112 รปู สิทธทิ ปี นี [ ๒. นาม ฉ. เอกทิวส ำ กติ ฺตโก รตตฺ ยิ � ภ�โค อตฺถิ. เอกทวิ ส ำ รตฺตีนำ ตโย ภ�ค� สนตฺ ิ. .......................................................................... ............................................................................. ส. รตฺตึ ขิตโฺ ต สโร น ปฺายต.ิ รตตฺ สี ุ ขติ ฺตา สรา น ปฺ ายนตฺ ิ. .......................................................................... ............................................................................. ศัพทแ์ จกต�ม รตตฺ ิ มดี งั น้ี ปตฺติ ส่วนบญุ ยุตตฺ ิ คว�มสมควร วุตตฺ ิ ค�ำ อธิบ�ยสตู ร กิตฺติ ชอื่ เสียง มตุ ตฺ ิ คว�มหลุดพ้น ตติ ฺติ คว�มอม่ิ ขนฺติ คว�มอดทน กนตฺ ิ คว�มชอบใจ สนฺติ พระนิพพ�น ตนฺติ แบบแผน สิทฺธิ คว�มส�ำ เรจ็ สุทฺธิ คว�มบริสุทธ์ิ อทิ ฺธิ คว�มสำ�เรจ็ ,ฤทธ ิ์ วทุ ฺธิ คว�มเจริญ พทุ ธฺ ิ คว�มรู้ โพธิ โพธญิ �ณ ภมู ิ แผ่นดิน ชาติ ก�รเกดิ ปตี ิ ปตี ,ิ คว�มอม่ิ ใจ สตู ิ ก�รเกิด นนฺทิ คว�มเพลดิ เพลิน สนฺธิ ก�รปฏสิ นธิ สาณิ ผ�้ ม่�น โกฏิ โกฎ,ิ ปล�ย ทฏิ €ฺ ิ คว�มเหน็ วฑุ ฺฒิ คว�มเจรญิ ตฏุ €ฺ ิ คว�มยนิ ด ี ยฏฺ€ิ ไมเ้ ท�้ ปาฬิ ล�ำ ดับ, แถว อาฬิ ฝงั่ น้ำ นาฬ ิ ทะน�น เกฬิ ก�รเลน่ สติ คว�มระลึกได ้ มติ คว�มร ู้ คติ ก�รไป จตุ ิ ต�ย, เคล่อื น ธิติ คว�มเพียร ยุวติ หญิงส�ว วกิ ต ิ ก�รเปลีย่ นแปลง รติ คว�มยินด ี รจุ ิ ควมชอบใจ,รศั มี อสนิ ส�ยฟ�้ วสนิ ผ้� โอสธิ ด�วประจ�ำ รุง่ องคฺ ลุ ิ นิ้วมือ ธุลิ ธุล,ี ฝุน่ ละออง ทุนฺทุภิ กลองใหญ ่ โทณิ ร�งไม้ อฏวิ ป่�ดง ฉวิ ผวิ หนัง หม�ยเหตุ :- ศัพทแ์ จกต�มรตฺติศพั ท ์ เว้นปฐม�วิภตั ต ิ รูปว�่ “รโตฺย” ปัญจมีวภิ ัตต ิ รปู ว�่ “รตฺย�” และสัตตมี วิภตั ติ รูปว่� “รตยฺ �, รตฺย,ำ รตฺต,ึ รตโฺ ต” ที่เหลอื แจกเหมอื นรตตฺ ศิ ัพทท์ ุกประก�ร จบ อกิ �รนั ต์ อิตถีลงิ ค์.
กัณฑ์ ] อติ ถีลงิ ค์ อกี ารนั ต์ 113 ๒.๒.๓ อกี �รนั ต์ อิตถลี ิงค์ อติ ถฺ ศี ัพท์ ๑๘๗. นทาทิโต วา อ.ี อี อ.อีปจั จยั โหติ ยอ่ มลง ปรํ ในเบ้ืองหลงั นทาทิโต (สททฺ โต) วา จ�กศพั ทอ์ ันเหมอื นกบั นทศพั ท์ดว้ ย อนทาทโิ ต (สททฺ โต) วา จ�กอุและโอก�รนั ตศพั ท์ อันไมเ่ หมอื นกับนทศัพทด์ ว้ ย อติ ฺถยิ ํ ในอิตถลี งิ ค.์ (หลังจ�กศพั ทท์ ีเ่ หมอื นกับนทศพั ท ์ อุก�รนั ตศัพท์และโอก�รนั ตศพั ทท์ ่ีไม่เหมือนกับนทศัพท์ ลง อปี จั จยั ในอิตถีลงิ ค์) สตู รนม้ี ี ๓ บท. เป็น อาเทสวธิ ิสูตร. วาศัพท์ : มีอรรถ อวุตฺตสมจุ ฺจย รวบรวมอรรถทีไ่ มไ่ ดก้ ล่�วไว้ในสตู ร คือ ให้ลง อีปัจจัย แม้หลงั จ�กศพั ทท์ ไ่ี ม่เหมอื นกับนทศพั ท ์ เชน่ ปถุ ว ี (ปุถ+ุ อ)ี , ค�ว ี (โค+อี) เป็นต้น. ทำ�ตวั รูป อิตฺถ ี ศพั ทเ์ ดิมคอื = อติ ฺถ = นท�ทิโต ว� อี. หลัง อติ ถฺ ศัพท ์ ลง อปี จั จัยอติ ถีลิงค ์ อติ ถฺ + อี = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทิมฺหฯิ แยกพยญั ชนะ ถฺ ออกจ�กสระ อ อิตฺถ ฺ อ + อ ี = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. = จศัพท์ใน ตทธฺ ติ สม�สกิตก�ฯ ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกติ อิตถฺ ฺ อ + อ ี = ลิงคฺ ตฺเถ ป€มา. = เสสโต โลปํ คสิป.ิ นำ�พยัญชนะ ถ ฺ ไปประกอบกับสระ อ ี อติ ฺถี ต้ัง อิตฺถี เป็น น�ม อิตฺถี หลัง อิตฺถี ลง ส ิ ปฐม�วิภตั ต ิ อิตถฺ ี + สิ ลบ สิวภิ ัตติ อิตฺถี + สิ สำ�เรจ็ รปู เป็น อิตถฺ ี. (อ.หญิง) ท�ำ ตวั รปู อติ ถฺ ี ศัพทเ์ ดิมคือ = อติ ถฺ = นท�ทโิ ต ว� อ.ี หลงั อิตฺถศัพท์ ลง อีปจั จยั อติ ถีลงิ ค์ อติ ถฺ + อ ี = ปุพพฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทมิ ฺหฯิ แยกพยญั ชนะ ถ ฺ ออกจ�กสระ อ อติ ฺถฺ อ + อ ี = นเย ปรำ ยุตฺเต. = จศพั ทใ์ น ตทฺธิตสม�สกติ ก�ฯ ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เปน็ ปกติ อติ ถฺ ฺ อ + อ ี = ลงิ คฺ ตฺเถ ป€มา. = เต อิตถฺ ขิ ฺย� โป. น�ำ พยญั ชนะ ถฺ ไปประกอบกบั สระ อี อิตถฺ ี = ฆปโต จ โยน ำ โลโป. ตงั้ อิตฺถ ี เป็น น�ม อติ ฺถ ี หลัง อิตถฺ ี ลง โย ปฐม�วภิ ัตต ิ อติ ฺถี + โย ตง้ั อ ี ชื่อ ป อติ ฺถี + โย หลังจ�ก อ ี ท่ชี อื่ ป ลบ โยวิภัตต ิ อติ ฺถี + โย ส�ำ เร็จรปู เป็น อติ ถฺ ี. (อ.หญงิ ท.)
114 รปู สทิ ธทิ ีปนี [ ๒. นาม ทำ�ตวั รปู อิตถฺ ิโย ศพั ทเ์ ดมิ คือ = อิตถฺ = นท�ทโิ ต ว� อ.ี หลัง อติ ฺถศัพท์ ลง อปี ัจจัยอติ ถลี งิ ค์ อติ ฺถ + อี = ปุพฺพมโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทิมฺหฯิ แยกพยัญชนะ ถฺ ออกจ�กสระ อ อติ ถฺ ฺ อ + อ ี = นเย ปรำ ยตุ เฺ ต. = จศัพท์ใน ตทฺธติ สม�สกติ ก�ฯ ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกต ิ อติ ฺถฺ อ + อ ี = ลิงฺคตเฺ ถ ป€มา. = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. นำ�พยัญชนะ ถ ฺ ไปประกอบกับสระ อ ี อติ ฺถี = อโฆ รสสฺ เมกวจนโยสวฺ ปิ จ. = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. ตงั้ อิตฺถ ี เป็น น�ม อติ ฺถ ี = อิตถฺ หลัง อติ ฺถี ลง โย ปฐม�วภิ ตั ติ อติ ถฺ ี + โย = นท�ทิโต ว� อ.ี = ปุพพฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. แยกพยญั ชนะ ถ ฺ ออกจ�กสระ อี อติ ถฺ ฺ อ ี + โย = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทิมฺหิฯ = นเย ปร ำ ยุตฺเต. เพร�ะโยวภิ ัตติ รสั สะ อี เปน็ อิ อติ ถฺ ฺ อี อ ิ + โย = จศัพทใ์ น ตทธฺ ิตสม�สกิตก�ฯ = อ�ลปเน จ. น�ำ พยัญชนะ ถ ฺ ไปประกอบกบั สระ อ ิ อิตถฺ ิโย = อาลปเน สิ คสฺโ. = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. สำ�เรจ็ รปู เปน็ อติ ถฺ โิ ย. (อ.หญิง ท.) = เต อิตถฺ ิขฺย� โป. = ฌลป� รสสฺ ำ. ทำ�ตัวรปู อิตถฺ ิ ศพั ท์เดิมคือ = เสสโต โลปํ คสิปิ. = นเย ปร ำ ยุตฺเต. หลงั อติ ฺถศพั ท ์ ลง อปี ัจจยั อติ ถีลงิ ค์ อิตถฺ + อี แยกพยัญชนะ ถ ฺ ออกจ�กสระ อ อติ ถฺ ฺ อ + อ ี ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลงั ๆ เปน็ ปกต ิ อิตถฺ ฺ อ + อ ี น�ำ พยญั ชนะ ถ ฺ ไปประกอบกบั สระ อ ี อิตฺถี ตั้ง อติ ฺถี เปน็ น�ม อิตถฺ ี หลัง อิตถฺ ี ลง สิ อ�ลปนะ อิตฺถ ี + ส ิ ตง้ั สิ ช่อื ค อติ ฺถ ี + สิ ค แยกพยัญชนะ ถ ฺ ออกจ�กสระ อี อติ ถฺ ฺ อี + ส ิ ตั้ง อ ี ชอ่ื ป อิตถฺ ฺ อ ี ป + สิ เพร�ะสิท่ีช่ือค รสั สะ อ ี ทช่ี ่ือ ป เป็น อิ อิตถฺ ฺ อี อ ิ + ส ิ ลบ สิอ�ลปนะท่ีชื่อค อติ ฺถ ฺ อ ิ + ส ิ น�ำ พยญั ชนะ ถฺ ไปประกอบกับสระ อิ อิตถฺ ิ สำ�เรจ็ รูปเป็น อิตถฺ .ิ (แนะ่ ... หญิง) ๑๘๘. อํ ย’มโี ต ปสฺโต. อํ อ.อำวภิ ัตต ิ ปรํ อันเปน็ เบือ้ งหลัง อีโต จ�กออี กั ษร ปสฺโต อนั มชี ่อื ว�่ ป ยํ แปลงเป็น ย ำ โหติ ย่อมเปน็ วา บ้�ง. (หลงั จ�กอีอกั ษรทชี่ ื่อ ป แปลง อวำ ภิ ัตติ เป็น ย ำ บ้�ง) สูตรน้ีมี ๔ บท คอื อ,ำ ย,ำ อีโต, ปสฺ โต. เป็น อาเทสวิธสิ ตู ร.
กณั ฑ์ ] อิตถีลิงค์ อีการนั ต์ 115 ท�ำ ตัวรปู อิตฺถยิ ํ ศพั ทเ์ ดิมคือ = อิตฺถ = นท�ทิโต ว� อี. หลัง อิตถฺ ศพั ท ์ ลง อปี จั จัยอติ ถีลิงค ์ อติ ฺถ + อ ี = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทิมหฺ ฯิ แยกพยญั ชนะ ถ ฺ ออกจ�กสระ อ อิตฺถ ฺ อ + อี = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. = จศัพทใ์ น ตทฺธิตสม�สกติ ก�ฯ ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกต ิ อติ ฺถฺ อ + อี = กมฺมตเฺ ถ ทุติย�. = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. นำ�พยัญชนะ ถ ฺ ไปประกอบกับสระ อี อิตฺถี = อโฆ รสฺสเมกวจนโยสวฺ ป ิ จ. = เต อิตถฺ ขิ ยฺ � โป. ตง้ั อติ ถฺ ี เป็น น�ม อิตฺถ ี = อํ ยมีโต ปสฺ โต. = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. หลัง อติ ถฺ ี ลง อ ำ ทตุ ิย�วภิ ตั ต ิ อิตถฺ ี + อำ = อติ ถฺ แยกพยัญชนะ ถฺ ออกจ�กสระ อี อิตถฺ ฺ อี + อำ = นท�ทโิ ต ว� อี. = ปพุ พฺ มโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. เพร�ะอำวิภตั ติ รัสสะ อ ี เปน็ อิ อิตฺถ ฺ อ ี อ ิ + อ ำ = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทิมหฺ ฯิ = นเย ปร ำ ยตุ ฺเต. ตง้ั อ ิ ช่อื ป อติ ฺถ ฺ อ ิ ป + อ ำ = จศพั ท์ใน ตทธฺ ติ สม�สกิตก�ฯ = กรเณ ตตยิ �. หลงั จ�ก อ ิ ท่ชี ่อื ป แปลง อ ำ เปน็ ยำ อิตถฺ ฺ อิ ป + อำ ยำ = ปุพพฺ มโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = อโฆ รสฺสเมกวจนโยสฺวป ิ จ. นำ�พยญั ชนะ ถฺ ไปประกอบกับสระ อ ิ อิตฺถยิ ำ = เต อิตถฺ ิขฺย� โป. = ปโต ย�. สำ�เร็จรปู เปน็ อิตถฺ ยิ .ํ (ซงึ่ ... หญิง) = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. ท�ำ ตัวรปู อิตถฺ ิยา ศัพทเ์ ดิมคอื = อติ ถฺ = นท�ทโิ ต ว� อ.ี หลัง อติ ถฺ ศพั ท ์ ลง อีปัจจยั อติ ถลี ิงค์ อติ ถฺ + อ ี = ปุพฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทิมหฺ ฯิ แยกพยญั ชนะ ถฺ ออกจ�กสระ อ อติ ถฺ ฺ อ + อี ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลงั ๆ เปน็ ปกต ิ อิตถฺ ฺ อ + อ ี น�ำ พยญั ชนะ ถฺ ไปประกอบกับสระ อ ี อิตถฺ ี ตั้ง อิตฺถี เปน็ น�ม อติ ถฺ ี หลงั อติ ฺถ ี ลง น� ตติย�วิภัตติ อติ ฺถี + น� แยกพยัญชนะ ถ ฺ ออกจ�กสระ อ ี อิตถฺ ฺ อี + น� เพร�ะน�วภิ ัตติ รสั สะ อี เปน็ อ ิ อิตฺถฺ อี อิ + น� ตั้ง อิ ชอื่ ป อิตฺถ ฺ อ ิ ป + น� หลงั จ�ก อ ิ ทีช่ อื่ ป แปลง น� เป็น ย� อติ ถฺ ฺ อ ิ + น� ย� น�ำ พยัญชนะ ถ ฺ ไปประกอบกบั สระ อ ิ อิตถฺ ิย� ส�ำ เร็จรปู เปน็ อิตถฺ ิยา. (ดว้ ย... หญิง) ทำ�ตัวรปู อิตถฺ ยิ ํ ศัพทเ์ ดมิ คอื หลัง อติ ถฺ ศพั ท ์ ลง อีปจั จยั อิตถลี งิ ค ์ อิตฺถ + อี แยกพยญั ชนะ ถฺ ออกจ�กสระ อ อิตฺถ ฺ อ + อี ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกต ิ อติ ฺถฺ อ + อี
116 รูปสิทธิทปี นี [ ๒. นาม นำ�พยญั ชนะ ถฺ ไปประกอบกบั สระ อี อติ ฺถ ี = นเย ปร ำ ยุตฺเต. ต้ัง อิตฺถ ี เป็น น�ม อิตฺถ ี = จศพั ท์ใน ตทฺธิตสม�สกติ ก�ฯ หลงั อิตฺถ ี ลง สมฺ ึ สตั ตมวี ภิ ตั ต ิ อิตฺถ ี + สฺม ึ = โอก�เส สตตฺ มี. แยกพยัญชนะ ถ ฺ ออกจ�กสระ อี อติ ถฺ ฺ อ ี + สมฺ ึ = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย. เพร�ะสมฺ วึ ภิ ตั ติ รัสสะ อี เปน็ อิ อติ ถฺ ฺ อ ี อิ + สฺมึ = อโฆ รสสฺ เมกวจนโยสวฺ ปิ จ. ตั้ง อิ ทีก่ ล่�วอิตถีลงิ คช์ อ่ื ป อติ ถฺ ฺ อ ิ ป + สฺมึ = เต อติ ถฺ ิขยฺ � โป. หลงั จ�ก อิ ทช่ี ่ือ ป แปลง สมฺ ึ เป็น ย ำ อิตถฺ ฺ อิ + สมฺ ึ ย ำ = ฆปโต สมฺ ึ ย ำ ว�. น�ำ พยญั ชนะ ถฺ ไปประกอบกับสระ อิ อิตฺถยิ ำ = นเย ปร ำ ยตุ เฺ ต. ส�ำ เร็จรปู เปน็ อิตฺถิยํ. (ใน... หญงิ ) วภิ ตั ติ เอกวจนะ อิตถฺ ีสทฺทปทม�ล� (หญงิ ) พหุวจนะ ปฐม�. อติ ฺถ ี อติ ถฺ ี อิตฺถโิ ย อ�ลปนะ. โภต ิ อติ ฺถ ิ โภติโย อติ ฺถี อติ ถฺ โิ ย ทุตยิ �. อิตฺถยิ ำ อิตถฺ ึ อิตฺถ ี อิตฺถโิ ย ตตยิ �. อิตฺถิย� อติ ถฺ ีห ิ อติ ฺถีภิ จตตุ ถ.ี อติ ถฺ ิย� อติ ถฺ นี ำ ปญั จมี. อิตถฺ ิย� อิตฺถีห ิ อติ ถฺ ีภิ ฉฏั ฐี. อิตถฺ ยิ � อิตถฺ นี ำ สัตตม.ี อติ ฺถิย� อติ ถฺ ิย ำ อิตฺถีสุ ป. อติ ฺถ ี ปลิ นฺธนำ อจิ ฉฺ ติ. ประโยคบ�ลีตัวอย่�ง อิตฺถิโย ปิลนธฺ น�น ิ อจิ ฺฉนตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. อ�. โภติ อิตฺถิ โก ตว ปโิ ย โหต.ิ โภตโิ ย อติ ถฺ ิโย เก ตมุ ฺห�ก ำ ปยิ � โหนฺติ. .......................................................................... ............................................................................. ทุ. โก อิตฺถ ึ ปตฺเถติ. ปุรสิ � อติ ฺถิโย ปตฺเถนฺต.ิ .......................................................................... ............................................................................. ต. ตรโุ ณ อติ ฺถยิ � สทฺธ ึ อุยยฺ �นำ ปวิสติ. ตรุณ� อิตถฺ ีหิ สทฺธึ เทวยุ ยฺ �นำ ปวิสนฺติ. .......................................................................... .............................................................................
กัณฑ์ ] อิตถลี งิ ค์ อกี ารันต์ 117 จ. ทหโร อติ ถฺ ิย� พนธฺ ุกปุปฺผำ เปเสติ. ทหร� อิตฺถนี ำ พนฺธกุ ปุปผฺ �นิ เปเสนฺต.ิ .......................................................................... ............................................................................. ปญั . ปณฺฑโิ ต ป�ปติ ถฺ ิย� ปล�ยต.ิ ปณฺฑิต� ป�ปิตถฺ หี ิ ปล�ยนฺติ. .......................................................................... ............................................................................. ฉ. อิตถฺ ิย� สทฺโท ปุรสิ สสฺ จติ ฺตำ อ�ท�ย ติฏ€ฺ ต.ิ อิตถฺ ีน ำ สททฺ � ปุริส�นำ จติ ตฺ ำ อภภิ วนตฺ ิ. .......................................................................... ............................................................................. ส. อติ ถฺ ยิ ำ รหสสฺ กถ� นตถฺ ิ. อติ ถฺ ีส ุ รหสสฺ �นิ น สนฺติ. .......................................................................... ............................................................................. ท�ำ ตัวรูป นท ี ศพั ท์เดมิ คือ = นท = นท�ทโิ ต ว� อ.ี หลัง นทศัพท์ ลง อปี จั จยั อิตถีลิงค์ นท + อ ี = ปุพฺพมโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจฺจย�ทมิ ฺหฯิ แยกพยญั ชนะ ท ฺ ออกจ�กสระ อ นทฺ อ + อี = นเย ปร ำ ยุตฺเต. = จศพั ท์ใน ตทธฺ ิตสม�สกิตก�ฯ ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เปน็ ปกต ิ นท ฺ อ + อี = ลิงคฺ ตเฺ ถ ป€มา. = เสสโต โลป ํ คสิป.ิ นำ�พยญั ชนะ ท ฺ ไปประกอบกบั สระ อี นที = นท ตั้ง นที เป็น น�ม นท ี = นท�ทิโต ว� อี. = ปุพฺพมโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. หลัง นที ลง สิ ปฐม�วิภตั ติ นท ี + ส ิ = สรโลโปม�เทสปฺปจฺจย�ทมิ ฺหฯิ = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. ลบ สวิ ิภัตต ิ นที + ส ิ = จศัพทใ์ น ตทฺธติ สม�สกิตก�ฯ = ลงิ ฺคตฺเถ ป€มา. ส�ำ เรจ็ รปู เปน็ นท.ี (อ.แม่น้ำ) = เต อิตถฺ ิขฺย� โป. = ฆปโต จ โยนำ โลโป. ทำ�ตวั รปู นท ี ศพั ท์เดมิ คอื = นท หลงั นทศพั ท ์ ลง อีปจั จยั อิตถลี ิงค ์ นท + อี = นท�ทิโต ว� อ.ี แยกพยัญชนะ ทฺ ออกจ�กสระ อ นท ฺ อ + อ ี ลบสระหน้� เพร�ะสระหลังๆ เปน็ ปกติ นทฺ อ + อี น�ำ พยัญชนะ ทฺ ไปประกอบกบั สระ อี นที ตง้ั นที เปน็ น�ม นที หลัง นที ลง โย ปฐม�วิภัตต ิ นท ี + โย ตั้ง อ ี ชือ่ ป นท ี + โย หลงั จ�ก อ ี ที่ชอ่ื ป ลบ โยวภิ ัตติ นท ี + โย สำ�เร็จรูปเป็น นท.ี (อ.แมน่ ้ำ ท.) ทำ�ตวั รปู นทโิ ย ศพั ท์เดมิ คือ หลัง นทศพั ท์ ลง อปี จั จยั อิตถีลงิ ค์ นท + อ ี
118 รูปสทิ ธทิ ปี นี [ ๒. นาม แยกพยญั ชนะ ทฺ ออกจ�กสระ อ นท ฺ อ + อี = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกต ิ นทฺ อ + อี = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทมิ หฺ ฯิ น�ำ พยัญชนะ ทฺ ไปประกอบกับสระ อ ี นท ี = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. ตงั้ นท ี เปน็ น�ม นท ี = จศัพทใ์ น ตทธฺ ติ สม�สกติ ก�ฯ หลัง นที ลง โย ปฐม�วิภัตติ นที + โย = ลิงฺคตฺเถ ป€มา. แยกพยัญชนะ ท ฺ ออกจ�กสระ อ ี นทฺ อี + โย = ปุพฺพมโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. เพร�ะโยวภิ ัตต ิ รัสสะ อ ี เปน็ อ ิ นทฺ อี อ ิ + โย = อโฆ รสสฺ เมกวจนโยสวฺ ปิ จ. นำ�พยัญชนะ ทฺ ไปประกอบกับ อิ นทโิ ย = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. สำ�เร็จรูปเปน็ นทโิ ย. (อ.แม่น้ำ ท.) ท�ำ ตัวรูป นชโฺ ช ศพั ทเ์ ดิมคอื = นท หลัง นทศพั ท์ ลง อีปจั จยั อติ ถลี ิงค์ นท + อี = นท�ทโิ ต ว� อี. แยกพยัญชนะ ท ฺ ออกจ�กสระ อ นท ฺ อ + อ ี = ปุพพฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกต ิ นท ฺ อ + อี = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทิมฺหิฯ นำ�พยญั ชนะ ทฺ ไปประกอบกับสระ อ ี นที = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. ตง้ั นที เปน็ น�ม นที = จศัพทใ์ น ตทฺธติ สม�สกิตก�ฯ หลัง นที ลง โย ปฐม�วภิ ตั ต ิ นที + โย = ลงิ คฺ ตเฺ ถ ป€มา. หลงั จ�ก นท ี แปลงโยวภิ ตั ต ิ เปน็ โอ นที + โย โอ = ตศุ พั ท์ ใน ตโต โยนโม ต.ุ แยกพยัญชนะ ท ฺ ออกจ�กสระ อ ี นทฺ อี + โอ = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย. ตงั้ อ ี ชือ่ ป นทฺ อี ป + โอ = เต อติ ถฺ ิขยฺ � โป. เพร�ะสระอ�เทศ แปลง อี ที่ช่อื ป เปน็ ย นท ฺ อ ี ย + โอ = ปสฺ สสฺ จ. แปลง ทยฺ เปน็ ช น ทยฺ ช + โอ = ยวตำ ตลนทก�ร�นำฯ ชฺ สทสิ เทวภ�วะ น ชฺ - ช + โอ = ปร เทฺวภาโว €าเน. แยกพยญั ชนะ ชฺ ออกจ�กสระ อ นชชฺ ฺ อ + โอ = ปุพฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เปน็ ปกต ิ นชชฺ ฺ อ + โอ = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทิมฺหฯิ น�ำ พยัญชนะ ช ฺ ไปประกอบกับสระ โอ นชฺโช = นเย ปร ำ ยตุ เฺ ต. สำ�เรจ็ รูปเปน็ นชฺโช. (นชโฺ ช สนทฺ นฺต.ิ อ.แมน่ ำ้ ท. ยอ่ มไหลไป) ทำ�ตัวรปู นชชฺ า ศพั ทเ์ ดมิ คอื = นท = นท�ทิโต ว� อี. หลัง นทศัพท ์ ลง อีปจั จยั อิตถีลงิ ค์ นท + อ ี = ปุพฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทิมฺหิฯ แยกพยญั ชนะ ทฺ ออกจ�กสระ อ นทฺ อ + อี ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกติ นทฺ อ + อ ี
กณั ฑ์ ] อิตถีลงิ ค์ อีการนั ต์ 119 นำ�พยญั ชนะ ทฺ ไปประกอบกบั สระ อี นที = นเย ปรำ ยุตฺเต. = จศัพท์ใน ตทฺธติ สม�สกิตก�ฯ ตงั้ นท ี เปน็ น�ม นที = กรเณ ตติย�. = ปุพฺพมโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย. หลัง นที ลง น� ตติย�วิภตั ต ิ นท ี + น� = เต อติ ฺถขิ ฺย� โป. = อ� ปโต โยควภิ �คใน อม� ปโตฯ แยกพยญั ชนะ ทฺ ออกจ�กสระ อ ี นทฺ อ ี + น� = ปสฺ สสฺ จ. = ยวตำ ตลนทก�ร�นำฯ ตัง้ อ ี ช่ือ ป นท ฺ อ ี ป + น� = ปร เทวฺ ภาโว €าเน. = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. หลังจ�ก อี ที่ชื่อ ป แปลง น� เปน็ อ� นท ฺ อ ี + น� อ� = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทิมหฺ ฯิ = นเย ปรำ ยตุ เฺ ต. เพร�ะสระอ�เทศ แปลง อ ี ท่ีช่ือ ป เป็น ย นท ฺ อ ี ย + อ� = นท แปลง ทฺย เปน็ ช น ทยฺ ช + อ� = นท�ทิโต ว� อ.ี = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. ช ฺ สทสิ เทวภ�วะ น ชฺ - ช + อ� = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทิมหฺ ฯิ = นเย ปรำ ยุตฺเต. แยกพยญั ชนะ ชฺ ออกจ�กสระ อ นชฺชฺ อ + อ� = จศัพท์ใน ตทธฺ ติ สม�สกิตก�ฯ = โอก�เส สตตฺ มี. ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เปน็ ปกติ นชชฺ ฺ อ + อ� = ปุพพฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. = เต อติ ถฺ ิขยฺ � โป. น�ำ พยญั ชนะ ช ฺ ไปประกอบกับสระ อ� นชฺช� = อม� ปโต สมฺ สึ ฺม�น ำ ว�. = ปสฺ สสฺ จ. สำ�เร็จรูปเป็น นชชฺ า. (ดว้ ย... แมน่ ้ำ) = ยวตำ ตลนทก�ร�นำฯ = ปร เทวฺ ภาโว €าเน. ทำ�ตัวรูป นชชฺ ํ ศัพท์เดิมคอื = ปพุ พฺ มโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทิมฺหิฯ หลงั นทศพั ท ์ ลง อีปัจจยั อิตถีลงิ ค ์ นท + อี = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. แยกพยัญชนะ ท ฺ ออกจ�กสระ อ นท ฺ อ + อ ี ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกติ นท ฺ อ + อ ี นำ�พยัญชนะ ท ฺ ไปประกอบกบั สระ อ ี นที ตั้ง นที เปน็ น�ม นท ี หลัง นท ี ลง สมฺ ึ สัตตมีวิภัตติ นที + สฺมึ แยกพยัญชนะ ทฺ ออกจ�กสระ อี นทฺ อ ี + สฺม ึ ตง้ั อี ชอ่ื ป นทฺ อ ี ป + สมฺ ึ หลังจ�ก อ ี ท่ีช่อื ป แปลง สมฺ ึ เป็น อ ำ นทฺ อ ี + สฺมึ อ ำ เพร�ะสระอ�เทศ แปลง อ ี ทีช่ ่ือ ป เปน็ ย นทฺ อ ี ย + อ ำ แปลง ทยฺ เปน็ ช น ทฺย ช + อ ำ ช ฺ สทสิ เทวภ�วะ น ชฺ -ช + อำ แยกพยญั ชนะ ชฺ ออกจ�กสระ อ นชฺชฺ อ + อำ ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกติ นชชฺ ฺ อ + อำ น�ำ พยญั ชนะ ชฺ ไปประกอบกบั สระ อ นชชฺ ำ ส�ำ เร็จรปู เปน็ นชฺชํ. (ใน... แมน่ ำ้ )
120 รปู สทิ ธิทปี นี [ ๒. นาม วภิ ัตต ิ เอกวจนะ นทสี ททฺ ปทม�ล� (แมน่ ำ้ ) พหวุ จนะ ปฐม�. นที นท ี นชโฺ ช นทิโย อ�ลปน. เห นทิ เห นท ี นชฺโช นทโิ ย ทตุ ยิ �. นทยิ ำ นทึ นที นชโฺ ช นทิโย ตติย�. นชฺช� นทิย� นทีหิ นทีภิ จตุตถ.ี นชชฺ � นทยิ � นทีนำ ปัญจม.ี นชชฺ � นทยิ � นทหี ิ นทีภิ ฉฏั ฐ.ี นชชฺ � นทิย� นทีนำ สตั ตมี. นชชฺ ำ นทิยำ นทิย� นทีสุ ศัพทแ์ จกต�ม อติ ถฺ ี มีดงั น้ี ปาฏลี ต้นแคฝอย มหี แผ่นดิน เวตรณี แม่นำ้ เวตรณี วาปี บึง เดก็ หญงิ กทลี ตน้ กลว้ ย ฆฏี หมอ้ น้ำ นารี ผูห้ ญงิ กมุ ารี เพ่อื นหญิง ตรุณี หญิงส�ว วารณุ ี แมม่ ด พรฺ าหฺมณ ี น�งพร�หมณ ี สขี เทว,ี พระร�ชิน ี คนธฺ พพฺ ี หญงิ คนธรรพ ์กนิ ฺนรี น�งกินนร ี นาคี น�งน�ค เทวี น�งลิง ยกฺขี น�งยกั ษ ์ อชี แมแ่ พะ มิคี แมเ่ น้อื วานรี แมก่ � สกู รี แม่หม ู สหี ี น�งสงิ ห์โต หํสี น�งหงส์ กากี กุกกฺ ฏุ ี แมไ่ ก่ ๑๘๙. มาตุลาทนี ’มานตตฺ ’มกี าเร. อกี าเร ในเพร�ะอีอกั ษร อนโฺ ต (สโร) อ.สระอนั เปน็ ทีส่ ุด มาตลุ าทนี ํ (สททฺ าน)ํ ของศพั ท์ ท. ม ี ม�ตุล เป็นตน้ อาปชชฺ เต ยอ่ มถงึ อานตฺตํ ซงึ่ คว�มเป็น อ�น. (เพร�ะออี กั ษร แปลง อ สระทส่ี ุดของศพั ท์ม ี ม�ตลุ เป็นตน้ เป็น อ�น) สูตรนมี้ ี ๓ บท คือ ม�ตุล�ทนี ำ, อ�นตฺต,ำ อีก�เร. เปน็ อาเทสวิธิสูตร. ทำ�ตัวรปู มาตุลานี ศัพท์เดิมคือ = ม�ตลุ = นท�ทโิ ต ว� อ.ี หลัง ม�ตลุ ศพั ท์ ลง อีปจั จัยอิตถลี งิ ค ์ ม�ตลุ + อี = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. = ม�ตลุ �ทนี ม�นตฺตมกี �เร. แยกพยัญชนะ ลฺ ออกจ�กสระ อ ม�ตลุ ฺ อ + อี = ปุพพฺ มโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจฺจย�ทมิ หฺ ฯิ เพร�ะอีปัจจัย แปลง อ เปน็ อ�น ม�ตลุ ฺ อ อ�น + อ ี แยกพยัญชนะ นฺ ออกจ�กสระ อ ม�ตลุ ฺ อ�นฺ อ + อี ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลงั ๆ เปน็ ปกติ ม�ตุลฺ อ�น ฺ อ + อ ี
กณั ฑ์ ] อติ ถีลิงค์ อกี ารันต์ 121 นำ�พยญั ชนะไปประกอบสระ ม�ตุล�น ี = นเย ปรำ ยตุ เฺ ต. = จศพั ทใ์ น ตทฺธติ สม�สกิตก�ฯ ต้ัง ม�ตลุ �นี เปน็ น�ม ม�ตุล�นี = ลงิ ฺคตเฺ ถ ป€มา. = เสสโต โลป ํ คสิป.ิ หลงั ม�ตลุ �นี ลง สิ ปฐม�วิภตั ติ ม�ตุล�น ี + ส ิ ลบ สวิ ภิ ัตต ิ ม�ตลุ �น ี + ส ิ ส�ำ เรจ็ รูปเปน็ มาตุลานี. (อ.ป�้ ) หม�ยเหต ุ :- อยยฺ ก�นี (ย่�, ย�ย) และ ว�รณุ �นี (แม่มด) เพร�ะอีปจั จัย แปลงสระท่สี ดุ เปน็ อ�น เหมอื นกนั รปู ท่เี หลือ ทำ�ตวั รปู และแจกปทม�ล�เหมือนกับอติ ถฺ ีศพั ท์ ท�ำ ตัวรูป ปุถว ี ศพั ทเ์ ดิมคือ = ปถุ ุ = นท�ทิโต ว� อี. หลัง ปถุ ุศพั ท์ ลง อีปัจจยั อิตถลี ิงค์ ปุถ ุ + อี = ปุพพฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. = จศพั ท ์ ใน โอ สเร จ. แยกพยัญชนะ ถฺ ออกจ�กสระ อ ุ ปุถ ฺ อ ุ + อี = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจฺจย�ทิมหฺ ิฯ เพร�ะสระหลงั แปลง อ ุ เป็น อว ปุถฺ อุ อว + อ ี = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. = จศพั ท์ใน ตทฺธิตสม�สกติ ก�ฯ แยกพยญั ชนะ ว ฺ ออกจ�กสระ อ ปถุ ฺ อว ฺ อ + อี = ลิงคฺ ตฺเถ ป€มา. = เสสโต โลป ํ คสิป.ิ ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกต ิ ปถุ ฺ อว ฺ อ + อ ี = ปุถุ นำ�พยัญชนะไปประกอบกบั สระ ปุถว ี = นท�ทิโต ว� อ.ี = ปุพฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. ตั้ง ปถุ วี เปน็ น�ม ปถุ ว ี = จศัพท์ ใน โอ สเร จ. = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. หลงั ปถุ วี ลง ส ิ ปฐม�วภิ ัตต ิ ปถุ วี + ส ิ = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทมิ ฺหฯิ = นเย ปร ำ ยตุ เฺ ต. ลบ สวิ ภิ ัตต ิ ปถุ วี + สิ = จศพั ท์ใน ตทธฺ ิตสม�สกิตก�ฯ = สมฺปท�เน จตุตฺถี. ส�ำ เรจ็ รูปเป็น ปุถวี. (อ.แผ่นดนิ ) = ปุพพฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. = เต อติ ฺถิขฺย� โป. ท�ำ ตวั รูป ปถุ พฺยา ศพั ทเ์ ดิมคอื หลัง ปุถุศัพท ์ ลง อปี ัจจัยอิตถลี งิ ค ์ ปุถุ + อี แยกพยัญชนะ ถ ฺ ออกจ�กสระ อ ุ ปถุ ฺ อุ + อี เพร�ะสระหลงั แปลง อุ เปน็ อว ปุถฺ อุ อว + อ ี แยกพยัญชนะ วฺ ออกจ�กสระ อ ปถุ ฺ อว ฺ อ + อ ี ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เปน็ ปกต ิ ปุถ ฺ อว ฺ อ + อี น�ำ พยัญชนะไปประกอบกับสระ ปุถว ี ตัง้ ปถุ วี เป็น น�ม ปุถว ี หลัง ปุถว ี ลง ส จตุตถวี ิภัตต ิ ปุถวี + ส แยกพยัญชนะ วฺ ออกจ�กสระ อี ปถุ วฺ อ ี + ส ตั้ง อี ชือ่ ป ปถุ วฺ อ ี ป + ส
122 รปู สิทธิทีปนี [ ๒. นาม หลงั จ�ก อี ทช่ี อื่ ป แปลง ส เป็น อ� ปถุ ว ฺ อ ี + ส อ� = อ� ปโต โยควภิ �คใน อม� ปโตฯ = ปสฺสฺส จ. แปลง อี ทชี่ อื่ ป เป็น ย ปถุ วฺ อี ย + อ� = จศัพท ์ ใน โท ธสสฺ จ. = ปุพฺพมโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. แปลง วฺ เป็น พฺ ปุถ ว ฺ พ ฺ ย + อ� = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทมิ หฺ ิฯ = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. แยกพยญั ชนะ ย ฺ ออกจ�กสระ อ ปถุ พฺย ฺ อ + อ� = ปถุ ุ ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เปน็ ปกต ิ ปุถพยฺ ฺ อ + อ� = นท�ทิโต ว� อี. = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย. น�ำ พยญั ชนะ ย ฺ ไปประกอบกับสระ อ� ปถุ พยฺ � = จศัพท์ ใน โอ สเร จ. = ปุพฺพมโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย. สำ�เร็จรูปเป็น ปุถพฺยา. (แก.่ .. แผ่นดิน) = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทิมฺหฯิ = นเย ปรำ ยุตฺเต. ท�ำ ตัวรปู ปุถพฺยํ ศัพท์เดิมคือ = จศพั ทใ์ น ตทธฺ ติ สม�สกิตก�ฯ = โอก�เส สตตฺ มี. หลงั ปถุ ศุ ัพท ์ ลง อีปัจจยั อิตถลี งิ ค์ ปุถ ุ + อ ี = ปุพฺพมโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = เต อิตฺถิขฺย� โป. แยกพยัญชนะ ถ ฺ ออกจ�กสระ อ ุ ปุถฺ อ ุ + อี = อม� ปโต สมฺ ึสมฺ �น ำ ว�. = ปสฺสสฺ จ. เพร�ะสระหลัง แปลง อ ุ เปน็ อว ปุถ ฺ อุ อว + อ ี = จศัพท์ ใน โท ธสฺส จ. = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. แยกพยัญชนะ วฺ ออกจ�กสระ อ ปถุ ฺ อวฺ อ + อ ี = สรโลโปม�เทสปฺปจฺจย�ทิมฺหิฯ = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกติ ปถุ ฺ อว ฺ อ + อี นำ�พยัญชนะไปประกอบกับสระ ปุถวี ตัง้ ปุถว ี เป็น น�ม ปถุ วี หลงั ปุถว ี ลง สฺมึ สัตตมวี ิภตั ต ิ ปุถว ี + สฺมึ แยกพยญั ชนะ วฺ ออกจ�กสระ อี ปุถวฺ อ ี + สฺม ึ ตงั้ อี ชื่อ ป ปถุ ว ฺ อี ป + สฺม ึ หลังจ�ก อี ทช่ี อ่ื ป แปลง สมฺ ึ เปน็ อำ ปุถว ฺ อี + สฺม ึ อ ำ แปลง อี ที่ช่ือ ป เปน็ ย ปถุ ว ฺ อ ี ย + อำ แปลง ว ฺ เปน็ พ ฺ ปถุ ว ฺ พฺ ย + อำ แยกพยญั ชนะ ยฺ ออกจ�กสระ อ ปถุ พฺย ฺ อ + อ ำ ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกติ ปุถพฺย ฺ อ + อ ำ น�ำ พยญั ชนะ ยฺ ไปประกอบกบั สระ อ ปุถพยฺ ำ สำ�เร็จรูปเปน็ ปถุ พยฺ ํ. (ใน... แผ่นดนิ )
กัณฑ์ ] อติ ถีลิงค์ อีการนั ต์ 123 วิภตั ต ิ เอกวจนะ ปุถวสี ททฺ ปทม�ล� (แผ่นดนิ ) พหุวจนะ ปฐม�. ปถุ วี ปถุ ว ี ปถุ วโิ ย อ�ลปนะ. เห ปุถวิ เห ปถุ ว ี ปุถวิโย ทุติย�. ปถุ วยิ ำ ปุถว ึ ปุถว ี ปถุ วโิ ย ตติย�. ปถุ วยิ � ปถุ วหี ิ ปถุ วีภิ จตุตถ.ี ปุถพยฺ � ปถุ วยิ � ปุถวนี ำ ปัญจม.ี ปถุ พฺย� ปุถวยิ � ปุถวหี ิ ปุถวีภิ ฉัฏฐ.ี ปถุ พยฺ � ปถุ วยิ � ปุถวนี ำ สตั ตม.ี ปุถพยฺ ำ ปุถวยิ ำ ปุถวิย� ปุถวสี ุ ทำ�ตัวรปู คาวี ศพั ทเ์ ดมิ คอื = โค = นท�ทโิ ต ว� อี. หลงั โคศพั ท์ ลง อปี จั จยั อติ ถีลิงค ์ โค + อ ี = ปุพฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = ค�ว โยควิภ�ค ใน ค�ว เส. แยกพยญั ชนะ ค ฺ ออกจ�กสระ โอ ค ฺ โอ + อ ี = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทมิ ฺหิฯ แปลง โอ เปน็ อ�ว คฺ โอ อ�ว + อ ี = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. = จศัพท์ใน ตทฺธติ สม�สกติ ก�ฯ แยกพยญั ชนะ ว ฺ ออกจ�กสระ อ ค ฺ อ�ว ฺ อ + อ ี = ลงิ คฺ ตฺเถ ป€มา. = เสสโต โลป ํ คสปิ ิ. ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกติ คฺ อ�วฺ อ + อ ี น�ำ พยัญชนะไปประกอบกับสระ ค�วี ตงั้ ค�ว ี เปน็ น�ม ค�วี หลงั ค�วี ลง สิ ปฐม�วิภตั ต ิ ค�วี + สิ ลบ สิวิภัตติ ค�ว ี + ส ิ ส�ำ เรจ็ รูปเปน็ คาวี. (อ.แม่วัว) หม�ยเหตุ:- ศพั ทว์ ่� ค�ว ี แจกปทม�ล�เหมือน อิตถฺ ศี ัพท์ ทุกประก�ร
124 รปู สิทธิทีปนี [ ๒. นาม วิภัตต ิ เอกวจนะ ค�วสี ทฺทปทม�ล� (แม่วัว) พหุวจนะ ปฐม�. ค�ว ี ค�วี ค�วโิ ย อ�ลปนะ. เห ค�วิ เห ค�ว ี ค�วิโย ทุติย�. ค�วยิ ำ ค�วึ ค�ว ี ค�วิโย ตตยิ �. ค�วยิ � ค�วหี ิ ค�วภี ิ จตตุ ถี. ค�วิย� ค�วีนำ ปญั จมี. ค�วิย� ค�วหี ิ ค�วภี ิ ฉัฏฐี. ค�วยิ � ค�วนี ำ สัตตม.ี ค�วิย� ค�วิย ำ ค�วสี ุ ๑๙๐. ณว-ณกิ -เณยยฺ -ณ-นตฺ ูหิ. อ ี อ.อีปัจจัย โหต ิ ยอ่ มลง ปรํ ในเบื้องหลงั ลงิ เฺ คหิ จ�กลิงค ์ ท. ณวณิกเณยฺยณนตฺ หู ิ อันม ี ณว ณกิ เณยฺย ณ และนฺตปุ ัจจยั เป็นที่สุด วตฺตมาเนหิ อนั เปน็ ไปอย่ ู อิตฺถิยํ ในอติ ถลี งิ ค ์ วา บ�้ ง. (หลงั จ�กศัพทท์ มี่ ี ณว ณกิ เณยยฺ ณ และนฺตปุ ัจจยั เป็นทีส่ ดุ ลง อปี จั จัย ในอติ ถีลงิ ค์ บ้�ง) สตู รนม้ี ีบทเดียว. เป็น ปจั จยวิธสิ ตู ร. วาศพั ท์ท่ตี �มม� : มอี รรถ นวิ ตตฺ นาปนาวธารณ ห�้ มก�รลงอีปจั จัย ในบ�งอุท�หรณ์ เชน่ เถรกิ �, ปจฺ สตกิ า เปน็ ตน้ อุท�หรณเ์ หล่�นี้ ถงึ แมจ้ ะมณี กิ ปจั จยั เปน็ ทส่ี ดุ ก็ไม่ลงอีปจั จัย แต่ลง อ�ปจั จัยอิตถีลงิ ค์โชตกะแทน. ท�ำ ตัวรูป มานวี ศัพท์เดมิ คือ = ม�นว (มน ุ + ณว) = ณว-ณกิ -เณยฺย-ณ-นฺตูห.ิ หลงั ม�นวศัพท์ ลง อีปัจจยั อิตถลี ิงค ์ ม�นว + อี = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทิมหฺ ิฯ แยกพยัญชนะ วฺ ออกจ�กสระ อ ม�นวฺ อ + อ ี = นเย ปรำ ยตุ เฺ ต. = จศพั ท์ใน ตทฺธติ สม�สกิตก�ฯ ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เปน็ ปกต ิ ม�นว ฺ อ + อ ี = ลิงคฺ ตฺเถ ป€มา. = เสสโต โลป ํ คสปิ ิ. น�ำ พยัญชนะ วฺ ไปประกอบกับสระ อี ม�นวี ตงั้ ม�นว ี เปน็ น�ม ม�นว ี หลงั ม�นว ี ลง ส ิ ปฐม�วิภตั ติ ม�นวี + ส ิ ลบ สวิ ภิ ัตต ิ ม�นว ี + สิ สำ�เร็จรูปเป็น มานว.ี (อ.หญงิ ส�ว) ศัพท์ท่ลี ง อี ปจั จัย มีดงั น้ี นาวกิ ี หญงิ ผูข้ บั เรือ (น�ว� + ณกิ + อ ี ) เวนเตยยฺ ี น�งครุฑ (วินต� + เณยยฺ + อี) โคตมี ลกู ส�วของโคตมะ (โคตม + ณ + อี) คณุ วต ี หญงิ ผมู้ คี ุณ (คณุ + วนตฺ ุ + อ)ี
กณั ฑ์ ] อติ ถลี ิงค์ อีการันต์ 125 ๑๙๑. นฺตุสฺส ต’มกี าเร. อกี าเร ในเพร�ะออี กั ษรปจั จัย ปเร อนั เป็นเบื้องหลงั ตํ อ.ก�รแปลงเป็น ต นตฺ ุสสฺ แหง่ นฺตุปจั จยั โหต ิ ยอ่ มมี วา บ้�ง. (เพร�ะอปี จั จยั แปลง นตฺ ปุ จั จัย เป็น ต บ�้ ง) สตู รน้ีมี ๓ บท คือ นตฺ สุ สฺ , ต,ำ อีก�เร. เป็น อาเทสวิธิสูตร. ท�ำ ตัวรูป คุณวต ี ศัพทเ์ ดมิ คือ = คณุ วนตฺ ุ = ณว-ณกิ -เณยยฺ -ณ-นตฺ หู .ิ หลงั คณุ วนตฺ ศุ พั ท ์ ลง อปี จั จัยอิตถีลงิ ค ์ คุณวนตฺ ุ + อี = นตฺ ุสสฺ ตมกี �เร. = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. เพร�ะอปี ัจจัย แปลง นฺตุปจั จยั เป็น ต คณุ ว นตฺ ุ ต + อ ี = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทิมหฺ ฯิ = นเย ปรำ ยุตฺเต. แยกพยญั ชนะ ต ฺ ออกจ�กสระ อ คณุ วต ฺ อ + อ ี = จศพั ท์ใน ตทธฺ ติ สม�สกิตก�ฯ = ลงิ คฺ ตเฺ ถ ป€มา. ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกติ คุณวต ฺ อ + อี = เสสโต โลปํ คสปิ .ิ นำ�พยัญชนะ ต ฺ ไปประกอบกับสระ อี คุณวตี ตงั้ คณุ วตี เปน็ น�ม คณุ วต ี หลงั คุณวตี ลง ส ิ ปฐม�วภิ ัตต ิ คณุ วต ี + สิ ลบ สิวภิ ัตต ิ คุณวตี + สิ ส�ำ เรจ็ รปู เปน็ คุณวต.ี (อ.หญงิ ผ้มู ีคณุ ) ท�ำ ตวั รูป คุณวนตฺ ี ศพั ท์เดมิ คอื = คุณวนฺตุ = ณว-ณกิ -เณยยฺ -ณ-นฺตหู .ิ หลงั คณุ วนฺตศุ พั ท์ ลง อีปัจจยั อติ ถลี ิงค์ คุณวนฺตุ + อ ี = ปุพพฺ มโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจฺจย�ทิมหฺ ฯิ แยกพยัญชนะ ต ฺ ออกจ�กสระ อ ุ คณุ วนตฺ ฺ อุ + อี = นเย ปร ำ ยตุ เฺ ต. = จศพั ทใ์ น ตทฺธติ สม�สกติ ก�ฯ ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกติ คณุ วนฺตฺ อุ + อ ี = ลิงฺคตฺเถ ป€มา. = เสสโต โลป ํ คสปิ .ิ นำ�พยญั ชนะ ตฺ ไปประกอบกบั สระ อ ี คุณวนฺต ี ตงั้ คณุ วนตฺ ี เป็น น�ม คุณวนตฺ ี หลงั คณุ วนตฺ ี ลง ส ิ ปฐม�วภิ ตั ติ คุณวนตฺ ี + ส ิ ลบ สวิ ภิ ัตต ิ คุณวนตฺ ี + ส ิ สำ�เร็จรูปเป็น คณุ วนตฺ ี. (อ.หญงิ ผู้มีคุณ) ท�ำ ตวั รปู คุณวติโย ศพั ทเ์ ดมิ คอื = คุณวนตฺ ุ = ณว-ณกิ -เณยยฺ -ณ-นตฺ หู ิ. หลงั คณุ วนฺตศุ ัพท ์ ลง อีปัจจัยอิตถลี ิงค์ คุณวนตฺ ุ + อี = นตฺ ุสฺส ตมีก�เร. = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. เพร�ะอีปัจจยั แปลง นตฺ ุปัจจยั เปน็ ต คณุ ว นตฺ ุ ต + อ ี = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทิมหฺ ิฯ = นเย ปร ำ ยตุ ฺเต. แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ คณุ วต ฺ อ + อ ี ลบสระหน้� เพร�ะสระหลังๆ เปน็ ปกติ คณุ วต ฺ อ + อ ี นำ�พยัญชนะ ตฺ ไปประกอบกบั สระ อี คุณวตี
126 รูปสิทธิทีปนี [ ๒. นาม ตั้ง คณุ วต ี เป็น น�ม คุณวตี = จศัพทใ์ น ตทฺธติ สม�สกติ ก�ฯ หลงั คณุ วต ี ลง โย ปฐม�วภิ ัตติ คณุ วตี + โย = ลงิ คฺ ตฺเถ ป€มา. แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ ี คณุ วตฺ อ ี + โย = ปุพพฺ มโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. เพร�ะโยวิภตั ต ิ รสั สะ อี เป็น อ ิ คุณวตฺ อ ี อ ิ + โย = อโฆ รสสฺ เมกวจนโยสวฺ ป ิ จ. นำ�พยัญชนะ ต ฺ ไปประกอบกับสระ อิ คณุ วตโิ ย = นเย ปรำ ยตุ เฺ ต. สำ�เร็จรูปเปน็ คุณวตโิ ย. (อ.หญิงผู้มคี ณุ ท.) ทำ�ตัวรูป คุณวนฺตโิ ย ศพั ทเ์ ดิมคือ = คณุ วนฺตุ = ณว ณิก เณยยฺ ณ นตฺ ูหิ. หลัง คณุ วนตฺ ุศัพท์ ลง อปี ัจจัยอิตถีลิงค ์ คณุ วนฺตุ + อ ี = ปุพพฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทมิ ฺหิฯ แยกพยัญชนะ ต ฺ ออกจ�กสระ อ ุ คุณวนตฺ ฺ อ ุ + อี = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. = จศพั ทใ์ น ตทฺธติ สม�สกติ ก�ฯ ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกต ิ คุณวนตฺ ฺ อุ + อี = ลงิ คฺ ตฺเถ ป€มา. = ปพุ พฺ มโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. นำ�พยัญชนะ ตฺ ไปประกอบกบั สระ อ ี คณุ วนฺตี = อโฆ รสฺสเมกวจนโยสฺวป ิ จ. = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. ตง้ั คุณวนฺตี เปน็ น�ม คณุ วนฺตี หลัง คุณวนตฺ ี ลง โย ปฐม�วภิ ัตต ิ คณุ วนตฺ ี + โย แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อี คณุ วนตฺ ฺ อ ี + โย เพร�ะโยวิภัตติ รัสสะ อ ี เปน็ อ ิ คณุ วนฺตฺ อ ี อ ิ + โย นำ�พยญั ชนะ ตฺ ไปประกอบกับสระ อ ิ คณุ วนฺติโย ส�ำ เรจ็ รูปเปน็ คุณวนฺติโย. (อ.หญิงผู้มคี ุณ ท.) หม�ยเหต ุ :- คณุ วตศี พั ท์ หรอื คณุ วนฺตศี ัพท ์ มีวิธที �ำ ตวั รูปและแจกปทม�ล�เหมือนกบั อิตถฺ ีศพั ทท์ ุกประก�ร วิภตั ต ิ เอกวจนะ คณุ วตสี ททฺ ปทม�ล� (หญิงผู้มีคุณ) พหุวจนะ ปฐม�. คณุ วต ี คุณวตี คณุ วติโย อ�ลปนะ. โภต ิ คณุ วต ิ โภตโิ ย คณุ วตี คุณวตโิ ย ทตุ ิย�. คณุ วติย ำ คณุ วตึ คุณวตี คุณวตโิ ย ตติย�. คณุ วติย� คณุ วตหี ิ คณุ วตภี ิ จตุตถี. คณุ วตยิ � คณุ วตนี ำ ปญั จมี. คุณวติย� คณุ วตหี ิ คุณวตภี ิ ฉฏั ฐ.ี คุณวติย� คณุ วตีนำ สัตตมี. คณุ วติย� คุณวติย ำ คณุ วตสี ุ
กัณฑ์ ] อติ ถีลงิ ค์ อกี ารนั ต์ 127 วิภัตติ เอกวจนะ คณุ วนตฺ ีสทฺทปทม�ล� (หญงิ ผูม้ ีคณุ ) พหวุ จนะ ปฐม�. คุณวนตฺ ี คณุ วนตฺ ี คุณวนฺตโิ ย อ�ลปนะ. โภต ิ คุณวนตฺ ิ โภตโิ ย คณุ วนฺต ี คุณวนตฺ ิโย ทุติย�. คณุ วนตฺ ิยำ คณุ วนตฺ ึ คณุ วนตฺ ี คุณวนฺตโิ ย ตตยิ �. คุณวนฺตยิ � คณุ วนตฺ ีห ิ คณุ วนฺตภี ิ จตตุ ถี. คุณวนตฺ ยิ � คณุ วนฺตีนำ ปญั จมี. คุณวนตฺ ิย� คุณวนตฺ ีหิ คณุ วนฺตีภิ ฉัฏฐ.ี คุณวนตฺ ยิ � คณุ วนฺตนี ำ สัตตม.ี คณุ วนฺติย� คณุ วนตฺ ิย ำ คณุ วนฺตีสุ ศัพท์แจกต�ม คณุ วตี มีดงั น้ี รปู วตี หญิงผมู้ รี ปู ง�ม กุลวตี หญงิ ผู้มตี ระกูล สลี วตี หญงิ ผมู้ ศี ลี ยสวต ี หญงิ ผมู้ ยี ศ สตมิ ต ี หญงิ ผมู้ สี ติ โคตตฺ มตี หญงิ ผ้มู ีโคตรดี ท�ำ ตัวรปู มหตี ศัพทเ์ ดิมคอื = มหนฺต = นท�ทิโต ว� อี. หลงั มหนตฺ ศพั ท์ ลง อีปัจจยั อติ ถีลงิ ค ์ มหนตฺ + อี = เสเสส ุ นฺตุว. = นตฺ ุสฺส ตมกี �เร. ตัง้ นตฺ เหมอื น นฺตุ มห นตฺ นฺตุ + อ ี = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทิมหฺ ฯิ เพร�ะอปี จั จัย แปลง นตฺ ุ เป็น ต มห นตฺ ุ ต + อี = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. = จศพั ท์ใน ตทธฺ ิตสม�สกติ ก�ฯ แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ มหตฺ อ + อี = ลิงฺคตเฺ ถ ป€มา. = เสสโต โลป ํ คสปิ ิ. ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เปน็ ปกติ มหต ฺ อ + อ ี = มหนตฺ นำ�พยัญชนะ ต ฺ ไปประกอบกบั สระ อ ี มหตี = นท�ทโิ ต ว� อี. = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. ตง้ั มหตี เปน็ น�ม มหต ี = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทมิ หฺ ิฯ หลงั มหต ี ลง ส ิ ปฐม�วิภัตติ มหตี + สิ ลบ สวิ ภิ ตั ติ มหตี + สิ สำ�เรจ็ รปู เป็น มหตี. (อ.หญงิ ผู้ประเสรฐิ ) ทำ�ตัวรูป มหนตฺ ี ศพั ทเ์ ดิมคือ หลัง มหนฺตศัพท์ ลง อปี ัจจัยอติ ถีลิงค ์ มหนฺต + อ ี แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ มหนตฺ ฺ อ + อ ี ลบสระหน้� เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกติ มหนฺตฺ อ + อี
128 รปู สิทธทิ ปี นี [ ๒. นาม นำ�พยญั ชนะ ตฺ ไปประกอบกบั สระ อ ี มหนตฺ ี = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. = จศพั ทใ์ น ตทธฺ ติ สม�สกิตก�ฯ ต้งั มหนฺต ี เปน็ น�ม มหนฺต ี = ลงิ คฺ ตฺเถ ป€มา. = เสสโต โลป ํ คสปิ ิ. หลงั มหนฺตี ลง ส ิ ปฐม�วิภัตติ มหนตฺ ี + สิ ลบ สวิ ภิ ัตต ิ มหนตฺ ี + ส ิ สำ�เร็จรปู เปน็ มหนฺตี. (อ.หญิงผปู้ ระเสรฐิ ) หม�ยเหตุ :- มหตีศพั ท ์ และ มหนตฺ ีศพั ท ์ มวี ธิ ที ำ�ตวั รูปและแจกปทม�ล�เหมอื นคุณวตศี ัพทท์ ุกประก�ร ๑๙๒. ภวโต โภโต. อีกาเร ในเพร�ะอปี จั จัย โภโต อ.ก�รแปลงเปน็ โภต ภวโต แหง่ ภวนฺตศพั ท์ โหติ ยอ่ มม.ี (เพร�ะอปี ัจจยั แปลง ภวนตฺ ศัพท ์ เป็น โภต) สูตรนมี้ ี ๒ บท. เปน็ อาเทสวธิ ิสตู ร. ท�ำ ตัวรูป โภตี ศพั ทเ์ ดิมคอื = ภวนฺต = นท�ทิโต ว� อ.ี หลงั ภวนฺตศพั ท์ ลง อปี จั จัยอติ ถีลิงค์ ภวนฺต + อี = ภวโต โภโต. = ปุพฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. เพร�ะอีปัจจัย แปลง ภวนตฺ เป็น โภต ภวนตฺ โภต + อี = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทมิ หฺ ฯิ = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. แยกพยัญชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ โภตฺ อ + อี = จศพั ท์ใน ตทธฺ ติ สม�สกิตก�ฯ = ลงิ ฺคตฺเถ ป€มา. ลบสระหน้� เพร�ะสระหลังๆ เปน็ ปกติ โภต ฺ อ + อ ี = เสสโต โลป ํ คสปิ .ิ น�ำ พยัญชนะ ตฺ ไปประกอบกบั สระ อี โภต ี ต้ัง โภตี เป็นน�ม โภต ี หลงั โภตี ลง ส ิ ปฐม�วิภัตต ิ โภต ี + สิ ลบ สวิ ภิ ตั ติ โภตี + ส ิ สำ�เรจ็ รปู เป็น โภต.ี (อ.หญิงผู้เจริญ) ทำ�ตัวรปู โภตี ศัพท์เดิมคอื = ภวนฺต = นท�ทิโต ว� อ.ี หลงั ภวนตฺ ศัพท ์ ลง อปี ัจจยั อติ ถลี ิงค ์ ภวนตฺ + อ ี = ภวโต โภโต. = ปุพฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. เพร�ะอปี ัจจยั แปลง ภวนตฺ เป็น โภต ภวนตฺ โภต + อี = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทมิ ฺหิฯ = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. แยกพยัญชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ โภตฺ อ + อ ี = จศพั ทใ์ น ตทธฺ ติ สม�สกติ ก�ฯ = ลิงฺคตฺเถ ป€มา. ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกต ิ โภต ฺ อ + อ ี น�ำ พยัญชนะ ตฺ ไปประกอบกับสระ อี โภต ี ตง้ั โภตี เป็นน�ม โภตี หลัง โภตี ลง โย ปฐม�วิภตั ติ โภต ี + โย
กัณฑ์ ] อติ ถีลิงค์ อกี ารันต์ 129 ตั้ง อ ี ชอื่ ป โภตี + โย = เต อิตถฺ ขิ ฺย� โป. = ฆปโต จ โยนำ โลโป. หลงั จ�ก อ ี ทชี่ ื่อ ป ลบ โยวิภตั ต ิ โภตี + โย = ภวนตฺ ส�ำ เรจ็ รปู เปน็ โภตี. (อ.หญิงผเู้ จรญิ ท.) = นท�ทโิ ต ว� อ.ี = ภวโต โภโต. ท�ำ ตัวรูป โภติโย ศัพท์เดิมคือ = ปุพฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทมิ ฺหฯิ หลัง ภวนตฺ ศพั ท ์ ลง อปี จั จยั อิตถีลงิ ค์ ภวนฺต + อ ี = นเย ปรำ ยตุ เฺ ต. = จศพั ท์ใน ตทฺธิตสม�สกิตก�ฯ เพร�ะอปี ัจจยั แปลง ภวนฺต เปน็ โภต ภวนฺต โภต + อ ี = ลงิ คฺ ตเฺ ถ ป€มา. = ปพุ พฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ โภตฺ อ + อ ี = อโฆ รสสฺ เมกวจนโยสฺวปิ จ. = นเย ปร ำ ยตุ ฺเต. ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกติ โภต ฺ อ + อี นำ�พยัญชนะ ตฺ ไปประกอบกบั สระ อี โภต ี ต้ัง โภตี เป็นน�ม โภต ี หลงั โภต ี ลง โย ปฐม�วิภัตติ โภตี + โย แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ ี โภตฺ อี + โย เพร�ะโยวิภตั ติ รสั สะ อ ี เปน็ อิ โภตฺ อี อ ิ + โย น�ำ พยญั ชนะ ต ฺ ไปประกอบกบั สระ อิ โภตโิ ย สำ�เร็จรูปเป็น โภติโย. (อ.หญงิ ผเู้ จริญ ท.) วภิ ตั ติ เอกวจนะ โภตีสททฺ ปทม�ล� (ผเู้ จริญ) พหวุ จนะ ปฐม�. โภตี โภต ี โภตโิ ย อ�ลปนะ. เห โภต ิ เห โภตี โภตโิ ย ทุติย�. โภตึ โภตี โภตโิ ย ตตยิ �. โภติย� โภตหี ิ โภตีภิ จตุตถี. โภตยิ � โภตนี ำ ปัญจมี. โภติย� โภตีหิ โภตภี ิ ฉฏั ฐ.ี โภติย� โภตีนำ สัตตม.ี โภตยิ � โภตยิ ำ โภตสี ุ ๑๙๓. ปติ-ภกิ ขฺ -ุ ราชี’การ’นเฺ ตหิ อิน.ี อนิ ี อ.อนิ ปี ัจจัย โหต ิ ย่อมลง ปรํ ในเบ้ืองหลัง ปตภิ ิกฺขรุ าชกี ารนฺเตหิ จ�กปตศิ พั ท ์ ภิกขฺ ุศพั ท ์ ร�ชศัพท์ และศพั ท์อนั มอี อี กั ษรเปน็ ที่สดุ ท. อิตฺถิยํ ในอติ ถลี ิงค์ วา บ�้ ง. (ลงอินปี จั จยั ในอิตถีลิงค์ หลงั จ�กปตศิ พั ท ์ ภกิ ขฺ ศุ พั ท์ ร�ชศพั ท ์ และศัพท์ท่เี ปน็ อกี �รันต์ บ้�ง)
130 รูปสทิ ธิทปี นี [ ๒. นาม สูตรนีม้ ี ๒ บท. เป็น อาเทสวิธิสตู ร. วาศัพท ์ : มีอรรถ อนตุ ตฺ สมจุ จย รวบรวมอรรถท่ยี งั ไม่ได้กล่�วไว้ ใน สูตร คอื หลงั ศัพทม์ ี วทิ ูและยกฺขเป็นตน้ ลง อนิ ีปจั จัย ได ้ เช่น ปรจิตตฺ วิทนุ ,ี ยกฺขินี, สีหนิ ี เป็นต้น ทำ�ตวั รูป ภกิ ขฺ ุนี ศัพท์เดมิ คือ = ภิกขฺ ุ = ปตภิ ิกฺขรุ �ชีก�รนเฺ ตหิ อนิ .ี หลังจ�ก ภิกฺข ุ ลง อนิ ีปัจจยั อิตถลี งิ ค ์ ภกิ ฺขุ + อินี = ว� ปโร อสรูป�. = จศัพท์ใน ตทฺธติ สม�สกติ ก�ฯ หลังจ�กอสรปู สระ ลบสระหลงั ภิกฺข ุ + อิ นี = ลงิ คฺ ตเฺ ถ ป€มา. = เสสโต โลปํ คสิป.ิ ตัง้ ภกิ ฺขุนี เป็นน�ม ภิกขฺ นุ ี หลงั ภกิ ฺขนุ ี ลง ส ิ ปฐม�วภิ ตั ติ ภิกขฺ ุนี + ส ิ ลบ สิวภิ ตั ติ ภิกฺขนุ ี + สิ ส�ำ เร็จรปู เป็น ภิกฺขุนี. (อ.ภกิ ษุณ)ี ท�ำ ตัวรปู ภกิ ฺขุนี ศพั ทเ์ ดิมคือ = ภิกฺขุ = ปติภกิ ขฺ ุร�ชีก�รนฺเตหิ อิน.ี หลงั จ�ก ภกิ ฺข ุ ลง อินีปจั จยั อิตถีลิงค ์ ภกิ ขฺ ุ + อนิ ี = ว� ปโร อสรูป�. = จศัพท์ใน ตทธฺ ติ สม�สกิตก�ฯ หลงั จ�กอสรปู สระ ลบสระหลัง ภกิ ขฺ ุ + อิ นี = ลงิ ฺคตเฺ ถ ป€มา. = เต อติ ถฺ ิขฺย� โป. ตั้ง ภิกขฺ ุนี เปน็ น�ม ภกิ ฺขุน ี = ฆปโต จ โยนำ โลโป. หลัง ภิกขฺ ุน ี ลง โยปฐม�วิภตั ต ิ ภิกฺขุน ี + โย ตั้ง อ ี ชื่อ ป ภกิ ฺขุนี ป + โย หลงั จ�ก อี ทช่ี อ่ื ป ลบ โย วิภตั ติ ภิกฺขุน ี + โย ส�ำ เรจ็ รปู เปน็ ภิกขฺ ุน.ี (อ.ภิกษณุ ี ท.) ทำ�ตวั รปู ภิกขฺ นุ โิ ย ศัพท์เดิมคือ = ภิกฺขุ = ปตภิ กิ ขฺ รุ �ชกี �รนฺเตหิ อิน.ี หลังจ�ก ภิกฺข ุ ลง อินปี ัจจยั อติ ถลี ิงค์ ภกิ ฺข ุ + อนิ ี = ว� ปโร อสรปู �. = จศพั ทใ์ น ตทธฺ ิตสม�สกิตก�ฯ หลังจ�กอสรปู สระ ลบสระหลงั ภกิ ขฺ ุ + อิ นี = ลิงฺคตเฺ ถ ป€มา. = ปุพพฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. ตัง้ ภกิ ขฺ นุ ี เปน็ น�ม ภิกฺขุนี = อโฆ รสฺสเมกวจนโยสวฺ ป ิ จ. = นเย ปร ำ ยุตฺเต. หลัง ภิกขฺ ุน ี ลง โย ปฐม�วภิ ัตติ ภิกขฺ ุนี + โย แยกพยัญชนะ นฺ ออกจ�กสระ อี ภกิ ฺขนุ ฺ อี + โย เพร�ะโยวิภัตติ รสั สะ อ ี เปน็ อิ ภกิ ฺขุนฺ อ ี อ ิ + โย นำ�พยญั ชนะ น ฺ ไปประกอบกับสระ อิ ภิกขฺ ุนโิ ย สำ�เร็จรูปเป็น ภกิ ขฺ นุ ิโย. (อ.ภิกษณุ ี ท.)
กัณฑ์ ] อติ ถลี งิ ค์ อีการันต์ 131 ภิกขฺ ุนสี ททฺ ปทม�ล� (ภกิ ษณุ )ี วิภัตติ เอกวจนะ พหุวจนะ ปฐม�. ภกิ ฺขนุ ี ภกิ ฺขุนี ภิกฺขนุ ิโย อ�ลปนะ. โภติ ภิกฺขนุ ิ โภติโย ภิกขฺ นุ ี ภิกฺขนุ โิ ย ทุตยิ �. ภิกขฺ นุ ึ ภิกขฺ นุ ี ภกิ ขฺ นุ โิ ย ตตยิ �. ภกิ ขฺ ุนยิ � ภิกฺขนุ ีหิ ภกิ ขฺ ุนีภิ จตุตถี. ภกิ ขฺ นุ ยิ � ภกิ ขฺ นุ ีนำ ปัญจมี. ภิกฺขุนิย� ภกิ ฺขนุ หี ิ ภิกขฺ ุนภี ิ ฉัฏฐ.ี ภกิ ขฺ นุ ิย� ภกิ ฺขุนนี ำ สัตตม.ี ภิกฺขุนยิ � ภิกฺขนุ ยิ ำ ภิกขฺ นุ ีสุ ๑๙๔. ปตสิ สฺ ิ’นีมหฺ ิ. อนิ มี ฺห ิ ในเพร�ะอนิ ีปัจจยั ปเร อนั เปน็ เบือ้ งหลงั อนโฺ ต (สโร) อ.สระอนั เป็นทีส่ ุด ปติสฺส ของปติศัพท์ อาปชชฺ เต ย่อมถงึ อตตฺ ํ ซงึ่ คว�มเปน็ อ. (เพร�ะอนิ ีปัจจัย แปลงสระทีส่ ดุ ของปติศพั ท์ เป็น อ) สูตรนมี้ ี ๒ บท คอื ปตสิ ฺส, อนิ มี หฺ .ิ เปน็ อาเทสวธิ สิ ูตร. ทำ�ตัวรูป คหปตานี ศพั ทเ์ ดมิ คือ = คหปติ = ปติภิกฺขรุ �ชีก�รนเฺ ตห ิ อิน.ี หลงั คหปต ิ ลง อนิ ีปจั จยั อติ ถลี ิงค ์ คหปต ิ + อนิ ี = ปพุ พฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. = ปตสิ สฺ ินมี หฺ .ิ แยกพยัญชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อิ คหปตฺ อิ + อิน ี = ว� ปโร อสรปู �. = ปพุ ฺโพ จ. เพร�ะอนิ ปี จั จัย แปลงสระ อิ เปน็ อ คหปต ฺ อ ิ อ + อินี = นเย ปร ำ ยุตฺเต. = จศัพทใ์ น ตทฺธติ สม�สกิตก�ฯ หลงั จ�กอสรปู สระ ลบสระหลัง คหปตฺ อ + อ ิ นี = ลงิ คฺ ตฺเถ ป€มา. = เสสโต โลป ํ คสิปิ. เมอื่ สระหลังถูกลบแลว้ ทีฆสระหน�้ คหปตฺ อ อ� + น ี นำ�พยัญชนะ ตฺ ไปประกอบกบั สระ อ� คหปต�นี ตั้ง คหปต�น ี เปน็ น�ม คหปต�น ี หลงั คหปต�น ี ลง สิ ปฐม�วิภตั ติ คหปต�นี + สิ ลบ สวิ ภิ ัตต ิ คหปต�นี + ส ิ สำ�เร็จรปู เปน็ คหปตานี. (อ.หญงิ แม่เจ�้ เรอื น) ท�ำ ตัวรปู ราชินี ศพั ทเ์ ดิมคอื = ร�ช หลัง ร�ชศพั ท ์ ลง อนิ ีปัจจยั อิตถลี งิ ค ์ ร�ช + อินี = ปติภิกขฺ ุร�ชีก�รนเฺ ตห ิ อิน.ี แยกพยญั ชนะ ชฺ ออกจ�กสระ อ ร�ช ฺ อ + อินี = ปุพพฺ มโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย.
132 รูปสทิ ธิทีปนี [ ๒. นาม ลบสระหน้� เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกต ิ ร�ช ฺ อ + อนิ ี = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทิมฺหิฯ = นเย ปร ำ ยตุ เฺ ต. น�ำ พยญั ชนะ ช ฺ ไปประกอบกับสระ อิ ร�ชิน ี = จศพั ทใ์ น ตทฺธติ สม�สกิตก�ฯ = ลิงคฺ ตเฺ ถ ป€มา. ตั้ง ร�ชิน ี เป็น น�ม ร�ชนิ ี = เสสโต โลปํ คสิปิ. หลัง ร�ชนิ ี ลง สิ ปฐม�วิภัตติ ร�ชิน ี + สิ = ทณฑฺ ี = ปตภิ กิ ขฺ ุร�ชกี �รนฺเตหิ อินี. ลบ สวิ ิภตั ต ิ ร�ชิน ี + ส ิ = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทิมฺหิฯ ส�ำ เร็จรูปเป็น ราชินี. (อ.พระร�ชนิ ี) = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. = จศพั ท์ใน ตทธฺ ติ สม�สกติ ก�ฯ ท�ำ ตัวรปู ทณฑฺ ิน ี ศพั ท์เดมิ คอื = ลิงคฺ ตเฺ ถ ป€มา. = เสสโต โลปํ คสิป.ิ หลงั ทณฑฺ ศี ัพท์ ลง อนิ ีปจั จยั อติ ถีลิงค์ ทณฺฑี + อนิ ี = หตถฺ ี แยกพยัญชนะ ฑฺ ออกจ�กสระ อี ทณฑฺ ฺ อี + อินี = ปตภิ กิ ขฺ รุ �ชีก�รนเฺ ตหิ อนิ ี. = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลงั ๆ เปน็ ปกต ิ ทณฺฑฺ อ ี + อิน ี = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทมิ ฺหฯิ = นเย ปร ำ ยุตฺเต. น�ำ พยญั ชนะ ฑฺ ไปประกอบกบั สระ อิ ทณฺฑนิ ี = จศัพท์ใน ตทฺธิตสม�สกติ ก�ฯ = ลิงฺคตฺเถ ป€มา. ตัง้ ทณฺฑิน ี เปน็ น�ม ทณฺฑนิ ี = เสสโต โลป ํ คสิปิ. หลงั ทณฺฑนิ ี ลง สิ ปฐม�วภิ ตั ติ ทณฺฑิน ี + ส ิ = เมธ�วี = ปตภิ ิกฺขุร�ชกี �รนเฺ ตหิ อนิ .ี ลบ สิวภิ ตั ต ิ ทณฑฺ ิน ี + สิ = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทิมหฺ ฯิ สำ�เรจ็ รปู เป็น ทณฑฺ ิน.ี (อ.หญิงผูม้ ไี มเ้ ท�้ ) = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. = จศัพท์ใน ตทฺธิตสม�สกติ ก�ฯ ทำ�ตวั รูป หตถฺ ินี ศัพทเ์ ดิมคือ = ลงิ คฺ ตฺเถ ป€มา. หลัง หตถฺ ีศัพท์ ลง อนิ ปี ัจจัยอิตถลี ิงค์ หตฺถ ี + อนิ ี แยกพยัญชนะ ถฺ ออกจ�กสระ อ ี หตฺถ ฺ อี + อนิ ี ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เปน็ ปกต ิ หตถฺ ฺ อ ี + อินี น�ำ พยญั ชนะ ถ ฺ ไปประกอบกบั สระ อิ หตถฺ นิ ี ตง้ั หตฺถิน ี เป็น น�ม หตถฺ นิ ี หลงั หตถฺ ิน ี ลง ส ิ ปฐม�วิภัตต ิ หตฺถินี + ส ิ ลบ สวิ ิภัตต ิ หตฺถนิ ี + สิ สำ�เรจ็ รูปเป็น หตฺถินี. (อ.ช้�งพงั ) ทำ�ตัวรูป เมธาวนิ ี ศพั ทเ์ ดมิ คอื หลงั เมธ�วศี ัพท์ ลง อนิ ปี ัจจัยอติ ถลี งิ ค ์ เมธ�วี + อิน ี แยกพยัญชนะ วฺ ออกจ�กสระ อี เมธ�ว ฺ อี + อนิ ี ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เปน็ ปกต ิ เมธ�วฺ อ ี + อนิ ี น�ำ พยญั ชนะ วฺ ไปประกอบกับสระ อ ิ เมธ�วนิ ี ต้งั เมธ�วนิ ี เป็น น�ม เมธ�วนิ ี หลงั เมธ�วินี ลง ส ิ ปฐม�วภิ ัตติ เมธ�วนิ ี + สิ
กัณฑ์ ] อิตถีลงิ ค์ อีการนั ต์ 133 ลบ สิวิภตั ต ิ เมธ�วนิ ี + สิ = เสสโต โลปํ คสิปิ. ส�ำ เรจ็ รปู เปน็ เมธาวินี. (อ.หญงิ ผมู้ ปี ัญญ�) ท�ำ ตวั รูป ตปสฺสนิ ี ศัพท์เดมิ คอื = ตปสฺสี = ปตภิ กิ ขฺ รุ �ชีก�รนเฺ ตห ิ อินี. หลัง ตปสสฺ ศี พั ท์ ลง อินปี ัจจยั อติ ถลี ิงค ์ ตปสฺส ี + อนิ ี = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทมิ ฺหฯิ แยกพยัญชนะ ส ฺ ออกจ�กสระ อ ี ตปสฺสฺ อ ี + อนิ ี = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. = จศัพทใ์ น ตทธฺ ติ สม�สกติ ก�ฯ ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกติ ตปสฺสฺ อ ี + อินี = ลงิ ฺคตฺเถ ป€มา. = เสสโต โลป ํ คสปิ ิ. น�ำ พยญั ชนะ ส ฺ ไปประกอบกับสระ อิ ตปสสฺ ินี ต้งั ตปสฺสนิ ี เปน็ น�ม ตปสฺสนิ ี หลัง ตปสฺสิน ี ลง ส ิ ปฐม�วิภัตต ิ ตปสสฺ นิ ี + สิ ลบ สวิ ภิ ัตต ิ ตปสสฺ นิ ี + ส ิ สำ�เรจ็ รปู เปน็ ตปสสฺ นิ .ี (อ.หญงิ ผูม้ ีตบะ) ท�ำ ตวั รปู ปิยภาณนิ ี ศัพทเ์ ดิมคอื = ปยิ ภ�ณี หลัง ปิยภ�ณศี พั ท์ ลง อนิ ปี ัจจัยอติ ถีลิงค ์ ปิยภ�ณี + อินี = ปติภิกฺขุร�ชีก�รนฺเตหิ อินี. แยกพยญั ชนะ ณ ฺ ออกจ�กสระ อี ปิยภ�ณฺ อี + อิน ี = ปุพฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เปน็ ปกต ิ ปยิ ภ�ณ ฺ อ ี + อนิ ี = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทมิ หฺ ฯิ น�ำ พยัญชนะ ณ ฺ ไปประกอบกบั สระ อิ ปยิ ภ�ณินี = นเย ปรำ ยุตฺเต. ตง้ั ปยิ ภ�ณนิ ี เปน็ น�ม ปิยภ�ณนิ ี = จศัพทใ์ น ตทฺธิตสม�สกติ ก�ฯ หลงั ปยิ ภ�ณนิ ี ลง ส ิ ปฐม�วภิ ตั ติ ปยิ ภ�ณนิ ี + ส ิ = ลงิ คฺ ตฺเถ ป€มา. ลบ สิวภิ ตั ติ ปิยภ�ณินี + ส ิ = เสสโต โลปํ คสปิ .ิ ส�ำ เร็จรูปเป็น ปิยภาณิน.ี (อ.หญิงผูก้ ล�่ วถ้อยค�ำ อนั ไพเร�ะ) ท�ำ ตัวรูป โปกฺขรณี ศัพทเ์ ดิมคอื = โปกขฺ รี หลัง โปกฺขรีศัพท ์ ลง อนิ ปี ัจจยั อติ ถลี งิ ค์ โปกขฺ ร ี + อินี = ปตภิ ิกฺขุร�ชกี �รนเฺ ตห ิ อินี. แยกพยัญชนะ รฺ ออกจ�กสระ อ ี โปกขฺ รฺ อ ี + อิน ี = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. เพร�ะสระหลงั ลบสระหน้� โปกขฺ ร ฺ อี + อนิ ี = สร� สเร โลป.ํ แปลง อ ิ เปน็ อ และ น ฺ เป็น ณ ฺ โปกขฺ ร ฺ อ ิ อ, น ฺ ณฺ อ ี = เตสุ วุทฺธโิ ลป�คมวกิ �รวปิ รีต�ฯ นำ�พยญั ชนะไปประกอบกบั สระ โปกฺขรณ ี = นเย ปรำ ยุตฺเต ต้งั โปกขฺ รณ ี เป็นน�ม โปกฺขรณี = จศัพท์ใน ตทฺธิตสม�สกติ ก�ฯ หลงั โปกฺขรณ ี ลง ส ิ ปฐม�วภิ ตั ต ิ โปกฺขรณ ี + สิ = ลิงคฺ ตฺเถ ป€มา. ลบ สวิ ภิ ัตติ โปกขฺ รณ ี + ส ิ = เสสโต โลป ํ คสิป.ิ สำ�เร็จรูปเปน็ โปกขฺ รณ.ี (อ.สระโบกขรณ)ี
134 รปู สิทธิทปี นี [ ๒. นาม ท�ำ ตวั รูป โปกฺขรโฺ ศัพท์เดมิ คือ = โปกขฺ รี หลงั โปกฺขรีศพั ท ์ ลง อินปี จั จยั อติ ถีลงิ ค ์ โปกขฺ ร ี + อิน ี = ปตภิ ิกขฺ รุ �ชกี �รนฺเตหิ อิน.ี แยกพยญั ชนะ ร ฺ ออกจ�กสระ อ ี โปกฺขร ฺ อี + อนิ ี = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. เพร�ะสระหลัง ลบสระหน้� โปกขฺ ร ฺ อ ี + อินี = สร� สเร โลปํ. แปลง อ ิ เปน็ อ และ น ฺ เปน็ ณฺ โปกขฺ รฺ อ ิ อ, นฺ ณ ฺ อี = เตส ุ วุทฺธโิ ลป�คมวิก�รวิปรีต�ฯ น�ำ พยัญชนะไปประกอบกับสระ โปกฺขรณี = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. ตั้ง โปกขฺ รณ ี เป็นน�ม โปกขฺ รณ ี = จศัพทใ์ น ตทฺธิตสม�สกติ ก�ฯ หลัง โปกขฺ รณี ลง โย ปฐม�วิภตั ติ โปกฺขรณ ี + โย = ลงิ ฺคตฺเถ ป€มา. หลัง โปกฺขรณี แปลง โย เป็น โอ โปกขฺ รณ ี + โย โอ = ตุศพั ทใ์ น ตโต โยนโม ต.ุ แยกพยญั ชนะ ณ ฺ ออกจ�กสระ อ ี โปกฺขรณ ฺ อี + โอ = ปุพฺพมโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย. ตัง้ อี ช่อื ป โปกฺขรณ ฺ อ ี ป + โอ = เต อิตถฺ ขิ ยฺ � โป. เพร�ะสระอ�เทศ แปลง อ ี ทชี่ ือ่ ป เป็น ย โปกขฺ รณฺ อ ี ย + โอ = ปสฺสสฺ จ. แปลง ณยฺ เปน็ ฺ โปกขฺ ร ณยฺ ฺ + โอ = ก�รศพั ท์ใน ยวต ำ ตลนทก�ร�นฯำ ฺ สทิสเทวฺ ภ�วะ โปกขฺ ร ฺ - ฺ + โอ = ปร เทวฺ ภาโว €าเน. นำ�พยญั ชนะ ฺ ไปประกอบกับสระ โอ โปกฺขรโฺ = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. สำ�เร็จรปู เปน็ โปกขฺ รโฺ . (อ.สระโบกขรณ ี ท.) ทำ�ตวั รปู ปรจิตฺตวทิ ุนี ศพั ทเ์ ดมิ คือ = ปรจติ ฺตวิทู หลัง ปรจติ ตฺ วทิ ู ลง อนิ ีปัจจัยอติ ถีลิงค์ ปรจิตตฺ วิทู + อนิ ี = ว�ศพั ทท์ ่ตี �มม�ใน ปติภกิ ฺขฯุ แยกพยญั ชนะ ท ฺ ออกจ�กสระ อ ู ปรจิตฺตวทิ ฺ อ ู + อินี = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย. หลงั จ�กอสรูปสระ ลบสระหลัง ปรจติ ฺตวิทฺ อู + อ ิ น ี = ว� ปโร อสรูป�. เพร�ะพยญั ชนะ รัสสะ อ ู เป็น อุ ปรจิตฺตวิท ฺ อู อ ุ + น ี = รสฺสำ. น�ำ พยญั ชนะ ท ฺ ไปประกอบกับสระ อุ ปรจติ ตฺ วิทนุ ี = นเย ปร ำ ยตุ ฺเต. ต้ัง ปรจติ ตฺ วทิ นุ ี เป็นน�ม ปรจิตตฺ วิทนุ ี = จศัพทใ์ น ตทธฺ ติ สม�สกติ ก�ฯ หลงั ปรจิตฺตวทิ ุนี ลง สิ ปฐม�วภิ ัตติ ปรจิตตฺ วิทนุ ี + ส ิ = ลิงคฺ ตฺเถ ป€มา. ลบ สิวภิ ตั ต ิ ปรจติ ฺตวิทนุ ี + สิ = เสสโต โลปํ คสปิ ิ. สำ�เรจ็ รูปเปน็ ปรจิตฺตวิทนุ .ี (หญิงผูร้ ูจ้ ติ ของบคุ คลอ่ืน) ทำ�ตัวรปู ยกฺขนิ ี ศพั ทเ์ ดิมคอื = ยกขฺ = ว�ศพั ท์ทต่ี �มม�ใน ปติภกิ ฺขุฯ หลงั ยกขฺ ศัพท์ ลง อินปี ัจจัยอติ ถลี ิงค ์ ยกฺข + อิน ี = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจฺจย�ทิมฺหฯิ แยกพยัญชนะ ข ฺ ออกจ�กสระ อ ยกฺข ฺ อ + อนิ ี ลบสระหน้� เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกต ิ ยกฺข ฺ อ + อิน ี
กัณฑ์ ] อติ ถลี งิ ค์ อุการันต์ 135 น�ำ พยัญชนะ ขฺ ไปประกอบกับสระ อิ ยกขฺ นิ ี = นเย ปรำ ยตุ เฺ ต. = จศัพทใ์ น ตทธฺ ิตสม�สกิตก�ฯ ต้ัง ยกขฺ นิ ี เป็นน�ม ยกฺขิน ี = ลิงคฺ ตเฺ ถ ป€มา. = เสสโต โลปํ คสปิ .ิ หลัง ยกขฺ ินี ลง สิ ปฐม�วิภัตต ิ ยกฺขนิ ี + ส ิ = สหี ลบ สิวิภตั ติ ยกขฺ ิน ี + สิ = ว�ศพั ทท์ ่ีต�มม�ใน ปติภกิ ฺขฯุ = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. สำ�เรจ็ รปู เปน็ ยกฺขินี. (อ.น�งยกั ษณิ )ี = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทิมหฺ ิฯ = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. ท�ำ ตวั รูป สีหิน ี ศพั ท์เดมิ คอื = จศพั ท์ใน ตทฺธติ สม�สกติ ก�ฯ = ลิงฺคตเฺ ถ ป€มา. หลงั สีหศพั ท ์ ลง อินปี ัจจัยอิตถลี งิ ค ์ สีห + อนิ ี = เสสโต โลป ํ คสิปิ. แยกพยญั ชนะ หฺ ออกจ�กสระ อ สีหฺ อ + อนิ ี ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกติ สีหฺ อ + อินี นำ�พยญั ชนะ หฺ ไปประกอบกับสระ อ ิ สีหนิ ี ตงั้ สหี นิ ี เปน็ น�ม สีหนิ ี หลัง สีหนิ ี ลง สิ ปฐม�วภิ ัตติ สหี ินี + สิ ลบ สวิ ภิ ตั ต ิ สหี ิน ี + สิ สำ�เร็จรปู เปน็ สหี นิ .ี (อ.น�งสงิ หโ์ ต) จบ อีการันต์ อิตถีลงิ ค์. ๒.๒.๔ อุก�รันต์ อติ ถีลงิ ค์ ย�คศุ พั ท์ ย�คสุ ทฺทปทม�ล� (ข้�วต้ม) วภิ ตั ต ิ เอกวจนะ พหวุ จนะ ปฐม�. ย�ค ุ ย�ค ู ย�คุโย อ�ลปนะ. เห ย�คุ เห ย�คู ย�คโุ ย ทุติย�. ย�ค ุำ ย�ค ู ย�คโุ ย ตติย�. ย�คุย� ย�คหู ิ ย�คภู ิ ย�คหุ ิ ย�คภุ ิ จตตุ ถี. ย�คยุ � ย�คูน ำ ย�คุนำ ปัญจมี. ย�คุย� ย�คูหิ ย�คูภิ ย�คหุ ิ ย�คภุ ิ ฉฏั ฐ.ี ย�คุย� ย�คนู ำ ย�คนุ ำ สตั ตม.ี ย�คุย� ย�คุย ำ ย�คูส ุ ย�คุสุ
136 รูปสทิ ธทิ ีปนี [ ๒. นาม ป. ย�ค ุ วตฺถึ โสเธต.ิ ประโยคบ�ลีตัวอย่�ง ย�คู วตถฺ ิโย โสเธนตฺ ิ. .......................................................................... ............................................................................. อ�. เห ย�คุ โก ตำ ปวิ ติ. เห ย�ค ู เก ตุมฺห�กำ ปวิ นตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. ท.ุ ภกิ ขฺ ุน ี ย�ค ำุ ปวิ ติ. ภิกฺขนุ โิ ย ย�คุโย ปิวนตฺ ิ. .......................................................................... ............................................................................. ต. คิล�โน ย�คุย� สทธฺ ึ เภสชฺชำ ปิวต.ิ คิล�น� ย�คูหิ สทฺธ ึ เภสชชฺ �นิ ปวิ นตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. จ. อปุ �สิก� ย�คยุ � ตณฺฑลุ ำ อ�หรต.ิ อปุ �สกิ �โย ย�คนู ำ ตณฺฑลุ �น ิ อ�หรนฺติ. .......................................................................... ............................................................................. ปญั . อ�พ�ธิโก ย�คยุ � ก�ย ำ พล ำ คณหฺ �เปต.ิ อ�พ�ธกิ � ย�คหู ิ ก�ย ำ พล ำ คณฺห�เปนตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. ฉ. ย�คุย� ส�มโิ ก อ�คจฺฉต.ิ ย�คูนำ ส�มิก� อ�คจฺฉนฺต.ิ .......................................................................... ............................................................................. ส. โอชา ยาคุยํ ตฏิ €ฺ ติ. โอชาโย ยาคสู ุ ตฏิ ฺ€นตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. ธาตุ ธ�ต ุ เธนุ ศัพท์แจกต�ม ย�คุ มีดงั น้ี ททฺทุ โรคกล�ก กจฉฺ ุ โรคหดิ กณฺฑุ กเรณุ ช�้ งพัง ปยิ งฺคุ ตน้ ประยงค ์ สสสฺ ุ แม่โคนม กาสุ หลมุ โรคเกลือ้ น รชชฺ ุ เชอื ก แมย่ �ย, แม่ผัว ท�ำ ตวั รูป มาตา ศัพท์เดมิ คือ = ม�ตุ = ลิงคฺ ตฺเถ ป€มา. หลัง ม�ต ุ ลง สิ ปฐม�วภิ ัตต ิ ม�ตุ + ส ิ = ปุพพฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. = สตถฺ ุปิต�ทีนม� สสิ ฺมึ สิโลโป จ. แยกพยัญชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อุ ม�ตฺ อ ุ + สิ = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. เพร�ะสวิ ภิ ตั ต ิ แปลง อ ุ เปน็ อ� และลบส ิม�ต ฺ อ ุ อ� + ส ิ นำ�พยัญชนะ ตฺ ไปประกอบกับสระ อ� ม�ต� สำ�เรจ็ รูปเปน็ มาตา. (อ.ม�รด�)
กัณฑ์ ] อิตถีลิงค์ อกุ ารันต์ 137 ทำ�ตัวรูป มาตโร ศัพทเ์ ดมิ คือ = ม�ตุ = ลิงฺคตฺเถ ป€มา. หลัง ม�ต ุ ลง โย ปฐม�วภิ ตั ต ิ ม�ต ุ + โย = ปุพฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = อเฺ สฺวารตฺต.ํ แยกพยญั ชนะ ต ฺ ออกจ�กสระ อุ ม�ต ฺ อุ + โย = ปิต�ทีนมสิมฺหิ. = ตโต โยนโม ต.ุ เพร�ะโยวภิ ัตต ิ แปลง อ ุ เป็น อ�ร ม�ตฺ อ ุ อ�ร + โย = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทิมหฺ ฯิ เพร�ะโยวิภัตต ิ รัสสะ อ�ร เป็น อร ม�ต ฺ อ�ร อร + โย = นเย ปรำ ยุตฺเต. หลังจ�กอ�รอ�เทศ แปลง โย เป็น โอ ม�ต ฺ อร + โย โอ = ม�ตุ = กรเณ ตตยิ �. แยกพยญั ชนะ ร ฺ ออกจ�กสระ อ ม�ตฺ อรฺ อ + โอ = ปพุ พฺ มโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = อเฺ สฺวารตฺตํ. ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกติ ม�ต ฺ อร ฺ อ + โอ = ปิต�ทนี มสิมฺห.ิ = น� อ�. นำ�พยญั ชนะไปประกอบกบั สระ ม�ตโร = ปุพพฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจฺจย�ทมิ ฺหฯิ ส�ำ เรจ็ รปู เป็น มาตโร. (อ.ม�รด� ท.) = นเย ปร ำ ยตุ เฺ ต. ทำ�ตัวรปู มาตรา ศพั ท์เดมิ คอื = ม�ตุ = กรเณ ตตยิ �. หลงั ม�ตุ ลง น� ตตยิ �วภิ ัตติ ม�ต ุ + น� = เต อิตฺถิขฺย� โป = ปโต ย�. แยกพยัญชนะ ต ฺ ออกจ�กสระ อุ ม�ต ฺ อุ + น� = ม�ตุ เพร�ะน�วภิ ตั ต ิ แปลง อุ เปน็ อ�ร ม�ตฺ อ ุ อ�ร + น� = กรเณ ตตยิ �. = เต อิตฺถิขยฺ � โป. เพร�ะน�วภิ ัตติ รสั สะ อ�ร เปน็ อร ม�ตฺ อ�ร อร + น� = ปโต ย�. = ปพุ พฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. หลังจ�กอ�รอ�เทศ แปลง น� เป็น อ� ม�ตฺ อร + น� อ� แยกพยัญชนะ รฺ ออกจ�กสระ อ ม�ต ฺ อร ฺ อ + อ� ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกต ิ ม�ต ฺ อร ฺ อ + อ� นำ�พยญั ชนะไปประกอบกบั สระ ม�ตร� สำ�เร็จรูปเปน็ มาตรา. (ด้วย... ม�รด�) ทำ�ตัวรปู มาตุยา ศัพทเ์ ดมิ คือ หลัง ม�ต ุ ลง น� ตตยิ �วิภตั ติ ม�ต ุ + น� ตั้ง อ ุ ชื่อ ป ม�ต ุ ป + น� หลงั จ�ก อุ ทีช่ ่ือ ป แปลง น� เปน็ ย� ม�ตุ ป + น� ย� สำ�เร็จรูปเป็น มาตุยา. (ดว้ ย... ม�รด�) ท�ำ ตัวรปู มตยฺ า ศัพท์เดิมคอื หลัง ม�ตุ ลง น� ตตยิ �วิภัตติ ม�ตุ + น� ตงั้ อ ุ ชื่อ ป ม�ตุ ป + น� หลังจ�ก อุ ที่ชือ่ ป แปลง น� เป็น ย� ม�ตุ ป + น� ย� แยกพยัญชนะออกจ�กสระ มฺ อ� ตฺ อ ุ + ย�
138 รปู สิทธิทีปนี [ ๒. นาม ลบออุ ักษร และรสั สะ อ� เป็น อ ม ฺ อ� อ ตฺ อุ + ย� = เตสุ วทุ ธฺ ิโลป�คมวกิ �รวปิ รตี �ฯ = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. นำ�พยัญชนะ ม ฺ ไปประกอบกับสระ อ มตยฺ � = ม�ตุ สำ�เร็จรปู เป็น มตฺยา. (ดว้ ย... ม�รด�) = โอก�เส สตฺตม.ี = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. ทำ�ตัวรปู มาตริ ศพั ทเ์ ดมิ คือ = อเฺ สวฺ ารตฺตํ. = ตโต สฺมิมิ. หลัง ม�ต ุ ลง สมฺ ึ สัตตมีวิภัตต ิ ม�ตุ + สฺม ึ = อ�โร รสฺสมกิ �เร. = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย. แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อุ ม�ตฺ อ ุ + สมฺ ึ = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทิมหฺ ิฯ = นเย ปร ำ ยตุ ฺเต. เพร�ะสมฺ ึวภิ ตั ติ แปลง อุ เป็น อ�ร ม�ต ฺ อ ุ อ�ร + สมฺ ึ หลังจ�กอ�รอ�เทศ แปลง สฺม ึ เปน็ อ ิ ม�ตฺ อ�ร + สมฺ ึ อ ิ เพร�ะอ ิ รสั สะ อ�ร เปน็ อร ม�ต ฺ อ�ร อร + อ ิ แยกพยัญชนะ ร ฺ ออกจ�กสระ อ ม�ตฺ อร ฺ อ + อ ิ ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เปน็ ปกติ ม�ต ฺ อรฺ อ + อ ิ น�ำ พยัญชนะไปประกอบกบั สระ ม�ตร ิ ส�ำ เร็จรูปเปน็ มาตร.ิ (ใน... ม�รด�) วภิ ัตติ เอกวจนะ ม�ตสุ ททฺ ปทม�ล� (ม�รด�) พหุวจนะ ปฐม�. ม�ต� ม�ตโร อ�ลปนะ. โภติ ม�ต ม�ต� โภติโย ม�ตโร ทตุ ยิ �. ม�ตร ำ ม�ตเร ม�ตโร ตติย�. ม�ตร� ม�ตยุ � มตฺย� ม�ตเรหิ - ภ,ิ ม�ตูห ิ - ภิ, ม�ตุหิ - ภิ จตุตถี. ม�ตุ ม�ตสุ ฺส ม�ตยุ � ม�ตร�นำ ม�ต�น ำ ม�ตนู ำ ม�ตนุ ำ ปญั จม.ี ม�ตร� ม�ตยุ � ม�ตเรห ิ - ภ,ิ ม�ตหู ิ - ภิ, ม�ตหุ ิ - ภิ ฉัฏฐ.ี ม�ตุ ม�ตุสสฺ ม�ตยุ � ม�ตร�นำ ม�ต�นำ ม�ตนู ำ ม�ตนุ ำ สตั ตม.ี ม�ตริ ม�ตเรส ุ ม�ตสู ุ ม�ตสุ ุ หม�ยเหตุ :- ม�ตุศัพท ์ มีวธิ ที ำ�ตัวรปู เหมือนกับ ปติ ุศัพท์ แตกต่�งตรงทม่ี กี �รแปลงเป็น ย� ในบ�งวภิ ตั ติ เท่�นนั้ ศัพท์แจกต�ม ม�ตุ มีดังน้ี ธีตุ ลูกส�ว ทุหติ ุ ลกู ส�ว จบ อุก�รนั ต์ อติ ถีลงิ ค์.
กัณฑ์ ] อติ ถลี ิงค์ อูการนั ต์ 139 ๒.๒.๕ อูก�รันต์ อติ ถลี ิงค์ ชมพฺ ูศพั ท์ วภิ ัตติ เอกวจนะ ชมฺพสู ทฺทปทม�ล� (ตน้ หว้�) พหวุ จนะ ปฐม�. ชมฺพ ู ชมฺพ ู ชมพฺ ุโย อ�ลปนะ. เห ชมฺพุ เห ชมพฺ ู ชมพฺ ุโย ทตุ ิย�. ชมพฺ ุำ ชมพฺ ู ชมพฺ ุโย ตติย�. ชมพฺ ุย� ชมฺพหู ิ ชมพฺ ภู ิ จตตุ ถี. ชมพฺ ุย� ชมพฺ นู ำ ปัญจม.ี ชมพฺ ุย� ชมพฺ ูหิ ชมฺพูภิ ฉัฏฐี. ชมฺพยุ � ชมพฺ ูนำ สตั ตมี. ชมพฺ ุย� ชมพฺ ยุ ำ ชมพฺ สู ุ ป. ชมฺพู ชมพฺ ทุ ีเป รุหติ. ประโยคบ�ลตี วั อย�่ ง ชมพฺ ุโย ชมฺพุทีเปเยว รุหนฺต.ิ .......................................................................... ............................................................................ อ�. เห ชมพฺ ุ ตฺว ำ กิตตฺ ก ำ ผลำ ผลสิ. เห ชมฺพุโย ตมุ เฺ ห กิตฺตก�นิ ผล�น ิ ผลถ. .......................................................................... ............................................................................ ท.ุ สกุโณ ชมพฺ ำุ ข�ทติ. สกุณ� ชมฺพุโย ข�ทนตฺ ิ. .......................................................................... ............................................................................ ต. ภกิ ฺข ุ ชมพฺ ยุ � กุฏ ึ กโรต.ิ ภกิ ขฺ ู ชมฺพูห ิ กุฏโิ ย กโรนฺติ. .......................................................................... ............................................................................ จ. เขตฺตส�มโิ ก ชมพฺ ยุ � อุทก ำ อาสิ จฺ ติ. เขตตฺ ส�มกิ � ชมพฺ ูนำ อุทก�น ิ อาสิจฺ นตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................ ปัญ. โคป�โล ชมพฺ ุย� ผล ำ คณหฺ �ต.ิ โคป�ล� ชมพฺ หู ิ ผล�นิ คณฺหนตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................ ฉ. ท�รโก ทกฺขิณโต ชมพฺ ยุ � ส�ขำ คณหฺ ติ. ท�รก� ปจฉฺ ิมโต ชมพฺ ูน ำ ส�ข�ส ุ นสิ ที นฺติ. .......................................................................... ............................................................................ ส. สกุโณ มหตยิ ำ ชมฺพยุ ำ นสิ ที ต.ิ สกณุ � มหตสี ุ ชมพฺ สู ุ นสิ ที นตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................
140 รูปสทิ ธิทีปนี [ ๒. นาม วธู หญิงส�ว, สะใภ้ ศัพท์แจกต�ม ชมฺพู มดี งั นี้ สรพู ตกุ๊ แก, จิง้ จก วามรู ู หญิงผูม้ ขี �ออ่ นง�ม สรภู แม่น้ำสรภู สตุ นู หญงิ ผมู้ รี �่ งก�ยงดง�ม จมู กองทพั นาคนาสูรู หญงิ ผ้มู ขี �ออ่ นเหมือนงวงช้�ง จบ อกู �รนั ต์ อติ ถลี งิ ค์. ๒.๖ โอก�รนั ต์ อิตถลี งิ ค์ โคศพั ท์ โคสททฺ ปทม�ล� (ววั ตวั เมีย) วิภตั ติ เอกวจนะ พหวุ จนะ ปฐม�. โค ค�โว คโว อ�ลปนะ เห โค เห ค�โว คโว ทตุ ิย�. ค�ว ำุ ค�ว ำ ควำ ค�โว คโว ตตยิ �. ค�เวน คเวน โคห ิ โคภิ จตตุ ถ.ี ค�วสฺส ควสสฺ คว ำ คนุ นฺ ำ โคนำ ปญั จมี. ค�ว� ค�วมหฺ � ค�วสมฺ � คว� ควมฺห� ควสมฺ � โคหิ โคภิ ฉัฏฐ.ี ค�วสฺส ควสสฺ คว ำ คนุ นฺ ำ โคนำ สัตตมี. ค�เว ค�วมหฺ ิ ค�วสมฺ ึ คเว ควมฺห ิ ควสฺมึ ค�เวสุ คเวส ุ โคสุ หม�ยเหตุ :- โคศพั ท์ในอิตถีลงิ ค ์ มีวธิ ีทำ�ตัวรูปและแจกปทม�ล�เหมอื นโคศพั ทใ์ นปงุ ลงิ คท์ ุกประก�ร จบ โอก�รนั ต์ อติ ถีลงิ ค์.
กัณฑ์ ] นปุงสกลงิ ค์ อการนั ต์ 141 อติ ถีลงิ คสังคหค�ถ� กฺา รตตฺ ิ นที อิตฺถี มาตลุ านี จ ภกิ ขฺ นุ ี ทณฺฑินี ยาคุ มาตา จ ชมฺพู โคตติ ฺถสิ งฺคโห. ก�รรวบรวมศัพท์แมแ่ บบในอติ ถีลงิ ค ์ม ี๖ ก�รันต์ คือ (๑) กฺา=ส�ว น้อย (๒) รตตฺ =ิ ร�ตร ี (๓) นที=แม่นำ้ , อติ ฺถี=หญิง, ม�ตลุ �น=ี ป�้ , ภิกขฺ ุนี=ภกิ ษณุ ี, ทณฑฺ นิ ี=หญงิ ผมู้ ีไม้เท้�, (๔) ย�ค=ุ ข�้ วย�คู,ข�้ วตม้ ม�ต=ุ ม�รด� (๕) ชมฺพ=ู ตน้ หว้� และ (๖) โค=ววั จบ อติ ถีลงิ ค์ ____________ ๒.๓ นปุงสกลงิ คน�ม ๒.๓.๑ อก�รันต์ นปุงสกลงิ ค์ จติ ฺตศพั ท์ ๑๙๕. สึ. สิ อ.สวิ ภิ ัตติ ปรํ อันเป็นเบอ้ื งหลงั นปำุสกลงิ คฺ มหฺ � จ�กนปงุ สกลงิ ค์ อการนตฺ า อนั เปน็ อก�รันต์ อ ํ แปลง เป็น อำ โหติ ย่อมเปน็ นิจฺจํ แนน่ อน. (หลังจ�กนปุงสกลงิ ค์ทีเ่ ปน็ อก�รันต์ แปลงสวิ ภิ ตั ต ิ เปน็ อำ แนน่ อน) สูตรนี้มี ๒ บท คือ สิ, อ.ำ เป็น อาเทสวิธสิ ตู ร. ทำ�ตวั รปู จติ ฺตํ ศพั ท์เดิมคอื = จิตตฺ = ลงิ ฺคตเฺ ถ ป€มา. หลงั จิตฺต ลง ส ิ ปฐม�วิภัตติ จติ ตฺ + ส ิ = สึ. = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. หลังจ�กอก�รันต ์ แปลง ส ิ เป็น อำ จิตฺต + ส ิ อำ = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทิมฺหฯิ = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ จิตตฺ ฺ อ + อำ ลบสระหน้� เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกติ จิตตฺ ฺ อ + อ ำ น�ำ พยญั ชนะ ต ฺ ไปประกอบกับสระ อ จิตตฺ ำ ส�ำ เร็จรปู เปน็ จิตตฺ .ํ (อ.จติ )
142 รปู สทิ ธิทีปนี [ ๒. นาม ๑๙๖. อโต นจิ จฺ .ํ นิ อ.ก�รแปลงเปน็ น ิ โยนํ แห่งโยวิภัตต ิ ท. ปเรสํ อันเปน็ เบ้อื งหลงั นปสุำ กลิงฺเคหิ จ�กนปงุ สกลงิ ค์ ท. อการนฺเตหิ อนั เปน็ อก�รนั ต ์ โหติ ยอ่ มมี นจิ จฺ ํ แน่นอน. (หลงั จ�กอก�รันต์ในนปุงสกลิงค์ แปลงโยวิภตั ติ เปน็ นิ แนน่ อน) สูตรนี้มี ๒ บท. เป็น อาเทสวิธสิ ูตร. ทำ�ตวั รปู จติ ตฺ า ศพั ท์เดิมคอื = จติ ตฺ = ลิงคฺ ตฺเถ ป€มา. หลงั จติ ตฺ ลง โย ปฐม�วิภตั ต ิ จติ ตฺ + โย = อโต นจิ ฺจ.ำ = สพฺพโยนีนม�เอ. หลงั จ�กอก�รันต์ แปลง โย เปน็ นิ จิตฺต + โย น ิ = ปพุ พฺ มโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทิมฺหิฯ หลังจ�กอก�รันต์ แปลง นิ เป็น อ� จติ ฺต + นิ อ� = นเย ปรำ ยุตฺเต. แยกพยัญชนะ ต ฺ ออกจ�กสระ อ จติ ตฺ ฺ อ + อ� ลบสระหน้� เพร�ะสระหลังๆ เปน็ ปกต ิ จติ ฺตฺ อ + อ� นำ�พยัญชนะ ต ฺ ไปประกอบกับสระ อ� จติ ตฺ � สำ�เรจ็ รปู เป็น จิตตฺ า. (อ.จติ ท.) ทำ�ตวั รปู จิตตฺ าน ิ ศพั ทเ์ ดมิ คอื = จิตตฺ = ลิงคฺ ตเฺ ถ ป€มา. หลงั จิตฺต ลง โย ปฐม�วภิ ตั ต ิ จิตฺต + โย = อโต นจิ ฺจ.ำ = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. หลังจ�กอก�รันต์ แปลง โย เป็น น ิ จติ ฺต + โย นิ = โยสุ กตนิก�รโลเปส ุ ทฆี ำ. = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ จิตตฺ ฺ อ + น ิ เพร�ะโยที่แปลงเปน็ นแิ ล้ว ทฆี ะอ เปน็ อ� จติ ฺตฺ อ อ� + นิ นำ�พยญั ชนะ ต ฺ ไปประกอบกับสระ อ� จิตฺต�น ิ สำ�เร็จรปู เป็น จิตตฺ านิ. (อ.จติ ท.) ท�ำ ตวั รปู จิตฺต ศัพท์เดมิ คอื = จิตตฺ = อ�ลปเน จ. หลัง จติ ตฺ ลง สิ อ�ลปนะ จิตตฺ + ส ิ = อาลปเน สิ คสโฺ . = เสสโต โลป ํ คสิป.ิ ตั้ง สิ ชื่อ ค จติ ตฺ + ส ิ ค ลบ สอิ �ลปนะที่ชื่อค จิตฺต + ส ิ สำ�เรจ็ รปู เปน็ จิตฺต. (แน่ะ... จติ ) ทำ�ตัวรูป จิตเฺ ต ศพั ทเ์ ดิมคือ = จิตตฺ หลงั จติ ตฺ ลง โย ทุติย�วิภตั ติ จติ ตฺ + โย = กมฺมตฺเถ ทตุ ยิ �. หลงั จ�กอก�รนั ต ์ แปลง โย เปน็ นิ จติ ฺต + โย นิ = อโต นิจฺจ.ำ หลงั จ�กอก�รนั ต์ แปลง นิ เป็น เอ จิตฺต + นิ เอ = สพฺพโยนีนม�เอ.
กัณฑ์ ] นปุงสกลิงค์ อการนั ต์ 143 แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ จติ ฺต ฺ อ + เอ = ปุพพฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทิมหฺ ฯิ ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกต ิ จิตฺต อ + เอ = นเย ปร ำ ยตุ เฺ ต. น�ำ พยญั ชนะ ต ฺ ไปประกอบกบั สระ เอ จติ เฺ ต = จิตฺต = กรเณ ตติย�. ส�ำ เร็จรูปเป็น จิตเฺ ต. (ซ่ึง... จติ ท.) = อโต เนน. = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. ท�ำ ตัวรปู จิตเฺ ตน ศพั ทเ์ ดมิ คอื = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทมิ ฺหฯิ = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. หลัง จิตตฺ ลง น� ตตยิ �วิภัตติ จิตตฺ + น� หลังจ�กอก�รันต ์ แปลง น� เป็น เอน จติ ตฺ + น� เอน แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ จติ ตฺ ฺ อ + เอน ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกติ จติ ฺตฺ อ + เอน น�ำ พยัญชนะ ต ฺ ไปประกอบกับสระ เอ จิตฺเตน สำ�เร็จรูปเปน็ จิตเฺ ตน. (ดว้ ย... จติ ) หม�ยเหตุ:- จติ ฺตศพั ท ์ ตงั้ แตต่ ติย�วภิ ตั ต ิ จนถงึ สัตตมีวภิ ัตติ มีวธิ ที ำ�ตัวรปู และแจกปทม�ล�เหมอื นกับปรุ ิส ศพั ท์ทุกประก�ร จิตฺตสททฺ ปทม�ล� (จิต) วภิ ตั ติ เอกวจนะ พหุวจนะ ปฐม�. จิตฺตำ จิตฺต� จติ ตฺ �นิ อ�ลปนะ. เห จติ ฺต เห จิตตฺ � จติ ตฺ �นิ ทุตยิ �. จติ ตฺ ำ จติ ฺเต จติ ตฺ �นิ ตตยิ �. จติ ฺเตน จติ เฺ ตห ิ จิตฺเตภิ จตตุ ถ.ี จิตฺตสสฺ จติ ฺต�นำ ปญั จม.ี จติ ตฺ � จติ ฺตมหฺ � จิตตฺ สฺม� จิตฺเตหิ จิตเฺ ตภิ ฉัฏฐี. จติ ฺตสสฺ จติ ตฺ �นำ สตั ตมี. จิตฺเต จติ ฺตมฺห ิ จติ ฺตสฺมึ จติ เฺ ตสุ ป. จิตฺต ำ อ�รมมฺ ณ ำ วิช�น�ต.ิ ประโยคบ�ลีตวั อย่�ง จิตฺต�น ิ อ�รมฺมณ�น ิ วชิ �นนตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. อ�. เห จิตฺต โก วตฺถ ุำ จนิ ฺเตติ. เห จติ ตฺ � เก วตฺถนู ิ จินฺเตนฺติ. .......................................................................... .............................................................................
144 รูปสทิ ธิทปี นี [ ๒. นาม ทุ. โยค ี จติ ฺต ำ รกฺขต.ิ โยคโิ น จิตฺต�นิ รกฺขนตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. ต. จติ เฺ ตน โลโก นียเต. จิตฺเตหิ โลก� นียนฺเต. .......................................................................... ............................................................................. จ. ชโน สปุ ตฏิ ฺ€ติ สสฺ จติ ตฺ สสฺ วรํ เทติ. ชนา สปุ ตฏิ €ฺ ิตานํ จิตฺตานํ วรานิ เทนตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. ปัญ. อยำ โรโค จิตฺตสฺม� ช�ยต.ิ อิเม โรค� จติ ฺเตหิ ช�ยนตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. ฉ. เอโส จิตฺตสฺส ปรวิ ติ กฺโก อโหส.ิ เอเต จิตฺต�นำ ปริวติ กกฺ � อเหสุำ. .......................................................................... ............................................................................. ส. อนุสโย จิตตฺ สฺม ึ อนสุ ยต.ิ อนสุ ย� จิตเฺ ตสุ อนุสยนตฺ ิ. .......................................................................... ............................................................................. ศพั ท์แจกต�ม จิตฺต มดี งั น้ี ปุ ฺ บุญ ปาป บ�ป ผล ผล, ผลไม้ รปู รูป สาธน คว�มส�ำ เรจ็ โสต หู ฆาน จมกู สุข สุข ทุกฺข ทุกข์ การณ เหตุ ทาน ท�น สลี ศีล ธน ทรัพย์ ฌาน ฌ�น โลจน ดวงต� มลู โคนไม,้ มลู ค่� พล กำ�ลัง ชาล ข่�ย มงฺคล มงคล กูล ฝงั่ น้ำ ส่วน, อวัยวะ นฬิน ดอกบวั ลงิ คฺ ลงิ ค์, เพศ มุข ป�ก, หน้� องฺค ข้�วเปลือก อมฺพชุ ดอกบวั ปุลิน ทร�ย ธฺ ดอกบัวแดง ชล นำ้ อ�วุธ หิรฺ เงนิ ปท บท,เท้�,เหต ุ อมต พระนพิ พ�น ปทุม ตระกลู ปณณฺ ใบไม้ สสุ าน ป�่ ช�้ วน ป่�, นำ้ อายธุ ย�นพ�หนะ หทย หัวใจ จีวร จีวร วตถฺ ผ้� กุล บ�้ น อินฺทฺริย อนิ ทรีย์ นยน ดวงต� วทน ป�ก ยาน จะงอยป�ก อุทาน คำ�อุท�น โสปาน บนั ได ปาน นำ้ ดื่ม, น้ำป�นะ ภวน คว�มต�ย ภวุ น โลก โลห เหล็ก อลาต ดุ้นไฟ ตุณฑฺ พระนิพพ�น อณฑฺ ไข ่ ป€ี ตงั่ กรณ เครอ่ื งมอื มรณ ร่ม าณ ญ�ณ อารมฺมณ อ�รมณ ์ อรฺ ป�่ ตาณ จรณ ก�รประพฤติ นคร เมอื ง ฉตฺต ฉิททฺ รู, ช่อง, โพรง อุทก น้ำ ตีร ฝัง่ น้ำ
กณั ฑ์ ] นปงุ สกลิงค์ อการันต์ 145 ๑๙๗. อ กมฺม’นฺตสฺส จ. นามฺหิ ในเพร�ะน�วภิ ตั ต ิ อุ อ.ก�รแปลงเปน็ อ ุ ด้วย อ จ อ.ก�รแปลงเป็น อ ดว้ ย กมมฺ นตฺ สสฺ จ แห่งสระ อนั เปน็ ท่ีสุดของกมมฺ ศพั ท์ ดว้ ย โหติ ย่อมม ี วา บ�้ ง. (เพร�ะน�วภิ ตั ติ แปลงสระทีส่ ุดของกมฺมศัพท์ เป็น อุ และ อ บ�้ ง) สูตรน้มี ี ๓ บท. เปน็ อาเทสวธิ ิสตู ร. อนตฺ ศพั ท ์ : มอี รรถ อวตุ ฺตสมจุ จฺ ย รวบรวมก�รแปลงเปน็ อุ แห่งสระ ทสี่ ุดของถ�มศพั ทแ์ ละอทธฺ ศัพทเ์ ป็นตน้ ได ้ เชน่ ถ�มุน�, อทฺธนุ �. จศัพท์ : มอี รรถ อวุตฺตสมจุ ฺจย รวบรวมเอ�เพร�ะน� และสวุ ิภัตต ิ แปลงสระทีส่ ดุ ของยวุ ศัพทแ์ ละมฆวศพั ท ์ เป็น อ� บ้�ง เชน่ ยุว�น�, มฆว�น�. ยวุ �สุ, มฆว�ส.ุ และเพร�ะ น�วิภตั ต ิ แปลงท่ีสุดของอตฺตศัพท์ เป็น อ ได ้ เช่น อตตฺ น�. ท�ำ ตวั รูป กมมฺ ุนา ศพั ทเ์ ดมิ คือ = กมมฺ = กรเณ ตตยิ �. หลัง กมฺม ลง น� ตตยิ �วิภตั ต ิ กมฺม + น� = ปุพพฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = อ กมฺมนฺตสสฺ จ. แยกพยัญชนะ ม ฺ ออกจ�กสระ อ กมมฺ ฺ อ + น� = นเย ปร ำ ยตุ เฺ ต. เพร�ะน�วิภัตต ิ แปลง อ เป็น อุ กมมฺ ฺ อ อ ุ + น� น�ำ พยัญชนะ ม ฺ ไปประกอบกบั สระ อ ุ กมฺมนุ � ส�ำ เรจ็ รูปเปน็ กมมฺ ุนา. (ดว้ ย... กรรม) ท�ำ ตวั รูป กมเฺ มภิ ศัพทเ์ ดิมคอื = กมฺม = กรเณ ตติย�. หลงั กมมฺ ลง หิ ตตยิ �วิภัตต ิ กมมฺ + หิ = ปุพฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. = สหุ สิ ฺวก�โร เอ. แยกพยญั ชนะ ม ฺ ออกจ�กสระ อ กมฺม ฺ อ + ห ิ = สมฺ �หิสมฺ นึ ำ มฺห�ภิมหฺ ิ ว�. = นเย ปร ำ ยุตฺเต. เพร�ะหวิ ภิ ตั ติ แปลง อ เปน็ เอ กมฺมฺ อ เอ + หิ หลงั จ�กลิงค์ทั้งปวง แปลง ห ิ เป็น ภ ิ กมฺม ฺ เอ + ห ิ ภ ิ น�ำ พยญั ชนะ มฺ ไปประกอบกบั สระ เอ กมเฺ มภ ิ สำ�เร็จรปู เปน็ กมฺเมภิ. (ดว้ ย... กรรม ท.) ทำ�ตวั รูป กมมฺ ุโน ศพั ท์เดมิ คือ = กมฺม = สมปฺ ท�เน จตุตถฺ ี. หลัง กมมฺ ลง ส จตุตถีวภิ ัตต ิ กมมฺ + ส = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = จศัพท์ใน อ ุ น�มฺห ิ จ. แยกพยัญชนะ ม ฺ ออกจ�กสระ อ กมฺมฺ อ + ส = อิวณฺณุวณณฺ � ฌล�. = ฌลโต สสสฺ โน ว�. เพร�ะสวภิ ตั ติ แปลง อ เปน็ อุ กมฺม อ อ ุ + ส = นเย ปรำ ยุตฺเต. ตั้ง อุ ชอื่ ล กมมฺ ฺ อุ ล + ส หลังจ�ก อ ุ ท่ชี ือ่ ล แปลง ส เป็น โน กมฺม ฺ อ ุ + ส โน น�ำ พยัญชนะ ม ฺ ไปประกอบกบั สระ อ ุ กมมฺ ุโน ส�ำ เร็จรูปเป็น กมมฺ โุ น. (แก.่ .. กรรม)
146 รปู สิทธทิ ปี นี [ ๒. นาม ทำ�ตัวรูป กมมฺ ุนา ศพั ท์เดิมคอื = กมมฺ = อปาทาเน ปฺจมี. หลัง กมมฺ ลง สมฺ � ปัญจมีวิภัตต ิ กมฺม + สฺม� = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. = จศพั ท์ใน อุ น�มหฺ ิ จ. แยกพยญั ชนะ ม ฺ ออกจ�กสระ อ กมฺม ฺ อ + สฺม� = อิวณณฺ วุ ณณฺ � ฌล�. = ฌลโต จ. เพร�ะสฺม�วภิ ตั ติ แปลง อ เปน็ อุ กมมฺ ฺ อ อุ + สมฺ � = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. ตงั้ อ ุ ชอื่ ล กมฺมฺ อุ + สมฺ � = กมฺม = โอก�เส สตตฺ มี. หลังจ�ก อุ ทีช่ ือ่ ล แปลง สฺม� เป็น น� กมมฺ ฺ อ ุ + สฺม� น� = ตศุ พั ท์ใน พรฺ หฺมโต ตุ สมฺ ึ น.ิ น�ำ พยัญชนะ มฺ ไปประกอบกบั สระ อุ กมมฺ นุ � ส�ำ เร็จรปู เป็น กมมฺ ุนา. (แต.่ .. กรรม) ท�ำ ตัวรปู กมฺมนิ ศัพท์เดมิ คอื หลงั กมมฺ ลง สมฺ ึ สัตตมีวภิ ัตติ กมฺม + สฺมึ หลงั จ�ก กมมฺ ศัพท ์ แปลง สฺมึ เปน็ น ิ กมฺม + สมฺ ึ น ิ สำ�เร็จรปู เป็น กมมฺ นิ. (ใน... กรรม) กมฺมสททฺ ปทม�ล� (กรรม, ก�รกระท�ำ , ก�รง�น) วภิ ัตติ เอกวจนะ พหุวจนะ ปฐม�. กมมฺ ำ กมมฺ � กมฺม�นิ อ�ลปนะ เห กมฺม เห กมมฺ � กมมฺ �นิ ทุตยิ �. กมมฺ ำ กมฺเม กมมฺ �นิ ตตยิ �. กมฺมุน� กมฺมน� กมฺเมน กมเฺ มหิ กมเฺ มภิ จตุตถ.ี กมมฺ โุ น กมมฺ สสฺ กมฺม�นำ ปัญจม.ี กมฺมนุ � กมฺม� กมฺมมหฺ � กมมฺ สมฺ � กมเฺ มหิ กมเฺ มภิ ฉัฏฐี. กมมฺ ุโน กมฺมสฺส กมมฺ �นำ สัตตม.ี กมมฺ น ิ กมเฺ ม กมมฺ มฺห ิ กมฺมสฺมึ กมฺเมสุ ป. กมมฺ ำ สตฺตำ วิภชติ. ประโยคบ�ลีตัวอย�่ ง กมฺม�นิ สตเฺ ต วิภชนตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. อ�. เห กมฺม สตตฺ วิภชนำ กสฺส ภ�โร โหต.ิ เห กมฺม� สตตฺ วภิ ชน�น ิ เกส ำ ภ�ร� โหนฺติ. .......................................................................... ............................................................................. ทุ. พ�โล อกุสลำ กมฺมำ กโรต.ิ ปณฺฑิต� ตีณิ กุสล�นิ กมฺม�น ิ กโรนฺติ. .......................................................................... .............................................................................
กณั ฑ์ ] นปุงสกลงิ ค์ อการนั ต์ 147 ต. นโร ส�ธุน� กมมฺ ุน� สคฺคำ คจฺฉติ. นร� ส�ธูห ิ กมเฺ มห ิ ทิว ำ คต�. .......................................................................... ............................................................................. จ. ธโี ร อตฺตโน กมฺมุโน สมณ ำ ภชต.ิ ธีร� อตฺตโน อตฺตโน กมฺม�น ำ สมเณ ภชนฺติ. .......................................................................... ............................................................................. ปญั . ยสฺส สรีรำ กมฺมสฺม� ช�ต.ำ ตสฺส อวยว� กมเฺ มห ิ ช�ต�. .......................................................................... ............................................................................. ฉ. อย ำ ยสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺโท โหต.ิ อเิ ม เตส ำ กมมฺ �นำ นสิ สฺ นฺท� โหนตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. ส. อย ำ เนรยิโก กมฺมน ิ นริ เย ฌ�ยต.ิ อิเม เนรยิก� กมเฺ มส ุ นิรเย ฌ�ยนตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. ท�ำ ตวั รปู ถามนุ า ศพั ท์เดมิ คอื = ถ�ม = กรเณ ตตยิ �. หลงั ถ�ม ลง น� ตติย�วภิ ตั ติ ถ�ม + น� = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = อนฺตศัพทใ์ น อ กมฺมนฺตสสฺ จ. แยกพยัญชนะ มฺ ออกจ�กสระ อ ถ�ม ฺ อ + น� = นเย ปร ำ ยุตฺเต. เพร�ะน�วภิ ตั ติ แปลง อ เป็น อุ ถ�ม ฺ อ อ ุ + น� นำ�พยญั ชนะ ม ฺ ไปประกอบกับสระ อ ุ ถ�มนุ � ส�ำ เร็จรูปเป็น ถามนุ า. (ดว้ ย... ก�ำ ลัง) ถ�มสทฺทปทม�ล� (ก�ำ ลงั ) วิภตั ติ เอกวจนะ พหวุ จนะ ปฐม�. ถ�มำ ถ�ม� ถ�ม�นิ อ�ลปนะ. เห ถ�ม เห ถ�ม� ถ�ม�นิ ทุตยิ �. ถ�มำ ถ�เม ถ�ม�นิ ตตยิ �. ถ�มส� ถ�มนุ � ถ�เมน ถ�เมห ิ ถ�เมภิ จตุตถี. ถ�มโส ถ�มุโน ถ�มสสฺ ถ�ม�นำ ปญั จมี. ถ�มุน� ถ�ม� ถ�มมหฺ � ถ�มสมฺ � ถ�เมหิ ถ�เมภิ ฉัฏฐ.ี ถ�มโส ถ�มโุ น ถ�มสสฺ ถ�ม�นำ สตั ตม.ี ถ�มส ิ ถ�เม ถ�มมฺหิ ถ�มสมฺ ึ ถ�เมสุ
148 รูปสทิ ธทิ ีปนี [ ๒. นาม ท�ำ ตวั รปู อทฺธา ศพั ทเ์ ดิมคอื = อทฺธ = ลิงคฺ ตเฺ ถ ป€มา. หลงั อทฺธ ลง สิ ปฐม�วภิ ตั ติ อทธฺ + ส ิ = สยฺ � จ. = ปพุ พฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. หลงั จ�ก อทธฺ แปลง สิ เปน็ อ� อทฺธ + ส ิ อ� = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทิมหฺ ฯิ = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. แยกพยัญชนะ ธฺ ออกจ�กสระ อ อทธฺ ฺ อ + อ� = อทฺธ ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เปน็ ปกติ อทฺธฺ อ + อ� = ลิงฺคตฺเถ ป€มา. = โยนม�โน. นำ�พยัญชนะ ธ ฺ ไปประกอบกับสระ อ� อทธฺ � = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจฺจย�ทิมฺหฯิ ส�ำ เร็จรูปเปน็ อทฺธา. (อ.ท�งไกล) = นเย ปร ำ ยตุ ฺเต. ทำ�ตัวรปู อทฺธาโน ศัพทเ์ ดมิ คือ = อทฺธ = กมมฺ ตเฺ ถ ทตุ ยิ �. หลงั อทฺธ ลง โย ปฐม�วภิ ัตติ อทฺธ + โย = พฺรหมฺ ตตฺ สขร�ช�ทโิ ต อม�น.ำ = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. หลังจ�ก อทธฺ แปลง โย เปน็ อ�โน อทธฺ + โย อ�โน = สรโลโปม�เทสปปฺ จจฺ ย�ทมิ หฺ ิฯ = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. แยกพยญั ชนะ ธ ฺ ออกจ�กสระ อ อทฺธ ฺ อ + อ�โน = อทธฺ ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกต ิ อทฺธฺ อ + อ�โน = กรเณ ตตยิ �. = ปุพพฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. นำ�พยัญชนะ ธ ฺ ไปประกอบกับสระ อ� อทฺธ�โน = อนฺตศพั ท์ใน อ กมฺมนฺตสฺส จ. = นเย ปร ำ ยตุ ฺเต. สำ�เรจ็ รูปเปน็ อทธฺ าโน. (อ.ท�งไกล ท.) = อทฺธ ท�ำ ตัวรปู อทธฺ าน ํ ศัพท์เดิมคอื = กรเณ ตติย�. หลัง อทธฺ ลง อ ำ ทตุ ยิ �วภิ ัตติ อทธฺ + อำ หลังจ�ก อทธฺ แปลง อ ำ เป็น อ�น ำ อทธฺ + อำ อ�นำ แยกพยัญชนะ ธฺ ออกจ�กสระ อ อทธฺ ฺ อ + อ�นำ ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลงั ๆ เปน็ ปกติ อทธฺ ฺ อ + อ�น ำ น�ำ พยัญชนะ ธ ฺ ไปประกอบกับสระ อ� อทฺธ�นำ ส�ำ เรจ็ รปู เป็น อทฺธานํ. (ซงึ่ ... ท�งไกล ท.) ท�ำ ตัวรูป อทฺธุนา ศัพท์เดมิ คอื หลัง อทฺธ ลง น� ตติย�วภิ ตั ต ิ อทธฺ + น� แยกพยัญชนะ ธ ฺ ออกจ�กสระ อ อทธฺ ฺ อ + น� เพระน�วิภัตต ิ แปลง อ เปน็ อ ุ อทฺธฺ อ อุ + น� นำ�พยญั ชนะ ธฺ ไปประกอบกับสระ อุ อทธฺ นุ � ส�ำ เร็จรปู เป็น อทฺธนุ า. (ด้วย... ท�งไกล) ทำ�ตวั รปู อทฺธาเนหิ ศพั ท์เดมิ คอื หลัง อทฺธ ลง หิ ตตยิ �วิภตั ต ิ อทธฺ + ห ิ
กณั ฑ์ ] นปุงสกลงิ ค์ อการันต์ 149 แยกพยญั ชนะ ธ ฺ ออกจ�กสระ อ อทธฺ ฺ อ + หิ = ปพุ พฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. เพร�ะหวิ ภิ ัตติ แปลง อ เปน็ อ�น อทฺธฺ อ อ�น + หิ = จศัพทใ์ น หิวิภตฺติมหฺ ิ จ. แยกพยัญชนะ นฺ ออกจ�กสระ อ อทฺธ ฺ อ�น ฺ อ + ห ิ = ปพุ พฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. เพร�ะหวิ ภิ ัตต ิ แปลง อ เป็น เอ อทฺธ ฺ อ�นฺ อ เอ + หิ = สุหสิ วฺ ก�โร เอ. น�ำ พยญั ชนะไปประกอบกบั สระ อทธฺ �เนห ิ = นเย ปร ำ ยุตฺเต. สำ�เร็จรูปเปน็ อทธฺ าเนหิ. (ดว้ ย... ท�งไกล ท.) ท�ำ ตวั รปู อทฺธุโน ศพั ทเ์ ดิมคอื = อทฺธ = สมปฺ ท�เน จตตุ ถฺ ี. หลัง อทฺธ ลง ส จตุตถวี ภิ ัตต ิ อทธฺ + ส = ปุพพฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย. = จศพั ท์ใน อ ุ น�มฺห ิ จ. แยกพยัญชนะ ธ ฺ ออกจ�กสระ อ อทฺธ ฺ อ + ส = อิวณฺณุวณณฺ � ฌล�. = ฌลโต สสสฺ โน ว� เพร�ะส แปลงสระทสี่ ุดของอทธฺ เป็น อ ุ อทธฺ ฺ อ อ ุ + ส = นเย ปร ำ ยตุ เฺ ต. ตง้ั อุ ชอื่ ล อทธฺ ฺ อุ ล + ส หลังจ�ก อ ุ ท่ีชอื่ ล แปลง ส เป็น โน อทธฺ ฺ อุ + ส โน นำ�พยัญชนะ ธฺ ไปประกอบกบั สระ อ ุ อทฺธโุ น สำ�เร็จรูปเป็น อทฺธุโน. (แก่... ท�งไกล) ท�ำ ตวั รูป อทฺธน ิ ศัพทเ์ ดิมคอื = อทธฺ = โอก�เส สตฺตม.ี หลงั อทธฺ ลง สฺมึ สตั ตมวี ภิ ัตติ อทธฺ + สฺมึ = ตศุ พั ทใ์ น พรฺ หมฺ โต ต ุ สมฺ ึ น.ิ หลังจ�ก อทฺธศัพท์ แปลง สมฺ ึ เปน็ นิ อทธฺ + สฺมึ น ิ สำ�เร็จรปู เป็น อทฺธน.ิ (ใน... ท�งไกล ท.) ท�ำ ตวั รปู อทธฺ าเน ศัพท์เดิมคือ = อทฺธ = โอก�เส สตตฺ มี. หลัง อทธฺ ลง สฺม ึ สัตตมีวภิ ตั ต ิ อทธฺ + สฺม ึ = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. = จศพั ทใ์ น หวิ ภิ ตฺติมฺหิ จ. แยกพยัญชนะ ธฺ ออกจ�กสระ อ อทธฺ ฺ อ + สฺมึ = สฺม�สมฺ นึ ำ ว�. = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. เพร�ะสมฺ ึวิภตั ติ แปลง อ เปน็ อ�น อทธฺ ฺ อ อ�น + สมฺ ึ = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทมิ หฺ ิฯ = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. หลงั จ�กอก�รันต์ แปลง สมฺ ึ เป็น เอ อทธฺ ฺ อ�น + สมฺ ึ เอ แยกพยัญชนะ นฺ ออกจ�กสระ อ อทธฺ ฺ อ�น ฺ อ + เอ ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกต ิ อทฺธ ฺ อ�น ฺ อ + เอ น�ำ พยญั ชนะไปประกอบกบั สระ อทฺธ�เน ส�ำ เร็จรูปเปน็ อทฺธาเน. (ใน... ท�งไกล) ทำ�ตัวรูป อทธฺ าเนสุ ศพั ท์เดิมคอื = อทฺธ หลัง อทธฺ ลง ส ุ สัตตมวี ภิ ัตต ิ อทธฺ + ส ุ = โอก�เส สตตฺ มี.
150 รปู สทิ ธิทีปนี [ ๒. นาม แยกพยัญชนะ ธ ฺ ออกจ�กสระ อ อทฺธ ฺ อ + สุ = ปุพฺพมโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. เพร�ะสฺมึวิภัตติ แปลง อ เปน็ อ�น อทธฺ ฺ อ อ�น + ส ุ = จศพั ท์ใน หวิ ิภตตฺ มิ หฺ ิ จ. แยกพยัญชนะ น ฺ ออกจ�กสระ อ อทฺธฺ อ�นฺ อ + ส ุ = ปุพพฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. เพร�ะสุวิภัตต ิ แปลง อ เปน็ เอ อทฺธ ฺ อ�น ฺ อ เอ + ส ุ = สุหสิ ฺวก�โร เอ. น�ำ พยญั ชนะไปประกอบกบั สระ อทธฺ �เนส ุ = นเย ปร ำ ยตุ เฺ ต. ส�ำ เร็จรูปเปน็ อทฺธาเนส.ุ (ใน... ท�งไกล ท.) อทธฺ สทฺทปทม�ล� (หนท�งไกล) วภิ ัตต ิ เอกวจนะ พหวุ จนะ ปฐม�. อทธฺ � อทธฺ � อทธฺ �โน อ�ลปนะ. เห อทธฺ เห อทธฺ � อทฺธ�โน ทตุ ิย�. อทฺธ�น ำ อทธฺ �เน อทฺธ�โน ตตยิ �. อทธฺ ุน� อทฺธ�เนห ิ อทธฺ �เนภิ จตตุ ถี. อทฺธโุ น อทฺธ�นำ ปัญจมี. อทฺธนุ � อทธฺ �เนห ิ อทธฺ �เนภิ ฉัฏฐี. อทฺธุโน อทฺธ�นำ สตั ตมี. อทธฺ น ิ อทฺธ�เน อทฺธ�เนสุ หม�ยเหตุ:- อทธฺ ศพั ท์ เปน็ ปงุ ลิงค์ แตท่ ี่น�ำ ม�แสดงไว้ในนปงุ สกลิงค์ เพร�ะมวี ธิ ีท�ำ ตัวรปู บ�งตวั เหมือนกบั ถ�มศพั ท.์ ๑๙๘. อํ นปุํสเก. สิมหฺ ิ ในเพร�ะสิวภิ ตั ติ อํ อ.ก�รแปลงเป็น อำ นตฺ สุ สฺ แห่งนฺตปุ ัจจัย สวิภตตฺ ิสสฺ อันเป็นไปกับดว้ ยวิภตั ติ นปํสเก ในนปุงสกลงิ ค ์ โหต ิ ยอ่ มมี. (เพร�ะสิวภิ ัตต ิ แปลง นตฺ ุ กบั สิ เปน็ อ ำ ในนปงุ สกลงิ ค์) สูตรน้มี ี ๒ บท. เป็น อาเทสวิธิสตู ร. ทำ�ตัวรูป คุณวํ ศพั ทเ์ ดิมคอื = คณุ วนฺตุ = ลิงคฺ ตเฺ ถ ป€มา. หลงั คุณวนตฺ ุ ลง สิ ปฐม�วิภตั ต ิ คุณวนฺต ุ + สิ = อ ำ นปำสุ เก. = ปุพพฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. เพร�ะสิวิภัตติ แปลง นตฺ ุ กับ สิ เปน็ อ ำ คณุ ว นฺต+ุ สิ อ ำ = สรโลโปม�เทสปฺปจฺจย�ทิมฺหิฯ แยกพยญั ชนะ วฺ ออกจ�กสระ อ คุณวฺ อ + อ ำ ลบสระหน้� เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกต ิ คุณวฺ อ + อำ
กณั ฑ์ ] นปงุ สกลิงค์ อการันต์ 151 นำ�พยญั ชนะ วฺ ไปประกอบกับสระ อ คุณว ำ = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. สำ�เร็จรูปเป็น คุณวํ. (คุณว ำ จิตฺต.ำ อ.จติ อนั มคี ุณ) = คณุ วนตฺ ุ = ลิงคฺ ตฺเถ ป€มา. ทำ�ตวั รูป คุณวนฺต ิ ศัพทเ์ ดิมคอื = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = นฺตุสฺสนฺโต โยส ุ จ. หลัง คุณวนฺตุ ลง โย ปฐม�วิภัตติ คณุ วนฺต ุ + โย = อนฺตศพั ทใ์ น นฺตสุ สฺ นโฺ ต โยส ุ จ. = สรโลโปม�เทสปฺปจฺจย�ทิมฺหิฯ แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อุ คณุ วนฺต ฺ อ ุ + โย = นเย ปร ำ ยตุ ฺเต. เพร�ะโยวภิ ัตติ แปลง อ ุ เป็น อ คณุ วนฺตฺ อ ุ อ + โย = คุณวนตฺ ุ = ลงิ ฺคตฺเถ ป€มา. แปลง โย เป็น อิ คุณวนฺตฺ อ + โย อ ิ = ปุพฺพมโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = นตฺ สุ ฺสนโฺ ต โยส ุ จ. ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกติ คณุ วนฺตฺ อ + อิ = อโต นิจจฺ .ำ = โยส ุ กตนิก�รโลเปสุ ทีฆำ. นำ�พยญั ชนะ ต ฺ ไปประกอบกับสระ อิ คณุ วนฺติ = นเย ปร ำ ยตุ ฺเต. ส�ำ เร็จรูปเป็น คุณวนฺติ. (อ.อันมคี ณุ ท.) ทำ�ตวั รูป คุณวนฺตาน ิ ศพั ท์เดิมคือ หลงั คุณวนฺตุ ลง โย ปฐม�วภิ ตั ต ิ คุณวนตฺ ุ + โย แยกพยญั ชนะ ต ฺ ออกจ�กสระ อุ คณุ วนตฺ ฺ อุ + โย เพร�ะโยวภิ ตั ติ แปลง อุ เป็น อ คุณวนฺต ฺ อุ อ + โย หลงั จ�กอก�รนั ต ์ แปลง โย เปน็ น ิ คณุ วนฺตฺ อ + โย นิ เพร�ะโยทแี่ ปลงเปน็ นแิ ล้ว ทฆี ะอเป็นอ� คุณวนตฺ ฺ อ อ� + นิ น�ำ พยญั ชนะ ตฺ ไปประกอบกบั สระ อ� คณุ วนฺต�นิ สำ�เรจ็ รปู เปน็ คณุ วนฺตานิ. (อ.อนั มคี ณุ ท.) คณุ วนตฺ สุ ทฺทปทม�ล� (ผูม้ ีคณุ ) (นปุงสกลิงค)์ วภิ ัตติ เอกวจนะ พหวุ จนะ ปฐม�. คุณว ำ คุณวนตฺ ิ คณุ วนฺต�นิ อ�ลปนะ เห คณุ วำ คุณว คณุ ว� เห คุณวนฺต ิ คณุ วนฺต�นิ ทตุ ิย�. คณุ วนฺต ำ คณุ วนเฺ ต คณุ วนตฺ �นิ ตตยิ �. คณุ วต� คุณวนฺเตน คณุ วนเฺ ตห ิ คณุ วนฺเตภิ จตุตถี. คุณวโต คุณวนฺตสฺส คณุ วตำ คณุ วนตฺ �นำ ปัญจม.ี คุณวต� คณุ วนตฺ � คุณวนตฺ มหฺ � คุณวนตฺ สมฺ � คุณวนเฺ ตหิ คุณวนเฺ ตภิ ฉฏั ฐี. คุณวโต คณุ วนตฺ สสฺ คุณวตำ คณุ วนฺต�นำ สตั ตมี. คณุ วต ิ คณุ วนฺเต คุณวนตฺ มฺหิ คณุ วนฺตสมฺ ึ คุณวนฺเตสุ
152 รูปสิทธทิ ปี นี [ ๒. นาม หม�ยเหตุ:- คณุ วนฺตุศพั ทท์ เี่ ปน็ นปุงสกลงิ ค ์ ต้งั แต่ตติย�วภิ ตั ตจิ นถงึ สัตตมีวิภัตต ิ มีวธิ ีทำ�ตวั รปู และแจก ปทม�ล� เหมือนในปงุ ลิงค์ ทำ�ตัวรูป คจฺฉํ ศพั ทเ์ ดิมคือ = คจฉฺ นฺต = ลงิ ฺคตเฺ ถ ป€มา. หลงั คจฉฺ นฺต ลง สิ ปฐม�วภิ ัตติ คจฺฉนฺต + สิ = สิมฺห ิ คจฉฺ นฺต�ทีนำ นฺตสทโฺ ท อำ. = ปุพพฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. เพร�ะสิวภิ ัตติ แปลง นฺต เป็น อ ำ คจฺฉ นฺต อำ + สิ = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทมิ หฺ ิฯ = เสสโต โลป ํ คสปิ ิ. แยกพยัญชนะ ฉ ฺ ออกจ�กสระ อ คจฉฺ ฺ อ อำ + สิ = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. ลบสระหน้� เพร�ะสระหลังๆ เปน็ ปกต ิ คจฺฉ ฺ อ อำ + สิ ลบ สวิ ภิ ัตต ิ คจฉฺ ฺ อำ + สิ นำ�พยัญชนะ ฉ ฺ ไปประกอบกบั สระ อ คจฉฺ ำ ส�ำ เรจ็ รปู เป็น คจฺฉํ. (อ.ผู้ไปอยู่) ท�ำ ตวั รูป คจฉฺ นตฺ ํ ศัพท์เดิมคอื = คจฉฺ นฺต = ลิงฺคตฺเถ ป€มา. หลัง คจฉฺ นฺต ลง ส ิ ปฐม�วิภัตติ คจฺฉนฺต + สิ = สึ. = ปุพฺพมโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. หลังจ�กอก�รันต์ แปลง ส ิ เปน็ อำ คจฺฉนตฺ + สิ อ ำ = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทมิ ฺหิฯ = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. แยกพยญั ชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ คจฉฺ นตฺ ฺ อ + อำ ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกต ิ คจฺฉนฺตฺ อ + อำ น�ำ พยญั ชนะ ตฺ ไปประกอบกบั สระ อ คจฺฉนฺต ำ สำ�เร็จรูปเปน็ คจฉฺ นตฺ .ํ (อ.ผ้ไู ปอย)ู่ ท�ำ ตัวรปู คจฉฺ นตฺ า ศัพท์เดมิ คือ = คจฉฺ นฺต = ลิงฺคตฺเถ ป€มา. หลัง คจฉฺ นตฺ ลง โย ปฐม�วภิ ตั ติ คจฉฺ นตฺ + โย = อโต นิจฺจ.ำ = สพพฺ โยนนี ม�เอ. หลงั จ�กอก�รนั ต ์ แปลง โย เป็น นิ คจฺฉนตฺ + โย น ิ = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปฺปจจฺ ย�ทมิ ฺหฯิ หลังจ�กอก�รันต ์ แปลง น ิ เปน็ อ� คจฉฺ นตฺ + นิ อ� = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. แยกพยัญชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ คจฺฉนตฺ ฺ อ + อ� ลบสระหน�้ เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกติ คจฺฉนตฺ ฺ อ + อ� นำ�พยัญชนะ ตฺ ไปประกอบกับสระ อ� คจฉฺ นตฺ � ส�ำ เรจ็ รูปเป็น คจฉฺ นตฺ า. (อ.ผไู้ ปอยู่ ท.) ทำ�ตวั รูป คจฺฉนตฺ านิ ศพั ท์เดมิ คือ = คจฉฺ นฺต หลงั คจฺฉนตฺ ลง โย ปฐม�วภิ ัตต ิ คจฺฉนฺต + โย = ลงิ คฺ ตเฺ ถ ป€มา. หลงั จ�กอก�รันต์ แปลง โย เป็น น ิ คจฉฺ นตฺ + โย นิ = อโต นิจฺจ.ำ แยกพยัญชนะ ตฺ ออกจ�กสระ อ คจฉฺ นฺตฺ อ + นิ = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย.
กัณฑ์ ] นปุงสกลงิ ค์ อาการันต์ 153 เพร�ะโยทแ่ี ปลงเป็นนิแล้ว ทฆี ะอเป็นอ� คจฺฉนฺตฺ อ อ� + นิ = โยสุ กตนิก�รโลเปสุ ทฆี ำ. น�ำ พยัญชนะ ต ฺ ไปประกอบกบั สระ อ� คจฺฉนตฺ �นิ = นเย ปรำ ยุตฺเต. ส�ำ เรจ็ รูปเปน็ คจฉฺ นตฺ าน.ิ (อ.ผไู้ ปอยู่ ท.) วภิ ตั ต ิ เอกวจนะ คจฉฺ นฺตสทฺทปทม�ล� (ผู้ไปอยู่) พหุวจนะ ปฐม�. คจฉฺ ำ คจฺฉนฺต ำ คจฺฉนตฺ � คจฉฺ นตฺ �นิ อ�ลปน. เห คจฺฉนตฺ เห คจฉฺ นฺต� คจฺฉนฺต�นิ ทุติย�. คจฺฉนฺต ำ คจฺฉนฺเต คจฺฉนตฺ �นิ ตตยิ �. คจฉฺ ต� คจฉฺ นฺเตน คจฉฺ นเฺ ตห ิ คจฺฉนเฺ ตภิ จตุตถ.ี คจฺฉโต คจฉฺ นตฺ สสฺ คจฉฺ ตำ คจฺฉนตฺ �นำ ปัญจมี. คจฉฺ ต� คจฉฺ นตฺ � คจฉฺ นฺตมฺห� คจฺฉนตฺ สมฺ � คจฺฉนเฺ ตหิ คจฉฺ นเฺ ตภิ ฉฏั ฐ.ี คจฉฺ โต คจฉฺ นฺตสสฺ คจฉฺ ต ำ คจฉฺ นตฺ �นำ สตั ตมี. คจฉฺ ต ิ คจฺฉนเฺ ต คจฉฺ นตฺ มหฺ ิ คจฉฺ นตฺ สฺม ึ คจฺฉนฺเตสุ จบ อก�รันต์ นปุงสกลงิ ค.์ ๓.๒ อ�ก�รันต์ นปงุ สกลงิ ค์ อสฺสทฺธ�ศพั ท์ ทำ�ตัวรปู อสสฺ ทฺธํ ศัพท์เดิมคอื = อสฺสทฺธ� = สโร รสฺโส นปสุำ เก. รสั สะ อสฺสทฺธ� เปน็ อสฺสทฺธ อสสฺ ทธฺ � อสสฺ ทธฺ = ตทฺธิตสม�สกติ ก� น�มวำ � ตเวฯ = ลงิ ฺคตฺเถ ป€มา. ตงั้ อสฺสทฺธ เป็นน�ม อสฺสทฺธ = สึ. = ปุพพฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. หลงั อสฺสทธฺ ลง สิ ปฐม�วิภตั ติ อสสฺ ทฺธ + สิ = สรโลโปม�เทสปฺปจฺจย�ทิมหฺ ฯิ = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. หลังจ�กอก�รนั ต์ แปลง สิ เป็น อำ อสสฺ ทธฺ + ส ิ อำ = อสฺสทฺธ� แยกพยัญชนะ ธ ฺ ออกจ�กสระ อ อสฺสทฺธ ฺ อ + อ ำ = สโร รสโฺ ส นปุำสเก. ลบสระหน้� เพร�ะสระหลังๆ เป็นปกติ อสฺสทฺธฺ อ + อำ น�ำ พยัญชนะ ธ ฺ ไปประกอบกับสระ อ อสฺสทฺธำ ส�ำ เรจ็ รปู เปน็ อสสฺ ทฺธํ. (อ.ผู้ไมม่ ีศรทั ธ�) ทำ�ตวั รปู อสฺสทฺธา ศัพทเ์ ดิมคอื รสั สะ อสสฺ ทฺธ� เปน็ อสฺสทธฺ อสฺสทธฺ � อสสฺ ทธฺ
154 รูปสทิ ธทิ ปี นี [ ๒. นาม ต้ัง อสสฺ ทฺธ เป็นน�ม อสฺสทธฺ = ตทฺธิตสม�สกติ ก� น�มำว� ตเวฯ = ลงิ คฺ ตฺเถ ป€มา. หลัง อสฺสทธฺ ลง โยปฐม�วภิ ัตติ อสสฺ ทฺธ + โย = อโต นิจจฺ .ำ = สพพฺ โยนีนม�เอ. หลงั จ�กอก�รนั ต ์ แปลง โย เป็น น ิ อสสฺ ทธฺ + โย นิ = ปพุ ฺพมโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. = สรโลโปม�เทสปปฺ จฺจย�ทิมหฺ ิฯ หลงั จ�กอก�รนั ต์ แปลง น ิ เป็น อ� อสฺสทฺธ + น ิ อ� = นเย ปร ำ ยตุ ฺเต. แยกพยญั ชนะ ธฺ ออกจ�กสระ อ อสฺสทฺธ ฺ อ + อ� = อสฺสทฺธ� = สโร รสฺโส นปำสุ เก. ลบสระหน้� เพร�ะสระหลงั ๆ เป็นปกต ิ อสฺสทธฺ ฺ อ + อ� = ตทฺธติ สม�สกติ ก� น�มวำ � ตเวฯ = ลิงคฺ ตเฺ ถ ป€มา. น�ำ พยัญชนะ ธฺ ไปประกอบกบั สระ อ� อสฺสทธฺ � = อโต นิจฺจ.ำ = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย. ส�ำ เรจ็ รูปเป็น อสสฺ ทธฺ า. (อ.ผูไ้ ม่มศี รัทธ� ท.) = โยส ุ กตนิก�รโลเปส ุ ทีฆ.ำ = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. ท�ำ ตวั รปู อสสฺ ทฺธานิ ศัพทเ์ ดมิ คอื รัสสะ อสสฺ ทธฺ � เป็น อสฺสทฺธ อสฺสทฺธ� อสสฺ ทฺธ ตงั้ อสฺสทธฺ เป็นน�ม อสสฺ ทฺธ หลัง อสฺสทธฺ ลง โย ปฐม�วภิ ตั ต ิ อสสฺ ทธฺ + โย หลงั จ�กอก�รันต ์ แปลง โย เป็น นิ อสฺสทธฺ + โย น ิ แยกพยญั ชนะ ธ ฺ ออกจ�กสระ อ อสสฺ ทฺธฺ อ + นิ เพร�ะโยทแ่ี ปลงเป็นนแิ ลว้ ทีฆะอเป็นอ� อสสฺ ทฺธฺ อ อ� + นิ น�ำ พยัญชนะ ธฺ ไปประกอบกบั สระ อ� อสฺสทธฺ �นิ สำ�เรจ็ รปู เป็น อสฺสทธฺ านิ. (อ.ผู้ไม่มศี รัทธ� ท.) หม�ยเหต:ุ - อสฺสทธฺ �ศพั ท์ เมอ่ื รัสสะและตง้ั เปน็ น�มแลว้ วธิ ีท่เี หลอื เหมอื นกับจิตฺตศพั ทท์ ุกประก�ร อสสฺ ทฺธ�สททฺ ปทม�ล� (ผู้ไมม่ ศี รัทธ�) วภิ ตั ต ิ เอกวจนะ พหวุ จนะ ปฐม�. อสฺสทฺธ ำ อสสฺ ทฺธ� อสสฺ ทฺธ�นิ อ�ลปนะ. เห อสสฺ ทธฺ เห อสฺสทธฺ � อสฺสทฺธ�นิ ทตุ ยิ �. อสสฺ ทฺธำ อสสฺ ทฺเธ อสสฺ ทธฺ �นิ ตติย�. อสฺสทฺเธน อสสฺ ทเฺ ธห ิ อสสฺ ทฺเธภิ จตตุ ถ.ี อสฺสทธฺ สฺส อสฺสทธฺ �นำ ปัญจม.ี อสฺสทฺธ� อสฺสทฺธมหฺ � อสสฺ ทฺธสฺม� อสฺสทเฺ ธหิ อสสฺ ทเฺ ธภิ ฉัฏฐ.ี อสฺสทฺธสฺส อสฺสทฺธ�นำ สตั ตม.ี อสสฺ ทฺเธ อสสฺ ทธฺ มหฺ ิ อสฺสทธฺ สมฺ ึ อสสฺ ทฺเธสุ
กัณฑ์ ] นปุงสกลิงค์ อาการันต์ 155 ท�ำ ตัวรูป มุขนาสกิ ํ ศพั ทเ์ ดมิ คอื = มขุ น�สิก� = สโร รสฺโส นปสำุ เก. รสั สะ มุขน�สิก� เป็น มขุ น�สิก มุขน�สิก� มุขน�สกิ = ตทธฺ ิตสม�สกิตก� น�มวำ � ตเวฯ = ลงิ ฺคตเฺ ถ ป€มา. ตง้ั มุขน�สิก เปน็ น�ม มขุ น�สกิ = ส.ึ = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสสฺ รํ สเรน วิโยชเย. หลัง มขุ น�สิก ลง สิ ปฐม�วภิ ตั ติ มขุ น�สกิ + สิ = สรโลโปม�เทสปฺปจฺจย�ทมิ ฺหฯิ = นเย ปร ำ ยุตฺเต. หลังจ�กอก�รันต ์ แปลง สิ เปน็ อำ มขุ น�สิก + สิ อ ำ แยกพยัญชนะ กฺ ออกจ�กสระ อ มขุ น�สิกฺ อ + อำ ลบสระหน้� เพร�ะสระหลังๆ เปน็ ปกต ิ มขุ น�สกิ ฺ อ + อำ น�ำ พยญั ชนะ กฺ ไปประกอบกับสระ อ มขุ น�สกิ ำ สำ�เรจ็ รปู เปน็ มุขนาสิก.ํ (อ.ป�กและจมูก) หม�ยเหต:ุ - มขุ น�สกิ �ศัพท์เป็นสม�ห�รทวนั ทสม�ส จึงมรี ปู เป็นเอกวจนะอย�่ งเดยี ว และตอ้ งท�ำ รัสสะดว้ ย ทกุ วิภตั ติ มุขน�สกิ �สทฺทปทม�ล� (ป�กและจมูก) วิภัตติ เอกวจนะ ปฐม�. มุขน�สกิ ำ อ�ลปนะ. เห มขุ น�สิก ทุตยิ �. มุขน�สกิ ำ ตติย�. มขุ น�สเิ กน จตุตถี. มขุ น�สกิ สฺส ปญั จมี. มขุ น�สิก� มุขน�สกิ มหฺ � มขุ น�สิกสฺม� ฉัฏฐี. มขุ น�สกิ สสฺ สัตตม.ี มขุ น�สเิ ก มขุ น�สิกมฺหิ มขุ น�สิกสมฺ ึ จบ อ�ก�รันต์ นปุงสกลิงค.์
156 รูปสทิ ธทิ ปี นี [ ๒. นาม ๒.๓.๓ อิก�รันต์ นปุงสกลงิ ค์ อฏฺ€ศิ พั ท์ ๑๙๙. โยนํ นิ นปสํุ เกหิ. นิ อ.ก�รแปลงเปน็ น ิ โยนํ แหง่ โยวิภตั ติ ท. ปเรสํ อันเป็นเบอ้ื งหลัง นปุสำ เกห ิ จ�กนปงุ สกลิงค ์ ท. โหติ ย่อมม ี วา บ�้ ง. (หลังจ�กนปงุ สกลิงค์ แปลงโยวิภัตติ เปน็ นิ บ้�ง) สตู รนีม้ ี ๓ บท. เปน็ อาเทสวธิ ิสตู ร. ท�ำ ตัวรปู อฏ€ฺ ิ ศพั ท์เดิมคอื = อฏฺ€ิ หลงั อฏฺ€ิ ลง สิ ปฐม�วภิ ัตติ อฏ€ฺ ิ + สิ = ลงิ ฺคตเฺ ถ ป€มา. = เสสโต โลป ํ คสปิ ิ. ลบ สิวภิ ัตติ อฏฺ€ิ + สิ ส�ำ เร็จรปู เปน็ อฏฺ€ิ. (อ.กระดกู ) ท�ำ ตัวรูป อฏฺ€นี ิ ศัพทเ์ ดิมคอื = อฏฺ€ิ หลงั อฏฺ€ิ ลง โย ปฐม�วภิ ตั ติ อฏ€ฺ ิ + โย = ลงิ คฺ ตฺเถ ป€มา. = โยน ำ น ิ นปุสำ เกหิ. หลงั จ�กนปุงสกลงิ ค์ แปลง โย เป็น นิ อฏฺ€ิ + โย นิ = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย. = โยส ุ กตนกิ �รโลเปส ุ ทีฆำ. แยกพยัญชนะ € ฺ ออกจ�กสระ อิ อฏฺ€ฺ อิ + น ิ = นเย ปร ำ ยตุ ฺเต. เพร�ะโยท่ีแปลงเปน็ นแิ ลว้ ทฆี ะอิเป็นอี อฏ€ฺ ฺ อิ อ ี + นิ น�ำ พยญั ชนะ €ฺ ไปประกอบกบั สระ อ ี อฏ€ฺ นี ิ ส�ำ เร็จรปู เปน็ อฏฺ€ีนิ. (อ.กระดกู ท.) ท�ำ ตัวรูป อฏฺ€ ี ศพั ทเ์ ดิมคือ = อฏ€ฺ ิ หลัง อฏฺ€ิ ลง โย ปฐม�วภิ ตั ติ อฏฺ€ิ + โย = ลิงคฺ ตเฺ ถ ป€มา. = ปุพพฺ มโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. แยกพยัญชนะ €ฺ ออกจ�กสระ อ ิ อฏ€ฺ ฺ อ ิ + โย = อิวณณฺ วุ ณฺณ� ฌล�. = ฆปโต จ โยน ำ โลโป. ตั้ง อ ิ ชื่อ ฌ อฏ€ฺ ฺ อิ ฌ + โย = โยส ุ กตนิก�รโลเปสุ ทีฆ.ำ = นเย ปรำ ยุตฺเต. หลงั จ�ก อ ิ ทีช่ ือ่ ฌ ลบ โยวภิ ัตต ิ อฏฺ€ ฺ อิ ฌ + โย เพร�ะโยท่ีถูกลบแลว้ ทีฆะ อ ิ เปน็ อี อฏ€ฺ ฺ อิ อ ี นำ�พยัญชนะ € ฺ ไปประกอบกับสระ อี อฏ€ฺ ี สำ�เรจ็ รูปเป็น อฏฺ€.ี (อ.กระดกู ท.)
กณั ฑ์ ] นปุงสกลิงค์ อกิ ารนั ต์ 157 อฏฺ€สิ ทฺทปทม�ล� (กระดกู ) วภิ ัตติ เอกวจนะ พหวุ จนะ ปฐม�. อฏ€ฺ ิ อฏ€ฺ ี อฏ€ฺ ีนิ อ�ลปนะ. เห อฏฺ€ิ เห อฏฺ€ี อฏ€ฺ ีนิ ทุตยิ �. อฏฺ€ึ อฏฺ€ี อฏ€ฺ นี ิ ตตยิ �. อฏฺ€นิ า อฏฺ€ีหิ อฏ€ฺ ีภิ อฏฺ€หิ ิ อฏ€ฺ ภิ ิ จตุตถ.ี อฏฺ€โิ น อฏ€ฺ สิ ฺส อฏฺ€ีนํ อฏฺ€นิ ํ ปัญจมี. อฏ€ฺ ินา อฏ€ฺ มิ ฺหา อฏ€ฺ สิ ฺมา อฏฺ€หี ิ อฏฺ€ีภิ อฏ€ฺ ิหิ อฏฺ€ิภิ ฉัฏฐ.ี อฏฺ€ิโน อฏฺ€สิ สฺ อฏ€ฺ ีนํ อฏ€ฺ ินํ สัตตมี. อฏ€ฺ มิ หฺ ิ อฏ€ฺ ิสฺมึ อฏ€ฺ สี ุ อฏ€ฺ สิ ุ ป. อฏ€ฺ ิ อมิ สฺมึ กายนคเร ติฏฺ€ติ. ประโยคบ�ลีตวั อย�่ ง อฏ€ฺ นี ิ อเิ มสุ กายนคเรสุ ตฏิ ฺ€นฺติ. .......................................................................... ............................................................................. อ�. เห อฏ€ฺ ิ อิมสฺมึ กาเย กิตฺตกํ ตว ปมาณํ. เห อฏฺ€ี อิเมสุ กาเยสุ กติ ตฺ กานิ ตว ปมาณานิ. .......................................................................... ............................................................................. ท.ุ โก มจฺฉฏ€ฺ ึ ภฺุชต.ิ เก อมฺพฏฺ€นี ิ ภุ ชฺ นตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. ต. อทิ ํ สรีรํ อฏฺ€ินา สฺจลต.ิ อมิ านิ สรรี านิ อฏ€ฺ ีหิ สจฺ ลนฺติ. .......................................................................... ............................................................................. จ. ขรี ํ อฏฺ€ิโน ปโยชนํ โหติ. ขรี านิ อฏฺ€นี ํ ปโยชนานิ โหนฺต.ิ .......................................................................... ............................................................................. ปญั . โลหิตํ อฏฺ€สิ ฺมา ชายต.ิ โลหติ านิ อฏ€ฺ หี ิ ชายนตฺ ิ. .......................................................................... ............................................................................. ฉ. ปุคคฺ โล อฏ€ฺ สิ ฺส ปมาณํ ชานาติ. ปุคคฺ ลา อฏ€ฺ ีนํ ปมาณานิ ชานนตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. ส. อฏฺ€มิ ิ ชฺ า อฏ€ฺ สิ ฺมึ ติฏฺ€ติ. อฏ€ฺ ิมิ ชฺ าโย อฏฺ€สี ุ ตฏิ ฺ€นตฺ ิ. .......................................................................... .............................................................................
158 รูปสิทธทิ ปี นี [ ๒. นาม ศพั ท์แจกต�ม อฏ€ฺ ิ มดี ังนี้ อกฺขิ นยั นต์ � สตฺถ ิ ข�อ่อน ทธิ นมสม้ วาริ น้ำ อจฉฺ ิ นยั นต์ � อจจฺ ิ เปลวไฟ จบ อิก�รันต์ นปงุ สกลิงค์. ๓.๔ อกี �รันต์ นปงุ สกลงิ ค์ สุขก�รีศัพท์ ท�ำ ตวั รูป สขุ การ ิ ศพั ทเ์ ดิมคอื = สุขก�รี หลัง สุขก�รี ลง สิ ปฐม�วภิ ัตติ สขุ ก�ร ี + สิ = ลิงคฺ ตเฺ ถ ป€มา. แยกพยญั ชนะ รฺ ออกจ�กสระ อ ี สขุ ก�รฺ อ ี + ส ิ = ปพุ ฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วิโยชเย. เพร�ะสวิ ภิ ัตต ิ รสั สะ อ ี เปน็ อิ สุขก�รฺ อี อิ + ส ิ = อโฆ รสฺสเมกวจนโยสวฺ ปิ จ. สบ สวิ ภิ ัตต ิ สุขก�ร ฺ อิ + ส ิ = เสสโต โลป ํ คสปิ .ิ นำ�พยญั ชนะ รฺ ไปประกอบกับสระ อ ิ สุขก�ริ = นเย ปร ำ ยตุ เฺ ต. ส�ำ เร็จรูปเป็น สุขการิ. (อ.อนั กระท�ำ ซงึ่ คว�มสุขโดยปกต)ิ ท�ำ ตวั รูป สุขการี ศพั ทเ์ ดิมคอื = สขุ ก�รี หลัง สุขก�รี ลง โย ปฐม�วิภัตต ิ สุขก�ร ี + โย = ลิงฺคตเฺ ถ ป€มา. ตงั้ อี ช่อื ฌ สุขก�ร ี ฌ + โย = อิวณณฺ ุวณณฺ � ฌล�. หลังจ�ก อี ทีช่ ื่อ ฌ ลบ โยวภิ ัตติ สขุ ก�รี + โย = ฆปโต จ โยน ำ โลโป. สำ�เรจ็ รปู เปน็ สุขการี. (อ.อันกระท�ำ ซ่ึงคว�มสุขโดยปกติ ท.) ทำ�ตัวรูป สุขการนี ิ ศัพท์เดิมคือ = สุขก�รี หลัง สขุ ก�ร ี ลง โย ปฐม�วิภตั ติ สขุ ก�ร ี + โย = ลิงฺคตฺเถ ป€มา. หลงั จ�กนปงุ สกลงิ ค ์ แปลง โย เป็น น ิ สุขก�ร ี + โย นิ = โยนำ นิ นปสำุ เกห.ิ ส�ำ เร็จรูปเป็น สขุ การนี ิ. (อ.อนั กระท�ำ ซ่ึงคว�มสขุ โดยปกต ิ ท.) ทำ�ตวั รูป สขุ การิน ํ ศพั ท์เดิมคือ = สุขก�รี หลงั สุขก�รี ลง อำ ทตุ ิย�วภิ ัตต ิ สุขก�รี + อ ำ = กมฺมตฺเถ ทตุ ยิ �. แยกพยญั ชนะ รฺ ออกจ�กสระ อี สขุ ก�ร ฺ อี + อ ำ = ปพุ พฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. เพร�ะอวำ ภิ ตั ติ รัสสะ อ ี เป็น อิ สุขก�ร ฺ อี อ ิ + อำ = อโฆ รสฺสเมกวจนโยสวฺ ปิ จ. ตั้ง อ ิ ชื่อ ฌ สขุ ก�รฺ อ ิ ฌ + อำ = อิวณณฺ ุวณฺณ� ฌล�.
กณั ฑ์ ] นปุงสกลิงค์ อีการันต์ 159 หลงั จ�ก อิ ท่ีชอื่ ฌ แปลง อำ เปน็ นำ สุขก�ร ฺ อิ + อำ นำ = นำ ฌโต กตรสสฺ �. นำ�พยัญชนะ รฺ ไปประกอบกบั สระ อ ิ สขุ ก�รนิ ำ = นเย ปร ำ ยตุ ฺเต. ส�ำ เรจ็ รปู เปน็ สขุ การินํ. (ซ่งึ ... อนั กระทำ�ซึ่งคว�มสุขโดยปกติ) ท�ำ ตัวรปู สุขการ ึ ศัพทเ์ ดิมคอื = สุขก�รี หลัง สขุ ก�รี ลง อ ำ ทตุ ยิ �วิภัตต ิ สขุ ก�ร ี + อำ = กมฺมตเฺ ถ ทตุ ยิ �. แยกพยัญชนะ รฺ ออกจ�กสระ อี สุขก�ร ฺ อ ี + อำ = ปุพพฺ มโธ€ิตมสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. เพร�ะอวำ ภิ ัตต ิ รัสสะ อี เปน็ อิ สขุ ก�ร ฺ อ ี อ ิ + อ ำ = อโฆ รสฺสเมกวจนโยสฺวป ิ จ. ต้ัง อ ิ ช่ือ ฌ สขุ ก�ร ฺ อิ ฌ + อำ = อิวณฺณวุ ณฺณ� ฌล�. หลงั จ�ก อ ิ ทีช่ ื่อ ฌ แปลง อ ำ เป็น นคิ หิต สขุ ก�รฺ อ ิ + อำ ำ = อโำ ม นิคคฺ หตี ำ ฌลเปหิ. นำ�พยญั ชนะ รฺ ไปประกอบกบั สระ อิ สุขก�รึ = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. ส�ำ เรจ็ รูปเปน็ สุขการ.ึ (ซึ่ง... อนั กระทำ�ซึ่งคว�มสุขโดยปกต)ิ สขุ ก�รสี ททฺ ปทม�ล� (อนั กระทำ�ซึ่งคว�มสขุ โดยปกติ) วิภัตติ เอกวจนะ พหุวจนะ ปฐม�. สขุ ก�ริ สุขก�ร ี สขุ ก�รีนิ อ�ลปนะ. เห สขุ ก�ริ เห สขุ ก�ร ี สขุ ก�รนี ิ ทุติย�. สขุ ก�ริน ำ สุขก�รึ สขุ ก�รี สขุ ก�รีนิ ตตยิ �. สุขก�รนิ � สุขก�รีห ิ สุขก�รีภิ จตตุ ถ.ี สุขก�ริโน สุขก�รสิ สฺ สขุ ก�รีนำ ปญั จมี. สุขก�รนิ � สุขก�ริมหฺ � สขุ ก�รสิ ฺม� สขุ ก�รีห ิ สุขก�รภี ิ ฉัฏฐ.ี สุขก�รโิ น สุขก�รสิ สฺ สุขก�รนี ำ สัตตม.ี สขุ ก�รนิ ิ สุขก�ริมฺห ิ สุขก�ริสฺมึ สขุ ก�รีสุ ศัพทแ์ จกต�ม สขุ ก�รี คอื สีฆยายี (จิต)อนั มีไปเรว็ โดยปกติ จบ อกี �รนั ต์ นปุงสกลิงค์.
160 รปู สทิ ธิทีปนี [ ๒. นาม ๓.๕ อุก�รนั ต์ นปุงสกลงิ ค์ อ�ยุศพั ท์ ทำ�ตัวรูป อายุ ศพั ท์เดมิ คอื = อ�ยุ = ลิงฺคตเฺ ถ ป€มา. หลัง อ�ย ุ ลง สิ ปฐม�วิภัตติ อ�ยุ + สิ = เสสโต โลป ํ คสิป.ิ ลบ สิวิภัตต ิ อ�ย ุ + สิ = อ�ยุ = ลงิ คฺ ตเฺ ถ ป€มา. สำ�เร็จรูปเป็น อายุ. (อ.อ�ยุ, ชวี ิต) = ปุพพฺ มโธ€ติ มสสฺ รํ สเรน วโิ ยชเย. = อิวณฺณวุ ณณฺ � ฌล�. ทำ�ตวั รูป อาย ู ศพั ท์เดิมคือ = ฆปโต จ โยน ำ โลโป. = โยส ุ กตนิก�รโลเปสุ ทีฆำ. หลัง อ�ย ุ ลง โย ปฐม�วิภัตต ิ อ�ย ุ + โย = นเย ปรำ ยตุ ฺเต. แยกพยัญชนะ ยฺ ออกจ�กสระ อ ุ อ�ยฺ อุ + โย = อ�ยุ = ลิงฺคตเฺ ถ ป€มา. ต้งั อ ุ ชื่อ ล อ�ย ฺ อ ุ ล + โย = โยนำ นิ นปำสุ เกหิ. = ปุพฺพมโธ€ติ มสฺสรํ สเรน วโิ ยชเย. หลังจ�ก อุ ท่ีช่อื ล ลบ โยวิภตั ต ิ อ�ย ฺ อุ + โย = โยสุ กตนกิ �รโลเปสุ ทฆี .ำ = นเย ปรำ ยุตเฺ ต. เพร�ะโยท่ีถกู ลบแลว้ ทฆี ะ อ ุ เป็น อ ู อ�ยฺ อ ุ อู = อ�ยุ น�ำ พยญั ชนะ ย ฺ ไปประกอบกับสระ อู อ�ยู = กรเณ ตติย�. = มโนคณ�ทโิ ต สมฺ ึน�นมอิ �. ส�ำ เร็จรปู เปน็ อายู. (อ.อ�ย ุ ท., ชีวติ ท.) = ส สเร ว�คโม. = นเย ปร ำ ยุตเฺ ต. ทำ�ตัวรปู อายูน ิ ศัพทเ์ ดิมคอื หลงั อ�ย ุ ลง โย ปฐม�วิภตั ติ อ�ยุ + โย หลงั จ�กนปุงสกลิงค ์ แปลงโย เปน็ นิ อ�ยุ + โย น ิ แยกพยญั ชนะ ย ฺ ออกจ�กสระ อ ุ อ�ยฺ อุ + น ิ เพร�ะโยที่แปลงเปน็ นิแล้ว ทฆี ะอเุ ป็น อ ู อ�ยฺ อุ อ ู + น ิ นำ�พยญั ชนะ ย ฺ ไปประกอบกบั สระ อู อ�ยูน ิ สำ�เรจ็ รูปเป็น อายูน.ิ (อ.อ�ย ุ ท., ชีวิต ท.) ท�ำ ตัวรปู อายุสา ศพั ทเ์ ดิมคอื หลงั อ�ย ุ ลง น� ตติย�วภิ ัตต ิ อ�ยุ + น� หลงั จ�กมโนคณ�ทิคณะ แปลงน�เปน็ อ� อ�ยุ + น� อ� เพร�ะสระหลัง ลง สฺอ�คม อ�ย ุ + ส ฺ -อ� น�ำ พยัญชนะ สฺ ไปประกอบกับสระ อ� อ�ยุส� ส�ำ เร็จรูปเป็น อายสุ า. (ดว้ ย... อ�ย,ุ ชวี ติ )
กณั ฑ์ ] นปงุ สกลงิ ค์ อกุ ารันต์ 161 อ�ยุสทฺทปทม�ล� (อ�ยุ, ชวี ิต) วภิ ตั ติ เอกวจนะ พหุวจนะ ปฐม�. อ�ยุ อ�ย ู อ�ยนู ิ อ�ลปนะ. เห อ�ย ุ เห อ�ยู อ�ยนู ิ ทตุ ิย�. อ�ยุำ อ�ย ู อ�ยนู ิ ตติย�. อ�ยสุ � อ�ยนุ � อ�ยหู ิ อ�ยภู ิ อ�ยหุ ิ อ�ยุภิ จตตุ ถี. อ�ยุโน อ�ยสุ ฺส อ�ยนู ำ อ�ยนุ ำ ปัญจมี. อ�ยุน� อ�ยมุ ฺห� อ�ยสุ มฺ � อ�ยหู ิ อ�ยูภ ิ อ�ยุหิ อ�ยุภิ ฉฏั ฐ.ี อ�ยุโน อ�ยุสสฺ อ�ยนู ำ อ�ยุนำ สัตตมี. อ�ยมุ หฺ ิ อ�ยสุ มฺ ึ อ�ยสู ุ อ�ยุสุ ป. อายุ อสุ มฺ ํ ปฏจิ จฺ ติฏ€ฺ ติ. ประโยคบ�ลีตวั อย่�ง อายูนิ อุสเฺ ม ปฏิจจฺ ตฏิ €ฺ นตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. อ�. เห อ�ยุ โก ชีวิตำ รกขฺ ต.ิ เห อ�ย ู เก ชวี ติ �น ิ รกฺขนฺติ. .......................................................................... ............................................................................. ท.ุ โก ทีฆ�ยุำ ปตเฺ ถต.ิ เก ทีฆ�ยูน ิ ปตฺเถนตฺ ิ. .......................................................................... ............................................................................. ต. ปุคฺคโล อายสุ า ภตตฺ ํ ภุชฺ ติ. ปุคคฺ ลา อายูหิ ภตฺตานิ ภฺุชนตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. จ. คิล�โน อ�ยโุ น วสิ ำ ปรวิ ชฺเชต.ิ คลิ �น� อ�ยูนำ วเิ ส ปริวชชฺ นฺต.ิ .......................................................................... ............................................................................. ปัญ. ชีวเิ ต นริ �ลโย อ�ยสุ ฺม� อตฺต ำ วินิป�เตต.ิ ชีวิเตส ุ นิร�ลย� อ�ยูหิ อตตฺ �โน วินิป�เตนฺติ. .......................................................................... ............................................................................. ฉ. อ�ยโุ น ปต ิ อตฺตโน ชีวติ ำ ปิย�ยติ. อ�ยูนำ ปต ี อตฺต�นำ ชวี ิเต ปิย�ยนตฺ .ิ .......................................................................... ............................................................................. ส. ทุกขฺ โิ ต อ�ยสุ ฺมึ อ�ลยำ ชห�ติ. ทุกฺขิต� อ�ยสู ุ อ�ลเย ชหนฺติ. .......................................................................... .............................................................................
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
