Turk

ในรชั สมยั ของสลุ ตา่ นออรฮ์ นั ทหารอสุ มานยี ะฮขฺ า้ มทะเลสาบมารม์ าราและ ทะเลด�ำ ขยายพ้ืนที่เข้าไปในแผ่นดินกรีซและบอลข่าน กลายเป็นรัฐเติร์กแรกท่ี ขยายอ�ำนาจข้ามสู่ทวปี ยุโรป ใน ค.ศ.1354 รฐั อุสมานยี ะฮฺจงึ กลายเป็นจกั รวรรดิ อสุ มานยี ะฮหฺ รอื ออตโตมนั (Ottoman empire) สรา้ งประวตั ศิ าสตรเ์ พมิ่ เตมิ จาก ท่ีออสมันเคยสร้างไว้ โดยภายในหนึ่งชั่วคนเปล่ียนเผ่ากายีเป็นรัฐอุสมานียะฮฺ หนึ่งชัว่ คนต่อมา ออร์ฮนั โอรสของออสมันเปลย่ี นรัฐอสุ มานียะฮไฺ ปเป็นจักรวรรดิ อสุ มานยี ะฮฺ เพยี งสองชว่ั คนชนเตริ ก์ จากเอเชยี กลางสรา้ งจกั รวรรดขิ องตนเองใน คาบสมุทรอานาโตเลยี ไดส้ �ำเรจ็ ศักยภาพระดับน้ีย่อมไม่ธรรมดา ออสมนั ครองราชยเ์ ป็นพระองคแ์ รก อยใู่ นราชสมบัติจาก ค.ศ.1299-1326 นาน 27 ปี หากนบั ตง้ั แต่ ค.ศ.1280 เมื่อก้าวขน้ึ เปน็ หวั หน้าเผ่ากายี ออสมนั อยู่ ในอ�ำนาจนานถึง 46 ปี โอรสของออสมัน คอื ออรฮ์ นั นบั เป็นสุลต่านนักรบอีก พระองคห์ น่งึ ครองราชย์ ค.ศ.1326-1362 ยาวนาน 36 ปี ขยายอาณาจักรกว้าง ไกลจนกลายเปน็ จกั รวรรดิ ตอ่ มาโอรสของออรฮ์ นั คอื สลุ ตา่ นมรู อดที่ 1 (Murad I) ครองราชย์ ค.ศ.1362-1389 ยาวนาน 27 ปี ทรงสิ้นพระชนม์ระหว่างการศกึ ในโคโซโว (Kosovo) ในคาบสมทุ รบอลขา่ น ทที่ รงท�ำสงครามไดร้ บั ชยั ชนะกระทงั่ ไดร้ บั การยกยอ่ งอยา่ งมากวา่ เปน็ สลุ ตา่ นผสู้ งู สง่ (Exalted Sultan) อ�ำนาจบารมี ของราชวงศ์อุสมานียะฮฺเกิดอาการสะดุดในรัชสมัยของสุลต่านบาเยซิดท่ี 1 (Bayesid I) โอรสของสลุ ต่านมูรอดที่ 1 น่เี อง 000.indd 151 เติรก์ จากชนเผ่าเร่ร่อนสู่จกั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 151 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 152 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 35 อุสมานยี ะฮฺแทบล่มสลาย ใต้น�้ำมอื ของตมิ รู ์ 000.indd 153 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่รอ่ นสู่จักรวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยคุ ใหม่ 153 1/27/2564 BE 4:21 PM

อุสมานยี ะฮแฺ ทบล่มสลายใต้น้ำ� มอื ของติมรู ์ การสถาปนาจักรวรรดิอุสมานียะฮฺ เกิดในรัชสมัยสุลต่านออสมันที่ 1 ใน ค.ศ.1299 ในรูปรัฐอุสมานียะฮฺ (Ottoman beylik) จุดประสงค์แรก คือ พิชิต กรงุ คอนสแตนตโิ นเปลิ ของจกั รวรรดไิ บแซนไทน์ ตามทป่ี รากฏอยใู่ นความฝนั ของ ออสมนั ทวา่ ก�ำแพงเมอื งสงู ใหญม่ นั่ คงเกนิ ไป ทพั อสุ มานยี ะฮจฺ งึ เบนเปา้ ไปยงั ทวปี ยุโรป ในส่วนของกรีซและบอลข่าน ความส�ำเร็จเกิดข้ึนในรัชสมัยของสุลต่าน ออร์ฮัน เพยี งคร่ึงศตวรรษรฐั อุสมานยี ะฮฺขยายอ�ำนาจขน้ึ เป็นจักรวรรดิ ยืนยงไป ได้นานร้อยปีจาก ค.ศ.1299 จนถึง ค.ศ.1402 เข้ารัชสมัยสุลต่านองค์ท่ี 4 บาเยซดิ ที่ 1 จกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮฺกลับแทบลม่ สลายดว้ ยฝีมือของจักรวรรดิของ ชนเตริ ก์ อีกจักรวรรดหิ นึ่งที่มาจากเอเชียกลางน่นั คอื จักรวรรดทิ มิ รู ิด (Timurid empire ค.ศ.1370-1507) ตามทไี่ ดเ้ กรนิ่ ไวแ้ ลว้ จักรวรรดิอุสมานียะฮฺก�ำเนิดข้ึนท่ามกลางดงเสือทั้งไบแซนไทน์และครูเสด โดยรอดพ้นเสือโคร่งตัวใหญ่อย่างมองโกลไปได้ แม้มองโกลสามารถท�ำลายรัฐ สุลตา่ นแห่งรุมในอานาโตเลยี ใน ค.ศ.1243 ทว่ากลบั พึงใจกบั การรับบรรณาการ จากรัฐสุลต่าน โดยเน้นการขยายจักรวรรดิเข้าไปในพื้นท่ีของเปอร์เซียและ เมโสโปเตเมยี กระทงั่ ท�ำลายแบกแดดและราชวงศอ์ บั บาสยิ ะฮลฺ งไดใ้ น ค.ศ.1258 แต่อาการสะดุดของมองโกลจากการเสียชีวิตของข่านใหญ่ คือ มองเกข่าน (Monke khan) ใน ค.ศ.1259 และการพา่ ยแพ้ต่อกองทพั เตริ ก์ -อาหรับมัมลกุ ใน การรบท่อี ัยนฺจาลตุ ปาเลสไตน์ ค.ศ.1260 ตามมาด้วยศกึ ภายในมองโกลด้วยกัน เมื่อรัฐข่านมองโกลโกลเด้นฮอร์ด (Golden Horde) ของเบอร์เกข่าน (Berke khan) ทเี่ ขา้ รบั อสิ ลามหนั มารว่ มมอื กบั ราชวงศม์ มั ลกุ ท�ำสงครามลา้ งผลาญฮเู ลกู ข่าน (Huleku khan) ผู้ท�ำลายแบกแดด อาการสะดุดของมองโกลยาวนานนับ สิบปี เป็นผลให้ชนเผ่าเติร์กในอานาโตเลีย ได้โอกาสสร้างรัฐอิสระเล็กๆขึ้นได้ ส�ำเรจ็ ซงึ่ รวมถงึ รฐั อสุ มานยี ะฮอฺ ย่างทีบ่ อก 154 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 154

จักรวรรดิอุสมานียะฮฺเติบโตอย่างรวดเร็ว ในรัชสมัยของสุลต่านมูรอดท่ี 1 ทรงเน้นการขยายจักรวรรดิเข้าไปในคาบสมุทรบอลข่าน สุลต่านองค์ต่อมา คือ บาเยซิดท่ี 1 ทรงสานตอ่ พันธกจิ ช่วงเวลากอ่ นหนา้ นนั้ ใน ค.ศ.1335 รฐั ขา่ นมอง โกลอิลคาเนต (Ilkhanate) ของฮูเลกูลม่ สลายลงแล้ว ขณะทรี่ ฐั ข่านมองโกลขอ งกบุ ไลขา่ นหนั ความสนใจไปสแู่ ผน่ ดนิ จนี อ�ำนาจของมองโกลในเอเชยี กลางเสอ่ื ม ถอยลงอย่างฮวบฮาบ เป็นโอกาสให้ชนเติร์กในเอเชียกลางอีกกลุ่มหน่ึงน�ำโดยติ มรู (Timur) ทม่ี ฉี ายาวา่ ทาเมอรเ์ ป๋หรอื ทาเมอร์เลน (Tamerlane) ผ้นู �ำเตริ ก์ - เปอรเ์ ซีย ได้โอกาสสร้างจกั รวรรดิทมิ รู ิดขึน้ ในเอเชียกลางใน ค.ศ.1370 ความทชี่ นเตริ ก์ ผกู พนั กบั มองโกล ตมิ รู หวงั ไวว้ า่ จะกอบกจู้ กั รวรรดมิ องโกล ใหก้ ลบั มายงิ่ ใหญอ่ กี ครงั้ เชน่ นเ้ี องทก่ี ลายเปน็ หายนะของอสุ มานยี ะฮใฺ นอานาโต เลยี และบอลขา่ น ตมิ รู น์ �ำทพั เตริ ก์ ก�ำราบรฐั เตริ ก์ และมองโกลในเอเชยี กลางไดจ้ น หมด จึงขนกองทัพเข้าสู่อานาโตเลียท้าทายอ�ำนาจของอุสมานียะฮฺ ซึ่งเวลานั้น ก�ำลังท�ำศึกอย่ใู นบอลขา่ น อนั กลายเป็นท่มี าของศึกระหวา่ งตมิ รู ก์ ับอสุ มานียะฮฺ ตามมาด้วยการพา่ ยแพอ้ ยา่ งหมดรูปของบาเยซดิ ท่ี 1 ในสมรภมู อิ งั การา (Battle of Ankara) ในค.ศ.1402 อุสมานียะฮฺที่ก�ำลังขยายจักรวรรดิอยู่ในยุโรปกลับ ซวนเซเจยี นลม้ ไปนานกวา่ ครง่ึ ศตวรรษ พลกิ ผนั ไปไดอ้ ยา่ งนนั้ ชนดิ ทแ่ี ทบไมอ่ ยาก เชอ่ื 000.indd 155 เติรก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นส่จู ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 155 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 156 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 36 กง่ึ ศตวรรษแหง่ การถดถอย 000.indd 157 เตริ ก์ จากชนเผ่าเร่ร่อนส่จู กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ ุคใหม่ 157 1/27/2564 BE 4:21 PM

ก่ึงศตวรรษแห่งการถดถอย นกั ประวตั ศิ าสตรว์ พิ ากษถ์ งึ กง่ึ ศตวรรษแหง่ ความถดถอยของจกั รวรรดอิ อต โตมันหรืออุสมานียะฮฺ ระหว่าง ค.ศ.1402-1453 ไว้มาก โดยนับจากความพ่าย แพ้ของกองทัพอุสมานียะฮฺ ภายใต้การน�ำของสุลต่านบาเยซิดท่ี 1 ต่อกองทัพ เติร์ก-มองโกลแห่งจักรวรรดิทิมูริด ภายใต้การน�ำของติมูร์หรือทาเมอร์เลน (Tamerlane) จนกระท่ังถึงการฟื้นตัวของอุสมานียะฮฺอีกครั้ง จากการพิชิต กรงุ คอนสแตนติโนเปิลใน ค.ศ.1453 ความพ่ายแพข้ องอสุ มานยี ะฮฺ ค.ศ.1402 ในการศกึ แห่งองั การา (Battle of Ankara) สร้างความเสียหายอย่างใหญ่หลวงต่อจักรวรรดิอุสมานียะฮฺท่ีเวลาน้ัน ก�ำลังเติบโตอยา่ งรวดเรว็ เปน็ ครง้ั เดยี วในประวตั ศิ าสตรข์ องจักรวรรดิ ที่สุลตา่ น ถูกจับเป็นเชลยกระท่ังส้ินพระชนม์ชีพในปีต่อมา มีเรื่องราวมากมายในช่วงนี้ บ้างว่าทรงได้รับเกียรติจากติมูร์ บ้างว่าถูกหยามเกียรติถึงขนาดน�ำสุลต่านขังไว้ ในกรงทองทเ่ี ตรยี มไว้ กระทง่ั สนิ้ พระชนมช์ พี ในวยั เพยี ง 42 ชนั ษา ยอ้ นเวลากลบั ไปสุลต่านบาเยซิดท่ี 1 ทรงสร้างกองทัพยิ่งใหญ่ท่ีสุดในยุโรปเวลานั้น ทรงท�ำ สงครามได้ชยั ชนะทั่วบอลข่าน ทรงสรา้ งมสั ยิด และศูนยก์ ารศึกษาแหง่ แรกของ อุสมานียะฮฺ แต่กลับเสียทีแก่กลศึกตามแบบฉบับมองโกลของจอมจักรพรรดิ เตริ ก์ -มองโกลอยา่ งตมิ รู ที่ใช้วธิ ีการท�ำลายแหล่งนำ้� การแสรง้ แพ้ การใชธ้ นยู าว แบบมองโกล ทเ่ี ลวรา้ ยทส่ี ดุ คอื ความโหดเหยี้ มตอ่ ศตั รแู มเ้ ปน็ ชนเตริ ก์ หรอื มสุ ลมิ ด้วยกนั สงิ่ ทต่ี ิมูร์กระท�ำตอ่ ผพู้ ่ายแพ้ คือ ท�ำลายโดยไม่คิดจะปกครอง หลงั ชัยชนะ ต่ออุสมานียะฮ 3 ปี ติมูร์จึงส้ินพระชนม์ระหว่างยกกองทัพเข้าท�ำลายอินเดีย ไมม่ อี ะไรเปน็ ชนิ้ เปน็ อนั ส�ำหรบั จกั รพรรดจิ อมโหดพระองคน์ น้ี อกจากการท�ำลาย ลา้ งผคู้ นไปกว่า 17 ล้านชวี ิต ส่วนใหญเ่ ป็นมุสลิมทม่ี ีศรทั ธาเดียวกนั ตมิ รู ์นัน่ เอง นักประวัติศาสตร์ด้านตุรกีศึกษาต�ำหนิการกระท�ำของติมูร์ต่ออุสมานียะฮฺ 158 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 000.indd 158 1/27/2564 BE 4:21 PM

อย่างมาก โดยสงคราม ค.ศ.1402 ได้หยุดการเติบโตของอุสมานียะฮฺไว้ไม่น้อย กว่า 50 ปี เป็นช่วงเวลาที่สูญเสียไปกับการรวบรวมจักรวรรดิให้กลับมาเป็น ปกึ แผน่ อกี ครงั้ กระทง่ั สลุ ตา่ นเมฮเฺ มดที่ 2 (Mehmed II) ไดช้ ยั ชนะตอ่ คอนสแตน ตโิ นเปลิ ใน ค.ศ.1453 แลว้ นน่ั แหละจงึ เรม่ิ นบั หนงึ่ อกี ครง้ั ส�ำหรบั จกั รวรรดอิ สุ มา นยี ะฮฺ คล้ายเสยี เวลา 50 ปีไปเฉยๆ สงิ่ ทตี่ ามมาจากความพา่ ยแพใ้ น ค.ศ.1402 คอื จกั รวรรดแิ ตกเปน็ สองเสยี่ ง ใหญแ่ ละอกี หลายเสย่ี งยอ่ ย เกดิ อาณาจกั รอสุ มานยี ะฮฺ สว่ นอานาโตเลยี ตะวนั ตก กบั ส่วนบอลข่านทเ่ี รยี กกนั ว่า รูมีเลีย (Rumelia) หรอื ดินแดนที่เป็นโรมนั เดมิ ใน ยโุ รปตะวนั ออก เขา้ สรู่ ชั สมยั ของสลุ ตา่ นเมฮเฺ มดท่ี 1 ใน ค.ศ.1413 แมน้ �ำต�ำแหนง่ สุลต่านกลับคืนมาได้ อุสมานียะฮฺก็ยังคงแตกแยกอยู่อย่างน้ัน ถึงรัชสมัยของ สลุ ตา่ นมรู อดที่ 2 ความวนุ่ วายกบั บรรดาเบลกิ สย์ อ่ ยทงั้ หลายยงั ไมจ่ บ วเิ ซยี รห์ รอื ขนุ นางใหญฮ่ าลลิ จนั ดารล์ ี (Grand Vizier Halil Candarli) ตอ่ รองอ�ำนาจทางการ เมืองโดยตลอด ถึงรัชสมัยสุลต่านเมฮฺเมดท่ี 2 ความวุ่นวายยังคงอยู่ ความชาญ ฉลาดของเมฮเฺ มดที่ 2 คอื ใชส้ งครามภายนอกสรา้ งสามคั คภี ายใน โดยลงทนุ สรา้ ง กองทัพใหญท่ �ำศึก กระท่งั ได้ชัยชนะต่อคอนสแตนติโนเปิลใน ค.ศ.1453 กระท�ำ เช่นน้นั จึงช่วยใหจ้ ักรวรรดอิ สุ มานยี ะฮฺเดินหน้าไดอ้ ีกคร้ัง 000.indd 159 เติร์ก จากชนเผา่ เร่ร่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 159 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 160 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 37 เร่ืองราวของจานสิ ซารี 000.indd 161 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนสจู่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 161 1/27/2564 BE 4:21 PM

เรือ่ งราวของจานิสซารี อ�ำนาจสุลต่านท่ีสะดุดลงจากความพ่ายแพ้ต่อจักรวรรดิทิมูริด ภายหลังได้ มีการฟื้นฟูอ�ำนาจสุลต่านให้กลับคืนมา รัชกาลเปลี่ยนจากเมฮฺเมดที่ 1 (1413- 1421) มาเป็นมูรอดที่ 2 (1421-1444, 1446-1451) ปญั หาใหญ่ คือ นกั รบเติรก์ ยงั แตกกระจดั กระจาย สลุ ตา่ นจงึ เพมิ่ กระบวนการเกณฑท์ หารจากเดมิ ทเี่ คยเรม่ิ ไวใ้ นรชั สมยั สลุ ตา่ นมูรอดที่ 1 (1362-1389) นั่นคอื ระบบ “จานสิ ซารี” (Janis- sary) ที่แปลว่าทหารใหม่ ที่สร้างข้ึนโดยน�ำเด็กชายมาจากชุมชนชาวคริสต์ใน คาบสมุทรบอลข่านเปล่ียนมาเป็นมุสลิม ก่อนเล้ียงดูและฝึกในโรงเรียนทหาร กระท่ังเข้าวัยฉกรรจ์ จึงกลายมาเป็นทหารจานิสซารีผู้อยู่ข้างกายสุลต่าน เม่ือถูกฝึกฝนและท�ำงานมาเป็นเวลานาน จึงเกิดความซ่ือสัตย์ม่ันคงต่อสุลต่าน จานสิ ซารบี างคนไดร้ บั การสนบั สนนุ ขน้ึ เปน็ ขนุ นางในราชส�ำนกั กา้ วหนา้ มากเขา้ จงึ สรา้ งแรงบนั ดาลใจสง่ ผลใหร้ ะยะหลงั แทบไมต่ อ้ งใชว้ ธิ กี ารเกณฑผ์ า่ นระบบภาษี โลหติ หรอื Devshirme ทชี่ าวบา้ นในดนิ แดนรฐั บรวิ ารตอ้ งใชบ้ ตุ รชายของตนเอง มาจา่ ยแทนภาษอี ีกเลย การเกณฑ์ทหารแม้กระทั่งลักขโมยเด็กชายในพื้นที่แถบอานาโตเลียและ เอเชียกลางมาฝึกเป็นทหาร เกิดข้ึนมานาน ระบบน้ีในเอเชียกลางเรียกว่า “มมั ลกุ ” (Mamluk) หาคนหนมุ่ มาเปน็ ทหารทาส สว่ นใหญเ่ ปน็ ทหารมา้ เนอ่ื งจาก ชนเตริ ก์ เผา่ กบิ ชกั ในเอเชยี กลาง ดนิ แดนตน้ ก�ำเนดิ ของเดก็ หนมุ่ เหลา่ นี้ เชย่ี วชาญ การใชม้ า้ เมอ่ื มกี องก�ำลงั มากขน้ึ มมั ลกุ ในบางจกั รวรรดจิ งึ กอ่ รฐั ประหารยดึ อ�ำนาจ สร้างราชวงศเ์ ป็นของตนเอง เชน่ ทเี่ กดิ กบั ราชวงศอ์ ยั ยูบดิ ในอยี ิปต์และอกี หลาย ราชวงศ์ในเอเชียกลางก่อนหน้าน้ัน จักรวรรดิอุสมานียะฮฺน�ำระบบคล้ายคลึงกัน มาใช้โดยเปล่ียนวิธีบริหารจัดการเสียใหม่ จากทหารม้าให้เป็นทหารราบรักษา พระองค์ น�ำมาไวใ้ กลต้ วั ปนู บ�ำเหนจ็ ตามควร สามารถมคี รอบครวั กา้ วขา้ มขนึ้ ไป 162 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 162

เป็นที่ปรึกษาสุลต่านหรือแม้กระทั่งเป็นขุนนางใกล้ตัวสุลต่านได้ จานิสซารีใส่ หมวกทรงสูง บ้างติดขนนก ชุดทหารมสี สี ันแปลกตาจากทหารทั่วไป มศี ักยภาพ ด้านการใช้อาวุธถึงวันหน่ึงเม่ือมีอ�ำนาจมากขึ้น จานิสซารีบางคนจึงอาจสร้าง ปัญหาข้นึ ได้บ้างเปน็ คร้ังเป็นคราว ในรัชสมัยมูรอดท่ี 2 ดินแดนที่เคยเป็นของจักรวรรดิอุสมานียะฮฺค่อยๆ ได้รับคืนกลับมา พระองค์ทรงพยายามกวาดล้างอิทธิพลของจักรวรรดิทิมูริดใน อานาโตเลียและเอเชียกลางด้านตะวันตก ซ่ึงเวลาน้ันปกครองโดยราชบุตรของ ติมูร ทั้งนี้เพื่อล้างอายให้สมเด็จปู่ คือ สุลต่านบัยเยซิดที่ 1 กระท่ังปลาย ค.ศ. 1444 แม้เวลานั้นมูรอดท่ี 2 ยกบัลลังก์ให้กับโอรส คือ สุลต่านเมฮฺเมดที่ 2 ซึ่ง รว่ มมอื กนั เอาชนะทพั ครเู สดในแผน่ ดนิ บอลขา่ นไดใ้ นการศกึ แหง่ วารน์ า (Battle of Varna) หลังจากนั้นเองฤทธิ์เดชทางการเมืองของขุนนางภายในเริ่มปรากฏ เมือ่ วเิ ซียรใ์ หญ่ฮาลลิ จนั ดาร์ลี (Halil Candarli) ไม่ไวว้ างใจสุลตา่ นเมฮเฺ มดท่ี 2 ซงึ่ ใน ค.ศ.1446 เขา้ วยั 14 ชนั ษา ปกครองไดเ้ พยี งสองปี จนั ดารล์ กี ดดนั ใหส้ ลุ ตา่ น มรู อดท่ี 2 ทวงบลั ลงั ก์คืนจากโอรส กลายเป็นแค้นฝงั หนุ่ ระหวา่ งสลุ ต่านเมฮเฺ มด ที่ 2 กับจนั ดาร์ลี กระทั่งถึงเวลาเช็คบิลเมอ่ื สลุ ต่านเมฮเฺ มดที่ 2 ไดบ้ ลั ลงั กค์ นื จาก การสวรรคตของมรู อดที่ 2 และน�ำทพั ยดึ กรงุ คอนสแตนตโิ นเปลิ ไดส้ �ำเรจ็ ใน ค.ศ. 1453 โดยมีกองพลทหารองค์รักษ์จานิสซารีเป็นกลไกส�ำคัญในการชนะศึกและ สรา้ งอ�ำนาจต่อรองกับการต่อสสู้ งครามภายในราชส�ำนกั 000.indd 163 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยคุ ใหม่ 163 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 164 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 38 อจั ฉรยิ ภาพของเมฮฺเมดที่ 2 000.indd 165 เตริ ์ก จากชนเผา่ เรร่ ่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 165 1/27/2564 BE 4:21 PM

อัจฉรยิ ภาพของเมฮเฺ มดที่ 2 การจัดต้ังประเทศตุรกีในคาบสมุทรอานาโตเลีย นักประวัติศาสตร์ตุรกียก เครดติ ใหก้ บั ผนู้ �ำชนเตริ ก์ ในอดตี หลายคน โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ แอรท์ รู ลู กบั สลุ ตา่ น ออสมนั ท่ี 1 ความทช่ี นเติร์กในอดตี เป็นชนเร่รอ่ น การศกึ ษาต่ำ� บันทึกเรอ่ื งราว ของท้ังแอรท์ รู ลู และออสมนั จึงแทบไม่ปรากฏ ส�ำหรบั ภาพยนตรท์ ่ีถูกน�ำมาสร้าง ให้มีขนาดยาวนับร้อยตอน เน้ือหาส่วนใหญ่จึงถูกประพันธ์ข้ึนในยุคหลังทั้งส้ิน เร่อื งราวของเมฮเฺ มดที่ 2 (ค.ศ.1444-1446, 1451-1481) สุลตา่ นผ้พู ชิ ิตหรอื ฟา ตฮิ ฺ (Fatih) ซงึ่ นบั เปน็ สลุ ตา่ นผยู้ งิ่ ใหญพ่ ระองคห์ นงึ่ ของจกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮฺ จดั สร้างเป็นภาพยนตร์หลายตอนจัดฉายทาง Netflix มีหลายส่วนที่ไม่ตรงกับ ประวัตศิ าสตร์ท่เี ล่าขานนัก พระนามเมฮฺเมด หมายถึง ท่านนบีมุฮัมมัด (ซ.ล.) เม่ือชนเติร์กรับอิสลาม เกดิ ความนยิ มน�ำชอื่ ภาษาอาหรบั มาใชเ้ ปน็ ชอื่ ตน ยกเวน้ ชอื่ มฮุ มั มดั ทต่ี อ้ งแปลง เป็นเมฮฺเมด สุลต่านเมฮฺเมดท่ี 2 ประสูติใน ค.ศ.1432 เป็นโอรสองค์ท่ี 3 ของ สลุ ต่านมรู อดที่ 2 กบั นางสนมชาวสลาฟ ไดร้ ับการศกึ ษาในสาขาต่างๆจากครชู ้ัน ยอดในยคุ นน้ั เมฮเฺ มดจงึ ทรงภมู ปิ ญั ญา เปน็ ผรู้ รู้ อบดา้ น ตรสั ไดห้ ลายภาษา ชาญ ฉลาด เครง่ ศาสนา โดยเปน็ ศษิ ย์ของนกั วิชาการศาสนาชาวเคิร์ด ช่ือ เชคอะหมดั คูรอนยี ฺ เร่อื งราวของพระองคจ์ ึงมสี ีสันมากทีส่ ดุ พระองคห์ น่งึ ใน ค.ศ.1444 เม่ือเมฮฺเมดมีพระชนมายุ 12 ชันษา ทรงรบั ราชบัลลงั กจ์ าก พระราชบดิ า ทเ่ี วลานน้ั ทรงออ่ นลา้ กบั การศกึ ภายนอกและการเมอื งภายใน เพยี ง ปีแรกในรัชกาลเมฮฺเมดที่ 2 สันตะปาปายูจนี ทส่ี ่ี (Eugene IV) ฉีกสัญญาท่ที �ำไว้ กบั สลุ ต่านมูรอดที่ 2 น�ำทัพครเู สดรุ่นใหม่ท�ำศึกกบั อสุ มานียะฮฺ จงึ ท�ำใหม้ ูรอดที่ 2 กลับมาช่วยสุลต่านน้อยในการท�ำศึกกับทัพครูเสดใหม่ใน ค.ศ.1444 หน่ึงปี 166 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 166

หลังจากนั้น สุลต่านเมฮฺเมดที่ 2 กลับถูกการเมืองภายใน โดยวีเซียร์ใหญ่ฮาลิล จันดารล์ ี กดดันใหม้ รู อดท่ี 2 ทวงคนื บัลลงั ก์ เมฮเฺ มดท่ี 2 คลา้ ยถกู เนรเทศไปอยู่ เมืองชายแดน ความขัดแย้งระหว่างเมฮฺเมดกบั จนั ดารล์ ีเห็นชัดเจนในภาพยนตร์ ของ Netflix ทวา่ เรอ่ื งราวการท�ำศกึ ตลอดจนการเข้ายดึ คอนสแตนติโนเปลิ ปดิ ต�ำนานจักรวรรดิไบแซนไทน์ ท�ำให้สุลต่านเมฮฺเมดท่ี 2 ทรงได้รับการยกย่องใน ฐานะราชนั ยผ์ ้พู ชิ ิต (The Conqueror) ส่วนทป่ี รากฏในภาพยนตรไ์ มต่ รงกบั ส่งิ ทีเ่ คยไดร้ ับฟังจากนักประวตั ศิ าสตร์ชาวเตริ ก์ สกั เทา่ ไหร่ ใน ค.ศ.1453 สุลต่านเมฮเฺ มดที่ 2 ในวยั 21 ชนั ษา ทรงใชท้ หาร 8 หม่ืน นาย กบั เวลา 2 เดือน ท�ำศึกชิงคอนสแตนตโิ นเปลิ กลศึกของพระองคค์ รั้งยา้ ย เรือกว่า 70 ล�ำข้ามแผ่นดินและเนินเขาอ้อมเข้าไปในแหลมโกลเดนฮอร์นได้รับ การยกย่องจากนกั การทหารอย่างมาก เม่อื ไดช้ ัยชนะ ทรงน�ำทพั เข้าสเู่ มือง ปลด ปล่อยพระ และชาวเมืองรวมท้งั ทหาร ทง้ั ทรงส่ังสร้างโบสถ์ออร์โธดอกใหญแ่ ห่ง ใหม่ทดแทนอายาโซเฟีย ทรงคนื ต�ำแหน่งใหส้ งั ฆราชออร์โธดอกและบรรดาราชา คณะ เมอ่ื เสดจ็ เขา้ สโู่ ถงของอายาโซเฟยี ทรงถอดหมวก ถอดเกราะ วางดาบ และ ท�ำละหมาดสองรอกะอตั เพอ่ื ให้เกียรติต่อสถานที่ จดุ ทท่ี รงละหมาดมกี ารจดั ท�ำ เป็นสัญลักษณ์ไว้กลางโถงปรากฏอยู่จนทุกวันน้ี บุคลิกภาพท่ีอ่อนโยนเช่นนี้ ไมป่ รากฏอยู่ในภาพยนตร์ของ Netflix เลย 000.indd 167 เตริ ก์ จากชนเผ่าเร่ร่อนสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณส่ยู ุคใหม่ 167 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 168 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 39 ถึงคราอุสมานียะฮตฺ อ้ งแขง่ ขนั กบั ยุโรป 000.indd 169 เตริ ก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ คุ ใหม่ 169 1/27/2564 BE 4:21 PM

ถึงคราอสุ มานยี ะฮฺต้องแขง่ ขันกับยโุ รป นักประวัติศาสตร์บางกลุ่มเปลี่ยนช่ือ ออตโตมัน หรืออุสมานียะฮฺ จากรัฐ (Ottoman beylik) เปน็ จกั รวรรดิ (Ottoman empire) ใน ค.ศ.1354 เมอื่ สลุ ตา่ น ออร์ฮนั ท่ี 1 ข้ามทะเลมารม์ าราขยายดนิ แดนเขา้ ไปในยโุ รป โดยสลุ ตา่ นออรฮ์ ันที่ 1 ทรงเดนิ ตามพระประสงคข์ องสลุ ตา่ นออสมนั ที่ 1 ทใี่ ฝฝ่ นั ถงึ การสรา้ งจกั รวรรดิ ส�ำหรับชนเติร์กและผลักดันโอรส คือ สุลต่านออร์ฮันท่ี 1 ให้เป็นนักการศึกษา พร้อมการเป็นนักรบ สลุ ตา่ นออรฮ์ ันที่ 1 ทรงจดั ตง้ั สถาบันการศกึ ษา (Madrasa) ข้นึ เปน็ แหง่ แรกทเ่ี มอื งอซิ นกิ (Iznik) ใน ค.ศ.1331 บุคคลที่เข้าเรียนคดั เลือกจาก ผู้ประสงค์ศึกษาต่อในสายสามัญท่ีครอบคลุมวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี นกั ศกึ ษามีไมม่ ากเนอ่ื งจากชว่ งเวลานั้นอทิ ธพิ ลของฝา่ ยศาสนาอสิ ลามมสี งู ผลกั ดันการศึกษาด้านศาสนาก่อนการศึกษาด้านอื่น ขณะท่ีสุลต่านทรงเห็นว่าการ รกั ษาจักรวรรดิ กระท�ำได้ด้วยพลงั ทางปญั ญาท่ีมากับการศึกษาเท่านั้น ในความเป็นนักการศึกษา สุลต่านออร์ฮันที่ 1 ว่าทรงท�ำได้ดีแล้ว สุลต่าน เมฮเฺ มดที่ 2 กลับท�ำได้ดกี ว่า การพิชิตกรงุ คอนสแตนติโนเปลิ ใน ค.ศ.1453 ซึง่ นักประวัติศาสตร์ส่วนใหญ่นับความเป็นจักรวรรดิของอุสมานียะฮฺไว้ในปีน้ัน สลุ ต่านทรงเห็นว่าการรบด้วยทหารมา้ และทหารราบ ไม่สามารถเอาชนะก�ำแพง สูงใหญ่ของคอนสแตนติโนเปิลได้ จ�ำเป็นต้องใช้เทคโนโลยีปืนใหญ่ ซ่ึงเป็นของ ชาวฮังกาเรียน ทรงตระหนักตั้งแต่ครง้ั นน้ั วา่ ชาวยโุ รปเร่มิ พฒั นาเทคโนโลยีทาง ทหารไปมากแล้ว ไม่ว่าจะเปน็ ปนื ใหญ่หรอื กองทพั เรอื ซึง่ ในสงครามครงั้ นั้นเรือ ของอุสมานียะฮฺไม่สามารถเอาชนะเรือของชาวเวนิสท่ีมีขนาดใหญ่โตกว่าได้เลย ดงั นนั้ เมอ่ื ไดช้ ยั ชนะแลว้ สงิ่ ทสี่ ลุ ตา่ นเมฮเฺ มดที่ 2 ทรงกระท�ำไปพรอ้ มกบั การขยาย อาณาจกั ร คือ การพฒั นาระบบการศึกษาและกองทัพเรอื 170 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 170

Ammalina Dalillah Mohd Isa และ Roziah Sidik แห่งมหาวิทยาลัย UKM มาเลเซีย เขียนงานวิจัยตีพิมพ์ในวารสาร Mediterranean Journal of Social Sciences ค.ศ.2014 กลา่ วถงึ การพฒั นาการศกึ ษาดา้ นวทิ ยาศาสตรแ์ ละ เทคโนโลยี ในรัชสมัยของสุลต่านเมฮฺเมดที่ 2 ว่า พระองค์ทรงตระหนักถึง ความล้าหลังของ จักรวรรดิอุสมานียะฮฺทางด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ท้ังๆ ที่ก่อนหน้านั้นในศตวรรษที่ 10-13 โลกอิสลามก้าวหน้ากว่ายุโรปมาก การถ่ายทอดวิทยาการจากโลกอิสลามสู่ยุโรป เกิดข้ึนผ่านทางเกาะซิซิลีและ เลแวนท์โดยเฉพาะอย่างยิ่งช่วงสงครามครูเสด การแปลต�ำรับต�ำราทางวิชาการ ภาษาอาหรับเป็นภาษายุโรปเกิดขึ้นมากในศตวรรษที่ 14-15 ซึ่งเป็นช่วงเวลา ทีย่ โุ รปเร่มิ กา้ วเข้าสู่ยคุ ฟนื้ ฟศู ิลปวทิ ยาการ (Renaissance) โลกอิสลามในศตวรรษท่ี 13 หลงั การลม่ สลายของแบกแดด จนกระทง่ั ถึง กลางศตวรรษท่ี 15 เป็นช่วงเวลาที่โลกอิสลามคล้ายถูกแช่แข็ง หากยังล่าช้าอยู่ จักรวรรดิอุสมานียะฮฺท่ีสู้อุตส่าห์สร้างขึ้น กระทั่งเกิดขึ้นในเวลาน้ันย่อมรักษาไว้ ไม่ได้ จ�ำเป็นต้องเร่งพัฒนาวิทยาการด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี อย่างไร ก็ตาม หลังพัฒนาอุสมานียะฮฺกระทั่งก้าวหน้าไปได้มาก คร้ันยุโรปก้าวเข้าสู่ยุค เรืองรองทางปัญญา ปลายศตวรรษที่ 17 ชาติยุโรปเร่ิมพัฒนาแซงหน้ากระท่ัง อสุ มานยี ะฮไฺ ล่ตามไม่ทัน 000.indd 171 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ ่อนสูจ่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยุคใหม่ 171 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 172 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 40 การพัฒนาวิทยาการ ในรชั สมัยสลุ ตานเมฮฺเมดท่ี 2 000.indd 173 เตริ ์ก จากชนเผา่ เร่รอ่ นสูจ่ กั รวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ คุ ใหม่ 173 1/27/2564 BE 4:21 PM

การพฒั นาวทิ ยาการในรชั สมัยสุลตานเมฮเฺ มดที่ 2 สลุ ต่านเมฮเฺ มดที่ 2 นอกจากจะทรงเป็นนักรบแล้วยังเปน็ นกั การศึกษาอกี ด้วย ก่อนหนา้ นน้ั หลายทศวรรษจกั รวรรดเิ กิดปัญหาความไมม่ นั่ คง อนั สืบเน่อื ง มาจากความพ่ายแพ้ต่อจักรวรรดิทิมูริดใน ค.ศ.1402 ในรัชสมัยสุลต่านเมฮฺเมด ที่ 2 จึงทรงให้ความส�ำคัญกับการศึกษาและวิจัยมากขึ้น เนื่องจากยุโรปในเวลา นนั้ อยใู่ นบรรยากาศของยคุ ฟน้ื ฟศู ลิ ปวทิ ยาการ หรอื เรเนสซองค์ (Renaissance) เกิดการฟื้นตัวด้านงานวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี สุลต่านเมฮฺเมดที่ 2 ทรงเห็นความส�ำคัญในเร่ืองน้ี จึงทรงสนับสนุนการปฏิรูประบบการศึกษา งานวิจัยด้านราชนาวี และงานบริหารจัดการดินแดน ท่ีได้รับเพ่ิมเติมมาใหม่ จากการขยายจกั รวรรดิ โลกอสิ ลามเคยกา้ วหนา้ ดา้ นวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยอี ยา่ งสงู สดุ มากอ่ น แล้วในยุคอับบาสิยะฮฺ กระทั่งกลายเป็นฐานให้กับการพัฒนายุโรปในยุคต่อมา ทวา่ ความรมู้ ากมายกลบั ถกู ท�ำลายลงจากการลม่ สลายของแบกแดดใน ค.ศ.1258 ตอ่ มาในยคุ สมัยเซลจุก ศตวรรษท่ี 11-12 มีความพยายามฟื้นฟูวชิ าการจ�ำนวน หนึ่ง ทัง้ ช่วงแรกของอุสมานียะฮใฺ นรัชสมยั สลุ ตา่ นออรฮ์ นั ที่ 1 ทรงพยายามฟื้นฟู ระบบการศกึ ษา ทว่าทั้งหมดกลบั สะดดุ จากศึกสงคราม ท�ำให้การพัฒนาหยุดลง สลุ ตา่ นเมฮเฺ มดที่ 2 ทรงพยายามฟน้ื ฟศู ลิ ปวทิ ยาการขน้ึ อกี ครง้ั บางสว่ นทรงเลยี น แบบการด�ำเนินงานของสถาบนั “ไบตลุ ฮกิ มะฮฺ” (Baitul Hiqmah) ในยคุ อบั บา สยิ ะฮโฺ ดยการรวบรวมนกั วทิ ยาศาสตรช์ นั้ น�ำในพน้ื ทต่ี า่ งๆมาไวใ้ นกรงุ คอนสแตน ตโิ นเปลิ ซงึ่ ไดร้ บั การสถาปนาเปน็ เมอื งหลวงใหม่ ภายหลงั ชว่ งตน้ ศตวรรษที่ 20 จึงเปลย่ี นช่อื อย่างเปน็ ทางการวา่ “อิสตันบูล” (Istanbul) 174 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 174

ในรัชสมัยสุลต่านเมฮฺเมดที่ 2 การศึกษาด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ในสาขาต่างๆ ที่เคยรุ่งเรืองในจักรวรรดิอิสลามยุคก่อน ได้แก่ การแพทย์ ดาราศาสตร์ คณิตศาสตร์ ภูมิศาสตร์ เทคโนโลยีการผลิตและการพัฒนา ได้รับการฟื้นฟูข้ึนอีกคร้ัง ท้ังยังมีการพัฒนาวิทยาการสาขาใหม่ๆ ไม่ว่าจะเป็น ดนตรี การท�ำแผนท่ี หรือการนาวี ผลพวงของการพัฒนาวิทยาการสาขาต่างๆ เห็นประโยชนช์ ัดเจนขนึ้ ในยุคหลัง โดยเฉพาะอยา่ งย่งิ ในรัชสมยั สลุ ต่านสลุ ัยมาน ที่ 1 จอมมหัศจรรย์ (Suleiman I The Magnificent) ช่วง ค.ศ.1520-1566 ที่ทรงขยายจักรวรรดิและพัฒนาศิลปวิทยาการไปพร้อมๆ กัน กระทั่งท�ำให้ จักรวรรดิอุสมานียะฮฺกลายเป็นจักรวรรดิท่ีก้าวหน้าท่ีสุดในช่วงเวลาน้ัน ทั้ง ด้านศิลปวทิ ยาการ รวมถึงวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ในยคุ เรอื งรองทางปญั ญา (Age of Enlightenment) ของยโุ รปชว่ งศตวรรษ ที่ 17-18 การพฒั นาดา้ นวทิ ยาการในจกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮเฺ ผชญิ การทา้ ทายอยา่ ง หนัก หลังจากน้ันยุโรปเริ่มก้าวเข้าสู่ยุคปฏิวัติอุตสาหกรรม และการพัฒนา เทคโนโลยี โดยเฉพาะอย่างยิง่ ดา้ นอุตสาหกรรมของจักรวรรดิอุสมานยี ะฮฺ ถูกท้งิ ห่างจากยุโรป ขณะที่ชาติยุโรปต่างพาเหรดเข้าสู่ความเป็นชาติอุตสาหกรรม อสุ มานยี ะฮยฺ งั คงมรี ายไดห้ ลกั อยกู่ บั การเกษตรทมี่ มี ลู คา่ เพม่ิ ตำ่� แมพ้ ยายามเรง่ รดั การพัฒนาอุตสาหกรรม ทว่าการพัฒนาในยุโรปและอเมริกาเวลานั้นกลับกลาย เป็นความเร่งไปแล้ว ท�ำให้ยุคเสื่อมของจักรวรรดิอุสมานียะฮฺก้าวเข้ามาเร็วกว่า ทีค่ าดในเวลาตอ่ มา 000.indd 175 เตริ ์ก จากชนเผา่ เร่รอ่ นสูจ่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 175 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 176 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 41 อสิ ลามเปลีย่ นชนอาหรบั และเตริ ก์ ที่ล้าหลงั ใหก้ า้ วหน้า 000.indd 177 เติรก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสู่จักรวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยุคใหม่ 177 1/27/2564 BE 4:21 PM

อิสลามเปล่ียนชนอาหรบั และเตริ ก์ ทล่ี ้าหลังให้ก้าวหน้า อิสลามเริ่มต้นด้วยการศึกษาคัมภีร์อัลกุรอาน อันนับเป็นพระด�ำรัสของ อัลลอฮฺ ซุบฮานะฮูวะตะอะอาลา (ซ.บ.) บทแรกที่ประทานสู่ท่านนบีมุฮ�ำมัด ซอลลลั ลอฮอุ ะลยั ฮวิ ะซลั ลมั (ซ.ล.) ใน ค.ศ.610 คอื บททช่ี อ่ื “อลั อะลกั ” (‫)العلاق‬ หรือก้อนโลหิต เร่มิ ดว้ ยค�ำวา่ “อกิ เราะอ”ฺ (‫ اِ ۡق َرۡا‬Iqra) อนั หมายถึง “จงอ่าน” เป็นค�ำสั่งใช้ให้ท่านนบีอ่านตาม โดยกล่าวถึงการเป็นพระผู้ทรงสร้าง ผู้ทรงสอน มนุษย์ให้รู้จักการอ่านเขียน ทรงสอนในสิ่งที่มนุษย์ไม่รู้ เน้นย�้ำความส�ำคัญของ การศกึ ษา ในคมั ภรี ์อลั กรุ อานมี 114 บท 6,236 วรรค 77,430 ค�ำ 668,684 ตวั อักษรที่ประทานลงมาตลอด 23 ปขี องการเปน็ ศาสดาของท่านนบีมฮุ ัมมัด (ซ.ล.) มีมากกว่า 1,000 วรรคเก่ียวข้องกับวิทยาการด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี เรมิ่ ตงั้ แตว่ รรคทก่ี ลา่ วถงึ ขา้ งตน้ วา่ ดว้ ยการสรา้ งมนษุ ยจ์ ากกอ้ นโลหติ อนั เปน็ เรอื่ ง ราวทางวทิ ยาศาสตร์การแพทยแ์ ทๆ้ อัลกุรอานท่ีประทานลงสู่ท่านนบีมุฮัมมัด (ซ.ล.) ซ่ึงเป็นผู้ที่อ่านเขียนไม่ได้ บง่ ชว้ี า่ อสิ ลามใหค้ วามส�ำคญั กบั การศกึ ษา กลายเปน็ แรงบนั ดาลใจใหย้ คุ สมยั ของ ท่านนบมี ฮุ มั มัด ตลอดจนยคุ หลงั จากนนั้ น�ำชนอาหรับจากทะเลทรายอาระเบยี ที่ล้าหลังด้านการศึกษาเมื่อเทียบกับชนกลุ่มอ่ืน เกิดพัฒนาการก้าวหน้าอย่าง รวดเร็ว กระทั่งสามารถน�ำอิสลามเข้าสู่ยุคทองในสมัยอับบาสิยะฮฺ ช่วงศตวรรษ ท่ี 8-13 มีพัฒนาการด้านศิลปวิทยาการทุกสาขา รวมถึงวิทยาศาสตร์และ เทคโนโลยีข้ึนส่รู ะดบั สงู สดุ เหนอื กว่าทกุ ชาตใิ นโลก ณ เวลานั้น อสิ ลามเปลยี่ นชนอาหรบั ทลี่ า้ หลงั จากทะเลทรายอาระเบยี ใหม้ พี ฒั นาการ ดา้ นการศกึ ษาตลอดจนศลิ ปวทิ ยาการสาขาตา่ งๆกา้ วหนา้ อยา่ งยง่ิ ไมเ่ พยี งเทา่ นน้ั ยังสามารถเปล่ียนชนเติร์กที่ล้าหลังจากทุ่งหญ้าสเต็ปป์ในเอเชียกลาง ให้มีความ 178 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 178

กา้ วหนา้ ทางศลิ ปวทิ ยาการ โดยเรมิ่ ตงั้ แตย่ คุ จกั รวรรดฆิ าสนาวดิ ตอ่ เนอื่ งไปจนถงึ จกั รวรรดเิ ซลจกุ และควาเรสเมยี เมอื่ อสิ ลามผา่ นมอื มาถงึ ชนเตริ ก์ ในอานาโตเลยี ตอนปลายศตวรรษท่ี 13 ออตโตมันเบลกิ ทีล่ า้ หลงั ทน่ี �ำโดยออสมันท่ีอ่านไม่ออก เขียนไม่ได้ อิทธิพลทางการศึกษาในอิสลามชักน�ำให้ออสมันท่ีเคร่งศาสนา เล้ียงดูบุตรธิดาโดยเน้นย้�ำความส�ำคัญของการศึกษา กระท่ังท�ำให้ราชโอรส คือ สุลต่านออร์ฮันท่ี 1 ทรงเริ่มต้นจักรวรรดิด้วยการสร้างสถาบันการศึกษา หรือ มัดราซะฮฺฮฺแรกของอุสมานียะฮฺ อันเป็นเหตุผลว่า เหตุใดจักรวรรดิท่ีก้าวหน้า ด้านการศึกษาแห่งนี้ จึงมีอายุยืนยาวย่ิงกว่าจักรวรรดิอ่ืนของชนเติร์กที่มีมาใน อดตี เอกเมเลดดิน อิกซานโนลู (Ekmeleddin Ihsanoglu) นักประวัติศาสตร์ อดีตเลขาธิการโอไอซี ท่ีมีสมาชิกเป็นชาติมุสลิม 57 ประเทศ เขียนบันทึกไว้น่า สนใจว่า จกั รวรรดอิ ุสมานยี ะฮเฺ รง่ พฒั นาการศึกษา วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ตลอดศตวรรษที่ 13-16 แซงหนา้ ชาตติ า่ งๆ ในยุโรปมาได้โดยตลอด กระทงั่ กา้ ว เข้าสู่ศตวรรษที่ 17-19 ยุโรปเร่ิมเข้าสู่ยุคเรืองรองทางปัญญาเกิดการปฏิวัติ อตุ สาหกรรม นบั จากนน้ั จกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮจฺ งึ เรม่ิ ถกู บรรดาชาตยิ โุ รปแซงหนา้ กระท่ังท้ิงห่าง จักรวรรดิเร่ิมด�ำรงอยู่ไม่ได้เมื่อสูญเสียการน�ำด้านเทคโนโลยีและ เศรษฐกิจ สุดท้ายอย่างที่เคยกังวลกัน จักรวรรดิอุสมานียะฮฺล้มครืนไปจนได้ ในที่สุด 000.indd 179 เตริ ์ก จากชนเผ่าเร่ร่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยุคใหม่ 179 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 180 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 42 การพฒั นาศาสตร์ในยุคอุสมานยี ะฮฺ 000.indd 181 เตริ ก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นส่จู กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 181 1/27/2564 BE 4:21 PM

การพัฒนาศาสตร์ในยคุ อุสมานียะฮฺ เมื่อเตริ ์กชนเรร่ อ่ นในทุ่งหญา้ สเต็ปป์ เข้ารับอิสลามช่วงครสิ ตศ์ ตวรรษที่ 8 ความส�ำคัญของการศกึ ษาเร่มิ เข้าสู่ชนกลุ่มนี้ มีการจัดตัง้ มสั ยดิ ขน้ึ โดยก�ำหนดให้ เป็นโรงเรียนประถม (Elementary school) ที่เรียกกันว่า “มักตับ” (‫مكتب‬ Maktab) หรือ “กุตตับ” (‫ كتاب‬Kuttab) พร้อมกันไป โดยเน้นการสอนอัลกรุ อา่ น ทั้งด้านการอา่ นและการเขยี น การละหมาด การถอื ศีลอด รวมท้ังกจิ กรรม อ่นื ๆ ทางศาสนา เดก็ มสุ ลิมเรียนรูว้ ิธกี ารค�ำนวณเพอ่ื ก�ำหนดเวลาละหมาด รู้จัก การใช้เคร่ืองมือวัดมุมดวงอาทิตย์ที่เรียกกันว่า “แอสโทรเลบ” (Astrolabe) อปุ กรณท์ ใี่ ชม้ กั เปน็ เครอ่ื งมอื งา่ ยๆพฒั นาขนึ้ เองจากไม้ ท�ำใหโ้ ลกมสุ ลมิ คนุ้ ชนิ กบั การใช้เครื่องมือวัดทางวิทยาศาสตร์มาตั้งแต่ยุคเริ่มต้น กระท่ังต่อยอดไปเป็น อปุ กรณ์ทางดาราศาสตร์ท่กี ้าวหนา้ มากขึ้นในโลกอสิ ลาม วิทยาการด้านการก�ำหนดเวลาเพื่อการละหมาด การวัดการข้ึน หรือตก ของดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ก่อให้เกิดศาสตร์แห่งการก�ำหนดเวลาขึ้นเรียกว่า “มุวักกิต” (‫ موقيت‬Muwaqqit) หรือ “มุวักกิตฮานา” (Muwaqqithana) ในภาษาเติร์ก มักตับจึงมีวิทยาการด้านมุวักกิต มีการพัฒนาปฏิทิน การจัดท�ำ หอนาฬิกา ส่วนการศึกษาในระดับสูงที่เร่ิมต้นในยุคสมัยของสุลต่านออร์ฮันท่ี 1 มีการจัดต้ังวิทยาลัยเรียกว่า “มัดราซะฮฺ” (‫ مدرسة‬Madrasah) ที่เมืองอิซนิก (Iznik) ใน ค.ศ.1331 เลียนแบบวิทยาลัยที่เคยจัดต้ังข้ึนในยุคจักรวรรดิอับบาสิ ยะฮแฺ ละเซลจกุ เมอื่ นบั ศตวรรษมาแลว้ โดยเพม่ิ การเรยี นการสอนดา้ นวทิ ยาการ ชัน้ สูงหลายสาขา 182 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 182

Ab.Rahman และ Sidik แหง่ มหาวทิ ยาลยั แหง่ ชาตมิ าเลเซยี เขยี นงานวจิ ยั ตพี มิ พใ์ นวารสาร International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences ค.ศ.2017 ระบวุ า่ ในชว่ งศตวรรษที่ 14-16 ยคุ สมยั ของ สลุ ตานออร์ฮันท่ี 1 ถงึ สลุ ยั มานที่ 1 การศึกษาในจักรวรรดอิ สุ มานียะฮกฺ ้าวหน้า มากที่สดุ ในยุโรป กระท่ังยโุ รปกา้ วเข้าสูย่ ุคเรเนสซองค์ จนเร่มิ รุง่ เรืองในศตวรรษ ท่ี 17 และผา่ นเขา้ สยู่ คุ เรอื งรองทางปญั ญา (Age of Enlightenment) ในศตวรรษ ที่ 18 การศึกษาของยุโรปจึงเริ่มใกล้เคียงกับจักรวรรดิอุสมานียะฮฺ อิฮฺซานโนลู (Ihsanoglu) อดตี เลขาธกิ ารองคก์ ารโอไอซยี นื ยันในเร่อื งนไ้ี วเ้ ช่นเดียวกัน ความก้าวหน้ามีมากขึ้นในยุคสมัยของสุลตานเมฮฺเมดท่ี 2 มีการสร้างโรง พยาบาล วิทยาลัยแพทย์ สถาบนั ทางดาราศาสตร์ สถาบนั ทางวิทยาศาสตร์ และ มวุ กั กติ ฮานาขน้ึ มากกวา่ รอ้ ยแหง่ พฒั นาการทางสงั คมและเศรษฐกจิ ในจกั รวรรดิ เปน็ ไปอยา่ งรวดเรว็ มดั ราซะฮสฺ รา้ งบทบาทในจกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮมฺ าโดยตลอด หลายศตวรรษ Salih Aydemir แหง่ Adıyaman University เขยี นถงึ การเตบิ โต ของลัทธิก่อการร้ายที่เกิดข้ึนในโลกยุคหลัง โดยระบุในหนังสือที่ตีพิมพ์ใน ค.ศ.2019 วา่ ตน้ ศตวรรษท่ี 20 มดั ราซะฮทฺ ง้ั หมดถกู ปดิ ลงในยคุ สมยั ของมสุ ตาฟา เคมาล ปาชา ผเู้ ปล่ียนจกั รวรรดิอุสมานยี ะฮฺเปน็ สาธารณรฐั ตุรกี แยกการศกึ ษา ศาสนาออกจากวิชาการด้านอ่ืน แทนที่จะใช้วิธีเพิ่มเติมเข้าไป การแยกจากกัน เด็ดขาดเช่นน้ี ฉุดดึงการศึกษาท้ังสองด้านเข้าสู่ระบบที่ล้าหลังกระท่ังเกิดความ คับแคบทางปญั ญา ความเหน็ เช่นนี้จะจริงหรอื ไมต่ ้องช่วยกนั วิเคราะห์ 000.indd 183 เตริ ์ก จากชนเผ่าเร่ร่อนส่จู กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยคุ ใหม่ 183 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 184 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 43 มฮุ ัมมดั อลั ฟาติอฺ ผพู้ ชิ ติ 000.indd 185 เตริ ์ก จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสจู่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยุคใหม่ 185 1/27/2564 BE 4:21 PM

มฮุ มั มัด อลั ฟาตอิ ฺ ผู้พชิ ติ เม่ืออสิ ลามถือก�ำเนดิ ขึ้นในทะเลทรายอาระเบียตอนตน้ ศตวรรษท่ี 7 เวลา นนั้ มมี หาอ�ำนาจยงิ่ ใหญส่ องจกั รวรรดแิ บง่ กนั ปกครองดนิ แดนในโลก ตงั้ แตย่ โุ รป บางส่วน อัฟริกาเหนือ จนถึงชมพูทวีป ได้แก่ จักรวรรดิโรมันตะวันออก หรือ “ไบแซนไทน”์ (Byzantine) และจกั รวรรดิ “ซสั ซานดิ ” (Sassanid) หรอื เปอรเ์ ซยี ถึง ค.ศ.633-656 จักรวรรดิซัสซานิดค่อยๆ ล่มสลายลงจากการปราชัยต่อ กองทัพมุสลิมอาหรับ ขณะท่ีจักรวรรดิไบแซนไทน์ยังยืนยงจนถึง ค.ศ.1453 กรุงคอนสแตนติโนเปิลจึงพ่ายต่อกองทัพมุสลิมเติร์ก เป็นอันปิดฉากจักรวรรดิ โรมันที่เคยยิ่งใหญ่ กรุงคอนสแตนติโนเปิลกลายเป็นเมืองหลวงของจักรวรรดิ อุสมานียะฮฺ สุลต่านเมฮฺเมดที่ 2 ได้รับการเรียกขานว่า “ซีซาร์แห่งโรม” หรือ “ฆอยซอรรุม” (‫ )قيصر روما‬ปกครองกรุงคอนสแตนติโนเปิลที่เรียกในภาษา เติร์กว่า คอนสแตนตินิเย (Konstantiniyye) ช่ือน้ีไม่เคยเปลี่ยน กระท่ังต้น ศตวรรษท่ี 20 จึงเปลี่ยนเปน็ “อสิ ตนั บลู ” (istanbul) เม่ือจกั รวรรดอิ สุ มานียะฮฺ เปลี่ยนมาเป็นสาธารณรัฐตุรกี ค�ำว่าอิสตันบูลแปลงมาจากภาษากรีกแปลว่า “ในเมอื ง” ซึ่งเป็นชอื่ ท่ใี ช้เรยี กคอนสแตนติโนเปิลก่อนหนา้ นั้นมาโดยตลอด โลกอิสลามยุคเก่ามีธรรมเนียมปฏิบัติ คือ ก�ำหนดต�ำแหน่ง “คอลีฟะฮฺ” (‫ )الخلافة‬เปน็ ผู้น�ำโลกอสิ ลาม โดยมกั เปน็ ผ้นู �ำทางศาสนามากกว่าทางการเมอื ง เว้นเฉพาะยุคท่ีชาติมุสลิมก้าวขึ้นมาเป็นจักรวรรดิปกครองพ้ืนท่ีโลกมุสลิมส่วน ใหญไ่ ว้ เมอ่ื จกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮเฺ รม่ิ ตน้ ขน้ึ ตอนตน้ ศตวรรษที่ 14 ผดู้ �ำรงต�ำแหนง่ คอลฟี ะฮเฺ วลานนั้ มาจากสมาชกิ ราชวงศอ์ บั บาสยิ ะฮทฺ ที่ างราชวงศม์ มั ลกุ ในอยิ ปิ ต์ ยกให้เป็นคอลีฟะฮฺ เฉพาะในทางศาสนา ต�ำแหน่งน้ีถูกเปล่ียนเป็นของสุลต่าน ราชวงศ์อุสมานียะฮฺตั้งแต่ ค.ศ.1517 เมื่ออียิปต์ของราชวงศ์มัมลุกตกเป็นของ จักรวรรดิอุสมานียะฮฺในรัชสมัยเซลิมที่ 1 (Selim I) ดังน้ันในขณะท่ีสุลต่าน 186 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 186

เมฮฺเมดท่ี 2 ทรงปกครองกรุงคอนสแตนติโนเปลิ พระองค์ทรงเปน็ เพียงสุลตา่ น ของจักรวรรดิอุสมานียะฮฺเท่าน้ัน ยังไม่ใช่คอลีฟะฮฺ อันท่ีจริงการปกครองโลก อิสลามในรูปแบบคอลีฟะฮฺล่มสลายลงตั้งแต่ ค.ศ.661 เม่ือส้ินสุดยุคสมัยของ คอลีฟะฮฺรอชิดูน (Rashidun Caliphate) แล้ว ยุคหลังจากน้ันเป็นเรื่องของ ราชวงศท์ ีต่ ัง้ กนั เองวา่ เป็นคอลีฟะฮเฺ สยี มากกว่า เมื่อสุลต่านเมฮฺเมดท่ี 2 ทรงได้ชัยชนะต่อคอนสแตนติโนเปิล พระองค์ถูก ขนานพระนามว่า “ผู้พิชิต” (The Conqueror) หรือ “อัลฟาติอฺ” (‫ الفاتح‬Al Fatih) ในภาษาอาหรับ แม้จะไม่ใช่ผู้พิชิตพระองค์เดียวในราชวงศ์อุสมานียะฮฺ โดยยังมีผพู้ ชิ ิต เกาะไซปรัสและเกาะครีต อยดู่ ้วย ทว่าสลุ ตา่ นเมฮฺเมดท่ี 2 ทรงได้ รับการยกย่องในฐานะผู้พิชิตสูงที่สุด ประเทศต่างๆในโลกอิสลามเรียกพระนาม พระองคว์ า่ “มฮุ มั มดั อลั ฟาตอิ ”ฺ (Muhammad Al Fatih) ในประเทศตรุ กปี จั จบุ นั เม่ือปรากฏค�ำว่า “อัลฟาติอฺ” ย่อมหมายถึงสุลตานเมฮฺเมดที่ 2 เท่านั้น หลัง รัชสมัยสุลตานเมฮฺเมดที่ 2 ซ่ึงเป็นสุลต่านองค์ท่ี 7 จักรวรรดิอุสมานียะฮฺ ยังมีสุลต่านปกครองอีก 29 พระองค์ กระท่ังสิ้นสุดลงหลังสงครามโลกครั้งท่ี 1 เมื่อเทียบกับจักรวรรดิของชนเติร์กอ่ืนๆ จักรวรรดิอุสมานียะฮฺนับว่าประสบ ความส�ำเรจ็ ในการน�ำชนเตริ ก์ ขน้ึ มาอยแู่ ถวหนา้ ในประวตั ศิ าสตรโ์ ลก การบรหิ าร จัดการจักรวรรดิให้สามารถปกครองพ้ืนท่ีขนาดใหญ่ได้นานถึง 600 ปีย่อมไม่ใช่ เรอ่ื งธรรมดา 000.indd 187 เตริ ก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นสจู่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยุคใหม่ 187 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 188 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 44 จกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮฺยุคหลายกก๊ 000.indd 189 เติร์ก จากชนเผา่ เร่ร่อนส่จู ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ คุ ใหม่ 189 1/27/2564 BE 4:21 PM

จักรวรรดอิ ุสมานยี ะฮฺยคุ หลายก๊ก เรื่องราวของชนเติร์กที่เขียนข้ึนในท่ีน้ี ไม่ได้เรียงล�ำดับเหตุการณ์ท่ีเกิดขึ้น ตามประวัติศาสตร์สักเท่าไหร่ เขียนสลับไปมาตามเจตนา เพื่อให้ผู้อ่านได้รับรู้ ประสบการณข์ องชนเตริ ก์ ทล่ี ม้ ลกุ คลกุ คลานมาตลอด ความเปน็ ชาตนิ กั รบ ท�ำให้ ชนกลุ่มน้ีลุกข้ึนยืนหยัดได้แทบทุกคร้ัง สร้างสีสันให้กับชนชาติน้ีอย่างมาก การลม้ ลกุ คลกุ คลานของจกั รวรรดเิ กดิ ขน้ึ มากกวา่ หนง่ึ ครงั้ สาหสั ทสี่ ดุ เหน็ จะเปน็ หลังการพ่ายแพ้ต่อทัพจักรวรรดิทิมูริดใน ค.ศ.1402 สถานการณ์หลังความ พา่ ยแพ้ สลุ ตา่ นบาเยซดิ ที่ 1 ทรงสน้ิ พระชนมร์ ะหวา่ งถกู คมุ ขงั ความพา่ ยแพอ้ ยา่ ง น่าอับอายถึงขนาดสูญเสียผู้น�ำระดับสุลต่านเช่นนี้ ท�ำให้จักรวรรดิอุสมานียะฮฺ หรือออตโตมัน แทบดบั สญู นักประวัติศาสตร์บางคนสรุปในท�ำนองว่า หากไม่มีการพ่ายแพ้ท่ีอังการา จักรวรรดิอุสมานียะฮฺอาจรุ่งเรืองไปมากกว่านี้ อ�ำนาจที่หายไปของจักรวรรดิ ยาวนานถึงครึ่งศตวรรษ เป็นผลให้ยุโรปฟื้นตัวข้ึนมาได้ อย่างไรก็ตาม หากมอง ในมมุ บวกกลับพบว่า ความพ่ายแพค้ รัง้ นนั้ ต่างหากทท่ี �ำให้จกั รวรรดิอุสมานยี ะฮฺ ยืนยงไปได้หลังจากนั้นนานกว่า 5 ศตวรรษ หากจักรวรรดิไม่ถูกฉุดรั้งไว้ ความฮกึ เหมิ ของชนชาวเตริ ก์ ทง้ั ทยี่ งั ไมม่ คี วามพรอ้ มดา้ นเศรษฐกจิ และเทคโนโลยี อาจท�ำใหจ้ กั รวรรดิต้องสน้ิ สดุ ลงตง้ั แต่ปลายศตวรรษท่ี 15 เช่นเดียวกบั มองโกล ก็เป็นได้ เวลานั้นทั่วทั้งยุโรปเริ่มตระหนักถึงอันตรายจากจักรวรรดิอุสมานียะฮฺ และเริ่มรวมตัวกันต้านอ�ำนาจของชนเติร์กมากขึ้น ความพ่ายแพ้ท่ีอังการาต่าง หากท่ีท�ำให้อสุ มานยี ะฮฺหนั มาทบทวนบทบาทของตนเองใหม่ 190 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 190

ติมูร ผู้หยุดยั้งความฮึกเหิมของกองทัพอุสมานียะฮฺใน ค.ศ.1402 ไม่ได้มี เจตนาท�ำลายจกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮเฺ ลย เพยี งระแวงความปลอดภยั ดา้ นทศิ ตะวนั ตกของจักรวรรดทิ มิ ูรดิ ในขณะทเ่ี ตรยี มรุกไปทางตะวนั ออกเข้าสู่อินเดยี เมื่อได้ ชยั ชนะแลว้ ตมิ รู ทรงถอนทพั จากอานาโตเลยี เพอื่ บกุ ไปทางตะวนั ออกตามทหี่ วงั ทง้ิ ใหจ้ กั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮปฺ น่ั ปว่ นไปนานกวา่ สบิ ปี และซวนเซตอ่ ไปอกี สที่ ศวรรษ พิจารณาดูแล้วคล้ายคลึงกับเหตุการณ์เมื่อคราวเสียกรุงอยุธยาคร้ังที่ 2 แทบไม่ ผดิ เพยี้ น ครง้ั นน้ั อยธุ ยาลม่ สลาย พระมหากษตั รยิ ส์ น้ิ พระชนม์ พมา่ ทงิ้ ใหแ้ ผน่ ดนิ สยามแตกแยกเปน็ รฐั เล็กรัฐน้อย จกั รวรรดิอุสมานียะฮฺหลังศึกแห่งอังการาแทบ ไมต่ า่ งกนั จกั รวรรดแิ ตกเปน็ หลายเสย่ี ง หลงั ชว่ งเวลานนั้ ยาวนาน 11 ปี จกั รวรรดิ อุสมานียะฮฺตกอยู่ในภาวะวิกฤติชนิดไร้เสถียรภาพเรียกกันว่า Stage of Inter- regnum หรอื ภาวะไร้รัฐบาล แทบหมดสภาพของจกั รววรรดิไปเลย ตามวัฒนธรรมเติร์ก ครอบครัวท่ีมีบุตรชายหลายคน มักใช้ความเข้มแข็ง ของบุตรแต่ละคนเป็นตัวก�ำหนดผู้ดูแลมรดก ด้วยเหตุผลน้ีท�ำให้ออสมันท่ี 1 ซึ่งเป็นบุตรคนท่ี 3 ของแอร์ทูรูล ก้าวข้ึนเป็นผู้น�ำและสามารถสร้างจักรวรรดิ อุสมานียะฮฺขึ้นมาได้ ฉันใดฉันนั้น สุลต่านบาเยซิดท่ี 1 เม่ือทรงพ่ายแพ้กระทั่ง สิน้ พระชนม์ ราชโอรสท่ีมี 4 พระองค์ ต่างแบ่งพวกยกก�ำลังเข้าห�ำ้ ห่ันชิงบัลลังก์ สุลต่านกัน ราชโอรสเหล่านี้เม่ือไร้บัลลังก์สุลต่านแล้วต่างคืนกลับมามีต�ำแหน่ง เป็น “เจเลบี” (Jelebi) หรือคุณชาย ช่วง ค.ศ.1402-1413 อันเป็นช่วงไร้การ ปกครอง จักรวรรดิอุสมานียะฮฺจึงถูกแบ่งแยกและปกครองด้วยเจเลบีหลายคน บา้ นเมอื งสับสนวุ่นวายไปหมด 000.indd 191 เติร์ก จากชนเผา่ เร่ร่อนส่จู ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ คุ ใหม่ 191 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 192 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 45 ยุคสมัยแห่งความสับสนอลหมา่ น 000.indd 193 เติรก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นส่จู กั รวรรดิ จากยุคโบราณสูย่ ุคใหม่ 193 1/27/2564 BE 4:21 PM

ยุคสมัยแหง่ ความสบั สนอลหม่าน หลงั ความพ่ายแพ้ใน ค.ศ.1402 โอรส 4 พระองค์ของบาเยซิดที่ 1 แขง่ กัน จัดต้ังอาณาจักรข้ึน สุลัยมาน เจเลบี ยึดพื้นที่ในยุโรป ตั้งอาณาจักรรูเมเลียขึ้น ปกครองไดเ้ กอื บ 9 ปจี งึ ถกู อนชุ า คอื มซู า เจเลบี ยดึ อ�ำนาจปกครอง และปกครอง ตอ่ ได้เป็นเวลา 2 ปี ขณะท่ีใน ค.ศ.1403 โอรสอกี องค์หนงึ่ คือ อิซา เจเลบี สรา้ ง อาณาจักรอานาโตเลียตะวันตกขึ้นพร้อมๆ กับโอรสองค์สุดท้อง คือ เมฮฺเมด เจเลบี ที่จัดต้ังอาณาจักรอานาโตเลียตะวันออก อุสมานียะฮฺแตกออกเป็นสาม เสย่ี งกบั อกี หลายชนิ้ จากฝมี อื ของบรรดาเบลกิ ส์ทั้งหลาย เจเลบี แปลวา่ คุณชาย ซ่ึงยังไม่นับเป็นเจ้าชาย เนื่องจากเวลานั้นสถานภาพความเป็นสุลตานจบสิ้นลง แลว้ ใน ค.ศ.1405 เมฮเฺ มดบกุ ยึดอานาโตเลียตะวนั ตกไว้ได้ ถึง ค.ศ.1413 จึงยดึ รูเมเลียคนื มา กอ่ นก้าวข้นึ เปน็ สุลต่านเมฮเฺ มดที่ 1 (ค.ศ.1413-1420) สิน้ ยคุ สมัย ของความแตกแยกและไรผ้ ปู้ กครอง (Interregnum) ทวา่ ปญั หายงั ไมจ่ บ รฐั ยโุ รป ในบัลกาเรียและเซอรเ์ บยี พากนั แข็งเมอื ง ท�ำใหส้ ลุ ตา่ นเมฮเฺ มดที่ 1 ตอ้ งใชก้ �ำลงั ดึงกลับมา เข้า ค.ศ.1420 เปลี่ยนรัชกาลเป็นมูรอดที่ 2 (ค.ศ.1421-1451) ทรงรวบรวมบรรดาเบลกิ สท์ แี่ ยกตวั ออกไป จากนนั้ ทรงกลบั เขา้ ไปจดั ระเบยี บใน ยุโรป พร้อมกดดันกรุงคอนสแตนติโนเปิล กระท่ังยอมส่งบรรณาการให้กับ จักรวรรดิอุสมานียะฮฺ ส่วนพื้นที่อานาโตเลียตะวันออกยังคงมีรัฐเติร์กเล็กๆ ทจี่ กั รวรรดทิ มิ รู ดิ ทงิ้ ไวส้ องแหง่ สลุ ตา่ นมรู อดท่ี 2 ทรงปลอ่ ยรฐั เหลา่ นนั้ ไว้ เพราะ ไม่ต้องการท�ำศึกกับจักรวรรดทิ มิ ูริดอกี ครัง้ ในรชั กาลมรู อดท่ี 2 ความสงบยงั มาไมถ่ งึ เหตเุ พราะเกดิ ความขดั แยง้ กระทง่ั เปน็ สงครามกบั เวนชิ ใน ค.ศ.1423 ลากยาวไปจนถงึ ค.ศ.1430 ตอ่ ดว้ ยปญั หากบั บางรัฐในบอลขา่ น มรู อดที่ 2 จงึ ทรงเรม่ิ พัฒนากองทัพเรือเพอ่ื ตา้ นทพั เรอื เวนสิ 194 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 194

ทวา่ ยงั มปี ญั หากบั เบลกิ สเ์ ตริ ก์ ทพ่ี ากนั กระดา้ งกระเดอ่ื ง มรู อดที่ 2 จงึ ทรงน�ำการ รบั ทหารเขา้ ประจ�ำการดว้ ยระบบภาษเี ลอื ด (devşirme) มาใชอ้ กี ครง้ั โดยรบั เอา เดก็ ชายจากครอบครวั ชาวครสิ ตอ์ อรโ์ ธดอกในบอลขา่ นมาฝกึ เปน็ ทหารแทนการ จา่ ยภาษีปกติ เรียกทหารกลุ่มน้ีวา่ “จานสิ ซาร”ี (Janissary) ท่กี ลายเปน็ ทหาร องครกั ษข์ า้ งกายสลุ ตา่ นนบั จากนน้ั มา สลุ ตา่ นทรงเหนด็ เหนอ่ื ยกบั ปญั หามากนกั ถึง ค.ศ.1444 สุลต่านมูรอดท่ี 2 จึงทรงสละราชย์สมบัติมอบให้โอรสวัย 12 ปี นามเมฮฺเมดท่ี 2 (Mehmed II) ดแู ลแทน เม่ือทรงสละราชสมบัตทิ ันทใี นปนี ัน้ เกดิ ปัญหาขน้ึ ทันที สนั ตะปาปายูจีนท่ี 4 (Pope Eugene IV) ทรงประกาศสงครามครูเสด สลุ ตา่ นพ่อลูกตอ้ งร่วมกันท�ำ ศกึ กบั ทพั หลายรฐั ในบอลขา่ นในศกึ แหง่ วารนา (Battle of Varna) แหง่ บลั แกเรยี กระท่งั ไดร้ ับชัยชนะ ผา่ นไปสองปี มรู อดที่ 2 จึงทรงขอบลั ลงั กค์ ืนและปกครอง ต่อกระท่งั ส้นิ พระชนม์ใน ค.ศ.1451 เมฮเฺ มดท่ี 2 หวนคืนสู่บัลลังก์ พระองคท์ รง พิสูจนศ์ ักยภาพ โดยบุกยึดกรงุ คอนสแตนตโิ นเปิล ปิดฉากจกั รวรรดไิ บแซนไทน์ ใน ค.ศ.1453 สิน้ สุดความสบั สนอลหมา่ น จักรวรรดิอสุ มานียะฮจฺ ึงเรมิ่ ต้นไดอ้ กี ครง้ั มองในมุมบวก สภาพลม้ ลุกคลุกคลานนาน 51 ปีเต็ม เปน็ เสมอื นการเขย่า ขวดที่ท�ำให้อุสมานียะฮฺม่ันคงขึ้น กระทั่งยืนหยัดต่อไปได้อีกนานเกือบ 500 ปี ช่างคุ้มค่าว่ากันอยา่ งน้นั 000.indd 195 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยุคใหม่ 195 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 196 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 46 เมอื่ จักรวรรดมิ องโกลลม่ สลาย โอกาสของอุสมานียะฮยฺ ่อมเกิดข้ึน 000.indd 197 เติรก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 197 1/27/2564 BE 4:21 PM

เมอ่ื จักรวรรดมิ องโกลล่มสลาย โอกาสของอสุ มานยี ะฮยฺ อ่ มเกดิ ข้ึน สุลต่านเมฮฺเมดที่ 2 ยึดกรุงคอนสแตนติโนเปิลได้ในวันที่ 29 พฤษภาคม ค.ศ.1453 หลังจากล้อมโจมตีอยู่นานเกือบสองเดือน นักประวัติศาสตร์กล่าวว่า เหตุการณ์ครั้งน้ัน คือ จุดสิ้นสุดของจักรวรรดิไบแซนไทน์ที่มีอายุยาวนาน 12 ศตวรรษ หากจะกล่าววา่ เป็นจดุ สนิ้ สดุ จกั รวรรดโิ รมันอายุ 15 ศตวรรษก็ไดอ้ ีก เช่นกัน การล่มสลายของคอนสแตนติโนเปิล สร้างผลกระทบต่อจิตใจชาวคริสต์ ทง้ั คาทอลกิ และออรโ์ ธดอกทวั่ ยโุ รปเปน็ อยา่ งมาก อยา่ งไรกต็ าม นกั ประวตั ศิ าสตร์ บางสว่ นกลบั มองวา่ อนั ทจ่ี รงิ กรงุ คอนสแตนตโิ นเปลิ ลม่ สลายไปกอ่ นหนา้ นนั้ แลว้ ตัง้ แต่ ค.ศ.1204 ดว้ ยฝีมอื ชาวคาทอลิกทีย่ กกองทัพมาท�ำศึกครูเสดครง้ั ท่ี 4 สงครามครเู สดเรม่ิ ตง้ั แต่ ค.ศ.1096 สงครามครงั้ แรกทพั ครเู สดไดร้ บั ชยั ชนะ ชาวเมอื งเยรซู าเลม็ ทงั้ มสุ ลมิ ครสิ ตแ์ ละยวิ จ�ำนวนกวา่ 7 หมนื่ คน ถกู สงั หารอยา่ ง โหดร้าย เนื่องจากทหารในทัพครูเสดล้วนเป็นอัศวินและทหารท่ีหารางวัลให้กับ ตนเอง ไมไ่ ดม้ แี นวคดิ เสยี สละทางศาสนาสกั เทา่ ไหร่ เยรซู าเลม็ ตกเปน็ ของครเู สด อย่นู าน 90 ปี กองทัพเซลจุกน�ำโดยสลุ ตา่ นชาวอาหรับเคริ ด์ นามซอลาฮดุ ดิน จึง ยึดคืนกลับมาได้ใน ค.ศ.1187 โดยไม่มีการสังหารล้างแค้นเช่นที่เคยถูกกระท�ำ หลงั จากนนั้ จงึ เปน็ ครเู สดคร้งั ท่ี 3 ที่ประวัติศาสตร์ตะวันตกกล่าวถงึ วีรกรรมของ พระเจ้าริชาร์ด ใจสิงห์แห่งอังกฤษไว้มากมาย ทว่าน่าแปลกท่ีแทบไม่พบบันทึก เช่นนีเ้ ลยในฟากฝ่ังมุสลมิ สงครามครูเสดครั้งที่ 4 แสดงให้เห็นอีกครั้งว่า สงครามนี้ไม่ใช่ศึกระหว่าง คริสต์กับอิสลามอย่างที่เคยเชื่อกัน กองทัพครูเสดซึ่งส่วนใหญ่เป็นคาทอลิก เม่ือผ่านมาถึงคอนสแตนติโนเปิล ซ่ึงถือคริสต์ออร์โธดอก แทนที่จะร่วมมือกัน ชิงเยรูซาเล็มกลับคืนมา ทัพครูเสดกลับยึดคอนสแตนติโนเปิล ปล้นฆ่าข่มขืน 198 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 198

สังหารชาวเมืองไปหลายพัน สงครามครูเสดจึงนับเป็นความผิดพลาดทาง ประวัติศาสตร์ ค�ำว่าสละชีวิตเพ่ือศาสนาเป็นเพียงวาทกรรมเท่านั้น นอกจาก กรุงคอนสแตนติโนเปิลแล้ว หลายเมืองออร์โธดอกแถบนั้นยังถูกทัพครูเสดปล้น สะดมและยึดไว้จนแทบไม่เหลือ เมื่อกองทพั อุสมานียะฮเฺ ขา้ ยดึ เมอื งคอนสแตนติ โนเปิลได้ใน ค.ศ.1453 จึงไม่ใช่เร่ืองการท�ำลายจักรวรรดิไบแซนไทน์ลง เพราะ เวลานน้ั ไบแซนไทน์แทบไม่เหลือความเป็นจักรวรรดแิ ลว้ คอนสแตนติโนเปลิ ใน ค.ศ.1453 ไม่ต่างจากแบกแดด (Baghdad) สักเทา่ ไหร่ นั่นเป็นช่วงเวลาที่ล่มสลายอ�ำนาจบารมีลดลงไปมากแล้ว แบกแดดท่ีถูก ท�ำลายโดยทพั มองโกลใน ค.ศ.1258 อบั บาสยิ ะฮทฺ เี่ คยยงิ่ ใหญ่ ไมเ่ หลอื ความเปน็ จักรวรรดิอยู่เลย เมืองบริวารกลายเป็นอาณาจักรเล็กๆท่ีเป็นอิสระ มองโกลจึง ท�ำลายไดแ้ ตแ่ บกแดด ประชากรเกอื บลา้ นคนในนครขนาดยกั ษถ์ กู สงั หารจนแทบ ไม่เหลือ ไม่เพียงสร้างความสะเทือนใจทั่วโลกอิสลาม แม้แต่จักรวรรดิมองโกล ด้วยกัน คือ โกลเดนฮอร์ด (Golden Horde) ภายใต้การน�ำของเบอร์เกข่าน (Berke khan) ทเ่ี ขา้ รบั อสิ ลามแลว้ การท�ำลายลา้ งนครแบกแดดไดจ้ ดุ ชนวนความ แคน้ น�ำไปส่ศู ึกใหญร่ ะหวา่ งฮูเลกขู ่านผทู้ �ำลายแบกแดดกับเบอรเ์ กข่าน เป็นผล ให้รัฐข่านมองโกลในเอเชียกลาง คือ รัฐข่านอิลคาเนตล่มสลายลงหลังจากน้ัน กระทงั่ เป็นโอกาสใหอ้ อสมันสรา้ งจกั รวรรดอิ ุสมานยี ะฮฺขึ้นไดใ้ นเวลาตอ่ มา 000.indd 199 เติรก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยคุ ใหม่ 199 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 200 1/27/2564 BE 4:21 PM