Turk

ราชวงศ์เว่ย (Wei dynasty) ของชนเติร์กรู้จักกันในช่ือ ถัวป่า (Tuoba) จากชนเผ่าเซียนเป่ย (Xianbei) ซง่ึ เปน็ สาขาของชนเซยี งหนู ชนกลุ่มนพ้ี ูดภาษา ในกลุ่มเติร์กท่ีมีมากมาย จึงเป็นชนเติร์กกลุ่มหนึ่ง เม่ือแผ่นดินจีนมีอันต้อง แตกแยกเป็น 5 ชนเผา่ 16 แควน้ ชนชาวเติร์กทางตอนเหนอื ทม่ี คี วามเชย่ี วชาญ ด้านการรบมากกว่าได้ใช้โอกาสเข้าครอบครองแผ่นดินจีนทางตอนเหนือ และ ต้งั ราชวงศเ์ ว่ยเหนือ (Northern Wei dynasty) ขึน้ ชว่ งปลายคริสตศตวรรษท่ี 4 ถึงกลางศตวรรษที่ 6 ระหว่างที่ปกครองต้องรบทพั จบั ศกึ กบั ชนเผ่ามองโกล และ เติรก์ ด้วยกัน หาความสงบไดไ้ มม่ ากเทา่ ไหร่ อยไู่ ด้ไมถ่ ึงสองศตวรรษกล็ ่มสลาย อันท่ีจริงราชวงศ์เว่ยของชนชาวเติร์กไม่ได้มีอะไรน่าสนใจมากนัก ทว่ามี ช่ือเสียงได้เพราะเรื่องราวของวีรสตรีเติร์กเผ่าเซียนเป่ยนางหนึ่งท่ีช่ือ “ฮวามู่ หลาน” (HwaMulan) หรือ “มู่หลาน” (Mulan) นางน้ีมีตัวตนจริงหรือไม่ ยากท่ีจะพิสูจน์ แต่ล�ำน�ำกลอนโบราณที่ขับขานกันในยุคเก่าเล่าถึงวีรกรรมของ นาง ในการรกั ษาราชวงศเ์ วย่ ไวจ้ ากการรกุ รานของชนมองโกลเผา่ หนง่ึ กลายเปน็ เรอื่ งทเ่ี ลา่ ขานกนั ในยคุ หลงั อกี ทงั้ ยงั แปรเปลย่ี นไปเปน็ บนั ทกึ ทเ่ี กดิ ขน้ึ ในราชวงศ์ ยุคหลังจากน้ัน เร่ืองราวของฮวามู่หลานจะเป็นจริงหรือไม่ ไม่ส�ำคัญเท่ากับท่ีได้ ท�ำใหช้ นรนุ่ หลงั รบั รกู้ ารมตี วั ตนของชนเผา่ เตริ ก์ ทมี่ มี ากมายหลายกล่มุ อาศัยอยู่ ทางดนิ แดนตอนเหนอื ของจนี ส�ำคญั ถงึ ขนาดเคยเขา้ มาปกครองแผน่ ดนิ จนี ในยคุ หน่ึงเลยด้วยซ้�ำ เร่ืองอย่างนจ้ี ึงตอ้ งบันทกึ เอาไว้ 000.indd 51 เติรก์ จากชนเผา่ เรร่ ่อนส่จู ักรวรรดิ จากยุคโบราณส่ยู คุ ใหม่ 51 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 52 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 10 รู้จักเตริ ์กในลักษณะชนเผ่าเร่ร่อน จากภาพยนตรท์ าง Netflix 000.indd 53 เติร์ก จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสจู่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 53 1/27/2564 BE 4:21 PM

ร้จู ักเติรก์ ในลักษณะชนเผา่ เรร่ ่อนจากภาพยนตร์ทาง Netflix อย่างท่ีเคยกล่าวไว้ ชนชาวเติร์กอพยพโยกย้ายจากเอเชียเหนือ ผ่านไปใน พืน้ ท่ตี ่างๆ ทัว่ ท้งั เอเชยี เหนือ เอเชียกลาง กระทงั่ ถึงเอเชยี ตะวนั ตก รกุ ไปจนถงึ ยุโรปตะวันออก ระหว่างทางมีโอกาสผสมปะปนไปกับชนหลายเช้ือสาย ท้ังมองโกล จีน แมนจู เกาหลี เปอร์เซีย แม้กระท่ังอาหรับ เกิดพัฒนาการของ ชาติพันธุ์โดยมีภาษาพูดร่วมกันคือ เติร์ก เร่ืองราวการผสมข้ามชาติพันธุ์ผ่าน การอพยพโยกย้ายถิ่นเหล่าน้ีมีในแทบทุกชนชาติ ชนเผ่าไทยโยกย้ายถ่ินมา จากจีน จากทะเลทางใต้ บ้างมาจากตะวันออก ผสมเข้ากับชนพื้นเมืองเดิม พัฒนาเป็นชนชาวไทยหลากเช้ือสาย มีอัตลักษณ์ร่วมกันคือ ภาษาพูด เร่ืองราว ลักษณะนี้เป็นปกตขิ องชมุ ชนในประวัตศิ าสตร์ เมอื่ กลา่ วถงึ ชาวเตริ ก์ จะเตริ ก์ ลว้ นหรอื เตริ ก์ ผสม มคี �ำอยสู่ องค�ำทคี่ วรเขา้ ใจ คอื “เตอรก์ ชิ ” (Turkish) ความหมายคอื ชาวเตริ ก์ ในประเทศตรุ กี มเี ชอ้ื สายเตริ ก์ ผสมเช้ือสายอื่นในอดีต พูดภาษาเติร์กแบบตุรกี ขณะที่ “เตอร์กิก” (Turkic) หมายถึง ชาวเติร์กนอกประเทศตุรกี ผสมหลายเผ่าพันธุ์อาศัยอยู่มากในเอเชีย กลาง อหิ ร่าน จนี รสั เซีย ยโุ รป และอฟั ริกา รวมแล้วชาวเตอรก์ ิกมมี ากกว่าชาว เตอร์กิชเสียด้วยซ้�ำ ชาวเติร์กที่ผสมปนเปกับชนเช้ือสายอื่นเหล่านี้ ในอดีตเคย สรา้ งรฐั หรอื อาณาจกั รและจกั รวรรดขิ นึ้ หลายแหง่ ในตอนนขี้ อเขยี นถงึ การขยาย ตวั ของชนชาวเติรก์ เมอ่ื ครงั้ ยงั ไมแ่ ยกเปน็ เตอรก์ ชิ และเตอรก์ กิ เรยี กรวมๆ กันว่า เติร์ก ชนกลุ่มน้ีแพร่ขยายตัวจากเอเชียตอนบนเหนือประเทศจีนลงมาทางใต้ กระจายตัวไปทางตะวันตกและตะวันออก กระทั่งสร้างเป็นชาติ อาณาจักร รัฐ และมณฑลข้นึ มากมายในภายหลัง 54 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 54

ชนชาวเติร์กที่ขยายตัวไปทางตะวันตกสร้างอาณาจักรข้ึนหลายแห่ง เช่น เซียงหนูใน 3 ศตวรรษก่อนคริสตกาลจนถึงศตวรรษที่ 1 ก็อกเติร์กสร้างรัฐ ข่านเตอร์กิกในคริสต์ศตวรรษที่ 5-8 กลุ่มท่ีอพยพไปไกลถึงคาบสมุทรบอลข่าน ในยุโรปยงั สร้างรัฐบุลการ์ (Bulgar) ข้นึ ในคริสต์ศตวรรษท่ี 5-6 ชนเติรก์ สร้างรฐั ขา่ นกระโจมสที อง (Golden Horde) และสนี ำ้� เงนิ (Blue Horde) สรา้ งขน้ึ บรเิ วณ รสั เซยี ชว่ งศตวรรษที่ 8-10 กอ่ นจะรวมเขา้ กบั รฐั ขา่ นของมองโกล เมอื่ ครง้ั กองทพั มองโกลกรีฑาทัพเข้าปกครองดินแดนแถบนี้ เป็นผลให้รัฐเติร์กรวมเข้ากับ รฐั มองโกล ยคุ หลงั คนเหลา่ นนี้ บั ตนเองเปน็ เตริ ก์ บา้ ง มองโกลบา้ ง เชน่ ชนตาตาร์ แถบแหลมไครเมีย เป็นชนชาวเตริ ์ก ทวา่ บางกลุม่ ยังนับตนเองเปน็ มองโกลท่ีพูด ภาษาเตริ ก์ ใครสนใจเรอื่ งราวของชนชาวเติร์ก ทาง Netflix น�ำซีรสี ์ตุรกขี นาดยาวเข้า มาฉายเรอื่ ง “เออรต์ รู ลุ ” (Ertugrul) วา่ ดว้ ยเรอื่ งราวของหวั หนา้ ชนเตริ ก์ เผา่ หนง่ึ ท่ีภายหลังหนึ่งในบุตรชายคือ ผู้สร้างจักรวรรดิออตโตมัน หรืออุสมานียะฮฺ อันเกรียงไกรขึ้น ดูภาพยนตร์แล้วจะเข้าใจวิถีชีวิตแบบชนเร่ร่อนที่อพยพกันมา จากเอเชียกลางได้ดี ในภาพยนตร์ ชาวกรีกในอานาโตเลยี บ่นท�ำนองวา่ ชนเติรก์ เหลา่ นกี้ ่อนหน้าน้นั ยังต้อนฝูงปศุสตั วอ์ ยู่ในทุ่งหญา้ แถบเอเชียกลาง กลบั เปลี่ยน สถานะมาเป็นพ่อค้าอยู่ในดินแดนอานาโตเลียของชนกรีกได้อย่างหน้าตาเฉย ดภู าพยนตรแ์ ลว้ เข้าใจความเป็นมาของชนชาวเตริ ์กขน้ึ อีกเยอะ 000.indd 55 เติรก์ จากชนเผ่าเรร่ ่อนสูจ่ กั รวรรดิ จากยุคโบราณส่ยู ุคใหม่ 55 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 56 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 11 ชนเตริ ์กอยุ กรู ์ในแผน่ ดนิ จนี 000.indd 57 เติรก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 57 1/27/2564 BE 4:21 PM

ชนเตริ ก์ อุยกรู ์ในแผ่นดนิ จีน เตริ ก์ (Turks) เปน็ ชนเผา่ โบราณ ตงั้ รกรากอยใู่ นเอเชยี เหนอื และเอเชยี กลาง ประกอบไปด้วยชนเผ่าเลก็ ๆมากมายนบั รอ้ ยเผ่า มเี ลือดเน้ือเชอ้ื ไขผสมปนเปกนั ในกลุ่มชนหลายกลุ่มท่ีอาศัยอยู่ในพื้นท่ีแถบน้ัน ความท่ีเป็นกลุ่มชนเร่ร่อนเล้ียง ปศุสัตว์ สร้างวัฒนธรรมข้ึนได้ระดับหนึ่งแต่ยังไม่พัฒนาถึงข้ันเป็นอารยธรรม โดยกลุ่มชนท่ีเรียกว่า เติร์ก มีจุดร่วมส�ำคัญคือภาษาที่แบ่งแยกออกเป็นหลาย ส�ำเนยี งทแ่ี ตกตา่ งกนั ชนเหลา่ นใี้ นยคุ โบราณนบั ถอื ผหี รอื ศาสนาดง้ั เดมิ ยดึ ฟา้ ยดึ แผ่นดินเป็นพระเจ้า หลายกลุ่มเป็นพุทธ และศาสนาโบราณอีกหลายศาสนา บางกลมุ่ เปน็ ยวิ เมอื่ ศาสนาครสิ ตเ์ รม่ิ แพรเ่ ขา้ ไปในเอเชยี กลาง ชนเตริ ก์ หลายกลมุ่ เปล่ยี นเปน็ คริสต์ กว่าจะรับอิสลามก็ลว่ งเข้าไปในกลางคริสต์ศตวรรษท่ี 8 ชนเตริ ก์ อยใู่ นพนื้ ทนี่ มี้ านาน สมั พนั ธก์ บั ชนหลายกลมุ่ บางครง้ั ชนชาวเตริ ก์ มีโอกาสสร้างรัฐของตนเองขึ้น เป็นรัฐข่าน (Khaganate) ซึ่งมีอยู่หลายรัฐ ขอยกตวั อย่างรฐั ขา่ นอุยกรู ์ (Uyghur Khaganate) ซงึ่ เป็นรฐั ชว่ งสั้นๆ ระหว่าง ศตวรรษท่ี 8-9 ครอบครองพ้ืนท่สี ว่ นใหญข่ องมองโกเลีย จนี ตอนเหนอื ตะวนั ตก และบางส่วนของแมนจูเรียภาคเหนือ ชนเติร์กอุยกูร์เวลานั้นส่วนใหญ่นับถือ ศาสนาพุทธและบางส่วนไมม่ ศี าสนา รฐั ข่านท่ชี นเติรก์ อยุ กูร์สร้างขนึ้ นม้ี สี ัมพนั ธ์ ที่ดกี ับจนี ในราชวงศถ์ ัง (Tang dynasty) จงึ ใช้ช่ือจีน พูดสองภาษาทัง้ เตริ ์กและ จีน ทหารในกองทพั จีนเวลาน้นั จ�ำนวนไม่น้อยเป็นชนเผา่ เตริ ก์ อยุ กูร์ เมือ่ รัฐขา่ น ของชนชาวเติรก์ อุยกูร์ลม่ สลายลงใน ค.ศ.840 ทหารเตริ ก์ อยุ กรู ใ์ นราชวงศถ์ ังยัง คงบทบาทส�ำคญั อยู่ หลายส่วนผนั ตนเองไปเปน็ จนี เสยี ดว้ ยซ้ำ� 58 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 58

สังคมยุคเก่า คร้ังท่ียังไม่เกิดความรู้สึกผูกพันในลักษณะรัฐชาติซึ่งถูกสร้าง ขน้ึ ในยคุ หลงั เรอ่ื งของภาษาพดู วฒั นธรรม ความเชอ่ื เปน็ เพยี งสว่ นประกอบของ กลุ่มชนเท่าน้ัน หากศึกษาจากสังคมไทยก็คงเห็น ในยุคสมัยกรุงศรีอยุธยา มิใช่ ไทยรบพมา่ หรอื พมา่ รบไทย ทวา่ เปน็ การรบระหวา่ งรฐั อโยธยากบั รฐั หงสาวดหี รอื อังวะ เป็นการศึกของสองราชวงศ์ไม่ใช่สองชาติ ทหารในกองทัพอังวะจ�ำนวน ไม่น้อยเป็นไทย ทหารอโยธยาจ�ำนวนไม่น้อยเป็นมอญหรือแม้กระทั่งพม่า ชนชาวเติร์กก็เป็นเช่นเดียวกัน จึงเป็นเรื่องปกติท่ีส่วนหนึ่งของชนชาวเติร์กจะ กลายเปน็ ชาวจนี หรือแม้กระทงั่ กา้ วข้ึนเปน็ จกั รพรรดิในแผน่ ดนิ จนี ตวั อยา่ งทเ่ี หน็ กนั ชดั เจนของการกา้ วขนึ้ สอู่ �ำนาจของชนชาวเตริ ก์ ในแผน่ ดนิ จีน เกิดในราชวงศ์ถัง รู้กันอยู่ว่าการเปลี่ยนหลายราชวงศ์จีนมาจากการแย่งชิง ราชสมบตั ิ กลมุ่ ใดครอบครองอาวธุ กย็ อ่ มไดเ้ ปรยี บ เมอื่ ทหารเตริ ก์ อยุ กรู ใ์ ชช้ อื่ จนี พดู ภาษาจนี ครองอ�ำนาจในราชส�ำนกั กถ็ อื โอกาสยดึ ราชสมบตั ขิ น้ึ ไปครองอ�ำนาจ ตัวอย่างเชน่ จกั รพรรดิในราชวงศ์ถงั ยคุ หลงั (Later Tang) ค.ศ.923-937 ใช้ชื่อ เปน็ ราชวงศถ์ งั แต่จกั รพรรดิ 4 องคม์ าจากชนเติรก์ ชาตัว๋ (Shatuo) ซ่ึงเป็นสาขา ของอุยกูร์ ชนกลุ่มนี้ขึ้นปกครองจีนเม่ือครั้งแผ่นดินจีนแตกเป็นยุค 5 ราชวงศ์ 10 อาณาจักร (ค.ศ.907-960) ชนเผา่ ชาตว๋ั นีท้ า้ ยท่ีสุดแปลงสภาพไปเป็นจนี กัน หมด สามารถสร้างราชวงศป์ กครองจนี ในเวลาตอ่ มาไดอ้ ีกหลายราชวงศ์ 000.indd 59 เตริ ์ก จากชนเผา่ เรร่ อ่ นส่จู ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 59 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 60 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 12 เตริ ก์ กบั การกลมกลืนวัฒนธรรม เปอร์เซียสู่จักรวรรดฆิ าสนาวิด 000.indd 61 เตริ ์ก จากชนเผา่ เร่ร่อนสจู่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณส่ยู ุคใหม่ 61 1/27/2564 BE 4:21 PM

เติรก์ กับการกลมกลืนวัฒนธรรมเปอร์เซยี สูจ่ กั รวรรดฆิ าสนาวิด ตอนทีผ่ า่ นมากล่าวถึงชนเตริ ์กที่เปลยี่ นบคุ ลกิ วัฒนธรรม ภาษาพูดเป็นจนี กอ่ นแปลงสภาพเปน็ จนี ไปจนหมด อนั แสดงใหเ้ หน็ ถงึ ความผสมกลมกลนื ระหวา่ ง เติร์กกับชนกลุ่มอื่น ในกรณีของเปอร์เซียการผสมกลมกลืนลักษณะน้ีมีมากเช่น เดียวกัน ท่ีชัดเจนท่ีสุดคือ กรณีราชวงศ์ “ฆาสนาวิด” (Ghaznavid) ที่สร้าง จักรวรรดิขึ้นระหว่าง ค.ศ. 977-1186 ปกครองพื้นท่ีที่ในปัจจุบันคือ อิหร่าน ปากีสถาน อัฟกานิสถาน ตะวันออกกลาง คอเคซัส ไล่ข้ึนไปจนถึงเอเชียกลาง จะร้เู ร่ืองของฆาสนาวิดจ�ำเป็นตอ้ งรจู้ กั ซามานดิ (Samanid) กอ่ น ตน้ ราชวงศฆ์ าสนาวิดคือ นายทหารมมั ลุก (Mamluk) หรอื ทหารทาสชาว เติร์ก ท่ีท�ำงานรับใช้สุลต่านในราชวงศ์ ซามานิด (Samanid) ซึ่งเป็นเปอร์เซีย ปกครองเอเชยี กลางระหว่าง ค.ศ. 819-999 มีศนู ยก์ ลางอยทู่ ่คี อราซาน (Khora- zan) ทางตอนเหนอื ของอหิ รา่ น อฟั กานสิ ถาน และทรานโซเซยี นา (Transoxiana) ในเอเชยี กลาง ราชวงศ์เปอรเ์ ซียซามานดิ ที่ว่านเ้ี รม่ิ ตน้ ข้ึนใน ค.ศ. 819 เมอื่ พน่ี ้อง ซามานิดได้รับมอบดินแดนอิหร่านตอนเหนือและเอเชียกลางจากราชวงศ์อับบา สยิ ะฮฺ เพอ่ื แบ่งกนั ปกครองอันเป็นโครงสร้างการปกครองในราชวงศ์อับบาสยิ ะฮฺ ท่ีแบ่งการปกครองเป็นจักรวรรดิ อาณาจักร รัฐหรือเอมิเรตส์ มีผู้ปกครองเป็น คอลีฟะฮฺ สุลต่านและชีคตามล�ำดับ กระทั่ง ค.ศ. 892 พ่ีน้องซามานิดน�ำพื้นท่ี เอมิเรตส์ภายใต้การดูแลมารวมกันสร้างเป็นจักรวรรดิซามานิดของตนเองขึ้น ตอ่ มาใน ค.ศ.962 ราชวงศซ์ ามานดิ สญู เสยี การปกครองพน้ื ทรี่ ฐั ฆาสนา (Ghazna) ซง่ึ ปจั จุบันต้ังอยู่ทางตะวันตกของอัฟกานสิ ถานให้กับอลั พต์ กิ ิน (Alp Tigin) 62 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 62

อลั พต์ กี นิ ปกครองฆาสนาไดป้ เี ดยี วกเ็ สยี ชวี ติ จงึ ท�ำใหบ้ ตุ รเขยคอื ซาบกุ ตกี นิ (Sabuktigin) ซ่ึงเป็นทหารมัมลุกสายเติร์กเช่นเดียวกันเข้าปกครองฆาสนาแทน ถึง ค.ศ.977 ซาบุกตีกินสถาปนาตนเองจากชีคข้ึนเป็นสุลต่าน สร้างราชวงศ์ ฆาสนาวดิ ขึน้ ปกครองอาณาจกั รฆาสนาก่อนขยายการปกครองครอบคลุมไปทงั้ จกั รวรรดซิ ามานิดเดมิ และขยายพนื้ ทอ่ี อกไปอกี สุลตา่ นองค์ใหมแ่ ม้มพี ้นื เพเป็น ชาวเตริ ก์ ทวา่ ความทเ่ี ปน็ มมั ลกุ หรอื ทหารทาส ถกู เลย้ี งดโู ดยราชวงศซ์ ามานดิ มา ตงั้ แตต่ น้ จงึ เปลย่ี นอตั ลกั ษณข์ องตนเองเปน็ เปอรเ์ ซยี ทง้ั การแตง่ กาย วฒั นธรรม และภาษาพูด อันเป็นเช่นเดียวกับทหารมัมลุกทั่วไป นักประวัติศาสตร์จึงนับ ราชวงศ์ฆาสนาวดิ เป็นเปอรเ์ ซีย ช่วงเวลาภายใต้การปกครองของราชวงศ์ซามานิด และราชวงศ์ฆาสนาวิด แผน่ ดินเอเชยี กลางท่เี ป็นถ่นิ ท่ีอยู่ของชนชาวเตริ ์กหลายเผา่ อารยธรรมเปอร์เซีย จากอหิ รา่ นแพรก่ ระจายออกไปจนทวั่ แผน่ ดนิ ชนชาวเตริ ก์ แมเ้ ปน็ เพยี งผอู้ าศยั ท่ี พูดภาษาในตระกูลเติร์ก ทว่าวัฒนธรรมการแต่งกาย บุคลิกลักษณะ ตลอดจน สภาพบ้านเมืองกลายเป็นเปอร์เซียไปหมด อันเป็นผลจากอารยธรรมเปอร์เซียมี ความรุ่งเรืองในทุกรูปแบบ ขณะท่ีชนชาวเติร์กจ�ำนวนมากยังด�ำรงชีวิตแบบชน เผา่ เลยี้ งปศสุ ตั วเ์ รร่ อ่ นไปตามทงุ่ หญา้ ชนเหลา่ นเ้ี องทคี่ อ่ ยๆ อพยพเคลอื่ นยา้ ยไป ทางตะวันตก เข้ารวมกับชนเติร์กจ�ำนวนมากท่ีอพยพลงมาจากเอเชียกลางสู่ อิหร่านและอิรัก ก่อนเคลื่อนเข้าสู่คาบสมุทรอานาโตเลีย กระท่ังสร้างจักรวรรดิ อุสมานยี ะฮฺและประเทศตุรกไี ดใ้ นท่สี ดุ 000.indd 63 เติรก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยคุ ใหม่ 63 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 64 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 13 การปรากฏตัวของเตริ ก์ ในอะนาโตเลยี 000.indd 65 เติร์ก จากชนเผา่ เร่รอ่ นสูจ่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ คุ ใหม่ 65 1/27/2564 BE 4:21 PM

การปรากฏตวั ของเติร์กในอะนาโตเลยี ต้นคริสต์ศตวรรษที่ 8 ชนอาหรับจากอาระเบียน�ำอิสลามเผยแผ่เข้าไปใน เอเชียกลาง ซ่ึงในเวลาน้ันรัฐธิเบตกับชนเผ่าเติร์กในเอเชียกลางก�ำลังร่วมมือกัน ตอ่ สกู้ บั การแผอ่ �ำนาจของจนี ราชวงศถ์ งั จงึ ขอความรว่ มมอื มายงั ราชวงศอ์ มุ ยั ยะฮฺ น�ำไปสู่สงครามระหว่างพันธมิตรสามฝ่าย ธิเบต-เติร์ก-อาหรับกับจีน และใน ค.ศ.717 เกิด “การศึกแหง่ อกั ซู” (Battle of Aksu) ซึง่ เป็นเมอื งดา้ นตะวันตก ของมณฑลซินเจียง ขอ้ นา่ สังเกตในการศึกครง้ั นั้นคือ ชนเตริ ก์ ทเี่ ขา้ รว่ มสงคราม มีอยใู่ นทัพของท้งั สองฝา่ ย ผลการรบคอื ทพั พนั ธมติ รอาหรบั เสยี หายอย่างหนัก ผลท่ีตามมาคือ ทหารเติร์กในทัพพันธมิตรกลับไปร่วมมือกับเติร์กในกองทัพจีน กลายเป็นซะอยา่ งน้ัน วันเวลาผ่านมาจนถึง ค.ศ.750 ราชวงศ์อับบาสิยะฮฺขึ้นสู่อ�ำนาจแทนอุมัย ยะฮฺ รัฐธิเบตหันมาร่วมมือกับราชวงศ์ใหม่ อันน�ำไปสู่การศึกกับราชวงศ์ถังของ จีนอกี ครัง้ ใน ค.ศ.751 เรยี กวา่ “การศกึ แหง่ ทาลาส” (Battle of Talas) ซ่งึ เป็น แม่น�้ำในเอเชียกลางเขตกีรจิสถาน (Kyrgystan) ติดกับซินเจียงผลของการศึก คือ ความพ่ายแพ้ยับเยินของราชวงศ์ถัง อ�ำนาจของจีนในเอเชียกลางสิ้นสุดลง เติร์กในเอเชียกลางพากันรับอิสลามน�ำไปสู่การสร้างอ�ำนาจของกลุ่มชนใหม่นั่น คือ “เตริ ์ก” (Turks) อสิ ลามแผข่ ยายอยา่ งรวดเรว็ ในหมชู่ นเตริ ก์ ซง่ึ จ�ำนวนไมน่ อ้ ยแสวงหาโอกาส ใหม่ทั้งทางการค้าและรับราชการ เม่ือจักรวรรดิอับบาสิยะฮฺขยายไปทาง ตะวันตก และรกุ ล�ำ้ เข้าไปในพื้นทอ่ี ทิ ธพิ ลของจกั รวรรดไิ บแซนไทน์ในคาบสมทุ ร อานาโตเลีย ทหารและชนชาวเตริ ก์ ตดิ ตามกองทพั อาหรับและเปอร์เซียเขา้ ไปใน อานาโตเลียตะวนั ตก แผ่นดนิ อานาโตเลยี ในเวลาน้นั เปน็ ถิน่ ทอี่ ยขู่ องชนชาวกรีก อาร์มีเนีย จอร์เจีย ประชากรส่วนใหญ่นับถือศาสนาคริสต์นิกายออร์โธด็อก เช่นเดียวกับโรมันไบแซนไทน์ ทว่าคาบสมุทรอานาโตเลียวันนี้คือ ประเทศตุรกี 66 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 000.indd 66 1/27/2564 BE 4:21 PM

ประชากรเปน็ ชนชาวเตริ ก์ นบั ถอื ศาสนาอสิ ลามนกิ ายสนุ หนสี่ าขาฮานาฟี มคี �ำถาม ว่าท�ำไมจึงเปน็ เชน่ นั้น ค�ำตอบคือเรื่องน้ีอาจเป็นผลมาจากความผิดพลาดของไบแซนไทน์ใน ค.ศ.1071 ท่ีตัดสินใจน�ำกองทัพเข้าขับไล่ชาวเติร์กบริเวณชายแดน น�ำไปสู่ “การศึกแห่งมานซิเกิร์ต” (Battle of Manzikert) ที่อยู่ทางตะวันออกของ อานาโตเลยี ทหารมสุ ลมิ ทเ่ี ขา้ สศู้ กึ ครง้ั นน้ั มใิ ชอ่ าหรบั หรอื เปอรเ์ ซยี ทวา่ เปน็ เตริ ก์ ภายใต้การน�ำของจักรวรรดิ “เซลจุก” (Seljuk empire) เดิมทีจักรวรรดิเติร์ก แห่งน้ีพยายามย้ายถ่ินฐานลงไปทางอียิปต์ ซึ่งปกครองโดยราชวงศ์ฟาติมิด (Fatimid) (ค.ศ.909-1171) ที่ตั้งรัฐคอลีฟะฮฺข้ึนมาแข่งบารมีกับคอลีฟะฮฺ ท่ีแบกแดดของอับบาสิยะฮฺ ฝนั ของชาวเตริ ก์ เวลาน้ัน คอื การสรา้ งรัฐของตนเอง อยี ิปต์ท่ีร่งุ เรอื งมาตง้ั แตอ่ ดีต ท้ังยังปกครองโดยปรปกั ษ์ของราชวงศอ์ ับบาสยิ ะฮฺ จึงเป็นค�ำตอบ ชนเติร์กเซลจุกเตรียมอพยพลงตอนใต้และไม่เคยคิดจะเข้าสู่ อานาโตเลีย แต่เม่ือไบแซนไทนร์ ะดมพลกวา่ ส่ีหมนื่ นาย เพื่อผลกั ดนั ชุมชนเติรก์ หลายร้อยเผ่าที่เข้าไปตั้งถิ่นฐานท�ำการค้าขายในชายแดนไบแซนไทน์ จักรวรรดิ เซลจุกแม้ครั้งนั้นมีก�ำลังพลน้อยกว่าตัดสินใจเข้าปกป้องชุมชนชาวเติร์ก เข็มทิศ การอพยพแทนท่ีจะมุ่งลงใต้ จงึ ย้ายไปทางตะวันตก เหตกุ ารณ์พลิกผันไปไกลถึง ขนาดนัน้ 000.indd 67 เติร์ก จากชนเผา่ เร่รอ่ นสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณส่ยู คุ ใหม่ 67 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 68 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 14 เตริ ์กในจักรวรรดิเอเชยี กลาง กบั ฝันอนั ยิ่งใหญ่ 000.indd 69 เติรก์ จากชนเผา่ เร่รอ่ นส่จู ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยคุ ใหม่ 69 1/27/2564 BE 4:21 PM

เติรก์ ในจกั รวรรดิเอเชียกลางกบั ฝันอันย่ิงใหญ่ กลางศตวรรษท่ี 8 กองทัพมุสลิมภายใต้ราชวงศ์อับบาสิยะฮ์รุกเข้าไปใน เอเชยี กลาง รว่ มกบั ธเิ บตขบั ไลก่ องทพั จนี ออกไปจนหมดสน้ิ ในการรบทลี่ มุ่ แมน่ ำ�้ ทาลาสใน ค.ศ.751 ความส�ำเร็จของอับบาสิยะฮฺเป็นผลให้ชนชาวเติร์กในเอเชีย กลางหนั เขา้ มารบั อสิ ลาม อยา่ งไรกต็ าม อบั บาสยิ ะฮกฺ ลบั ขยายการปกครองเขา้ ไป ในแผน่ ดนิ เตริ ก์ ไมส่ �ำเรจ็ ชนชาวเตริ ก์ แมเ้ ปลย่ี นจากครสิ ตแ์ ละศาสนาอน่ื เพอื่ เขา้ รบั อสิ ลาม อกี ทงั้ หลายกลมุ่ รบั อารยธรรมจากอาหรบั และเปอรเ์ ซยี เปลยี่ นสภาพ จากชนเร่ร่อนมาท�ำการค้า ทว่าการบริหารจัดการในพื้นท่ียังต้องใช้วิธีสร้างรัฐ เอมิเรตส์เล็กๆ ข้ึน โดยจัดต้ังข้าหลวงชาวเปอร์เซียที่คุ้นเคยพ้ืนท่ีเข้าไปดูแล มากกว่าเข้าไปปกครอง เตริ ก์ เปน็ กลมุ่ ชนทอี่ พยพยา้ ยถน่ิ จากเทอื กเขาอลั ไตและพน้ื ทอ่ี น่ื ในไซบเี รยี เข้ามาในพื้นทีม่ องโกลและเอเชยี กลางต้ังแตป่ ลายศตวรรษท่ี 4 ถงึ กลางศตวรรษ ที่ 5 ตั้งชุมชนแบบชนเผ่าเล้ียงปศุสัตว์เต็มพื้นท่ีเอเชียกลาง เมื่ออิสลามเริ่มแพร่ เข้าสู่หมู่ชนชาวเติร์กช่วงศตวรรษที่ 8 ผ่านเข้าสู่ศตวรรษท่ี 9 เอมิเรตส์ของชน เปอร์เซีย-เติร์กในพ้ืนท่ีรวมกลุ่มจัดต้ังเป็นอาณาจักรข้ึนตอนต้นศตวรรษท่ี 9 ชอ่ื “ซามานิด” (Samanid ค.ศ.819-999) ก่อนถูกกลนื เขา้ กบั จกั รวรรดขิ องชน ชาวเติร์กที่ชื่อว่า “ฆาสนาวิด” (Khaznavid ค.ศ.977-1186) ท่ีปกครองพ้ืนท่ี เติร์กเมนิสถาน โดยก่อนหน้าน้ัน ชนเติร์กในพ้ืนที่คาซัคสถาน อุซเบกิสถาน จนถงึ กีรจสิ ถาน ไดร้ วมกลุ่มเปน็ สหพันธ์สรา้ งอาณาจักรในลกั ษณะรัฐขา่ นขึน้ ชือ่ “ฆาราฆานดิ ” (Qarakhanid ค.ศ.840-1212) 70 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 70

ชนเติร์กที่เข้ารับอิสลาม คือ ชนเติร์กทางเหนือ ซ่ึงกล่าวกันว่าแห่แหนกัน เข้ารับอิสลามมากถึง 200,000 คน ชนกลุ่มนี้รวมกลุ่มกันเป็นสหพันธ์จัดตั้ง รัฐข่านฆาราฆานิดข้ึน ทว่าแม้เข้ารับอิสลามแล้ว ก็ยังเกิดปัญหากระทบกระท่ัง สรู้ บกนั เองบอ่ ยครง้ั จกั รวรรดฆิ าสนาวดิ กระทบกระทงั่ กบั รฐั ขา่ นฆาราฆานดิ ชนดิ ไม่มีใครยอมใคร ชนเผ่าเติร์กจากตอนเหนือยังคงหล่ังไหลลงสู่เอเชียกลาง สร้างชุมชนลักษณะชนเผ่าตามพื้นท่ีต่างๆนับร้อยนับพันเผ่า ส่วนใหญ่ยังคง ความเปน็ ชนเรร่ อ่ นเลย้ี งปศสุ ตั ว์ (Nomadic) จ�ำนวนหนง่ึ เปลยี่ นอาชพี มาท�ำการ เกษตรและการคา้ ตง้ั ฐน่ิ ฐานอยตู่ ดิ กบั พน้ื ที่ (Sedentarized) เขา้ รวมกบั สหพนั ธ์ บ้างเป็นอิสระบ้าง แม้สร้างรัฐหรอื อาณาจักรขึน้ มาได้ ความทขี่ าดประสบการณ์ การบริหารจดั การ รัฐท่เี กิดขน้ึ จึงมกั รักษาไว้ไม่ได้ ความสับสนวุ่นวายหาความสงบได้ยากระหว่างชนเติร์กด้วยกัน ในพ้ืนที่ เอเชียกลาง ความไม่อุดมสมบูรณ์ของพื้นท่ีผลักดันให้ชนเติร์กใฝ่ฝันที่จะสร้างรัฐ ของตนเองขึ้น ความส�ำเร็จเร่ิมเห็นผลจากการก้าวข้ึนสู่อ�ำนาจของเติร์กในนาม “เซลจุก” (Seljuk) การเข้ามาของอับบาสิยะฮฺ ท�ำให้มีชนเติร์กจ�ำนวนไม่น้อยมี โอกาสท�ำงานเปน็ ทหารในกองทพั และขา้ ราชการในราชส�ำนกั มโี อกาสเรยี นรกู้ าร บริหารจัดการรัฐ ท�ำให้ชนเติร์กมีความพร้อมมากขึ้นในการสร้างรัฐท่ีมั่นคงของ ตนเอง ความฝนั เรมิ่ ปรากฏเคา้ ลาง ชนชน้ั น�ำเตริ ก์ เหน็ พอ้ งกนั วา่ การสรา้ งรฐั ควร ท�ำในพื้นท่ีท่ีมีอารยธรรมระดับสูงมาก่อน โดยเป็นแผ่นดินภายใต้อิทธิพลของ อสิ ลาม คอื เปอรเ์ ซยี หรอื อยี ปิ ต์ แทบไมม่ ใี ครคดิ ถงึ เอเชยี ไมเนอร์ หรอื คาบสมทุ ร อานาโตเลยี ซึง่ อยภู่ ายใตอ้ ทิ ธิพลของไบแซนไทนเ์ ลย 000.indd 71 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นส่จู ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยุคใหม่ 71 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 72 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 15 สามก๊กฉบบั เตริ ก์ 000.indd 73 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนสูจ่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 73 1/27/2564 BE 4:21 PM

สามกก๊ ฉบับเตริ ์ก แผ่นดนิ จีนในครสิ ตศ์ ตวรรษที่ 3 เกิดยคุ สามกก๊ แยง่ ชิงแผ่นดินกนั ระหวา่ ง วยุ ก๊ก จก๊ ก๊ก และงอ่ ก๊ก สดุ ท้ายกลายเปน็ สมุ าอี้ ขุนศึกของวยุ ก๊กพร้อมลกู หลาน ควา้ ชน้ิ ปลามนั ไปกนิ ในเอเชยี กลางชว่ งศตวรรษท่ี 9-11 เกดิ สามกก๊ ฉบบั เตริ ก์ ขนึ้ เช่นเดียวกันระหว่างรัฐเปอร์เซีย-เติร์ก “ซามานิด” (ค.ศ.819-999) กับรัฐข่าน เติร์ก-ฮัน “ฆาราฆานดิ ” (ค.ศ.840-1212) และรัฐเตริ ก์ “ฆาสนาวิด” (ค.ศ.977- 1186) สามรัฐท�ำสงครามสองฝ่ายบ้างสามฝ่ายบ้างเพ่ือแย่งแผ่นดินกัน สุดท้าย กลายเป็นตระกูล “เซลจุก” (Seljuk) ที่ท�ำงานในราชส�ำนักเก่าท้ังซามานิดและ ฆาสนาวิด ก่อนที่หลานสองคนจะยึดดินแดนส่วนใหญ่ของฆาสนาวิดเพ่ือสร้าง จกั รวรรดเิ ซลจกุ (Seljuk empire ค.ศ.1037-1194) ขนึ้ ยดึ ครองดนิ แดนของสาม รัฐได้เปน็ ส่วนใหญ่ อยใู่ นลกั ษณะเดียวกับสมุ าอีแ้ ท้ๆ รฐั เตริ ก์ ในเอเชยี กลาง เกดิ ขน้ึ ตงั้ แตก่ อ่ นอสิ ลามเขา้ ไปเผยแผต่ อนชว่ งปลาย ศตวรรษท่ี 8 ภายหลงั จงึ มรี ฐั เตริ ก์ มสุ ลมิ เกดิ ขนึ้ เซลจกุ เปน็ จกั รวรรดขิ องชาวเตริ ก์ ทป่ี ระสบความส�ำเร็จในการสร้างรฐั มากทส่ี ุด กอ่ นสืบทอดดว้ ยจกั รวรรดอิ ุสมานี ยะฮฺ หรือออตโตมัน ที่ประสบความส�ำเร็จยิ่งใหญ่กว่า กระท่ังส่งผลต่อการ ขับเคลื่อนประวัติศาสตร์ของโลก ความส�ำเร็จทั้งหมดนี้ต้องนับเป็นอานิสงค์ของ วิทยาการที่ถ่ายทอดมาสองทาง คืออิสลามจากอาหรับบวกกับอารยธรรมเก่า จากจักรวรรดิเปอร์เซียเดิม ผู้ที่รับวิทยาการเหล่าน้ีมาอย่างเป็นช้ินเป็นอัน คือ ครอบครัวเซลจุก รว่ มกบั เตริ ์กจากเผา่ ออกซุ (Oghuz Turk) ท่เี ข้าไปท�ำงานรบั ใช้ ในหลายราชส�ำนกั 74 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 74

ความส�ำเร็จของเซลจุกชักน�ำให้ชนเติร์ก ทั้งกลุ่มเร่ร่อนเล้ียงปศุสัตว์และ ท�ำการคา้ จากเอเชียกลางหลง่ั ไหลลงไปในแผน่ ดินเปอร์เซีย ต่อมาใน ค.ศ.1048 ทัพเซลจุกประสบความส�ำเร็จย่งิ ใหญ่ เม่ือพิชิตชยั ในศกึ ท่กี าเปทรอน (Battle of Kapetron) ต่อกองทัพผสมระหว่างไบแซนไทน์-จอร์เจียน หลังจากนั้นใน ค.ศ.1055 เซลจุกจึงเข้ายึดแบกแดดที่เวลานั้นราชวงศ์บูยิด (Buyid) เข้าครอบ ครองไว้ต้ังแต่ ค.ศ.945 โดยบรหิ ารแบบชีอะฮฺ ลดอ�ำนาจคอลีฟะฮฺ ใหท้ �ำหนา้ ที่ ทางศาสนาบางส่วน เซลจุกคืนอ�ำนาจให้กับราชวงศ์อับบาสิยะฮฺโดยให้เป็น คอลฟี ะฮทฺ ด่ี แู ลกจิ การทางศาสนาอสิ ลามทง้ั หมด สว่ นการบรหิ ารจดั การบา้ นเมอื ง ให้เป็นอ�ำนาจของเซลจุก หลังการล้มล้างราชวงศ์บูยิด เซลจุกฟื้นฟูสุนหน่ีขึ้นอีกครั้ง ปรปักษ์ของ อาณาจักรสายสุนหนี่ นอกเหนือจากราชวงศ์บูยิดแล้วยังมีราชวงศ์ฟาติมิด (Fatimid dynasty ค.ศ.909-1171) ทปี่ กครองอียปิ ต์ ฟาตมิ ดิ ไม่เพียงปกครอง อียิปต์ ยังแต่งตง้ั คอลีฟะฮแฺ ขง่ บารมีกับแบกแดดด้วย เซลจกุ ที่ใฝฝ่ ันจะสรา้ งแผน่ ดนิ ใหก้ บั ชนชาวเตริ ก์ จงึ มองไปทอี่ ยิ ปิ ตท์ ม่ี อี ารยธรรมรงุ่ เรอื งมานาน แผน่ ดนิ อดุ ม สมบรู ณม์ ากกวา่ เอเชยี กลาง ทวา่ การตดั สนิ ใจของจกั รวรรดไิ บเซนไทนท์ ตี่ อ้ งการ ขบั ชนเตริ ก์ ทขี่ ดั แยง้ กบั ชนกรกี และชนกลมุ่ อน่ื ใหอ้ อกจากคาบสมทุ รอานาโตเลยี โดยสง่ กองทพั เขา้ ปราบปราม เปน็ ผลใหเ้ ซลจกุ ยกกองทพั จากซเี รยี เขา้ ไปปกปอ้ ง ชนเติร์กในอานาโตเลีย น�ำไปสู่ศึกที่มานซิเกิร์ต (Battle of Manzikert) ใน ค.ศ.1071 เซลจุกท่ีแม้มีทหารน้อยกว่ากลับได้ชัยชนะและสามารถจับจักรพร รดิไบแซนไทนไ์ ด้ ผลทตี่ ามมา คือ อานาโตเลียกลายเปน็ แผ่นดนิ ของชาวเติร์กไป ในท่สี ุด 000.indd 75 เตริ ์ก จากชนเผ่าเร่รอ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ คุ ใหม่ 75 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 76 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 16 เติรก์ ในเอเชียกลางและอะนาโตเลีย 000.indd 77 เติรก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยคุ ใหม่ 77 1/27/2564 BE 4:21 PM

เตริ ก์ ในเอเชยี กลางและอะนาโตเลีย อารยธรรมเปน็ สง่ิ แสดงถงึ ความรมุ่ รวยของแตล่ ะสงั คม จะสรา้ งอารยธรรม ไดส้ งั คมตอ้ งมคี วามสงบอยา่ งตอ่ เนอื่ งนานพอควร การรกั ษาอารยธรรมไวจ้ �ำเปน็ ต้องมีกองทัพเข้มแข็ง เศรษฐกิจม่ันคง จีนเป็นตัวอย่างท่ีดีในเรื่องน้ี ขณะที่ ฮารัปปา (Harappa) และโมเฮนโจ-ดาโร (Mohenjo-Daro) อารยธรรมเก่าแก่ ในปากสี ถานหลายพนั ปสี ญู สนิ้ ชาติ เพราะกองทพั ออ่ นแอ มองโกลเปน็ อกี ตวั อยา่ ง หนึ่งที่แม้มีกองทัพเข้มแข็ง แต่กลับเสียเวลากับการศึกสงคราม กระท่ังสร้าง อารยธรรมรุ่งเรืองเป็นของตนเองไม่ได้ สุดท้ายก็ดับสูญ ขณะที่เติร์กมีกองทัพ เขม้ แขง็ ทวา่ ขาดอารยธรรม จงึ ปรับตวั หาหนทางสรา้ งอารยธรรมที่มบี คุ ลิกของ ตนขึ้นจนได้ กระทั่งโดดเด่นอยู่รอดมาจนทุกวันนี้ คนเติร์กยุคใหม่เห็นทีต้อง ขอบคุณวสิ ยั ทัศน์ของเซลจกุ และอุสมานยี ะฮทฺ รี่ ่วมกนั สร้างไว้ เติร์กในเอเชียกลางน�ำอารยธรรมของเปอร์เซียมาใช้ ภายหลังถดถอย โดยฝีมือมองโกล ต่อมาชนเติร์กเองอย่างติมูร (Timur) กลับเลียนพฤติกรรม มองโกล สร้างจกั รวรรดยิ งิ่ ใหญ่ โดยกอ่ สงครามไมจ่ บไมส่ ้นิ ท�ำลายชนเตริ ก์ ดว้ ย กันเอง กระท่ังสร้างอารยธรรมต่อยอดได้ยาก ด้วยเหตุน้ีชนเติร์ก-มองโกลท่ีสืบ เชอื้ สายจากตมิ รู จงึ อพยพออกจากเอเชยี กลางหนั ไปกอ่ รา่ งสรา้ งตวั ใหมใ่ นอนิ เดยี กระทงั่ สรา้ งราชวงศโ์ มกลุ ขนึ้ มาได้ มสี องค�ำถามทนี่ า่ สนใจกรณขี องเตริ ก์ ค�ำถาม แรก คือ เหตใุ ดเติร์กจากเอเชียกลางจงึ อพยพไปจนถงึ อานาโตเลยี ? และค�ำถาม ทส่ี อง คอื เติร์กจากเอเชียกลางกบั เตริ ก์ ในตุรกีเปน็ กลุม่ ชนเดียวกนั หรอื ไม?่ 78 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 78

ค�ำตอบแรก คอื ความเป็นชนเรร่ ่อน ท�ำใหเ้ ติร์กอพยพยา้ ยถิน่ ฐานไปเรือ่ ย เมอ่ื เตริ ก์ จ�ำนวนมากเปลยี่ นศาสนาเปน็ อสิ ลาม การผสมกลมกลนื ดา้ นวฒั นธรรม กบั อาหรบั และเปอรเ์ ซยี เกดิ งา่ ยขนึ้ อกี ทง้ั เตริ ก์ จ�ำนวนมากเคลอื่ นยา้ ยตามกองทพั เซลจุกลงมาท่ีเปอร์เซีย จ�ำนวนมากยังอพยพเข้าไปค้าขายในอานาโตเลีย กระทัง่ เขา้ ไปทดแทนประชากรกรกี อารม์ ีเนีย และจอร์เจียในพ้นื ท่ี อีกประการหนึง่ คอื การรกุ รานของมองโกลและตมิ รู ในครสิ ตศ์ ตวรรษท่ี 13-15 เปน็ ปจั จยั ส�ำคญั ทชี่ น ชาวเตริ ก์ หนีภยั สงครามเขา้ ไปในอานาโตเลีย ค�ำถามทสี่ อง ชนชาวเติรก์ ในเอเชยี กลางและตุรกี เป็นชนชาติเดียวกันแต่กลุ่มท่ีติดตามเซลจุกลงมาในเอเชียกลาง สว่ นใหญเ่ ปน็ ชาวออกซุ (Okhuz) ทมี่ หี นา้ ตาลกั ษณะคลา้ ยชนคอเคเซยี น ทวา่ ยงั มลี ักษณะของมองโกลอยด์อย่มู าก กลับมาที่เซลจุกอีกคร้ัง เมื่อท�ำสงครามกับไบแซนไทน์ได้ชัยชนะใน ค.ศ.1071 ชนเตริ ก์ จ�ำนวนมากหลงั่ ไหลเขา้ ไปในอานาโตเลยี จากนนั้ ไมน่ านหนกั เกิดปัญหาในจักรวรรดิเซลจุก ซ่ึงเป็นปัญหาเดียวกับท่ีเกิดขึ้นกับชนเผ่ามองโกล คอื การแบ่งอ�ำนาจการปกครอง เมื่อผ้นู �ำเสยี ชวี ติ ลง อาณาจกั รเซลจุกถกู แบง่ ให้ กับบุตรท่ีมีหลายคนเช่นเดียวกันกับการบริหารจัดการในวิถีของชนเผ่ามองโกล ใน ค.ศ.1092 เกดิ การแบง่ อาณาจกั รกนั ในหมทู่ ายาทของเซลจกุ ความสบั สนและ การแย่งอ�ำนาจในแบกแดดเป็นผลให้ใน ค.ศ.1118 การปกครองของเซลจุก ในแบกแดดเปลย่ี นมอื กลบั คนื สรู่ าชวงศอ์ บั บาสยิ ะฮอฺ กี ครงั้ ไมน่ า่ เชอื่ วา่ เปน็ เพราะ ความสับสน จึงท�ำให้อ�ำนาจของคอลีฟะฮฺราชวงศ์อับบาสิยะฮฺที่หายไปนานกว่า 170 ปีหวนคนื กลับมา 000.indd 79 เตริ ์ก จากชนเผา่ เรร่ ่อนสู่จักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 79 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 80 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 17 จากเอเชยี กลางสเู่ ปอรเ์ ซยี และอะนาโตเลยี 000.indd 81 เติรก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนส่จู กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 81 1/27/2564 BE 4:21 PM

จากเอเชยี กลางสู่เปอรเ์ ซยี และอะนาโตเลยี ประเทศตุรกี ใน ค.ศ.2020 มปี ระชากร 83 ลา้ นคน รอ้ ยละ 71 มเี ชื้อสาย เติร์ก ร้อยละ 18 เป็นเคิร์ด ซ่ึงเป็นอาหรับ โดยชาวเคิร์ดในตุรกี ร้อยละ 43 พูดภาษาเติร์ก ท้ังหมดนับถือศาสนาอิสลามนิกายสุนหน่ี ตุรกีเป็นประเทศที่มี ประชากรเติบโตเร็วมากท่ีสุดประเทศหนึ่งในโลก หลังสงครามโลกคร้ังที่ 1 เมื่อรอ้ ยปีมาแล้ว ตุรมีประชากรเพยี ง 14 ล้านคนพอๆ กบั ประเทศไทย มาวนั น้ี เพ่ิมเป็น 83 ล้านคน โดยช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 1 ประชากรเช้ือสายกรีก อาร์มีเนีย และจอร์เจีย ซ่ึงเป็นประชากรหลักในอานาโตเลียมาแต่เดิม พากัน ละทิ้งพ้ืนที่มากถึง 1.4 ล้านคน ชาวเติร์กจึงกลายเป็นเจ้าของพ้ืนท่ีไปจริงๆ หลงั จากน้ันไม่นานนัก ตรุ กี คอื พน้ื ทห่ี ลกั ของชนเชอื้ สายเตริ ก์ การอพยพยา้ ยถนิ่ ของชาวเตริ ก์ จาก เอเชียกลางมายังอานาโตเลีย ไม่ต่างจากคนยุโรปอพยพไปอเมริกาสักเท่าไหร่ ชาวเตริ ก์ มรี กรากเดมิ อยใู่ นไซบเี รยี ตอนใต้ อพยพลงมาในพน้ื ทเ่ี อเชยี กลาง ตง้ั แต่ ยุคเรมิ่ ประวัติศาสตร์ กระจายตัวทว่ั พ้ืนท่ี ทว่าเตริ ก์ สว่ นมากเปน็ ชนเรร่ ่อน เลีย้ ง ปศุสัตวโยกย้ายถิ่นไปเร่ือย ชนเติร์กเมื่อเข้ารับอิสลาม จึงง่ายต่อการโยกย้ายลง มาในพ้ืนท่ีของเปอร์เซียตอนล่าง เข้ามาท�ำงานรับใช้ในราชส�ำนัก จึงมีชาวเติร์ก จ�ำนวนมากท่ีหันมารับวัฒนธรรมเปอร์เซีย กระท่ังสร้างอาณาจักรเติบโตขึ้น อาณาจกั รทสี่ �ำคัญ คอื เซลจุก (Seljuk) ทีเ่ คยเขา้ มาบรหิ ารจัดการจกั รวรรดอิ ับ บาสยิ ะฮฺแลว้ ดว้ ยซ�้ำ ฝนั ของชาวเตริ ก์ จากเอเชยี กลาง คอื การมถี น่ิ ฐานของตนเอง ชนชนั้ น�ำของ เตริ ์ก คอื เซลจุก ที่พัฒนาวัฒนธรรมสร้างบ้านสรา้ งเมืองจนกลายเป็นชนอารยะ ในท่ามกลางอารยธรรมของเปอร์เซีย เม่ือครอบครองพื้นที่ตะวันออกกลางแถบ เมโสโปเตเมียและเปอร์เซียได้แล้ว ชนชาวเติร์กจากเอเชียกลางจ�ำนวนมากหล่ัง ไหลลงมาพ่ึงใบบญุ โดยมจี �ำนวนไม่น้อยเปลยี่ นวถิ ีชีวิตจากชนเรร่ ่อนมาเปน็ กลมุ่ 82 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 000.indd 82 1/27/2564 BE 4:21 PM

ทท่ี �ำการคา้ ความรกั การผจญภยั จงึ โยกยา้ ยเขา้ ไปในคาบสมทุ รอานาโตเลยี อาศยั ปะปนกับชนในพ้ืนที่เดิม เมื่ออยู่ด้วยกันเกิดความขัดแย้งกันย่อมเป็นเรื่องปกติ การปะทะกนั หลายครงั้ มกี ารบาดเจบ็ ลม้ ตาย จกั รวรรดไิ บแซนไทนท์ เ่ี คยปกครอง พ้ืนท่ีนี้จึงย่ืนมือเข้ามาเก่ียวข้องด้วยถึงขนาดส่งกองทัพเข้าปราบปรามชนเติร์ก เซลจุกจึงส่งกองทัพเข้าไปปกป้องชุมชนเติร์กบ้าง น�ำไปสู่ศึกแห่งมานซิเกิร์ต (Battle of Manzikert) ในอานาโตเลียใน ค.ศ.1071 ดังท่ีกลา่ วถึงไปแล้ว ผลของการศึกคร้ังนั้น คือ ชัยชนะเด็ดขาดของเซลจุก เป้าหมายแต่เดิม ของเซลจุกท่ีมีแผนลงไปจัดการกับอาณาจักรฟาติมิด (Fatimid) ในอียิปต์ จึงเปล่ียนเป็นส่งตัวแทนรุกเข้าไปในอานาโตเลีย หลังจากนั้นจึงเป็นสงครามครู เสดและการก�ำเนดิ ของจกั รวรรดิใหม่คอื “มองโกล” (Mongol) ท่ีในศตวรรษที่ 13 รุกเข้ามาจัดการจักรวรรดิต่างๆ ในพื้นท่ีตะวันออกกลาง เป็นผลให้ทุกส่ิง ทุกอย่างเปล่ียนแปลงไปหมด เซลจุกในอานาโตเลียเปล่ียนไปเป็นรัฐสุลต่าน แหง่ รมุ (Sultanate of Rums) ในท่ีสุดส่วนหนง่ึ พฒั นาไปเปน็ จักรวรรดิอุสมามี ยะฮฺและประเทศตุรกีในภายหลัง การก�ำเนิดประเทศตุรกีนอกจากต้องขอบคุณ เซลจกุ และอสุ มานยี ะฮแฺ ลว้ อาจตอ้ งขอบคณุ บรรดาอศั วนิ ครเู สดและมองโกลแยก ออกไปอีกต่างหาก 000.indd 83 เตริ ์ก จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยคุ ใหม่ 83 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 84 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 18 ความเปน็ มาของจกั รวรรดิเซลจกุ 000.indd 85 เตริ ก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยคุ ใหม่ 85 1/27/2564 BE 4:21 PM

ความเปน็ มาของจกั รวรรดเิ ซลจุก ชนชาวเตริ ก์ ในลกั ษณะชนเผา่ สรา้ งรฐั เลก็ ๆขน้ึ ในหลายพนื้ ทข่ี องเอเชยี กลาง ท้ังสามารถสร้างจักรวรรดิใหญ่ครอบคลุมพื้นที่กว้างขวางขึ้นอย่างน้อยสองครั้ง คือ “เซลจกุ ” (Seljuk ค.ศ.1037-1194) และ “อุสมานยี ะฮฺ” หรอื “ออตโตมัน” (Ottoman ค.ศ.1299-1922) จักรวรรดิเซลจกุ อายุส้นั เพียงศตวรรษครงึ่ ขณะท่ี อสุ มานยี ะฮมฺ อี ายยุ าวนานกวา่ 6 ศตวรรษ ทง้ั สองจกั รวรรดเิ กยี่ วขอ้ งกนั โดยตา่ ง เปน็ ชนเผา่ เตริ ก์ เชอ้ื สายออกซุ (Okhuz) อพยพยา้ ยถน่ิ จากเอเชยี กลาง โดยอสุ มา นียะฮเฺ ข้าไปตัง้ รกรากอย่ใู นคาบสมทุ รอานาโตเลีย จักรวรรดิเซลจุกสร้างอาณาจักรในเปอร์เซีย ก่อนพ่ายแพ้แก่ฆาราฆิตัย ฆาราฆานดิ และควาเรซเมยี กระท่ังล่มสลายใน ค.ศ.1194 ก่อนหน้านั้นไดแ้ บ่ง พืน้ ทส่ี ร้างรฐั สลุ ตา่ นแหง่ รุม (Sultanate of Rum ค.ศ.1077-1308) ขนึ้ ในอานา โตเลีย ค�ำวา่ “รุม” (Rum) เป็นภาษาอาหรับ หมายถงึ โรมัน (Roman) กระท่ัง ค.ศ.1243 รัฐสุลต่านพ่ายแพ้ต่อมองโกลกลายเป็นรัฐบริวารของมองโกล ถึง ค.ศ.1308 รัฐสุลต่านแห่งรุมขัดแย้งกันเองกระทั่งล่มสลายลง โดยก่อนหน้า นน้ั อสุ มานหรอื ออสมนั หรอื ออตมนั (Othman ค.ศ.1258-1326) น�ำชนเตริ ก์ แยก ตนเองออกไปเป็นรัฐอิสระ และสร้างจักรวรรดิอุสมานียะฮฺระยะต้นข้ึนได้ส�ำเร็จ ใน ค.ศ.1299 จักรวรรดิเซลจุกสร้างใน ค.ศ.1037 โดยสองพี่น้องคือ “ตูริล” (Tughril ค.ศ.990–1063) และ “ชารี” (Chaghri ค.ศ.989–1060) ใช้ชื่อปู่ คือ เซลจุก เปน็ ชื่อจกั รวรรดเิ ช่นเดยี วกบั มุอาวยี ะฮฺ (ค.ศ.602-680) ของอาหรบั ทใี่ ช้ชอ่ื ปูค่ อื อุมยั ยะฮฺ อบิ นฺ ฆาลัฟ เป็นช่ือราชวงศ์อมุ ยั ยะฮฺ (Umayyad ค.ศ.661-750 และ 756-1031) เรอื่ งราวของจกั รวรรดเิ ซลจกุ เรม่ิ ตน้ จากผปู้ ู่ ซง่ึ เปน็ นกั รบของรฐั ขา่ น 86 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 86

เติร์กเลก็ ๆ ชอื่ ออกุซยาบู (Okhuz-Yabhu) แถบเอเชยี กลางระหว่างทะเลสาบ แคสเปยี นกบั ทะเลอะรลั น�ำทหารม้าและครอบครวั รวม 500 คนแยกเผา่ อพยพ ลงใตต้ ามวสิ ยั ของชนเตริ ์กเรร่ อ่ นและพร้อมใจกนั เขา้ รบั อิสลามในเวลาต่อมา เผ่าเซลจุกเข้าเป็นทหารรับจ้างให้กับอาณาจักรซามานิดของราชวงศ์ เปอรเ์ ซีย ซ่ึงเปน็ มุสลมิ สนุ หนร่ี บกบั อาณาจกั รเติร์กฆาราฆานิด (Qara Khanid) ทวา่ พ่ายแพจ้ งึ กลบั ไปเป็นนกั รบใหก้ ับฆาราฆานิด สรา้ งชื่อเสยี งความเปน็ นกั รบ กระทงั่ สามารถรวบรวมชนเผา่ เติรก์ และสร้างกองทพั เอาชนะท้งั ฆาราฆานดิ และ ฆาสนาวดิ กระท่งั สรา้ งจักรวรรดเิ ซลจุกขึน้ ได้ส�ำเร็จใน ค.ศ.1037 ปกครองพืน้ ท่ี เปอรเ์ ซยี ตอนกลางข้นึ ไปจนถงึ เอเชยี กลาง การเรียนรู้วัฒนธรรมการปกครองของอาณาจักรซามานิดที่เป็นเปอร์เซีย การอยู่ในสิ่งแวดล้อมท่ีเป็นแหล่งอารยธรรมเปอร์เซียมุสลิมสายสุนหนี่ ท�ำให้ชน เติร์กเซลจุกแปลงสภาพตนเองจากชนเร่ร่อนไปเป็นอารยชนท่ีสร้างวัฒนธรรม การบริหารจัดการบ้านเมืองของตนเองขึ้น กลายเป็นรากฐานให้กับจักรวรรดิ เซลจุก ปกครองชนเผ่าเติร์กจ�ำนวนมากมายท่ีจ�ำนวนไม่น้อยยังคงสภาพของชน เร่ร่อนอยู่ ขณะทอ่ี ีกจ�ำนวนไม่นอ้ ยแปลงสภาพไปท�ำการคา้ ชนเตริ ์กทั้งสองส่วน น้ีเองทกี่ ลายเป็นก�ำลังส�ำคัญในการสร้างจักรวรรดิอสุ มานียะฮใฺ นเวลาต่อมา 000.indd 87 เติร์ก จากชนเผา่ เร่ร่อนสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณส่ยู ุคใหม่ 87 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 88 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 19 จากจกั รวรรดเิ ซลจุกสู่รัฐสลุ ตา่ นแห่งรุม 000.indd 89 เติรก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนสู่จักรวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยุคใหม่ 89 1/27/2564 BE 4:21 PM

จากจักรวรรดเิ ซลจกุ สู่รัฐสลุ ตา่ นแหง่ รุม ความขัดแย้งระหวา่ งสองนิกายใหญ่ในอิสลาม คอื สุนหน่ี และชอี ะอฺ มีราก เหงา้ มาตงั้ แตห่ ลงั การจากไปของทา่ นศาสดานบมี ฮุ มั มดั (ซ.ล.) ถงึ ยคุ อบั บาสยิ ะฮฺ ความขดั แยง้ ยงั คงด�ำรงอยู่ กระทงั่ ค.ศ.909 ชอี ะอสฺ ายอสิ มาอลี ลี (Ismailli) สรา้ ง ราชวงศ์ฟาติมิด (Fatimid dynasty) ปกครองอียิปต์โดยจัดตั้งคอลีฟะฮฺหรือ ผู้น�ำโลกอิสลามแข่งบารมีกับคอลีฟะฮฺของอับบาสิยะฮฺท่ีแบกแดด ใน ค.ศ.934 ครอบครัวบูยิด (Buyid) ขุนนางเดิมของเปอร์เซียตั้งราชวงศ์ขึ้นในเปอร์เซีย ค.ศ.945 กลุ่มบูยิดเคลื่อนทัพจากเปอร์เซียเข้ายึดอิรักและบังคับให้คอลีฟะฮฺ ลดอ�ำนาจทางการเมอื งลง ท�ำหนา้ ทเ่ี พยี งผนู้ �ำทางศาสนา จนกลายเปน็ หนุ่ เชดิ ให้ ราชวงศบ์ ูยิดไปในทส่ี ดุ ช่วงเวลาเดยี วกนั อ�ำนาจของเซลจุกและราชวงศ์ฆาสนาวดิ ขยายตวั ขึน้ ทาง ตะวนั ออกของเปอรเ์ ซีย เข้า ค.ศ.1029 อ�ำนาจของบยู ดิ ในเปอร์เซียถูกท�ำลายลง โดยฆาสนาวดิ หลังจากนัน้ อีก 3 ทศวรรษ อ�ำนาจของบยู ิดในแบกแดดส้ินสุดลง ด้วยฝีมือของเซลจุกใน ค.ศ.1055 ราชวงศ์บูยิดถูกปลดออกจากต�ำแหน่ง คนื อ�ำนาจใหแ้ กค่ อลฟี ะฮรฺ าชวงศอ์ บั บาสยิ ะฮใฺ นทส่ี ดุ ระหวา่ งทร่ี าชวงศบ์ ยู ดิ เรอื ง อ�ำนาจอยู่ในเปอร์เซียและอิรัก ความสัมพันธ์อย่างแน่นแฟ้นระหว่างราชวงศ์ ฟาติมิดแห่งอียิปต์และบูยิด ส่งผลให้อับบาสิยะฮฺและเซลจุกขัดแย้งกับฟาติมิด มากขนึ้ เป็นเพราะเหตุน้เี ซลจุกจึงตัง้ เป้าหมายทจ่ี ะลม้ ราชวงศ์ฟาตมิ ิดในไคโรลง ทว่าความวุ่นวายที่เกิดข้ึนในอานาโตเลียเวลาต่อมาท�ำให้เป้าหมายของเซลจุก เปลย่ี นจากอียิปตไ์ ปสูอ่ านาโตเลยี 90 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 90

ขณะที่เซลจุกมีอ�ำนาจในแบกแดดและเปอร์เซีย ชาวเติร์กจ�ำนวนมาก หลง่ั ไหลลงมาในอานาโตเลยี ตะวนั ออกทงั้ ท�ำการคา้ และเลยี้ งปศสุ ตั ว์ ความขดั แยง้ ทมี่ มี ากขนึ้ ระหวา่ งชนชาวเตริ ก์ กบั ชาวกรกี อารม์ เี นยี และจอรเ์ จยี ซงึ่ เปน็ เจา้ ของ พน้ื ทเี่ ดมิ เปน็ ผลใหจ้ กั รวรรดไิ บแซนไทนส์ ง่ ทหารกวา่ 40,000 นายเขา้ ปราบปราม เซลจุกในเวลานั้นมีกองทัพในซีเรียได้ส่งทหาร 20,000 นาย เข้าปกป้องชนชาว เตริ ก์ น�ำไปสสู่ งครามแหง่ มานซเิ กริ ต์ (Manzikert) ทางตะวนั ออกของอานาโตเลยี ใน ค.ศ.1071 แม้มกี �ำลงั พลน้อยกว่า ทว่าความเขม้ แขง็ และเชี่ยวชาญในการรบ ของเซลจุก ตลอดจนมีทหารรับจ้างชาวเติร์กในกองทัพไบแซนไทน์กว่า 4,000 นาย พากันแปรพักตร์ ส่งผลให้กองทัพไบแซนไทน์พ่ายแพ้ การหล่ังไหลของชน เติรก์ เขา้ ไปสอู่ านาโตเลียย่ิงเพิ่มมากขึ้น อานาโตเลียและตอนกลางของเปอรเ์ ซยี ที่เป็นพ้ืนทห่ี ลกั ของเซลจกุ มีเทอื ก เขาขวางก้ัน ท�ำให้การติดต่อกันค่อนข้างล�ำบาก หกปีหลังการศึกที่มานซิเกิร์ต เหล่าขุนศึกชาวเติร์กในพื้นท่ีอานาโตเลียร่วมกันสร้างรัฐของตนเองขึ้นเรียกว่า รัฐสลุ ตา่ นแหง่ รมุ (Sultanate of Rum) แม้นบั ตนเองเป็นเซลจุก ทว่ามนี โยบาย อย่างอสิ ระ เข้าศตวรรษที่ 13 มองโกลขยายอ�ำนาจลงมาในอานาโตเลีย ตอ่ มาใน ค.ศ.1243 รฐั สุลต่านแห่งรุมพ่ายแพต้ ่อมองโกล กลายเป็นรฐั บรวิ ารของมองโกล ไปในทส่ี ดุ ออสมานจึงรวบรวมชาวเตริ ์ก และสรา้ งจกั รวรรดใิ หม่คืออสุ มานยี ะฮฺ ขึ้นใน ค.ศ.1299 และอีกไม่นานใน ค.ศ.1308 รัฐสุลต่านแห่งรุมแตกสลายลง หลงั จากนน้ั ใน ค.ศ.1335 รฐั มองโกลเสอื่ มถอยลง ถงึ เวลานนั้ ไมม่ สี งิ่ ใดจะหยดุ ยงั้ การเติบโตของเตริ ก์ อยา่ งอสุ มานียะฮไฺ ด้อีกแลว้ 000.indd 91 เตริ ก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นส่จู ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยคุ ใหม่ 91 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 92 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 20 รัฐสลุ ต่านแห่งรุมน�ำ ไปส่สู งครามครูเสด 000.indd 93 เตริ ์ก จากชนเผา่ เร่ร่อนส่จู กั รวรรดิ จากยุคโบราณสูย่ ุคใหม่ 93 1/27/2564 BE 4:21 PM

รัฐสุลตา่ นแห่งรุมนำ� ไปสู่สงครามครเู สด เรื่องราวในประวัติศาสตร์ของโลกอาหรับและยุโรปว่าสับสนอลหม่านแล้ว ยังไม่เท่าครึ่งของเอเชียกลาง ที่มีอิทธิพลของท้ังเปอร์เซีย มองโกล จีน อาหรับ กรกี เติรก์ เติรก์ -มองโกล เติร์ก-เปอร์เซยี แถมดว้ ยอาณาจกั รเล็กๆ น้อยๆ ปะปน กันเต็มไปหมด ย้อนไปในประวัติศาสตร์นับจากก่อนคริสตกาลไปจนถึงศตวรรษ ที่ 15 เฉพาะชนเตริ ก์ สรา้ งอาณาจกั รมากมายเวยี นกนั ขน้ึ มาในพนื้ ทต่ี า่ งกรรมตา่ ง วาระ ในส่วนของเติร์กแท้มีท้ังสมาพันธ์กิปชัก รัฐข่านเตอร์กิก เตอร์เกช อุยกูร์ ออกุซยาบู อุสมานยี ะฮฺ ขณะทอ่ี าณาจกั รเตริ ก์ -เปอรเ์ ซีย มีเซลจุก ฆาสนาวิด รัฐ สุลต่านแห่งรมุ ควารัสเมยี อัฆโฆยนุ ลู อาณาจักรเติร์ก-มองโกล มรี ฐั ข่านชากาไต โกลเด้นฮอรด์ ซูฟิด ทิมูริด สว่ นเตริ ก์ -จีน มรี ัฐเวย่ ถังยุคหลัง จิ๋นยคุ หลัง ฮั่นยุค หลัง และอกี สารพดั รัฐเติรก์ เติร์กคล้ายชนอาหรับที่เริ่มจากการเป็นชนเร่ร่อน ท้ังสองกลุ่มต่างมี อารยธรรมต�่ำกว่าเมโสโปเตเมียและเปอร์เซีย โดยอาหรับเบดูอินต่อยอด อารยธรรมรอบพน้ื ทไี่ ดอ้ ยา่ งรวดเรว็ กระทง่ั สรา้ งจกั รวรรดอิ สิ ลามกลายเปน็ ผนู้ �ำ ทางดา้ นศลิ ปวทิ ยาการในยคุ หนงึ่ เตริ ก์ จากเอเชยี กลางซมึ ซบั อารยธรรมรอบพนื้ ท่ี ได้อย่างรวดเร็วสามารถสร้างจักรวรรดิอิสลามขึ้นมาได้ เติร์กก้าวข้ึนทดแทน จักรวรรดิอิสลามอาหรับได้ส�ำเร็จ แม้มีกลุ่มชนอย่างมองโกลและเติร์ก-มองโกล สร้างจกั รวรรดิขึน้ มาทวา่ เอาแต่ท�ำศึกสงครามไมส่ ามารถสรา้ งอาณาจักรเป็นชน้ิ เปน็ อนั ขนึ้ มาได้ ผดิ กบั ชนเตริ ์กอย่างอสุ มานียะฮทฺ ีส่ รา้ งจักรวรรดพิ ร่ังพรอ้ มดว้ ย อารยธรรมลากยาวไปจนกระทงั่ ถงึ ศตวรรษที่ 20 ในโลกยคุ ใหม่ นเี่ องที่เปน็ พลงั และโมเมนตมั ของชาวเตริ ก์ 94 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 94

อยา่ งไรกต็ าม การกา้ วขนึ้ มาสอู่ �ำนาจทางการเมอื งของชนเตริ ก์ แทนอ�ำนาจ ของอาหรบั และอาหรบั -เปอรเ์ ซยี ในโลกอสิ ลาม โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ชยั ชนะทม่ี ตี อ่ อาณาจักรไบแซนไทน์ในอานาโตเลียได้สร้างความขัดแย้งบานปลายกระทั่งเกิด การปะทะกับชาวคริสต์จากยุโรปท่ีเดินทางเข้ามาแสวงบุญในเยรูซาเล็มและ ปาเลสไตน์ เกิดเป็นชนวนสร้างความขัดแย้งคร้ังส�ำคัญระหว่างชาวคริสต์และ มสุ ลมิ น�ำไปสสู่ งครามครเู สด (Crusade war) ชาวครสิ ตห์ ลายอาณาจกั รในยโุ รป ท�ำสงครามกับมุสลิมหลายอาณาจักรในตะวันออกกลาง เป็นสงครามยืดเยื้อ ยาวนานกวา่ 2 ศตวรรษ สร้างสงครามใหญถ่ ึง 9 คร้งั ไมน่ บั รวมสงครามย่อยอกี หลายคร้ังจากปลายศตวรรษท่ี 11 ไปจนส้ินสุดเอาตอนปลายศตวรรษท่ี 13 สงครามนแ้ี มเ้ รมิ่ โดยนักรบครูเสด ซึ่งเปน็ ชาวคริสตจ์ ากยุโรป แตม่ ชี นวนมาจาก การกา้ วขนึ้ สูอ่ �ำนาจของชนชาวเตริ ์กในคาบสมทุ รอานาโตเลยี ชาวครสิ ตท์ เี่ ขา้ รว่ มสงครามครเู สดมแี ทบทกุ อาณาจกั รในยโุ รป ขณะทม่ี สุ ลมิ ในตะวนั ออกกลางที่เขา้ สงครามมที ้ังอาหรบั เคิรด์ เตริ ์กเซลจกุ เตริ ก์ อานาโตเลยี และเตริ ก์ มมั ลกุ ทเี่ ขา้ ยดึ ครองอยี ปิ ตต์ อ่ จากอาหรบั เคริ ด์ นอกจากนย้ี งั มที หารเตริ ก์ รับจ้างจากรัฐควาเรสเมียในเอเชียกลาง ซึ่งเข้ามามีบทบาทส�ำคัญในสงครามครู เสดยุคหลัง ดูคล้ายเป็นการส่งไม้ต่อกันระหว่างมุสลิมเช้ือสายต่างๆ เพ่ือท�ำ สงครามปกป้องแผ่นดิน โดยมีชนเติร์กหมุนเวียนกันเข้ามาเป็นแกนกลางใน สงครามครเู สดแทบทกุ คร้งั 000.indd 95 เติรก์ จากชนเผ่าเร่ร่อนสู่จกั รวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ ุคใหม่ 95 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 96 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 21 เติรก์ กับสงครามครูเสด เรอื่ งการเมืองมใิ ชศ่ าสนา 000.indd 97 เติร์ก จากชนเผ่าเร่ร่อนสู่จกั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 97 1/27/2564 BE 4:21 PM

เติร์กกับสงครามครเู สด เรื่องการเมอื งมิใชศ่ าสนา ตะวนั ออกกลาง เอเชยี กลาง ผา่ นคอเคซสั ไปจนถงึ อานาโตเลยี ชว่ งศตวรรษ ที่ 11 เขา้ ศตวรรษที่ 12 ชนชาวเตริ ์กท่ีเคลอ่ื นย้ายมาจากเอเชียกลาง กระจายอยู่ เตม็ พน้ื ชนเตริ ก์ -เปอรเ์ ซยี สรา้ งจกั รวรรดใิ หญ่ คอื เซลจกุ ทางดา้ นตะวนั ออกของ อิหร่านช่วยกอบกู้สถานะของคอลีฟะฮฺอับบาสิยะฮฺให้กลับมาปกครองแบกแดด ได้อีกครั้ง อีกทั้งยังน�ำทัพเข้าปกป้องชนเติร์กในอานาโตเลีย ช่วยให้ชุมชนเติร์ก สร้างรัฐสุลต่านแห่งรุมขึ้นได้ อันนับเป็นส่วนหน่ึงของจักรวรรดิเซลจุก ความท่ี ชมุ ชนเตริ ก์ ในอานาโตเลยี ปะทะกบั ชมุ ชนชาวครสิ ตอ์ อรโ์ ธดอกบอ่ ยครง้ั อกี ทง้ั ยงั ปะทะกบั นกั แสวงบญุ ชาวครสิ ตจ์ ากยโุ รป ซงึ่ สว่ นใหญเ่ ปน็ คาทอลกิ ทเี่ ดนิ ทางผา่ น อานาโตเลียเข้าไปยังปาเลสไตน์ ความขัดแย้งกับชาวคริสต์ท้ังออร์โธดอกและ คาทอลิกเหลา่ นนั้ เป็นชนวนส�ำคัญ น�ำไปสู่สงครามครเู สดครั้งที่ 1 ใน ค.ศ.1095 ทีล่ ากยาวเปน็ มหากาพย์สงครามต่อเนื่องไปนานกวา่ 2 ศตวรรษ ชัยชนะของเซลจุกท่ีมานซิเกิร์ตถึงขนาดจับเป็นจักรพรรดิไบแซนไทน์ได้ กลายเป็นเงื่อนปมหน่ึงท่ีต่อมาน�ำไปสู่ที่การระดมชาวคริสต์จากยุโรปเข้าร่วม สงครามครูเสดกับชนชาวเติร์กและอาหรับในพื้นที่ตะวันออกกลางท่ีเกิดข้ึน 2 ทศวรรษหลังจากนนั้ อนั นบั เป็นสงครามทส่ี บั สนอลหม่าน นอกเหนอื จากการรบ พุ่งระหว่างมุสลิมกับชาวคริสต์แล้ว บ่อยคร้ังคริสต์ออร์โธดอกยังรบกับคริสต์ คาทอลิก มุสลิมเติร์กรบกับมุสลิมเคิร์ด มุสลิมชีอะอฺรบกับมุสลิมสุนหน่ี เป็น สงครามการเมืองมากกว่าสงครามศาสนา ผลของสงครามคือการก�ำเนิดรัฐของ อศั วนิ ครเู สด กระจดั กระจายอยใู่ นหลายพน้ื ทข่ี องอานาโตเลยี และตะวนั ออกกลาง เปน็ รางวลั ส�ำหรบั อศั วนิ ครเู สดจากยโุ รปทเ่ี ขา้ รว่ มสงครามครเู สด การชงิ เยรซู าเลม็ จากมสุ ลมิ บางครง้ั เปน็ คลา้ ยขอ้ อา้ ง เนอ่ื งจากอศั วนิ ครเู สดจ�ำนวนไมน่ อ้ ยเดนิ ทาง ไปไมถ่ ึงเยรซู าเลม็ ชงิ เมอื งในอานาโตเลยี ได้ส�ำเร็จแล้วก็พอใจกันอยู่แคน่ ้นั 98 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 98

สงคราม คอื เครอื่ งมอื แกป้ ญั หาในทางการเมือง หามิตรแทห้ รือศัตรถู าวร ไมไ่ ด้ บางครงั้ ทหารครเู สดจบั มอื กบั ราชวงศฟ์ าตมิ ดิ ทเ่ี ปน็ ชอี ะอรฺ บกบั มสุ ลมิ เตริ ก์ และเคิร์ดที่เป็นสุนหน่ี ภาพของสงครามครูเสดในการรับรู้ของคนท่ัวไป คือ สงครามศาสนาระหวา่ งครสิ ตก์ บั อสิ ลาม ทวา่ เรอ่ื งจรงิ กลบั แตกตา่ งออกไปซงึ่ เหน็ ไดใ้ นสงครามครเู สดครง้ั ท่ี 2 และ 3 ทบี่ างสงคราม ครสิ ตค์ าทอลกิ จบั มอื กบั มสุ ลมิ ซีอะอฺ รบกบั มุสลมิ สนุ หนีท่ จ่ี ับมอื กบั ครสิ ตอ์ อรโ์ ธดอก สับสนอลหมา่ นจนไม่ร้วู า่ ฝา่ ยไหนเปน็ ฝา่ ยไหน บางชว่ งบางตอนยงั ผสมผสานไปกบั การแยง่ ชงิ สมบตั กิ นั เอง ระหว่างมุสลิมด้วยกันหรือคริสต์ด้วยกัน บางสงครามดูคล้ายเป็นการแสวงโชค ของชาวยโุ รปเสยี มากกว่า ไมแ่ ปลกใจเลยทบี่ นั ทกึ ถงึ สงครามครเู สดในลกั ษณะสงครามศาสนาระหวา่ ง คริสต์กับอิสลามแทบหาไม่ได้เลยในฝั่งมุสลิมตะวันออกกลางและอานาโตเลีย เรอื่ งราวของสงครามครเู สดทงั้ หมดทมี่ สุ ลมิ รบั รเู้ ปน็ เพยี งบนั ทกึ ทเี่ ผยแพรม่ าจาก ฝง่ั ยโุ รปในยคุ หลงั ซง่ึ มสุ ลมิ กอ่ นหนา้ นน้ั แทบไมร่ จู้ กั เมอื่ อา่ นเรอ่ื งราวของพระเจา้ ริชาร์ดใจสิงห์ หรืออัศวินเทมปลาร์ (Templar) แล้วท�ำให้นึกถึง “จะเด็ด” ในนิยายผู้ชนะสิบทิศของยาขอบที่คนพม่าไม่รู้จัก สงครามครูเสดจากยุโรปเป็น เช่นนนั้ จริงๆ ในความเขา้ ใจของมุสลมิ ในตะวันออกกลางและอานาโตเลีย 000.indd 99 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่รอ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ ุคใหม่ 99 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 100 1/27/2564 BE 4:21 PM