Turk

ตอนท่ี 22 เร่อื งราวของเออร์ทรู ุล กอ่ นการก�ำ เนิดออตโตมัน 000.indd 101 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ คุ ใหม่ 101 1/27/2564 BE 4:21 PM

เร่อื งราวของเออรท์ ูรุลกอ่ นการกำ� เนดิ ออตโตมัน เมื่อเขยี นถึงรัฐสุลต่านแห่งรุม (ค.ศ.1077-1308) เหน็ ทจี ะตอ้ งกลา่ วถึงแอร์ ทูรลู (Ertugrul) บิดาของออสมาน (Osman I) ผสู้ รา้ งจกั รวรรดิออตโตมันหรือ อุสมานียะฮฺกันสักหน่อย ใครอยากเรียนรู้เร่ืองราวของชนชาวเติร์ก ลองไปหา ภาพยนตร์ขนาดยาวมากเรื่องแอร์ทูรูลท่ีทาง Netflix เคยน�ำเสนอทางทีวี จะช่วยให้เข้าใจความเป็นมาของชนชาวเติร์กจากเอเชียกลางที่เข้ามาตั้งรกราก ในอานาโตเลยี รวมถงึ การก�ำเนดิ ของประเทศตรุ กสี มยั ใหมไ่ ดบ้ า้ ง เนอ้ื หาในเรอื่ ง แอร์ทรู ูลเป็นนยิ ายมเี ร่อื งจริงปนอยู่หน่อย ดูแล้วอย่าจริงจงั ใหม้ ากนกั แอร์ทูรูล ตัวจริงเกิดในเอเชียกลางปลายศตวรรษที่ 12 เสียชีวิตปลาย ศตวรรษท่ี 13 ใน ค.ศ.1280 เป็นคนในชนเติร์กเผ่ากายี (Kayi) สาขาของเผ่า ออกุซ (Oghuz) ครอบครัวเล้ียงปศุสัตว์ เมื่อแอร์ทูรูลเติบโตขึ้นได้รับรู้เรื่องราว ของคนเผ่าออกุซท่ีอพยพเคลื่อนย้ายลงไปสร้างจักรวรรดิใหญ่โตชื่อ เซลจุก (Seljuk ค.ศ.1037-1194) เวลานน้ั แม้เซลจุกลม่ สลายไปแลว้ ทวา่ ยังมีอาณาจักร เติร์กเหลืออยู่ คือ อาณาจักรควาเรสเมีย (Khwarezmia) (ค.ศ.1077-1231) ทางตะวนั ออกกับรัฐสุลต่านแห่งรมุ (ค.ศ.1077-1308) ทางใต้ เมือ่ แอร์ทรู ลู ก้าว ขน้ึ เปน็ ผนู้ �ำเผา่ กายี ได้ตดั สินใจแบ่งเผ่ากบั นอ้ งชายสองคน ตนเองน�ำมารดาและ น้องชายคนหนึ่งอพยพเขา้ มาในคาบสมทุ รอนาโตเลยี ขณะทนี่ อ้ งชายสองคนน�ำ เผา่ กายที ี่เหลอื อพยพไปพง่ึ ใบบุญอาณาจกั รควาเรซเมีย ชนเตริ ก์ จากเอเชยี กลางหลง่ั ไหลลงมาในอานาโตเลยี กนั มาก รฐั สลุ ตา่ นแหง่ รุมมอบให้เผ่ากายีเข้าไปบุกเบิกดินแดนทางตะวันตกซึ่งลึกเข้าไปในเขตอิทธิพล ของจักรวรรดิไบแซนไทน์ อีกท้ังเวลานั้นเป็นยุคสมัยของสงครามครูเสดท่ีทัพ ครูเสดจากยุโรปผ่านเข้ามาในพ้ืนที่เป็นครั้งเป็นคราว ในภาพยนตร์จะเห็นว่า แอร์ทูรูลต้องวุ่นวายอยู่กับตลาดกลางที่มีชนเชื้อสายกรีก โรมัน ไบแซนไทน์ อาร์มเี นีย เซิรป์ และยิว อาศัยอยู่ ความขัดแยง้ เกิดข้ึนทัง้ กับชนตา่ งเช้อื สายและ 102 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 000.indd 102 1/27/2564 BE 4:21 PM

ชนเตริ ก์ ดว้ ยกนั ชว่ งเวลานนั้ ผนู้ �ำของรฐั สลุ ตา่ นแหง่ รมุ คอื อะลาอดุ ดนิ เกยฆ์ บู ดั ท่ี 1 (Ala-uddin Kayqubad I ค.ศ.1190-1237) ซ่งึ เป็นสุลตา่ นย่ิงใหญพ่ ระองค์ หน่ึงท่ีต้องรบทัพจับศึกอยู่กับทั้งทัพมองโกลและทัพครูเสดในตะวันออกกลาง ชนดิ ผลัดกันแพผ้ ลัดกันชนะหลายครง้ั ใน ค.ศ.1243 หลงั จากพน้ สมยั ของอะลาอดุ ดนิ ไปแลว้ 6 ปี ทพั ของรฐั สลุ ตา่ น แหง่ รุมพา่ ยแพ้ต่อทพั มองโกล ในการศกึ แห่งภูเขาโกเซ (Battle of Kose Dag) จงึ กลายเป็นเพียงรฐั บริวารของมองโกล สง่ ผลให้ชนเติรก์ ทางตะวันตกหลายเผา่ พากนั แยกตวั เปน็ อสิ ระ ตา่ งฝา่ ยตา่ งสรา้ งอทิ ธพิ ลตอ่ กนั แอรท์ รู ลู น�ำเผา่ กายเี ปน็ รัฐอิสระตามไปด้วย ออสมานบุตรชายคนท่ีสามของแอร์ทูรูล ผู้สร้างจักรวรรดิ อุสมานียะฮฺอันเกรียงไกรถือก�ำเนิดใน ค.ศ.1258 อันเป็นปีที่ทัพมองโกลท�ำลาย แบกแดด ออสมานจึงเติบโตข้ึนในบรรยากาศของการต่อสู้กับทั้งมองโกลและ ไบแซนไทน์ท่ีกลายเป็นพันธมิตรกับทัพครูเสด และเร่ิมท�ำสงครามกับมุสลิมมา ตง้ั แต่ ค.ศ.1095 ชนเตริ ก์ ภายใตก้ ารน�ำของแอรท์ รู ลู ตอ่ เนอื่ งถงึ ออสมาน นอกจาก จะรอดจากการถูกรุมกินโต๊ะยังเติบโตกระท่ังสร้างจักรวรรดิอุสมานียะฮฺหรือ ออตโตมนั ขึ้นมาได้ ไมเ่ กง่ กาจก็ไม่รจู้ ะเรยี กว่าอย่างไรแลว้ 000.indd 103 เติร์ก จากชนเผา่ เร่รอ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณส่ยู ุคใหม่ 103 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 104 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 23 ความสัมพนั ธซ์ บั ซอ้ น ระหว่างเติรก์ กับมองโกล 000.indd 105 เติรก์ จากชนเผา่ เรร่ ่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ ุคใหม่ 105 1/27/2564 BE 4:21 PM

ความสมั พนั ธ์ซับซอ้ นระหวา่ งเตริ ์กกับมองโกล เร่ืองราวของชนชาวเติร์กที่เขียนถึง ส่วนใหญ่เป็นช่วงเวลาในยุคกลาง (Medieval หรอื Middle ages) นับต้ังแต่ศตวรรษที่ 5-15 เวลาน้นั ชนชาวเติร์ก จ�ำนวนมากอพยพโยกย้ายถิ่นท่ีอยู่จากทางตอนเหนือของเอเชีย เข้ามาในเอเชีย กลางแล้ว เม่ือกล่าวถึงเติร์ก ควรรู้จักชนกลุ่มอ่ืนท่ีมีความสัมพันธ์เชิงบวกและ ลบกับชนเติร์กด้วย ขอเลือกมาสองกลุ่ม คือ “มองโกล” (Mongols) กับ “ครูเสด” (Crusaders) ซ่ึงมีส่วนท�ำให้ประวัติศาสตร์ในพ้ืนท่ีเปล่ียนแปลงไป ขอเริ่มท่ีมองโกลก่อน เม่ือช่วงเวลาผ่านมาจนถึงปลายศตวรรษท่ี 12 จักรวรรดิ ทปี่ กครองระยะสน้ั ของเซลจกุ ใกลล้ ม่ สลายเตม็ ที เมอ่ื ตอ้ งกระทบกระทงั่ กบั อาณา จักรฆาราฆิตัย (Qara Qhitai) และควาเรซเมยี ถงึ ปลายศตวรรษที่ 12 เซลจกุ ใน พนื้ ทขี่ องเปอรเ์ ซยี จงึ ปดิ ฉาก อยา่ งไรกต็ าม เซลจกุ ยงั ทงิ้ ทายาทคอื รฐั สลุ ตา่ นแหง่ รุมไว้ในคาบสมุทรอานาโตเลยี ในส่วนของมองโกลก่อนหน้าน้ีไม่มีว่ีแววว่าจะก้าวขึ้นมาเป็นมหาอ�ำนาจใน พ้ืนท่ีได้เลย ชนเผ่ามองโกลไม่ต่างไปจากเติร์ก คือ อยู่อาศัยกันแบบชนเร่ร่อน จนกระทง่ั การมาของผนู้ �ำอยา่ งเจงกสิ ขา่ น (Genghis Khan) ทร่ี วบรวมชนเรร่ อ่ น ในทุ่งหญ้าสเต็ปป์เข้าด้วยกัน ส่วนใหญ่เป็นมองโกล นอกจากน้ียังมีชนเติร์กอีก หลายกลุม่ ใน ค.ศ.1206 หรือตน้ ศตวรรษท่ี 13 มองโกลกผงาดขนึ้ มาชนดิ ไมม่ ปี ่ี มีขลุ่ย พ้ืนที่เอเชียกลางเวลานั้นมีอาณาจักรที่ยังคงอยู่อย่างน้อยสองอาณาจักร คือ ฆาราฆติ ัย ซึง่ เป็นกลุ่มชนผสมระหวา่ งเตริ ก์ กับจีน กับอาณาจักรควาเรซเมยี (Khwarrezmia) ซงึ่ เปน็ เติรก์ ทน่ี �ำอารยธรรมเปอรเ์ ซยี เขา้ ไปใช้ จะเรียกว่าเติรก์ - เปอรเ์ ซยี กไ็ ม่ผดิ 106 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 106

ฆาราฆิตัย เม่ือได้ชัยชนะต่อจักรวรรดิเซลจุกในการศึกที่ฆัตวัน (Battle of Qatwan) ค.ศ.1141 ไดเ้ ข้าระรานหลายรัฐแถบเอเชยี กลาง กระทง่ั ปะทะเขา้ กับอาณาจักรควาเรซเมีย จนถูกสอนเชิงต้องพ่ายแพ้ใน ค.ศ.1211 แต่ยังไม่ เข็ดหลาบ ฆาราฆิตัยยังกระทบกระท่ังกับบางกลุ่มชนที่เข้าไปสวามิภักด์ิ กับมองโกล ซึ่งในเวลานั้นเริ่มฉายแววความเป็นมหาอ�ำนาจแล้ว ต่อมาใน ค.ศ.1216 ฆาราฆติ ยั ถกู ทพั มองโกลก�ำราบ ผนู้ �ำฆาราฆติ ยั หนไี ปไดแ้ ตถ่ กู ตามเกบ็ ในอีกสองปีต่อมา เป็นอันว่าอาณาจักรฆาราฆิตัยล่มสลายลงด้วยน้�ำมือของ มองโกลไปในทสี่ ดุ ฆาราฆติ ยั มีความเปน็ จนี มากกวา่ เติร์ก จกั รวรรดิมองโกลจึงขาดความร้สู ึก ว่าเป็นชนกลุม่ เดียวกนั แต่กบั ควาเรซเมียซ่งึ เป็นเตริ ก์ เจงกสิ ข่านพยายามยื่นมือ เข้ามาญาติดีด้วย โดยส่งทูตขอสานสัมพันธ์ทางการค้า ทว่าเกิดความผิดพลาด ทตู ทงั้ หมดถกู สงั หารกลายเปน็ สญั ญาณใหท้ พั มองโกลเขา้ รกุ รานดนิ แดนทรานโซ เซียนา (Transoxiana) ของควาเรซเมียในช่วง ค.ศ.1219-1220 เปิดหน้า ประวัติศาสตร์ความหฤโหดของทัพมองโกล โดยหลายเมืองรวมทั้งคอราซาน (Khorazan) ถูกท�ำลายราบ ผู้คนถูกสังหารแทบไม่เหลือ เวลาน้ันทหารควาเรซ เมยี ท่แี ตกทัพสว่ นหนึง่ อพยพไปอย่ตู ะวันออกกลาง กลายเปน็ ทหารรับจ้างใหก้ บั ราชวงศ์มัมลุกในอียิปต์รบกับทัพครูเสด กลายเป็นอย่างน้ัน มีเรื่องน่าแปลกอยู่ เร่อื งหนงึ่ คือ เจงกสิ ขา่ นกลับปลอ่ ยเมืองสะมาร์คานและบุคอรอ ในอซุ เบกิสถาน ไวโ้ ดยไมบ่ บุ สลาย เมืองสวยงามเหลา่ น้นั จึงรอดมาไดจ้ นปัจจุบนั 000.indd 107 เติรก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสจู่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 107 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 108 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 24 ความสับสนอลหม่านในอะนาโตเลยี 000.indd 109 เติรก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ ุคใหม่ 109 1/27/2564 BE 4:21 PM

ความสบั สนอลหม่านในอะนาโตเลีย อานาโตเลยี และตะวนั ออกกลาง ในครสิ ตศ์ ตวรรษท่ี 12 (ค.ศ.1101-1200) เตม็ ไปดว้ ยความสบั สนอลหมา่ น สงครามครเู สดครง้ั ที่ 1 จากปลายศตวรรษท่ี 11 ลากยาวเขา้ มาในศตวรรษท่ี 12 โดยทพั ครเู สดยดึ เยรซู าเลม็ ไวไ้ ด้ ทง้ั อศั วนิ ครเู สด จ�ำนวนไมน่ อ้ ยยดึ หลายเมอื งในปาเลสไตน์ และอานาโตเลยี จดั ตงั้ อาณาจกั รเลก็ ๆ ของตนข้ึน สรา้ งแรงกดดันตอ่ อาณาจกั รมุสลิมในพื้นทเ่ี วลาน้นั ไดแ้ ก่ รฐั สุลตา่ น แหง่ รมุ ในอานาโตเลยี และราชวงศฟ์ าตมิ ดิ ทป่ี กครองอยี ปิ ตก์ อ่ นสญู อ�ำนาจใหแ้ ก่ ซอลาฮดุ ดนิ (Salahuddin) (ค.ศ.1138-1193) แมท่ พั ชาวเคริ ด์ ของรฐั สลุ ตา่ นแหง่ รมุ ซงึ่ ตง้ั ราชวงศอ์ ยั ยบู ดิ (Ayyubid) ขนึ้ ปกครองอยี ปิ ตต์ งั้ แต่ ค.ศ.1171 นอกจาก น้ียงั มีรฐั มุสลมิ เล็กๆ ทข่ี ้ึนกับคอลฟี ะฮฺแหง่ แบกแดด ทีใ่ นเวลานนั้ อ่อนอ�ำนาจลง มากแล้ว สงครามครูเสดคร้ังท่ี 1 (ค.ศ.1096-1099) น�ำไปสู่สงครามครูเสดคร้ังท่ี 2 (1145-1149) และครง้ั ที่ 3 (1189-1192) เปน็ ชนวนให้เกิดการปะทะกันระหวา่ ง รัฐต่างๆ ในอานาโตเลีย และซีเรีย ไม่เฉพาะกองทัพคริสต์กับมุสลิมแต่ระหว่าง ครสิ ตด์ ว้ ยกนั คอื คาทอลกิ กบั ออรโ์ ธดอก ซงึ่ ไดแ้ ก่ ทพั ครเู สดกบั จกั รวรรดไิ บแซน ไทน์ ระหวา่ งมสุ ลมิ ชอี ะอกฺ บั สนุ หน่ี ไดแ้ ก่ ราชวงศฟ์ าตมิ ดิ แหง่ อยี ปิ ตก์ บั รฐั สลุ ตา่ น แห่งรุมจากอานาโตเลียและซีเรีย นอกจากน้ียังมีระหว่างสุนหน่ีด้วยกันบ้าง ได้แก่ ชนเติร์กเผ่าต่างๆ กับเคิร์ดที่ต้ังราชวงศ์อัยยูบิด (Ayyubid) (ค.ศ.1171- 1260) ซงึ่ เขา้ ปกครองอยี ปิ ตแ์ ทนฟาตมิ ดิ จนเกดิ ความวนุ่ วายสบั สนขน้ึ ไมร่ วู้ า่ ใคร เปน็ ใคร 110 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 110

กลางศตวรรษท่ี 12 ถงึ ศตวรรษที่ 13 ความยงุ่ เหยงิ เพม่ิ ทวขี นึ้ เมอ่ื จกั รวรรดิ มองโกล (ค.ศ.1206-1368) ถือก�ำเนิดขึ้นในเอเชียกลาง “โอเกได” (Ogedai) บตุ รชายของเจงกสิ ข่านมอบหมายให้ขนุ ศึก “ไบจู” (Baiju) น�ำทพั รกุ ลงใตเ้ ขา้ สู่ อิหร่าน สลายอ�ำนาจของรัฐควาเรซเมียใน ค.ศ.1228 ก่อนบุกเข้าอานาโตเลีย เอาชนะรัฐสุลต่านแห่งรุมที่มีก�ำลังมากกว่าได้ใน ค.ศ.1243 กระท่ังกลายเป็นรัฐ บริวารของมองโกล ช่วงปลายศตวรรษที่ 13 ชนเผ่าเติร์กในอานาโตเลียพากัน แยกตนเองเปน็ รฐั อสิ ระทเ่ี รยี กวา่ “เบลกิ ส”์ (Beyliks) หรอื เอมเิ รตส์ (Emirettes) ในภาษาอาหรบั เตริ ก์ กอ่ กบฏตอ่ มองโกล ทงั้ ตอ้ งปะทะกบั รฐั ครเู สด จกั รวรรดไิ บ แซนไทน์ รัฐอาร์มีเนีย และจอร์เจีย บางคร้ังยังต้องต่อต้านทัพจากอาณาจักร ฟาติมิดและอัยยูบิด ท้ังรัฐท่ีมิใช่เติร์กหลายแห่งยังเข้าสวามิภักด์ิต่อมองโกล เพอ่ื รบกบั ฝา่ ยอ่นื สร้างความสบั สนอลหมา่ นมากขึน้ กลางศตวรรษที่ 13 ชว่ งทศวรรษ 1240-1250 ไบจกู บั ทพั มองโกลแมเ้ ครอบ ครองอานาโตเลียได้ทว่ายังคงมะงุมมะงาหราอยู่ในตะวันออกกลาง โดยยังเสีย เวลาอย่กู บั บรรดาเบลกิ สท์ ้ังหลายของเผ่าเตริ ์ก ขณะท่ใี นอหิ รา่ นเอง ทพั มองโกล ไม่สามารถยึดครองได้เด็ดขาด สุดท้ายไบจูจึงถูกปลดลง และผู้ท่ีมาแทน คือ “ฮูเลก”ู (Hulegu) น้องชายของมองเก (Mongke) ข่านใหญ่ของมองโกล ฮเู ลกู นี่เองท่ีน�ำทัพมองโกลและพันธมิตรเข้าท�ำลายแบกแดดใน ค.ศ.1258 สังหาร คอลีฟะฮฺราชวงศ์อับบาสิยะฮฺองค์สุดท้าย ท�ำลายแบกแดดหมดสิ้น ท้ังเข่นฆ่า มุสลิมไปไม่น้อยกว่าเจ็ดแสนชีวิต เป็นความวิปโยคใหญ่หลวงท่ีถูกจรดจารึกไว้ ไม่ลมื ในโลกมุสลมิ 000.indd 111 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่รอ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยคุ ใหม่ 111 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 112 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 25 เปรยี บเทยี บความส�ำ เร็จ ระหว่างเติร์กกบั มองโกล 000.indd 113 เติร์ก จากชนเผา่ เรร่ อ่ นสู่จักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 113 1/27/2564 BE 4:21 PM

เปรยี บเทยี บความส�ำเรจ็ ระหว่างเติรก์ กบั มองโกล ใกล้จะถึงเรื่องราวของจักรวรรดิยิ่งใหญ่ของชนเติร์ก คือ อุสมานียะฮฺหรือ ออตโตมันกันเต็มที ขอน�ำความส�ำเร็จของเติร์กกับมองโกลมาเปรียบเทียบกัน หน่อย ท้ังสองกลุ่มชนมีพ้ืนเพมาจากพื้นที่เดียวกัน พัฒนาสังคมมาไล่เลี่ยกัน ต่างฝ่ายต่างสร้างจักรวรรดิยิ่งใหญ่ ในยุครุ่งเรืองท่ีสุดมองโกล ได้สร้างจักรวรรดิ ขนาด 24 ล้านตารางกิโลเมตร ใหญ่โตกว่าจักรวรรดิอุสมานียะฮฺถึง 4.6 เท่า แต่น่ันเป็นความส�ำเร็จในอดีต หากจะเปรียบเทียบความส�ำเร็จของแต่ละฝ่าย เห็นควรน�ำขอ้ มลู ในปจั จบุ ันมาเปรียบเทียบกัน ใน ค.ศ.2020 ชาวมองโกลในโลกมี 11 ล้านคน โดย 3.2 ล้านคน เป็น ประชากรหลกั ในมองโกเลีย 6 ลา้ นคนเป็นประชากรสว่ นนอ้ ยในจนี 8 แสนคน อยู่ในรัสเซีย ขณะที่ชาวเติร์กในโลกมี 160 ล้านคน มากกว่ามองโกล 15 เท่า โดยเป็นประชากรหลักใน 6 ประเทศ ได้แก่ ตุรกี คาซัคสถาน อุซเบกิสถาน กรี จสิ ถาน เตริ ก์ เมนสิ ถาน และอาเซอรไ์ บจนั เปน็ ประชากรกลมุ่ ส�ำคญั ในอหิ รา่ น รสั เซีย อัฟกานิสถาน อิรัก ทาจิกสิ ถาน จีน และซเี รีย เมอ่ื เปรยี บเทยี บระหว่างสองประเทศซึ่งเปน็ ประเทศหลกั ของชนเตริ ์กและ ชนมองโกล คือ ตุรกีกับมองโกเลียแล้ว ตุรกีมีศักยภาพทางเศรษฐกิจท่ีสูงกว่า มีรายได้ต่อหัวประชากร 9,300 USD/ปี ใน ค.ศ. 2018 ขณะท่ีมองโกเลียใน ปีเดียวกันมี 4,100 USD/ปี ที่น่าสนใจมากกว่านั้น คือ ประชากรมองโกลไม่ได้ ก้าวไปไหนเลยยังคงปักหลักอาศัยอยู่ในที่เดิมเช่นเม่ือหลายพันปีมาแล้ว ขณะที่ เติร์กแม้จ�ำนวนไม่น้อยยังคงอาศัยอยู่ในท่ีเดิม ทว่าส่วนใหญ่เคลื่อนย้ายออกไป สร้างประเทศใหม่ในเอเชียกลางและตะวนั ออกกลางมากถงึ 6 ประเทศ 114 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 114

ในการขยายประชากร แม้ชนชั้นน�ำมองโกลจะนิยมน�ำหญิงต่างเผ่ามาเป็น ทาสบ�ำเรอ เติร์กกลับนิยมการแต่งงานข้ามเผ่า อาจเป็นเหตุผลในความส�ำเร็จ ด้านประชากรของเติร์ก อีกสองความส�ำเร็จของชนเติร์ก คือ การพัฒนา ศลิ ปวฒั นธรรมและการบรหิ ารจดั การบา้ นเมอื ง เตริ ก์ น�ำอารยธรรมเปอรเ์ ซยี และ กรกี มาผสมผสานสรา้ งอารยธรรมทเ่ี ปน็ ของตนเอง เหน็ ไดใ้ นประเทศอซุ เบกสิ ถาน และตุรกี ท้ังเรียนรู้การบริหารจัดการบ้านเมืองจากชนกลุ่มอ่ืน กระท่ังสร้าง จกั รวรรดทิ มี่ อี ายยุ นื ยาวกวา่ จกั รวรรดขิ องชนมองโกลมาก อะไรทเี่ ปน็ ปจั จยั ท�ำให้ เติรก์ ประสบความส�ำเรจ็ มากกว่า คงต้องยอ้ นกลบั ไปดูประวัติศาสตร์ ชนชาตทิ ง้ั สองเรม่ิ จากการเปน็ ชนเรร่ อ่ น มคี วามเปน็ นกั รบสงู มองโกลขยาย อาณาจักรไปกวา้ งไกล กระท�ำการสังหารผคู้ นไปมากกว่า 40 ลา้ นชีวติ จ�ำนวนนี้ เปน็ มสุ ลมิ หลายลา้ นคน ขณะทเี่ ตริ ก์ สรา้ งจกั รวรรดหิ ลายแหง่ แตส่ งั หารผคู้ นนอ้ ย กว่าจักรวรรดิมองโกลมาก จะยกเว้นก็เฉพาะจักรวรรดิทิมูริด ซ่ึงต้องการขยาย จกั รวรรดแิ บบมองโกลทัง้ ท่เี ปน็ เติร์ก จกั รวรรดิน้ีสงั หารผ้คู นไปกวา่ 17 ล้านชีวติ แมเ้ ปน็ จกั รวรรดมิ สุ ลมิ ทวา่ ผคู้ นทถี่ กู สงั หารสว่ นใหญก่ ลบั เปน็ มสุ ลมิ เชน่ เดยี วกนั นักประวัตศิ าสตร์จ�ำนวนหนงึ่ ถึงกับบ่นว่าเปน็ เพราะจกั รวรรดกิ ระหายเลอื ดแหง่ นี้แท้ๆ จงึ ท�ำให้จักรวรรดิอิสลามกา้ วไปไม่ไกลอย่างทหี่ วัง หรือน่คี ือพระประสงค์ ของอลั ลอฮฺ ซบุ ฮานะฮวู ะตะอาลา ในอนั ทจี่ ะลดความฮกึ เหมิ ของจกั รวรรดมิ สุ ลมิ ลง ก่อนที่โลกตะวนั ตกจะก้าวขึน้ มาแทนที่ 000.indd 115 เติร์ก จากชนเผ่าเร่รอ่ นส่จู ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 115 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 116 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 26 เติรก์ กับการเติบโตในอะนาโตเลีย 000.indd 117 เติร์ก จากชนเผา่ เร่ร่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 117 1/27/2564 BE 4:21 PM

เตริ ก์ กบั การเติบโตในอะนาโตเลีย ประเทศตุรกี ในค.ศ.2020 มีพ้นื ที่ 783,562 ตารางกโิ ลเมตรกบั ประชากร 83 ล้านคน มากกว่าร้อยละ 70 เป็นชนชาวเติร์กทบ่ี รรพบรุ ษุ ใช้เวลาหลายร้อยปี อพยพโยกย้ายจากเอเชียเหนือและเอเชียกลาง เข้ามาครอบครองพื้นที่แห่งน้ีไว้ กระท่ังสามารถสร้างจักรวรรดิออตโตมันหรืออุสมานียะฮฺข้ึนใน ค.ศ.1299 จนกลายมาเป็นประเทศตุรกีได้ในวันนี้ ชนเติร์กในวันน้ันส่วนใหญ่เป็นชนออกุซ (Oghuz) บรรพบุรุษดั้งเดิมอยู่ในเอเชียเหนืออพยพเข้ามาในหุบเขาออร์ฆอน (Orkhon) ของมองโกเลยี ถกู ระรานจากชนเผา่ ฆติ าน (Khitan) สาขาของมองโกล เมอ่ื ตน้ ศตวรรษที่ 10 จงึ ถอยร่นมาอยูเ่ อเชยี กลางกระทง่ั สว่ นใหญเ่ ขา้ รบั อิสลาม ในพื้นที่ใหมน่ ี้เอง ถึงกลางศตวรรษที่ 11 การกระทบกระทั่งระหว่างชนเติร์กเผ่าออกุซกับ ชนมองโกลในมองโกเลียมีมากข้ึน อีกท้ังในพ้ืนท่ีเอเชียกลางเกิดแรงกดดันจาก ชนเติร์กเผ่ากิบชัก (Kipchak) ผู้เป็นเจ้าของพ้ืนที่เดิม ท�ำให้การหลั่งไหลของ ชนเผ่าออกุซออกนอกพ้ืนท่ีเป็นไปอย่างธารน้�ำไหล ผู้คนจ�ำนวนมากเคล่ือนย้าย ไปทางยุโรปตะวันออก ชนออกุซท่ีเป็นมุสลิมเคลื่อนย้ายไปทางตะวันออกและ ทางใต้ ซ่ึงมีอิทธิพลของรัฐอิสลามอยู่ กระท่ังสามารถสร้างรัฐของตนเอง คือ จักรวรรดเิ ซลจกุ ข้ึนไดใ้ น ค.ศ.1037 ก่อนหน้าน้ันใน ค.ศ.1015 หน่ึงในบุรุษผู้สร้างจักรวรรดิเซลจุก คือ ชารี (Chaghri) น�ำกองทหารม้าจ�ำนวน 3,000 นาย ออกจากเปอร์เซียตะวันออกไป ยังคาบสมทุ รอานาโตเลีย เพอ่ื เสาะแสวงหาแผ่นดินใหม่ สร้างรฐั ใหก้ ับชนออกซุ ที่ล้ีภัยมาจากเอเชียกลาง ขณะท่ีพชี่ าย คอื ตูรลิ (Tughril) ตรงึ ก�ำลงั ในเปอรเ์ ซีย ตา้ นทานอ�ำนาจของอาณาจกั รเดมิ คอื ฆาสนาวดิ (Ghaznavid) และควาเรซเมยี 118 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 118

(Khwarezmia) ไว้ ชารีน�ำก�ำลังพลเลียบไปตามทะเลสาบแคสเปียนเข้าสู่พ้ืนท่ี คอเคซสั ซง่ึ ครอบครองโดยชนเตริ ก์ เผา่ อะเซอรี (Azeri) ผา่ นตอ่ ไปถงึ อานาโตเลยี ท�ำการรบพุ่งกับทหารไบแซนไทน์กลุ่มเล็กๆ ได้ชัยชนะหลายครั้งจากความ เช่ียวชาญการรบบนหลังม้าและการใช้ธนู ขณะท่ีทหารไบแซนไทน์รบด้วยทหาร ราบกับดาบและโล่ นบั เปน็ ครัง้ แรกท่ีชนออกุซก้าวเข้าสอู่ านาโตเลีย เม่ือได้ขา่ ววา่ พ่ีชายสร้างรฐั ขึ้นไดใ้ นเปอร์เซีย ชารีน�ำก�ำลงั กลบั จากอานาโต เลียไปช่วยพี่ชายสร้างรัฐเซลจุกในเปอร์เซียและทรานโซเซียนา (Transoxiana) กระท่ังส�ำเร็จใน ค.ศ.1037 แม้เซลจุกเปล่ียนความตั้งใจเข้าสู่คอเคซัสและ อานาโตเลยี ทวา่ ขา่ วชยั ชนะของชารนี �ำพาใหช้ นออกซุ ในเอเชยี กลางทใ่ี นเวลานน้ั ไดร้ บั ความเดอื ดรอ้ นจากชนมองโกลทเ่ี ปลง่ ประกายทางอ�ำนาจขน้ึ พากนั หลง่ั ไหล เข้าสู่อานาโตเลีย ตั้งชุมชนลักษณะชนเผ่าเร่ร่อนขึ้นมากมายในอานาโตเลีย ตะวนั ออก อ�ำนาจของจักรวรรดไิ บแซนไทน์ที่เป็นคริสต์นิกายออรโ์ ธดอกได้ชว่ ย ให้ชนกรกี อารม์ ีเนยี และจอร์เจยี ในพนื้ ที่ยับย้งั ชนเติรก์ เผ่าออกซุ และเผา่ อน่ื ที่เป็นมุสลิมสุนหนี่ ไม่ให้ขยายตัวในพื้นท่ี เกิดการปะทะกันบ่อยคร้ัง กระทั่ง ค.ศ.1071 ไบแซนไทน์ตัดสินใจส่งกองทัพขนาดใหญ่จากคอนสแตนติโนเปิล เขา้ กวาดลา้ งชนเตริ ก์ อนั เปน็ ชว่ งเวลาทจ่ี กั รวรรดเิ ซลจกุ เตบิ โตขนึ้ มากในเปอรเ์ ซยี และตะวันออกกลาง เซลจุกตัดสินใจส่งทหารจากอะเล็ปโป (Aleppo) ในซีเรีย เขา้ อานาโตเลยี เพ่ือปกป้องชนเติรก์ เผา่ เดียวกบั ตน คือ ออกซุ เปน็ ทม่ี าของการ ศึกแห่งมานซิเกิร์ตในอานาโตเลียตะวันออก ใน ค.ศ.1071 ชัยชนะเด็ดขาดของ เซลจกุ เวลานนั้ เปน็ มหากาพยท์ น่ี �ำไปสกู่ ารสรา้ งจกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮหฺ รอื ออตโต มนั ทีก่ ลายเปน็ ประเทศตุรกใี นเวลาตอ่ มา 000.indd 119 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ ่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 119 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 120 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 27 ตรุ กกี ับความเปน็ เซลจกุ และเติรก์ 000.indd 121 เตริ ก์ จากชนเผา่ เรร่ ่อนสู่จกั รวรรดิ จากยุคโบราณสูย่ ุคใหม่ 121 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตุรกกี บั ความเปน็ เซลจกุ และเตริ ก์ ชว่ งศตวรรษท่ี 11-13 ตอ้ งยกใหเ้ ปน็ ศตวรรษของจกั รวรรดเิ ซลจกุ ทสี่ ถาปนา ขึ้นใน ค.ศ.1037 มีอายุยาวนานศตวรรษคร่ึง ก่อนที่เซลจุกในเปอร์เซียและ อิรักจะล่มสลายลงใน ค.ศ.1194 จากฝีมือของชนเติร์กด้วยกัน ท้ังเติร์ก-จีน แหง่ อาณาจักรฆาราฆติ ยั และเติร์ก-เปอร์เซยี แหง่ อาณาจกั รควาเรซเมยี อย่างไร ก็ตามเซลจุกในอานาโตเลียยังด�ำรงอ�ำนาจอยู่ในรูปของรัฐสุลต่านแห่งรุม (Sultanate of Rum) ก่อนจะแปรสภาพเป็นรัฐบริวารของมองโกลตั้งแต่ ค.ศ.1243 และล่มสลายลงอยา่ งส้ินเชิงใน ค.ศ.1308 หลงั เซลจกุ ทง้ั สองสว่ นลม่ สลาย ผา่ นมากระทงั่ ค.ศ.1299 จกั รวรรดขิ องชน เตริ ก์ เผา่ ออกซุ กลบั ไดร้ บั การสถาปนาขน้ึ อกี ครงั้ ในชอ่ื วา่ “จกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮ”ฺ (Ottoman empire) จกั รวรรดใิ หมน่ มี้ อี ายยุ าวนานกวา่ หกศตวรรษ สลุ ตา่ นองค์ สุดท้ายลาฐานันดรไปเมื่อ ค.ศ.1923 พร้อมการก�ำเนิดของ “สาธารณรัฐตุรกี” (Republic of Turkey) จักรวรรดิเซลจุกและอุสมานียะฮฺล้วนมาจากเผ่าออกุซ แม้ไม่มีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กันทางราชวงศ์ ทว่านักประวัติศาสตร์ด้านตุรกี ศกึ ษารุน่ ใหม่ในศตวรรษท่ี 20-21 อย่าง Ibn-i Kemal, Neşri และอีกหลายคน ยงั เหน็ วา่ อุสมานียะฮฺ คอื ผูส้ บื ทอดของเซลจุก แม้มใิ ช่ทางสายเลือดแต่เปน็ ทาง อดุ มการณ์ หลกั ฐานยนื ยนั การสบื ทอดนม้ี าจากค�ำประกาศของสลุ ตา่ นในราชวงศอ์ สุ มา นียะฮฺหลายพระองค์ ท่ียืนยันการสืบทอดต่อจากสุลต่านแห่งคอนย่า (Konya) เมืองหลวงระยะต้นของรัฐสุลต่านแห่งรุม โดยระบุความเป็นเซลจุก ท้ังยังกล่าว ถึงการสืบทอดอุดมการณ์เติร์กจากราชวงศ์ต่างๆ ที่เกิดข้ึนก่อนหน้าน้ัน กระท่ัง ผ่านมาถึงจักรวรรดิเซลจุกและรัฐสุลต่านแห่งรุม นอกจากนี้ยังมีหลักฐานส�ำคัญ 122 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 122

คือ ผู้น�ำระดับวีรบุรุษของชนออกุซอย่าง “แอร์ทูรูล ฆาซี” (Ertugrul Ghazi) ผพู้ ่อ (ค.ศ.1198-1281) และ “ออสมนั ฆาซี” (Osman Ghazi) ผ้ลู ูก (ค.ศ.1258- 1326) ผู้สถาปนาจักรวรรดิอุสมานียะฮฺต่างแสดงความจงรักภักดีต่อสุลต่าน แห่งรุมมาโดยตลอด แม้หลังการล่มสลายจากความพ่ายแพ้ต่อมองโกล ทั้งสอง ผนู้ �ำยงั คงเรยี กขานรฐั สลุ ตา่ นแหง่ รมุ วา่ จกั รวรรดเิ ซลจกุ อนั แสดงถงึ ความสมั พนั ธ์ ของสองอาณาจักร เม่อื ออสมนั สถาปนาราชวงศ์ใหม่ คือ อุสมานยี ะฮฺ จึงเปรียบ เสมอื นการสบื ทอดอ�ำนาจต่อเน่ืองกนั ของชนเติร์กเผ่าออกุซอย่างปฏเิ สธมไิ ด้ ความเชอ่ื ในอดุ มการณด์ งั กลา่ วมคี วามส�ำคญั อยา่ งยง่ิ ตอ่ การพฒั นาบทบาท ของรัฐตุรกีสมัยใหม่ ว่าไล่เรียงไปได้จนถึงจักรวรรดิเซลจุกและจักรวรรดิฆาสนา วิด ซ่ึงสถาปนาขึ้นใน ค.ศ.977 โดยมีชนออกุซเป็นก�ำลังส�ำคัญ ความสืบเน่ือง ดังกล่าวด�ำเนินมาจนถึงรัฐตุรกีสมัยใหม่ เพราะเหตุนี้ ประธานาธิบดีตุรกีใน ศตวรรษท่ี 21 อย่าง เรเสบ เทยิบ เออร์โดอัน (Resep Tayyip Erdogan) จึงกล่าวยืนยันถึงอุดมการณ์ข้างต้น ไม่เพียงเท่าน้ันยังกล่าวถึงความสัมพันธ์ของ ตุรกีกับประเทศต่างๆ ในเอเชียกลางที่มีชนเติร์กเป็นประชากรหลัก ฝันของ รัฐตุรกีสมัยใหม่จึงมิได้แคบอยู่เพียงการฟื้นฟูจักรวรรดิอุสมานียะฮฺหรือเซลจุก เท่าน้นั แต่ครอบคลุมไปถงึ การสรา้ งจักรวรรดิเติรก์ สมัยใหม่ขน้ึ ดว้ ย 000.indd 123 เติรก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 123 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 124 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 28 เรอื่ งราวของเติร์กเผ่าออกซุ จากเอเชยี กลาง 000.indd 125 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่รอ่ นสจู่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 125 1/27/2564 BE 4:21 PM

เรอ่ื งราวของเติรก์ เผา่ ออกุซจากเอเชียกลาง ทุ่งหญ้าสเต็ปป์ระหว่างทะเลสาบแคสเปียนและทะเลอะรัล ต้นศตวรรษท่ี 13 ชนเติร์กเผ่าออกุซท่ีอาศัยในพ้ืนที่ไม่เป็นสุขนัก ไม่ใช่จากความขัดแย้งกับ ชนเติรก์ ต่างเผ่า แต่เป็นความทารุณโหดรา้ ยของมองโกลทร่ี วบรวมชนเผา่ เรร่ อ่ น เพื่อขยายดินแดนสร้างจักรวรรดิ ชนออกุซส่วนท่ีเป็นมุสลิมเลือกเส้นทางอพยพ หนีภัยลงทางใต้ เวลานั้นจักรวรรดิเซลจุกล่มสลายไปแล้ว เหลือเพียงสาขาของ เซลจุกท่ีชื่อ รัฐสุลต่านแห่งรุม ในคาบสมุทรอานาโตเลีย การเดินทางไปถึงที่น้ัน ต้องออ้ มทางใตท้ ะเลสาบแคสเปยี นเพอ่ื มุ่งไปทางตะวนั ตก แอร์ทูรูล ฆาซี (Ertu- grul Ghazi) น�ำมารดาและน้องชายพร้อมคนเผ่ากายีสาขาของออกุซจ�ำนวน คร่ึงพัน เดินทางไปยังที่น้ันพร้อมปศุสัตว์ ขณะที่น้องชายสองคนแบ่งเผ่ากายี ครึ่งหนง่ึ เลอื กเดนิ ทางไปทางทิศตะวนั ออกทม่ี อี าณาจักรควาเรสเมียตง้ั อยู่ การอพยพใช้วิธีเลาะชายฝั่งทะเลสาบแคสเปียน ผ่านดินแดนของชนเติร์ก เมนและอะเซอรี (Azeri) แถบเทือกเขาคอเคซัสท่ีค่อนข้างเป็นมิตร มุ่งหน้าสู่ แผ่นดินอานาโตเลีย โดยเดินทางหลบหลกี กองทหารมองโกลกลมุ่ เลก็ ๆ ไปตลอด ทางในแผ่นดินอานาโตเลียน้ันเอง แอร์ทูรูลพบการปะทะกันของชนสองกลุ่มจึง ตัดสินใจน�ำนักรบเผ่ากายีเข้าช่วยเหลือชนกลุ่มเล็ก กระท่ังสามารถขับกองก�ำลัง ของชนกลุ่มใหญ่ออกไปได้ จึงพบว่ากลุ่มชนที่ตนช่วยไว้น้ัน คือ อะลาอุดดิน (Ala-uddin Kayqubad I) สลุ ตา่ นแห่งรุมทถี่ ูกทหารมองโกลเขา้ ท�ำร้าย สุลตา่ น ได้ตอบแทนแอร์ทูรูลด้วยการมอบดินแดนทางตะวันตกสุดของอานาโตเลีย ใหเ้ ปน็ ทตี่ งั้ ชมุ ชนเผา่ กายี เปน็ ดนิ แดนทร่ี ายลอ้ มไปดว้ ยเตริ ก์ เผา่ อน่ื ๆ ไมไ่ กลจาก กรงุ คอนสแตนตโิ นเปลิ ซงึ่ เปน็ นครหลวงของจกั รวรรดไิ บแซนไทนท์ เ่ี วลานน้ั เสอ่ื ม อ�ำนาจลงมากแล้ว ปัญหาในพื้นท่ี คือ ชุมชนชาวกรีก อาร์มีเนีย และกลุ่มอ่ืน ท้ังยังมีทหารครูเสดจากยุโรปผ่านเข้ามาเป็นครั้งคราว ขณะที่มองโกลท่ีสร้าง ปญั หาอยู่หา่ งออกไปทางตะวนั ออกของอานาโตเลีย 126 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 126

ค.ศ.1243 เม่ือพ้นยุคสมัยของอะลาอุดดิน ทัพรัฐสุลต่านแห่งรุมมีอันต้อง พ่ายแพต้ อ่ ทพั ของมองโกล ทน่ี �ำทพั โดยแมท่ พั ไบจู (Baiju) ทีม่ กี �ำลงั พลนอ้ ยกวา่ นบั จากนน้ั รฐั สลุ ตา่ นแหง่ รมุ กลายเปน็ รฐั บรวิ ารของมองโกล โดยตอ้ งรวบรวมสว่ ย จากบรรดาเบลิกส์ (Beyliks) หรือชุมชนเติร์กในอานาโตเลีย ที่มีนับร้อยเผ่า ส่งเป็นบรรณาการให้มองโกล เผ่ากายีของแอร์ทูรูลท�ำในลักษณะเดียวกันชนิด ยากทจ่ี ะขดั ขนื ทวา่ ไบจกู ลบั ถกู ปลดกอ่ นทท่ี พั ใหญม่ องโกลจะเขา้ ท�ำลายแบกแดด ของจักรวรรดิอบั บาสยิ ะฮฺ ใน ค.ศ.1258 อยา่ งหฤโหด สร้างความเจบ็ แคน้ ให้กบั มุสลิมทั่วท้ังตะวันออกกลาง ผ่านมาจนถึง ค.ศ.1260 ไบจูที่ยังคงอยู่ในพ้ืนท่ี อานาโตเลยี พรอ้ มทหารมองโกลถกู กองก�ำลงั ของแอรท์ รู ลู บกุ สงั หารจนไดใ้ นทส่ี ดุ น่ีคือเรื่องราวของแอร์ทูรุล (ค.ศ.1198-1281) ท่ีในเวลาต่อมาออสมาน (ค.ศ.1258-1326) บุตรชายคนท่ีสาม กลายเป็นบุรุษผู้สร้างจักรวรรดิออตโตมัน หรืออุสมานียะฮฺขึ้นใน ค.ศ.1299 เรื่องราวทั้งหมดมีบันทึก ซ่ึงเกิดข้ึนหลัง เหตุการณ์นานนับร้อยปี หากอยากรู้เร่ืองราวของประเทศตุรกีจ�ำเป็นต้องเข้าใจ เร่ืองราวของออสมันและเหตุการณ์ก่อนหน้านั้น ซึ่งเกิดขึ้นจริงบ้าง หรืออาจจะ จริงบ้างปะปนกนั ไป 000.indd 127 เติรก์ จากชนเผ่าเรร่ ่อนสูจ่ กั รวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ ุคใหม่ 127 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 128 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 29 การผสมกลมกลนื เปน็ เติรก์ ในอะนาโตเลีย 000.indd 129 เติร์ก จากชนเผ่าเรร่ ่อนสู่จักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 129 1/27/2564 BE 4:21 PM

การผสมกลมกลนื เป็นเติรก์ ในอะนาโตเลยี อานาโตเลีย (Anatolia) เป็นช่ือคาบสมุทรขนาดใหญ่ทอดเข้าไปในทะเล เมดิเตอร์เรเนียนที่อยู่ทางใต้ ทะเลอีเจียนทางตะวันตก และทะเลด�ำทางเหนือ ปัจจุบันเป็นทีต่ ้ังของประเทศตุรกี ประชากรส่วนใหญ่เปน็ ชนเติร์ก ท่เี คล่ือนยา้ ย มาจากเอเชยี กลาง ส่วนน้อย คอื เคิรด์ อาร์มีเนยี กรกี อสั ซเี รยี จอรเ์ จีย ยวิ และ อีกหลายเผ่าพันธุ์ ทว่าก่อนท่ีชนเติร์กจะหล่ังไหลเข้าสู่คาบสมุทรแห่งนี้ก็ล่วงเข้า คริสต์ศตวรรษท่ี 11 แล้ว การหล่ังไหลเข้ามาของชนเติร์กมาจากหลายเหตุผล เช่น หนีภัยการระรานของชนเผ่ามองโกลที่เริ่มเรืองอ�ำนาจขึ้น ความขัดแย้งกับ ชนเตริ ก์ ตา่ งเผา่ ในพน้ื ทเ่ี ดมิ การแสวงหาแหลง่ ท�ำมาหากนิ ใหมแ่ ละอกี หลายปจั จยั นักประวัติศาสตร์ระบุว่าตอนต้นศตวรรษที่ 11 พื้นท่ีด้านตะวันออกของ อานาโตเลียคราคร่�ำไปด้วยกระโจมของชนชาวเติร์กนับจ�ำนวนแสน คนกลุ่มน้ี ส่วนใหญเ่ ล้ียงชพี ด้วยปศุสัตว์ เช่น แพะ แกะ และววั บางส่วนเลี้ยงชพี ดว้ ยการ ค้ากับชนเติร์กและชนกลุ่มอื่น ชัยชนะของเซลจุกต่อไบแซนไทน์ใน ค.ศ.1071 สง่ ผลใหเ้ กิดการหลัง่ ไหลของชนเติร์กเข้าสู่อานาโตเลียมากข้ึน กระท่ังกลายเปน็ ชนส่วนใหญ่กระจายไปท่ัวอานาโตเลีย เซลจุกรวมเผ่าต่างๆ สร้างรัฐสุลต่าน แห่งรุมข้ึนใน ค.ศ.1077 ที่ต่อมาพ่ายแพ้ต่อมองโกลใน ค.ศ.1243 ส่งผลให้ เผ่าเติร์กภายใต้รัฐสุลต่านตั้งตนเป็น “เบลิกส์” (Beyliks) กึ่งอิสระ รวมถึงเผ่า “กาย”ี (Kayi) ซง่ึ ผู้น�ำอย่างแอรท์ ูรลู (Ertugrul ค.ศ.1198-1281) ตอ้ งคอยดแู ล เผ่าให้รอดพ้นจากอ�ำนาจของมองโกลและไบแซนไทน์ บางคร้ังยังต้องคอย หลบเลยี่ งอทิ ธพิ ลของทหารครเู สด รวมทง้ั การกระทบกระทงั่ กบั ชนเผา่ เตริ ก์ ดว้ ย กันซึง่ ต่างมีชะตากรรมไม่ตา่ งกนั 130 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 130

หลักฐานทางประวัติศาสตร์บ่งช้ีอีกว่าก่อนท่ีชนเติร์กจากเอเชียกลางจะ แหแ่ หนกนั เขา้ มาตง้ั รกรากกนั ในอานาโตเลยี ชมุ ชนเดมิ ในพนื้ ทนี่ ป้ี ระกอบไปดว้ ย ชนหลายเชื้อชาติ มีประชากรมากถึง 4 ล้านคน หลังการหล่ังไหลเข้าพ้ืนท่ีของ เติร์กเผ่าต่างๆ ชนหลายเชอื้ ชาตจิ �ำนวนไม่น้อยมไิ ดย้ ้ายออกไปโดยผสมกลมกลืน กับชนเติร์กผ่านการเปล่ียนวัฒนธรรม ภาษาพูด การแต่งงาน และการเปล่ียน ศาสนา เมื่อศึกษาทางพันธุกรรมของประชากรตุรกีรุ่นใหม่ พบว่ามีดีเอ็นเอผสม ผสานท้ังเอเชียกลาง มองโกล และคอเคเซียน กระทั่งกลายเป็นเตอร์กิชไปหมด เรยี กกนั วา่ Turkification หรอื การรวมเป็นเตริ ์ก การผสมกลมกลืนเชน่ น้ีเกดิ ขึ้น ตง้ั แตย่ คุ แรกจนกระทงั่ ถงึ ยคุ หลงั ไมต่ า่ งจากการผสมผสานของชนหลายเชอื้ ชาติ รวมกันเปน็ ไทยในสุวรรณภูมสิ ักเท่าไหร่ การรวมเป็นเติร์กมีมากขึ้น กระท่ังชะลอตัวลงจากการเข้ามาของมองโกล หลงั ค.ศ.1243 คร้งั นั้นแม้มองโกลยังอนญุ าตให้ด�ำรงความเปน็ รัฐของเติรก์ ไว้ได้ ขอเพียงส่งบรรณาการยอมเป็นรัฐบริวารของมองโกล ทว่าเผ่าต่างๆ ของเติร์ก ทเี่ คยรวมกนั เปน็ รฐั สลุ ตา่ นแหง่ รมุ เรม่ิ ปรแิ ตกออกอกี ครง้ั จากนนั้ หลงั การท�ำลาย แบกแดดตลอดจนการเขมง็ เกลยี วการปกครองของมองโกล แตล่ ะชนเผา่ ของเตริ ก์ รวมท้ังเผ่ากายีต่างด้ินรนที่จะเป็นอิสระ กระท่ังเมื่อเกิดความขัดแย้งภายใน ของมองโกลด้วยกัน ระหว่างรัฐข่านอิลคาเนต (Ilkhanate) กับรัฐกระโจมทอง (Golden Horde) เป็นผลให้ชนเติร์กสร้างจักรวรรดิอุสมานียะฮฺข้ึนได้จนส�ำเร็จ ตอนช่วงปลายศตวรรษท่ี 13 000.indd 131 เติร์ก จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 131 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 132 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 30 สบิ หกจักรวรรดิยงิ่ ใหญ่ ในอดตี ของชนชาวเติร์ก 000.indd 133 เตริ ก์ จากชนเผ่าเร่ร่อนสูจ่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 133 1/27/2564 BE 4:21 PM

สบิ หกจักรวรรดิยิ่งใหญ่ในอดีตของชนชาวเติรก์ ขอยอ้ นกลบั ไปดคู วามรงุ่ เรอื งของชนเตริ ก์ ทผี่ า่ นมากนั หนอ่ ย ชนกลมุ่ นส้ี รา้ ง จักรวรรดิไว้ในประวัติศาสตร์โลกมากถึง 16 จักรวรรดิ อุสมานียะฮฺเองมีอายุ ยืนยาวกว่าหกศตวรรษ คนตุรกีจึงภาคภูมิใจในเช้ือสายของตน เห็นได้จากตรา ประจ�ำต�ำแหนง่ ประธานาธบิ ดตี รุ กเี ปน็ รปู ดาว 16 แฉก ลอ้ มรอบดว้ ยดาว 16 ดวง ซงึ่ หมายถึง 16 จักรวรรดขิ องชนเตริ ์กในอดตี เปน็ จกั รวรรดอิ ะไรบา้ ง ก�ำเนิดเมือ่ ไหร่ ปกครองแถบไหน ลองไปดกู นั จักรวรรดิที่ 1 “เซยี งหนู” (Xiongnu) สรา้ งโดย Mete Han ปกครองดา้ น เหนอื ของเอเชยี ระหวา่ ง 220-46 ปกี อ่ นครสิ ตกาล จกั รวรรดทิ ่ี 2 “ฮน่ั ตะวนั ตก” (Western Hunnic Empire) สร้างโดย Punu ปกครองด้านตะวันตกของจีน ระหวา่ ง ค.ศ. 48-216 จกั รวรรดิที่ 3 “ฮนั่ ยุโรป” (European Hunnic Empire) สร้างโดย Attilla ปกครองด้านตะวันออกของยุโรประหว่าง ค.ศ. 375-469 จกั รวรรดทิ ี่ 4 “ฮนั่ ขาว” (White Hunnic Empire) สรา้ งโดย Aksunvar ปกครอง เอเชยี กลางถึงชมพทู วีประหวา่ ง ค.ศ. 390-577 จักรวรรดิที่ 5 “ก็อกเติร์ก” (Göktürk Khaganate) สร้างโดย Bumin Qaghan ปกครองด้านตะวันตกเฉียงเหนือของเอเชียระหว่าง ค.ศ. 552-745 จกั รวรรดทิ ี่ 6 “อาวาร์” (Avar Khaganate) สรา้ งโดย Bayan Kağan ปกครอง ดา้ นตะวันออกของยโุ รประหวา่ ง ค.ศ. 565-835 จกั รวรรดิท่ี 7 “ฆาซาร์” (Kha- zar Khaganate) สรา้ งโดย Ziebel ปกครองแถบทะเลด�ำ ทะเลสาบแคสเปยี น ระหว่าง ค.ศ. 651-983 จักรวรรดทิ ี่ 8 “อยุ กรู ”์ (Uigher Khaganate) สร้างโดย Kutluğ Kül Bilge Kağan ปกครองดา้ นเหนอื ของจนี ระหว่าง ค.ศ. 744-840 134 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 134

จักรวรรดทิ ่ี 9 “ฆาราฆานดิ ” (Kara-Khanids) สรา้ งโดย Bilge Kul Qadir Khan ปกครองในเอเชยี กลาง ระหวา่ ง ค.ศ. 840-1212 จกั รวรรดทิ ่ี 10 “ฆาสนา วดิ ” (Ghaznavids) สร้างโดย Alp Tekin ปกครองในเอเชียกลาง อหิ รา่ น ชมพู ทวปี ระหวา่ ง ค.ศ. 962-1186 จกั รวรรดทิ ี่ 11 “เซลจกุ ” (Great Seljuk Empire) สรา้ งโดย Seljuk Bey ปกครองเอเชยี กลาง ตะวนั ออกกลาง อานาโตเลยี ระหวา่ ง ค.ศ. 1040–1157 จกั รวรรดทิ ี่ 12 “ควาเรซมิด” (Khwarezmids) หรอื ควาเรซ เมยี (Khwarezmia) สรา้ งโดย Muhammed Harzem Şah ปกครองเอเชยี กลาง อหิ รา่ น และอัฟกานิสถาน ระหว่าง ค.ศ. 1097–1231 จกั รวรรดิท่ี 13 “โกลเดนฮอร์ด” (Golden Horde) หรือกระโจมทองสรา้ ง โดย Batu Han ปกครองเอเชยี กลาง ระหวา่ ง ค.ศ. 1236–1502 จักรวรรดิท่ี 14 “ทมิ รู ดิ ” (Timurid Empire) สรา้ งโดย Timur ปกครองเอเชยี กลาง ตะวนั ออกกลาง และอานาโตเลีย ระหวา่ ง ค.ศ.1368–1501 จกั รวรรดิที่ 15 “มกู อลหรือโมกลุ ” (Mughal Empire) สรา้ งโดย Babur Shah ปกครองอนิ เดยี ระหว่าง ค.ศ. 1526- 1858 จกั รวรรดิท่ี 16 “อสุ มานียะฮ”ฺ (Ottoman Empire) สรา้ งโดย Osman Bey หรือ Osman Ghazi ปกครองยโุ รปตะวันออก เอเชยี กลาง ตะวนั ออกกลาง อัฟรกิ าเหนอื และอาระเบยี ระหว่าง ค.ศ. 1299-1922 000.indd 135 เติรก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสจู่ กั รวรรดิ จากยุคโบราณสูย่ ุคใหม่ 135 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 136 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 31 ความฝนั ของออสมนั 000.indd 137 เติรก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นส่จู กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยุคใหม่ 137 1/27/2564 BE 4:21 PM

ความฝนั ของออสมนั จักรวรรดิยิ่งใหญ่ที่สุดของชนชาวเติร์ก คือ “ออตโตมัน” หรือ “อุสมานี ยะฮฺ” ในภาษาอาหรบั สถาปนาขน้ึ ใน ค.ศ.1299 โดย “ออสมนั ฆาซี” (Osman Ghazi) หรอื ออตมนั หรอื อสุ มานบตุ รของ แอรท์ รู ลู ฆาซี โดยเปลยี่ นชอ่ื จากสหพนั ธ์ เผา่ ให้เป็นไปตามชือ่ ของผสู้ ถาปนา อนั เป็นประเพณขี องชนเตริ ์ก ครั้งแรกใชช้ ื่อ เพียง “ออตโตมัน เบลิก” (Ottoman beylik) ภายหลังขยายอาณาเขตเติบโต ขน้ึ จงึ เปลยี่ นเปน็ จกั รวรรดอิ อตโตมนั ชา่ งรวดเรว็ น่าทึ่ง ท้งั ๆ ที่ออสมนั เป็นเพยี ง ชนรนุ่ แรกในครอบครวั ทถ่ี อื ก�ำเนดิ ขน้ึ ในแผน่ ดนิ อานาโตเลยี หลงั บดิ ายา้ ยมาจาก เอเชยี กลางแท้ๆ เมอ่ื รฐั สลุ ตา่ นแหง่ รมุ พา่ ยตอ่ กองทพั มองโกลใน ค.ศ.1243 เปลยี่ นสภาพไป เป็นเพียงรัฐบริวารที่คอยรวบรวมบรรณาการส่งแก่มองโกล ชนเติร์กในอานา โตเลียตะวันตกที่อยกู่ ันเปน็ “เบลิก” (Beyliks) ตอ้ งเผชญิ ทงั้ ภัยจากมองโกลทาง ตะวันออก ไบแซนไทนท์ างเหนอื และตะวันตก รัฐครูเสดจากยโุ รปทเี่ ขา้ มาจดั ตง้ั อยู่ทั่วไปในอานาโตเลีย ไหนจะอ�ำนาจของราชวงศ์อัยยูบิดในอียิปต์และซีเรีย ก่อนเปล่ียนเป็นราชวงศ์มัมลุกใน ค.ศ.1250 เม่ือแบกแดดล่มสลายลงใน ค.ศ.1258 ภัยอันตรายย่งิ มีมากขนึ้ เมื่อมองโกลกลายเป็นพันธมิตรกบั ทั้งไบแซน ไทนแ์ ละครเู สด เบลกิ ของชนเตริ ก์ จงึ พยายามสลดั หลดุ จากการเปน็ ชมุ ชนบรวิ าร ของมองโกล ส�ำเร็จบ้าง ไม่ส�ำเร็จบ้าง ส�ำเร็จเป็นคร้ังคราวบ้าง ชนเผ่ากายีของ แอรท์ รู ูลเผชิญชะตากรรมไม่ต่างกันสกั เทา่ ไหร่ ออสมัน เป็นบุตรคนที่สามของแอร์ทูรูล ก้าวขึ้นเป็นหัวหน้าเผ่ากายีแทน บดิ าในวยั 22 ปี แมไ้ มร่ หู้ นงั สอื ทวา่ เครง่ ครดั ในศาสนา ทงั้ ชาญฉลาด มวี สิ ยั ทศั น์ แตกต่างจากหัวหน้าเบลิกท่ัวไป โดยเห็นว่าชนเติร์กต้องรวมกัน เผ่ากายีจึงท�ำ 138 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 138

สญั ญาสงบศกึ กบั ชนเตริ ก์ เพอื่ รวมกนั ท�ำศกึ กบั กลมุ่ ชนอนื่ ระหวา่ งท�ำศกึ ออสมนั ผกู มติ รกบั ศตั รพู รอ้ มกนั ไปดว้ ยกระทง่ั ไดไ้ มตรจี ากชนครสิ ตแ์ ละยวิ ทอ่ี ยโู่ ดยรอบ มีเผ่าเติร์กจ�ำนวนมากเข้าร่วม ถึง ค.ศ.1299 เผ่าเติร์กพันธมิตรตกลงเปลี่ยนช่ือ กลุ่มเปน็ “ออตโตมนั เบลิก” (Ottoman beylik) แผอ่ �ำนาจข้ามไปสูค่ าบสมุทร บอลขา่ น หลงั การจากไปของออสมนั ใน ค.ศ.1326 และการล่มสลายของรฐั ข่าน มองโกลในพนื้ ทใ่ี น ค.ศ.1335 เมอ่ื ถงึ ค.ศ.1354 ยคุ สมยั ของออรฮ์ นั บตุ รชายของ ออสมัน ออตโตมันเบลิกจึงเปล่ียนช่ือเป็น “จักรวรรดิออตโตมัน” ได้อย่างเต็ม ภาคภูมิ ชว่ งสมยั ท่มี ชี ีวิต ความเปน็ คนเคร่งศาสนา ออสมนั ท�ำบญุ กบั คนแกแ่ ละคน ยากจนเสมอ เรอ่ื งราวของออสมนั กลายเปน็ บนั ทกึ เมอื่ หลงั การจากไปของออสมนั แล้วร้อยปี หน่ึงในบันทึกท่ีมีช่ือเสียงกระทั่งกลายเป็นแรงบันดาลใจของชนเติร์ก นับจากนั้น คือ เรื่องราวว่าด้วย “ความฝันของออสมัน” (Osman’s dream) ทเ่ี กดิ ขน้ึ กอ่ นการแตง่ งานครง้ั ทสี่ องกบั ราเบยี บาลา ฮาตนุ (Rabia Bala Hatun) ลูกสาวเชคเอเดบาลี (Sheik Edebali) นักวิชาการศาสนาอิสลามที่มีชื่อเสียง ฝนั ของออสมนั กลา่ วถงึ ดวงรศั มที ผ่ี า่ นเขา้ ไปในอกเตบิ โตเปน็ ตน้ ไมใ้ หญ่ แผก่ งิ่ กา้ น และรากออกนอกรา่ งกายออสมนั ครอบคลมุ ไปทวั่ คาบสมทุ รอานาโตเลยี เปอรเ์ ซยี เมโสโปเตเมีย อัฟริกาเหนือ บอลข่าน อาระเบีย หรือแม้กระท่ังคอนสแตนติโน เปลิ ซง่ึ ในเวลาตอ่ มาพน้ื ทที่ งั้ หมดนกี้ ลายเปน็ แผน่ ดนิ ทจ่ี กั รวรรดอิ อตโตมนั ครอบ ครองไดส้ �ำเรจ็ เป็นความฝนั ของชาวเตริ ก์ ท่ยี ังคงด�ำรงอย่จู นกระทั่งถงึ ทกุ วันนไ้ี ม่ เคยเปล่ยี นแปลง 000.indd 139 เติรก์ จากชนเผา่ เรร่ ่อนส่จู กั รวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ คุ ใหม่ 139 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 140 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 32 สรา้ งบา้ นแปลงเมือง 000.indd 141 เติร์ก จากชนเผา่ เรร่ ่อนสู่จักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 141 1/27/2564 BE 4:21 PM

สรา้ งบ้านแปลงเมือง ชาวเตริ ก์ ไมต่ า่ งจากชนชาตอิ นื่ คอื ชอบเรอ่ื งราวความลกึ ลบั ตวั อยา่ งทเี่ หน็ ชัด คือ ความฝันของออสมันที่สร้างแรงบันดาลใจในหมู่ชนชาวเติร์กได้มาก เร่ืองจริงเป็นอย่างไรไม่มีใครรู้ เกิดข้ึนจริงหรือเปล่าไม่มีใครทราบ ที่รู้คือ สร้างพลังในสังคมได้สูง ในบันทึกหนึ่งกล่าวว่า ความฝันน้ีเกิดข้ึนประมาณ ค.ศ.1277 เวลานน้ั ออสมนั อายุ 19 ปี บดิ า คือ แอร์ทรู ูล พาท้ังครอบครัวเดนิ ทาง ไปต่างเมือง เพื่อเยี่ยมเยียนเพื่อนเก่า โดยพักค้างแรมที่บ้านเพื่อนหลังน้ัน ท่ีต่อ มากลายเป็นบ้านภรรยาคนท่ีสองของออสมัน ขณะเตรียมตัวนอน ออสมันเห็น อัลกรุ อา่ นอยู่บนผนัง ออสมนั แม้ไม่รู้หนังสือ ทวา่ เคารพต่อคมั ภีรจ์ งึ ท�ำสมาธิอยู่ ทงั้ คนื กระทง่ั ใกลร้ งุ่ จงึ งบี หลบั ความฝนั ถงึ ดวงรศั มใี นอกทแ่ี ผอ่ อกเปน็ รม่ ไมใ้ หญ่ กลายเป็นฝนั ของออสมนั อนั ลอื ล่ันเกดิ ขนึ้ ในเวลาน้นั เอง ออสมนั เปน็ คนสงู ผวิ คลำ�้ กวา่ พน่ี อ้ ง ตาตแ่ี บบเตริ ก์ -มองโกล เชย่ี วชาญการ ขม่ี า้ และใชอ้ าวธุ สรา้ งบารมจี ากความเดด็ ขาดของตนเองหลายครงั้ กระทง่ั ไดร้ บั การยอมรบั จากบดิ าใหเ้ ปน็ ผนู้ �ำเผา่ กายี ออสมนั รวู้ า่ ชนเผา่ เตริ ก์ ฝนั ทจ่ี ะสรา้ งชาติ ของตนเอง หากต้องการความส�ำเร็จจะต้องรวบรวมชนเผ่าทั้งหมด เผ่ากายีนั้น เลก็ เกนิ ไป โดยตอ้ งหยดุ การรบรากนั ระหวา่ งชนเตริ ก์ ทง้ั สานไมตรกี บั ชนกลมุ่ อนื่ ที่ประสงค์สร้างสังคมร่วมกัน อย่างไรก็ตาม นักประวัติศาสตร์ยอมรับว่า ปัจจัย ส�ำคัญในความส�ำเรจ็ อยู่ท่ภี มู ิรฐั ศาสตร์ ซึ่งออสมันฉลาดในการน�ำมาใช้ การคุกคามของมองโกลอยู่ทางทิศตะวันออกของอานาโตเลีย ขณะท่ีพ้ืนท่ี มน่ั ของออสมนั ไกลไปทางตะวนั ตก ชดิ ไปทางพรมแดนไบแซนไทนท์ เ่ี วลานนั้ ออ่ น พลังลงมาก ออสมันเสนอการรุกเข้าไปในพื้นท่ีไบแซนไทน์รวมถึงรัฐอิสระของ นกั รบครเู สดในแถบนนั้ โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ รฐั ทเ่ี คยกอ่ ปญั หากบั ชนเตริ ก์ ดนุ ดาร์ 142 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 142

(Dundar) อาของออสมนั วยั 70 ปี คดั คา้ นรนุ แรงกระทงั่ ปะทะกบั ออสมนั จนเสยี ชวี ติ เรอ่ื งนแ้ี มเ้ ปน็ ผลเสยี ทวา่ แสดงใหเ้ หน็ ถงึ ความมงุ่ มนั่ ของออสมนั เมอื่ ท�ำการ รบไดช้ ยั ชนะตอ่ ปอ้ มคา่ ยของนกั รบครเู สด นกั รบเตริ ก์ ทว่ั อานาโตเลยี เกดิ ศรทั ธา พากันหล่ังไหลเข้าไปสมทบกับออสมัน หลายเผ่าที่เคยระร้าระรังเปล่ียนใจรวม เผา่ กบั กายี สง่ ผลใหอ้ าณาจกั รขยายใหญข่ นึ้ กระทง่ั เกดิ ความพรอ้ ม ใน ค.ศ.1299 ออสมันจึงประกาศสร้างรัฐออตโตมันเบลิก (Ottoman beylik) น�ำไปสู่การจัด ท�ำเหรียญกษาปณข์ องออตโตมนั เพ่ือแสดงความเป็นอสิ ระในเวลาตอ่ มา อกี ความปรารถนาหนงึ่ ของออสมนั คอื เปลย่ี นสภาพชนเตริ ก์ จากชนเรร่ อ่ น เปน็ คนเมอื ง แมช้ นเตริ ก์ ในยคุ เซลจกุ เคยอยเู่ มอื งมาแลว้ ทวา่ ในสมยั แอรท์ รู ลู ชน เตริ ์กยังอาศยั ในกระโจมอยา่ งชนเร่รอ่ นทพ่ี ร้อมโยกย้ายไปกับปศุสัตว์ เมืองทอ่ี อ สมนั เตบิ โตขึน้ มาคือ “โซอุต” (Sogut) แม้มบี า้ นเรือนของชนกรีกและอาร์มเี นยี อยู่มาก ชนเติร์กยังรักท่ีจะอาศัยในกระโจม ออสมันในวัยใกล้ 70 ปีแจ้งความ ปรารถนาแก่ออร์ฮัน (Orhan) บุตรชาย เม่ือออร์ฮันยึดเมืองเบอร์ซา (Bursa) ได้จากไบแซนไทน์ใน ค.ศ.1326 ซ่ึงเป็นปีท่ีออสมานเสียชีวิต ออร์ฮันในฐานะ สุลต่านได้ย้ายเมืองหลวงจากโซอุตไปยังเบอร์ซา ชนเติร์กจึงเร่ิมสร้างบ้านแปลง เมือง พร้อมท้ังสร้างความเป็นชนอารยะตามที่ออสมันตั้งความปรารถนาไว้ ทุกอย่างเร่ิมตน้ ท่เี มืองเบอร์ซาทางตะวันตกของอานาโตเลียน้ีเอง 000.indd 143 เติร์ก จากชนเผา่ เรร่ ่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 143 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 144 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 33 ความกล้าของออสมนั 000.indd 145 เติรก์ จากชนเผา่ เรร่ ่อนส่จู ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 145 1/27/2564 BE 4:21 PM

ความกล้าของออสมนั บรุ ษุ ผสู้ ถาปนารฐั ออตโตมนั (Ottoman beylik) หรอื เรยี กในภาษาอาหรบั วา่ อสุ มานยี ะฮฺ คอื “ออสมนั ฆาซ”ี (Osman Ghazi) บตุ รของแอรท์ รู ลู (Ertugrul) ฆาซี หมายถึง หวั หนา้ สว่ นชอื่ ออสมนั นน้ั เรยี กตามภาษาเตริ ์กเก่าว่า “ออตมนั ” (Uthman) นยิ มอ่านเปน็ “ออตตะมัน” อันเป็นทีม่ าของช่ือ “จกั รวรรดิออตโต มนั ” ขณะท่ีเรยี กคนตุรกยี ุคเกา่ ว่า “ออตโตมานี” (Ottomani) ในบทความนี้ขอ เรยี กตามภาษาอาหรบั ว่าอสุ มานยี ะฮกฺ แ็ ล้วกัน ออสมันมีวิสัยทัศน์ต่างจากบิดา คือ แอร์ทูรูล ที่เน้นการรักษาสถานะของ ชุมชนกายีไว้ ออสมันมองไปท่ีชุมชนเติร์กในภาพรวม เมื่อรัฐสุลต่านแห่งรุม (Sultanate of Rum) ล่มสลาย ชุมชนหรือเบลิกเติร์กแตกออกเป็นเผ่าเล็กๆ ออสมนั เหน็ วา่ ตอ้ งเรง่ สรา้ งผลประโยชนร์ ว่ มของชมุ ชนเตริ ก์ ใหไ้ ดเ้ สยี กอ่ น เรม่ิ ตน้ ด้วยการสร้างสนธสิ ญั ญาระหว่างชุมชนเติร์กว่าจะไม่เป็นศัตรูต่อกนั โดยก�ำหนด ศัตรูร่วมขึ้น ได้แก่ มองโกลทางด้านตะวันออกของอานาโตเลีย ไบแซนไทน์ทาง ดา้ นตะวันตก ครเู สดทก่ี ระจายทั่วไปในอนาโตเลียและตะวนั ออกกลางเวลานน้ั เบลกิ เตริ ก์ แตล่ ะแหง่ รวมทงั้ เผา่ กายแี ขง่ กนั ขยายพน้ื ที่ ภมู ริ ฐั ศาสตรข์ องเผา่ กายที ม่ี ที ต่ี ง้ั หา่ งออกมาจากการรบกวนของมองโกล ท�ำใหอ้ อสมนั น�ำเผา่ กายสี รา้ ง ความส�ำเร็จในการขยายดินแดนเข้าไปในพ้ืนที่ของไบแซนไทน์ที่ก�ำลังอ่อนแอลง ได้มาก เม่ือยึดคืนพื้นที่จากครูเสดได้อีกคร้ัง ศรัทธาต่อเผ่ากายียิ่งมีมากขึ้น เปน็ ผลใหส้ มาพนั ธเ์ ผา่ เตริ ก์ ทม่ี เี ผา่ กายเี ปน็ แกนน�ำเกดิ ขนึ้ อยา่ งรวดเรว็ โดยเปลย่ี น ช่ือเรียกตามชอื่ ของผนู้ �ำวา่ ออตโตมัน เบลกิ หรอื “รฐั อสุ มานียะฮ”ฺ กอ่ นขยาย พน้ื ทเ่ี ขา้ ไปในยโุ รปสว่ นคาบสมทุ รบอลขา่ น กระทง่ั เปลยี่ นชอื่ เปน็ จกั รวรรดอิ สุ มา นียะฮใฺ นที่สดุ 146 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 146

นักประวัติศาสตร์ยกย่องออสมัน ที่กล้าเปล่ียนความมุ่งม่ันของบิดาท่ีจะ รกั ษาเผา่ กายไี ว้ กลา้ มองขา้ มไปถงึ ชนเตริ ก์ ทก่ี ระจดั กระจายเปน็ เผา่ ตา่ งๆ นบั พนั เผ่าท่ีต้องหนีตายจากการล้างผลาญของเผ่ามองโกลท่ีก้าวขึ้นมาเป็นมหาอ�ำนาจ ทางทหารในเอเชียกลางเวลานั้น บิดาของออสมันน�ำเผ่ากายีหนีมองโกลเข้าสู่ คาบสมุทรอานาโตเลีย เพื่อเสาะแสวงหาความสงบ แต่กลับพบศัตรูมากข้ึนท้ัง ครูเสด ไบแซนไทน์ มองโกล รวมถึงชนกลุ่มอ่ืน หรือแม้กระท่ังชนเติร์กด้วยกัน ท่ีต่างแก่งแย่งผลประโยชน์ในพ้ืนท่ี การรวบรวมชนเติร์กเป็นรัฐใหญ่ ย่อมท�ำให้ ชนเติร์กเข้มแข็งขึ้น นี่คือจุดมุ่งหมายแรกของออสมันที่ยอมแลก แม้กระทั่งชีวิต ของนอ้ งชายบดิ า วสิ ัยทัศนส์ �ำคญั ของออสมนั อกี เรือ่ งหน่งึ คอื การสร้างผลประโยชนร์ ว่ มกับ ชนกลุ่มอ่ืน ที่มิใช่เติร์กและมิใช่มุสลิม ส่งผลให้การขยายดินแดนเข้าไปในพื้นที่ ของไบแซนไทนแ์ ละครเู สดเปน็ ไปไดส้ ะดวกขนึ้ ออสมนั รบั ผลู้ ภี้ ยั จ�ำนวนมากทง้ั ท่ี เป็นมุสลิมและมิใช่มุสลิม ท่ีหลบหนีการตามล่าของมองโกล ท้ังยังประสบความ ส�ำเร็จในการท�ำสนธิสัญญาร่วมกับราชวงศ์มัมลุกที่ปกครองอียิปต์เวลาน้ันใน การร่วมกันขับไล่มองโกล ความส�ำเรจ็ เหลา่ น้ี สง่ ผลใหช้ นเติร์กเผา่ ต่างๆ เข้ารว่ ม กับออสมันมากขึ้น กระท่ังไม่เพียงสร้างรัฐของชนเติร์กข้ึนได้อีกครั้ง ยังเป็นรัฐ ท่มี คี วามร้สู กึ ร่วมของความเป็นชนชาตเิ ดียวกัน ลดความแตกตา่ งของความเป็น ชนเผา่ ลงได้ในทสี่ ุด 000.indd 147 เติรก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นส่จู กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ ุคใหม่ 147 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 148 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 34 อุสมานยี ะฮจฺ ากรฐั สู่จักรวรรดิ 000.indd 149 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ ุคใหม่ 149 1/27/2564 BE 4:21 PM

อุสมานียะฮจฺ ากรัฐส่จู ักรวรรดิ เผ่ากายี (Kayi) เมื่อคร้ังเริ่มต้นในเอเชียกลางมีขนาดไม่เล็กนัก โดยเป็น 1 ใน 24 เผา่ ในเผา่ ออกซุ (Oghuz) ทงั้ เปน็ หลกั ในการสรา้ งรฐั ออกซุ ยาบู (Oghuz Yabgu State) ภายหลังกลับตอ้ งโยกย้ายไปในหลายพื้นที่ ต้งั แต่รัสเซยี ไปจนถึง คอเคซสั เผา่ กายใี นสว่ นทแ่ี อร์ทูรูล (Ertugrul) เป็นผู้น�ำหนภี ัยมองโกลมุ่งสู่อานา โตเลีย โดยได้รับมอบหมายจากสุลต่านแห่งรุมให้ตั้งเผ่าอยู่ในพื้นที่เมืองโซอุต (Sogut) ทางตะวนั ตกของอานาโตเลยี ใกลท้ ะเลมารม์ ารา เผชญิ หนา้ กบั จกั รวรรดิ ไบแซนไทน์ ไม่ไกลจากคอนสแตนติโนเปิลนัก จากจุดอ่อนเช่นน้ีเองที่กลายเป็น จุดแข็ง เมื่อออสมัน (Osman) บุตรของแอร์ทูรูลตัดสินใจขยายพ้ืนท่ีเข้าไปใน ดินแดนไบแซนไทน์ ออสมันเริ่มยุทธศาสตร์ใหม่ เปลี่ยนเผ่ากายีให้กลายเป็นแกนกลางรวมเผ่า เตริ ก์ ตอ่ มาใน ค.ศ.1299 เปลยี่ นชอื่ ตามออสมนั เปน็ รฐั ออสมนั (Osman beylik) หรือรัฐออตโตมันหรือรัฐอุสมานียะฮฺ โดยต้ังโซอุต (Sogut) เป็นเมืองหลวง นับเป็นเมืองหลวงแห่งแรกของจักรวรรดิอุสมานียะฮฺท่ีเกิดข้ึนในภายหลัง ต่อมา ใน ค.ศ.1324 รัชสมัยของออร์ฮัน (Orhan) โอรสของออสมัน อุสมานียะฮฺย้าย เมืองหลวงจากโซอุตไปยังเบอร์ซา (Bursa) ท่ีต้ังอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ใกล้ทะเลมารม์ ารามากขนึ้ ไม่ไกลจากโซอตุ นัก ชนเติรก์ เปลย่ี นแปลงตนเองจาก ชนเผา่ เป็นชนเมือง ย้ายท่ีอยจู่ ากกระโจมไปยังอาคาร จากชนเผา่ รอ่ นเร่ไปกบั ฝงู ปศุสัตว์กลายเป็นชนเมืองไปในที่สุด การเปล่ียนแปลงเช่นน้ี น�ำไปสู่การกระทบ กระทั่งมากข้ึนกับชุมชนกรีก จอร์เจีย อาร์มีเนีย เซิร์บ ฯลฯ ที่อยู่ในพื้นที่มาแต่ เดมิ หรอื แม้กระทงั่ กบั นักรบครูเสดทเ่ี ข้ามายดึ ครองและปกั หลักในพืน้ ทเ่ี วลาน้นั 150 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 150