Turk

ตอนที่ 47 การแขง่ ขนั ของจกั รวรรดิ 000.indd 201 เตริ ์ก จากชนเผา่ เร่ร่อนส่จู กั รวรรดิ จากยุคโบราณสูย่ ุคใหม่ 201 1/27/2564 BE 4:21 PM

การแข่งขนั ของจักรวรรดิ นักประวัติศาสตร์จ�ำนวนไม่น้อยนับความเป็นจักรวรรดิ (Imperial) ของ อสุ มานียะฮวฺ า่ เรมิ่ ตน้ ใน ค.ศ.1453 เมอ่ื สลุ ตา่ นเมฮเฺ มดท่ี 2 ยึดกรงุ คอนสแตนติ โนเปลิ ได้ อนั เปน็ ผลมาจากความเชอื่ ทวี่ า่ จกั รวรรดหิ นง่ึ ถอื ก�ำเนดิ ขน้ึ เมอื่ สามารถ ล้มล้างอีกจักรวรรดิหน่ึงลง สุลต่านเมฮฺเมดที่ 2 ทรงเป็นนักการศึกษา ขณะท่ี พระราชบดิ า คอื สลุ ตา่ นมรู อดที่ 2 ทรงอดุ มดว้ ยวสิ ยั ทศั น์ มองเหน็ วา่ การปกครอง ในอนาคตตอ้ งมาพรอ้ มกบั การพฒั นานวตั กรรม เทคโนโลยแี ละเศรษฐกจิ เชน่ นน้ั เองจงึ จะท�ำให้อสุ มานยี ะฮฺรกั ษาความเป็นจักรวรรดไิ วไ้ ดย้ าวนาน เมื่อสุลตา่ นมรู อดที่ 2 โอรสของสลุ ต่านเมฮเฺ มดท่ี 1 ทรงข้ึนครองราชย์ครง้ั แรกเป็น ค.ศ.1444 พระชนมายุ 40 ชันษาแลว้ เวลานั้นล่วงเขา้ กลางศตวรรษที่ 15 ส่ิงท่ีทรงเห็น คือ ยุโรปฝั่งบอลขา่ น แมย้ งั ล้าหลงั ทว่ายุโรปฝ่งั ตะวันตกเร่มิ ฟนื้ ตวั กา้ วเขา้ สยู่ คุ ทเ่ี รยี กวา่ ยคุ ฟน้ื ฟศู ลิ ปวทิ ยาการหรอื เรเนสซองค์ (Renaissance) ที่เริ่มต้ังแต่ต้นศตวรรษท่ี 14 จึงทรงให้ความส�ำคัญกับการศึกษา เพ่ือสร้าง เทคโนโลยีและเศรษฐกิจไปพรอ้ มๆกัน เขา้ รชั กาลเมฮเฺ มดที่ 2 พระองค์ผา่ นการ ศึกษามามาก ทรงเรียนรู้ความก้าวหน้าของโลกอิสลามยุคอับบาสิยะฮฺท้ังเรียนรู้ เรอ่ื งราวของนักวิชาการกรกี โรมนั โดยเฉพาะอย่างย่ิงผ่านทางพระราชมารดาที่ เป็นชาวยโุ รป ส่ิงท่ีจักรวรรดิ (Imperial) พึงระวัง คือ การเติบโตของจักรวรรดิคู่แข่ง ทั้งทางเศรษฐกิจและการทหาร “ธูไซดิเดส” (Thucydides) (460-400 ก่อน คริสตกาล) นักปรชั ญาชาวกรกี เขียนไว้อยา่ งนน้ั เมอื่ ยา้ ยเมืองหลวงจากอะดรอี า โนเปิล (Adrianople) หรือเมืองอะเดิร์น (Adirne) ในตุรกีปัจจุบันมายังคอนส แตนติโนเปิล สิ่งท่ีพระองค์เร่งท�ำ คือ การสร้างสถาบันการศึกษาระดับต้น 202 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 202

(มักตบั ) และอุดมศกึ ษา (มัดราซะฮฺ) จดั ต้ังสถาบันดา้ นวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี นวัตกรรม เร่งสร้างกองทัพเรือ พัฒนาสาขาสมุทรศาสตร์ การท�ำแผนท่ี วิศวกรรมศาสตร์ และการแพทย์ เร่งพัฒนากองทัพเพ่ือแข่งกับยุโรป ส่ิงที่ทรง ลงทุนไว้ด้วยพระวิสัยทัศน์ให้ผลคุ้มค่า อุสมานียะฮฺล้�ำหน้าด้านการทหารและ เศรษฐกิจชนิดหาค่แู ขง่ ไม่ได้ เปน็ เวลานานกว่า 3 ศตวรรษ จนกระท่ังเข้าศตวรรษท่ี 18 ยุโรปเปลี่ยนจากยุคเรเนสซองค์เข้าสู่ยุคเรือง รองทางปัญญา (Enlightenment) ถึงกลางศตวรรษที่ 18 ยุโรปพลิกเข้าสู่ยุค ปฏิวัติอุตสาหกรรม เกิดการพัฒนาเทคโนโลยีทุกด้าน เช่นนั้นเองท่ีอุสมานียะฮฺ เริ่มถูกแซง สิ่งท่ีเคยกังวลมาก่อนตามทฤษฎีของธูไซดิเดสก็ปรากฏขึ้น เวลาน้ัน หลายชาติยุโรปแข่งกันก้าวขึ้นเป็นจักรวรรดิไม่ว่าจะเป็นอังกฤษ ฝร่ังเศส สเปน โปรตุเกส ฮอลแลนด์ เยอรมัน และรัสเซีย จักรวรรดิอุสมานียะฮฺที่แตกต่างจาก ชาตยิ โุ รปกลายเปน็ เปา้ หมายรว่ มทต่ี อ้ งถกู โคน่ ลม้ อสุ มานยี ะฮเฺ รมิ่ เอาชนะสงคราม ยากขนึ้ ในศตวรรษที่ 18 กระทง่ั เรมิ่ พา่ ยแพม้ ากขน้ึ ในศตวรรษที่ 19 ผา่ นมาจนถงึ ตน้ ศตวรรษที่ 20 จกั รวรรดถิ กู กดดนั ใหเ้ ลอื กขา้ งในความขดั แยง้ ครง้ั ใหญใ่ นยโุ รป การเลือกยนื อยู่ข้างเยอรมนี ออสเตรยี และฮังการใี นสงครามโลกครั้งที่ 1 ทพี่ า่ ย แพ้สงครามน�ำไปสู่การล่มสลายของจักรวรรดอิ สุ มานยี ะฮฺในเวลานนั้ 000.indd 203 เติรก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ ุคใหม่ 203 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 204 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 48 พฒั นาการการศกึ ษาในจักรวรรดิ 000.indd 205 เติรก์ จากชนเผา่ เร่รอ่ นส่จู ักรวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ ุคใหม่ 205 1/27/2564 BE 4:21 PM

พฒั นาการการศึกษาในจกั รวรรดิ สุลต่านในจักรวรรดิอุสมานียะฮฺทรงรู้ว่า หากประสงค์จะด�ำรงจักรวรรดิไว้ ยาวนาน จ�ำเป็นต้องให้ความส�ำคัญต่อการศึกษา สุลต่านเมฮฺเมดที่ 2 เมื่อย้าย เมืองหลวงมาอยู่ท่ีคอนสแตนติโนเปิล สิ่งแรกๆที่ทรงท�ำ คือ พัฒนาสถาบันกา รศึกษาเน้นท่ีมัดราซะฮฺ (Madrasa) หรือวิทยาลัย โดยต่อยอดองค์ความรู้และ ประสบการณจ์ ากมดั ราซะฮทฺ ตี่ งั้ ขนึ้ ตงั้ แตค่ รง้ั แรกทเี่ มอื งอซิ นกิ โดยสลุ ตานออรฮ์ นั ท่ี 1 อนั ทจ่ี รงิ กอ่ นหนา้ นนั้ ในสงั คมอสิ ลามมพี ฒั นาการศกึ ษามาเนน่ิ นานแลว้ ตง้ั แต่ ยคุ อับบาสยิ ะฮแฺ ละก่อนหนา้ นน้ั สงั คมอสิ ลามระยะเริ่มต้น การศกึ ษาท�ำในมสั ยดิ เริ่มตั้งแตก่ ารจัดการเรียน การสอนศาสนาอิสลามก่อนจะแยกออกมาเป็นโรงเรียนระดับประถมศึกษาหรือ มักตับ (Maktab) การละหมาดในอิสลามที่ผินหน้าไปทางทิศกิบลัตซึ่งเป็นทิศ ที่ตั้งของนครเมกกะ เป็นผลให้แต่ละพ้ืนท่ีต้องค�ำนวณจุดท่ีเป็นทิศกิบลัต การก�ำหนดเวลาละหมาดและถือศีลอด การข้นึ ลงของดวงจันทรแ์ ละดวงอาทติ ย์ ทั้งหมดเป็นผลให้โรงเรียนสอนศาสนาบรรจุรายวิชาค�ำนวณทางคณิตศาสตร์ ตลอดจนการใช้เครอื่ งมอื วัดมมุ หรือแอสโทรเลบ (Astrolabe) ไวด้ ้วย ในโลกอิสลาม มีการจัดตั้งสถาบนั วทิ ยปญั ญาขน้ึ คอื ไบตุลฮกิ มะฮฺ (Baitul Hikma) สมัยอับบาสิยะฮฺ (ค.ศ.750-1258) และดารุลฮิกมะฮฺ (Darul Hikma) ในไคโร (ค.ศ.1005-1156) โดยเป็นทั้งสถาบันการศึกษา ค้นคว้า วิจัย ในสาขา ปรชั ญา คณติ ศาสตร์ การแพทย์ ดาราศาสตร์ ฟสิ กิ ส์ และเคมี องคค์ วามรทู้ พ่ี ฒั นา ข้ึนน�ำไปสอนในวิทยาลัยหรือมัดราซะฮฺ ซ่ึงระยะแรกของมัดราซะฮฺที่เร่ิมใน ศตวรรษท่ี 10 การสอนเน้นไปที่ศาสนาและกฎหมายหรือชารีอะฮฺ (Shariah) ภายหลังจึงค่อยๆ น�ำเอาสาขาวิชาทางด้านคณิตศาสตร์เติมเข้าไป ก่อนจะเสริม ดว้ ยสาขาวิชาทางดา้ นปรชั ญา สงั คมศาสตรแ์ ละวทิ ยาศาสตร์ 206 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 206

เมื่อจักรวรรดิเซลจุก (ค.ศ.1037-1194) ของชนชาวเติร์กเร่ิมต้นข้ึนใน เปอร์เซีย การพัฒนาการศึกษาเป็นไปอย่างก้าวหน้า มีการจัดต้ังมัดราซะฮฺหรือ วิทยาลัยข้ึนทั่วจักรวรรดิ ได้แก่ แบกแดด ดามัสกัส ไคโร คอนยา มาลัตยา โมซุล เมเชด ทาบรซิ อสิ ฟาฮาน และเมริ ์ฟ ในยคุ สมยั ของออร์ฮนั ท่ี 1 มัดราซะฮฺ แห่งแรกในจักรวรรดิอุสมานียะฮฺจึงจัดต้ังขึ้น เม่ือเข้ารัชสมัยของเมฮฺเมดท่ี 1 กรุงคอนสแตนตโิ นเปิลไมเ่ พียงมสี ถาบันการศึกษานบั รอ้ ยแหง่ ยงั ส่งนกั วิชาการ ไปเรียนรสู้ าขาวชิ าต่างๆ ไกลไปจนถึงสะมาคานและบคุ อรอในเอเชียกลาง การพฒั นาการศกึ ษาโดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ในสาขาวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ในจักรวรรดิอุสมานียะฮฺส�ำคัญอย่างย่ิงต่อความม่ันคงของจักรวรรดิ พัฒนาการ ในจักรวรรดิคู่แข่ง คือ ยุโรป ท่ีเป็นไปอย่างรวดเร็วในระยะหลังไม่ใช่ปัจจัยเดียว ทที่ �ำใหจ้ กั รวรรดถิ ดถอยในเวลาตอ่ มา ความขดั แยง้ ภายในทเ่ี กดิ จากการปลกุ ปน่ั จากภายนอกต่างหากที่กระทบค่อนข้างมากต่อพัฒนาการทางวิทยาการของ จกั รวรรดิ ซ่งึ คาร์ล ฟอน เคลาซวิทซ์ (Carl von Clausewitz ค.ศ.1780-1831) นกั ยทุ ธศาสตร์การทหารชาวเยอรมนั เขยี นเตอื นไว้มากในยุคหลงั จากนัน้ 000.indd 207 เติรก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยคุ ใหม่ 207 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 208 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 49 สงิ หอ์ ุสมานยี ะฮใฺ นดงเสอื ยโุ รป 000.indd 209 เตริ ก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นส่จู กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 209 1/27/2564 BE 4:21 PM

สิงห์อุสมานยี ะฮฺในดงเสือยโุ รป นกั ประวตั ศิ าสตรส์ ว่ นใหญน่ บั จกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮวฺ า่ เรม่ิ ตงั้ แต่ ค.ศ.1299 ในรัชกาลแรก คือ สุลต่านออสมันที่ 1 สิ้นสุดที่รัชสมัยสุลต่านเมฮฺเมดท่ี 6 ค.ศ.1922 ยาวนาน 623 ปี มีสุลต่านปกครอง 36 พระองค์ ผ่านยุคสมัยต่างๆ ต้งั แต่ยุคสมัยการก้าวข้ึนสู่จักรวรรดิ (Rise of Ottoman Empire) ค.ศ.1299- 1402 ยุคสมัยไร้รัฐบาลปกครอง (Ottoman Interregnum) ค.ศ.1402-1413 ยคุ สมยั คนื บลั ลงั กส์ ลุ ตา่ น (Sultanate Resumed) ค.ศ.1413-1451 ยคุ สมยั การ เติบโตของจักรวรรดิ (Growth of the Empire) ค.ศ.1451-1550 จากนนั้ จงึ เข้า สยู่ คุ การปรบั ปรงุ จกั รวรรดิ (Transformation of the Empire) ค.ศ.1550-1700 ยุคแห่งการสะดุดและปฏิรูป (Stagnation and Reform) ค.ศ.1700-1827 ยุคสร้างความทันสมัย (Modernization of the Empire) ค.ศ.1827-1908 ยุคแห่งความเส่ือมถอย (Decline of the Empire) ค.ศ.1908-1922 การเติบโตของจักรวรรดิในช่วงที่สูงที่สุดเร่ิมตั้งแต่รัชสมัยของสุลต่านเมฮฺ เมดท่ี 2 ไปจนกระทัง่ ถึงรัชสมัยสลุ ตานสลุ ัยมานที่ 1 (ค.ศ.1520-1566) ซึง่ ครอง ราชย์นานที่สุดเป็นเวลา 46 ปี ขยายจักรวรรดิไปได้กว้างไกลที่สุดจากชายแดน เวยี นนา ออสเตรยี ถงึ เยเมนในอาระเบยี จากตะวนั ตกของเปอรเ์ ซยี ถงึ อลั จเี รยี ใน อฟั รกิ า สรา้ งจักรวรรดิให้กลายเปน็ มหาอ�ำนาจอันดับหนงึ่ ของยโุ รป ทงั้ พลังทาง ทหาร เศรษฐกจิ รวมไปถงึ ศลิ ปวฒั นธรรม การศกึ ษา วทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ช่วงแรกของรัชสมัยสุลตานสุลัยมานท่ี 1 จึงนับเป็นยุคทองของจักรวรรดิ ชาวยุโรปให้สมญานามพระองคว์ า่ “สุลยั มานจอมมหัศจรรย์” (Suleiman the Magnificent) 210 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 210

ในช่วงเวลาแห่งความรุ่งเรืองเวลาเดียวกัน ยุโรปท่ีสะดุดอยู่นานหลายร้อย ปี เรมิ่ กา้ วเขา้ สยู่ คุ ฟน้ื ฟศู ลิ ปวทิ ยาการ พฒั นาการในยโุ รปเรมิ่ เปน็ ไปอยา่ งรวดเรว็ กระท่งั ย้อนกลบั มาเป็นแรงกดดันให้กับจักรวรรดิอุสมานยี ะฮฺ เมือ่ เข้าปลายสมยั ของสุลตานสุลยั มานที่ 1 เริ่มตั้งแต่ ค.ศ.1550 การแขง่ ขันกับชาติในยโุ รปเขม้ ขน้ ขน้ึ เวลานนั้ สเปนกา้ วขน้ึ เปน็ มหาอ�ำนาจ นบั ตง้ั แตค่ รอบครองคาบสมทุ รไอบเี รยี ได้ท้ังหมด โดยขับราชวงศ์นาสริด (Nasrid) แห่งอาณาจักรอันดาลุสของมุสลิม ออกไปตอนปลายศตวรรษท่ี 15 นบั จากนน้ั เกดิ การคน้ พบทวปี อเมรกิ าในศตวรรษ ที่ 16 ชาตยิ โุ รปเริ่มสรา้ งอาณานิคมไดม้ ากมายในทวีปอเมรกิ าหลงั จากนัน้ กลางศตวรรษที่ 16 อังกฤษก้าวข้ึนเป็นมหาอ�ำนาจทางทะเล ภายหลังได้ ชยั ชนะในยทุ ธนาวตี อ่ กองทพั เรอื อารม์ าดาของสเปนใน ค.ศ.1558 อยา่ งไรกต็ าม สเปนยังคงแข็งแกร่งในหลายพ้ืนที่ของยุโรปเช่นเดียวกับฝรั่งเศส ในส่วนยุโรป ตะวันออก เม่ืออุสมานียะฮฺไม่สามารถเอาชนะที่เวียนนาได้ ใน ค.ศ.1529 ออสเตรยี จงึ กา้ วขนึ้ สคู่ วามเปน็ ชาตมิ หาอ�ำนาจ ความกา้ วหนา้ ในยโุ รปเชน่ นก้ี ดดนั จักรวรรดิอุสมานียะฮฺให้เข้าสู่ยุคของการปรับปรุงจักรวรรดิ ทว่าไม่ส�ำเร็จเท่าท่ี หวัง สิ่งที่ท�ำได้เป็นเพียงการรักษาสถานะของจักรวรรดิไว้ ก่อนจะก้าวเข้าสู่ยุค ถดถอยอย่างยาวนานกว่าร้อยปี กระทั่งเข้าสู่ศตวรรษที่ 18 ยุโรปที่ก้าวหน้าไป มากท�ำใหอ้ สุ มานยี ะฮฟฺ น้ื ตวั ไดย้ ากขนึ้ ดคู ลบั คลา้ ยวา่ ยคุ สมยั ของอสุ มานยี ะฮใฺ กล้ จบสิน้ ลงแล้ว 000.indd 211 เตริ ก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 211 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 212 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 50 อุสมานยี ะฮจฺ ากยุคกา้ วหนา้ สู่ยุคถดถอย 000.indd 213 เตริ ์ก จากชนเผ่าเร่รอ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยุคโบราณส่ยู คุ ใหม่ 213 1/27/2564 BE 4:21 PM

อุสมานยี ะฮฺจากยุคก้าวหน้าสู่ยคุ ถดถอย มีน้อยคนท่ีรู้ว่า นโปเลียน โบนาปาร์ต (Napoleon Bonaparte) (ค.ศ. 1769-1821) ก่อนขึ้นเป็นจอมจักรพรรดิฝรั่งเศส เม่ือครั้งยังท�ำงานเป็นทหาร ปืนใหญ่ใน ค.ศ.1795 เคยได้รับการติดต่อจากกองทัพบกอุสมานียะฮฺว่าจ้างให้ เขา้ ไปชว่ ยฝกึ ทหารใหม่ เวลานนั้ จกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮอฺ ยใู่ นชว่ งชะงกั งนั เนอื่ งจาก กองทพั มปี ญั หากา้ วตามชาตยิ โุ รปไมท่ นั มกี ารวา่ จา้ งนายทหารฝรง่ั เศสหลายนาย ใหเ้ ขา้ ไปชว่ ยพฒั นายทุ โธปกรณแ์ ละฝกึ ทหารเกณฑ์ ใหส้ ามารถใชเ้ ทคโนโลยตี ลอด จนกลยุทธใหม่ได้คล่องแคล่ว เวลาน้ันหากนโปเลียนรับงาน ประวัติศาสตร์โลก อาจพลิกผันไปอีกด้านหนึ่งก็ได้ ทว่าไม่มีอะไรเปลี่ยนแปลง เนื่องจากนโปเลียน ปฏิเสธ ท่ีเล่าเร่ืองน้ีเพ่ือให้เห็นความมุ่งม่ันของอุสมานียะฮในการแก้ปัญหาของ ตนเอง น่าเสยี ดายแม้มีความพยายามทวา่ ท�ำไดไ้ มท่ ันการ อุสมานียะฮฺ เม่ือยึดคอนสแตนติโนเปิลได้ใน ค.ศ.1453 จึงรู้ศักยภาพของ ปืนใหญ่ที่พฒั นาขนึ้ โดยชาวฮังการวี ่าสามารถท�ำลายก�ำแพงเมืองคอนสแตนติโน เปลิ ทที่ นทานมาเปน็ พนั ปี ขวางกน้ั หลายกองทพั มใิ หบ้ กุ เขา้ สเู่ มอื งได้ หลงั จากนน้ั อุสมานียะฮฺจึงพัฒนาปืนใหญ่ของตนเองขึ้นเรียกว่า ปืนใหญ่ดาร์ดะเนลล์ (Dar- danelles Gun) ปืนชนิดน้ีรับใช้กองทัพอุสมานียะฮฺนานถึง 340 ปี เคยสร้าง เกียรติประวัตใิ น ค.ศ.1807 เมื่อครง้ั สงครามองั กฤษ-ออตโตมนั โดยน�ำไปใชก้ ับ กระสุนวิถีโค้งถล่มเรือรบของจักรวรรดิอังกฤษ ท�ำให้ทหารในเรือ 34 นาย มี อาการบาดเจ็บ ทัพเรืออันเกรียงไกรของอังกฤษที่ในเวลานั้นก�ำลังท�ำสงคราม ตดิ พนั กบั จกั รวรรดฝิ รง่ั เศสจ�ำตอ้ งถอยทพั ศกึ ครงั้ นน้ั องั กฤษเสยี หนา้ อยา่ งมากที่ พ่ายแพ้ต่ออุสมานยี ะฮทฺ ่เี วลานนั้ ก�ำลังถดถอย 214 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 214

อุสมานียะฮฺพฒั นากองทพั รวมถึงเศรษฐกิจของตนอย่างตอ่ เน่ืองนบั แต่รัช สมัยสลุ ตานเมฮฺเมดที่ 2 แซงหนา้ ทกุ ชาตใิ นยุโรปมาโดยตลอด กระทัง่ ถงึ กลางรชั สมยั สลุ ตานสลุ ยั มานที่ 1 ค.ศ.1550 ชาตยิ โุ รปผา่ นเขา้ สยู่ คุ เรเนสซองค์ (ค.ศ.1301) มานานนับร้อยปี โดยสามารถพัฒนาศิลปวิทยาการ กระทั่งสามารถหายใจรด ต้นคออสุ มานยี ะฮฺ และสามารถเทียบเคยี งทงั้ ด้านเศรษฐกจิ และเทคโนโลยี ครนั้ เข้าสู่ยุคเรืองรองทางปญั ญาของยุโรปใน ค.ศ.1715 หลายชาตยิ โุ รปยกระดับข้ึน เป็นจักรวรรดิโดยเฉพาะอย่างยิ่ง อังกฤษ ฝรั่งเศส และรัสเซีย กระทั่งเข้าสู่ยุค ปฏวิ ตั อิ ตุ สาหกรรม (ค.ศ.1760) โลกจงึ เหน็ การถดถอยของจกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮฺ ชัดเจนขนึ้ การถดถอยของจกั รวรรดิอสุ มานยี ะฮฺ เริม่ หลังรัชสมยั ของสลุ ตานสุลยั มาน ท่ี 1 ใน ค.ศ.1566 แม้พยายามปฏิรูปเพื่อแข่งขันกับยุโรป ทว่าไม่ประสบความ ส�ำเร็จ ซ�้ำเติมด้วยความวุ่นวายในราชส�ำนักสุลตานอิบราฮิม (ค.ศ.1640-1648) ทรงถูกรัฐประหารจากฝ่ายศาสนาและถูกประหารโดยค�ำสั่งของขุนนางใหญ่ สุล ตานเมฮฺเมดที่ 4 (ค.ศ.1648-1687) ทรงถกู ถอดจากบัลลงั ก์ สลุ ตานมุสตาฟาท่ี 2 (ค.ศ.1695-1703) ทรงถูกรัฐประหารโดยทหารองครักษจ์ านิสซารี ปัญหาทวีขน้ึ ในยุคแหง่ ความถดถอย ค.ศ.1700-1827 นานกวา่ สองศตวรรษทีจ่ ักรวรรดิอสุ มา นยี ะฮตฺ ดิ กบั ดกั ทางการเมอื งภายใน ในขณะทยี่ โุ รปกา้ วหนา้ อยา่ งรวดเรว็ หลงั ยคุ ปฏวิ ตั อิ ตุ สาหกรรม เกิดอะไรขน้ึ กับจกั รวรรดทิ ี่เคยเปน็ ทห่ี น่ึงในยโุ รปแห่งนี้ 000.indd 215 เติร์ก จากชนเผ่าเรร่ อ่ นส่จู ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 215 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 216 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 51 เมื่อชนเติรก์ กลายเป็น ผูป้ ลกุ ยุโรปจากการหลบั ใหล 000.indd 217 เติรก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 217 1/27/2564 BE 4:21 PM

เมือ่ ชนเตริ ์กกลายเปน็ ผู้ปลกุ ยโุ รปจากการหลับใหล ศตวรรษท่ี 14-17 จักรวรรดิอุสมานียะฮฺขยายอ�ำนาจเขา้ ไปในยุโรป ชนิดที่ แทบไม่มีอ�ำนาจใดต้านทานไวไ้ ด้ อยา่ งไรกต็ าม ชาตยิ โุ รปท่ไี ดส้ ัมผสั ความศวิ ไิ ลซ์ ของโลกอิสลามผ่านประสบการณ์ยาวนานในสงครามครูเสด ได้น�ำความรู้เข้าไป เปลยี่ นผ่านยโุ รปจากยุคกลางเข้าสู่ยคุ ฟ้ืนฟศู ิลปวทิ ยาหรอื เรเนสซองค์ ก่อนเขา้ สู่ ยุคเรืองรองทางปญั ญา กระทงั่ สยู่ ุคปฏวิ ัติอุตสาหกรรม น�ำพาให้หลายชาตยิ ุโรป ก้าวขึ้นสู่ความเป็นจักรวรรดิ ไม่ว่าจะเป็นสเปน โปรตุเกส ฮอลันดา อังกฤษ ฝรงั่ เศส ปรสั เซยี (เยอรมน)ี รสั เซยี ออสเตรยี -ฮงั การี เขา้ ศตวรรษที่ 18 จกั รวรรดิ อุสมานียะฮฺ แมต้ ระหนกั ถงึ ปญั หาแตก่ ย็ ังไม่สามารถพฒั นาตามชาตยิ โุ รปได้ทัน ชนเติร์กเองมีส่วนอย่างส�ำคัญต่อการฟื้นตัวของยุโรป ในศตวรรษที่ 11 เมอื่ จกั รวรรดเิ ซลจกุ รงุ่ เรอื งขน้ึ ในตะวนั ออกกลาง ชาวครสิ ตย์ โุ รปทนี่ ยิ มแสวงบญุ ในดินแดนแถบน้ันร้องเรียนไปยังคริสตจักรแห่งโรมถึงการรบกวนจากจักรวรรดิ ของชนเตริ ก์ หลายครง้ั กระทง่ั ถงึ ค.ศ.1071 เมอื่ ไบแซนไทนเ์ พลย่ี งพลำ้� ตอ่ เซลจกุ น่ันเองที่เป็นปัจจัยน�ำพาสู่สงครามครูเสดคร้ังที่ 1 ใน ค.ศ.1096 ลากยาวไปนาน สองร้อยปี ชาวยุโรปท่ีเคยเข้าใจก่อนหน้าน้ันว่าโลกอาหรับล้าหลังเกิดอาการ ต่ืนตะลึงกับความรุ่งเรืองในในโลกอิสลามเป็นเหตุผลให้เกิดการถ่ายทอดความรู้ เทคโนโลยจี ากโลกอสิ ลามสยู่ โุ รปกนั ยกใหญ่ผ่านทาง ซิซลิ ี เวนิส สเปนและพ้ืนท่ี อ่ืน นักประวัติศาสตร์ยุโรปยุคใหม่ยอมรับว่าเรเนสซองค์ในยุโรปเป็นผลมาจาก ความรงุ่ เรืองของโลกอิสลามแท้ๆ อีกปจั จัยหนง่ึ ทีเ่ กิดจากชนเตริ ์กผา่ นทางจกั รวรรดอิ ุสมานียะฮฺ คือ การยดึ นครคอนสแตนตโิ นเปิลใน ค.ศ.1453 สง่ ผลใหช้ าตยิ โุ รปออกอาการกังวลว่าเส้น ทางสายไหม (Silk road) เข้าสู่จีนและอินเดีย ซึ่งสะดวกท่ีสุด คือ ผ่านทาง 218 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 218

คาบสมทุ รอานาโตเลยี สคู่ อเคซสั และเอเชยี กลาง มปี ญั หาเมอ่ื อสุ มานยี ะฮยฺ ดึ ปาก ทางเขา้ สอู่ านาโตเลยี ไวช้ าวยโุ รปพากนั แสวงหาเสน้ ทางใหม่ กระทงั่ ประสบความ ส�ำเรจ็ จากแผนการเดนิ ทางผา่ นทะเลไปทางตะวนั ตก ออ้ มโลกไปยงั เอเชยี อนั เปน็ ทม่ี าของการคน้ พบอเมรกิ าใน ค.ศ.1492 น�ำพาชาวยโุ รปใหเ้ ขา้ ไปแสวงหาดนิ แดน และสินทรัพย์ในแผ่นดินใหม่ สร้างความรุ่งเรือง กระท่ังผลักดันยุโรปให้เข้าสู่ยุค ฟน้ื ฟศู ลิ ปวทิ ยาเรว็ ขน้ึ เข้าศตวรรษท่ี 18 จักรวรรดิอุสมานียะฮฺ เม่ือต้องเผชิญกับชาติยุโรปที่ กา้ วหนา้ มากขน้ึ แมพ้ ยายามปรบั ตวั ครงั้ ใหญ่ ทวา่ ความออ่ นแอภายในจกั รวรรดิ ความขัดแย้งในราชส�ำนัก การปฏิวัติรัฐประหารโดยจานิสซารีและขุนนางที่เกิด ขนึ้ หลายครงั้ ปญั หาการคอร์รัปชน่ั กินสนิ บาทคาดสินบนในหมขู่ ้าราชการระดบั สูง เป็นปัญหาใหญ่ท่ีอุสมานียะฮฺแก้ไขไม่ส�ำเร็จ การพัฒนาจักรวรรดิเกิดปัญหา เม่ืออ�ำนาจจากมือสุลตานกระจัดกระจายสู่มือขุนนาง สุลตานขาดบารมีท่ีจะ จัดการปัญหาต่างๆเหล่านั้น เมื่อถึงศตวรรษที่ 19 จักรวรรดิอุสมานียะฮฺออก อาการเสอื่ มถอยอยา่ งเหน็ ไดช้ ดั ความพยายามปรบั ตวั เขา้ สยู่ คุ ใหมต่ ามชาตยิ โุ รป กลายเป็นเรื่องยากแสนเข็ญ ส่วนเดียวที่เหลืออยู่คือความห้าวหาญเด็ดเด่ียว บุคลิกภาพของชนเติร์กเช่นน้ีเองที่ในท่ีสุดช่วยรักษาแผ่นดินไว้ในยุคสมัยที่ชาติ ยโุ รปกลายเป็นชาตลิ า่ อาณานคิ มกันแทบทง้ั หมด 000.indd 219 เติรก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นส่จู กั รวรรดิ จากยุคโบราณส่ยู ุคใหม่ 219 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 220 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 52 เหตแุ หง่ ความล้าหลังของ อสุ มานยี ะฮแฺ ละโลกอสิ ลาม 000.indd 221 เติรก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ คุ ใหม่ 221 1/27/2564 BE 4:21 PM

เหตแุ หง่ ความลา้ หลังของอุสมานียะฮแฺ ละโลกอิสลาม นกั ประวัติศาสตร์ต่างยอมรบั วา่ โลกอสิ ลาม คอื ผนู้ �ำทางดา้ นวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และนวตั กรรม (วทน.) ของโลกตลอดยุคกลางศตวรรษที่ 7-16 โดย เฉพาะอย่างยิ่งในยคุ อบั บาสยิ ะฮฺ แมก้ ลางศตวรรษท่ี 13 ทถี่ ูกทัพมองโกลท�ำลาย ศิลปวิทยาการยังถูกถ่ายทอดไปถึงจักรวรรดิเซลจุกและควาเรสเมีย รวมถึงรัฐ สุลตานแหง่ รมุ ก่อนหน้าน้ัน ทง้ั ถา่ ยทอดไปยังอสุ มานยี ะฮไฺ ด้ทนั ในศตวรรษที่ 14 ก่อนค่อยๆมอดลงกลางศตวรรษท่ี 16 ช่วงปลายรัชสมัยสุลตานสุลัยมานที่ 1 สภาพการน�ำทางดา้ น วทน.เคลอื่ นยา้ ยจากอสุ มานยี ะฮไฺ ปยงั ยโุ รปนบั แตศ่ ตวรรษ ที่ 17 เป็นต้นมา กระทั่งน�ำไปสู่การล่มสลายของอุสมานียะฮฺในศตวรรษท่ี 20 เหตใุ ดจงึ เป็นเชน่ น้ัน ดร.ชารฟี เฮก (Shariff M.Haque) แหง่ มหาวทิ ยาลยั แคนเตอรเ์ บอรี ประเทศ นิวซีแลนด์ ท�ำการศึกษาไวใ้ น ค.ศ.2005 เปรียบเทียบโลกมุสลมิ กบั โลกตะวันตก ได้ข้อสรุปว่าโลกมุสลิมยุคหลังขาดศักยภาพด้านการผลิตองค์ความรู้ พิสูจน์จาก การมีผู้รับรางวัลโนเบลน้อยกว่าโลกตะวันตก 6.5 เท่า น้อยกว่ายิว 2,500 เท่า จ�ำนวนมหาวิทยาลยั และนวตั กรรมนอ้ ยกว่า 100 เทา่ นักวทิ ยาศาสตรน์ ้อยกว่า 20 เท่า การลงทุนด้านวิจัยน้อยกว่า 25 เท่า การรู้หนังสือน้อยกว่า 2.5 เท่า โลกมุสลิมล้มเหลวในการกระจายความรู้ โดยมีจ�ำนวนหนังสือพิมพ์ หนังสือ วารสารและงานวจิ ยั นอ้ ยกวา่ 100 เทา่ อกี ทง้ั โลกมสุ ลมิ ยงั ลม้ เหลวในการประยกุ ต์ ใชค้ วามรู้ โดยสง่ ออกผลติ ภณั ฑด์ า้ นเทคโนโลยนี อ้ ยกวา่ 100 เทา่ อะไรคอื เหตผุ ล ทง้ั ๆทโี่ ลกมสุ ลมิ เคยกา้ วหนา้ กวา่ โลกตะวนั ตกมาตลอด 900 ปใี นยคุ กลาง เหตใุ ด ในเวลาต่อมาจงึ ลา้ หลังกว่ากันมากกระทง่ั เทียบกันไมไ่ ด้ 222 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 222

นักประวัติศาสตร์ชาวตุรกีอย่าง เอกเมเลดดิน อิฮฺซาโนลู (Ekmeleddin Ihsanoglu) อดตี เลขาธกิ ารองคก์ าร OIC อธบิ ายวา่ เมอ่ื อสุ มานยี ะฮรฺ บั รถู้ งึ ความ รงุ่ เรอื งทเี่ กดิ ขนึ้ ในยโุ รปชว่ งศตวรรษที่ 18-19 ไดพ้ ยายามปฏริ ปู และเรง่ สรา้ งความ ทนั สมยั โดยสง่ นกั วชิ าการมากมายเขา้ ไปเรยี นรใู้ นยโุ รปตลอดระยะเวลาสองรอ้ ย ปี ทว่าไม่สามารถพัฒนาจักรวรรดิให้ก้าวทันทวีปยุโรปได้ อิฮฺซานโนลูอธิบายว่า เมื่อรับการถ่ายทอดเทคโนโลยีจากยุโรป นักวิชาการจากอุสมานียะฮฺมักให้ ความส�ำคัญกับองค์ความรู้ โดยขาดการซึมซับวัฒนธรรมการวิจัยและการ ตง้ั ค�ำถามจากชนยโุ รป สาเหตเุ หลา่ นม้ี สี ว่ นท�ำใหก้ ารพฒั นาทาง วทน. เกดิ ข้ึนไม่ ไดใ้ นจักรวรรดอิ สุ มานยี ะฮฺ ทมิ โอนีล (Tim O’neille) นกั ประวตั ิศาสตร์ชาวออสเตรเลียอธิบายความ ถดถอยดา้ น วทน. ในโลกอสิ ลามโดยระบวุ ่า ปรัชญาการศึกษาในโลกอสิ ลามยุค อับบาสิยะฮฺเป็นแบบ “อิจติฮาด” หรือความขยันหมั่นเพียร เปิดกว้างด้าน “ตะฮฺฆีฆ” การถามอย่างเสรี “ตะฟักกูร” คิดวิเคราะห์และ “ตัฆยีรอด” เปลย่ี นแปลง ทวา่ ยคุ หลงั จากนน้ั ปรชั ญาการศึกษากลบั ถูกแทนท่ีด้วย “ตัฆลดี ” หรือเดินตามอันน�ำไปสู่การหยุดตั้งค�ำถาม ขาดความกล้าเปล่ียนแปลงและ ความคิดสร้างสรรค์ ซึ่งปิดแคบลงสู่พื้นฐานและอนุรักษ์นิยม กระทั่งท�ำให้เกิด ความถดถอย ค�ำตอบของนกั ประวตั ศิ าสตรท์ งั้ สองทา่ นถกู ตอ้ งหรอื ไม่ ครอบคลมุ ประเดน็ ตา่ งๆครบถว้ นแลว้ จรงิ หรือ อะไรคอื เหตผุ ลทีแ่ ทจ้ รงิ ยงั มคี �ำตอบอน่ื อกี หรือเปล่า จ�ำเป็นท่ที ุกฝา่ ยต้องวเิ คราะห์กนั อย่างลึกซ้ึงอกี ครัง้ 000.indd 223 เตริ ์ก จากชนเผ่าเรร่ ่อนสจู่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 223 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 224 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 53 การหายไปของบูรณาการระหว่าง อิสลามศึกษากับวิทยาศาสตร์ 000.indd 225 เติรก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสจู่ กั รวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ ุคใหม่ 225 1/27/2564 BE 4:21 PM

การหายไปของบูรณาการระหว่างอิสลามศกึ ษากับวทิ ยาศาสตร์ มคี �ำถามวา่ เหตใุ ดโลกอสิ ลามนบั แตศ่ ตวรรษท่ี 7 ถงึ 16 ยาวนาน 800-900 ปี จึงพฒั นาวทิ ยาศาสตร์ เทคโนโลยี และนวตั กรรม (วทน.) ได้มากมาย สร้างยุค ทองของโลกอิสลามกลายเป็นปัจจัยปลุกให้ยุโรปที่อยู่ในยุคมืดเวลานั้นต่ืนขึ้น กระทั่งพัฒนาตนเองเข้าสู่ยุคสมัยของการฟื้นฟูศิลปวิทยาหรือเรเนสซองค์ใน ศตวรรษที่ 14-17 น�ำไปส่ยู ุคเรืองรองทางปัญญาในศตวรรษท่ี 18 ตอ่ เนอ่ื งจนเขา้ สู่ยุคปฏิวัติอุตสาหกรรม กระทั่งท�ำให้โลกตะวันตกกลายเป็นผู้น�ำทางวิทยาการ นับต้ังแต่นั้นมากระท่ังปัจจุบัน ในขณะท่ีโลกอิสลามเองกลับหลับใหลนับต้ังแต่ ศตวรรษที่ 16 เปน็ ตน้ มากระทั่งถึงวนั นย้ี ังไมม่ ีทีทา่ ว่าจะตนื่ Yasmeen Mahnaz Faruqi แห่งมหาวิทยาลัย Flinders ประเทศ ออสเตรเลีย วิเคราะห์บทบาทของนักวิชาการอิสลามต่อการพัฒนาด้าน วทิ ยาศาสตร์ ตีพิมพใ์ นวารสาร International Education Journal ค.ศ.2006 เนอ้ื หาน่าสนใจ ส่งิ ที่ Faruqi พบคือ นกั วทิ ยาศาสตร์มุสลิมในยุคกลางทั้ง Jabir Ibn Haiyan, alKindi, al-Khwarizmi, al-Farghani, al-Razi, Thabit ibn Qurra, al-Battani, Hunain ibn Ishaq, al-Farabi, Ibrahim ibn Sinan, al-Masudi, al-Tarabi, Abu ibn Wafa, Ali ibn Abbas, Abu-l-Qasim, Ibn al-Jazzar, al-Biruni, Ibn Sina, Ibn Yunus, al-Karkhi, Ibn alHaitham, Ali ibn Isa, al-Ghazzali, al-Zarqali, Omar Khayyam ไดพ้ ฒั นาศาสตรใ์ หม่ๆ ขนึ้ ไมว่ า่ จะเปน็ คณติ ศาสตร์ ธรณวี ทิ ยา ดาราศาสตร์ ฟสิ กิ ส์ เคมี กระทง่ั การแพทย์ คนเหล่าน้เี ช่ียวชาญดา้ นศาสนาอิสลามควบคูก่ บั การเป็นนักวิทยาศาสตร์ทงั้ สนิ้ 226 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 226

นักวิทยาศาสตร์มุสลิมศึกษาธรรมชาติผ่านอัลกุรอาน สร้างแรงบันดาลใจ จากการศึกษาความสมั พนั ธ์ระหวา่ งธรรมชาตกิ ับมนุษย์ เพอ่ื สร้างความเขา้ ใจต่อ พระผู้เป็นเจ้า เน้ือหาในอัลกุรอานร้อยละ 8-10 บรรยายถึงปรากฏการณ์ทาง วิทยาศาสตร์ กล่าวถึงความมหัศจรรย์ของพระผู้สร้าง เนื้อหาหลายตอนน�ำไปสู่ การพิสูจน์ทางวิทยาศาสตร์ในยุคหลัง ส่วนส�ำคัญท่ีท�ำให้นักวิทยาศาสตร์ยุคเก่า เกดิ ความเข้าใจเนือ้ หาได้ลึกซึ้ง คือ ความเช่ยี วชาญในภาษาอาหรบั ซงึ่ เปน็ ภาษา ของคัมภีรอ์ ัลกรุ อานและเป็นภาษาของนักวชิ าการเหลา่ นน้ั เอง ในศตวรรษท่ี 11 เมื่อจักรวรรดิเซลจุกก่อก�ำเนิดข้ึน อ�ำนาจของคอลีฟะฮฺ แห่งจักรวรรดิอับบาสิยะฮฺอ่อนก�ำลังลงมากแล้ว เซลจุกแม้พัฒนาการศึกษาตาม รูปแบบอับบาสิยะฮฺ ทว่าใช้ภาษาเปอร์เซียเขียนโดยอักษรอาหรับ การถ่ายทอด วิทยาการจึงลดพลานุภาพลง น่ันเป็นปัจจัยหนึ่ง ขณะที่ปัจจัยส�ำคัญ คือ ชว่ งศตวรรษท่ี 13-14 การรกุ รานของชนเผ่ามองโกล ส่งผลให้ทว่ั ทงั้ ภูมภิ าคเตม็ ไปด้วยการศกึ สงครามจงึ ยากตอ่ การพัฒนาศลิ ปวิทยาการ เม่อื จักรวรรดผิ ่านมือ จากเซลจุกมายังอุสมานียะฮฺที่ใช้ภาษาเติร์ก พลานุภาพของการถ่ายทอดยิ่งลด ทอนลง ความต่อเนื่องทางวิชาการจืดจางลง กระท่ังท�ำให้การพัฒนา วทน. ใน อุสมานียะฮฺเช่ืองช้าลงโดยไม่ได้เปรียบชนยุโรปท่ีน�ำเอาศิลปวิทยาการจาก อับบาสิยะฮฺเข้าไปแปลเป็นภาษาท้องถ่ินและพัฒนาต่อยอดกันอย่างคึกคัก เรอ่ื งราวเชน่ น้ีเกิดข้นึ กอ่ นการก�ำเนดิ อุสมานยี ะฮฺนานนบั เปน็ ร้อยปีแลว้ 000.indd 227 เติร์ก จากชนเผ่าเร่รอ่ นสจู่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 227 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 228 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 54 สาเหตุแหง่ การล่มสลายของอสุ มานียะฮฺ 000.indd 229 เตริ ์ก จากชนเผา่ เร่รอ่ นสจู่ กั รวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยคุ ใหม่ 229 1/27/2564 BE 4:21 PM

สาเหตุแหง่ การล่มสลายของอสุ มานยี ะฮฺ จักรวรรดิอุสมานียะฮฺก�ำเนิดข้ึนตอนต้นศตวรรษท่ี 13 เมื่อถึงตอนกลาง ศตวรรษท่ี 15 สามารถล้มยักษ์อย่างจักรวรรดิไบแซนไทน์ซ่ึงสืบทอดมาจาก จักรวรรดิโรมันอายุรวมกว่า 1,500 ปีได้จึงกลายเป็นจักรวรรดิอย่างสมบูรณ์ การด�ำรงรักษาจักรวรรดิจ�ำต้องอาศัยพลังทางทหารควบคู่กับเศรษฐกิจและ เทคโนโลยี จกั รวรรดิพัฒนากองทพั ทนี่ า่ เกรงขามสยบแทบทกุ กองทพั ปกครอง ทั่วยุโรปตะวันออกเฉียงใต้ สร้างศักยภาพด้านเศรษฐกิจ พัฒนาเทคโนโลยีชนิด ไมม่ ใี ครเทยี บ ทวา่ เมอ่ื ยุโรปหลังสงครามครูเสดผา่ นยคุ เรเนสซองค์ กระทงั่ เข้าสู่ ยุคปฏิวัติอุตสาหกรรมในศตวรรษท่ี 18 อุสมานียะฮฺเมื่อพัฒนาตามไม่ทันก็เริ่ม ถดถอย ต้ังแตก่ ลางศตวรรษที่ 16 สญู เสียดินแดนในยุโรปไปทีละสว่ น กระท่ังล่ม สลายตอนต้นศตวรรษที่ 20 เหตใุ ดจึงเป็นเช่นนัน้ มผี ูใ้ หเ้ หตุผลของการลม่ สลายของอุสมานยี ะฮไฺ วม้ ากมาย Patrick J.Kiger แห่ง History.com เขียนถึงเหตุผล 6 ประการท่ีท�ำให้จักรวรรดิอุสมานียะฮฺ ล่มสลาย จึงขอน�ำมาสรุปไว้ ณ ท่ีน้ีดังต่อไปนี้ (1) เป็นสังคมเกษตรมากเกินไป ในศตวรรษท่ี 17-18 ยุโรปเกิดการปฏิวัติอุตสาหกรรม หลายชาติยุโรปสามารถ พฒั นาเทคโนโลยสี าขาตา่ งๆรวมทงั้ อาวธุ ยทุ โธปกรณไ์ ดร้ วดเรว็ ในขณะทอ่ี สุ มานี ยะฮฺยังคงเป็นสังคมเกษตร ขาดศักยภาพในการแข่งขัน เมื่อต้องเข้าร่วม สงครามโลกคร้ังท่ี 1 จักรวรรดิขาดอุตสาหกรรมท่ีจะสนับสนุนการสู้รบและ การผลิตยุทโธปกรณ์ที่จ�ำเป็น (2) ขาดความเหนียวแน่นภายใน อุสมานียะฮฺ ปกครองโลกอาหรบั คาบสมุทรบอลข่าน สรา้ งจกั รวรรดใิ หญโ่ ต ทวา่ เต็มไปด้วย ความแตกต่างทัง้ เชื้อชาติ สัญชาติ ศาสนา และภาษา ไมส่ ามารถสรา้ งความเปน็ นำ�้ หนงึ่ ใจเดยี วกนั ได้ ความไมส่ งบทเี่ กดิ ขนึ้ บอ่ ยครง้ั จงึ เปน็ บอ่ นเซาะใหจ้ กั รวรรดิ ออ่ นแอลง 230 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 230

(3) ประชากรด้อยการศึกษา ตน้ ศตวรรษที่ 20 อุสมานยี ะฮมฺ ีประชากรที่มี การศึกษาเพียงร้อยละ 5-10 ส่งผลต่อการพัฒนาคุณภาพของจักรวรรดิและ กองทพั สงั คมขาดทงั้ แพทย์ วศิ วกร ทหารอาชพี และวชิ าชพี อน่ื ๆ (4) การแขง่ ขนั ด้านอ�ำนาจกับยุโรปช่วงปลายศตวรรษท่ี 19 กระทั่งเข้าศตวรรษท่ี 20 เป็นไป อยา่ งเขม้ ขน้ หลายมหาอ�ำนาจหมายตาพน้ื ทภ่ี ายใตก้ ารปกครองของอสุ มานยี ะฮฺ ในบอลขา่ นและตะวนั ออกกลาง ท�ำใหอ้ �ำนาจของอสุ มานยี ะฮถฺ กู บนั่ ทอนลงอยา่ ง รวดเรว็ (5) รสั เซยี พฒั นาความเปน็ มหาอ�ำนาจขน้ึ มาก เกดิ การกระทบกระทงั่ กบั อสุ มานยี ะฮบฺ อ่ ยครงั้ เปน็ ปจั จยั บอ่ นเซาะอ�ำนาจของอสุ มานยี ะฮลฺ ง (6) การเลอื ก ขา้ งผดิ ในสงครามโลกครงั้ ที่ 1 โดยอสุ มานยี ะฮเฺ ลอื กเปน็ พนั ธมติ รกบั เยอรมนั และ ออสเตรีย-ฮังการี ท่ีเป็นฝ่ายพ่ายแพ้สงคราม เป็นผลให้จักรวรรดิอุสมานียะฮฺ จบส้นิ ลง นอกจากปัจจัยท้ังหก ยังมีปัจจัยอื่นๆที่เกี่ยวข้องเป็นต้นว่า ความไม่สงบ ภายในราชส�ำนกั ทเี่ กดิ จากกลมุ่ ทหารจานสิ ซารี ตลอดจนขนุ นางทแี่ กง่ แยง่ อ�ำนาจ กนั บ่อยครง้ั สร้างความออ่ นแอให้กับอ�ำนาจของสุลตาน การคอร์รปั ชนั ท่ีมีสงู ใน จกั รวรรดิ สง่ิ เหลา่ นเ้ี กดิ ขน้ึ ก่อนสงครามโลกครั้งที่ 1 อนั เป็นปจั จัยส�ำคญั ทีท่ �ำให้ การฟนื้ ตวั ของจกั รวรรดิหลังสงครามโลกคร้ังที่ 1 เกดิ ขึ้นได้ยาก ลดทอนอ�ำนาจ ต่อรองของประเทศตุรกที ่ีเกิดขึ้นใหม่ 000.indd 231 เติรก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนสู่จกั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 231 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 232 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 55 การเสื่อมสลายของจักรวรรดิ อสุ มานยี ะฮกฺ อ่ นมหาสงครามโลกครง้ั ที่ 1 000.indd 233 เติรก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสู่จักรวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยุคใหม่ 233 1/27/2564 BE 4:21 PM

การเส่ือมสลายของจักรวรรดิอสุ มานยี ะฮกฺ อ่ นมหาสงครามโลกครงั้ ท่ี 1 ทวปี ยโุ รปดา้ นใตแ้ ยกออกจากทวปี เอเชยี ทคี่ าบสมทุ รอานาโตเลยี จกั รวรรดิ โรมนั ขา้ มจากยโุ รปเขา้ มามอี �ำนาจในอานาโตเลยี และตะวนั ออกกลาง ตง้ั แตก่ อ่ น คริสตกาล จากนั้นจึงโอนพื้นท่ีให้กับไบแซนไทน์ นับจากศตวรรษท่ี 4 บางช่วง บางตอนพื้นท่ีแถบน้ันถูกปกครองโดยจักรวรรดิซัสซานิดของเปอร์เซีย ก่อนที่ไบ แซนไทน์จะยึดพ้ืนที่คืนมาได้ กระทั่งศตวรรษท่ี 7 เกิดจักรวรรดิใหม่ของมุสลิม อาหรบั ขน้ึ ในอาระเบยี ตะวนั ออกกลางจงึ ตกอยใู่ ตอ้ �ำนาจของอาหรบั ไบแซนไทน์ อ่อนอ�ำนาจลง ถึงศตวรรษท่ี 13 ไบแซนไทน์สูญเสียพ้ืนที่ในอานาโตเลียให้กับ มุสลมิ อีกกล่มุ หนงึ่ คอื เติร์กในนามจกั รวรรดเิ ซลจุก กอ่ นเซลจกุ จะกลายเป็นรัฐ บรวิ ารของมองโกล ถงึ ปลายศตวรรษท่ี 13 อสุ มานยี ะฮจฺ งึ ถอื ก�ำเนดิ ขน้ึ ในลกั ษณะ รฐั เล็กๆ ทางอานาโตเลียตะวันตก เมอ่ื มองโกลเสอื่ มอ�ำนาจลง อสุ มานยี ะฮกฺ ลายเปน็ จกั รวรรดใิ หมข่ ยายพน้ื ท่ี เข้าไปในยุโรปผ่านทางชอ่ งแคบดารด์ ะเนลล์ จากศตวรรษท่ี 14-16 อุสมานียะฮฺ ครอบครองทั่วคาบสมุทรบอลข่าน อัฟริกาเหนือไปจนถึงอัลจีเรีย อาระเบียไป จนถึงเยเมน ทางตะวันออกครอบครองเปอร์เซียตะวันตกและคอเคซัส หลัง รัชสมยั สุลตานสุลัยมานท่ี 1 จักรวรรดิเข้าส่ยู คุ ถดถอย ในขณะทีช่ าติยุโรปเตบิ โต ขน้ึ ปลายศตวรรษที่ 17 เรม่ิ สญู เสยี อฟั รกิ าเหนอื และอาระเบยี ดา้ นใต้ เขา้ ศตวรรษ ที่ 18 สูญเสยี พ้ืนทใี่ นบอลข่าน กระท่งั เข้าศตวรรษที่ 19 อสุ มานยี ะฮถฺ อยร่นออก จากบอลข่านทลี ะน้อย ปลายศตวรรษท่ี 19 สญู เสยี พน้ื ทบ่ี อลข่านโดย บลั กาเรยี กรซี เซอร์เบียกลายเปน็ รฐั อสิ ระ เหลอื พน้ื ท่ีในกรซี เพยี งนอ้ ยนิด ก่อนจะสญู เสีย ไปทั้งหมดเมือ่ เขา้ ศตวรรษที่ 20 234 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 234

หากศึกษาประวัติศาสตร์โลกช่วงศตวรรษที่ 17-20 การที่ประเทศตุรกีซึ่ง ก�ำเนดิ ขนึ้ ใหม่ แทนทอ่ี สุ มานยี ะฮยฺ งั คงครอบครองคาบสมทุ รอานาโตเลยี ทงั้ หมด และพ้ืนที่ในยุโรปบางส่วนไว้ได้ ต้องนับเป็นความมหัศจรรย์แห่งศตวรรษท่ี 20 โดยแท้ โดยก่อนหน้าน้ัน อังกฤษ ฝรงั่ เศส เยอรมนี รัสเซยี ออสเตรีย และอติ าลี เติบโตข้ึน ในขณะท่ีอุสมานียะฮฺนับเป็นคนป่วยแห่งยุโรป ทว่ากลับรอดตัวมาได้ ต้องนับว่าความหาญกล้าของชนเติร์กมีส่วนอย่างส�ำคัญ หาไม่แล้วความเป็น ประเทศตุรกีในปจั จบุ ันอาจเหลอื พื้นที่ในอานาโตเลียไม่มากนกั ทั้งพน้ื ท่ีในยุโรป รวมถึงอิสตันบุลคงสูญส้ินไปท้ังหมดหลังสงครามโลกคร้ังท่ี 1 ซ่ึงอุสมานียะฮฺ โดยกลุ่มทหารหนุ่มท่ียึดอ�ำนาจไว้ก่อนหน้านั้นตัดสินใจเลือกข้างผิดโดยเข้ากับ ฝ่ายเยอรมนีและออสเตรยี -ฮงั การซี ง่ึ แพส้ งคราม ในสงครามโลกคร้ังที่ 1 แม้พ่ายสงคราม แต่กองทัพอุสมานียะฮฺได้ชัยชนะ ในหลายสมรภมู ิ โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ชยั ชนะตอ่ จกั รวรรดบิ รเิ ตนใหญ่ หรอื องั กฤษ ที่กัลลิโพลี (Gallipoli) บริเวณช่องแคบดาร์ดะเนลล์และท่ีอิรัก แสดงให้เห็นถึง เข้ียวเล็บของเติร์ก แม้ในช่วงเวลาที่อ่อนเปล้ียเต็มที เม่ือฝร่ังเศส อังกฤษ กรีซ แบ่งเค้กคาบสมุทรอานาโตเลียจนเหลือพ้ืนท่ีให้สาธารณรัฐตุรกีในฐานะประเทศ ก�ำเนิดใหม่ หลังจักรวรรดิอุสมานียะฮฺไว้เพียงเล็กน้อย ทว่าสุดท้ายเมื่อกองทัพ ตุรกีใหม่ฮึดท�ำสงครามกู้เอกราช ชาติตะวันตกเหล่าน้ันจ�ำต้องถอย หากไม่นับ ความหาญกล้าไม่ยอมใครของชนเติร์กที่ช่วยรักษาความเป็นชาติไว้ ก็ไม่รู้จะนับ จากอะไรแล้ว 000.indd 235 เติรก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นส่จู กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 235 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 236 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 56 อสุ มานียะฮฺในมหาสงครามโลกครัง้ ที่ 1 000.indd 237 เติร์ก จากชนเผา่ เร่ร่อนส่จู กั รวรรดิ จากยคุ โบราณส่ยู ุคใหม่ 237 1/27/2564 BE 4:21 PM

อุสมานียะฮใฺ นมหาสงครามโลกครั้งที่ 1 เขา้ ศตวรรษที่ 19 จกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮถฺ กู ทา้ ทายอยา่ งหนกั จากหลายชาติ ยุโรป ทีพ่ ัฒนาไปมากจากการปฏิวัตอิ ตุ สาหกรรม ทีเ่ รมิ่ ในยโุ รปนับแตช่ ว่ งปลาย ศตวรรษที่ 18 ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงทางการเมือง กระทบต่อจักรวรรดิ โดยตรง อ�ำนาจของขนุ นางในราชส�ำนกั ทเ่ี ตม็ ไปดว้ ยการคอรร์ ปั ชนั มมี ากขนึ้ เขา้ ค.ศ.1876 สุลตานอับดุลฮามิดท่ี 2 ข้ึนครองราชย์ในปีน้ัน จ�ำต้องพระราชทาน รฐั ธรรมนูญทเ่ี ป็นความตอ้ งการของหลายฝา่ ย ทว่าการแข็งขืนของสุลตา่ น ท�ำให้ สถานการณล์ ากยาวไปจนถงึ ค.ศ.1908 พระองคจ์ �ำตอ้ งพระราชทานรฐั ธรรมนญู อีกครั้ง ก่อนถูกบังคับให้สละราชสมบัติในปีต่อมา กลุ่มบุคคลที่ท�ำการปฏิวัติ รัฐประหารครั้งนั้น คือกลุ่มทหารหนุ่มและปัญญาชนท่ีเรียกขานตนเองว่า “ยัง เติร์ก” (Young Turk) เรยี กกนั อย่างนั้นทั้งๆทป่ี ระกอบไปด้วยชนหลายเช้อื ชาติ ไมใ่ ชเ่ ฉพาะชนเตริ ก์ ผสู้ นบั หนนุ อยเู่ บอื้ งหลงั คอื ขนุ นางผใู้ หญใ่ นราชส�ำนกั นนั่ เอง กลมุ่ ยงั เตริ ก์ เรม่ิ กจิ กรรมของตนตงั้ แตป่ ลายศตวรรษที่ 19 โดยมแี รงบนั ดาล ใจมาจากการปฏิวัติในอิตาลี การเคล่ือนไหวเร่ิมต้นในฝรั่งเศส ขณะที่มีอีกกลุ่ม หนงึ่ ประกอบไปดว้ ยทหารในกองทัพรวมตวั กันทร่ี ัฐมาเซโดเนยี ในบอลขา่ น การ แขง็ ขนื ของสลุ ตานในขณะทสี่ ถานการณใ์ นยโุ รปเขา้ สคู่ วามสบั สน เกดิ การแขง่ ขนั กนั ระหวา่ งกลมุ่ สามมหาอ�ำนาจสองกลมุ่ นน่ั คอื องั กฤษ ฝรง่ั เศส และรสั เซยี ฝา่ ย หนงึ่ กบั เยอรมนี ออสเตรยี ฮงั การแี ละบลั กาเรยี อกี ฝา่ ยหนงึ่ การชงิ อ�ำนาจในยโุ รป เป็นไปอย่างเข้มข้น ท�ำให้จักรวรรดิถูกบังคับให้เปลี่ยนการปกครองจากระบอบ สมบรู ณาญาสทิ ธริ าชเปน็ ประชาธปิ ไตยทม่ี สี ลุ ตานอยภู่ ายใตร้ ฐั ธรรมนญู จากนน้ั เข้ารัชสมัยของสุลต่านเมฮฺเมดท่ี 5 ซ่ึงเป็นเพียงหุ่นเชิดของขุนนางในราชส�ำนัก ขณะท่ีกิจการบ้านเมืองอยู่ภายใต้การน�ำของกลุ่มยังเติร์ก ซ่ึงตัดสินใจลาก จักรวรรดิอุสมานียะฮฺให้เข้าร่วมในมหาสงครามโลกคร้ังท่ี 1 ต้ังแต่ ค.ศ.1914 เป็นต้นมา 238 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 238

การเร่งพัฒนาสงั คมโดยเฉพาะอย่างยิ่งด้านการขนส่งและโลจสิ ติกส์ ท่วั ทงั้ ยุโรปช่วงก่อนสงครามโลกครั้งท่ี 1 ส่งผลให้บรรดาธนาคารเพ่ิมอิทธิพลทางการ เมืองมากขึ้น อุสมานียะฮฺประสบชะตากรรมไม่ต่างกัน แม้กลุ่มยังเติร์กพยายาม เลยี่ งการกยู้ มื ทวา่ สถานการณก์ ลบั ผลกั ดนั ใหจ้ กั รวรรดติ อ้ งเรง่ พฒั นา ผลสดุ ทา้ ย กลายเป็นลกู หน้จี �ำนวนมหาศาลของบรรดาธนาคารในยุโรป ซำ้� เติมสถานการณ์ สงครามที่ยังเติร์กน�ำอุสมานียะฮฺเข้าร่วมผิดฝ่ายผลักดันให้จักรวรรดิต้องท�ำ สงครามกับทั้งอังกฤษ ฝรัง่ เศสทีพ่ ยายามเปดิ เส้นทางสทู่ ะเลเปดิ ใหร้ สั เซีย ความต้องการของฝ่ายเยอรมนี คือ ปิดกั้นรัสเซียมิให้น�ำทัพเรือเข้าสู่ยุโรป น�ำไปสู่การศึกแห่งกัลลิโพลี (Gallipoli) บริเวณช่องแคบดาร์ดะเนลล์ช่วง ค.ศ. 1915-16 ท่ีแม้อุสมานียะฮฺจะมีชัยต่อจักรวรรดิอังกฤษและฝร่ังเศสท่ีส่งกองทัพ ผสมเกอื บครงึ่ ลา้ นบกุ กลั ลโิ พลี ทวา่ ทงั้ สองฝา่ ยประสบความเสยี หายฉกาจฉกรรจ์ ลากยาวสงครามให้ต่อเน่ืองไปจนถึง ค.ศ.1918 ฝ่ายเยอรมนีรวมถึงอุสมานียะฮฺ จงึ พา่ ยแพ้ ผลทตี่ ามมาหลงั จากนนั้ คอื จกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮลฺ ม่ สลาย สญู เสยี ดนิ แดนไปมากมายทง้ั ในบอลขา่ นและตะวนั ออกกลาง พรอ้ มกบั ต�ำแหนง่ สลุ ตานและ คอลีฟะฮถฺ กู ยกเลกิ ทง้ั หมด สง่ ผลสะเทอื นตอ่ สถานะของตรุ กมี าจนถงึ ปจั จุบัน 000.indd 239 เติร์ก จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสู่จักรวรรดิ จากยคุ โบราณส่ยู คุ ใหม่ 239 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 240 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 57 สองศกึ ใหญ่ของอุสมานียะฮฺ ในมหาสงครามโลกครงั้ ที่ 1 000.indd 241 เติร์ก จากชนเผ่าเร่ร่อนส่จู กั รวรรดิ จากยุคโบราณสูย่ คุ ใหม่ 241 1/27/2564 BE 4:21 PM

สองศึกใหญข่ องอุสมานยี ะฮฺในมหาสงครามโลกครัง้ ที่ 1 ในมหาสงครามโลกครง้ั ท่ี 1 (ค.ศ.1914-1918) แมอ้ สุ มานยี ะฮทฺ เ่ี ปน็ พนั ธมติ ร ร่วมรบอยู่ข้างเยอรมนี ออสเตรยี ฮงั การี และบลั กาเรีย จะเป็นฝา่ ยพา่ ยแพ้ ทว่า ในหลายศึกของมหาสงคราม อุสมานียะฮฺกลับได้ชัยชนะย่ิงใหญ่ ดังเช่น ศึกแห่ งกลั ลโิ พลี (Gallipoli) ค.ศ.1915-1916 ซง่ึ จกั รวรรดมิ ชี ยั ตอ่ จกั รวรรดอิ งั กฤษและ ฝร่งั เศส ทขี่ นก�ำลงั กวา่ 489,000 นาย เขา้ รบขณะท่อี สุ มานียะฮฺมกี �ำลังพลนอ้ ย กว่า อาวธุ ยุทโธปกรณ์ดอ้ ยกว่า ทงั้ สองฝา่ ยสญู เสียอย่างหนกั ชัยชนะของอุสมา นียะฮฺสร้างรอยด่างในหน้าประวัติศาสตร์ให้กับเซอร์วินสตัน เชอร์ชิล รัฐมนตรี วา่ การกระทรวงการนาวี ผซู้ งึ่ ในเวลานน้ั เปน็ เจา้ ของแนวคดิ บกุ กลั ลโิ พลที ลี่ ม้ เหลว อยา่ งส้ินเชิง อีกศึกหนึ่ง คือ การศึกแห่งกุตอัลอะมารา (Kut al-Amara) ในอิรัก ค.ศ. 1915-1916 ครั้งน้นั ทัพอังกฤษทีม่ กี �ำลังพล 4 หมน่ื นาย ต้องยอมจ�ำนนตอ่ อสุ มา นยี ะฮฺทมี่ กี �ำลงั พลเพียง 3.2 หม่นื นาย โดยอสุ มานียะฮฺสญู เสียก�ำลังพลเพยี งหมืน่ นาย ขณะทอี่ งั กฤษสญู เสยี ถงึ 2.3 หมนื่ นาย สว่ นทเี่ หลอื ตกเปน็ เชลยทงั้ หมดสรา้ ง ความอับอายอยา่ งยง่ิ ตอ่ อังกฤษ นักประวัติศาสตรช์ วี้ า่ นี่คอื ความพา่ ยแพย้ บั เยิน ทส่ี ดุ ขององั กฤษ ชยั ชนะของอสุ มานยี ะฮหฺ ลายครงั้ สง่ ผลใหอ้ งั กฤษ ฝรงั่ เศส รสั เซยี และกรซี ขยาดทจ่ี ะบกุ ยดึ ดนิ แดนอานาโตเลยี และพนื้ ทใี่ นยโุ รปซง่ึ เปน็ สว่ นทเี่ หลอื ของสาธารณรัฐตุรกีที่ก�ำเนิดข้ึนใหม่ ตุรกียังคงรบโดยไม่ยอมแบ่งประเทศให้กับ ประเทศผู้ชนะตามสนธิสญั ญาทที่ �ำกนั หลงั สงครามโลกครัง้ ที่ 1 ความกล้าได้กลา้ เสียดังกลา่ วช่วยรกั ษาตุรกไี วจ้ นได้ 242 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 242

สาธารณรัฐตุรกี ใน ค.ศ.2020 บริหารโดยรัฐบาลพรรคยุติธรรมและการ พัฒนา (Justice and Development Party หรือ AKP) น�ำโดยประธานาธิบดี เรเซบ ตอยยบิ เออรโ์ ดอนั (Resep Tayyib Erdogan) ท่ีเนน้ ความเป็นอสิ ลาม มากขนึ้ ท้ังยังใฝ่ฝนั ที่จะน�ำตรุ กกี ลบั มาเป็นมหาอ�ำนาจเช่นครงั้ จกั รวรรดิอสุ มานี ยะฮฺ พรรคยึดนโยบายท่ีแตกต่างจากรัฐบาลยุคจัดตั้งสาธารณรัฐ ที่มีอดีตผู้น�ำ อย่าง มสุ ตาฟา เคมาล (Mustafa Kemal) หรอื อะตาเติรก์ (Ataturk) เปน็ ผ้นู �ำ ท่ีแยกศาสนาออกจากการเมืองอย่างเด็ดขาด ยกเลิกการใช้อักษรอาหรับ ลดบทบาทของฝ่ายศาสนา เปลี่ยนคนตุรกีเป็นคนยุโรป ห้ามสตรีคลุมฮิญาบใน มหาวทิ ยาลยั และสถานทรี่ าชการ เปลยี่ นแปลงทกุ ระบบ โดยหวงั ใหต้ รุ กที กี่ �ำเนดิ ใหมห่ ลังสงครามโลกครัง้ ที่ 1 กา้ วข้นึ เปน็ ชาตพิ ฒั นา วนั เวลาผา่ นมารอ้ ยปี ตรุ กยี งั คงเปน็ ประเทศก�ำลงั พฒั นา กา้ วตามไมท่ นั ชาติ ในยุโรปตะวันตกและอเมริกาเหนือ ทั้งยังเกิดรัฐประหารหลายครั้ง คร้ังสุดท้าย คือ ความพยายามรัฐประหารรัฐบาลพรรคเอเคพีใน ค.ศ.2016 ซึ่งไม่ส�ำเร็จ น�ำไปสู่การท�ำลายล้างอ�ำนาจของฝ่ายทหารครั้งใหญ่ รัฐบาลเอเคพีเห็นว่า ความผดิ พลาดของอดีตผนู้ �ำอยา่ งมสุ ตาฟา เคมาล ซง่ึ สร้างระบบเซคิวลาร์ก�ำจดั แนวทางอสิ ลามออกไปแทนทจี่ ะปรบั ปรงุ ใหท้ นั สมยั ไมใ่ ชน่ โยบายทถี่ กู ตอ้ ง นอี่ าจ เปน็ เหตผุ ลท่ีท�ำให้ศึกกัลลิโพลี ซง่ึ สรา้ งชอื่ เสยี งมากมายให้มุสตาฟา เคมาล ไมไ่ ด้ รับเลือกให้เป็นสัญลักษณ์อันดับหนึ่งแห่งความภาคภูมิใจของชาติตุรกี แต่เป็น ชัยชนะในศึกแห่งกุตอัลอะมาราที่นักประวัติศาสตร์จ�ำนวนมากท่ัวโลกยกย่อง มากกว่า การเมืองในตุรกยี ่ิงวันกย็ ่ิงมเี สน่ห์ 000.indd 243 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนสูจ่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยคุ ใหม่ 243 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 244 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 58 ฮโี ร่แหง่ กุตอลั อะมารา 000.indd 245 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ ุคใหม่ 245 1/27/2564 BE 4:21 PM

ฮีโร่แห่งกุตอลั อะมารา ชว่ งเดอื นเมษายน 2016 ตรุ กนี �ำโดย ประธานาธบิ ดเี ออรโ์ ดอนั จดั พธิ ฉี ลอง รอ้ ยปีแห่งชัยชนะอยา่ งยิง่ ใหญ่ ของจกั รวรรดอิ ุสมานียะฮตฺ ่อจกั รวรรดิองั กฤษใน การรบท่ีกุตอัลอะมาราในอิรัก ค.ศ.1916 ประกาศด้วยว่าน่ีคือความภาคภูมิใจ ของชาติตุรกี นักประวัติศาสตร์แม้ในโลกตะวันตกเองยอมรับว่าการศึกในมหา สงครามโลกครง้ั ที่ 1 ครงั้ นนั้ คอื ความพา่ ยแพอ้ ยา่ งหมดรปู ของจกั รวรรดอิ งั กฤษ เปน็ เพราะอยา่ งนเี้ องทช่ี าตติ ะวนั ตกแทบไมม่ ใี ครกลา่ วถงึ การศกึ แหง่ กตุ อลั อะมา ราเลย คนยคุ หลังจึงไมม่ ีใครรจู้ กั เชน่ เดยี วกับทไ่ี ม่มใี ครกล่าวถึงความพา่ ยแพใ้ น เกมการเมืองของอังกฤษและฝรั่งเศสต่อประเทศเล็กๆ อย่างสยามช่วงปลาย ศตวรรษที่ 19 โดยบันทึกท�ำนองว่า เวลาน้ันท้ังอังกฤษและฝรั่งยกให้สยามเป็น รฐั กันชน (Buffer state) ซึ่งเป็นเรอื่ งของการแก้เก้ียว ในเมอ่ื ไมม่ ใี ครรจู้ กั ศกึ แหง่ กตุ อลั อะมาราเลย จงึ อยากเขยี นถงึ สกั หนอ่ ย ยอ้ น กลับไปใน ค.ศ.1915 ขณะท่ีสงครามโลกครั้งที่ 1 ก�ำลังขับเคี่ยวกันอย่างหนัก ระหว่างอังกฤษ ฝรัง่ เศส รัสเซยี ฝา่ ยหนึ่งกับเยอรมนี ออสเตรยี ฮงั การี บลั กาเรยี และอสุ มานยี ะฮอฺ กี ฝา่ ยหนง่ึ องั กฤษและฝรง่ั เศสเหน็ วา่ หากไมเ่ ปดิ ทะเลด�ำใหท้ พั เรอื รสั เซยี ออกมายงั เมดเิ ตอรเ์ รเนยี น สงครามคงยดื เยอื้ ออกไปอกี นาน การยดึ กลั ลิโพลีและดาร์ดะเนลล์ย่อมท�ำให้อุสมานียะฮฺพ่ายแพ้ ซึ่งช่วยเปิดทางล้อมฝ่าย เยอรมนไี ว้ ทวา่ ในการศกึ แหง่ กลั ลโิ พลี ค.ศ. 1915 ฝา่ ยองั กฤษฝรงั่ เศสกลบั เพลย่ี ง พล้�ำขนาดหนัก จ�ำเป็นต้องเปิดแนวรบที่สอง ดินแดนเมโสโปเตเมียของอุสมานี ยะฮจฺ งึ ถกู เลอื ก และกตุ อลั อะมาราในอิรัก คือ พืน้ ที่ที่เหมาะสมท่ีสุดท่ีจะฉดุ ให้อุ สมานียะฮตฺ อ้ งยอมจ�ำนนในสงคราม 246 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 246

ปลาย ค.ศ.1915 องั กฤษส่งกองทพั จ�ำนวน 4 หม่นื นาย ท่ีอยใู่ นอิรักเข้ายึด กตุ อลั อะมารา ซง่ึ อยใู่ กลแ้ บกแดดไว้ อุสมานยี ะฮสฺ ง่ ทัพจ�ำนวน 3.2 หมื่นนายรับ ศกึ การรบจบสนิ้ ในวนั ท่ี 29 เมษายน 1916 ทพั องั กฤษถกู สลาย ก�ำลงั พล 13,309 กลายเป็นเชลย ในจ�ำนวนนี้มีนายทหาร 476 นาย กับนายพล 6 นาย ความ พยายามท่ีจะกดดันอุสมานียะฮฺในแนวรบที่สองกลายเป็นความพ่ายแพ้อย่าง หมดรูปของอังกฤษ ในท้ังสองศึกกองทัพของจักรวรรดิอังกฤษและฝร่ังเศสต้อง ถอนออกจากดารด์ ะเนลล์ ตามมาดว้ ยองั กฤษยอมแพท้ ก่ี ตุ อลั อะมารา ความพา่ ย แพข้ องฝา่ ยองั กฤษเชน่ นเ้ี องทใี่ นเวลาตอ่ มาชว่ ยรกั ษาความเปน็ ประเทศตรุ กที เ่ี กดิ ขึ้นในภายหลงั ไว้ ในขณะท่ี มสุ ตาฟา เคมาล กลายเปน็ ฮโี รใ่ นศกึ กลั ลโิ พลี นายพนั โทสลุ ยั มาน อสั เกอรี (Sulayman Askeri) คือ ฮีโรคนแรกของอุสมานียะฮใฺ นตะวนั ออกกลาง สดุ ทา้ ยท�ำอตั วนิ บิ าตกรรมจากความพา่ ยแพย้ กแรก ฮโี รค่ นทสี่ องคอื คาลลิ ปาชา (Khalil Pasha) ท้งั ยงั มอี กี หลายฮโี รภ่ ายใต้การน�ำของคาลิลปาชาทีร่ ่วมกันใชก้ ล ยุทธสู้ศึกท่ีกุตอัลอะมารา กระท่ังได้ชัยชนะท้ังๆ ท่ีเสียเปรียบมาตลอด เป็น การชิงไหวชิงพริบที่ฝ่ายอังกฤษเองยังยอมรับในสติปัญญาของคนเติร์กที่พลิก ความเสยี เปรยี บมาเปน็ ความไดเ้ ปรยี บ ทกุ วนั นคี้ นเตริ ก์ รนุ่ ใหมก่ �ำลงั ใชส้ ตปิ ญั ญา ลกั ษณะเดยี วกันเอาชนะชาตติ ะวันตกและรสั เซีย จงึ ตอ้ งเอาใจชว่ ยกนั หนอ่ ย 000.indd 247 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่รอ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ ุคใหม่ 247 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 248 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 59 จวนเจียนส้นิ ชาติ 000.indd 249 เติรก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสูจ่ กั รวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 249 1/27/2564 BE 4:21 PM

จวนเจยี นสิ้นชาติ สงครามโลกครงั้ ที่ 1 จบสน้ิ ลงตอนปลาย ค.ศ.1918 ท�ำลายชวี ติ ผคู้ นไปกวา่ 20 ลา้ นชวี ติ ทรพั ยส์ นิ อกี มหาศาล ตามมาดว้ ยการท�ำสนธสิ ญั ญาระหวา่ งประเทศ ผแู้ พ้กับผู้ชนะ จักรวรรดอิ สุ มานยี ะฮใฺ นฐานะผูแ้ พ้ท�ำสนธิสญั ญาเซเฟรส์ (Treaty of Sevres) กบั ประเทศผู้ชนะ ไดแ้ ก่ ฝรง่ั เศส องั กฤษ กรซี และอิตาลี ลงนามกัน ในวันที่ 10 สิงหาคม ค.ศ.1920 พื้นที่ของอุสมานียะฮฺในตะวันออกกลาง บอลขา่ น ยโุ รปใต้ และอาระเบยี ซงึ่ สญู เสยี ไปแลว้ ระหวา่ งสงครามเอากลบั คนื มา ไม่ได้ก็ยังพอทน แต่อานาโตเลียและพื้นท่ีในยุโรป ซึ่งเป็นของอุสมานียะฮฺมา แตเ่ ดมิ และยงั ไมถ่ กู ยดึ ครอง สนธสิ ญั ญากลบั ก�ำหนดใหต้ อ้ งแบง่ ใหผ้ ชู้ นะสงคราม เรื่องอยา่ งนคี้ งรบั ไม่ไหว ข้อตกลง คอื เลบานอนและซเี รยี ให้ฝรงั่ เศสดแู ล ปาเลสไตน์และจอร์แดน อิรักให้อังกฤษดูแล อาระเบียกลายเป็นประเทศอิสระที่อังกฤษต้องไปตกลงกับ ชนอาหรับ พื้นที่ของอุสมานียะฮฺท่ีย่ืนเข้าไปในยุโรปท่ีเรียกว่า เทรซ (Thrace) มอบใหก้ รซี พน้ื ทรี่ อบชอ่ งแคบบอสฟอรสั และดารด์ ะเนลล์ รวมถงึ กรงุ คอนสแตน ตโิ นเปลิ ใหส้ นั นบิ าตชาตดิ แู ล พนื้ ทอี่ านาโตเลยี ทางตะวนั ตกเฉยี งใตแ้ บง่ ให้ อติ าลี กรีซ และฝรั่งเศส พ้ืนทอี่ านาโตเลยี ตะวนั ออกยกใหอ้ าร์มเี นยี และจอร์เจีย อานา โตเลียตะวันออกเฉียงใต้ยกเป็นประเทศเคอร์ดิสถานซึ่งก�ำเนิดขึ้นใหม่ อุสมานี ยะฮเฺ หลอื พืน้ ทต่ี อนกลางรอบเมืองอังการาเปน็ ของตนเอง สนธิสัญญาลักษณะน้ี คงยากท่ีคนเติรก์ จะยอมรับ นอกจากนี้ยังมีเร่ืองค่าปฏิมากรสงคราม เร่ืองการแสวงหาทรัพยากร ธรรมชาติ สนธิสัญญาเอาเปรียบผู้แพ้ลักษณะนี้เองท่ีก่อปัญหาให้เยอรมนีก่อ สงครามโลกคร้ังท่ี 2 ในเวลาต่อมา ผู้ลงนามในสนธิสัญญาฝ่ายอุสมานียะฮฺ คือ 250 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 250