Turk

ผู้ปกครองในจักรวรรดิเดิม การสูญเสียอย่างมหาศาล จนแทบส้ินประเทศเช่นนี้ ได้กระตนุ้ ให้เกดิ ความรสู้ ึกชาตนิ ยิ มอย่างสงู ในหมู่ชนชาวเตริ ์ก บรรดาทหารรวม ตวั กนั ตอ่ ตา้ น เกดิ การประชมุ สภาแหง่ ชาติ ซง่ึ มมี ตถิ อดสญั ชาตขิ องผลู้ งนามฝา่ ย อสุ มานยี ะฮทฺ กุ คน ขณะเดยี วกนั กลมุ่ ทหารและผรู้ กั ชาตปิ ระกาศสงครามกอู้ สิ ระ ภาพ (Turkish War of Independence) สงครามท่จี บลงแลว้ กลับเริม่ ต้นขน้ึ อกี ครง้ั ครง้ั ใหมน่ ้นี �ำโดยกองทัพตรุ กใี หม่มีผู้น�ำ คอื มสุ ตาฟา เคมาล วรี บรุ ุษในศึก แหง่ กัลลิโพลี โดยใชอ้ งั การาเปน็ ศูนย์บัญชาการ สงครามก้อู ิสรภาพตุรกี เริม่ ต้งั แตว่ นั ท่ี 19 พฤษภาคม ค.ศ.1919 กอ่ นลง นามในสนธิสัญญาเสียด้วยซ�้ำ กองทัพตุรกีต้องรบกับกองทัพกรีซทางตะวันตก รบกบั อาร์มเี นียและจอรเ์ จยี ทางตะวันออก รบกับฝรงั่ เศสและกรีซทางใต้ อีกท้งั ยังต้องรบกับทหารท่ียังจงรกั ภกั ดตี ่อสลุ ตานในอีกหลายเมือง สว่ นการรกั ษากรงุ คอนสแตนติโนเปิลทเ่ี ป็นอดตี เมอื งหลวงยคุ อุสมานยี ะฮฺ กองทัพตุรกีใหม่ต้องรบ กับกองทหารอังกฤษและอิตาลี ที่ถูกส่งเข้ามารักษาเมือง สงครามจบลงใน ค.ศ. 1923 โดยกองทพั ตรุ กีได้รับชัยชนะในทุกสมรภูมิ รกั ษาพ้นื ท่ีท่เี ป็นประเทศ ตรุ กใี นปจั จบุ นั ไวไ้ ด้ มกี ารท�ำสนธสิ ญั ญาโลซานน์ (Treaty of Lausanne) ทดแทน ในวันท่ี 24 กรกฎาคม 1923 เพ่ือแก้ปัญหาความเสียเปรียบของตุรกี ยกเลิก สุลตานและระบบคีลาฟะฮฺ (คอลีฟะฮฺ) มีการจัดตั้งสาธารณรัฐตุรกีข้ึนในวันท่ี 29 ตุลาคม 1923 ปีเดียวกนั น้ันเอง 000.indd 251 เตริ ์ก จากชนเผา่ เรร่ ่อนสู่จกั รวรรดิ จากยุคโบราณสูย่ คุ ใหม่ 251 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 252 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 60 ปรบั เปลย่ี นกฎหมายปกครอง และการปฏริ ูป 000.indd 253 เตริ ก์ จากชนเผา่ เรร่ ่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยคุ ใหม่ 253 1/27/2564 BE 4:21 PM

ปรับเปลยี่ นกฎหมายปกครองและการปฏริ ปู ไม่มีสังคมใดไมม่ ปี ัญหา จกั รวรรดอิ ุสมานียะฮฺเป็นตัวอยา่ งทเี่ ห็นได้ชดั ตน้ ศตวรรษที่ 14 จักรวรรดมิ ขี นาดเล็ก ประชากรสว่ นใหญเ่ ปน็ ชนเตริ ์ก ปญั หาท่มี ี กอ็ ยา่ งหนง่ึ ในศตวรรษท่ี 14-16 จกั รวรรดขิ ยายตวั ขน้ึ ท�ำใหป้ ระชากรผสมปนเป กันหลายเชื้อชาติและหลายศาสนา สภาพปัญหาเป็นอีกอย่างหน่ึง ระยะแรก ปกครองด้วยระบอบอิสลาม ยึดถอื กฎหมายชารอี ะฮฺ ภายหลังมกี ารน�ำกฎหมาย ทเ่ี รียกว่า “มลิ เลต” (Millet) ออกมาใช้ แยกการปฏิบัติระหวา่ งคนที่เปน็ มุสลมิ และมใิ ชม่ สุ ลมิ บางกลมุ่ พอใจ บางกลมุ่ ไมพ่ อใจ คนทมี่ ใิ ชม่ สุ ลมิ ไมพ่ อใจทจ่ี า่ ยภาษี แพงกวา่ มสุ ลมิ ขณะทมี่ สุ ลมิ ไมพ่ อใจทถี่ กู เกณฑเ์ ปน็ ทหาร โดยไมไ่ ดร้ บั การยกเวน้ ตา่ งฝา่ ยต่างมีเหตผุ ลของตนเอง เพอื่ ลดปญั หาในหมชู่ น ในรชั สมยั สลุ ตานเมฮเฺ มดท่ี 2 (1451-81) มกี ารผสม ผสานกฎหมายชารอี ะฮกฺ บั แนวทางโลกวสิ ยั นยิ มหรอื เซควิ ลาร์ (Secularism) แยก ศาสนาออกจากการเมืองการปกครองในบางพ้ืนท่ี โดยเรียกแนวทางนี้ว่า “กา นนุ ” (Kanun) ทว่าไม่สามารถท�ำใหช้ นสว่ นใหญ่พอใจได้ เมื่อเขา้ สู่ศตวรรษที่ 19 ประเทศจ�ำเปน็ ตอ้ งปฏริ ปู ครงั้ ใหญด่ ว้ ยแรงกดดนั จากยโุ รปและรสั เซยี มกี ารบงั คบั ใช้กฎหมายใหม่ท่ีเรียกว่า “ทานซิแมต” (Tanzimat) โดยท�ำให้ทุกคนเท่าเทียม กัน ท้ังที่เป็นมุสลิมและมิใช่มุสลิม มีการกระจายอ�ำนาจให้ขุนนางในพื้นท่ีเป็นผู้ ตดั สนิ ใจ กลบั กลายเปน็ การสรา้ งปญั หาใหม่ เมอื่ มผี ลท�ำใหก้ ารคอรร์ ปั ชนั ในพนื้ ท่ี เพิม่ สงู ขึ้น หลงั สงครามโลกครงั้ ท่ี 1 ระบบสลุ ตานและคลี าฟะฮฺ หรอื การมคี อลฟี ะฮถฺ กู ยกเลกิ ระบบเซควิ ลาร์ (Secularism) ถกู น�ำมาใชเ้ ตม็ รปู แบบ ศาสนาอสิ ลามถูก แยกออกจากการบริหารจัดการบ้านเมือง สาธารณรัฐตุรกีที่จัดต้ังข้ึนใหม่มีผู้น�ำ 254 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 254

คือ มุสตาฟา เคมาล หรอื อะตาเตริ ์ก (Ataturk) บิดาแห่งตุรกี ผลที่ตามมา คือ การก�ำเนดิ ระบอบควบรวมระหวา่ งชาตนิ ยิ มกบั เซควิ ลารเ์ รยี กชอื่ งา่ ยๆวา่ “ระบบ เคมาล” (Kemalism) ใหค้ วามส�ำคญั กบั ความเปน็ เตริ ก์ และลดบทบาทของศาสนา อสิ ลามลง ระบบการศกึ ษาเปน็ ตามแบบโลกตะวนั ตก ยกเลกิ การใชอ้ กั ษรอาหรบั รัฐบาลเข้าควบคุมกิจกรรมของฝ่ายศาสนาท้ังหมด ยกเลิกการใช้ผ้าฮิญาบคลุม ศีรษะสตรี ศาสนาคือสิ่งทอ่ี ยู่ในจิตใจของแต่ละคน หา้ มแสดงออกส่สู าธารณะ ตุรกีเปลี่ยนจากสังคมศาสนากลายเป็นสังคมวิสัยนิยมเต็มรูปแบบ คนตุรกี กลายเป็นคนยุโรปแยกตนเองออกจากโลกมุสลิม ทว่าปัญหากลับไม่หนีหายไป ไหน ความขัดแย้งระหวา่ งคนตา่ งเชือ้ ชาติในตรุ กใี หม่นอกจากไม่เคยจดื จางลงยัง คงความรุนแรงขึ้น ประเด็นด้านชาตินิยมแม้สร้างปัญหายังคงพอรับได้ ทว่า ประเด็นการแยกศาสนาออกจากการเมือง โดยควบคุมอย่างเคร่งครดั กลับถกู ต่อ ต้านเงียบๆ ศาสนาที่ถูกบังคับให้เก็บง�ำไว้ในจิตใจ แสดงตัวออกมาทุกครั้งเม่ือมี การเลอื กตงั้ ทวั่ ไปโดยเปน็ ไปทลี ะนอ้ ย พรรคทน่ี ยิ มแนวทางศาสนาไดท้ น่ี ง่ั ในสภา เพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ในเม่ือ การบริหารตามระบบเคมาลผ่านมาร้อยปี ตุรกียังก้าว ไมพ่ ้นความเปน็ ประเทศก�ำลังพฒั นา ไมเ่ ป็นเชน่ ท่รี ฐั บาลเกา่ ๆคยุ อวดไว้ ส่ิงนเี้ อง ท่ที �ำใหค้ วามนิยมในฝ่ายเซควิ ลาร์ลดลงไปจนกระทง่ั พา่ ยแพ้ 000.indd 255 เติร์ก จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 255 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 256 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 61 ปรบั เปลย่ี นกฎหมายปกครอง และการปฏริ ูป 000.indd 257 เตริ ก์ จากชนเผา่ เรร่ ่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยคุ ใหม่ 257 1/27/2564 BE 4:21 PM

อะตาเติรก์ ความทเี่ ดนิ ทางไปประเทศตรุ กหี ลายครงั้ แวะเวยี นไปหลายเมอื งจงึ เหน็ ภาพ อะตาเตริ ก์ (Ataturk) หรือบิดาแห่งตุรกี ซง่ึ ก็คอื มุสตาฟา เคมาล ปาชา ติดอยู่ ตามสถานท่ีต่างๆ ท�ำให้รู้ว่าคนตุรกียังให้ความรักและเคารพอะตาเติร์กสูงมาก ขณะเดยี วกนั ยงั ไดเ้ หน็ คนตรุ กบี างคนและคนตา่ งประเทศ รวมทงั้ คนไทยวพิ ากษ์ วจิ ารณม์ สุ ตาฟา เคมาล ในเชงิ ลบ โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ทางดา้ นศาสนา ซงึ่ เปน็ เรอื่ ง ปกตขิ องรัฐบรุ ษุ ท่ีมีทงั้ คนรกั และคนไม่รกั มุสตาฟา เคมาล เกดิ ใน ค.ศ.1881 ท่เี มอื งซาโลนิกา (Salonika) ซึ่งเวลานี้ อยู่ในเขตประเทศกรีซ เคมาลร�่ำเรียนทางด้านทหารมาตลอด จึงเข้าประจ�ำการ ในกองทัพ ความท่ีจักรวรรดิเกิดปัญหาความไม่สงบในดินแดนต่างๆ หลายครั้ง เคมาลจึงมีโอกาสแสดงฝีมืออยู่บ่อยๆ เคยรบท้ังในบอลข่านและอัฟริกา สร้าง วรี กรรมไว้มากมาย กระทง่ั อุสมานียะฮเฺ ข้ารว่ มในสงครามโลกคร้งั ที่ 1 เคมาลได้ รับมอบหมายให้รบในศึกใหญ่ คือ ศึกแห่งกัลลิโพลี ท่ีนี่เอง ท่ีกลายเป็น มหาสงครามท่ีสร้างช่ือเสียงระบือลือเล่ืองให้เคมาล ในความชาญฉลาดและ เด็ดเด่ียวของเขา หลงั สงครามโลกครงั้ ท่ี 1 อสุ มานยี ะฮพฺ า่ ยแพ้ จกั รวรรดติ อ้ งสญู เสยี ดนิ แดน มากมาย ทหารในกองทพั พากนั กระดา้ งกระเดอื่ งไมย่ อมรบั ใน ค.ศ.1919 เคมาล ได้รับการแต่งต้ังจากฝ่ายทหารและการเมือง ให้เป็นทั้งผู้น�ำกองทัพและรัฐสภา เคมาลจึงประกาศไม่ยอมรับสนธิสัญญาเซเฟรส์ที่อุสมานียะฮฺเสียเปรียบอย่างยิ่ง ตอ่ ประเทศผชู้ นะสงคราม ท�ำใหส้ งครามตอ้ งกลบั มาเรมิ่ กนั อกี ครง้ั และจบลงดว้ ย ชัยชนะของกองทัพตุรกีที่แปรสภาพไปเป็นกองทัพปลดปล่อยไปแล้ว เข้าปลาย ค.ศ.1923 เกดิ สาธารณรฐั ตรุ กขี น้ึ เคมาลไดร้ บั เลอื กทว่ มทน้ ใหเ้ ปน็ ประธานาธบิ ดี 258 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 258

คนแรกของสาธารณรฐั ระบบสลุ ตานและคลี าฟะฮ์ รวมทงั้ จักรวรรดิอุสมานียะฮฺ ถูกล้มเลิก ปีต่อมา คือ ค.ศ. 1934 เคมาลได้รับการแต่งตั้งเป็นอะตาเติร์ก (บิดาแหง่ เตริ ก์ ) คนแรกและคนเดยี วของตรุ กี เพ่ือเปลี่ยนประเทศให้เป็นประชาธิปไตยและเป็นชาติพัฒนาเช่นเดียวกับ ชาตยิ โุ รป เคมาลบรหิ ารประเทศดว้ ยระบอบทเี่ รยี กกนั ทว่ั ไปวา่ “ระบอบเคมาล” (Kemalism) แยกศาสนาออกจากการเมอื งทงั้ หมด น�ำเอาความเปน็ ชาตนิ ยิ มตรุ กี มาใช้ อิสลามเป็นศาสนาท่ีนับถือเฉพาะตัวบุคคลไม่มีอยู่ในรัฐพิธี ภาษาอาหรับ ถูกยกเลกิ ระบบการศึกษาถกู เปลย่ี น การปกครองเป็นแบบวสิ ัยนิยม หรือเซคิว ลาร์ (Secularism) เตม็ รูปแบบ เคมาลอายุไม่ยืนยาวนัก วัย 57 ปีท่านก็เสียชีวิต กองทัพเข้ามามีบทบาท อย่างมากต่อการเมือง ระบอบเคมาลที่ใช้มานานเกือบร้อยปีกลับไม่สามารถ เปลี่ยนตุรกีให้เป็นชาติพัฒนาหรือแม้กระทั่งชาติยุโรปเช่นท่ีเคยวาดฝันไว้ สุดท้ายด้วยความประสงค์ของประชาชน ตุรกีค่อยๆเปลี่ยนกลับไปเป็นประเทศ มุสลิมท่ีปกครองโดยพรรคการเมืองที่นิยมแนวทางศาสนา แต่ไม่ว่าจะเดินไปใน เสน้ ทางไหน ปกครองโดยพรรคใด ความยิ่งใหญ่ของจกั รวรรดอิ ุสมานียะฮฺยงั คง เป็นตราประทับและเป็นความฝันของผู้คนในประเทศนี้ พันธุกรรมความกล้า บ้าบ่ินตามแบบฉบับชนเติร์กยังคงไหลเวียนอยู่ในกระแสเลือดไม่เคยจางหาย ไปไหน 000.indd 259 เตริ ์ก จากชนเผ่าเร่ร่อนสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 259 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 260 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 62 สงิ่ ที่ขวางกน้ั ตุรกีไปสู่ การเป็นประเทศพัฒนา 000.indd 261 เตริ ์ก จากชนเผา่ เรร่ ่อนสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ คุ ใหม่ 261 1/27/2564 BE 4:21 PM

ส่งิ ทข่ี วางก้ันตุรกีไปสูก่ ารเปน็ ประเทศพัฒนา มสี องค�ำถามทน่ี า่ สนใจ ส�ำหรบั สาธารณรฐั ตรุ กหี รอื ตรุ กยี คุ ใหมท่ ถี่ อื ก�ำเนดิ ขนึ้ แทนท่จี กั รวรรดิอุสมานียะฮฺ (Ottoman empire) หลงั สงครามโลกคร้งั ท่ี 1 ค.ศ.1914-1918 ค�ำถามแรก คือ เหตุใดตุรกีในฐานะประเทศก�ำลังพัฒนาใน ศตวรรษที่ 21 จึงไม่เคยตกเป็นอาณานิคมของมหาอ�ำนาจตะวันตกเลย ค�ำถาม ท่ีสอง คือ เหตุใดตุรกีในฐานะท่ีเคยเป็นมหาอ�ำนาจและจักรวรรดิเช่นเดียวกับ ชาตติ ะวนั ตกในชว่ งศตวรรษที่ 18-19 จงึ ไมส่ ามารถกา้ วขนึ้ เปน็ ชาตพิ ฒั นาระดบั สูงเชน่ เดียวกับชาตติ ะวันตกได้เลยจนถงึ ขณะนี้ ค�ำตอบส�ำหรบั ค�ำถามแรกไมซ่ บั ซอ้ นเชน่ ค�ำถามทส่ี อง เมอ่ื พจิ ารณาจากสนธิ สัญญาเซเฟรส์ (Treaty of Sevres) ท่จี ัดท�ำขนึ้ ระหวา่ งจกั รวรรดิอุสมานียะฮฺกบั ประเทศผู้ชนะสงครามโลกคร้ังที่ 1 หากสาธารณรัฐตุรกีท่ีถือก�ำเนิดขึ้นเวลานั้น ยินยอมปฏบิ ัติตามสนธิสญั ญาท่ีเอาเปรียบอยา่ งมาก ตุรกีในวันนีย้ ่อมมสี ถานะที่ ไม่ต่างจากเมืองข้ึนของชาติตะวันตก ผู้ชนะสงครามยังเหลือพื้นที่ประเทศเพียง หน่ึงในสามของพ้ืนที่ปัจจุบัน ไม่นับการไม่มีพื้นท่ีออกทะเลเมดิเตอร์เรเนียนอีก ต่างหาก ทวา่ กองทพั ตุรกีไมย่ อมรับสนธิสญั ญาฉบับดงั กล่าว ตดั สินใจใชส้ งคราม ในการต่อสู้ เพ่ือให้ได้สิทธิในการเปล่ียนแปลง ความเข้มแข็งควบคู่จิตวิญญาณ ของการเป็นนักสู้ท่ียังมีอยู่เต็มเปี่ยมของชนเติร์ก น�ำไปสู่โต๊ะเจรจาท่ีชาติผู้ชนะ ยินยอมท�ำสนธิสญั ญาฉบับใหม่ คอื สนธสิ ัญญาโลซานน์ (Treaty of Lausanne) ทเ่ี ป็นธรรมมากขึน้ สง่ิ นเ้ี องจงึ ท�ำใหต้ ุรกรี กั ษาความเป็นชาติมาได้จนทกุ วนั น้ี ค�ำตอบส�ำหรับค�ำถามท่ีสองซับซ้อนกว่าค�ำถามแรกมาก และยงั หาค�ำตอบ ท่ีชัดเจนไม่ได้ ตุรกีในศตวรรษท่ี 21 นับเปน็ ชาตกิ �ำลังพฒั นาระดับสงู แตย่ งั ไมถ่ ึง ระดับชาตพิ ัฒนาแลว้ มีดชั นีชวี้ ัดหลายตวั ทีน่ ับการเป็นชาติพฒั นาท้งั เรอื่ งรายได้ 262 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 262

ต่อหวั ประชากร คณุ ภาพของการศกึ ษา การสาธารณสุข การกระจายความเจริญ ในพืน้ ที่ตา่ งๆ มผี พู้ ยายามอธิบายถงึ เหตุผลท่ีท�ำให้ตุรกไี มส่ ามารถก้าวขึน้ สู่ความ เป็นประเทศพฒั นาแลว้ ซง่ึ ประกอบไปด้วยหลายเหตุผล ทีน่ า่ สนใจ คือ เหตผุ ล ทว่ี า่ การเปน็ สงั คมพฒั นาแลว้ ตอ้ งพจิ ารณาถงึ ความยง่ั ยนื ของการพฒั นา นบั เพยี ง รายได้ต่อหัวประชากร โดยละเลยคุณภาพของการศึกษาและสังคมย่อมไม่ได้ จ�ำเป็นต้องเป็นการศึกษาในประเทศท่ีน�ำไปสู่การพัฒนานวัตกรรมท่ีเป็นของ ตนเอง ระบบการศกึ ษาทจี่ ดั ขนึ้ ในปจั จบุ นั ยงั มคี ณุ ภาพไมส่ งู พอทจี่ ะท�ำใหผ้ ศู้ กึ ษา สรา้ งนวตั กรรมขึ้นได้ด้วยตนเอง เอกเมเลดดนิ อฮิ ซฺ านโนลู เลขาธกิ ารโอไอซชี าวตรุ กี ระบวุ า่ ระหวา่ งศตวรรษ ท่ี 18-19 จักรวรรดิอสุ มานียะฮฺสง่ นกั วิชาการจ�ำนวนมากไปศกึ ษาในยโุ รปตะวัน ตก สิ่งทไ่ี ด้รับกลับมา คอื องค์ความรู้เชน่ เดียวกบั โลกตะวันตกทว่าไมส่ ามารถรบั เอา “วัฒนธรรมการท�ำวิจัยและการต้ังค�ำถาม” (Cultures of research and inquiry) กลับมาน�ำประเทศไปสู่การเป็นสังคมพัฒนาแล้ว ซ่ึงต้องพร้อมทั้ง เศรษฐกิจและเทคโนโลยี ในการสร้างเทคโนโลยีน้ันสังคมจ�ำเป็นต้องสร้าง ส่ิงแวดล้อมทางการศึกษาให้ผู้เรยี นรจู้ กั คิด วิเคราะห์ และต้งั ค�ำถามท่ีชาญฉลาด เพอ่ื สามารถพฒั นาวจิ ยั นวตั กรรมดว้ ยตนเอง สง่ิ แวดลอ้ มเหลา่ นจ้ี �ำเปน็ ตอ้ งสรา้ ง ขนึ้ ให้ได้ 000.indd 263 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยคุ ใหม่ 263 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 264 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 63 การเปลย่ี นสนธสิ ัญญาเซเวรส์ เปน็ สนธสิ ญั ญาโลซานน์ 000.indd 265 เติรก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ คุ ใหม่ 265 1/27/2564 BE 4:21 PM

การเปล่ียนสนธิสัญญาเซเวรสเ์ ปน็ สนธิสัญญาโลซานน์ สงครามโลกคร้ังที่ 1 แม้อุสมานียะฮฺจะอยู่ฝ่ายพ่ายแพ้ แต่ฝ่ายชนะก็ใช่ว่า บบี บงั คบั อสุ มานยี ะฮไฺ ดง้ า่ ยๆชว่ งเวลานนั้ ทหารตรุ กแี ปลงสภาพไปเปน็ กลมุ่ ทหาร กู้ชาติท่ีน�ำโดย มุสตาฟา เคมาล ภายหลังการลงนามในสนธิสัญญาเซเฟรส์ (Treaty of Sevres) โดยฝ่ายชนะต้องการบีบบังคับให้อุสมานียะฮฺต้องปฏิบัติ เป็นตน้ ว่า การจ่ายค่าปฏกิ รรมสงคราม (War indemnity) มูลคา่ สงู ตอ้ งยอมรับ ผิดและจ่ายค่าชดเชย กรณีการล้างเผ่าพันธุ์ชาวอาร์มีเนีย อัสซีเรีย และกรีซ สูญเสียดนิ แดนมากมายตลอดจนขอ้ ตกลงอกี จิปาถะ ทวา่ ชาวเติร์กกลับไม่ยอม แม้ลงนามยอมรับการสญู เสยี ทง้ั หมดไปแล้ว กองทพั ตรุ กกี ลบั เลือกทีจ่ ะท�ำ สงครามรบกับสารพัดชาติ กว่าสงครามจะยุติกินเวลาไปสี่ปี เสียหายกันยับเยิน ทุกฝ่าย ในที่สุดฝ่ายชนะท่ีเศรษฐกิจไม่เอื้อ ก็ถูกบีบบังคับให้เลือกการเจรจา น�ำไปสู่การเปล่ียนสนธิสัญญาจากเซเฟรส์เป็นสนธิสัญญาโลซานน์ (Treaty of Lausanne) ที่ตุรกีไม่ต้องเสียดินแดน ส่วนที่เสียไปแล้วไม่ว่าจะเป็นบริเวณ อัฟริกาเหนือ ตะวันออกกลาง อาระเบีย และไซปรัส จ�ำต้องปล่อยออกไป ค่าชดเชยการฆา่ ล้างเผา่ พันธุ์ทเี่ กดิ ขึ้นระหว่างสงครามไม่จ�ำเป็นต้องจ่าย สนธิสัญญาใหม่ แม้สร้างความสูญเสียให้กับชาติผู้ชนะ แต่เป็นการสูญเสีย ในส่ิงที่ไม่เคยมีอยู่มาก่อน ลงนามกันในสนธิสัญญาใหม่ ชาติท่ีแสดงอาการ กระอกั กระอว่ นมากทส่ี ดุ กลายเป็นจกั รวรรดิองั กฤษ ท่รี ะหวา่ งสงครามเสียหนา้ ให้กับการปราชัยต่ออุสมานียะฮฺหลายคร้ัง ลงนามครั้งใหม่กันแล้ว อดีตนายก รฐั มนตรอี งั กฤษระหวา่ งสงครามทไี่ มม่ สี ว่ นรว่ มในการลงนามครงั้ ใหมน่ อ้ี ยา่ ง เดวดิ ลอยดจ์ อรจ์ (David Lloy George) ถึงกบั ประกาศวา่ สนธสิ ญั ญาโลซานน์แสดง ถงึ “การยอมจ�ำนนอย่างนา่ สงั เวช ข้ขี ลาด และน่าอบั อาย” (abject, cowardly and infamous surrender) ของประเทศผู้ชนะ แต่ถึงจะบ่นอย่างไร ทว่าไม่มี ทางเลอื กอ่ืนท่ีดกี วา่ นแี้ ลว้ 266 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 000.indd 266 1/27/2564 BE 4:21 PM

ใครดูแผนท่ีประเทศสาธารณรัฐตุรกี จะเห็นแผ่นดินลักษณะที่ย่ืนเข้าไปใน ประเทศซีเรยี ดินแดนสว่ นนี้เรียกว่า “ฮาเทย”์ (Hatay) เป็นส่วนทฝี่ รงั่ เศสรบั ไว้ เพ่ือดูแลเป็นการชั่วคราวพร้อมกับแผ่นดินซีเรียและเลบานอน เม่ือฝรั่งเศสปลด ปลอ่ ยซเี รยี และเลบานอนให้เป็นอสิ ระตามขอ้ ตกลงใน ค.ศ.1938 ดินแดนฮาเทย์ กลายเปน็ ประเทศใหมต่ ามสองประเทศนนั้ ดว้ ย ทวา่ ในปตี อ่ มา ประชาชนในพน้ื ท่ี ฮาเทยล์ งประชามตทิ จ่ี ะกลบั มารวมกบั สาธารณรฐั ตรุ กจี งึ ท�ำใหด้ นิ แดนทอ่ี ยนู่ อก คาบสมทุ รอานาโตเลียแห่งน้กี ลับมาเปน็ ของตุรกีอกี คร้ัง ส่วนที่ยกเวน้ เห็นจะเป็นบรรดาสารพัดเกาะทีอ่ ย่ใู กลช้ ายฝัง่ ตุรกี ทวา่ กลับ เป็นของกรีซตามข้อตกลง ซึ่งตุรกีมองไม่เห็นประเด็นที่จะขอคืน ทั้งน้ีเนื่องจาก ประชากรบนเกาะเหล่าน้ันเกือบท้ังหมดเป็นคนกรีก อย่างที่รู้กันคือ แผ่นดิน อานาโตเลียก่อนตกเป็นของชนเติร์กในศตวรรษท่ี 12-13 เคยเป็นถ่ินที่อยู่ของ ชนกรีกมาก่อน เมื่อชนเติร์กรุกไล่เข้ามา ชนกรีกอพยพออกจากพื้นท่ี เหลือแต่ เกาะใกลช้ ายฝง่ั ทชี่ นเตริ ก์ ไมค่ ดิ จะเขา้ ไปยดึ ครอง เปน็ ผลใหเ้ กาะเกอื บทงั้ หมดยงั เป็นของกรซี แมจ้ ะอยใู่ กล้แผ่นดินตุรกีก็ตามที 000.indd 267 เตริ ์ก จากชนเผ่าเรร่ อ่ นส่จู กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยคุ ใหม่ 267 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 268 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 64 ตุรกีกบั การต่อส้เู พ่ือให้ยุโรปยอมรบั 000.indd 269 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ ่อนสูจ่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ คุ ใหม่ 269 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตุรกีกับการตอ่ สูเ้ พื่อให้ยุโรปยอมรับ หากนับย้อนไปในประวัติศาสตร์ ยุโรปสร้างจักรวรรดิขึ้นมากมายที่ส่งผล กระทบต่อโลกจนกระท่ังปัจจุบัน ตุรกี คือหนึ่งในชาติยุโรปที่เคยสร้างจักรวรรดิ อุสมานยี ะฮฺทย่ี ่ิงใหญใ่ นทวีปยุโรป เคยี งข้างจักรวรรดิโรมนั กรีก อังกฤษ ฝร่ังเศส รสั เซยี ออสเตรีย-ฮังการี สวีเดน สเปน โปรตุเกส และอีกหลายจกั รวรรดิ ทว่าไม่ นานมานี้ มีรายงานจากบริติซเคาน์ซิลของอังกฤษ สอบถามความเห็นชาวยุโรป จ�ำนวนมากวา่ เมอื่ คดิ ยอ้ นกลบั ไปในประวตั ศิ าสตร์ จกั รวรรดใิ ดในอดตี ของยโุ รป ท่ีผู้ตอบร�ำลึกถึง? ปรากฏว่ามีชาวยุโรปจ�ำนวนมากท่ีเข้าใจว่าอุสมานียะฮฺไม่ใช่ หน่งึ ในจักรวรรดยิ โุ รปโดยเขา้ ใจว่าตุรกคี ือชาติเอเชียไม่ใช่ยโุ รป จากการส�ำรวจความคิดเห็นของชาวเติร์กในประเทศตุรกี ส่วนใหญ่เช่ือว่า ตน คือ ชนชาวคอเคเซียนซ่ึงเป็นกลุ่มเดียวกับชาวยุโรป ศึกษาลึกลงไปใน ประวตั ศิ าสตรข์ อ้ เท็จจรงิ เป็นเชน่ น้ัน ชนเตริ ก์ คอเคเซียน ยโุ รป เปอรเ์ ซียลว้ นมี พื้นเพมาจากแหล่งก�ำเนิดเดียวกัน คือ เอเชียกลาง เป็นคนละกลุ่มกับเซเมติค หรอื อาหรบั ชนเตริ ก์ ในตรุ กภี มู ใิ จในชาตกิ �ำเนดิ ของตน เมอ่ื สอบถามความเหน็ ถงึ อดีต ชนเติร์กจ�ำนวนไม่น้อยรู้สึกขมข่ืนกับสงครามโลกคร้ังท่ีหน่ึง ซ่ึงผลของมัน เปล่ียนแปลงจักรวรรดิอุสมานียะฮฺมากมาย จนกระทั่งถึงปัจจุบันและแน่นอน มุสตาฟา เคมาล อะตาเติร์ก หรอื บดิ าแหง่ ตรุ กี คอื ผกู้ อบกศู้ กั ด์ศิ รีของชนเตริ ์ก ไว้ได้หลังสงครามโลกครง้ั ที่หนึง่ ตรุ กแี มจ้ ะประสบความสญู เสยี อยา่ งหนกั ในชว่ งสงครามโลกครง้ั ทหี่ นงึ่ ทวา่ ไดส้ รา้ งความสญู เสยี ในระดบั เดยี วกนั หรอื มากกวา่ ใหก้ บั มหาอ�ำนาจอยา่ งองั กฤษ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการรบในกัลลิโพลีและกุตอัลอะมารา ซึ่งชัยชนะของกองทัพ เติร์กต่อกองทัพอังกฤษและเครือจักรภพในศึกสองคร้ังน้ัน ชาวเติร์กในตุรกีเช่ือ ว่า มีผลท�ำให้อังกฤษและชาติอื่นออกอาการขยาดที่จะตอแยกับตุรกี เมื่อ ครง้ั สงครามโลกครง้ั ทห่ี นงึ่ จบลงใน ค.ศ.1918 ทหารเตริ ก์ ยงั ตอ้ งท�ำสงครามกแู้ ผน่ 270 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 000.indd 270 1/27/2564 BE 4:21 PM

ดินอกี นานถงึ สี่ปีในชว่ ง ค.ศ.1919-1923 อุสมานียะฮฺสูญเสียดินแดนในอัฟริกาเหนือและตะวันออกกลางไปท้ังหมด สาธารณรัฐตุรกีถือก�ำเนิดข้ึนหลังสงครามโลกคร้ังท่ีหนึ่งจากการล่มสลายของ จกั รวรรดอิ สุ มานยี ะฮฺ เปน็ ผลใหช้ นชาวเตริ ก์ จดจ�ำความรสู้ กึ ขมขนื่ กบั การสญู เสยี ดินแดนในอัฟริกาเหนือและตะวันออกกลาง โดยเฉพาะอย่างย่ิงในอาระเบียได้ เปน็ อย่างดี ชาวเติรก์ รวู้ ่า อังกฤษอยเู่ บือ้ งหลังความสูญเสียดงั กล่าว โดยเป็นผล จากสงครามลับที่เรียกว่า “สงครามพันทาง” (Hybrid warfare) ที่จักรวรรดิ องั กฤษใชย้ ทุ ธการลบั ปลกุ ปน่ั ชนอาหรบั ใหก้ อ่ การประทว้ งและตอ่ ตา้ นจกั รวรรดิ อสุ มานยี ะฮทฺ ง้ั ยงั ชกั ชวนผนู้ �ำชนอาหรบั เขา้ รว่ มขอ้ ตกลง Sykes-Picot อยา่ งลบั ๆ ใน ค.ศ. 1916 ข้อตกลงนี้เป็นผลประโยชน์ร่วมระหว่างอังกฤษกับฝร่ังเศส ในการควบคุมดินแดนท่ีเป็นของจักรวรรดิอุสมานียะฮฺ อันเป็นเร่ืองท่ีชาวตุรกี ยังจดจ�ำได้ไม่เคยลืม จากรายงานของบริติซเคาน์ซิลพบว่า ชาวตุรกีปัจจุบันมี ความรู้สึกในเชิงลบต่ออังกฤษมากกว่าต่อฝร่ังเศสในอัตราส่วน 34 ต่อ 6 ความรู้สึกเชิงลบเช่นน้ี ส่งผลกระทบต่อผลประโยชน์ของอังกฤษในตุรกีนับจาก อดีตจนกระทั่งปจั จบุ ัน 000.indd 271 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ ุคใหม่ 271 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 272 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 65 เหตุใดจงึ เรียกไก่งวงว่าตุรกี 000.indd 273 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนสู่จกั รวรรดิ จากยุคโบราณส่ยู ุคใหม่ 273 1/27/2564 BE 4:21 PM

เหตุใดจงึ เรียกไก่งวงว่าตรุ กี เขยี นเรอื่ งราวของชนเตริ ก์ ทอ่ งจากเอเชยี กลางมาจนถงึ ดนิ แดนอานาโตเลยี ก่อต้ังประเทศท่ีชื่อตุรกีขึ้น โดยเขียนมาได้มากกว่า 60 ตอน เกิดความเข้าใจ ความเป็นมาของชนเติร์กกันดีแล้ว ในส่วนของตุรกีจึงขอจบเพียงเท่านี้ ตุรกียุค ใหมส่ ามารถหาอ่านจากที่อื่นๆได้ จึงจะไมเ่ ขยี นตอ่ สว่ นในตอนต่อไปจะขอเขียน ถงึ ประเทศอน่ื ๆของชนเตริ ก์ กนั บา้ ง เพอื่ จะไดร้ จู้ กั ชนเตริ ก์ มากขน้ึ ไดร้ วู้ า่ ชนเตริ ก์ มคี วามรสู้ กึ ผกู พนั ในความเปน็ ชนชาตเิ ดยี วกนั ภาษาพดู ใกลเ้ คยี งกนั แคไ่ หนเพยี ง ใด ส�ำหรบั ตอนน้ขี อเขียนเรื่อง “ไกง่ วง” คลายเครียดกนั สกั หน่อย ไก่งวงที่คนอเมริกันนิยมกินกันในเทศกาลโดยเรียกว่า “Turkey” เหมือน ชื่อประเทศตุรกีน่ันแหละ การเรียกไก่งวงว่า เตอร์กี มีความเป็นมาหลายร้อยปี แลว้ ไกง่ วงเปน็ ไก่ขนาดใหญ่ ไม่ไดเ้ ป็นไก่พื้นเมอื งในยุโรป ไก่ใหญข่ นาดน้พี ่อคา้ ยุคเก่าน�ำมาจากอัฟริกาทางตอนใต้หรือตะวันตก ย้อนหลังกลับไปห้าร้อยปีมา แล้ว นครคอนสแตนติโนเปิลเมืองหลวงของจักรวรรดิอุสมานียะฮฺนับเป็น ศูนย์กลางทางการค้า ตลาดในเมืองท่ีเรียกว่า แกรนด์บาซาร์ (Grand Bazaar) รวมท้ังตลาดเครื่องเทศ (Spice market) ท่ีเรียกว่า ตลาดอียิปต์ เป็นศูนย์รวม ของพอ่ คา้ ทเี่ ดนิ ทางมาจากทวั่ ยโุ รปและตะวนั ออกกลาง ในตลาดแหง่ นพ้ี อ่ คา้ ชาว เตริ ก์ ขายไกใ่ หญ่ทนี่ �ำมาจากอฟั รกิ า พอ่ คา้ อังกฤษทีเ่ ขา้ มายังเมืองนี้เรยี กไกช่ นดิ น้ีว่า ไก่เตอร์กี (ไก่ตุรกี) เน่ืองจากคนขายเป็นชาวเติร์ก เรียกบ่อยเข้าช่ือจึงส้ัน เหลือเตอร์กเี พียงอยา่ งเดยี ว ไกเ่ ตอร์กใี นยุคนนั้ เป็นไกใ่ หญท่ ่ีมีชอ่ื ว่า ไก่กนี ี (Guinea fowl) เปน็ เป็นสาย พันธมุ์ าดากัสการ์ คนองั กฤษเรยี กว่า เตอร์กี ขณะที่คนฝร่งั เศสเรยี กวา่ ไก่อนิ เดีย (poulet l’inde) บันทึกเก่ากว่านั้นของอังกฤษมีว่า คนเติร์กในอัฟริกายุค 274 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 274

จกั รวรรดเิ ซลจกุ หลายรอ้ ยปกี อ่ นหนา้ นน้ั เคยขายไกพ่ นั ธเ์ุ ดยี วกนั น้ี โดยคนองั กฤษ ยุคเก่าเรียกไก่พันธุ์น้ีว่า เตอร์กีเช่นเดียวกัน เพราะเข้าใจว่าเป็นไก่พ้ืนเมืองท่ีชน เติร์กเลยี้ งไว้และน�ำมาขาย ช่วงต้นศตวรรษท่ี 17 คนอังกฤษอพยพข้ามมหาสมุทรแอตแลนติก ไปอยู่ ในดินแดนใหม่คืออเมริกาแถวนิวอิงแลนด์ ช่วงแรกยังคบหาสมาคมกับชน อนิ เดยี นแดงดอี ยู่ ชนอนิ เดยี นแดงเลย้ี งไกใ่ หญพ่ นั ธพ์ุ นื้ เมอื งไว้ คนองั กฤษเหน็ แลว้ เขา้ ใจว่าเป็นเตอร์กีที่เคยรจู้ ักจึงเรียกว่า เตอร์กี หรอื ไก่งวงเช่นทีเ่ คยเรยี ก เอาเขา้ จรงิ เตอรก์ ที ค่ี นองั กฤษเคยรจู้ กั มากอ่ นในยโุ รปกบั เตอรก์ ที พ่ี บเหน็ ในอเมรกิ าเปน็ คนละสายพันธุ์กัน เตอรก์ ีในอเมริกา คือ ไกพ่ ื้นเมืองที่เป็นไกง่ วงทไี่ มพ่ บในทวปี อน่ื แต่เมือ่ เรยี กวา่ เตอร์กีจนเคยชินแล้ว คนองั กฤษทีก่ ลายเปน็ คนอเมรกิ ันไปจน หมดจงึ เรยี กไกง่ วงวา่ เตอรก์ ี มานบั แตน่ น้ั สว่ นเตอรก์ ที เ่ี คยใชเ้ รยี กไกใ่ หญจ่ ากอฟั รกิ า ภายหลงั ไมไ่ ดร้ บั ความนยิ มบรโิ ภคในองั กฤษเทา่ ไกง่ วงจากอเมรกิ า จงึ เปลย่ี น ชอื่ ไปเปน็ ไกก่ นิ บี า้ ง ไกอ่ นิ เดยี บา้ ง นค่ี อื สาเหตวุ า่ เหตใุ ดคนองั กฤษจงึ เรยี กไกง่ วง ว่า เตอรก์ ี เป็นเรือ่ งทเ่ี กีย่ วข้องกบั ชนเติร์กเหมือนกนั ไม่มีอะไรออกนอกเรอื่ งเลย 000.indd 275 เติรก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสูย่ ุคใหม่ 275 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 276 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 66 ประเทศในเอเชียกลางของชนเติร์ก 000.indd 277 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ ่อนสู่จกั รวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ ุคใหม่ 277 1/27/2564 BE 4:21 PM

ประเทศในเอเชยี กลางของชนเติร์ก ชนชาวเติร์กที่มีต้นตอจากทางเหนือและตะวันออกเฉียงเหนือของเอเชีย อพยพเคลื่อนย้ายลงทางใต้ นับตั้งแต่ก่อนยุคประวัติศาสตร์ การอพยพลงมาใน พื้นที่เอเชียกลางที่เป็นทุ่งหญ้าสเต็ปป์กว้างใหญ่เพิ่มข้ึนอย่างพรวดพราดในช่วง ศตวรรษท่ี 11 โดยเขา้ มาอาศยั ปะปนอยกู่ บั หมชู่ นเดมิ ในพน้ื ท่ี กระทงั่ สามารถยดึ พ้นื ท่ที ้ังหมดและรวมกลุม่ กันเองสรา้ งรัฐและสหพนั ธ์รัฐข้นึ เปน็ รฐั ของชนเร่รอ่ น ท่ีอาศัยกันอยู่ในกระโจม เล้ียงปศุสัตว์เพื่อยังชีพ ชนเติร์กที่เคลื่อนย้ายเข้ามายัง เอเชียกลางมีหลายกลุ่ม แม้มีรากของบรรพบรุ ุษเดียวกนั เป็นชนเติร์กเหมอื นกนั ทวา่ ภาษาทใี่ ช้มคี วามแตกตา่ งกันทางส�ำเนยี ง อกี ทั้งวฒั นธรรมยังแตกตา่ งหลาก หลายออกไปอกี ช่วงเวลาท่ีชนเติร์กจ�ำนวนมากหลั่งไหลเข้าสู่เอเชียกลาง เวลาน้ันอิสลามที่ น�ำเขา้ มาโดยชนอาหรบั ไดแ้ พรห่ ลายในพน้ื ทแ่ี ลว้ ชนเตริ ก์ หลายกลมุ่ พากนั เขา้ รบั อิสลาม ขณะท่ีหลายกลุ่มยังไม่เข้ารับ กระท่ังเม่ือชนมองโกลเริ่มเติบโตแข็งกล้า ขึน้ ในศตวรรษท่ี 13 มองโกลภายใต้การน�ำของเจงกสิ ข่านได้เขา้ ปกครองดนิ แดน แถบนี้ รฐั ของชนเตริ ก์ จ�ำนวนมากตกอยภู่ ายใตก้ ารปกครองของมองโกล ชนเตริ ก์ จ�ำนวนไมน่ อ้ ยถกู เกณฑเ์ ปน็ ทหารในทพั มองโกลทขี่ ยายอ�ำนาจออกไปกวา้ งขวาง ชนเติร์กส่วนหน่ึงโดยเฉพาะชนเผ่าท่ีนับถือศาสนาอิสลาม รวมกลุ่มกันหนีภัย สงครามอพยพออกจากพื้นท่ี เคล่ือนย้ายลงด้านล่างเข้าสู่ร่มเงาของเปอร์เซียที่ นับถือศาสนาอิสลามเช่นเดียวกัน ชนเติร์กมุสลิมจ�ำนวนไม่น้อยหลบเข้าไปใน คาบสมทุ รอานาโตเลีย กระทัง่ สรา้ งรฐั ของตนเองข้ึน 278 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 278

พน้ จากอ�ำนาจของมองโกลชว่ งศตวรรษที่ 14 ชนเตริ ก์ ยงั ไมท่ นั กลบั มาสรา้ ง รฐั อสิ ระของตนเอง ชนเตริ ก์ อกี กลมุ่ หนงึ่ กก็ า้ วขนึ้ สอู่ �ำนาจสามารถสรา้ งจกั รวรรดิ ยง่ิ ใหญท่ ชี่ อ่ื วา่ ทมิ รู ดิ (Timurid) ปกครองทง้ั เอเชยี กลาง กระทงั่ ถงึ ศตวรรษท่ี 16 จักรวรรดิทิมูริดค่อยๆเสื่อมอ�ำนาจลง เมื่อราชวงศ์ทิมูริดย้ายเข้าสู่อินเดีย สร้าง จกั รวรรดมิ กุ อลหรอื โมกลุ ขนึ้ อ�ำนาจของทมิ รู ดิ ทคี่ อ่ ยๆมอดลงในเอเชยี กลางเปน็ ช่วงเวลาเดียวกับการเรืองอ�ำนาจของจักรวรรดิรัสเซีย กระทั่งถึงศตวรรษท่ี 18 จกั รวรรดริ สั เซยี จงึ เขา้ ปกครองทงั้ เอเชยี กลาง ชนเตริ ก์ อยภู่ ายใตก้ ารปกครองของ จักรวรรดิรัสเซีย จนกระทั่งเข้าศตวรรษท่ี 20 รัสเซียเปล่ียนเป็นสหภาพโซเวียต ปกครองโดยลทั ธคิ อมมวิ นสิ ตน์ านหลายทศวรรษ ชนเตริ ก์ ในเอเชยี กลางกลายไป เปน็ รฐั ภายใตส้ หภาพโซเวยี ต กระทง่ั เขา้ ปลาย ค.ศ.1991 สหภาพโซเวยี ตลม่ สลาย ลง ดนิ แดนของชนเตริ ์กในเอเชียกลางจงึ เรมิ่ เป็นประเทศเอกราช ประเทศใหมห่ ลายแหง่ เกดิ ขน้ึ หลงั การลม่ สลายของสหภาพโซเวยี ต ประเทศ ในเอเชยี กลางเหลา่ นห้ี ลายประเทศมปี ระชากรสว่ นใหญเ่ ปน็ ชนเตริ ก์ ใชว้ ฒั นธรรม เตริ ก์ พดู ภาษาในกลมุ่ เตริ ก์ ประเทศเหลา่ น้ี ไดแ้ ก่ คาซคั สถาน อซุ เบกสิ ถาน เตริ ก์ เมนิสถาน กีรจิสถาน รวมท้ังอะเซอร์ไบจัน ซึ่งอยู่ในบริเวณคอเคซัส รวม 5 ประเทศ นอกจากนย้ี งั มอี กี หนงึ่ ประเทศในเอเชยี กลาง คอื ทาจกิ สิ ถาน ทแี่ มม้ ชี น เตริ ์กอยู่มาก ทว่าประชากรสว่ นใหญม่ ิใชเ่ ติรก์ จึงไม่นับเป็นชาติกลมุ่ เติรก์ ในทน่ี ้ี ขอเขยี นถงึ ประเทศของชนเติร์กในเอเชียกลางไปทีละประเทศ เพือ่ ใหพ้ วกเราได้ เข้าใจความเปน็ มาโดยสังเขปของประเทศทเ่ี ป็นของชนเตริ ์กเหลา่ น้นั 000.indd 279 เตริ ก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 279 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 280 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 67 คาซกั สถาน 000.indd 281 เติร์ก จากชนเผา่ เร่รอ่ นส่จู ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 281 1/27/2564 BE 4:21 PM

คาซกั สถาน ประเทศที่มีชนเติร์กอาศัยอยู่มากที่สุดในปัจจุบัน คือ สาธารณรัฐตุรกี มปี ระชากร 82 ลา้ นคน โดยเปน็ ชนเชอื้ สายเตริ ก์ 60 ลา้ นคน แตต่ รุ กมี ใิ ชป่ ระเทศ ที่ใหญ่ที่สุดของชนเตริ ก์ ประเทศท่ใี หญ่ท่สี ดุ กลับเป็น คาซัคสถาน (Kazakstan) ซงึ่ อย่ใู นเอเชยี กลางที่ไม่มที างออกสทู่ ะเลเปดิ มพี ้ืนทม่ี ากถงึ 2,724,900 ตาราง กิโลเมตร ใหญ่กว่าตุรกี 3.5 เท่า แต่มีประชากรน้อยกว่าเพียง 18.3 ล้านคน จ�ำนวนนร้ี อ้ ยละ 76 เป็นคนเชอ้ื สายเตริ ์ก ในบรรดาชนเติรก์ ทัง้ หมด เปน็ ชนเชอ้ื สายคาซัครอ้ ยละ 96 ส่วนทเี่ หลือมเี ช้อื สายอซุ เบก อุยกูร์ และตาตาร์ ชนเตริ ก์ ทเี่ คลอ่ื นยา้ ยจากเอเชยี ตอนบนลงมาทางเอเชยี กลาง ตงั้ แตย่ คุ กอ่ น ประวัติศาสตร์กลุ่มแรกๆ คือ คูมัน (Cuman) เข้ามาต้ังรกรากในพื้นที่ที่เคยมี มหาอ�ำนาจยุคเก่าเข้ามาปกครองไม่ว่าจะเป็น ไซเธียน (Scythian) เปอร์เซีย (Persian Achaemenid) รวมทง้ั มาเซโดเนยี ยคุ อเลค็ ซานเดอรม์ หาราช ชนเตริ ก์ คมู นั เขา้ รบั อสิ ลามในศตวรรษที่ 8 จากการเผยแพรข่ องชนอาหรบั ภายใตจ้ กั รวรรดิ อับบาสิยะฮทฺ เี่ ขา้ มาในพนื้ ที่ เข้าศตวรรษท่ี 13 เมือ่ มองโกลเข้าปกครองพื้นทีเ่ อเชยี กลาง ได้ให้อสิ ระกบั ชนคมู นั พอสมควร ชนเตริ ก์ คมู นั ตง้ั ถนิ่ ฐานอยรู่ ว่ มกบั ชนเตริ ก์ เผา่ กบิ ชกั (Kipchak) ที่เป็นมสุ ลมิ เช่นเดียวกัน เมอื่ ได้รับอิสระ ชนเตริ ์กสองกลุ่มจึงคอ่ ยๆ รวมกนั เกดิ เป็นกลุ่มชนท่ีเรียกว่า คาซัค (Khazak) ขึ้น จนกระท่ังกลางศตวรรษที่ 15 ชน กลุ่มใหม่นจ้ี งึ รวมกันสรา้ งรัฐข่านคาซคั (Khazak khanate) เพ่ือปกครองตนเอง เขา้ ศตวรรษที่ 17 รฐั ขา่ นคาซคั ออ่ นพลงั ลงถกู เตริ ก์ กลมุ่ อนื่ รวมทง้ั ชนเตริ ก์ อซุ เบก เข้าปกครองนานถึงสองศตวรรษ กระทั่งปลายศตวรรษท่ี 19 จักรวรรดิรัสเซีย เติบโตข้ึน ได้เข้ายึดครองดินแดนเอเชียกลางทั้งพื้นท่ีที่เป็นคาซัคสถาน อุซเบกิ สถาน และพื้นท่ีอน่ื 282 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 282

ระหวา่ งสงครามโลกครั้งท่ี 1 ตอนต้นศตวรรษที่ 20 ชนคาซัคพยายามต่อสู้ ดิ้นรน เพอ่ื ขออิสรภาพจากรัสเซยี โชคร้ายเมือ่ เขา้ ค.ศ.1920 รัสเซยี เปลี่ยนเปน็ สหภาพโซเวียตเต็มรูปแบบ กลุ่มชนคาซัคกลับเข้าไปอยู่ภายใต้การปกครองของ สหภาพโซเวียตอีกคร้ัง โดยจัดเป็นรัฐคาซัคสถาน ส�ำหรับกลุ่มประชากรท่ีมีเช้ือ สายคาซคั ทวา่ ความเปน็ อสิ ระทางการเมอื งกลบั เปน็ ปญั หา เมอ่ื โซเวยี ดปกครอง รัฐคาซัคสถานอย่างเข้มงวด มีการน�ำเอาคนรัสเซียเข้ามาเจือจางคนพื้นท่ี การนับถือศาสนาอิสลามถูกจ�ำกัด ดินแดนหลายส่วนของคาซัคสถานเป็นพ้ืนที่ กกั กนั เชลยศกึ ท้งั ระหวา่ งสงครามโลกครง้ั ที่ 1 ต่อเนื่องมายังสงครามโลกครงั้ ที่ 2 เปน็ เหตใุ หป้ ระชากรคาซคั สถานมปี ระชากรเชอื้ สายเยอรมนั ทเี่ คยเปน็ เชลยศกึ ปะปนอยรู่ อ้ ยละ 1 ระหว่าง ค.ศ.1990 เกิดความไม่สงบในสหภาพโซเวียต รัฐคาซัคสถานจึง ประกาศอิสรภาพปลายปีนั้น ก่อนขอเป็นประเทศเอกราชใน ค.ศ.1991-1992 นบั เปน็ ประเทศสดุ ทา้ ยทเี่ ปน็ อสิ ระจากสหภาพโซเวยี ตทล่ี ม่ สลายลง ความทมี่ คี น รัสเซียเป็นประชากรของคาซัคสถานมากถึงร้อยละ 19 เป็นกลุ่มที่มีอิทธิพล ทางการเมืองและทางเศรษฐกิจ เป็นผลให้ประเทศน้ีมีความสัมพันธ์ท่ีแนบแน่น กบั รสั เซียจนกระทง่ั ทกุ วนั นี้ 000.indd 283 เตริ ์ก จากชนเผ่าเรร่ อ่ นส่จู ักรวรรดิ จากยคุ โบราณส่ยู คุ ใหม่ 283 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 284 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 68 อุซเบกิสถาน 000.indd 285 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนสู่จักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 285 1/27/2564 BE 4:21 PM

อุซเบกสิ ถาน ประเทศที่สวยท่ีสุดแถบเอเชียกลาง คือ “อุซเบกิสถาน” (Uzbekistan) มเี มอื งสวยอยา่ งบคุ อรอ (Bukhara) สะมารค์ าน (Samakhan) ทใ่ี ครเหน็ แลว้ ตอ้ ง ทง่ึ ทง้ั ยงั เหน็ ความรงุ่ เรอื งของวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ในโลกอสิ ลามยคุ กลาง เพิ่มเติมเข้าไปอีก ดินแดนนี้เป็นศูนย์กลางการปกครองของจักรวรรดิทิมูริดของ ชนเติร์ก-มองโกลท่ียิ่งใหญ่หลังยุคจักรวรรดิมองโกล ความเป็นมาของประเท ศอซุ เบกสิ ถาน จึงนา่ สนใจอยา่ งยิ่ง ประเทศอุซเบกิสถาน เป็นประเทศในเอเชียกลางไม่มีทางออกทะเล ล้อมรอบด้วยคาซัคสถานทางเหนือ อัฟกานิสถานและเติร์กเมนิสถานทางใต้ กีรจิสถานและทาจิกิสถานทางตะวันออก และคาซัคสถานทางตะวันตก มีพ้ืนที่ 449,000 ตารางกโิ ลเมตร ประชากรใน ค.ศ.2020 มี 34 ลา้ นคน จ�ำนวนน้เี ปน็ ชนเตริ ก์ มากถงึ รอ้ ยละ 92 ชนเติร์กส่วนใหญ่เปน็ เผา่ อซุ เบก โดยมมี ากถงึ ร้อยละ 90 นอกน้ันเป็นเติรก์ เผ่าคาซัค คารากัลปัก ตาตาร์ กรี จิส กอโยซารัม เตริ ์กเมน สว่ นทีเ่ หลอื เป็นคนทาจิก ซึง่ ไม่ใชเ่ ตริ ์กรอ้ ยละ 4.9 อีกร้อยละ 2.7 เปน็ คนรัสเซยี พ้ืนท่ีที่เป็นประเทศอุซเบกิสถานในวันนี้ มีผู้คนต้ังรกรากมาต้ังแต่ก่อนยุค ประวัติศาสตร์ บุคอรอ สะมาร์คานก�ำเนิดขึ้นมาตั้งแต่ยุคน้ัน การพัฒนาเส้น ทางการค้าสายไหม (Silk road) ในพื้นท่ีท�ำให้มหาอ�ำนาจอย่างเปอร์เซียเข้าไป สร้างอิทธิพล แถมด้วยมหาอ�ำนาจอื่น อย่างเช่น มาเซโดเนียเพิ่มเติมเข้าไปอีก บางส่วนเป็นกลุ่มชนเตริ ก์ เฮพธาไลต์ (Hephthalite) และก๊อกเติรก์ (Gokturk) ในพนื้ ทท่ี เี่ รยี กวา่ ทรานโซเซยี นา (Transoxiana) ทง้ั เคยมชี นอาหรบั ภายใตก้ ารน�ำ ของอาลี อบิ นฺ ซัททอรฺ (Ali ibn Sattor) เขา้ มาปกครองในศตวรรษท่ี 8 286 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 286

ผ่านเข้าศตวรรษที่ 9-10 เป็นยุคของเติร์กในพ้ืนท่ีท้ังจักรวรรดิฆาราฆานิด (Karakhanid) และเซลจกุ (Seljuk) ระหวา่ งนเี้ องทรี่ ฐั ควาเรสเมยี (Khwaresmia) ซึ่งเป็นราชวงศ์ชนเติร์กมัมลุกถือก�ำเนิดข้ึน เข้าศตวรรษที่ 13 มองโกลรุกเข้ามา ในพื้นที่เกิดการท�ำลายล้างขนานใหญ่เหลือท้ิงไว้ คือ อารยธรรมเติร์ก-เปอร์เซีย พน้ จากมองโกลยคุ เจงกสิ ขา่ น ดนิ แดนแถบนถ้ี กู แบง่ สรรใหก้ บั ลกู หลานเจงกสิ ขา่ น โดยเปน็ สว่ นหนงึ่ ของรฐั ขา่ นชากาไต (Chagatai) ขณะทคี่ วาเรสเมยี เปน็ พนื้ ทขี่ อง จักรวรรดิมองโกลโกลเด้นฮอร์ด (Golden Horde) หรือกระโจมทอง ก่อนท่ี ทั้งหมดจะตกอยู่ใต้อ�ำนาจของจักรวรรดิเติร์กทิมูริด ซึ่งใช้พื้นท่ีน้ีเป็นศูนย์กลาง การปกครอง เขา้ ศตวรรษท่ี 16 จกั รวรรดทิ มิ ูริดเสือ่ มถอยอ�ำนาจลง ชนเติร์กเผา่ อซุ เบก ทางเหนอื ของทะเลอะรัล (Aral sea) ไดร้ ุกเขา้ ยดึ พืน้ ที่ทรานโซเซยี นา ปกครอง พน้ื ทแี่ ถบนจ้ี นกระทง่ั เขา้ ศตวรรษที่ 19 จกั รวรรดริ สั เซยี จงึ เขา้ ยดึ ครองกลายเปน็ ส่วนหนึ่งของจกั รวรรดริ ัสเซีย กอ่ นเปล่ยี นเป็นสหภาพโซเวยี ตตอนต้นศตวรรษท่ี 20 ระหว่างสงครามโลกครั้งที่สอง ชนเติร์กอุซเบกกว่าล้านคนถูกระดมเข้าสู่ กองทัพโซเวียต เพ่ือต่อสู้กับนาซีเยอรมันท้ังยังมีชนอุซเบกบางส่วนเข้ากับนาซี เยอรมัน ถึง ค.ศ.1990 ชนอุซเบกจึงประกาศการเป็นรัฐและจัดต้ังเป็นประเทศ อิสระในปีตอ่ มา นเี่ องทีเ่ ป็นเร่ืองราวของประเทศอซุ เบกิสถาน 000.indd 287 เติร์ก จากชนเผ่าเร่ร่อนส่จู ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ ุคใหม่ 287 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 288 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 69 เตริ ก์ เมนิสถาน 000.indd 289 เติร์ก จากชนเผ่าเรร่ ่อนสู่จกั รวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ คุ ใหม่ 289 1/27/2564 BE 4:21 PM

เตริ ์กเมนสิ ถาน ต้ังแต่ยุคโบราณ จีนสร้างเส้นทางการค้าที่ในเวลาต่อมาเรียกว่า “เส้นทาง สายไหม” (Silk road) ติดต่อค้าขายไปมาระหว่างตะวันออกกับตะวันตกจนถึง จักรวรรดิโรมัน เส้นทางผ่านดินแดนต่างๆ โดยทางบกผ่านตะวันออกกลางและ เปอร์เซียเข้าสู่เอเชียกลางจนถึงแผ่นดินจีน ระหว่างทางมีเมืองที่กลายเป็นแหล่ง ชุมนมุ ของพอ่ คา้ ยุคโบราณ หนึง่ ในเมอื งขนาดใหญท่ สี่ ดุ ในเวลานัน้ คอื “เมริ ์พ” (Merv) เปน็ พน้ื ทีภ่ ายใตอ้ ทิ ธพิ ลของจักรวรรดิเปอรเ์ ซยี ภายหลังชนเติรก์ รกุ เขา้ มาตงั้ ถน่ิ ฐานแทนที่ เมอื งเมริ พ์ เวลานห้ี ายไปกลายเปน็ ซากเมอื งโบราณตงั้ อยใู่ กล้ เมืองแมรี (Mary) ในพื้นท่ีท่ีเป็นประเทศเติร์กเมนิสถาน (Turkmenistan) ในปัจจุบนั เตริ ก์ เมนิสถาน แปลวา่ ประเทศของชาวเตริ ์กเมน (Turkmen) ค�ำวา่ เติร์ก เมน เปน็ ค�ำผสมระหว่างเติร์กกับค�ำวา่ อมิ าน (Iman) ในภาษาอาหรบั หมายถงึ ชนเตริ ์กที่ศรทั ธาในอิสลาม โดยในศตวรรษท่ี 10 ชนเติร์กเผา่ ออกซุ (Ooghuz) ทอี่ พยพลงมาจากมองโกเลยี เขา้ มาในพน้ื ทเ่ี อเชยี กลาง สองถงึ สามแสนครอบครวั แห่กันเข้ารับอิสลาม ชนออกุซเข้ามาในพ้ืนท่ีนี้ต้ังแต่สองศตวรรษก่อนหน้านั้น สร้างชุมชนกระจายไปท่ัวเอเชียกลางระหว่างทะเลสาบแคสเปียนกับทะเลสา บอะรัล พื้นท่ีนี้เดิมเคยอยู่ภายใต้อิทธิพลของจักรวรรดิเปอร์เซีย เมื่อชนเติร์ก อพยพลงมาได้ผสมเข้ากับชนเปอร์เซียเกิดเป็นกลุ่มชนใหม่ เรียกตนเองว่า เติร์ก เมน ตัง้ รกรากอย่ตู ลอดพ้นื ทใี่ กลท้ ะเลสาบแคสเปียนจนถึงเทือกเขาคอเคซัส เมอื่ จกั รวรรดเิ ซลจกุ มอี ทิ ธพิ ลในพนื้ ที่ ชนเตริ ก์ เมนภายใตจ้ กั รวรรดบิ างสว่ น อพยพเคลอื่ นยา้ ยลงทางใตถ้ งึ พนื้ ทท่ี เ่ี ปน็ อะเซอรไ์ บจนั ในปจั จบุ นั บางสว่ นอพยพ เข้าไปในอานาโตเลยี ถึงศตวรรษท่ี 12 ชนเติรก์ เมนรวมกบั ชนเติรก์ กลุ่มอ่ืนรว่ ม 290 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:22 PM 000.indd 290

กันล้มการปกครองของเซลจุกได้ส�ำเร็จ กระทั่งศตวรรษที่ 13 เมื่อมองโกลเข้า รกุ รานพนื้ ท่ี ชนเตริ ก์ เมนหลายกลมุ่ อพยพหนภี ยั ลงทางใต้ บางสว่ นถกู เกณฑเ์ ปน็ ทหารในกองทพั มองโกล ตอ่ มาเมอ่ื มองโกลเสอ่ื มอ�ำนาจลง เกดิ จกั รวรรดอิ นื่ ตาม มา เช่น กลุ่มเติร์กจากอุชเบกไม่ว่าจะเป็นฆิวา (Khiva) บุคอรอ (Bukhara) รวมทง้ั ทมิ รู ดิ (Timurid) ชนเตริ ก์ เมนทเ่ี ชย่ี วชาญในการรบกลายเปน็ ก�ำลงั ส�ำคญั ให้กบั จกั รวรรดิทถี่ ือก�ำเนิดขนึ้ ใหมเ่ หลา่ นน้ั กระทั่งศตวรรษท่ี 19 เติร์กเมนกลายเป็นกองก�ำลังของจักรวรรดิฆิวา ท�ำหน้าที่ดูแลการค้าทาสในพนื้ ที่ ปลายศตวรรษที่ 19 จักรวรรดริ สั เซยี ขยายการ ปกครองลงมาในเอเชียกลาง ชนเติร์กเมนกลายไปเป็นส่วนหน่ึงของจักรวรรดิ รัสเซยี แม้พยายามรวมกับชนเตริ ก์ กลมุ่ อ่นื ไมว่ า่ จะเปน็ อุซเบก คาซัค และกรี จิส เพอ่ื กอ่ กบฏ ทวา่ ท�ำไดเ้ พยี งชยั ชนะทไ่ี มจ่ รี งั สดุ ทา้ ยจงึ ตกอยใู่ ตอ้ �ำนาจของรสั เซยี ตอ่ เน่ืองไปจนกระทั่งยุคสหภาพโซเวียตตอนตน้ ศตวรรษท่ี 20 ผ่านมาจนกระท่งั ปลาย ค.ศ.1991 จงึ กลายเป็นประเทศเอกราชชือ่ วา่ “เติรก์ เมนสิ ถาน” มเี นื้อที่ ราว 490,000 ตารางกโิ ลเมตรกบั ประชากรเกอื บ 6 ลา้ นคน รอ้ ยละ 94 เปน็ มสุ ลมิ โดยร้อยละ 80 เปน็ ชนเตริ ์กเมน แมไ้ ดร้ บั อสิ รภาพ ทว่ารัฐบาลยังปกครองแบบ เขม้ งวดคล้ายสไตล์ของโซเวียต 000.indd 291 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนสจู่ กั รวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยคุ ใหม่ 291 1/27/2564 BE 4:22 PM

000.indd 292 1/27/2564 BE 4:22 PM

ตอนท่ี 70 กีรจสิ ถาน 000.indd 293 เติร์ก จากชนเผา่ เรร่ อ่ นส่จู ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 293 1/27/2564 BE 4:22 PM

กีรจสิ ถาน กีรจิส (Kyrgys) เป็นภาษาเติร์ก แปลว่า สี่สิบอันเป็นเร่ืองราวน้ีเกิดข้ึนใน ศตวรรษที่ 9 หมายถึง ชนเติร์กสี่สิบเผ่าย่อยท่ีรวมกลุ่มกันต่อต้านอิทธิพลของ อยุ กรู ท์ เ่ี ปน็ ชนเตริ ก์ อกี เผา่ หนงึ่ เหตนุ เ้ี มอื่ เกดิ สาธารณรฐั กรี จสิ ถาน (Kyrgystan) ขน้ึ ภายหลงั การลม่ สลายของสหภาพโซเวยี ตใน ค.ศ.1991 ธงชาติของกรี จิสถาน จึงเป็นรูปดวงอาทิตย์ท่ีมีรัศมี 40 แฉก เร่ืองราวความเป็นมาของประเทศเติร์ก แหง่ นจี้ งึ มีที่มาเช่นนั้น เรื่องราวของกีรจิสถานย้อนหลังกลับไปได้ถึง 3,000 ปี ดินแดนท่ีปัจจุบัน เปน็ ประเทศกรี จสิ ถานเตม็ ไปดว้ ยขนุ เขา เปน็ เสน้ ทางโบราณของพอ่ คา้ ทผ่ี า่ นเสน้ ทางสายไหมจากเอเชียกลางเข้าไปยังแผ่นดินจีน ชนเติร์กท่ีอาศัยอยู่ในพ้ืนที่นี้ อพยพลงมาจากทางเหนือ ต้องอยู่ภายใต้การปกครองของจักรวรรดิก็อกเติร์ก จักรวรรดิอุยกูร์ ชนเผ่าฆิตาน (Khitan) บางช่วงกลับมาเป็นอิสระบ้าง กระท่ัง ศตวรรษท่ี 13 จงึ ตกอยภู่ ายใตก้ ารปกครองของมองโกล หลงั จากนนั้ ยงั ถกู ปกครอง จากชนมองโกลเผ่าคาลมิกส์ (Kalmyks) ก่อนจะตกอยู่ภายใต้อาณาจักรแมนจู และชนเตริ ก์ อสุ เบก จนกระทง่ั เขา้ ศตวรรษท่ี 19 ชนกรี จสิ จงึ กลายไปเปน็ พลเมอื ง รสั เซยี กอ่ นตกเปน็ ของโซเวยี ตกวา่ จะมาเปน็ ชาตอิ สิ ระไดต้ อ้ งรอจนถงึ ค.ศ.1991 ชนเติร์กเชื้อสายกีรจิสแตกต่างจากชนเติร์กกลุ่มอื่นตรงท่ีมีผิวขาวกว่า ผมออกสีแดง ตาสเี ขยี ว หน้าตาทา่ ทางเป็นมองโกลผสมยุโรป ชนกลุ่มน้ใี ชว่ า่ จะ อย่ภู ายใตก้ ารปกครองของชนกล่มุ อ่ืนมาตลอด ชว่ งศตวรรษที่ 9 เคยท�ำสงคราม ขบั ไลร่ ฐั ขา่ นอยุ กรู อ์ อกนอกพนื้ ทม่ี าแลว้ และตงั้ รฐั ยนื ยง จนกระทง่ั ถงึ ศตวรรษท่ี 12 จึงกลับไปอยู่ภายใต้รัฐอ่ืนอีกคร้ัง กระทั่งเข้าศตวรรษที่ 13 จึงกลายเป็นรัฐ ของมองโกล กอ่ นจะเวยี นไปเปน็ รฐั ภายใตก้ ารปกครองของกลมุ่ อน่ื จนกระทง่ั กลบั มาเปน็ รฐั อิสระตามทกี่ ล่าวข้างตน้ 294 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:22 PM 000.indd 294

กีรจิสถานเป็นประเทศที่ไม่มีดินแดนติดทะเล ล้อมรอบด้วยประเทศคาซัค สถานทางเหนอื อุสเบกสิ ถานทางตะวันตก จนี ทางตะวนั ออก ทาจิกสิ ถานทางใต้ มีเนื้อท่ี 199,951 ตารางกโิ ลเมตร ประชากรใน ค.ศ.2020 มี 6.6 ล้านคนจ�ำนวน นี้รอ้ ยละ 73.5 มเี ชอ้ื สายกีรจสิ รอ้ ยละ 14.7 เป็นอซุ เบก รอ้ ยละ 5.5 เป็นรสั เซยี ประชากรร้อยละ 90 นับถือศาสนาอิสลามนิกายสุนหน่ี ร้อยละ 7 เป็นคริสต์ ส่วนที่เหลือเป็นพุทธ ยิวและศาสนาอ่ืน มีระดับเศรษฐกิจค่อนข้างยากจนโดยมี รายไดต้ อ่ หวั ตอ่ ปปี ระมาณ 1,300 เหรยี ญสหรฐั ในเอเชยี กลาง ยากจนเปน็ อนั ดบั สองรองลงมาจากประเทศทาจิกิสถาน สถานะการเมอื งไม่มัน่ คงนัก แมข้ าดพนื้ ทท่ี างการเกษตร เนอื่ งจากประเทศเตม็ ไปดว้ ยภเู ขาสงู และกนั ดาร ทว่าประเทศยังมีรายได้หลักจากพืชผลทางการเกษตร นอกเหนือจากน้ันเป็น รายไดจ้ ากแรท่ องค�ำและแรรเ์ อิรท์ หรือแร่หายาก การปกครองดว้ ยระบบโซเวียต สร้างปัญหาการพัฒนาเศรษฐกิจให้กับประเทศกีรจิสถานท่ีเป็นอิสระในเวลาต่อ มาค่อนขา้ งมาก เป็นปัญหามาจนกระทงั่ ปจั จบุ นั น้ี 000.indd 295 เติร์ก จากชนเผา่ เรร่ ่อนสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณส่ยู คุ ใหม่ 295 1/27/2564 BE 4:22 PM

000.indd 296 1/27/2564 BE 4:22 PM

ตอนที่ 71 อะเซอร์ไบจัน 000.indd 297 เติรก์ จากชนเผา่ เรร่ ่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 297 1/27/2564 BE 4:22 PM

อะเซอร์ไบจัน แผ่นดินระหว่างทะเลด�ำกับทะเลสาบแคสเปียน ยาวประมาณ 1.1 พัน กิโลเมตร มีเทือกเขาใหญ่อยู่สองเทือกทอดผ่านจากตะวันตกไปทางตะวันออก ดา้ นบน คอื เทอื กเขาคอคอซสั ใหญ่ (Greater Caucasus) ดา้ นล่าง คอื เทือกเขา คอเคซสั น้อย (Lesser Caucasus) ระหวา่ งสองเทอื กเขาน้ี เป็นท่ีต้งั ของประเทศ อิสระ 3 ประเทศที่แยกออกมาจากสหภาพโซเวียต ใน ค.ศ.1991 ไดแ้ ก่ จอรเ์ จยี (Georgia) อาร์มีเนีย (Armenia) และอะเซอร์ไบจัน (Azerbaijan) ทั้งยังเปน็ ที่ ต้ังอกี หนง่ึ รฐั คือ อบั ฆาเซยี (Abkhazia) ทวา่ ประเทศสว่ นใหญ่ในโลกรบั รองว่า รัฐนเ้ี ปน็ ส่วนหนึ่งของประเทศจอรเ์ จีย ขณะที่อับฆาเซียเองดิ้นรนทจ่ี ะเป็นอิสระ ประเทศใหญ่ท่ีสุด มีประชากรมากที่สุดในพื้นที่นี้ คือ อะเซอร์ไบจัน ซ่ึงมี เนอื้ ทรี่ วม 86,600 ตารางกโิ ลเมตร ประชากรใน ค.ศ.2020 มี 10 ลา้ นคน ประเทศ น้ีแบ่งเปน็ สองสว่ น พ้ืนที่ส่วนใหญ่ตดิ ทะเลสาบแคสเปยี น โดยมีพ้นื ทเ่ี ล็กๆ แยก ส่วนออกมาทางตะวันตก เป็นพ้ืนท่ีที่ล้อมรอบด้วยอิหร่าน อาร์มีเนียและตุรกี ในส่วนของพ้ืนที่ใหญ่มีพื้นที่ส่วนหน่ึงที่เป็นปัญหา คือ “นากอร์โน-คาราบัก” (Nagorno-Karabakh) ซ่ึงมีพนื้ ทขี่ นาด 4,400 ตารางกโิ ลเมตร พืน้ ทน่ี อ้ี งคก์ าร สหประชาชาตริ บั รองว่าเปน็ ของอะเซอร์ไบจนั ทว่าประชากรส่วนใหญ่ในพน้ื ท่ีน้ี เป็นชนอาร์มีเนีย โดยมีกองทัพอาร์มีเนียเข้ามายึดครองไว้ ก่อให้เกิดสงคราม ระหว่างสองประเทศสองครั้ง โดยคร้ังสุดท้ายเกิดใน ค.ศ.2020 ข้อยุติท่ีก�ำหนด ข้นึ คอื อาร์มีเนียตอ้ งถอนทหารและคนื พ้นื ทีใ่ ห้อะเซอรไ์ บจัน อะเซอรไ์ บจนั เปน็ ประเทศก�ำลงั พฒั นาในแถบคอเคซสั ประชากรรอ้ ยละ 92 มเี ชื้อสายเติร์กเผ่าอะเซอร์ไบจานีหรืออะเซอรี (Azeri) ส่วนท่เี หลือเป็นประชากร เชอื้ สายเลซเกยี น (Lezkian) รสั เซยี อารม์ เี นยี และอนื่ ๆ รอ้ ยละ 97 ของประชากร 298 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:22 PM 000.indd 298

ในประเทศ นบั ถอื ศาสนาอสิ ลามนกิ ายชอี ะอฺ ผลการตรวจสอบทางพนั ธกุ รรมพบ วา่ ชนอะเซอรไ์ บจานเี ปน็ เตริ ก์ เผา่ หนง่ึ โดยมสี ว่ นผสมของชนหลายชาติ สว่ นใหญ่ เปน็ เตริ ก์ เผา่ ออกซุ พนื้ ทน่ี ใ้ี นอดตี เคยถกู ปกครองโดยหลายชนชาติ เชน่ อลั บาเนยี ไบแซนไทน์ เปอรเ์ ซยี อารม์ ีเนีย และจอรเ์ จีย ชนเตริ ก์ เผา่ ออกซุ อพยพลงมาในพนื้ ทเ่ี อเชยี กลางตงั้ แตศ่ ตวรรษท่ี 8 ยคุ สมยั อับบาสิยะฮฺ ก่อนเคล่ือนย้ายเข้าสู่คอเคซัสในศตวรรษที่ 11 ในพื้นที่ดังกล่าวมี ประชากรด้ังเดิมของพ้ืนท่ี ได้แก่ มีเดียนส์ (Medians) ซ่ึงเป็นอิหร่านกลุ่มหนึ่ง อาศัยอยู่ก่อนแล้ว เม่ือจักรวรรดิต่างๆ เข้าปกครองพ้ืนที่ ไม่ว่าจะเป็นเปอร์เซีย หรอื เซลจุก เปน็ ผลใหส้ ายเลือดของอะเซอรไ์ บจนั ปะปนมากขน้ึ นับแต่ศตวรรษ ท่ี 13 เป็นต้นมา หลายจักรวรรดิได้เข้ามาปกครองพื้นท่ีนี้ เช่น มองโกล ทิมูริด หรือแม้กระทั่งอุสมานียะฮฺ ซาฟาวิด จนถึงรัสเซียและโซเวียต เมื่อครั้งท่ีรัสเซีย อ่อนแอลง ชนอะเซอร์ไบจานีเคยประกาศอิสรภาพมาแล้วครั้งหน่ึงใน ค.ศ.1918 ทว่าเป็นอิสระอยู่ได้เพียงสองปี สหภาพโซเวียตซึ่งเป็นจักรวรรดิต่อ เนื่องจากรัสเซียได้เข้าปกครองอีกครั้งยาวนาน จนกระทั่งโซเวียตล่มสลายลง อะเซอร์ไบจันจึงเป็นเอกราชในฐานะประเทศหนึ่ง มีพรมแดนด้านเหนือติดกับ ประเทศรัสเซีย ด้านตะวันตกติดกับตุรกี จอร์เจีย และอาร์มีเนีย ด้านใต้ติดกับ อหิ รา่ น ดา้ นตะวันออกติดทะเลสาบแคสเปยี น 000.indd 299 เติร์ก จากชนเผ่าเร่รอ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยคุ โบราณส่ยู คุ ใหม่ 299 1/27/2564 BE 4:22 PM

000.indd 300 1/27/2564 BE 4:22 PM