден таратып бердг Сол ек] арада сатушы да ке;пп калып, эцг1мен1 кебейтуге беттеп бара жатыр ед1, Мукац ез ютабыныц акысын молдау телеп Ж1берсе керек, жым болды. Цолымызда - баспа бояуыныц т с ) анкыган су жаца К1тап, ортамызда - ез1мп П1р туткан

акын, «Армысындар, достарым», «Карлыгашым, келдЧн бе?» ютаптарыныц авторы, Панфилов кешесш бойлап кетершш келемЧз... Акынмен алгаш кездескендеп осы бЧр суреттер кун1 бугЧнге д е й т сол калпында кокейде сакталып калды. Сол кезден басталган Мукаца деген бЧр жакындык мен1 езЧне ылги тартып турган сиякты болады. Оз басым елен жазсам, Абай, Касым, Эбдшда, Телеген жэне Кадыр жанымда турады, солардан кысыламын. Ал кейде Мукагали агам сыншыл назарымен маган карап турган сиякты сезы ед1. Ондайда каламды устелге коя салудан баска амал калмайтын сиякты. ЖурсЧн осылай толганды. Солай дегенде б)зд]н ес1М)зге оньщ Мукагали акын туралы жазган естслжтсршдеп ай- тылган мына б]р уз1нд)лер] орала берд1. Былай деп едн «Колыма «ОмЧрдастанды» аламын. Оны окыган кезде тау тулгалы акынньщ б т к белестер) кезге шалынады. Жалбы- раган шашын эулетт1 саусактарымен салалап, к е й т карай серпш тастап, куш ретп жырларын куркЧреп оки женелед!... 031М13 кунде айтып журген казактыц карапайым сездер1, бЧреу сикырлап койгандай, оган жан оп т . п р ы т , солкылдап соккан тамырга айналады. ДурсЧлдеген журекке айналады... Согыстыц бар таукымет1 баеына тускен, экес; эскерге кеткен карадомалак бала кеюрепн сыздаткан алапат сагынышы мен муцын алдымызга жайып салады... «Су сурасац сут берген, айран берген» кайран жецгеге керемет бЧр жаксыльщ жасагыц келЧп, кец1Л1ц кобалжиды... Ом1р кеш1Н1ц лег1не 1лес)п, 1лгер1 кепи калган дана к е тр е к карияларды карманып 1здей бастайсыц. «Сакалына орап ес1рген, Кай жерде журсЧц, карттарым?», - деп акын елещн е з т т ц тел сырыцдай ка- былдап, кубЧрлеп оки бересщ. Мукагалидыц акындык бакыты мынада шыгар деп ойлаймын. Ол - шындьщты, мезг:лдер акикатыи, уакыттыц унш жэне бояуын езгертпеген калпында жыр жолдарына сыйгыза б 1лд]. Нен1 жазса да, салкын отырып жазган жок. КуЙ1п-жанып, ел1п-еш 1п, еагынып, ацсап, елжтрей суЙ1п, куц1рене куй кеш1п, тебЧрене жазды. Сондыктан, мундай жырлардыц журектерге жол таппауы мумкЧн емес ед1.

Жал;ь;м.жян / / У/*/ ОЖ/<ЯВ Осы кунг! ага буыннын тагдыры Мукагали Макатаевтыц тагдырымен езектес. Бул тагдыр - олар ушш ортак такырып. Б)рак Мукагали сол улкен такырыптьщ аясындагы драма- тизмд1 езш е тэн Ж1Т1 кезбен коре б ы д 1. Сол кергендер[н езше тэн колтанбасымен элеуметт1к би1кке котерд:. Ол шын мэн1ндег] казак сез1нщ тендесс13 зергер1 ед1. Мукагалидын соцгы жылдары жазган туындыларында акыннын азаматтык «мен1И1ц» е р 1С1 кецей)п, тугыры би1к- тей тускен болатын. Егер б!з философия деген угымныц аясына ем 1рд1ц жалпы зандылыктары сипатын сыйгызатын болсак, М акатаев философиясыныц терецд!Г1н мойын- дауымызга тура келедг Акыннын ойлары салмакты, эр1 кесек. Оны кез келген жыр шумактарынан риясыз байкауга болады. Омы.м бор ,меж'% Омыж бор ерекше. Жа^сылм^ жоуыя, /^унмем; жыноу сет етисе, Жаумзбы^ти<зрды%, ^сом ан бм ^арбы ^ бярльмын Аар^е олми кетиеж керексе. ...Ирлмнсмз борыя, А*ер/.мн/'% оузмн з/сои^асмн, /^унмедеа; /шр/'лер Ж ажанды^ ;'збея бя^пасын/ Кемел1не келген акынньщ сонгы сез1 - «Моцарт». Жан азасы» болганы бэр1М13ге белгйн. Бул Мукагалидьщ кулл1 шыгармашылыгы жолыныц тогыскан торабы, азаматтык жэне акындык кредосыныц туЙ1нд1 сез1. Мукагали Мака- таевтыц К1таптари библиографиялык зэрул1кке айналып барады. Сол зэру казынаныц бф асылы - «Аккулар уйьщ- таганда» жинагы жарыкка шыккан туста аяулы аганыц жо- лыга кетпес1 бар ма?! Бойы сергек, ещ ажарлы екен. - Мен аккуларымды ушырдым. Енд1 еле берсем де бо­ лады... - дед1. Орине, сол сэтте мына сез, кещл хошы бол- май турганда айтыла салган сез гой деп бул кайырымга пэлендей мэн бергем жок. Кейш тулпар таланттыц гумы-

рыньщ кыска болганын ойлап, езег!мд1 ерт жалагандай болды. Сондагы айтцаны жадымнан ешкашан кетер емес. Ж езказганда кеншЧ болып журген досым Ш ынболат Дшдебаев кецш1Н1ц елепзу сэт^нде сагаттар бойы жанылмай Мукагали жырларын окитын ед1. Жер асылын копарып журген жумысшы адамнын сез асылын жазбай таныганына разы боласын. Туйдек-туйдек сез маржандары кемеЙ1не лыксып келгенде оньщ еезЧмтал жанары жаска толгандай болып, елецн1ц алапат арнасын агытып коя беретЧн. Кыза келе домбырасыныц доданасын булгап-булгап ж1бер1п, Мукагалидыц «Отаным, саган айтамын» деген термесш езЧне тэн еыршыл эуезбен шалкыта женелетЧн. КейЧн Шынболат Алматыга келшт;. Мукагали мурдес1Н1ц басына барып куран окыпты. «Коз: Т1р1 кезЧнде кере алмадым. Бул - мен упнн ем 1рл1к ек!Н1ш», - деп курсшд1 ол. 1977 жылдьщ кузЧнде Алматыга мен де келдЧм. Акынныц ез1 сыйлаган баягы «Мавр» кЧтабын колыма устап, сол кезде б)рге болган достарымныц б1реу1н ерт1п, Кецеайдагы корымга бардым. Басына есксртк1ш койылган екен. Б)зден баска бул жерде б1р кыз бен Ж1Г1Т унсЧз отыр. Олардьщ тыныштыгын бузгымыз келмед1. Акынныц тас мусшше б1разга дейЧн алыстан карап турдык. Б1зд1ц кЧмге келгешм1зд1 бшген болуы керек, кыз орнынан турды. Жанары жаска толып кет!пт1. МенЧц де кецшЧм алай-дулей... Кейде кещлдщ 01р кобалжыган сэперЧнде, Мукагалидыц туган топырагы Карасазга тартып кетюм келед1. Жыр Куд1рет1н1ц К1НД1К каны тамган жерге басымды И1п, тагзым етк1м келед!. Туган елкесЧ талантты улыныц гажайып дауысын сагынган шыгар деп ойлаймын. Мен де кыр басына кетерйнп, Мукагали дауысымен Мукагалидын елецдерш окыгым келед1: /(арасаз, ^ара м/ал^мн, еле^Эе естиш, Жыр з/сазсом, о<?анхал/^ьлм Олсе елер Аф^а^алм Иламба елтитре алкас але^д; ем/кш... ЕстелЧктег! бул сездерге букпес13 сенетш1Ц13 сезс1э. Б1р жарым сагат бойы эщзме айткан Журсш Мукагали

Жыл,ь;'!.жы/< туралы агынан жарылды. О н ацгарган. ез1 таныган акын ку- пиялары туралы сыр шертт1. Мукагали енд1 Карасачда туга- нымен, улы казак даласыньщ мактан етер ортак тулгасына айналганын ол окырмандарына тагы да б1р паш етт1. Карасазга келген каламгер конакка кептеген сурактар койылды. Оньщ 1Ш)нде айтыс туралы жэне аспантаулар елкесшде туып-ескен тарлан талант Оразалы Досбосынов жайлы бшгЫ келет1ндер аз емес ед). Айтушы да, тьщдаушы да жалыккан жок. Жур- С !нн:ц Оразалы хакындагы кезкарасы мулдем белек ед). Мэселен, ол 2006 жылы «Жас казак» газетше «Еулмамбетт1н кулыны» деген такырыппен 1Н1С1 туралы естел1кт! ег1Л]п отырып, т е п л т отырып жазган. Соны дэл канр кайтадан б)р парактап шыксак артык болмайтын шыгар деп «Жас казакка» назар салдык. Былай депт1: «Ен эуел! «Игигай-лап» айтыска кел1п, б1р-ак кунде бэр1М13Д1 тэнт! еткен Жандарбек Бепмбетов юс! колынан каза тапты. Атана нэлет, кай каныпезерд!ц оны ел1мге киып Ж1берген1н бше алган ккп жок. Сосын Кекшетау мен Астананьщ арасындагы кара жолда Ер[к Аскаровтьщ арбасы кирады. Сексен!нш1 жылдардьщ ортасында Апаш баласын акикатка уйыткан акберен акын ед]. Одан сон Эз)мбек Ж анкулиевг1н туы жыгылды. Ауган согысынан аман келген жауынгер акынньщ журеп жаца гасыр басындагы ауыртпальщтарга шыдас бермед1. Енд1 келт...жиы рма тогызга жетер-жетпес жасында ор текедей ойнактаган Оразалы опат болды. Айтысты майдан емес деп К1м айтты?! 1990 жылы Ташкенттеп айтыстьщ уст!нде кемел акын Кепбай Омаровтыц журег: токтап калган. 1998 жылы шындык деп шырылдаган Ш ымболат Д[лде- баевтын да ж уреп жарылып кетт1. Айтыс деген - майдан. Цацгыган ок жыршыл журекп жацылыспай табады. Шонжыдан кайтып келе жатып, жол уемндег! апаттан мерт болган Оразалы Досбосыновтыц каралы хабарын сенб! кунг1 бозала тацда Дэулеткерей Кэпулы жетк1зд1. Астанадан телефон шалды. Акын бауы- рымныц дауысында урей бар, тацыркау бар, тущлу де бар

ЖГРЕ/УОЯАЩ- ЖЛ//4РПУ ед!. «Оразалы шщ13 с:ч туратын Туздыбастау ауылыныц шет жагын мекендейт!н1н айтып ед1. Табарсыз», - дед1... Ауыл жайбарацат. Э рк1м ез т1рш ш 1Г1мен эуре. Алаштыц ардак туткан б1р боздагы ем!рден етпегендей. Сурай- сурай, Оразалыньщ б)р кэр1 апасынын, уЙ1н тауып алдым. К1р жуып огыр екен. - Иэ, Оразжан опат болды деп хабарлап кеткен. Мына б1р жиналып калган к:рд! шыгара салайын деп... уЙ1нщ кайсы екен1н де аньщ айта алмаймын-ау, мен сорлы... Ораз ойран болып жатканда шаруасын куйттеп уЙ!нде отырган кейуананы соншальщ жек к о р т кетпм. Колкасы суырылганша, о.тмге курмет керсет1п, узшген гумырга жоктау айтатын кайран 6 1 3 Д1Цшешелерд1Норны енд1 толмас- тай болган ба, калай?.. Оразалыньщ уйш ез бет1М1збен тауып алдык. Аныраган ана. Жер шукыган бауырлар. Акылды эйел1м бердк «Кала- дагы улымыздьщ уЙ1не барайьщ. Акша тауып берс1н. Ораза- лыны женелту1М13 керек кой...». Улы мыз ойдан шьщты. Зыр кагып жуг1р!п, б1р сагаттьщ шамасында эжептэу1р акша тауып экелд1. Оны Ораздьщ ШСШСС1Н1Н алаканына салдым. Содан сон акынды коятын жер 1здеуге шьщтым. Кун демалыс. Басшылар жок. Тузды- бастау меынтшщ молдасын ерт)н, зиратка апарсам, кайдагы б!р жыкпыл-жырамен таудьщ терен куысына к)рпзш , б1р тебен1ц астын нускап: «Буйырган жер осы», - дейд1. «Зиратты ел жак шет1не. анау кара жолдьщ бойындагы ашьщ аланга неге коймаймыз?». «Руксат жок...». Э р 1- бер1 тэж 1- келес1п, кенбеген сон, ауылга кайта кел1п, имамньщ уйш тауып алдым. Б1р-б1р 1мен кел:с1п койгандай баягы жауап: «Руксат жок!»- Т:р1 Оразалыга ортальщтан уй салуга руксат жок. Олген Оразалыга кара жолдьщ бойында ел тебес1н кер1п жатуга да руксат жок! Ертен «Ой-бауырымдап» аяулы акынньщ достары келмей ме?! Ел жиналмай ма?! Сонда мына княдагы таудьщ куысын к1м тауып келед1?! Ок)мнщ бе, оньщ орынбасарыныц ба, эйтеу!р, бил1Г1 бар бчреудщ ес!Г1н какканым ес1мде:

- Цара жолдыц бойынан кабыр каздырмасац, Ораз бауырымды оц жакта он кун устасам да, осы куыска койгызбаймын, - деймш каным басыма шапшып. - СЧз езЧ Оразалыны к)м деп турсыз?! Оразалы жуз жылда бЧр туатын Алаштьщ ар калы акыны емес пе?! Сез угатын К1С1 екен. Цара жолдыц бойынан, менЧц Токтасын досым мен Сср;к 1Н1мн]ц касынан жер кесш бердЧ. О, тоба, мына аруана пэни дуниеде аяулы акыныцды жерлейин орын тапканыц да куандырады екен! Куаныштыц осындай да тур1 болады екен!..». МЧне, ЖурсЧннЧц сезП Ж урс1н Оразалыны былай деп еске тусЧредп «...Кеп узамай Оразалы топка косылды. БЧр кызыгы, Республика сарайында еткен жас пер1.черд]ц жыр сайысында ол э дегенде сурЧнЧп кетп. Айтыстыц кезге керЧне бермейтЧн кеп-кеп уйымдастыру шараларымен миката болып журш, Оразалыныц калай капы кеткенЧн мен ацгармай калдым. Уйге келген соц, айтыстыц аудиотаспага тускен нускасын кайтадан тыцдап керсем, «жецЧлЧп» калган Оразалыныц сез орамдарыныц арасында жаркылдаган небЧр маржандар, небЧр гауьарлар мен алтындар жур. «Сынапты сыпырындыдан жинагандай» дептЧ бЧр жерЧнде. Мен де сыпырындыдан сынап жинагандай Ораздыц ец керкем жолдарын кагазга тусЧрЧп алып, ертещнде казылар алкасымен «айтысуга» бардым. Мынандай гажайып сездерд: айткан акын калай жещледЧ деп дауласа кеттЧм. ДэлелдедЧм. ТусЧндЧрдЧм. Обалы не керек, казылар алкасындагы агалар сезге токтады. О разалы сахнага кайтадан шьщты. СездЧ жасындай жаркылдатты. Жауындай несерлетт]. СейтЧп, бЧр кеште бес акынмен айтыскан Оразалыныц есЧмЧ лезде дуйЧм казак елше мэлЧм болды. Мухтар Кул-Мухаммед шыгын мелшерЧн кайта карап, Оразалыга уш мыц АКШ долларына татитындай арнайы жулде тапсырды. Осыдан кейЧн алты жыл бойы Ораздыц бак жулдызы айтыс енерЧнЧц аепанында жаркырап турды. Ж урсшнщ айткандары да, жазгандары да журектен шыккан дуниелер екенш танып отырган боларсыздар. Сондьщтан шыгар, кездесуге катыскандар талай нэрсеш

кецш дер1не тоцыды. «Жаксы сездер жарым ырыс» болып журек [нел1н кандыргандай сусындатты. Акын Ж урсш жиналган журтца ез елендерш де окыды. Жыр шумактары тунык та таза екен. Мукагалиды жаттап ескен агайындарды тацгалдыру оцай емес кой. В[рак, Карасаздын конагына дурк1н-дурк1н согылган шапалактар «613 де сен1 мойындап отырмыз» деген ьщыласты б[лд]ргсп)н бэр1М13 ацгардьщ. Жиын аякталган туста Мэдениет ушнщ алдында жолык- кан б1р кария б1зден жен сурады. «Царагым, буг1н кара кебеЙ1п калыпты. Цандай мэжш1с отг]?». «Карасазга айтыс- тьщ атасы Журс1н Ерман келд1. Сол к!С!мен кездест1к». «Не дейд1?! Ондай жаналыкты бул каскалар ауылга тугел хабар- ламай ма екен? Ж урсш д1 теледидардан кер1п журм1з гой. Алайда, езш кергенге не жетсш?! Айтпакшы, Тег)ст1ктен, Цызыл Шекарадан Оразалыныц достары мен туыстары да келген шыгар? Цап, эттеген-ай!», - деп екшдг Цария к1С1ге не дейм)з. Уйдей сурактан ундемей кутыл- дык. «В)р кемш1Л1к кетт]ге» дагдыланып алудыц салдары кейде ест1п жок жерде жуз1м1зд1 темендететчн: бар. Есес1не, Ж урс1нн1н сез) тындагандардыц кулагына тугел С1ЦД1. Енд; оньщ акпаратсыз да ел :ш1не таралып кетет)н1не шубэм13 калган жок. Акын конак Мукагали муражайын аралап керд1. Ондагы жэд1герлермен танысты. Содан кейш Царасаздагы енер мек- тебшде болды. Онер мектеб1н ез колымен курган, нег131н калаган жерыл1кп композитор, кайраткерл1к :с[н ел4не арна- ган маркум устаз Амантай Шманов туралы эдем1 онглме- лерге каньщты. Осындагы айтыскерл1к сыныбыньщ жумыс- тарына ден койды. Оз1нщ к)таптарын берд1. Айтыс жазылган дискшерд) тапсырды. «Акынды акын 1здемесе - сол кайгы». Ж урсш акын Мукагали агасын осылайша пден келд1. Ец бастысы, Мукан- ньщ аруагы саган риза болган шыгар. Бул жерге атыцньщ басын тагы да бурарсьщ, бауырым! Ойткен1, Царасаз - кара елецн!н отаны.

«М УКДГАЛИ» Ж У РН А Л Ы — АКЫННЫЦ ШЫРАКШЫСЫ Аф/^ал?/ наэзнясы букм казак баласмн але^- ее аран, э/^е бален нлакмлжы/нын /иасн/а^ан- бам. И^мн ^алакмнан /??у<?а// бунмелер рескм сал?иана?и йен керенл; бужанбарба, а/ибасьмь/^ тиамллрбд, тишил ^ам^ылы %албе Эе ат$ыла?иыны уна^^албмрабы. И^ын ба, экш Эе ал^алы .жмь;/;г)<г/ саз алея, ены/( але/? мума^/нарынанжмеал кел/н/р/н, энна' жен жмрш ы анер карсенлу^е шь;^са, аныт? саз- бер/не саз арман армнЭ^^д ^умтиар. ТУе^е? Себеб/, Аф^а^алм А&^анлаее - букм Иламн7ы?? а^мны, хал^ынм^ арба шу^ан амры^ша нлул- 2ЛСЫ. О/икс// ж м лбь^ шмбес/'нбе Аф^а^алм рухына арна^<?ан АУ).жа/./бь/к л/ере?нна/№/ бур/лбеи а/?;/п/. И^мннь^ тнуын-аскен .ж'ер; Дарасаз бал^ан- бы^тнан, амн^лы /ианбм/; бш'к бе^еембе а/ну/ме Илжан/ы а&мемны^ ж^рн?м/ылы^ы, бил/'к ме^ер; .ж*;'/??/' назар аубарыи, ан?салмсн?м. А/еремн?ам^а баммнбм^ б/р жыл б^умн б<зсн?лл<)м. Ил а^ынныт? аз ашыжен ан?алан;ын «Аф^а^алм» журналы бу- г)с;налн?ы жыл б^уьш .жары/у карб/. Саба^/нас^ан банланыенларбы?/ унлссшжс н/энн?;' баласыз. Санбм^н?лн «Аф^а^алн^ журналы^ жауаикерми- лкл' м/ек/ис^л; сер/'кнлеснл/е/н/'/? бмрел*н/а/?ь/, ж азу­ шы, Иллуанлы аб^ысн?м^ «Жен?/су» еазе?шнн? бас ребакн/арм Жа/^ынжан Н^р^ажаеенен сухбатиы- .пызбь/н жазжуны асы^ан мее/збелб/.

----Ж)Р/Л/ ОЯ&/Я- Ж)Я )/'П.\\ - Жа^ынз/сан Мь/сабек^ты, ал/ны ж*асынба бала ба о%- солын тманм бас/77амбы екен. «Афка^алм» баеь/лыл/м сэбм жастиан .ж*см;/' жас/уа аяк басмнтны. Сомбытутяан оны о^ыр,иан<?а кам/ма /ианыстиырый жай?)' ар/иы^тиау болар. ^есек тне, осы .ж?обаны% бастналуы ^анбат/ себентиербен тиуынба^анын к;'л;н/н болса ба б/л^;'с/ келетя;'н м/ы^ар. - Бул жобаньщ шыгуына Мукагали ес1М)н, оныц поэ­ зиясын ез мэн!нде жаркырата корсету гана себеп болды деп кыска гана кайыруга да болар ед;. Алайда, езщ13 айтып отыргандай, алты жаста бала да оц-солын танып калады гой. Журнал алты жылда алты кырдан асты деуге болады. О й т к е т оныц шыгарушысы 613 - шыгармашылык топ болганымен, тамырына кан жупртш , калам С1лтеп отырган - М укагали поэзиясын тус1Н1п, соны кастерлеген, зерде- леуш1 ел-журт. Солардыц катарында белгЫ тулгалар да, атакты галымдар да, танымал акын-жазушылар да, эк!м- басшылар да бар. Ягни, елец елкесшщ табалдырыгын енд1 гана имене аттаган жас талаптан бастап, ецкейген корне дейш Мукагали акын туралы ез ойларын ортага салуга катысып отыр. Рас, журнал шыгару туралы талай ойланып, сан тундерд1 уйцысыз отк13Д1к. Бул бупн ашып, ертец жаба салатын, бар- жогын журт умытып кететш жецш-желп! дуние емесштн ойла- дьщ. Басылымга кажегг; каражат табу - ез алдына, ец эуел! 613Д1Ц алдымызда журналдьщ елге берер тагылымын, акын рухын кастерлеу, поэзиясын жан-жакты керсету парызы турдьг Ж урексшген кез1м1з де болган шыгар, алайда кекейде: «Б1з буг!н бастамасак, юм бастап, К1м орындайды акын ал- дында бул парызды?» деген сауал турды. «Шеш1нген суцан тайынбас». Дегенмен, сол суга койып кет- пес бурын оныц теренд)[!н. тазалыгын, еш мен узындыгын да сан елшедж деуге болады. Ойлап отырсам, акын поэзиясыньщ айдыны шекс13, терец екен. Оны зерттеп, зерделеуге шук!р, Му­ кагали ецбектер: молынан жетед1, бул - анык. Ендеше, бул жобаны бастаганымызга, басылымньщ каз:рг1 кадамына ш утрпнлж етем!з. Журнал каз!р, ез!ц

айтпакшы, алты жаста гана! БЧр басылым ушЧн бул уакыт аз ба, кеп пе? Бул сауалга баганы аткарылган Чстер бередЧ. бады гь/м — х а л д ь/м мем/л?... ^ - Ыр бур <?<гуу/з мурасын зеруп/м^у^е брмдлжм ж^рмол болтом со;?, омьуу? яясын кев^муууук^мкууубу- ^у ба оу?зм амес мм^ар бея омламжмн. Дезбеакам %мынбы%- упорбьу айбер у^изм ж'б*у</у?, бул м^у у'ауму у^алау/ оуиу^йрмуу лге- ласу'збер? - Газет-журналдардьщ калай шыгатынынан хабардар журналистер ретЧнде «Мукагали» басылымыныц калай бет- телЧп, катталатынын, калай эрленЧп, кезкуанышка айнал- дыруга болатынын, эрине, кез алдымызга елестете алатын- дай тэжЧрибемЧз бар едЧ. Мукагали туралы ой-пЧкЧр айтатын жандардьщ да аз болмайтынын пайымдай журдЧк. Онсыз улкен Чеке кЧрЧеу мумкЧн емес кой! Алайда, казЧргЧ нарык кезецЧнде кандай игЧ ЧстЧн озЧ кар- жыга келЧп тЧреледЧ. Сондыктан бул шаруаны бастауды ойга алысымен «каржылай кемек колын созады-ау» деген агаларымызбен ой белЧстЧк. «Айран сурай келЧп шелегЧн жасырмас». Дегенмен де сол «шелегЧмЧздЧ» дэлЧзге калды- рып, агалар алдында алдымен Мукан поэзиясы туралы эц- гЧме козгай женелген кездерЧмЧз де болды. БЧз осы орайда есЧмЧ елЧмЧзге аткарып жаткан игЧ ЧстерЧмен белгЧлЧ «Алматыкурылыс» холдинг улттык компаниясыньщ президентЧ АмангелдЧ Ермегияевка, медицина гылымдары- ныц докторы, республикалык «Фармация» компаниясыньщ президентЧ Кецес Ушбаевка, «Мойнак» су электр стансысы АЦ-тыц терагасы Стахан Белгожаев сынды агаларымызга барып, ойымызды ортага салдык. БЧз каншама астарлап, ернектеп жеткЧздЧк дегенмен, бул кЧсЧлер ЧетЧц мэнЧн бЧрден тусЧнЧп, етЧнЧш ете келген шаруамызга кемек беретЧндЧктерЧн ездерЧ-ак бЧлдЧрдЧ. Бул олардьщ тарапынан Мукагали поэзиясына деген курметтен туган камкорлык едЧ. Эзге халыктыц «меценат» деп дэрежесЧн биЧктетЧп айтып журген

жаксыльщтары казактын атымтай жомарт деген атпен каны- на сщген б]р касиет1 гой. Бул жомарттьщтыц ез1н де канында халыкка деген жанашырлыгы, колында бил1Г1 мен байлыгы, берер1 бар жандар гана жасай алса керек. «Алдьщда агац болган кандай жаксы» демекнн, 613 буйымтай айтып келген сол куннен бастап осы басылым- нын шыгуына олар тек материалдык кана емес, рухани колдаушы да болып келед]. Журналдьщ аясын кенейту ту­ ралы ойды, осы талапты туындатып отырган окырманда- рымыз дер ед1м. «Б)р акын туралы гана айта берсе, п Ы р де, ортага салар ой да «туган айдай ж щ ш к е р т , тураган еттей таусылмай ма» деген тю рл ер де болды. Алайда Мукагалидьщ тагдыры о баста ерекше жаратылган жан гой, ол туралы ой таусылмак емес, кайта, уст1-уст1не туын- дап, еселенш келед1. Жер-жерд] аралап «журналга жазыльщыздар» деп уг!ттеп журген жокпыз, хальщтыц ез1 колдап, жаздырып алатыны бар, сатып алатыны бар - каз1р басылым таралымы он мьщга жуьщ. Шыга бастаганына алты жыл енд; болган журнал уш 1н бул да б[р белес. Редакцияга келетш хаттар л еп де толастаган емес. «Мукагали» журналыньщ редакциясы осы ма» деп езге калалар мен ауылдардан келген агайын ара­ сында арнайы атбасын буратындар да бар. Олар «осы ша- цыракта Мукацнын елецдер:мен б]рге оныц асыл рухы да орныгып калган шыгар» деген ум1тпен келер1 сеэс13. Сон­ дыктан Ьдеп келген жандарды 613 де жанымыз калмай карсы аламыз. Мукагалимен дэмдес болган, катар ж у р т елецнщ «азабын» б1рге кетерген дос-жарандары гана емес, б1р рет жуздес!п, саусагыньщ ушымен гана сэлемдесу мумк1нд1Г1 болгандардьщ ез1 осыны касиет санап, сол туралы елец ер п с1 келед). Тшт:, акынньщ езш кермеген, тек поэзиясын гана танитындардын ездер[ теб1рен[п, каншама жырлар жазып экелуде. Осылардыц бэр1 де - журналдьщ демеу- Ш1лер1, басылымныц жаркын болаш агы деп санаймыз. Хальщ барда «Мукагали» журналыныц сиясы кеппейтш: анык. 6-[285 81

Жял;мм.жйн ЯУР/ ОЖ4ЕВ агы а^ы зга аймалдь/ - Дуамыш/мысы - сол, Лф^а^алм а^ыммы/? м/ы^арл/ам/ы- лм^ы .ж'^м/'/;г)е %лз;р уйм/? я/кфлср сс/ямс басшады. Ил с;'з&% сл^с /ианыкал аЭакбар.мсм з/саса^ам сухба?й7йары%ыз<)а на­ зар ауЭара?ным .жамлар аз сксс. Сонмам э^^шслссу кезЭе- р/'н<)с а^мн .та^ым^а рандам срсюделмтиер^е баса умо^/иалын, ^ам^ам ом я?ум&'?р'зс)ср? - Тын пЧкЧрлердЧн туындауына халыктын, калын окырман- ньщ Мукагали поэзиясын барган сайын терецЧрек гусЧну; себеп болып отыр. Кезшде журтшыльщтьщ кеб! Мука­ галидын анда-санда шыгып жаткан елсндерш, пышактын кырындай гана келеммен жарыкка шыгып жаткан кЧтапша- ларын окыганда, тэтт! жемЧстЧ ауыз толтырып жей алмаган бала сиякты дэмш де сезЧнбеген сьщайлы. Сонау алпысыншы жылдардыц соцында, жетпЧсЧншЧ жылдардын ортасынын озЧнде эдебиетке бЧр табан жакын журт акынньщ елендерЧн булактан канып Чшкендей мелшерде керЧп-бше алмаганы да - шындык. ЭзЧмЧз ол К1СШ1 кунде керЧп, кей елецш жаза салысымен ез: окып бергендЧктен жаксы бшген шыгармыз. Алайда Алматыдан алыс-жакын ел-журтка акынын тану ушЧн олардьщ том-том кЧтаптарыньщ керек екен: сезсЧз. МенЧн осындай пайымым танымал жазушы Бексултан НуржекеевтЧн «Мукагали» журналыньщ биылгы жылгы наурыздагы санында жарияланган «Ерекше тагдыр нес!» деген макаласындагы гшпрше уксас болганда бул ойымньщ дурыс екендЧгЧне кезЧм жеттЧ. Бекен ез макаласында М укагалидын кезЧ тЧрЧсЧндеп он екЧ жылда шыккан жыр жинактарынын бесеуЧн косканда кейЧн жарык керген «ОмЧрдастан» кЧтабыньщ келемЧндей гана болатындыгын айткан екен. Рас, алгашкы калыцдау кЧтабы шыкканда акын бу дуниеден бакилык болып кетЧп ед]. Жылдар о п т арамызда акын жок. Оган деген талай кыз- ганышты кезкарастар да, Чштарльщтар да бЧрте-бЧрте саябырлады. КЧтаптары да келемд! эрЧ кальщ болып шыга

бастады, журт оныц акындыгын мойындады. Б1ркатар та- нымал адамдар ез:нщ жаксы, жагымды гнтрлерш айтып, талай галымдар оныц елецдерше талдау жасайтын болды. Ойды ой жалгайды гой. Сол сиякты жаксы тю рлер, шы- найы талдаулар, поэзияга деген терец кезкарастар акынньщ атын аскактатты. Зерттеп-зерделеген соц Мукагалидын акындык шеберл1п сег:з гана емес, сексен кырлы екенд1Г1 кумнан аршыган алмастай жаркырай туст1. Мундай атак, абырой, данк акынга кез) т)р:с1нде керек пе ед1? Егер ез1 т1р1 болганда ол осы уш 1н куанар ма ед1, масаттанар ма ед)? Ол неге вм)рден баз кеш:п, муцлы куйде етт1? Атагы аскактамаганы уш!н бе? Мен1цше, оныц жанын поэзия касиетшщ багаланбаган- дыгы, кез1не куле карап турган кейб[р жандардыц оныц шыгармашылыгына келгенде !штарльщ е т т турганын тус]ну! куйзелткен сиякты. Иэ, мен Мукагали хакында талай танымал адамдармен сухбаттасу бакытына ие болган сэт- тер)м де бар. Сан салалы такырыптарга сухбаттасулар жасадьщ. Солардыц ]Ш1нде М укагали туралы эцг1мелесу «сандьщтан ж)бект: актаргандай» ез1-ак суырылып, булактай сылдырап журе берет; ;п бар. О й т к е т М укагалидьщ жыр элем! гажап, купия дуние гой. Тш т1, ойлап келген ойыцды баска арнага бурып Ж1беретш касиет! де бар. Сондай б)р эцг)мелесу филология гылымдарыныц докторы Бауыржан Омаровпен де болып ед!. Бауыржан М м!з сол энг!ме барысында б]ркатар акындар- дыц аты-жендер!н атай отырып, кайры казак поэзиясына талдау жасаган-ды. М:не, Мукагали такырыбы осылай ез арнасынан асып, езге сез шеберлершщ де кадамын, талпы- нысын камтиды. Ойткен! акын кез) т 1р!С1нде кепппл, елец елкес1ие умтылган эрб)р ерен упин куана бшет1н адам ед! гой. Сол сухбат барысында менщ Бауыржан ш)ме койган эр сауалыма ол улкен ой, терец магынамен жауап берд). Сол жауаптардыц эр сейлемшде зерттеп-зерделеуге непз бола алатын б1р-б!р такырып жаткан сиякты. Мэселен, Бауыржан !тм :зд щ «Мукагали элем] - тазальщ элем1», «Бурын акын

туралы арыз айтылса, ка'йр ацыз айтылып жатыр», «Оныц елецдер1нде улттык устын болды. Казак ауылыньщ, казак журтыньщ сурет1 болды», «Акындар - акындарга камкор болуы керек» деген тужырымдары осындай ой тудырады. М укагалидын тустасы, кун1 кеше онымен иык Т1ресе б1рге журген Еркш [б4тановка жолыгып, эцг!мелесуге анса- рым ауды да турды. Б]рде жумысымныц карбаласына карамастан уЙ1не 1здеп бардым. Ол к)С1 тосек тартып жатыр екен. Сонда да эщтме барысында акынньщ талай елещн жатка окыды. Оцг )мсс)Н]ц озег!нде Мукагалига деген сагы- ныш сезшд: де турды. Сез арасында туып-ескен ен:рден узамаганына разы екещцгш б1лд1рген. - Маган: «Неге Алматыга келмед!Ц13? Кадыр. Туманбай сиякты атакты С13 де алар едщ13?» - дейд1 кейде. Алматыга жагдайым болмагандьщтан бармай калганым жок. Нарын- колымньщ дуын, Хантэц1р1мн1н нуын, Байынколымньщ суын кимагандьщтан бармадым гой. Кейде ойлаймын, алакандай ауылын айырбастап бар- ганда алып Алматы Мукагалига не берд1? Акырында: //с Эеаен ж'ел еркатжум/ м/сс ?иу7ияай, зкеп м/еаелепп/н, - деп ею тш ке толы елен жазды. Агаш та ескен жер1нен тамырымен копарып, езге жакка орналастырса, кандай куй кешер ед1? Туган ещршен узамаса, Мукагали да басьшан баска куй кешер ед1,- деген ойын бщщрген агамен болган эцпме сол сощы сухбаттарымньщ б[р! екен. М укагалиды сагынган кец1л'Н1ц б)р сырын ол осылай теккен едг Тагы да осыдан ек) жыл бурынгы б1р кер 1Н!С ойга оралады. «Мукагали» журналы мен Райымбек ауданыньщ ЭК1МППЛП1 Макатаев атындагы сыйлыктьщ лауреаты, акын, Казак радиосыньщ бас директоры Журсш Ермановпен Карасаз журтшылыгыньщ жуздесу!н уйымдастырды»,- деп жазды сол кезде басылымдар.

ЖурсЧн - Мукагали атындагы сыйлыкты бЧр емес, ею мэрте алган акын. БЧрЧншЧсЧн 1986 жылы Казаксган Жазу­ шылар одагы берсе, екЧншЧсЧн 2009 жылы «Мукагали мура- сы» продюсерлЧк орталыгы берген. Сол кслЧсЧндс ЖурсЧн Мукагали акынньщ рухына тагзым ету; мен катар, айтыскер акындардьщ кыршын кеткендерЧнЧн аруагына Куран багыштаи, еске алуды ойлап келгенш ацгар- дым. ЖурсЧн сол жылы 9 акпанда, Казак радиосыньщ бЧр кунде Мукагали туралы алты хабар беруЧне бас-кез болга- нын бЧлетЧнбЧз. Ол акын дацкын осылай улагаттады. Осы жолы жайшьшыкта «колга тусе бермейтЧн» ЖурсЧнмен бЧржарым сагат сухбат жургЧздЧк. Арнайы сауалдар дайындал- ган жок, эцгЧме езЧнен-езЧ ербЧп журе бердЧ. Мундай жузде- сулер еткЧзуге журналдьщ бас редакторы Батык Мэжитулы шебер гой, сол бЧр жарым сагат кас-кагымда ете шыккандай болды. Алайда ой саларлык кеп сездер жадымызда калды, сухбат журнал бетЧнде жарьщ кердЧ. «Мукагалидын акындык бацыты мынада шыгар деп ойлай- мын: ол шындыкты, мезгЧлдер ацикатын, уакыттьщ унЧн жэне бояуын езгертпеген калпында жыр жолдарына сыйгыза бЧлдЧ. НенЧ жазса да, салкын отырып жазган жок. КуйЧп-жанып, елЧп- ешЧп, сагынып, ансап, елжЧрей суйЧп, кущрене куй кешЧп, тебЧрене жазды», - деп едЧ сол жуздесу барысында ЖурсЧн. БЧрде М укагали акын: «Мен аккуларымды ушырдым. ЕндЧ еле берсем де болады», - дептЧ. Осы сэттЧ ЖурсЧн: - Эрине, сол сэтте «мына сез кенЧл кошы болмай турганда айтыла салган гой» деп, бул кайырымга пэлендей мэн бергем жок. КейЧн тулпар-талант гумырыныц кыска болга- нын ойлап, езегЧмдЧ ерт жалагандай болады, - деп кайырып едЧ. «ЭкЧмЧ акынын Чздесе, ол елдЧц багыныц жанганы» демекшЧ, акындарын, каламгерлерЧн Чздеп, оларды эспеттеп отыратын басшы - Алматы облысыньщ сол кездегЧ экЧмЧ СерЧк Умбетовпен осы басылымда сухбат жасадык. Сондай энгЧмелесудЧц бЧрЧнде СерЧк ЭбЧкенулы: - ЭзЧм Мукагалиды керЧп, онымен кездескен емеспЧн. БЧрак бала кунЧмнен ол менЧмен бЧрге келедЧ. Жырын жаттап

ЖяА;мп.мгам ЛЛТЛЙЖИДЙ ос п к цой. Титл, осы 80 жылдыгын тойлауга к1р1скел] бер) кунде жанымда жургендей сез1немш, - деген ед] агынан жарылып. Акынды да, ЭК1МД1 де, ой бандан галымды да, кой баккан койшыны да ез елец1не тэнт1 ете алган Мукагали акынды бакытты емес деп калай айта алармыз?! /7 о эзи я — гарбие хуралы - Сибер бут «.му%и<2гмя?ану,» .Ж'УР<'/'У ушж /ИОЯТИМрЖЙМУИМН курсу.ть/ болядм. бут .жомыйда Эеп омламсыз? - Осыган уксас сауалды мен Сер:к Умбетов мырзага: «Мукагали елендер1 - тэуелс13 елд1ц азаматтарын елш-жерш суюге тэрбиелейт]н басты куралдьщ б1р1. Осы мумк)нд1кт) капай пайдалануга болады деп ойлайсыз?» деген тургыда алга тарткан ед)м. Ол К1С1 эцымеш тереннен козгады: «Качагын Абайдай сынаган акын жок. Б1рак хак1м «халкым жаман болсын» деп емес, адам болсын деп сынады. Кейб1р кертартпа м[нездер)м13 жанына батып, кабыргасын кайыстырганнан кеЙ1н катты-катты айтуына тура келд1. Ол1де болса, бойымызда арылмай жаткан жалкаулык, жайбасарлыгымызды, бекер мал шашкызатын мактанкумарлыгымызды батыра сынады. Ойтпесе, Абай елецдер! адамгерпнлш пен имандылык и]р1мдер)не толып тур емес пе? Абайды оз!пе рухани устаз тущ ан Мукагали акын шепт! де, шецгеш де елецге айналдырмады. «Ойтеу]р елец бол­ сын» деп емес, «ез1мнен кейшгше енеге калсын» деп жазды. Шындыгында солай болды да гой. Тэрбие куралы дегенге келет1н болсак, бул тургыда Мукац Отанды суюдщ кандай керемет касиет екен!н кептеген елецдерш де айтып кетт1. Оны шын пешлмен, ыкыласымен тус1Н!п окыган адам, шы- нымен де, Отанды суюд1 уйренер1, ойланары хак. Озщ:з айтып отыргандай, «Мукац елецдер! - тэрбие куралы». Осы

сезЧмдЧ терец угынгысы келген адам акынды окысын. Осы сухбатка дайындалу барысында оньщ кЧтаптарын парактап отырганымда: Соколы бол О/яонны^, сол^ь/ябо^оя, Соябу^оя/ бол, сояро?ясыя, олтяыя Самсе/л' бол, О/яояяыт? ^ыяобмябо, Сер/яке устяосо, селя? с/яяем ж*оля?ьмбо^оя, -д е ге н шумактыц кецЧлЧме кона кеткенЧ. Азаматтарымыз семсердей еткЧр болса, тэуелсЧз казак елЧнЧц ертецЧне кудЧк- пен емес, умЧтпен карарымыз сезсЧз. Эйтпесе, кец-байтак жерЧмЧзге кез алартып, кер-жерден ЧлЧк ЧздегЧсЧ келетЧндер де жок емес кой. Элек&'к бемб;'я?шм/к керек код'он, Уяшея Отяоныкны?? уж)есетя/я, - деген жолдар да жастардыц санасына устаздары сЧщре- тЧн ойлы жолдар емес пе» деген едЧ облыс басшысы. Тек экЧмшЧлЧк, шаруашыльщ жумыстарымен шектелмей, жас урпак тэрбиесЧне, эдебиетке, акпараттык куралдарыныц жагдайына жЧтЧ кецЧл аударып отыратын басшы бола бЧлу эркЧмге кона бермейтЧн касиет кой. Сондыктан езЧцЧз айтып отырган «окырман кезкарасы калай» деген сауалга СерЧк ЭбЧкенулыныц осы кезкарасы тушымды жауап бере алады деп ойлаймын. Журналдыц окырмандары катарында академиктерден бастап, мектептЧц булдЧршЧндерЧне дейЧн бар. Алматы облысынан бастау алган «Мукагали окулары» казЧр елЧмЧздЧн барлык облыс орталыктарынан бастап, шагын ауылдарына дейЧн кецЧнен тарап отыр. Бул сабакты жастар да, балдыр- гандар да куана кабылдайтыны аньщ. Тек соны тартымды, тусЧнЧктЧ децгейде еткЧзе бЧлу - уйымдастырушыларга, эсЧ- ресе мектептегЧ мугалЧмдерге, жогары оку орнындагы окы- тушыларга да байланысты. Бул оку балдыргандардыц бойында каншама асыл касиеттердЧц калыптасуына игЧ ьщпал ететЧн шара екенЧ белгЧлЧ. Ол касиеттердЧц бастауында Отанды, туган елЧн, еекен жерЧн, ата-анасын сую, ардактау, адамдарды жаксы керу сиякты биЧк адамгершЧлЧк касиеттер тур.

М укагали елецдерЧ адамды эн элемЧне де, сэн элемЧне де, мэн элемше де жетелейдЧ. БЧр елецЧнЧц езЧнде кубылып каншама сыр мен кыры жатыр. Компьютер жайлаган казЧргЧ заманда каламмен хат жазу да сиреп барады гой. Ал журнал редакциясына баланыц колымен жазылган окушы дэптерЧ де, карттыц колымен жазылган «табактай» парактар да узЧлЧссЧз келЧп жатады. Бул бЧздЧц кецЧлЧмЧздЧ куанышка белейдЧ. Булай хат жазудыц езЧ - еткеннЧц де, келешектЧц де эсемдЧкке, ой мен саналы- лыкка деген умтылысы, курметЧ деген сез. Тэрбие куралы деген - осы. Ягни поэзия осылай урпакты тэрбиелеп келедЧ. Оныц басты максаты да сол емес пе?! Д гь/м гай ж ом ар г елде бар %27ЬМ7??<2Й;МЫСЫ- ^орм 0(77 аны%7йл.мд берес^Эер. Ол Мзн-.жамын кат? тпанысуимра - Аты айтып тургандай «кор» дегеннЧц езЧ - журнал бола ма, газет бола ма, соныц жарык керЧп туруына каржылай кемек колын созудан басталып, тускен каражатты тиянакты, орынды жумсауды бакылап, орнын толтырып отыру ушЧн керек. Журналды шыгаруды ойлап, оныц жоспар-жобасын сызуды тиянактаган соц, каржы кезЧн кайдан табуды ойлас- тырдык. Бастап кетсек, ЧстЧц кезЧн тауып, жалгастыруга да сенЧм, журналмен елдЧ кызьщтыра алатындай шеберлЧк, мэн-магына керек екенЧ айтпаса да тусЧнЧктЧ гой. Сонда ал- гаш ойымызга оралган уш есЧм болды. Ол есЧмдердЧ бастап- кы сурактарыцызда атап та еттЧк. Ендеше, сауалга бул жауабымызда сол адамдардыц тек каржылай кемегЧ туралы гана емес, акынга, елецге деген кезкарасы туралы айта отырсак жен болар едЧ. Алдымен ат басын Стахан Белгожаев агамызга бурган едЧм. Ол кЧсЧнЧц емЧр керген улкен тэжЧрибесЧ бар, енерге де жанашырлыгын, елендЧ тусЧнетЧн жактарын бЧлетЧнмЧн.

^ -------- ------ - «Мукагали» журналы деймЫ ц? К о л д а й м ы н , эрине, колдаймын! Иэ-э... Мукац туралы каншама жаксылык айтсак та артык емес! Акындыгы - ез алдына, оньщ алдына барган адамдарга жасаган агальщ камкорлыгы мен адамгерш!Л1к- тер1Н1ц ез1 уйренш , улг1 тутарльщ б1р мектеп емес пе? Мэселен, менщ ез!м оны танымай жатып, жасаган жаксы- лыгын корген!м бар. Мен1ц суракты жуз1ме барлай караган Стахан ага эщт- месш былайша жалгады: - Студент кез1м. Эпкем Эшжан жет1м калган ею жиен1мд) Алматыда интернатка орналастыру уш!н Мукагали деген акын аганы тауып, соган ечн]ш жасауымды тапсырды. Акындарды сол кездег1 Коммунист1к проспеютсшде орна- ласкан Жазушылар одагыньщ уш кабатты уЙ1нен табуга болады екен. Алып-ушып сол уйге бардым. Мукагали ага екшин кабатта отырады екен. Жумыс белмесш е К1рген1мде тагы б1рер акын газетке шыккан б1р топ елец туралы дуылдаса эцпмелесш отырды. Мен1 кер:п сездер1н белд!. Мукагали аганы 1здеп келген!мд) айттым. «Эшжан ж)бер;п» дед!м. М укагали мен1 ерт1п тагы б:р белмеге барды. Онда Сыр- бай Мэуленов деген зор тулгалы К1С1 отыр екен. Ол согыска катыскан акын ед). Сол к1С1ге жагдайды айткан ед)к, ол теле- фонмен интернаттьщ директорына б1рден хабарласты. Алгысымды жаудырып, интернатка карай заулайын деп турганмын. - Токта... Сен: баласынып, жумысыцды бупн б т р ш бермей кояр. Жур, мен с е т ертш апарайын, - дед: эл1 бей- таныс болса да, б]ртурл; жакын, жумсак унмен Мукагали ага. Сол кун1 мен адамга жаксылык жасаудыц кекес)н акын- дардан керд!м. Мендей «жалацаяк студентт;» б 1р 1ннп рет к е р т турып, «к!мс1ц» демей, б:рден кемек колын созып, кос жет1мд1 интернатка орналастыруга кемектескен Сырбай агамды сонда кудайдай керд1м. Акындардыц ез елецдерш ездерш щ аузынан естуд!ц куд)ретш сез!нд1м.

Интернат директоры б1зд; аулада ез: карсы алды! Шаруамызды табан астында тындырды. Э л1 ез: м де студент, жас болсам да сыртца шыкканда кекеЙ1мде «б1р кергеннен осыншама камкор болтан акындар^ а ез:м кандай жаксылык жасасам екен» деген сауал турган ед]. Ол мен; алгаш кергеннен-ак «шырак» деп, жакын тартып ед1. Сол кун: газетке шьщкан елещ н мектептен шыккан жерде маган: «Ал, Стахан, тыцда!», - деп окып бер:п ед:: Жеуишсфен, .ж'ам идеи балананм, Жол^ьн жгуреун/'н унолдя. Элбек/жду ж*оу^унанумын кун бауиу^анба, длбекш^у ^усоу^умамунын ума% яуи^янда, - деп басталатын елец:н окып шыкканда менщ кез!ме жас толып кет1п ед1. Ойткен1 ез1м де оныц алдына кос жет1мд] алып келш гурмын гой. Ойткен1 коке кг; «жаман кус» деген угым журген гой санада. Сол «жамандыктыц» езшщ де се- беб] бар екенш Мукагали ага калай тусшген? Дэл осы акын- ныц журе!! де жай адамдард1К1ндей б1р уыс булшык ет емес, баскаша шыгар» деп ойлап ед1м жастык ацгалдыкпен. Сейт- сем, шынында да, солай болып шыкты гой... Сол куинен бастап, Мукагали екеум13 агалы-нпдей жакын болып, жи! араласып журд1к, - дед) де Стахан ага эцпмес!н эрмен карай сабактады. - Мен сол кезде тарихи 1р1 тулгамен тш дес1п, дэм татысып турганымды сезд1м бе екен? Не де болса, онымен осылай жолыктырган тагдырга разымын. Сон­ дай тулга туралы журнал шыгаргалы ниет ет1п жатканда- рыцды куана куптамай, не болыпты? - дед[ ол. Журналдьщ алгашкы каражаткер1мен - шынайы жанашы- рымен С631М13 осылай сабактасты. Ол к)С1 - каз!р осы басылымньщ акылдастар алкасыныц мушес). Стахан Белгожаевтыц ел1М13дег! «Мойнак» сынды !р[ су электр стансасыныц курылысыныц бел ортасында журген ж перлнппн мактан тутамыз, улг1 етем13. Ол езгелер сынды «зейнет жасына жетпм» деп жылы буркен!п жататындар катарынан емес. Ол к1С1мен сейлесе калсац агып турган шеж1ре! Сондай б1р сындарлы сухбатты будан ек1 жыл бурын журналымызда

ЖГ/'ЛУ/ 0//Ь/Я - Ж )//]РУТУ «Алдьщда ага болган кандай жаксы» деген такырыппен берген едЧк, окырмандырымыз дэн риза болып, жаксы пиар бнццрш жатты. ...Одан к е й т п бас сугып, жагдайымызды айткан адамымыз - «Алматыкурылыс» улгтык компаниясыньщ басшысы, елЧмЧзге есЧмЧ курылысшы ретЧнде гана емес, айтыс енерше деген камкорлыгымен, соларды каржылай колдаган атымтай жомарттыгымен танымал болган Амангелд! Ермегияев болды. «Алтын шыккан жердЧ белден каз» демекшЧ, тЧлге, улты- мыздыц дэстурЧне, енерЧне жанашыр болып журген адамга Мукагали туралы журнал шыгаргымыз келетшш айтып, алдына бардьщ. АмангелдЧ ДЧнулы да тек каржылай колдау керсетумен шектелмей, Мукагали туралы «Мукагали жырлары каз;р ултьша устаздык тэлЧм берш жатыр», «Есеп шыгару уппн де шабыт керек» демекпп, барлык Чеке шабыт керек. Шабыт - самгауцыц символы», «Канша аукатты атансац, да байлыктыц непзп езсп халыкта жатканын умытнауымыз керек. Халкымыз, ултымыз болмаса, ешюм де бшк дэрежеге жеке журЧп жете алмайды» деген магыналы ой-тк)р.чер)н ортага салды. Сондай-ак, осы усыныспен реепубликалык «Фармация» компаниясыньщ президенту медицина гылымдарыныц докторы Кенес Ушбаевка да бардык. БЧздЧц усынысымызды, каржылай камкорлык корсету туралы е т т ш 1М1зд1 ол жылы шыраймен карсы алды. - КезЧнде мектепте казакша окыганмен, жогары оку орнында, кейЧн кызмет бабында да тек орыс тЫ нде сойлеп, дагдыланып бара жатканымызда маган ой салган осы Мукагали агамыздыц елендерЧ болып едЧ. Мамандыгым да, аткарып журген кызметЧм де поэзиядан жырак болганымен бэрЧмЧздЧц де камымыз - адамдардыц ден: мен жаныныц еаулыгы, салауаты гой. Ал акын елецдершде ултына, елЧне деген ыстьщ ьщылас пен суйЧспеншшЧк, журегЧидегЧ муц мен нала улкен ой салды. ТЫмЧздЧ, дыЧмЧздЧ кастерлеуд: уйреттЧ, - деген едЧ Кецес Ушбаев бпдщ журналга берген бЧр сухбатында.

Ждл;мя.жям ЯУРЛОЖ4ЕЙ Сонымен катар, ол езЧнЧн мына бЧр танданысын да жа- сырмап ед:: - Акын елендерЧ - оньщ емЧрбаяны, кезкарасы мен та- нымы. Сонында осыншама асыл мура калдырган улы акын- нан да кезЧнде мЧн Чздеп эуре болгандарга тангаламын. «Сез енерЧ, айтам десе, кец-байтак емес пе, ендеше, неге элде- кЧмдер Чштарлык етедЧ екен» деп те танданамын. Кейде «шЧркЧн, Мукагали агам казЧр пр] болса гой, колымнан кел­ ген барлык жаксылыкты жасар едЧм» деп ойлайтынмын. ЕндЧ журнал шыгаргалы жатсаныздар, эрине, колдан кел- генше кемектесемЧз. МЧне, «Сарыжайлау» коры туралы жан-жакты айтьщыз дегенЧнЧзге келетЧн болсак, атымтай жомарттык жасап отыр­ ган ага-ЧнЧлердЧц тек каржылай комеч гана емес, осындай рухани колдаулары, олардьщ ой-ерЧсЧнЧн жогары денгейдегЧ келбетЧ алдымен тЧлге тиек болады. М елд/р б а сга у - Амыл бас/на^м^ бе^ен сермякен ум/ к/'/нап м/ьмарбыу?ызбар. ;№///'//м/е, бу/ - .жзрнал ужм.мынь;^, олар а/н^ар^ан жумыс/иы/? конм//'л/к ял/)мнЭа^ы оз/нб;'к есеб; смя^/иы. Сермялы жмма^тнар зр/ ^аром саба^/насатнмн болар? 5ул жомм/бе не ом/нар еб/'/?/'з? - Мэн-мазмунын саралап карасак, журнал парактарында кандай бЧр кЧтапхана корына алтын дуние болып косыла- тындай ойлар да аз емес. Сондыктан оларды ЧрЧктеп, саралап, сериялы жинак шыгаруды жен кордЧк. Алдымен бул эдебиет элемЧне косылатын кунды дуние болса, сондай-ак мектеп- терде, езге оку орындарында да кажеттЧ оку куралы болары сезсЧз. Осы орайда тагы да СерЧк ЭбЧкенулыныц есЧмЧн атауга тиЧспЧз. КЧтаптардыц шыгуына УмбетовтЧц демеушЧлЧк жа- саганы белгЧлЧ. Ол жинактардыц «БЧлгЧн келсе, алдымен менЧ зертте» деген томында М. Макатаев шыгармалары ту­ ралы гылыми-зерттеулер, танымдьщ макалалар, кезкарастар мен пЧкЧрлер топталган.

—ЖГРЕГ/ ОЯЬЩ- Алгашкы парагында облыс ЭК1М1 «Алаштын аяулы аза- маты» деп акынын эспеттеп сез бастаса, Казакстанньщ Халык жазушысы Э б 1ш Кекшбаев, филология гылымдары- ньщ докторы Мырзатай Жолдасбеков, акын Аскар Егеубаев сынды эдебиеттеп белгш: тулгалардан бастап, эдебиет- танушылар, енертанушылар, суретшшер мен енер жул- дыздарыньщ да ой-гпюрлер] топтастырылган. К1тапты парактап отырган эр адам ойына - ой, журегше - жыр, санасына сэуле тус1рер талай маглуматты осы том- дардан да табады. Уш томдыктын «Мен, С1рэ. елмейт1н шыгармын» деп ата- латын к! габында акынга арналган жырлар, акын елецдер1не жазылган эндер, акын бейнесш сомдаган драмалык шыгар- малар топталган. Акын Ерюн 1б1танов: «Хантэшр!, кайдасьщ?», - деп аЬ урса, Туманбай Молдагалиев: «Сен)н жырьщ жаралган мел- Д!рл1ктен», - деп теб)ренедг Танымал акындармен коса, бул жинакта жас талаптьщ да тасы ерге домалап, жырлары к!таптан орын алуы - олар- дьщ енер1н канаттандыра тусер1 хак. «Мукагали эн канагында» деген бел1мд: парактап кара- сак, отызга жуык эн мен куйдщ б)р К1тапта жинакталуы да окырман уш1н аса ти)мд], тартымды екенше дау жок. Кез1нде Мукагалидьщ энге сез жазуына алгаш туртю болган композитор Нургиса Тыендиев ед1. Екеушщ б:р айдай гана шыгармашыльщпен кун-тун демей, жумыс 1стеушщ нэти- жесшде отызга жуык эн дуниеге келген. Солардьщ катарында «Сарыжайлау», «Сонбейд) эже шырагыц», «Болмасын, согыс, болмасын» сиякты эндер) жакуттай жаркырап турса, жинакта осы эндер де камтылган. Сейтш, Нургиса Тшендиевтен бастап, Еркегали Рахмадиевтщ, Телеген Мухамеджановтьщ, Алтын- бек Коразбасвтыц жэне кептеген сазгерлерд1н эн-куйлер1н!ц нотасы да жарияланып отыр. «Мукагали бейнес; - сахнада» деген бел;мде Сер! к Тур- гынбекулы мен Э к 1м Таразидьщ драмалык шыгармалары- нын орын алуы да окырман унпн жасалып отырган кам- корлык дер ед[м.

Ж*и/<мп.)нй/; Ал ушЧншЧ кЧтапка токталар болсак, «ЕсЧце менЧ алгай- сыц» деп аты айтып тургандай, бул жинакта акынньщ кезЧн керген замандастарыньщ естелЧк эцгЧмелерЧ топтал- ган. Бул да бЧр кызьщты, тартымды элем деп ойлаймын. Акынньщ Карасаздан басталган емЧрбаяны, оньщ жастык шагы мен кун: кеше Алматыда журген кезЧндегЧ емЧрЧ, оньщ поэзия пырагыньщ канатындагы гана емес, отбасындагы, ауылы мен ел арасындагы эрбЧр кадамы - окырман унпн бЧлгЧеЧ келетЧн элем. Осылардьщ бЧркатары акынньщ туган-туыстарынын, отбасы мушелерЧнЧц, дос-жарандарыньщ, сонынан ерген Чз- басар акын-жазушы ЧнЧлерЧнЧн аузынан карапайым тЧлмен баяндалуы да - окырман ушЧн, таптырмас байлык. Булардьщ бэрЧн тэптЧштеп баяндап отырганымыз да - сол, окырман бЧлсЧн, кЧтаптарын Чздеп-тауып, кЧтап сере- лерЧне косып алсын деген ЧзгЧ ниет кой. М укагали есЧмЧ аталса, елендерЧ окыла бастаса, кез алдымызга суы сылдырай аккан мелдЧр булак елестеп, Хан- тэцЧрЧнЧц саф ауасын жуткандай, солардан нэр алган адам- дардьщ жан дуниесЧ тазарып кеткендей бЧр женЧл куйдЧ бас­ тан кешесЧп. Рас, акын елендерЧ адамды мунга да белейдЧ. Алайда, мун да адам жанын тазартады гой. «КЧтапты шыгарудьщ езЧндЧк себебЧ бар шыгар» деген сурауьщызга орай айтарым, иэ, оньщ бЧр-ак себебЧ бар. Ол - окырманга дегеп камкорлык. Уш томдык сылдыраган уш булак болса, оньщ аясы кенейе туеедЧ деп сенемЧз. «Энциклопедия парактары» жалгаса бередЧ - Журнал бьм/нмр «Мр^о^олм эн:/мк^оне()мясмнм^ нора^- Эе^ен амЭор ()урыс. Ил сол арман- ()а^ян эн^иктоне^ня ^ям/он г)ен оылайсыз? Омы/? ал^мм/йртм/нары, н/'с/н-же^ииу/ ум//'н не :'с7тку керек? - «Энциклопедия» дегеннЧц езЧ «бЧлЧм шенберЧ, бЧлЧм аясы» деген угымды бЧлдЧредЧ гой. Бул кыскаша, бЧрак жан- жакты, барлык угым бойынша аныктама беруге тиЧс гылы- ми басылым деуге болады. БЧрауыз сездЧн ЧшЧнде мьщ ауыз сезге татырлык маглумат журуЧ тиЧс. Булай акпарат беруге шеберлЧк те, терец бЧлЧм де керек.

^ТРАУУО///./// Ж4ЯТР714У Эрине, журнал беттершде жариялана бастаган энциклопе- диялык материалдар да жеке б1р жинак болып топталса деген тшек те орынды ш ы гар... Алайда энциклопедия бол­ ган соц ол аз гана уакытты камтьш, б)те салатын )с емес, талай ондаган жылдар бойы куралатын дуние деп ойлай- мын. Осы айдармен журнал беттер;нде: «Моцарт. Реквием», «Штанов Еркш», «Макатаев Сулеймен», «Карасаз», «Мем- лекетт1к сыйлык жэне М укагали», «Жумаханов Жекен», «Нарынкол» сиякты тагы баска да такырыптар камтылды. Бул парактарга кез келген аныктамалык дуниелерд! то- гыта бермейм)3 гой. Оныц эрб:р бет1 жауапкершш!кпен шы- гарылады. Окырманга каншама кажеттшш!, журналдьщ мэн-мазмунына каншама ундес екенд1Г1 - тугел екшеп, ескершедг Мэселен, «Моцарт. Реквием» деген паракты беру ушш Мукагалидьщ осы поэма-элегиясын газетке усынганда жазган хаты табылып, онда ез колымен жазылган дуниен1 окып, корт барып жарияладык. Сондай-ак, муражайдагы жэдп ерлердт де кез келген] - кунды дуниелер. Б1рак оларды энциклопедия парактарына беруге келмейд!. Осылардыц араж1Г1н ажыратуга да 61Л1КТ1Л1К, гылыми кезкарас кажет. Мукагали акынньщ бай элем1 кейш энциклопедияныц да жеке жинак болып шыгуына мумк1нд)к тудырарына сенем1з. Тек оган уакыт керек. э л е м / ж асар ь ш /гелед/ - Аф^у^алмЭь;% ДОж'ылдь;^.мерей?исйм б^рын^м жерем- тиомлоржем салыстныр^днда ерелгм/елж/иерм/ем ел есжЭе %зллЭм Эей иамьшдамсыз? - Алдымен айтарым, акын тойы халыктыц журепндеп салтанатта! Оныц елец!н окыган эр адам «Мукагали жыры мен)ц ем!рге деген кезкарасымды озгертч, енерге, эдебиетке куштарлыгымды оятты» деп багалап жатса - соныц ез! елецн1ц салтанат куруы. 95

Жя^мялсяя ЯУРГОЖДДЛ Ал енд1 нактылы еткЧзшш жаткан тойларга, акынга ар- налган мерекелерге токталатын болсак, Мукагали поэзия- сын эспеттеу оньщ коз: жумыла салысымен колга алынды деуге болады. Акын бакилык болып кеткенде небары 45-ак жаста едЧ. Содан 1981 жылдыц 4-5 маусым кундер1 Нарынкол оцЧрЧнде алгаш рет М укагали М акатаевтыц 50 жылдыгы аталып отт1. Акын кайтыс болганда Э бды да ТэжЧбаев Мукагали табытыньщ касында турып: «Мукагали М акатаев - 613Д1Ц заманньщ гажайып акындарыньщ б1р!» деп теб1ренген-д1. Ал акынньщ туганы на жарты гасыр толганда туган ещрЧнде еткЧзшген сол салтанатка да Эбдшда акын бастаган казак эдебиетшщ маркаскалары келд]. Сол тойда Туманбай Молдагалиев баяндама жасап, БердЧбек Сокпакбаев, Фариза Оцгарсынова, Аскар Сулейменов сынды акын-жазушылар олецдерЧн окып, толки турып сейлед1. Ал акынньщ туганына 60 жыл толуына арналган салтанат аясы бурынгыдай к е н т , 4-6 маусым кундер1 Алматы каласы мен Алматы облысыньщ Райымбек ауданында жалгасты. Алматыдагы салтанатты жпын Абай атындагы опера жэне балет театрында е п т Ал туган ещршде аталып жаткан бул тойга дейш Мукагали аты кешеге берЫ п, акын болган колхоз да кызу ецбект: кайнатып жаткан-ды. Оньщ ауылда турган уЙ1Н!н кабыргасына ескертк1ш-такта койылып, мек- тептег1 эр улан акын олендсрш жатка айтып турды. Т)Н11 акын курмет1не айтыс отк1зш1п жаткан Шэлкеде жайлауы да тутасымен Мукан ес1М1н кайталап, гулдер оныц елецде- ршЧц леб1мен ыргалып тургандай куй кештт Алматыдагы бурынгы Пастер кешсс: ен;ц Мукагалидыц атымен аталатын болды. Егер туганына 50 жыл толганда кеш соцы тек концертке гана уласса, арада он жыл еткенде акынга арналган бул салтанат улан-асыр тойга айналды. Ал 2001 жылы Мукагали Макатаевтыц туганына 70 жыл толган мерейтойы «Еасыр акыны» деген атаумен Карасазда еттЧ. Салтанатты тойдыц б1р;нш 1 кун: Шэлкодеде басталды. Кдрасаздык кауым эде­ биет пен енердщ неб!р майталманымен емен-жаркын эцпме

ОЯАЩ- ^<//<Р7ИУ курып, б!р масайрап калды. «Бул да б Зб ол са Мукагали сынды улымыздьщ шапагатыныц а р к а с ы ж ^ , —дес!п жатты журт. Тойдыц екшпп кун: Елшенбуйрек е ^ т с ы н д е етп. Мунда да поэзияныц талай майталмандары а№%^ьт туралы сез сейлеп, ел-журтпен жакын кауышты. М у к а га л ж и акынньщ елеНДершщ жаца гасырга еркш аттаганын м ак гзган ы ш сез1м!мен айтып жатты. Акын атында каз1р кеше де, м ек ж ж еп де, шаруашылык та бар. Оныц елецдер! халкына кец кел^жемде тарады. ЕЛ-журты М укагалиды Абайдан кей;щ[ к е м е и м г е р акын деп тб санай- тыны жасырын емес. М1не, осылайша будан бурынгы ^ ^ т к е н тойлар к^^*Р Му­ кагали туралы шеж1рен1ц б]р-б]р п а ^ р а к т а р ы н а айн&ла бас­ тады. Ал биылгы алып таудьщ ак бас шьжыцындай 80 жь)лдыкка арналган тойдыц дайындыгы дэл салтанат карсацында емес, б1ршама уакыт бурын б а с т а л ж т а н ед1. Буган еН алды ­ мен камкор болган Алматы облысьЖ .1ныц сол кезд^г! эк!м: С ер1к Умбетов болды. Ол к1с: осы ш мэселеге байланы сты арнайы комиссия курып, келел! дк^деген жайлард^! колга алгызган-ды. Кандай мэселелерд1ц ж ш епнм кут:п гурганын бшу максатымен арнайы барып Карс^асаздагы журтшылык- пен жуздесу етюзд]. Солардьщ к атз^ р ы н д а акын ауылына апаратын жол мен м ураж айы н ж ^ с е н д е у М1ндет1 турды. Дэл буг1нге дейш Карасаз - Ш элж пкеде ауылына дейш Н жолга курдел1 жендеу ж асалы п^-, Ш элкедедеИ Талас ауылына баратын каска жол да ж^гаксарды. Мур#жай да кайта жабдьщталды. Ал ж эд1герлер^!ЭД1 кебейту - ез алдына м эселе. Акынын эр б 1р эк 1м-баспс1л ы осы лай ку р м еттеп жатса, нактылы 1с-ш аралар о с ы л а р ж 1ске а сы р ы л ^ п жатса - поэзияныц, эдебиеттщ мере№ #1 устем бола берер1 аньщ. Сонымен катар, облыс орталыгынд^жа, аудан мен ау^ылдарда акынга арналган эдеби, мэдени шарж д лар толассыз ^ т к 1зш 1п жатты. Мундай шаралар « А л атау ^ — Алтай — /^тырау» араларын камтып етуде. Облыс ортж^алыгы Талдык%^Р^анда былтыргы жылдыц кектем 1нде ^ ^ у к а г а л и е л е ^ д е р 1не 7-1285

жазылган эндердЧ орындауш ылардьщ республикалык байкауы еткЧзЧлд!. Оган тек Ж епсу жерЧнЧн енерпаздары гана емес, республиканьщ барлык аймактарыньщ жезтацдай эншмер:, танымал композиторлар мен талапкер сазгерлер де катысты. Бул иг; шараларды облыстыц бугЧнг: эк1М] Ансар Мусаханов та сэтп сабактастырды деуге эбден болады. Егер 2010 жылдын тамызында 613 журналымызга Райымбек ауданыньщ ЭК1М1 Аян Айтжанов: «Муражайдын жендеу: жыл аягына дейЧн толык аякталады. М эдениет у т де жанарып, жонделед;. Жол жаксарады. Ауыл абаттанды- рылады. Карасаз 1ргесшде корымда жаткан акынньщ анасы Нагиман эженщ басына кесене орнату да колга алынды. Карасаздан орап ететш жол бойына акынды кез алдымызга келт)рет!н ескерткЧш белг1 орнатылады», - деп кыскаша акпарат берсе, бугшдшке осылардьщ бэр1 1 ске асырылып отыр. Сексеннщ сецпрЧне келЧп ортамызда отырса, Мукан кандай куй кешер ед1? Кез1нр! болса, оны айналасындагылар дэл осылай багалар ма ед1? Булар жауап берудЧ талап етпейтш , эрюмнЧн кекей:нде калатын, е з 1н е-ез1 жауап беретш риторикалык сауалдар го й ... Ал туганына сексен жыл толып отырган Мукагали картайган жок. Оньщ элем1 жыл еткен сайын жасарып келед:. Себеб1 оньщ шыгармалары туралы балабакшадан бастап, жогары оку орнына дейш сабактар етк:зу игЧ дэстурге айналган. Акынньщ туындылары сахналарда, телеарналарда, тш т1 эр отбасыньщ той-думандарында орындалып, журттыц жанын байытуда. Шаршы топта сез сейлегендерд1н акын елецшсн б1р шумак уз;нд) окымайтыны кемде-кем. ЕшкЧм де журтты «Мукагали елещн жаттап ал» деп мЧндеттеген жок, бЧрак енерсуйер, еленсуйер эрб:р жан оньщ елец дерщ жадына токып алуга куштар. СейтЧп, 80 жылдык той карсанында ацгарганымыз - акынньщ рухы ез) армандаган «Жылда жасарып отыратын кайьщга» айнала бастагандай!

ЖУРЕ/7 ОЯАЩ- Ж1/Л</'Т<У «М укагали мурась/ б а р /м /зге орга/(^ - П/ынын ай/исо/^, А^оросазба^ы буу ь;н^м .м ^й.ж ан л?уряжамынон елкетиану .мураж-ямь/но кеб/рек у^сам- уиын. Е у / ШЯ%Ь/рЯ^77/Я ПОЭЗМЯ ЯС%Я%7?7Ы2Ы бм/не бср.И6П7М/ еб/. Омь;// ж'^/м мб/я/унь/ ромбам баию/у, ^анбо:/ /иолзанмс- шярмем (трс;////?<?р еб;'%;'з? - Эрине, акын колданган эрб1р затты муражайга жинап, «Музейде пэленбай жуз жэд!гер бар» деп акпарат бер1п, кещл толтырып отыруга болар ед). Алайда бул шапыракта Мукагалидьщ колданган заттарыньщ эркайсысыньщ ез1нд1к тарихы, ерекшел1Г1 болуы т т с . Б)р }есапарда журген!мде сол кездеп Семей облысыньщ Аксуат деген жершдеп шагын музейден «мыскал» деген елш емдеп буйымды кер1п, тангалып ед!м. Мундай зат рес- публикалык муражайдьщ ез)нде жок ед1. Сол сиякты Мукац- ньщ да ерекше багалаган буйымдарын жинастыру уст1нде- м:з. Рас, муражай жэдп ерлер] эл; аз. Муньщ б]р себеб:, акын­ нын пайдаланган, колына устаган заттарын юм болса да бере салгысы келмейт1нд1ктен болар. Ол да сондай буйымды касиеттеп, езшде сактагысы келед). К)таптары, елендер1жарияланган басылымдар ез алдына, журт акынньщ колымен устаган, колданган заттарын керг1С1 келед). Мэселен, муражайда «Акын киген сур пэлте» деген жэд1гер бар. Сол ки1м туралы кэд)мгщей естел1К жолдар да бар гой. Эйтеу]р, сол пальто сакталып калыпты! Кез1нде Мукагалиды композитор Нургиса Тшендиев энге сез жазуга уй;не шакырады гой... Бул жетшсшпн жылдардьщ ортасы ед). Сол кезде акын композитордыц уй)не кошкыл Кызыл жейде киш барып жур1пт). Сол жейде акынга ерекше жарасады екен. Ендеше, кайда калды екен сол буйым? Белпс:з. Себеб] ол кездер! акынньщ талай заттары багалан- бай, тозганы бар, жогалганы бар - бул кундерге жетпей Калды! Мше, сондьщтан да жэд:герлер де б)рер жылда жинала калмайды, оган да уакыт керек!

БцйЧр кездерЧ «Акын муражайы Адматьца, адеби орта бар ж ерд^де болуы керек» деген усыныстар Д1 белган. МумкЧн е з 1Н1^ щ отбаеы, акын-жазушылар, онер нелерЧ топталган ортад^да болса жэдп ерлер де кебейе тусер ме ец, кЧм бшсш? Б^^рак «Царасазга жиналган кауьгм, шегед^к меймандар, келер^р ур; 1акакынньщ туганнан - кеткенге дейнптугас гумырын Карас^саздан керш, таныса, бул да бЧр мектепкой-деген пМрлер найд^ща болды. Осы арада айта кетер б:р жайт бэр,акынмуражайын оныщдц 6 0 жылдыгына дейш салу м:ндет: тургажда каражаттыц га[чнчщьмь[гь[ оньщ есиш айкара ашуга мумйндкболмады. Бул нарымь[ктьщ алгашкы жылдары ед: гой. ^ЕА л музейдЧн алгашкы баспалдагы Каржазжы мектептен баста^адганы естен шыкпауы ти:с. Сол кездепмектеп дирек­ торы [<ы Нурлан Артыков бастап, ужымы юстзп, мектептен м ура^аж ай-буры ш уйымдастырган. Ал ежалдына муражай больны ,, ашылуы туралы сез козгалган жздег: жагдайлар ж а и ы ^ ц д а Царасаз ауылындагы шаруашыльжгы баскарган Т урсц сн н ШормантегЧ журналымызда «Муюгали музей:н салу о / онай болмаган» деп естел:к жариялагя-ды. ТЖ;Г,'алай тартыстармен Чеке асырылган сол шанырактьщ бой юцкетеруЧ туралы автордьщ: «Осы кую ойлаймын, егер Э лн у^^р ага М етрбековтщ уагында жасалян бастамасын сол кездезэе Бакыт Оспанов бастаган аудандын партия комитет: мен кз^,колхоз баскармасы колдап, бел шеше аразаспаса, Энуар баста^заган «Сэулет» курылыс мекемес: муражяды кайтсе де салыж^;, бЧтЧруге кун-тун демей к:р:спесе, акыиямц туганына 60 жд%ыл толар тойга дей:н муражай салынип б:тпес едЧ. Курьп,ыль[с жумысына акынньщ барльщ туыстарл, таныстары, Д ос-^^карандары да жанашыр болды» дегенжолдары кеп нэрсеэзен: ацгартса керек. М М укагали музей!нЧн алгашкы диреиторлары Эбд:ке Хасацанов - акынныц курдасы, кезкерген:-тш. Агарту саласы- ныц у^?узд1к кызметкерЧ бастаган бул иг: )ст! кешнфилология гы л ы ^м д ар ы н ы ц кандидаты Жумаш Отейу[ыжалгастырды. Ендецщые, осындай зор талпыныспен, киыидынгармен есЧпн аш ка!]^^ муражайды карасаздык журт басю жакка бере коймацасы да белгшЧ!