จดหมายเหตุประพาสหัวเมืองปักษ์ใต้ ร.ศ. 128

๕๗ ?ะเย่ลยใ4ผ่าและร่โ1ษา'ไวเยนเริธนทพํกก่อ'ใป นํ้ๆใซทน้อยู่ขา ยริยูรณและเย้นนากิ?กสนิท พระเสนานซิก'โก'ใก้การกำท่อ'ไม้'ใผ่ ไขใภมา?ากเขาอกลกหนงขำมมาใชทํเขาพลํยพลาน ทกลากใหญ่^รสกวาเย้นเผองมากกวำทเผธงใหมซงไกิขนไย่กู เผิอกนน์ ทนฅกกวานยาน'ช่องกิมมากกว่า ผักนก็กูแน่นหนา ท4เม^ิอง,ใหม่นน'ช่างสม1ชิอกะกํ่ว่ยิา?ริกิอมง กๆะกว (กิยก) ทำไย่พิงเกาะ และส่วนยากิเห็นอยู่มากกว่ายานเมอกนนเวลา ทย่ระทํยือยู่ท?วนผัว่าราชการไกิยินเสยงกวางร่องอยู่ในยา ไกิยิน ถน์ก์ทํเกิยว?งเขำใ?ไกำ'ายิาอยู่ใกลมสามกควรแลำท?ะเรยก ว่าเมธงฅะกวยิา วำนไม้ไก่เสก็?แห่งใก กิกิ เพราะฝนกกมุ'' 2^ ^ และพาร่องกริน ๆ อยู หม่นอย'ข่าง?ะร่อนอาวมาหลายเวลาแลำ ใ.ก..่..เก่ากร.ณ1\\'า5ก8;1ล\" ่าวขน ว่าฝนคง?ะกกเยึนแน่ กลกระหม่อมรย่ส่งว่า ถาฝนไม่กก?ริง , ข ?ะก้องใหใก่เก่ากรณาขสิงโ( กกอลงโท??ก( าคมอแลยงยโลทยงโกทาษมโแหยร วทง่^นท่2นมำิ้)ฝน,นายกผกิมก)ากหน*,่แอกย่ใกำก่ากร1ณาทI\"ลพิขา๘อ.นผก่ิ.กเร^เอลยยก/ๆรายมยา ิง์กม?น?ายลาขยอ'ให่นชว่า เอาเยนทำนายถกแล'ว ขอใก่พำการท?ะก่องขสิงก็โทกรง กกลงยอมคามคำท่านกรายกลขอ ๕) /

๕๘ การมหรสพทน้อย่ข็าง,?ะฆริยรณิ,กว่าทก ๆ แห่งทผมาแล มโนรา ๕ โรง หโก้ ๕ โรง เพราะผิะนนั้ผม'ใม่รำ?ะต่องยอ ขาง?ะ:กกก!]งโกลาหลธย'ยาง การทผมหรสพมากเช่นน เยนพขาน อยู่ว่าเมธงกะกร่ย่าเก่าน เยนเมองทมิกรามรำเรญ ( พูกถงกรามรำเริญผมลมเล่าไย่ใน?กหมา?เฉย'ช์ก่อนร่า เมอง ร;นองนํนธยู่-ขาง?ะ “ซิวิไล1ซ” พอไชอย่ มสิงซิงเยึนพ กอทกลากม “สารสรรรกำลขาเยึนขายาท ยำเรอฝรงเทรราช ทกราศ” (คำกลอนผมแกเอง) ผ่านไย่ทางกลากไกเห็น “นรลละอองผ่องพำฅรลกขณา กำ?น?,ไราทรงกลกหมกมลทิน ” ( ทว่าหมกมลทินนํนั๋ กลอนพาไย่ขออย่าไกถอร่าฌึนกราม น?ะไม่นำร่าเมองระนองซิวิไลซหรือ แต่ยำไม่ซิว่ใล/เท่าก วิมานสารสรรรกยำ'ไผ่มย่ระทิย่มรกตแขรน'ขางหน้า หรือน็?ะน ขขานว่าซิวิไลซกร่ากรุงเทพ ๆ กระมำ ทกลากใหญ่นยา วิมานสารสรรรก์ยาง แต่ร่น์นผมย่ง์ไม่ผโอกาสสิย ไนการเช คิกถงกณหลรงไชยฝระสิฑชิ?ริง ๆ ถำท่านไต่กามเสก?มากรย ท่านกง?ะเยึนชิระ:สยสรนเรืองนอย่างแข็งแรงเย1นแน่

? วนท ๒๒ เมษ•ายน ร*ก้นโกสนทรกึก ©๒๘ เมธกนนผมนอนสยายพอไซ้\" ฝนฅกลงมาแล็ว ตอนกลางคน มลมพกเย้นเรอย นอนคลมผายาง ๆ ผนหนีงพอสยาย ชางผค กยทเมอง'ใหม่เสยรริง \"1 ว่นินเช้าผมหนขนยงรู้สกเยนสยาย กอ ย่อก เวลาเชา ๓ โมงเศษเสก็รออก1รากพลํยพลาโกยกระยวนเกาอหาม เกาอทรงผกแฝก คนหามสวมกางเกงผ้าขาวเสอผ็าแหง หมวก กเลยร็้นมใยไมใยหฌฺาย่ร;กํยึหรหรา เก้าอของขาราชการผกส ก1 นหามแก1่งตามซ5อยโร พวกทหาม^เXก้^ าอนน นอกราท กคนไทย ๆ ม่ทิเยึนรนกิผ เยืนแขกก็ม แห่พว'กรนพวกแขกเหล่านชอยกล รนพกไทยหกว่าภาษ-ารน แล; แขกพกมลายไม'่เขน โห2่.เ^ทากรถก ท่านเล่าว่าเมอกินนมแขกกนหนิไงฝรุ1กโค.4ม, 4ท่4เรอนทิพ\\กของท่าน ไล่ความว่าชอแขกอาร พูกภาษามลายไม'เย็นล*เาคำเกยว ผมทราย ว่าในมณฑลนมแขกชนกแขกอารนมาก กิอทิรริงห*วึก็เยน'ไทย แท่\"ๆ แห่'ไล่ชอย,โรลกสาวแขก ถาไม่แฝลงไฝถอคามเขา ๆ กไม'ยกลกสาวโห\" รงท่องเลยเยนแขกตามเขาไย่ เพรา: ส:น1นั้เร:เขยว เท:แกง เทขาว เทกำ ธ:ไรห่าง ๆ รงเกิดมมากขน การชกํ'ชกว์ชนควนนค,โลนโ่ล่!'ช้าเถ'ขิาถอกึไส'นาล่วยวิิธิธนินกก็กกํอยย'ยูาง่ยาง เพรา:สเพ:นราน:ส พวกกริสล่ง์รงหองใ'ชอยุ่ยาง'เทมอนกน กนชาวยางกอกเราเยน

๖0 กริสก็ง์ตามเมิยไย่เช่นนก็มิมิใช่นอย การตกย่ลา?'วิร ให่กิกแน่ก็ตใงใพ้หย่ใ,'ทย่ลาหร็ยิหนน2นชอยฉํน็ใก การฅก ผชายก็ตองใชผหญิงเย็นเหยอตนน2นั้ ช่อนมิใช่พงมารกน'ข ในเร็ว ๆ น ก็รกโแเละใช่วิธนกํนึผาแต่ไหน ๆ และไผ่ นมเสยการเลย ถาการใกผ้'ชาย?ะร่ก็ไย่,ให:ตลอก'ไม่ไก1 อาศยึ?ผ. หญิ1งซ่* วงย- ท่งนํน ^ นผมก็พกเพณร่อนอกเร็องมามากแล๎ว ก็องร่ย์เร็ธงต่อไย อกท ออก?ากทพล,ยพลาย่ระทํย่แรม เกินลงไย่ทางฅ แก่หาตรงลงไย่อย่างไย่ท่านำไม่ เลยวไย่เสยทางขวา ทางตะวโเออกเริธย พอพินฅลากกหมกถนน มิแฅ่ทางก็ก์ไย่ตาม ในยาละเมาะและท่ง เยนทางงามกิ แต่แกก!ย'ช่าง?ะร่อน ขามคลองหลายแหง II แต่ลวนก็นึเสยเพราะทรายเหมิองไหลลงมา เตผเสยหมก การทลายเขาลงมาเพอทำเหผองขุกแร่น ทำให เสยย่ระโยชน์มาก ตามริมนำตะกวย่าเกิมเกยมิย่าน ราย ๆ ไย่ และทรายว่าทำนาทำไร่ทำสวนไกิกิ ยคนทรายไหล มาถมกลองก็กทางนำเกินเสยหมก แลวยงไหลไย่ท่วมทนาทสวน ทำการเพาะย่ลก'ไม่'ใก’ เพราะฉะนนรายฎรก็ยิงยกย่านหนไย่แห่ง เสยมาก รายฏรในเมิองฅะกวย่านผมทรายว่าพากน’ไย่รโ

ทำเหมองเสยหมก ไม่ใคร่?ะทำนาทำไร่ ไคไงมมากซ!เกิ แค่ไม่หยกอยู่เพยงซอกิน ซ!เยาผแสยกํว์ย ขอน’เขนการไม่ก 'อย่างยิง การทำเหม่องนนเองเล่ากิไม'เยํนทางหากินทยง พอเหม่องทฅนทำนนหมกแร่กิลงกร่าง ไม่ม!ะไรทำ และเมอ ไม่ม่อะไรทำกิฅโงอกเท่านน ถา?ะ'ไม่อยากอกกิฅองคิกทำก หากินโกยทางไม่ซอยธรรมค่าง ๆ ผมทรายร่าเร่ากณเทศากำล่ง์กิก ?ะแก้ไขเรองน กิอระคิกร่กการ!หรายฎรกลโทำ1ไร่ทำนาอก หวํงึใ?ร่า?ะสำเร่?ไกํค่ามกรามคิกของท่าน กามระยะทางทไย่วนน ไกิผานหม,ยำนไฝหลายหม่ พอถง ยำนพวกหามไกิหยกพกกินนำยาง ผมช่างนกโล่งแทน?ริง \"I เกินไย่รอนเหงอโชก ๆ แค่ผมผูกนงไย่ยนเกำอยํงีร่อนพอแรงการ กางกิมิโซ่ใกทํ ?ากพลโพลาทฝระทโแรมนไย่ถงพลโพลาย่ระ ร่อนทเขาเวยงระยะทางถง ๒๖0^ เสน ทย่ระทยร่อนนอยู่ใน แขวงอำเภอกะย่ง นายอำเภอไกิทาพลโพลารโเสกิ? เขาแยย โรงนาอก เยินสยายกิ ผผคนมากอยเผารโเสกิ?ธยํมาก กำนโคนหนง กโผใหญ่ยำนอก ๒ คน ไกิ?กเกรองถวาย อยํ ขาง?ะเก่ง กำนโผู้ใหญ่ยาน?โ]เกรองถวายไม่ใคร่?ะเกยพย และพวกทกามเสกิ?อชิกงะพากโหงร ๆ แค่กรนไย่ถงทแลว

๖๒ กม่เกร!)งเลยงรริง แก่ว่าใกรระไก*อกหนนยา4หร้ชไม่ผมไม่ กำนํนิและผใหฌ่ยำนท่รืกัเกริ!!งนนั้ ท่านเทเมองไกน รนทำ ๓ กน ท่าทางกกึก สิงสำ'กฌท่เสกร'ใ!เท!)กพระเนกรว่นน ค!)พระนารายถแทว ซงกรอยู่ยนเนินท่ท่าพล่ยพลา!]ระท่ย์รธน เทวร!เม่อย' ๓ ธ เย็1นรฝพร?นารายณํณ์งอย่กลาง ขำงขวามอมเขนร!]เทพธิกานำ ซ็งยางฑระเยึนพระล'’โ:ย-ม ขำงซำขมอกรปหนง แง]ลไม่ชิชิก ว่าเย1นร!]พระเขนเทธงกํใค เทารง]ทำ ๓ นทำกำยศลา สลํก็ เกรองทรงกเยึนอย่างแยยขำงอ์นเกยแท่\" 'รงเขาใรว่ากงระเ ‘เท่นาย.1ช่อายง่าขงำงผายมเพ่รชาฌำะฟิทิ่มะ!น]ร1น.ะๆเก.ทอศงเเยขา้ใรนว^ผาชุ้ทำาวมชฌVม!]รหะเรทอศอยไก่เกายงนออํกมธ กำเย,นกณะอย่ท่น ระสยเอาเรองราวกใม่ไกกมากนอย กง ไกกวามแก่ว่าเทวร!)นํ้เกิมอยุ่ยนเขาเว่ยง ขนนํ้นั้ยํงม กำยอิร'!]รากฐอยู่ กรนพม่าผากเมองไทย ไกลงมาท่เขา ยกเทวร!]ลงมาไกถงทเนินน กำโรระนำลงไ!]ทางแม่นำ พะเอิ เกกฝนกกลงมาเยึนท่าใหญ่ พม่ารงท่องทิงเทวร!]'ไว'\" กำรอก และโกยเหฅท่พม่า'ไก่ไท่หลำท่กรงน ^ำ รงไกโรยก ” 11* . นามกำยลว่าหลงพม่าก่อมา รู!]พระนารายณ์ในเวลานกนต ไก ขนท่ม่ท่ยิไว'ฬยหน่อยหนง ชะรอยระม่ผูพิงทิงไ

๖๓ ฅํวอํก็ษร?ารก แต่อ่านไม่ออกว่าเยนหนํงัสออะไร ไม่โซ่ หนํง์สอไทย และไม่ไช่ห่ว์ตน้งสออย่างท?ารกคาถาเยชิมหาท พระ!]รู'มเ?กย่, ศิลาแผ่นนรายฏ:ถป็กนว่าถ1าขกฝนเย็่นท๎ยิงทก รนน คง?ะไกม่ใกรยกเยึนแน่ เพราะพอเสก?ถิงพล่ยพลาสกกรูตนง ฝนก็ฅก อย่ขำง?ะกึกกิสิทธิธย่ยาง แต่เพราะไม่มใครไต่พยายาม ระยกพระนารา!ณใ!) ฝน?งไม่กก?นนำท่ามอย่างกรงพม่ายก ขากล!แสก?กางเรอ ทรงเรธผากถ่อ ล่องฅามลำน่ากะกาย่า โกยมากน่ากน ๆ แต่มยางแห่งเยนวํง พากคนถ่อกล่าาว่ ?ระเข\" แต่ห็หาไก,ม่ใครเห็นใม' เตนแห่?ระเขํน่าน์น่และมาก เสก?ถงท่าแลว่ทรงพระเกาอตามขนมาทพล*ย์พลา ประท่ยอย่ทนํอก กนหนง เรอถลาง หนำเกาะกอขาา วนท ๒๓ เมษายน ศิก ©๒๘ วนนการเทยวอย่ขาง?ะร้สก!?เกมากกว่าเมอวานน เห็น?ะเ!!น1 41' V เ ^ เพราะชิย ย่ขำง?ะรอัน?ก บุ,,ฆ.แ.ล.,;,อ.ก,.!,].ร-ะ,ก,,า,.ร*ตฆน.,?0ก.า.ร.ไ!}เกอะไฆร.\"ๆ กไม สู้?ะไกเนXิอนก กอของทใกขํ]ธย่ขำง?ะไม่พอเพยงก'!!เวลาฑห่อง เสยไ1เสกหน่อย

๖๔ เมธเก่านถา1ไก่โสก?ธ!เกทกท!)ระ:ทโแรมเสย'เกแค่เ'ช'1 ๆ ไม่สกระไรน์ก แต่ก็เยิ1นการทํเยึนทเะต่องเสก็?สาข' เวลานาขํ้นยํงืก่!เอย, ตอง!เระฑโรอธย'?นเวลา ๔ โมงแลว *?งเสก'เ?ออกหน^าพลโ!)พลา พวกยฅรหญิงพระขาเสนานชิตเก่า หญิงชาวเมองไก่ผากนมาเผาถวายของต่าง *) ตรงรโ)ของทพ ผู้หญิงแก่ว พระ:เสนานชิต,ใก่อามคำกรายยํง์กมทลส ยินก็ในนามของพ่อกาเมธงตะ:กํ่ว์ยา และนำรูข,'ชำงทำก เพิอเยึนททรงระสกถงการทเสค?มา!!ระพาสถงเมองตะกวยิา ผพร กำร*สตอยตามสมควรแก่ว เสก็?โกยกระยวนเก่าอิหาม ลงเรือทท่าเก่ผ การเสก็?โกยทางเรือวนนก็กลาย ๆ กโวโแสก็?ขนไ!! ทรง เรอมาคแฑ เรือยาวพายลากลงไ!!?นถงว่งยรา พ่วงเรือไผ’ ทงั้เรือทนงและเรือตามเสก? นำขนเซยวมาก และเรือ ของเมองระนองน*นํก็อย่ขำงชราอย,แล1ว เพราะฉะนํนเรือทพ่วง ต่9องช่รยแ?วก^ระติก11 ๆ ไ^!!กวยข 1 ล่วงลงมาถงทสองแพรก แยก ไ!!ขางก่าย เวลาข่าย ๒ * โมงถง!)'ากกลองเหนอ ผงซายแห่ง แม่นำ กลองนเล็กและตน แผโเต่เรือเล็ก ๆ ล็เขาไ!)ไม่ไต ต่องขน?า!!ากกลอง แลวเก่นต่อไ!)ในลำคลอง เกนในลำกลอง?รืง

๖๕ ไม่!ช่งิผ ๆ แฅ่ผมฅองรฆย!]กเสย1ในทน'ว่า ไม่ไคลยโคลน ริ ยแระไย่ เพราะเขาทำคะพานไย่คลอคลำคลปึง รินถงพลํย พลาทย่ระทยร็อนทํเชิงเขาพระเพนอ เครองกลางวินืทน' นายซ่นสวกกำน*นึเย้นผู้ท้ก่ถวาย มาช่าว่นนเขาอกกไม!กร่ช่น เหมอนเมิอวานน ฅาผความริริงทำน์นแลผ1ใหญ่ทำนทริกเค ถวายทง ๒ วํนน ไม'ใช่กำนํนํหรอผใหญ่ย่านชนิกทํเขาใ?กนโกย ฅามความเช่าใ'?ก่นโกยมาก ว่ากำนนผใหญ่ย,านเย้นยคกลชนิกนุ สนาเงน^?'''*ะ* สวมเสอสน่ากาลมิยงขาว ๆ พิกทแขนและเยน'ชาว นาเย้1นพน แห่กำน้นํผู้ใหญ่ยานเมิอง^ฅทะก' ำ๘ยI านไI ม'เย้นเช่นน1นเล ม่กเขนรินเกิคในเม่องไทย และเย้,นพ่อกาหรอนาไยงเหมธง เย้นผุ้\\มิเ'ง1 ิVนอยูการ่ทรชิ่ะราิง กเลยงร1ิงไมใ่สฝระหลาคอะไรนิก เสวยแล้วเสกริขน'ใช่ทอกพระเนครพระนารายณ์เทวรฝยนขอกเขา พระเหนอ เทวรย่องคนทำควยศิลาทราย ย*ก์นหํก์เสัยเย้นสองท่ ห'กเฉพาะทเอว ถา'ไม'ห”กกง?ะสงราว & ศอก เกรองสนิม พิมพาภรณใม่วิ,ริฅร็แหมิอนองคท้เขาเวยง แห่ผมิอทำกล กเหมิอนคน เทวรช่นย้นอย่กลางริ''ไน'ใหญ่ ก'อกว่ยอิรู'แผ่น'ใหญ่ ซงใหให็นไกว่ากง?ะเย้นศาลหรออะไรส'กอย่างหนิง แห่เรองราวอะไร กสยไม่ไค้' 4?

๖๖ ทกทกลองเหนอไก่ทิรงเรอเสห็ใไ!]ขนทอกพระเนกรทุ่งกกชงอ ไนเกาะกอขาว ฅราก็นขามกย์ฑฅิไเมอาใหม่ ท้นไม่ม’อะไร^ นอกทกเนินกิน ขกลง,ใ!]พยอิร'แผ่น'ไหญ่ \") ซนกเกยวกิยีท้ เห็นอย่ทิขนยอกเขาพระเหนอ ก'ยืมศิลาแขน ๆ สองแผ่น เยึนร!]กลมมเย้นร!เสเหล้ยแอขู่กรงกลาง ไ:ใช้สาหรํยือะไรก ไม่ทราย ยางททน?ะเนิองก่ยเทาระ]ท้คลองเหนอ กออาทะ เขนเทวสถานอกอํนํหนิงของคณะเกยวก”ไเก'ใกิ\" แก่กรนผมน เกาอะไร'ใ!]มากมายก่อใIเอกผมห็เกรงไ:ถกหาว่าก เพราะฉะนิน ผม'ของก'ไรทิกิกว่า ทท่งกกนมนายเหมป็งผ4ู้หนงไกิไ!]นิ)นำชาเลยงเมอเสก็๋ไ 1^ ออกทกทท่าท่งกกนนั้ เวลาข่ายมาก ไกลยากาแนลาล้งว มากเรอกองเกินมาช๎า ๆ ในเวลา ๒ ท่มใงถงเรอถลางนิ ผมมกวามเสย'ใใทระตองเล่าว่า ทอำเภอกลากใหญ่ไกิม พวกทกามเสก็ใไกิโ!]ขวยลงหลายกน นายกระยออ่อนไกไ]ระเกิม โรงก่อน แก่เผิอเย็่นวโเท ๒© ทองร่วงไ!] พอวํนํร่งขํ้นม ผทองร่วงกามไ!]อกเย้นหลายกน เมอวานนแสงอาทิกย็ทาม เสก็ใ'ไ!] พอถงพล'!เพลา!]ระทเยืร๎อํนทิเขาเวยงย่นว่า!เวกศร กลไใ!]ถงพลไพลากลากใหญ่ก็ลงนอนนิไข่ทนท พอข่าวแพร่

๖๗ ไย่ว่าพ่อแสงชิ'าทิกย่?'ย'ใข กนอน *) ใหเกิกร้'สกย่วกศรย ขนมายโงหลายกน ทิกะก',วีย่าเขาลอกโ!ว่าไขและโรกทองร่วง อย่ข่างก กง?ะผผทรายกำลอนก่นบิย่ยโง ใครทใ? เสาะหน่อยก่เลยเ?ย?ร้ง ๆ พ่อแสงอาทิกย่เลยไม่ไกกาม ย่ระพาสวโ!น ผมผาพยทิเร้อนถามข่าวก็กุย'งยอกย่วยอยุ เสยแรงเย็นย'กยทิงทิอย่างไร?งผิวยางไย่ไกิ\" ผมมเร้องอย่ข่าง?ะน่าข์น ซงผมไกพงเขาเล่าก่นขนเมอ กิอคณพโเฅร้ราชองกร'กย ทินอนห็องเกํยวก'ยหม่อมกอกเทยน ไกยินหม่อมกอกเทิยนละเมอเผอกินวานน พกก'งว่า กุเ “?ะไย่ พูแ?ยอะไรมโเไก^ แก่มแข็งราวก่ยเชอกมะนิลา” น่าอ*ก็?รรย์\" แท\"ๆ น1ช่าง'ไย่นกเอาเช้อกมะนิลามาเย่ริยยก่ย่แกิม่ผหญิง'ไก1\"'ใหผมนง กรองอย' ๗ วน ก็กงนิกเย่ร้ยยอะไรใกิแย่ถกอย่างนนไม่ใกเย็,นอ'นขาก ถามก่วหม่อมกอกเทิยนกุเอง ก็ไม่ยอมชแ?ง ผมยิงนกไฝก็ เก็ยเอาไย่นอนกรองไย่กรองผา เลยแก่งกลอนกล่อมขนไกิยท หนงสำหรโ)ร้องเขาก'ยสำพ'กชา ก'งัฅ่อไฝน “ สายสมรนอนเถกพ?ะกล่อม เร้างาม?รงพรงพร้อมก่งเลขา ย่รางแข็งแข่งเชอกมะนิลา พกฅร้โสภาอากแลมย่แร้มขีานินท/ งาผเนก/ก่งเนฅ/เย่รกว'นทอง งามขนงวงสองเหมอนชามยิน อรชร อ้อนแอนก,งงกิน แรโถวิลมิไกิเวนเวลาเอย ”

ยทกลอนน ถงผมเองแก่งก็รู้'ว่า'ใม่สก กอการ เทยยยงสัหม่อมกอกเทขนไม่ไน้ แพกนหลกล่ยทเกยว กนทหลงฅนก่วีเอง?นไม่รสิกกวามยกพร่องของกน เม่อแ ยอมอย่างรายกาย แก่ผมไม่ขอมแพ้กนเกยว ผมทาใหกนอนนก หาสิงฟรยยเทยยกํยแกมผหญิงใหโก่งกว่าเช้อกมะน่ลา พ้าใ ออกก่กว่านนผมยอมรางวีลให1สองยิเฬ'ศ เรอถลาง หน้าเมองภ๘เก็จ วํนึท ๒๔ เมษายน รโ)นโกสินทรศก็ ©๒๘ วนนพอยำร่งถอนสมอพ้องกน ก่อเรอออกเกินแพ้วีผม?ง ไกนอนหลโไฝอิก ?น ๒ โมง?งกน พอผมกนขนก็ถามข่าวถง พวกพ้อง ไกข'าวว่านายอินนอนแพ้วี ทรายว่าพอถอนสมอก็ยํวย แพ้วีก็นธนเรอยมา ใครพก?าพ้วียอย่างไรก็ม่แก่โคลงศรย เกยว นายอินยนยกกโนายอินในเรอช่างผิคก่นมาก?นเยืนคนละกน แก่Iท^?ร^ิงกเหมอน?ะเก่งขนกว่าเมอ?ะออก?ากระนองสํกืหน่อย กอ ทระนองพอลงเรอก็ยอกว่าออกวิงเวียนเสยแพ้วี แก่เมธวานม ถงลงเริอแพ้วีก็ย่งเก่ง ผมทรายข่าวว่าเมธกลโมาถงเ วานน และกระยวนเสก็?ยงใม่ถง นายอินอย่ข่าง?ะรนเริงส

๖(เ5 กยองถงเรืองไ!]เทยวราชย 4ร เสัยงเอ็กกํยเรอกป็ฅ์นฝรํ่งึนิ้งค II แผนทและกะทางทระเกินเรืออย่ออกรำกาญเหลอทน รน!เก รนทนไม่ไกรองออกมาว่า “อะไรเยึนขา กยสองชำ!มงแลวไผ่อม หวกิน์เสยหมกแล้ว,, พอถกกิ!]ก่นออก!]ากเช่นนน นายอ รงเกิกร1สกขนมาว่าถงเวลากินข้าว เลยเ!เกลงไ!]รากกากพา นกกิงเรืองนแล้วมากเวลาเรือแล่นว่นน ยิงทำโห'ออกข้นขนมาก แก่ทรริงกิใม่ไช่นายอินกนเกิยวทรสกไม่สสยาย ถงท่านอาราร กิไม่ไกการ นอนนนมกนฑนอนกินีหลายกน แก่ทยอมรํยว่าเมานน น'!เย โกยมากยอกว่านอนเล่น แก่หาไก่หยกอยู่เพยงนอนเล่นเท่าน ทำหนำซกเล่นกิม อกข้าวกลางว'นเล่นก็ม การเล่นเช่นน ระออกรสสนกอย่างไร ก็ไม่มไกรยอมอธิยายให์ผมพงเลย ผผู้ ทไม่เมารรํง ๆ กิหลายกน แก่ถ้ายกกิ!]ก่นและกะลาสเสยแล้ ไม่มไกรเก่งเท่าท่านอาเลย ท่านสยกล้องไม่ขาก!]ากรเงลย เห็นไก่’ว่าท่านเก่งแท่\" ท่านไก่โ!]รืยยทเกยเขนทเหชายรวเรือ ชาญการเกินทะเลผาก พระสมุทรกิ!!ท่านเย้นผิฅรสหายเกลอแก่วก รืงไม'ทำกินึกรายก่อกินและกินี ส่วนกำผมเองก็ไม่เกยอวกว่าทนกลน นโ) แก่ว'่นนนอนยอ่ยูข้่าขงร้ะแาขง็ระแงขแ็รงงแรงพอกนขนรโ)!]ระทานข้าวเช่าแล กินํ่ง์กอะไร ๆ อยู่ยนกากพาเรือย แก่ก่องกอยกทาง1ซายเรือ

๗0 ( คอทิศฅะวน่อ!เก) ไวย่อย 'า เห็นผงก'อยอ่นโาหน่ถาอกยไย่ ทาง'ขวามอเห็นทะเลเวง'ไย่ และน้กขนมาว่า ครงฅ่อออกไย่ทาง คะวนทกน ก้อง'ไย่อกถง ๘ ว'นางาะพยแผ่นกิน กอล่งกาทวย กูไริออกระทวิว ๆ ซอยกล ก้องเทลยวกลิยมาแลกผงเส ยอก ผมไก'เกยสิงเกกก้ว์ผมเองอย่างหน่งว่า ถิาออกทะเลหาอะ กิกเสยม่กาะทำโต้ลมกลน ถงกลินมาก ๆ กว่าทมว่นน่ก็ยงื ลมไก' เพราะฉะนนผมางไย่หากระกา!}กินสอมานํ่งึลองแก่งโคล แก่น็กเรองไม่โกร่าะออกอยู่เย็นนาน านเหลอยไย่เห็ นอนแยยอยู่ างน่กออกไก'ยทหน่งว่า แล่นเร่อระลอกเร่า เรรวน เฮอก ๆ ระเหหวน ละท่อย อก ‘ๆ อะอกอวน โอ'อิก อินเอย นอนแนยเขนยน2^อย 2^ เนฅรนานองเขนย พอผมแก่งเสร่าแลว กุณหลวงอภิยาลน์งอยู่นนก้วย อ่านไห็ทานพง ท่านางพกขนว่า ‘‘แก่งอิกยฑเถิกน่า,, แล่ว ช]ห1ผมกูท่านอาทรย'\\ เห็นลงเอนอยู่ยนเกยงผาใย ย่ระเก ลกขนนํ่งึหลยกาน่งน่กออกขำ ลงทายก็เลยไก่โกล ผมแก่งยาทฅนกํย็ยาทสามกณหลวงแก่งยาทสองกิยยาทย่ลายก่ง

๗6 อกเอยอนาถโอ^ อาทรย เรอนิงออกโอม■'รู^หาญ อากแกลว กลนโยนอะกโ)กาล ทนอืวก เรยวฮอ นํง์นิงหลยเนฅรแอ่ว โกนยมภาวนา พออ่านโคลงยทนํชินอ่านอาทรย่ลกขนพง หวีเราะร่วน ลุกข*นอวกใหก ทํนทิว่าไม่เผา พอเกินไกสโ)สามอ่าวลงนึ ภาวนาเสิยอิกแถว อิกไม่ชิากเ!]ลยนอิริยายถอิก รนถกพระ ลโ)ขณคู่,แข่ง'ขนผาเยาะ'โห่เลยลกชินเกินและขน'ใหม่ อ่านใช้ พรอรเสอิริยายถ แก่ผมเช่อว่าในระหว่างเวลาเร่อเกินกงสมโ)รอิริยา ยถไสยาสนํมากกว่าอย่างอิน เริป็เกินเลยยผงผารนเวลาราวเทยงถงทกรงย่ากพระ ซงอย่ ระหว่างผงก'[แกาะถลาง ( หรอเกาะภ๓รกามทเร่ยกก่นอย่าง'ใหม่) เร่ากณรํวีฎาว่า อ่าผกนนำร่องระเกินเร่อเข'าทางช่องนไ!]ก็ไ แก,ไม่ผกนนำร่องผาก'วย กทเ[[นก'องเกินเลยยเกาะอ่อมไ!]ทางนอก เร่อแล่นไ!]ใกล^ ๆ ผงกะวนกกของเกาะถลาง กเขกาเสขลาส่ยลซ่ํยซโI)Iซ1ซ่'อ! น กนึก1งั้แก่ผงทะเลขน'ไ!] เหมอนใกรแสร่งรํกซ่อนก่นไวใหเขๆนชิน หลนกิน กู'ไย่ใหโ[[นทเพลกเพลินอย่างยแลิะกงองยอมว่ากน เราระกิกกกแก่งสิงไรขนให'งามสู้ของทเกิกเยึเนยข็นเอ1นงอน่นนํ ยากยิงนก

๗๒ พอเวลาย่ายโมงเศษ'?วน ๒ โมง แสเห็นแหลมพร?เท้ท!ะเล ใครไม่ทรายพกขนว่า พอเลยวแหลมคลน!ะฅเร็อโกลงใหญ่ พระลก์เหาเนนัโกะอย่ส่ก็กร่เกิยวย่งัมิไกิกินอะไร ย!)กว่าไม่สย นอน เลยเสยท่าใหญ่ถงกํยึกาย ลง!ารยไก่ชองเลยเยาะใหญ ส่วนก่ว์ท่านเองแขง,ใ!กิน1ข-าวอย'!นอิม ท!รงนนักลนไม่สู้มา ถิงเมอเลยวแหลมพระเฑ้กัไม่นํกืหนากมากนอย ผทเมา ๆ ก่ นนกเหม่อน!ะเย็นเพราะไย่นกถงกลินขน ถาทำเฉยๆ เส่ยมก ไม่ใกร่เย็นอะไร ทเลยวแหลมก็กร่เคยวเท่านํ๋น พอพ เกาะแก่วนอ้ยมาแส่ว เกินเลยยมากามผงกะวนัออกเกาะถลาง ก็เท่ากไแกินในแม่นำ เพราะกานฅะว่นักกยํง์เกาะถลาง กิานกะวนัอ ก่ม่เกาะเริยง ๆ กนัผากลอก!นเขาอ่าวภเก็! ท!รึงการท กลางวนัในขณะท!ะเลยวแหลม ซงเวลาทเฅรยมกนัอย่ว่า!ะ ถกกลนกงันนั้ อย่ข๎าง!ะก่ไม'สู้!ะเย่ลองของกินมาก กนไม่กินเสยหลายกน เวลาย่าย ๕ โผงกรงถงท!อกเรึอหนำท่าเม่องภเก็! ร เกินเรึอมา ๑0 ชวโผงกรง เร็วกว่าเวลาทกำหนกไว้ในโย่รแกรม ย่ระผาณกิงชํ่วีโมง นเพราะวนันไม่ไก้ใหเรึธพาลนำ เกินไก่ถง ๑๑ นํอ์ฅต่อชนัโมง เรึอพาลชาลงกว่าอกชํ่ว็โมงละ ๓

๗๓ ทารทเรอถลางเกินมา!คเร็วเช่นน เพราะก!)ฅนอย่ขืางระมกวามเฅมใ* ใหมาถิงภเกนร็ว ๆ หน่อย ผฆทรายวำแหม่มกิ!]ทินไก*อชกมา อข่ทเมองภเ■กรนควย ขิ 1 น่11 V- ก่อนทระ!ย?กหผายฉยํยนลง ผมขออนญ'าฅกล่าวถงนามเกาะและ เมองภเก็รนส'กหน่อย เกาะภเก็รนเกิมเรยกว่าเกาะกลาง และ ยํกนก็ควรระกงเรยกเซ่นนอย่ เพราะเย1นชอเก่ากว่าภเก่นย้น อ'นมาก คามกำกของคุณหลวงอภิยาลว่าเมองกลางแ!]ลว่าเมอง ถาง กอเผองฑผาถาง?กั้ขนกลางยา แค่ผมไม,ขอริฆึผครยืซอยควย อํงกสุยเรยกเกาะนว่ายํ้งั้ก็เซลอน กำว่าย'งัก็นมาทกไหนผมย'ง ไผ่แลเหน แห่เซลชินนนมาทกถลางนนเอง กนไหยเราชำนาญ เอา “ถ” หรอ “ต” เยึน “ส” เช่นถนนเรยกเย็นสนน ฅะพานเยนสะพาน เย็น คน น่ถลางกเรยกเย็นสลาง ฝรำพง'ใฝ'ไม่ถน่กํไย่เรยกเย็น เซ'ลอนไย่ ส่วนเมองภเก็รนํ้น เย็นเมอง1ชิงพิงระมขน'ใหม่ ๆ ผม กว่าชอน่านมาทกกำภายามลายว่า “ยูกิท” แปลว่าเขา แลว่ ทแปลมาเย็น “พูเกท” ท่อมายางท!ะม่ใกรม่กวามรัภายา'ไทยก \") มาคิกเขยนสะกกทำเสยโหม'ว่า “ภูเก่!” ใหสาเนยงกงอย่อย่างเกิม แค่โหมคำแปลใคฃน ก็อผสมกำ “ภู,, แปลว่าเขากิข “เกใ’, แปลว่าผงเข่าควยกิน การคิกชิอเลขน ๆ เซ่นน มทำอย่างธ (2)0

๗๔ ทชาวยางกอกชนใหม่ระรรำก็ กอแยงก์สยามกอมเมอรเชยล เขยนช่อในภาษาไทยว่าสยามก่มมารลน1นั้แล เมองภเก็รยำมช ทไกิยินฝรํงีชนพ่อกำใช1เรยกอย่มากอกอย่างหนง กอทองกา ทองกานมาทกกำไทยว่าท่งกา ก็อทุ่งทผหกุพภวกการมนาก ทุ]กสำเนยงไทยไม่ช่ก์ เรยกหม่ยานทุ่งกาว่าท่องกา รนอกชนหน่ง น่ไม่ใช่กเย้,นกวามทรริง ผม1ใกํ ทถอกนเย้นกนรร่ณอมงไอทงยไทกยกๆ ็ ก็ม่ณ์รยกช่อเมองว่าภเก กามไทยเรา ทรริงผมเห็นกํวยกามเทักณรำฎาว่าควรร ถลางแทน เพราะเยวน้ซ,นอชเก่่อาเกา ล่ามณฑลภเกรนเรยกช่อว่ามณฑล ถลางก็ระเพราะก และระก่อขทำให้รสกเย้นเผองเก่าขน เมองถลางถงอย่างไร ๆ ก็นำว่าย'งัไกํไกยม่ช่อกกอย่ในกำนานของชากิ เรา ส่วนภเก็รนนใหม่เอยมประกรล่วยชามทยำไม่หมกเขม ฉะนน0-^ การเกินทางมาวนน' นำว่าเย้1นทํเรยยรอยกิกลอก และทเข กล่าวกำว่าลมทะเลเย้นประเสริรู'อำหน่งนำ น่าระเย้,นการรริงไก ยรรกาผทย้วยมารากเมองกะกำย่าวำนหายหมกแส่ว ว่นน่นำ ว่าเย้1นระยะยาวทสกทระก่องเกินทะเลทางมณฑลน เพราะฉะนน เมอพนมาแลำก็อย่ขางระรูสกโล่งอย่ย้าง ทมระเกิ ก็เย้นระยะสน ๆ ทงนน ผมเช่อว่าล่านายอนเย้,นกรสกำก ขอยใรพระเทในการทพนทะเลย่านยาวเช่นวำนมาไกแล่ว แก่กา

๗๕ 1 เพราะแกครำมทะเลเสยเหสอประมาณ ท?ะทายใ?นายอินนนยาก กนโยทณมกล่าวไวว'า กยกทะเลศ!เกกทะเล แท่โนส่วนนายอิน เห็น?ะตอิงเพิมเฅิมเข์า,ใ!]อิกว่า แผ่นากทะเล กล!)งเาทะเล ยางท สระก?ะเยนทะเลก'วยกไก กนวน์นย*ง์กง!]ระท!]แรม!)ย่ในเริอถลาง พร่งน?ง?ะเสก? ขนเม!)งภเก? พร่งนเร!)เมล?ะ!)ธก?งเขนโ!เกาสกทผม?:ส่ง ?กหมายนเข'าใ!] ผม?ะไกเล่าเร!)ง!]ระพาสเม!)งภเก?ฅ่!]ไ!]ใน ฉย่ยหนา นายแกว

ฉบบทึ่ ๕ วนที่ ๒๕ ที่ประท,บตำบลสามกอง กำนํยผายำท่านพรานยญทราย เมองภเก็่จ. เมษายน รกนโกสนทรศ็ก็ ©๒๘ การเขยนากหมายก่อกํนัเย้นท่อน\")ทก\") ร่น ผม อย่ขำงาะเย้นการสะกวกกว่าเขยนรวกเที่ยวแลว่ เพร เล่าเย้นข่าวสก ๆ ไผ่ท่นึาะลม เพราะตะนนผมาะ'ไก1เขยนากห นิย์ย์นทก ๆ วน ร่นละท่อนกามที่มเรองเล่ามากและนำย เมธกํนนอย่โนเรอออกาะเกชิกรำน ขำหนิงอยู่ขำงาะ อิกขำหนิงกลนโก้นำหนุนเรป็ ท่าโหำรอที่งั้โกลงทงยวย ผมหายอวกเก่ง รํย์ฝระทานขำวเย็นแลำนงกยก”น เกยวกนนํ้ ย่นกนนกย่นเรองกลนโกนา ท่าเอาผมรสกออกาะซอยกล ผม กล'วาะเสยท่าเลยเลยง'ไย่นอนเสย ไหน ๆ เผอเรอแล่นมาก็ไ เมาเลยานทลอกทางแล่วาะมาเมาเมิอเรือาอก กไม่เข่ นกถงนายอินฅำงยินกแทนแก โนการที่ท่านอาทรยไก้ไห่1แ ขนของล่วงหนำขนไฝเสยแก่เวลาเย็น ถำแกอยู่ก่อไ กกเห็นาะไกำวามทกขเวทนามาก ชะรอยอาทรย่าะเห็นใาศิษย็า การโห่ไก้มโอกาสรยขนยกเสยเรว ๆ

๗๗ เมธเข้าว่นิท ๒๕ นเวลา ๕ โมงเสก?ลงเริอกรรเชยงทโนร!)ถลาง หยกรยสลฅ ๒๑ นิกึของเริ!เพาล แลำก็กรรเซิยงก่อมาเข้ากลอง แล่วเสก็'?ขนทท่าโรงภาย ซงม!]ะรำกกแก่งอย่างงกงาม พระสงฆ สวกข้ขึมงคลคาถาท!]ลาย!!ะรำริมท่า พร2ธริยกระว เ'?าคณะมณฑล ธงกใหม่เ!!น!]ระชิาน กิ!เข้าราชการและพ่อกำรายฎรกอยรํยเสก'?อย มาก ในขณะเมอเสก็?ขนทกเริอนนั้ เสยงกิกก’องโกลาหล ธงอล'ใ!]กํวยเสยงต่าง ๆ ก็อเสยงขนใหญ่ทกำรว?ภูชิรย่งถวายกำ ๒© นกอย่างหนิง เสยงแกรส5นของกำรว?ภปึรอย่างหนง เสยงยพาทยก็ สรรเสริญพระยารมอกอย่างหนิง ยพาฑยน?ะลผกล่าวถงไม่ไกเยึน อ'น'ขาก เพราะเยนของแ!]ลกซิงก5งั้แก่มาทางนย่ง์ไม่ไก็พงเลย วงทไ!]ร'ย เสก็?วนนไกํทรายว่าเยนของท่านพระยา?างวางเมองภุเก็?เก่า ถ ถามว่าเ!)นอย่างไร ก็ก่องกอยว่าพอรไก็วำเ!ฌยพาทยแก'ถา อย่าซิกก่อไ!]อกก็กว่า ครนพระสง1ฆสวคข์ยมงคลกาถาายลงแล่ว และเสยงอน ๆ ก็สงยลงหมกแล่ว หม่อมเท!]ระก็พ้ทอ์เกยมศริ!]ลก มณฑล ไก็'อ่านกำแสกงกวามยินก็รํย์เสก็? ในนามของข้าราช พ่อกำและรายฎร ผพระราชกำรํสกอยกามสมควร แลวเสก็?โกย กระยวนรถผ่าทกโรงภายออกมาทพล!เพลากำยลสามกอง การ เสก็?ขนเมองว่นนทรงเก็มยศขาว

๗๘ กามทางทเสก็งพระราชกำเนินผา พ่อก้าและรายฎรไกร ตกแก่งรยเสก็'}อย่างแข็งแรง มซผเย่1น!]ระกคร่อมถนนเขนห ซมเหล่านขออย่า*เหเขาโ'?ว่าเยึน!]ร?ฅยาทำอย่างย่า ๆ แยยและลวกลายค่าง ๆ อย่ขำง'?ะ!]ระกวก!]ระขํนก่นมาก อย่างแข็งแรงน่าก มาก ทามรานและย่านเรธนก็ตกแท ย่ระกากวยผำสและชิงค่าง\") ก'ย!ย'ไมสกอย่างงทงามท่ ทลาก กูเยนมงานการอะไร1โทฌ่โกน่าสนก!ริง \"I กลากเมองนผมเห็นว่าไม่แพ้กลากหํวเมองแห่งใกเลย ถาม ‘ๆ กกามพวกทกามเสก็'?มา กมกวามเห็นกรง ๆ กินม ว่า ยกกรงเทพ ๆ เสยแล’ว ย่งัไม'เกยเห็นเมอง1ใกสนกเท่าภเก็ แค่ผมกองขอยกเชยงใหม่อกสํกึเผองหนิง ถนนทกลากเม ม่ฅกแถว ๒ ชํ้น์ทํงสองฟากผกนคกค่กมาก แก่เห็นงนเย่ นายเกอว่าข่โรถไ!]กามถนนกลาก รุ้สกเหมอน'ไ!]กามถนน ทรงวากในกรงเทพ*) ซงผมยอมว่ากลาย'?ริง พนกลากออกมาแล้ว ย่านก็ “I เรยงฅิก ๆ กนอย' นก ๆ กูคลำย ๆ ทางสระ!]ระทมหรอถ สริยวงศ ท!]ระทโนออกมาอย'เสยไกลห่างทกทกลากหลายสิยเส ท่าฟระกิพ้ทืธท่านว่า?ะง่กทใหโระทโในเมองก็'?ะรอนเต็ ทสามกองนไม่ไก\" ท!]ระกิ!แย่1นทกสองชน ก1งั้อย่ในสวนมะพร อย่ขางงะเงยยก็ เพราะห่างทกนอย่ก่นมาก ๆ

๗๙ เวลาข่ายเสก'?'ใฝ!]ระท่ขทศาลมณฑล เร้ากุณเทศาไห้ท่าน !เระ;กิพ'ทธนำข่าราชการเผาเร้ยงห้า ททํชง'ให้ใ!]เสก็รออก ทศาลเช่นน เพราะไม่มทใกทระมท่องใหญ่พอ เสร็รการเผาแล'วทรงรถ?]ระพาสกามถนนไนเมอง เมองภ๓? นเย็่1นเผองกิยกรริง ๆ ไย่ทาง'ใหนภพยแท่ขุมเหมองกิยก รนเกิ ระเกินหลกขมเหมปึงไม่พน แท่เหมองก็ทำฝระโยชนไห้แก่เมธง ภูเกรมาก กกรามมขนไกิกเพราะเหผอง กนทำเหมองรวยแลว ก็สร้างกกขน ถนนก็กิไก1เพราะเหมองโกยมาก คอศิลาทขุก ขนมาทกขผเหมองเร้ากณเทศาสงไม่ไห้ทงเสย ไห,๓ยรวย รวมไว\" เมอก'องการก็ใ!)ขนมาไช่โรยถนนไม่กองไ!]หาทไหนไกล อก?]ระการหนงถาไกรขอทำเหมองเร้ากฌเทศาก็ขอให้ร?เสํญ่ญาทำถนน ให้กิวย เพอใช่’เนอ,ไนการทขกพนแผ่นกิน โกยเหฅทม เหมองมาก เมองภเก็รรงเรรฌเร็วไกถงเพยงน พยานแห่งกวามเรรฌของเมองภูเก็ร กามทกนสามฌทมาเทยว ระรสกไก้มอยู่หลาย?]ระการ วิมานสาวสร:กก็่ม ( แก่ไม่ม ย่ระท?เมรกก) โรง“วิก” ก็ม แท่หาใช่วิกลเกไม่ เยึนวิกงิวไ!] เพราะสะน1นั้ไนช่อนยงแพ!)'านกอนอย่ขป็หนิง โรงทำนำโซกาก็ม โรงทำนำแข็งก็ผ รายโรงนำแข็งนแหละอย่ช่างระเก่งม

๘๐ น!เกทกในกรงเกพ ๆ ไม่มทไหนอกในเมองไทย รถนารถสาก ยริยรณ รถยนฅรก็มถง ๘ ก่น แก่มกวามเสยใ'?กเกินไม ไก่เสยก่นหน่ง ยํงึกงใชิไก่!]ย่แก่ ๓ ก่น ยโขากยิย่ก ไฟพานเนวแลลากะเ.ำยนเอยส- ่ก?าไงยส่ำไก่เะ,สฌฺวยท?วนเริากณเทศา พรอมก่วยขารา ผู้ใหญ่ในมณฑลแล^ ะขาราชก4ารทกโามเ๘สก? ผม^ ก่ยXนายเก ไกมโอกาสขนรถไย่เทยวก่วยกน ผ่านไ!]ทางกลาก ชิงก แก่งโคมไฟสว่างกรกท'งัทํซมและทกามย่านเริอน กูราวก'!เมงาน อะไรใหญ่ ๆ ใ ^^ นายเกอริองว่าทำให้รสกใ?เยิกยานรนเริงชอ ทํ?ริงกิน่าก กนเกินกการฅกแก่งแน่นถนน ราวก*!]งานเ ย II พระ,ชนมพรรย-าในกรงเทพ ๆ ?วนเ?'ากณเทศานน อย่นยิกเม่องออกไย่ไกล ถนนทํ ไย่ทนโเก่กเลยยไย่กามชายทะเล กามถนนนม่^ย่านข้าราชก อย่หลายย่านไม'มย่านรายฏรมาย่ะย่นอยู่เลย เยน หนงฅ่างหาก พวกขโทชการไก่พริอมใ?กนเลอกให้หลวงยร ข้าหลวงกล'งเยึนผู้ใหญ่ย่าน ผมทรายว่าก'วกุณหลวงย ใกร่สม'กรรโ)หน่าทเลย เพราะว่ามขุระมาก ส่วนลกในกา เงินกำราชการกิไก่ริวมเย็กเสรึ?'ใม'เก็ผยาท แก่ก็ไม่ม่ใกร

6)(^0 ใหออกรากหน์าท การรํยืเสค?กรํ้งั้นกองกการทำซมเหนึกเหนป็ย มาก ท่านย่นว่าลกย่านของท่านเกิมท้ ย'งก'ยไม่ใคร่ระไก รนผใหญ่ย่านกองลงน่งกางเกงขากวยเหิมกะเกยงทซมเอง พน ซทุ่)้ามนขไอย่งทก0ำ’ณ.อหลยว่ในงยกลริาย,1รงยณ่,ใย!่า]อแกทห้ลา\"4ยๆเสโนม'รงเ่สเขอเ้กิIาเขนเกขร้วน1’าเไทย่เกทณยาเเทลศ่นาย่อย ๆ เสอโนเกาะนผมทรายว่าชุมมาก และเข้าคณเทศาไท้กงราคาไว้ กามสมควรแก่ชนิกของเสอ มผก'กผาขายย่อย ๆ ม่เย็น ๓ ชนก คอเสอใหญ่ เสอกาว เสอกำ การทเข้ากณเทก็าซอเสอไว้ ไม่ใช่สำหรโแลยงไวกเล่น ท่านข^กรงไวเย็นแถวทหนาเรอนรำ ใช่งานในแพนกสุขาภขาล ในเมองนสนข์ชผพอ'ใช่เหมอนก่น ม่แขกเขนหน1าทํกสนํขื เสอเย็นหนโทํกนสนขทแขกฅไท้ม่า รงนํยว่าเสอ'ไท้ทาหน๎าท่เ,ขนเข้าพนโ)งานสขา'ไท้สวนหนง เวลาเย็นวโเนท้พลํยพลามหนํง์โรงหนง ก'ยมะยงโรงหนง มาเล่น ผมไม่1 ทํเย็นระท้1 องกล่าวว่าผมไม่ไกํมไ่ย,่กมะยง เก '1. ไม่ม^โทรง้มห^รส1ทพอ้ย่เล\"ย ^11 แก่กณ' ห\\ ลว. งอภิข1 าลไย่พ*กญขน่ก่ว้ยท่าน ย่ระกิพโาธ์ว่าสํระนองและกะกว์ย่าเขาไม่ไก ท่านย่ระกิพํ แพทไหนไก\" กท้องไย่ข้ก์หาอะไร ๆ มามรน'ไท้ มาย่ลกโรงก่นขน (&) 0)

๘๒ ใน?เอนย่ายนืเชิง เพรา;ฉะนํนก่องขอยใรคณหลวง!)กย ทก่องถกพงเสิยงมหรสพ ตำหา'ไม่ก็ร;พอไคมเวลาพกหูยาง วโเนก่งแต่เช่ามารนกลางกนร่อน!ทวไม่หาย ลมแลงกไม่ ฝนกํ้งั้ ๆ ผาแล้วก็เกสชิน'ไย่ ตำฝนกกเสยไค้ข่าง รินึท ๒๖ เผยายน ร'กนโกสินทรศก่ ©๒๘ วนีน้เยนวํนึพ่ก เชา'ไม่1ไค้เสกรแห่ง,ใก ต่อเวลาข่า ทางรถ[เระพาสกามถนนในเผองนข่าง เม่องภเกรนทรริงไม่ เล็กน!เยวนเกยวเทยวไม่ทว แล;การก่อสร่างข่งัม่ กกแล;สถานทต่าง ๆ ทกำล่งก่อสร่างชิย่นํ้นั้ ในเวล โรงเร่ยนใหญิ *) ทกำล่งสร่างอยู่สองโรง กอโรงเร่ มณฑลโรงหนืง ก'ยโรงเร่ยนผู้หญิงโรงหนิง เร่องโร ผหฌงน ผมไกทรายว่าเมอแรกเริมระสรางขน ราษฎรพากน ล้อว่าระยไ}ก่ยใหผูหญิงเช่าโรงเร่ยน เพีอต่อไ!!ร;เก็ ออกระน่าขนอยู่ยาง สมมติว่าตำร;ก่งกองทหารผหญิงข ในชนกนกงร;ก่องหากรทหารผู้ชายมาผกหํกึ ตำเช่นนํ้ ร;ก่องขอลาออกมาริยีอาสาทำหนาทนน ส่วนเงินเกอนถงแม่ มากหน่อยน่อยหน่อยกไม่เย้น'ไรม่ใก่

๘๓ ส่วนการทน์ยว่าเยนขิางผายพิ-อมอย่ยาง!นว์คอนเวนลายาย ก่อนทระเสก็7ฝระพาสภรรยาขาราชการ'ไก่ผาเผา2^ ห แ2ล^ วไกพร?ราชทาน สํฌ์ญายํฅืรและเหรยฌรํชม่งืกลาภิเยกแก่ข่าราชการมณฑลน ครน เวลากำเสก่รกล่ยทก!]ระพาสแลํว่ พวกพ่อกโฝรงไก่มาเผา ฅอนกำในเมองรดโกมไฟอก และทนก็ม่การมหรสพเช่นเมิอ กนน แก่มมโนราเพมมาอกโรงหนง นายเกอไ!เกการมทรสพ กลโผาเล่าใหผมพงว่า มะยงน^ทนกอย่ไก่ไม่กนาท่ แฅ่มโนรา น*นอย่ขางระเก่งมาก กอผรวยรวมกนอย,หลายภายา เทของ โรงและกนอนตุ โกยมากเขนไทย แก่ในพวกกนแกระ (กรโ)) ผ*เย4นแขกอย' ๒ กน ชิอแขกมกโแขกมาก กโม่รนกนหนิง ชิอ'รน'ไหล แขกม่แขกผากพกแขกไม่ไกร่นไหลพกรนไผ เยน พกเขนแก่ไทย อนิงผมผกวามเสยใรทระก่องรายงานว่า ว่นนมผู้ยวยอกกน หนงกอหม่อมกอกเทยนมอยวม เ!เมเหตุเพราะเม่อกามเสกร ย่ระพาสว่นน ขมากามรถทนํ่งัไ!! ม๎าของท่าน!!ระพฤติ'ไผ่ก พลำลงไ!]รนหม่อมเกอ!]เสยท่า ท่านรงก่องลงโทยทุยและฅย โกยความหวํงระ'ให้เร์ยแล่วรำ I 2-^ 0^-. แ0ก่ม^่ห ามเ 0่** นระรำหรอไม่ ไก่ยาก ททราย'ไก่แน่อย่ก็แก่ข่อทว่าหม่อมเ!!นผ้เกเรรําย ะห ของหม่อมอย,ข่างระร็ายอย,ยา'!

๘^ วํน็ท ๒๗ เมษายน รฅนIกสนพรผีก ๑๒๘ เวลาเชํ้าวนนเสก!ไย่ทรงเยิกถนน1ซ''งเชอมเมธงกเกรกยเมอ'}ถ เราพนํกงานไกฝลฑย่2รำไวท้หวถนน ซ'}อยูรม!มพยา[กลมณ ไกิ!กราธนาพระสงฆ์มาน่งโน!]ะรำน มเราคุณอริยกรม มณฑลเยึนย่รมาน หม่อมเร็าย่ระกิพทชิไก่อานร',ย'}'1น,'1'1รผี ถนนสายน แล'วกรายย',งกผทลเชิญเสกรทรงเยิกถนน มพร}ราช ขู่ 2 / กำร้สคป็ยพระราชทานนามถนนว่า “ถนนเทพกยฅรย,, กามนาม น่าวเทพกยํก่ริยทไกํฅอส้กไเพม่ายิองน่น์เมองถลางไว่ไก ย่รากฏอย่ในพระราชพงศาวการ ทรง1ชํกีผาแพรกลมย้ายนามถนน พระสง'ฆ็สวกชํยมงคลคาถา ยิพาทยย่ระโคม แลวทรงพระราช กำเนินไย่ทรงก่ก์แพรแถยทขงขวางถนน เสก็,?ขนทรงรถยนฅ ข์ยไย่กามถนนเทพกย่1ก่ริยก่อไย่ ทางรากท่ห่วถนนริมโรงพยา ยาลไย่รนถงทว่าการอำเภอถล [เระมาณ ๔๐๐ เสน แก่ถนนไม่ตมกอย่เพยงน ยํงีผก่อไย่อก 4 1ขู่^,^ท 1'1’ผี รนถิงท่ามะพราวผงทะเล ฅอนนยํงไย่'ไม่’ไก่โพราะฅะพานย ถนนก๎งั๋แก่ริมโรงพยายาลไย,รนถงกำยลท่าเริอ ซ'งมกลากอย ราวกงทางระหว่างภู๓รกโเถลางนน ถนนโรยศิลาแลวแน่นหนา เริยยก กอนฅํ้ง์แก่ท่าเริอไย่ยํง์ไม่ไก่โรยศิลา ก่อหน่ ไก่โรยก่อไย่ ขยรถโ!ไ]ทางถนนน ททงส!)งขา^ใๆๅงเฎน

๘& เพลกเพลินเรรนิ]ทายงนก เกยไก่เทยวเล่นแก่ฅามยางกอกซงเย่น ท4รายเล^ยนฅา มาไท*ก.่'^'เห^นพสนกินสง ๆ0 กํ่า \"^) ๘ย่า!งก็(ย.ก'ธม2ท^4ำ4ไหเยิ1นท รนรมยอย่ย๎าง ถนนนยางแต่งทผ่าเขาไย่ก็ม่ กิอก่กเขาเยินช 11 ไย่เฉพาะไต่ถนนไย่ไก่\" สองขางเยนกำแพงสง นายเกอIอ2ย4ขาง,?\" I) พศวงมาก ถามผมว่าไกเคยเห็นเช่นนทไหนยำงหรอผยมิฅองย ฅาผกิวามรริงว่าในเมองไทยยิงไม่เกย เห็นแต่ทยโรย่ ทรริ รสกอย่แลวว่าไย่ทางนนทำใต่นกถงเทํยาในยโรย่ แก่กรน,?ะ;พก ขนก็กระเยินอยากอวกกิว่าเกยไย่เมองนอกเม่องนา ชยเนอชยฅํ 11 เรไรมาแล'ว ริงไก่นิงรอไวไหถามเสยก่อนริงกอย ทเม่องถลางนน ไม่ม่สงไรทย่รากฎแสกงไต่เห็นว่าเกยเยินเมอง ไหฌ่โกเพยงไก เพราะเยินเม่องทไม่เกยม่กำแพงแรงเกยอะไรเลย รงไม่มอะไร เหลอเขน'ชินเขนธน แก่ยำนกนยิงม่อย่แน่นหนา เกิมเกยผพลเม่องถงสองหมน ในกาลย*ก่นกงม่อย่แย่กพนเกย และทรายว่าเยินรินเสยมาก พวกลกหลานทำวเทพกยิกริยยิง์ม่ หลายกนไก่ผาเผ่าททย่ระทํย์ร1อน ย่านต่าวเทพกยิก์ริยก็ยิง์ช อย่ทํริมว่กพระนางสรา-ง เม่อไก่ยินซอวกผมเกาพ่งไย่ว่า ฑสรางวก่นนกงเยินท่านทาวเทพกยิก'ริยิ ชิงชาวถลางนยถอ ยกย่องเยินเท แก่ยางกนเถยงว่าตาใช่เช่นนนไม่ ว่าท่านเศรยชิ อรไรอินอกกนตนงสราง กกลงเยินไม่ไก่กวามแน่นอน ยํง์ม่

ของทเกยวฃ๎องกํยท๎าวเทพกษ้ฅิรยอกอย่างหนิ'! ค!)ค ฅ่อสํพม่า ก่งอย่กลางทุ่งนา โนกาลยํคน’ใม่มอะไรเย็นทสิงเกก ว่าเยนค่าย เกิมมเสาค่ายระเนยกยกอยู่รอย เยนทรย่ แค่กนททำนาทนไก่รอถอนเสาค่ายไย่เสยหมกแลว นกขนมาก ก่องนกชมว่าทำวเทพก!}ฅรย็น เย็นผูหฌิงเก่งกนหนผงู้หฌง ทาะไก่มชิอเสยงย่รากฏอย่โนกำนานของชากิเราม่น์!เยนก ทม่ มก'ไย่มโนทางทใม่ส’?ะน่า'โหมนํก เช่นแม่อย่ห่รศรสุ เขนก่น เพราะฉะนนเย็นการสมกวรแสํวทาะม่อนสาวรย็ไ ระสกถงและทํไก่ฅ่อไย่ชว์กาลนาน การทพระราชทานน สายถลางนนกามทำวเทพก!}กรยางเย็นการควรอย่างยิง นอกาากสํงทํเกยวขโงกโ]ทำวเทพก!}ฅ์รย็ย่งม่ชินสำค่ ถลางอกอย่างหนง กอพระผกท' ํวก์ทอง กามเชริองท4ํผ*ผสท ยคไ่,กวา เกิผทํม่ชายผูหนิงางกระย4็อกลโ)าากนา มาถงทํกรงนนั๊รู้สกเหนอ างลงนงพก ผูกกระย็อไวโโกอไมอนหนิง ก่อมากระยอน ก็มอาการเาย กาเาาของางรู้สกว่ากนเVหI 0็0แนแาะ9 ไ0/กแ ่เ^ กI Iรเป^ะทI ำ\\ 6เผ{ กอ อย่างหนง ผสางเทวกาางลงโท!} กลยไย่กกอทผกกระยอ เห็นเย็นยอกแหลมเหม่อนยอกรํศม่พระ ^ 0 ท0ก.^ ระทำสํกการ กามสมควร กระยอก็หายไข\" ม่กำเล่าก่อไย่ว่าม่ผไก่ไย่ ไย่พยพระเศยรพร ะ แลวางมศรํท์ธาาก่การก่อพร;พทฐรย่สา

๘๗ พระท่ผกน ก่อเกวยอิรู'ถ!)ฝน มแกิพระเกึยรกิย็พระ?ธเงก,!เพยงแก, พก7รกะรทะนรเวนวิงแเหพลอะโหก*ุเหแกม่วิกอ!นวิิ ผกองขชน,มมวา่รากาพเวขิวนิ ากกิลน ่าผกนน'!]ผยไกมน๎ท่ลารยะผกอลท่ทำา ทำพระเล่นแก่กรง!)งคํ1เช่นนํ้เนพั้ ราะฉะนนห็กิ!]งยอมว่าเย็นของ กวรก!!ย่างหนิง แก่ผมกิธงร'ยสารภาพว่า,!?ผผวิสกว่าพระ!เงกินํ้น์ เย็นของย่ระหลากมากกว่าเย็นสงท่ระทำโห่เกิกศร'ฑธา เสวยกลางวทัว่*น4นิทํย่านนายอำเภอ คถเหลวงยริยรณโนทำแหน่ง หลวิ/งรฺ*4ผรํก์วิการโรงยา71 น ร'ณกริองยโ่1อเย่ยะถวาย น็กิอแย่ง เล่าฅห่อเกรองต่าง ๆ อย่างแยยเกาะหมาก อมพอ'ใช้' ไนระหว่างเวลาเสวยนนั้ มโนราทํเล่นย่ระชํนืกนอยู่ ๒ โรง เอะ กนสนุกใหญ่ ถงกยทำพขเฆยนรย่ กอกอก่นว่าโกรมวิทยา อากมมากก็อา?เสกเยา,โหอกผายหนิงแพใย่ไกิ เสยงโห่รองกน กกก'องโกลาหล แกไม่เห็นมผลอะไร ชะรอยกรระแรงเท่ากํนึ ท&ง ๒ โรง ศ*ิ1ลย่'ศรไหวม1กิวิวิิ,นกวินวิ ผมทรายว'ว่ายกโิรง- กามมาเล่น1โท พล่ไเพลาท่ย่ระท้ยํนอก เห็นระมาเฆยนรย่ก่นก่อไย่อกท่น ขากลํย์แวะทอทพระเนฅรย่านท่านพระยาวิชิตสงกราม รางวาง เมองภเกรททำยลท่าเรอ ย่านนท่านพระยาวิชิต'ไย่สรางขนเมอกรง รนกระทำการกิรเห็ยขนทํเมองภูเกํร ท่านพระยาวิชิฅ อย่โนเมองภเห็รโกล่ภยอ'นกรายนัก รงไย่สทังย่านขนทท่าเรอ

สำหร้ยเย็นทเลยงไย่อย' มกำแพาแข'?แรงทากยกำแพงเมอง ม!ยเสมาก่กืสํเหลยม มยอมวางเขนระยะ ๆ รอย เกรฒรยเรก อย่างแข็งแรง ภายในไก่กอกกรามขนไว*หลายหลง แก่!]ม้ พํง์เสํยเก็อยหมกแล่ว ย่ง้เหลอพอเย็นร!เอยู่แก่ทิมแถว พวกหญิงละกรอยู่ มสระสำหริ!!แผ่ละกรลงเล่นนํ้า ทง ๆ ก เช่นนํ้นั้แล*ว่ก็ยํงือกเล่นละ;กร'ใ?-ง่ใก่ แต่ยางทการทก ระเย็นเกรองทำให่เพลิกเพลิน พอลม ๆ กวาผกลํวีเรกไ!]ไก ผมตองขอเล่าว่า เมองถลางน1เซิวิไลซิมิใช่นอย กริวหนง ไกํมาเผาทย่านนายอำเภอกนหนง ผมไกไ!]สนท อย’นาน ไก่กวามว่าชอ!เอก พอเขาพวกก่ยัแขกอารไก\" ถา ยอกว่าฝรํ่ง์ก็ริไม่ไก่\" เพราะแก่งกายกํนุ่งผาเหมอ กํนหมากรน!]ากไหม*ผูกภาษาฝริง์ไม่ไก่รนกำเกยว ถามว่ มาอย,ทเมิองนแก่กริงไรก็ยอกไม่ไก รูแก่ว่ามาอย่ไก่หล แล่วเท่านน แก่เกิมระมารากไหนก่ว่ฝริง์!]อกเองก็ย แต่ผมทรายว่าชาวโ!]รกเกสไกเกยมาทถลางนก่งั้แต่ชานานมาแ ยางทฝรํ่งีกำฑถลางนระเย็นลกหลานชาวโ!]รกเกสก็ไก่\" ถลางยํง์ถอลทธิกรสก'งัอยุ่ผมไก่ยนเริากณเทศาท่านเล่ แลวว่า พวกฝรภ้ํง.์ถลางน&น^รู*.*รก,ถอ,อยู่* อย่างเกยวขัแต่\" ว เย็นวํนพระ และรำเย็นก่องหยกการงานท5ง!]วงเท่านน

๘(^ นผมไกพฆฝรํงย่■ธกถาม'ว่าว็น■ธาฑตยทำ-ฏ2โรยาง ก!เยว่าสวกมนต ภาวนา ผมใหลองสวก'!หพง ก็ว่าเย้นภาษาไทยอย่างเก่ยวกโเท พวกเขารกในกรงเทพาว่าน่นเอง ผมมิความสงสโเริงไล่เลยงก่อไ!] ไกกวามว่ามิพ่อ (ยากหลวง) กนหนงไก่!เอกมาสอนให่สวกเช่นน่นิ และไกสอนให่อานหน'ง์สอ เย้นกวีฝวิง์ อา เย เซ เก แก่อ่านเย้น สำเน็ยงไทย กิย'ไก่สอน'ใหภาวนาทก ๆ ว*น เอามอแกะฑยอกอก แลวว่า “พระยิกา” (ก\"อพระเย,,้นเท) 2 แกะทใกชายโกรงกรงลงมา แล้วว่า “พระยุกร” (ก่อพระเยซ) แกะทไหล่ท1งสองแล้วว่า “พระริกร” (ก่อพระวิญญาณ เทยยกโ]พระธรรมของเรา) น็ก็ กรงกามทพวกเขารกยางกอกกระทำอยู่ ฝรํ่งึ!เอกนนั้ใก่รยศลแล พ่อให้ชอฝภํ่ง์ว่ากอมินิโก ภรรยาเย้น'ไทยปงไม'’ไก่รโเศล ยกรไ วิ!]ศลแล้ว ๒ กน ผู้หญิงกนหนิงชอนาฅาเลย ผู้ชายกนหนิง ชอเ!]า ( ก่อฟาโลหรอ!]ชิล.) ระไล่เล้ยงเอาขอกวามอะไรในเรอง ศาสนากริสก่งกไม่ไก่ กวามรูของฝรงกอมินิโก!]อกหมกเพยงเท่าน่ น่าสมเพชรรง ๆ แก่กนไทย ๆ อย่างผมก็เล่าเริองล้ท้อกริสก*งไก่ มากกว่านนหลายรอยส่วน แก่นระเย้นฝรํ่ง็กโแขาทำไมก็ไม่ทราย กล่าวถงเรองฝรํ่ง์ถลางนิ ทำให้ผมนกถงเริองชอเกาะถลางน่ ทฝริง์เริยกว่าย,งก่เซลอนน1น ยโ]นกณหลวงอภขาลท่านไ!]ไก่ก่วาม ^๒

๙๐ ก่อมาอก?ากพ่อกาฝรํง์ผหนง (ฝรง์ขาว ไม่ใช่ฝรงีกำ) ว่าชาวโย่รกเกสเกนเรบิมาถงทเกาะนก่อนฝรงชาติบิน ฬวกแขกมลายูว่าทนช่ออะไร แขกนน?ะเช่าใ?ว่าถามถงแ ทเรบิ?อกอยู่ ?งยอกว่า “อุยงสะลงึ,, กอแหลมถลาง “ เย็นกำมลายูแย่ลว่าแหถม ชาวโย่รฅเกสก็?ะเลยเช่าใ?ไย่ว ซอเกาะบิยงสะล่ง แก่ฝรง์พกสำเนิยง“ยิง,,ไม่ช่กั เพยนเย็น“อยิง” คำว่า “บิยง,, ?งกลายเย็น “บิยอง” ภายหล่งั “บิ” นํ้นั้กลา ๆ หายไย่ กงเหลอแก่ “ยอง” ช่อเกาะ?งเย็น “ยองสะลิง์” ไม่ กรน ^0 บิง์กๆยไกทกชาวโย่รฅเกสไย่บิกชโเหนิง ไย่เรยกให็ลงเย็นส ของเขา คอ “ยองก็” หรอ “ยํง์ก็” แย่ลกวามไกอย่างเกย “กะเภา” ส่วน “สะลิง” นนั้ บิงืกเ]ย■ผงกูว่าสำเน้ยงก ช่อเกาะลํง์กาซงฝรง่เศสเรยกว่า “เซลิง” องกฤยเรยกอ “เซลอน” แลว ?งเลขเหยยก “สะลิง” ลงเย็น “เซลบิน” เสยกํ เกาะถลางน?งกลายเย็น “ย'งณซลบิน” ไย่ไก\" ช่อกวามทอธิยายม ผมเห็นว่ากกชอยกลอยู่ หว่ไ?กวามกณหลวงอภิขาลเย็น แก่กำอธิยายขยายกวามเย็นของผม เพราะสะนนถาฉวยว่า?ะมใค ว่าก ผม?ะไม่หลกเลยงเอาฅวรอกซํก์กณหลวงเลย ผมยอ รโเผครโเชอยกว่ยเก่มย่ระกู

แต่ขออย่าเขาใท่า เรืองท่กณหลวงเล่าผม?;ยอมรโเรองไก 1, เซ่นนทกเรือง มขางเรืองท่ใม่มิผูอน?;พผกซอยไต่นอก?ากกํว์ ทานเอง เซช่นวนวน่เองนเนขนเอกงนเยนด้านผมไกยินท่านเล่าถงเรืองไ!)ถลางว่า ท่านไ!)กลางทางเห็นงก‘วหนงยินขวางอย,กลางถนน ( ล่กวท่ใม่ มเท่า?;ยนไท่อย่างไรผมก็แลไม่เห็น แท่กณหลวงอภิขาลท่ เซ่นนน ผมกเล่าไ!)กามกำของท่าน) กณหลวงยอกใท่แขก 1 '/ *. 7 ทซ่ย์รถยนกรข่ยท่ย์งนนไ!) แขกหายอมไม, พอรถเซ่าไ!)ไกล่งู นนั้ก็เลอยขนเขาไ!) แล่วยิง์ไกไ!)ยินทำหนากาถากถางอยู่อก เยินท่เหมอน?;พกว่า “ไม่กล่าท่ย่?ริง,, มิผถามขนว่างูนนั้ ใหญ่ยาวสํกเท่าคไณก หลวงอภิยาลว่าลำท่วัเของกว่าขาเล่าอหวาย ก็ กก่็นเขกา็เลยไกก็เร4องใยู่ทก่็ รายู่วพลการ แลยาวเก็อยเถหลา ๆ มากข*นไ!)อกว่า ครนหนน *,} เม'อแรกพยนกืว้่ามก! ว่ามองเขาไ!)โน!เากล่า ท่อเมิอถ่านนกร;คิก?งไกรสกขนว่าเยิน!]ากงุผทมเ่ชออวา่าอยู่ 1 งกํว่นกง?;เยินพนองก่ยงูเม'ธ'}นกร ซงมิ ผู้เล่าว่ากํวโกเท่ากิรก แล;สวนยาวก๘เท1าครท แแกก่มมปอ็ิทธิท!)ขทฤธทมธามกาก แมแิมโแเทท่เ่หลเห่ล่ยวมยวามกาก ล่ฅว่หรือกนไก ๆ ล่ก์ว่หรือกนนนเยินท่อ'}กาย มผ้ถามกนท่เล่ ถ2าเซ่นนํ1้1 น์กกว็ั,ผเล่าทำไมไม่กาย กอยว่าเมองเหล่ยวมาเขา 1 V-1 หนาเสยกาไม่?ยกน?งไม่กาย งชองกณหลวงอภิขาลล่กํว์นไผ่

๔๒ วนท ๒๘ เมษายน ร*ก่นโกสินทรศํก ©๒๘ เซาว่นน1กใสกริไย่เยกถนนอกสาย?’!นิง ล้อสายทไย่อำเ ริากทย่ระทยไย่ถงห'วถนนก่องผ่านไย่ตางกลากในเมอง พธเยืกก่อย่างเกยวก”นก'ย การเยกถนนเทพกษ้ก่ริย7 ถนนสายก ผ่านไย่ทางเหมองกยกโกยมาก และผ่านวํกเกริ ชิงเย็นทก่ 1 ,. ภเก่ริเก่า เพราะฉะนนั้นไเว่าเยืนถนนทเชอมเม่องภเก่ร พระราชทานชิ'ธว่า “ถนนวิชิฅสงกราม” กามนามท่านพระย เมองภเก่ริ ชิงเยืนผไกัฅงเผองภูเก่ริใหม่นขนเยืนเมอง เสริริพิธเยิ,กถนนแล้ว ทรงรถยนกรไย่ฅามถนนน ถนนกโรยศิลาแลวกลอก รย่ถนนนเย่ริยยเหมอนย่วงย ย่วงอย่ในหยเขาโอยเหม่องและหมู่ยานกระ?าไว้' ขนเวิกผาก่อก่ย์ฅลากในเมอง รวมระยะทางถนนทงั้สินสองร ถนนน๓ไม่ผ่านไย่ในขมเหมองก่ใย่ริม ๆ เห็นเหมองเกอ แก่ก่ม่ท่งาม ๆ น่ากอยมาก ถาริะว่าถงกวามงามก่นแล้ว เ วานนสไม่ไก วนนม่เขามาก เพราะฉะนํ้นั้ห็ม่ห\"วย กอนเมอเขา'ในแกนอำเภอกระทู้แล้วไกล้ก์หน่อย ถนน พอโผล่ออกไย่ราวกํยึเยกฉากละคร เขาซอนก่นเยื แล ๆ ไย่ราวก่ยริะไม่มทางออก ถนนเลยยวงไย่กามไหล่เขา ขางหนง แลกูลงไย่ทพนหุยคล้ายกแผนท ซงไกก่นเนิ

๙๓ นูน \"1 ขนมาเพชิให้แลเห็นง่าย \"I สะน1น ไฝฅ่อไย่อ กหน่อย ถงทางสามแทรกริมวํตืเก็'? ม้!รงพาากำรวรภธรอยู่กรงนโรงหนํง ไกิข่ยรถไย่ทางแพรกซำย เขาไย่ในรงเขาอิกช่นํหนํงใหญ่กว่ารง ทแลํวมา แค่ไม่งามกว่า ต่อไย่อิกไม่ชาม่ถนนแยกเลยรชิาย *ขนไย่รนถงเช้งเขานากก ลงรากรถทเชิงเขาน ทลกระหม่อม ทรงพระเกาอหาม พรกตามเสก็รเกินขนไย่ แค่เรากณเทศา ยอมแพในการทระเกินตองขนรถม้า ผ่าลากรถรรง แค่กองม กนรนทำยอิกหลายกน ถงทนำตก พอแลกนำลำ'ธาร มฅนไมรมรนชน เร หายเหนปึยหายรอนทนท ทนากกนนม้รางไม้ต่อออกมา เพอไห1ฅกฅรงกอนศิลากองเท!!ง พอเหมาะเขนแทนทนงอาย กโ)ณอ่งนนไตก่อเยึนทำนยกนนำไร้เยึนศอน ๆ ทูลกระหม่อม เสต่รลงสรง'ในอ่างยนและทํนำตก พวกทตามเสตรกไตลงอายศรย ช่างสนกและสยายเสย'!ริ'! ๆ พาก่นนกเสยกายราไมมทเชนนอย ใกล\"ๆ ยางกอก เท้กุณรโเฎาก็ไตลงอาย รูย่ร่างท่านงาม รรง ^1 พวกตามเสตรพากนไย่ชรยอายรน รองกนราสรงนา พระสโขกระราย อยู่ขางระเฮฮากนมาก แต่ใต่เทำกรุณาไม่ไต่ ขนซอว่านาท'ไม่ไกิเ?ธน\"าร่ชินทำน'อาย'ไม่ไต่ทำย ตงแต่ท่านกลโ) มารากยโรย่เกยอายแต่นำม^อนํรรอน ทานวายงเยนน'เลา')!าร

๙๔ เซ่นนท่านอาขไม่ไกเยนอํนัขาค เพราะ’?ะเย็นเฉยยเหลอท ผมส่งืเกฅกเมิอเวลาลง'ใย่อ-ายกน ท่านน'งกอย่กเหมอน ระออกหนาวแทน ส่วนท่วท่านเองนน ท่านว่าถิงแม่ร ท่านส0กหม่นเหรยฌก็ไม่อาย ท่านพกกเหมอนผูทอายนํ้นฅ เยนหลาย หลงไฝแช่อย่ในนำแข็งใส่\" ผมเชอว่าถาโหท่ อาย?ริง “I ก็คง'?ะเ?ย เพราะใ?ท่านฅ^มนไว่เสยแล “ หนาว! หนาว! ” ฅ่ชิใหนำนนรชินเยึนนำส่มท่านก็คง เยนริม ๆ นาแข็ง แผ่?ะใหโอามอรุ่มลงไฝในนาก็กเห สมโร เย็,นธรรมเนยม'ใส่!ท่ากรณาท่านอย' ช่าง?ะเชิอฅาท ฅาท่านเยนอย่าง,ไร'โรท่านก็กงมั่นอย่เช่นนํ้นั้ มาแส่วว่า กโ)ขาวหริอขนมทก ๆ ชนํค ถาสงามท่านห? ว่าอร่อย ส่าท่านไม่ชอยส่?ะยอกท่านว่าอร่อยสโเพยงไ ใคร่สมกรลองหริอถงลองก็ยอกว่าไผ่อร่อย เมอแรก ฯ ผมเ ท่านแกส่งพกเล่น แท่เมิอส่งเกกมานาน ๆ ก็เห็นว่าไม่ ในนนเลข เซ็นนิสโของท่านเช่นนเท่านน สรงแส่วย่ระท่ยพโอย่ทพลโพลาริมธาร กำนํนํ?โนำช และเลขงท่วก่น ท่านหลง?, ( หริอผใหญ่ยาน หริอขาหลวงกล ไส่ขํ้นไฝช่วยโนการเลยงอย่างแข็งแรง เพราะกำนนเซ็นล

๙๕ ขอ'?ท่าน กอเยนผิรยใาหน่ายยาผิน่ท่อำเภฐก^ทั ท่านหลา?, สงนำแขงขนไฝเลยงเสยหมก ในท่านเทเมองไม่มใะมาเลยง ทัพลยพลาย่ระทัยืแรมน ฝระทยอยในย่าขโมงเสก็!กล'ย ทรงรถ'ไย่กามถนนว็ชฅ สงครามอก แวะทอกพระเนกรท่ว่าการอำเภอกร่หน่า แล่ว่เสก็ ต่อไย่ ผ่านฅลากกระท้ซงมยานเรอนรานมากสองฟากถนน เยน หมู่น่านใหญ่มาก ต่อใากกลากผาอํกหน่อยผ่านว'คเก็ใซี ฅํงเผองภเกใเก่า แล'วกลํย์มาลงทางเกิม การไย่มาวนนน์ยว่า ไม่มิเหตุการณอํนโก นอกทกกณใางวางรถม'าเกอยท่ยสกร ต่วหนิง แต่สุกรน่นั้รย่พรรณสิณรู'-านก็'ไผ่แย่ลกไย่ทกธรรมกา เวลาย่ายวํนึนอย่ข๎างร'อํนใก ผมนํ่ง็เขยนหนํงึสอนอย ส'กหน่อยก็รสกว่าร'อ่นเหลอทน ต่องหยกแล'วไย่เอนหลํงึอ่ หน่งสอเล่น แสงอาทิฅยผาขอยมยนลกกรกของผมไย่ ว่าใะไย่ ยงนก ผมยอกกล่าวไว้ว่าใะยิงไม่ถก เพราะการท่ใะยิงนกก'วยกระ “\" โม่ ว่ V, ริ.’ 4 ม่ ’1 โกกโห่ถกนนยากนก เขาหาย'ไย่ฝระมาณชํว์โมงหนงกล่ยมายยิกว่า ไม่ไกนก แก่ไกไย่พยลิงต่วหนง เขาทำมอว่าต่ว์โกเก็อย ๆ เท่ ไหกระเท่'ยม ขนขาวท2งต่วั หน่าเหมธนกนแก่ ว่าเห็นอยู่,โกล'’'*) แต่เหฅไฉนแสงอาทิกย'ไม่แผล'งครไม่ตงาย ย่ล่อยโห้ลงหนไฝชย ยางท่แสงอาทกยใะกลว่พยพระ?าม,!)’าเขากวยกเยน''1ก ใงไมยง หนมาน

๙๖ เวลาคาขาราชการแสะท่อก่าไฒ้รอมก,1เ^กการเลย'รถวาย แสกงกวามยนกร้ยเสก็า ไก!)'ก!]ลกโรงเลยงขนโนสนามม้ . ฃ โรงฅำรวพ•อร1ซิงพระราชทานนามว่าสนาม'ชมพล ไกข้าการ!]ร ย่ระกาอย่างงกงามก ผชิงเฑยวโยไม,และ!]รรท!]ต๊งโต๊ะเล็ ไห้น์งิไก้โต๊ะละ ๘ คน ม ๑๕ โต๊ะผ้ทเลยง!)!)กเงินกนละ ๑๕ ยาท เยึนหนกเยึนการกรกกรนมาก อาหารฑเลยงก็!)ร่อยก มสิงข!)ง ตามย์ญช้อาหารคอ ขนมยงท!)ก!]ลาแกง ผลออลิห ซ!]ผก สล'ก!]ลา นกกระทยทอก เนอโกทอก กํ!เผํก์กากแกง'ขาว ไก'งวง ก'ยผลแอ!]รก์อก หน่อไมฝรํ่ง์ ขนมโมลิง ผลไมตาง ๆ กาแฟ

^๗ เมอมการเลยงใหญ่เช่นนแล่ว ก็เ'ย1นธรรผกากองมพกถวาย พระพร เทํคณเทศาไกกล่าวคำชวนให้ก็มถวายช่ยมงคลพระยาท สมเกรพระเร่าธย่ห่ว หม่อมเราย่ระกิพํท'อํถวายพระ;พรสมเกร พระยรมราชินนาถ กโเกํนิไมลสพกเยินภาษาอํง์กฤษถวายพระ:พร ทูลกระ;หม่ธม มิสเกอรสกอกพกภาย' าป็งกร]ษ'ไทพรแก'กรงสยาม พระพไสยสรรพกิรพกภาษารินแสกงกวามยินก็ม้แสก็ร และถวาย พระพรทูลกระหม่ธม ทลกระหม่อมมพระราชกำร้สฅธย ถาแม้ผม ระเล่าถงคำทกรายทูลและทกร่สกอยก็ยิกยาวมาก เตลอทระรก ;าไก่' ถาแม้ระเขยนไย่ก็ระกก ทู หล่น ทู ไผ่เยินการสมควร ริงฅยิง1ขชิก*ว์เสัยก็กว่า ทรริงผม'รสกว่าเยินทน่าฝลม,โร ท ไกโหนกนโนเมธงนมกวามพรธมใรกํนิแสกงกวามยินก็รยเสก็รป็ย่าง แขงแรงเช่นน เยนพยานแห่งกวามรงม้าภ'กกและความรู้สกความ ร่มเยินทใก้พงพระยรผโพธิสมภารพระยาทสผเก็รพระเราธย่หํว์ ผู้ ทรงพระกณอนิย่ระเสริรุ' กา1รร่ก์การเลยงใฦหญใ่ ทู เช่นV1 น’ก,,ไม่ใช่ขธงง่าย เ^ เพราะฉะนนควร สรรเสริฌท่านผทเยินกรรมการร่ก์การธํนินกำเนินผา'ไก โกยเริยยรธัย กลอก และการเลยงใหญ่ ทู เช่นนเยินธรรมกาย่อมกองมสิงทยก พร่องย่าง แกไม่ใช่การใหญ่โฅ และถงอย่างไร ทู เมอกว ๑๓

(^๘ กํงใรของผ้ร*กการมกํอย่แห้ว ผ้ทไกร\"ยเชิญ'ไม่ควรระกล แคะไคหาสิงยกหร่องเด็ก ๆ นอย ๆ มากล่าว ความ!เระสงค์ของการเลยงกคอ ระใหอิมนนแหละเยึน!]ฐ'ม เพราะตะน่นผมม่กวามเสยใรทไกทรายข่าวว่า ม่ท่านผทไกร*ยืเช ไ!]ยางท่านกล\"!เมาย่นว่ากิน'ใม'ชิม มกณพระอมรเยนก1น ข่อ ใหม่2ฌ่ฐใ”รกวามกอไมใ^่มกยข่าวไทยก1ฐ^ินเท่าน15นั้ ร่งร้สิกว่าย*ง์กินไ ยริยูรณ กองมาเพมเกิมกินภายหห้ง์อก ว่นีท ๒๙ เมษายน ร่ฅ์นโกกินทรศ็กิ ©๒๘ เวลาเชิาวนนไก*เสกร'ใ!]เยิ,กโรงเร่ยน'ชน!]รู'ม'ใหม่ ซงไ ในเขกว่กมงกลนิม่กร ท่านเทเม'องไกอานรายงานกรายย่งกผท แห้วมพระกำร'สกอย พระราชทานนามโรงเร่ยนว่า โรงเร่ยน!]ลก ยฌฺญา ทรงชกผ้ากลมยายนามโรงเรยน พระสงฆ์,สวกชโ]มงกล กาถา แ11ละยผาทย/*!(]1ระเรก,.ม., เ.๘ย!น..พ*อ* ออกรากทโรงเร่ยนน เสก็รเลยไ!]ทศาลาร่ร์'ยาล ทรงพระ กำเนินทอกพระเนฅรสถานทฅลอก ทศาลารโเยาลนน ห้องห'ยอย่ ข่างระไม่สระเหมาะแก่การทํระใชโย1นทํทำงาน เพราะไม่ให้สร ขนสำหร*!แย็1นออฟผศ ทนเกิมเย็นเร่อนทอยู่ของพระอนรํก์ษ โยธา { นค ) ชิงออกมาเยึนข่าหลวงกำก'ยราชการเมองภเกิร เร่ เย็นกกสามชินอยู่ข่างระกว่างขวาง มเขนศาลายาว \") ชํ้นั้เกํ อย่หลํงีหนง ซงพระอนุรโษใชิเย็นออฟพก็ทว่าราชการ เปร

๙๙ กยยำนเช้าแก่วก็เหนไก่ถนํชก์้วา่หา ลวงในเวลาน5ในก็นกวามสข ของกนเย์1นสงสำก่ฌูยงกว่าราชการ เรอนทพ่กรงใหฌ่กว่าททำการ มาก ทรมเรอนมสร?ป็ย่ถงสองสร? สร?หนิงเย็นทอายนำ อกสร?หนิลงยเลงรยรง?รเรข?เข รร?เขในเวลานกยงมอย, พวกสาวสวรรก กลยาเกยมากุรร?เช้เสมอ เร่ากณเทศาสํงเกกว่า พวกเสม่ยน กพลอยซอยกรร?เข1กนไฝหมก รนไม่เยนอ'นท๊างาน ท่านรงยอก หามไม่ให1แม่สาวสวรรกเช้าไฝกรร?เข้อกก่อไย่ พวกเสมยนก็เลย หายซอยกรร?เข\" แก่เฉพา?กกพร?อนรก!}หลำเคยวก็ไม่พอใช้ราชการ ออฟพิศโยธากอังไฝก่งั้อย่ในก็กเก็กช้นั้เกิยวอกหลำหนิง ออฟพิศ ราชโลหกิ?ไฝก4งอย,ในกิกเก็ก'สองช1นั้ในเขกยานเก่าของพร?ยาวิชิ สงคราม ออฟพิศไฝร!}ณยโทรเลขไย่ก2งั้อย่ณฅกเก็กทอย่เกิมของ ยกรพร?ยาวิชิฅสงกราม แลศาลมถ]ฑลก2งอย''ณก็กใหญ่สองช้นั้ ทอย่เกิมของพร?ยาวิช้กสงกราม ททำการ,ของรรู'ยาลแขกยายกร? กร?ทยอย'เยึนหลายหลงก่วยก่น แก'อยู่ในร่วมกำแพงอ'นเกยวก่น ท1งั๋สน เรอนรำก็อย่ฅกก่ยทน แก่มกำแพงกนห่างหาก เรอน ทขงนก โท!}เยนกกใหญ่โถง ไม่มหน์าฅ่าง มแก่1ช่องลกพกอย่ รม ๆ รอก เช้าใรว่าเกิมกง??ใช้เย็่1นกล่ำเก็ยสิงของ ๆ พ วิชิฅสงกราม 0ททำการขอ1-งรํรู'ยาลน ห*'ไ',ก ทรายว^่าม่0ผขอร?ทำการ ข กก*ยก เร่ากณรโ}ฎากำลำกิกร?ก่ายศาลารืรู'ยาลแล?สถานรำ ห่าง “) ไฝกงทอน แก่ก เหมอนร?ทำส่ญญายำไม่กกลงก่น์

000 ทกศาลารโ'ยาล'ไหเสกVไย่ท!เกพระเนตรเหมธง'ข!!งอำแกงห่วั๊ ซิ'! อยู่ริมผงลำนำภเก็ร ไม่ห่างรากผงอ่าวนก มกิน ระหว่างขุมเหมองกโ)ลำนำ ไกิทรายว่าพอ1ขกแร่หมกขุมนแลว เขาระอนญากขกทไนลำนำเกิยวน ระชกกลธงไห่ลำนำเกินไฝใ ทางทเย็1น'ขมเหม่องอย่เกิยวน แม่นํ้าภเกรนเย่ล้ยนไฝเฝล เล่นไก*กามไรเช่นนเอง ซอยกลอย่ เหม่องอำแกงห่ว พระเนฅรวํน์น ก็พอเย้นต่วอย่างไหเห็นว่าเหม่องเกิยว กิน วิธทำกก็ไม่เย้นวิอทแฝลกหริอพิสการอะไร เม่อ เกยวทางน ๒๐ ยล่วงมาแล*ว ผมไก'เกยกเหม่องแห่งหนํง ไกิไย1นอย่างทเห็นวโนเอง คอขกเย้น'ขมลง'ไย่อย่างขกส ก่อนทระถงกิยกกองขกกินททโอย'เย้1นแผ่นขางยนนนเสยก่อน รอยอย่างรินพนแล้วขนกินลงยงกิหายไฝเทไห่หางออกไฝรากทตรง ทขก ผขนกินไฝตามกะพานซิงทำเย้นก่ เกินไฝสา กล”ยสายหนิง เพอผิโห่โกนกนกลางทาง ตะพานนํ้นั้ยา มาก ไชกระกานทอกแผ่นเกิยวโกยมาก กนขนเกินไฅ่เกิยะ ๆ รวกเร็วน่ากรริง ๆ กขกราวกโเกรองรโร เม่อพนกินลง’ไย่ ถงชนทรายกโหิน ซิงม่แร่ย่นอย\"ไนนํ้น์ วิอขกและ'ขนก็ เกิยวก่นกโทกล่าวผาแล’ว แต่ไม่ไฝเทลงเย้นกองไวโฉข ขุ อ กิน กองไฝเทลงไนรางนาทลำหรยลำง รางนทำกำย'ไม้” ต่อ ออกมาทกเช้อกนำททำไขล'?มารากเขา รางวางระกโเท ๆ ให

(2)0® ไหลล-นร!เย พอเฑทรายท้ผ แร่ฝนอย่นํนั้ลงไฝ7นราง นำก็พ่กทราย ลงไม่ ส่วนแร่หน์กไม่ไหลไย่คามนำ แก่ก่องกอยก ยเสมออย่ถำ ทรายมาเกาะกิน?นแน่นไผ่ไหลลงไม่ นำก็?ะพากยกลงไย่เสย พธลาง เหนว่าก็ยกแขก?ากทรายผากพอแลำ ก็ก่กิขน ส่วนลกหิน ฑทิคลงไย่กำข!นราง เกยขนกองไว่ส่าหร้ย์ร้เยาล)ชทาถนน วิธ,/!ทำ เผอไย่กควยกาคเข้าโ?ง่ายกว่าพงเขาเล่าเยืนอ้น์มาก โนส่วนกำทใช่โนเรองทำเหมองน กวรอธิยายโห่แ?'มแ?ง อย่ยำง กำว่าเหง่าองนเอง ถาผู้ทออกมาทางนใหม่พงม'กฉงน .เพราะกามกวามเข้าโ?โกยมาก เหมองแฝล,ว่ากลองน่าเลก ๆ 19 แฅทฅามแถยน กำวำเหมองโช่เยืนชื้อของย่อแร่ทำไย่ ส่วน 9 ^เ/ ^ ^1^ I 9 V คลองนาทไขมาโข์ลางแร่ ชิงกามความ?ริงควร?ะเย็นเหมองนน เรยกกินว่าเชื้อกนา เชิอกนาทโซโนการทำเหผองเช่นน มํ ก่อมาไกล ๆ เช่นทโนภเก็?น ทำเชื้อกนำก่อลงมา?ากเขาทาง กระทํทง์นน เผอทำมาไกล ๆ เช่นนก็เยืนธรรมกา ท?ะก่องม ความลำยากในการรํกษาเยืนอย่างยิง เชื้อกนำเยืนสิงท เหกววาทก'นไก1มาก ก็อลํกิยกหรอก่ก์เชื้อกนากนเยืนก่น ผมยง ?ำไก่วำไก่พงเขาเล่ากินว่า ครำหนงททางเมองร?นองเกิกลํกิก เชื้อกนากน เยืนเหฅใหญ่?นยกพวกก็กิน์ถงลํมฅาย และเพ กินมากทงั้สองผาย การท?ะร่งแกก่น?ะทำอย่างไรโห่เ?ยแก เท่าก่ก์หรอย,คเชื้อกนำไก่ก็เลย เพรา?กกหนทางท??ไก่ผลม่

&๐๒ อย่างสํๅกโ] เท่าก'ยก่กิอาหาร การท่าเหผองล่าไม่ ก็ท่าไฝไม่ไก ในเวลานก็ย่งผเยืนกวามก*น์เริองเชอกนำอ แก่ท!ะ:ถงรยกโเนํ่นนํอย เวลาย่าขเสก็!โกยรถมาไฝทท่าโรงภายทรงเริอกรรเขยงออกไฝ /,. © ทอกพระเนตรเรอขุกแร่ของยริยํท่ทองกาฮารเยอรกินเกริกยิงชิง ท่าการขกกิยกในอ่าวภูเก็! เริอนกลายเรอทใช่'ขกแกกล่อมง เกรองล1ไงแร่แกมอยู่กวย ส่วนเกริองขกนํนไม่ผิกอะไรกโเกริอง ขกกลอง กอก็ล่ง์ฅิกไว1กโสายโซ่เกินวนกามวิธเกิยวกโระห่กนำ 7 ร-^ กินและทรายทฅ้ก่ขนมานนั้ ขนไฝ ของไทย ๆ เรานนเอง เทลงในรางใหญ่อ้นหนํง ในรางนมลูกกลิงกลวงเทะร รอยกว ในลกกลิงก็ท่อนำ สยนำขํ้นไฝพ่นออก พอกินและทราย!ากถงัฅกลงไฝในลูกกลิงนํ ถกนำฉกล และทรายไหลลงรางไฝ แร่ก่ยกากทหน์ก์ก็ลอกรกกลงไฝทราง ชนล่างนอกชนหนิง ในรางชนล่างนมนำไหลอยู่เสมอ พ ชํ้นั้ล่างน ก็ใช่ลางโกยวิธเกิยรกโทรินท่านนเอง นำกเกริอง!โรข เขา'!รง ๆ และนํกเฝริยยวิธผ่ร้ง์กโวิธรินช่างผิกกโ!วิง ก ของฝริ ใช่แรงกนนอยแก่'ไก่เนอมาก ของริน'ใช่ก่นมากแก่,ไกิ ทเหมองอำแกงหวทไฝกูเก็อเชาน ใช่กลิกงั้รอยขนไฝ ส่วน เริอขกนนเขาใช่กนรวมเยกเสริ!เห็น!ะสโ ©๒ กนไก่' เริออยู่ยกน ๓ ลำ แก่ย,งัเลยอยู่ลำหนง กงใช่ไ

&0๓ แต่ถงกระนนยงไกเน์อแร่มากมายนํก์หนา ภาย'ในสามร่นทแลว่ มาน ใคเนอแร่ ๘ ก่น ชิงเย็น!)ย่าง!]ระหลาก น่าชมความ อฅสาหะของเขา ทพยายามขกแร่ขนมาทกพนทะเล ทตรง ทเรอซงเสก็ร่ใปทอกพระเนตรขกอย่นน เกิผพระติ'ใสย'ใก'ชก อย่ แต่ก่องเลิกใ!] เพราะเปลองโสห้ยมากนํก ตองโชกล กว่าพ่น ทพระพไสยขุกแลว่ฑิงแลว เขาย'งมาขกไกอิกเย็1นก่าย เย็นกอง นก'ใ!]นกมาก็ยอมว่าต่องสรรเสริญความเพยรของเขา แต่กอกนกอนาถใ'?ไผ่ไก\" ทรพย่อย่ในแผ่นกินของเรา พวกเรา ขุกขนมาไม่ไต่\" ต่องให้กนต่างชาต่ต่างภายาม'าขคขน เงินท ควราะตกอย่ในเมองเรากต่องปล่อยให้ออกไ!]เสย าร่งอย่ รำ'ยาลของเราก็เก็ยภาษไต่ผาก แต่ส่วนทไก'นอยนำ) และส่วน ภาษทร่ร์'ยาล'?ะเก็ยไกนโเ ถง1กร\"I ทำกกง'!ะต่อง'ไกเสมอกินี เพร''ะฉะน^ฝรํ่ง์หรอไทยหรออินทำก็เหมอนกน ยิงนกไปก็ใเยิงนก เสยกายหนำขน ยิงพกไปก็'?ะยิงเต่อเร่อ เพราะฉะนํ้นํ่ผมขอ วนท ๓๐ เมษายน รำนโกสินทรศ็ก็ ๑๒๘ เมอกนแผมเขยน?กหมายผา’?นถง เล่าเริองไย่กเริอขุกแร่ ของยรษํทึฝร่ง ผมต่งเส่ยเฉย *] เพราะถา'?ะเขยนต่อไป ก็’?ะนกออกแต่เฉพาะเรองการทำเหมองนนอก แต่ผมไผ่มิกวาม

๑ 0๔. ย่ระสงกท่ระกล่าวถงเรองน1นั้ให่ยกยาวต่อไย่ริงก่อ์งเลิกเข่ หน*งสอเสยทเก็ซว มาเขยนวนนต่อ'ไย่ อ'นท่?ริงเริองราวอะไร ทเกยวกยการเสก็?ย่ระพาสเมธ ผมก็ไกโล่ามาแล'วิ มกวามเสยใ?ทถมกล่าว'ไย่นิกหนิง (?0 ^ ^ 9V ] ^0 ^, ซีงก่งอย'ทถนนซงกรงขนผาราก เสก?ทอกพระเนฅรโรงยาผน ท่าเริอ และชิงไก่พระราชทานนามว่าถนนภเก็รนน ร้กึการภายในโรงยา มการขายการห่อเขนก่น ผมไม่ ?ะฅองเล่าซํ้าทเ่พน ราะเยนอยางเกยวก'นัก'ยฑระนอง แก่เขน ส่วนใหฌIขนกว่าเท่านํน แต่ทนผโรงฅมผนอย่ก่วิยก่ผแส่วิ ริงทํหน่ายไย่กามห*วิเมองอิน ๆ ในมณฑลน ก”1เย*งึมข่าวเยกเฅก็กอิกเริองหน่ง กอเมอวานนเวลาเซา เมอเสก็?กลยทกเหมองอำแกงหวั้ ผาถงมุมสนามชมพลแส่วิ ม๎าขป็งหม่อมดอกเท่ขนทำกวามอิกพลำกกเข่าลงไย่ หมอม 11!18, ^ กำส่งัเผลอก่ว์ และท่าขมาของหม่อมกกม *) มาขางหน่า พอม่าพลำก็ลงมาโกยง่าย ๆ พอลุกขนไก่กออกโขน ร กระยวนหยกกูหม่อมเก่น่โขนกํน่หผก ผมม่กวามเสย เ?ร?าให่ไม่กํน่ ถานิกท่นก็?ะเรร?าให่ในเวลานน ให่หม่อ ก่อผาภายหลํงึรงมานกกำเรรราออกก่งึก่อไฝน:- “หม่อมกอกเทยนมุทธิไกร กรินลุก'ไก่รากสข้า แสนกรวโ อาชาก่งเพลิงก'ลย่, รงขยเขยวเกยวพนพลางกระทยยาพทน

6)0^ แผนกนกมฝนาทหวนไหว ก่องลงโทย-ให์สา'ใ!เพอแกํอาย ไหน !ะเ!ยทํงกายเ!ยท้ง’!ฅ เขำเกะเย่รยงเลยงผิกไม่โกนผา แล-;เง!)ม!เกยหนาผิกส!)งท้ เห็นเสยเล็นสนกิไผ่เขนการ ชิง ก่องห่นไย่วานไหเสนา พัอาชาไวกิง่นพล่น์ขนหลํงี กท่านํ่งี ม่น์เหมาะเกาะอานแน่น แลวขขมาล่าแล่นกามรถไชย ยํค์นๆ เช่กๆ” ยทเ!รทนถาหม่อม'ไชกาม'ไกกง?ะไกกท่าทางงามมาก แก่ผม กล'ว!ะ'ไม่ยอมออกท่าอก เพราะเมอวานนเมธเกะและกยมา เหวยงเต็ม \"I แรงแก่หาถกไม่ เพราะฉะนนเชอว่ากง*ะเสยเสน มากอย วนนไม่'ไก่เสกนเห่งใก ชิงเย้นการกอย่ยาง เพราะควร!ะ พ'กเสยว่นหน่งก่อนท!ะเสกิ!ก่อไย่พรุ่งน่ เมอเชาน รฅ็ำออนนผยา่หกลาขานยกเวมิลลามแลพว'ก’มากกว่าทเุวกลวิานครํำ1ทวำ^ใโหกิเน,้มกรุาXรเสลยกงวพ่าหระารยาไช!อทอากน เพราะ ขาราชการมณฑลภเก!ชนข็าหลวง พระราชทานฉลากไห้!โเ แก่งเกรองต่าง ๆ และ!ย์ฉลากทนงก่วย เลยงแล่'ว!ะโย่รกไห ยพาทย์มหากเล็กกไห่ขาราชสารพ'’ !ะย่ระชํน์ใครทน็กไม่เย้,น ประโยชน เพราะย้พาทย,ของเมอรภูเก!วิเศย’เหล'0เกน เมอเยิกถนน เทพกย่ำรย, ท่านเทัเมองทานว่าฅเพลงนางนาก แก่ถาท่าน ไผ่ยอกเช่นนนห็ไม่มไกรรู้ ฅามหํวเมองแถยนชอยกล (2)(3ไ

6)0๖ กริขางกํฅ่าง “I คูยกพร่องมาก ทํงเผองภเกฟ้ยพาทยไม่ กอม่เศษ-ของยพาทย็พระยาวิชิตสงคราม ทท่านย่ระก ขกมาใหม่โนกรงเสก็?มาน โนพนเมธง'ไม่ผใกรรู้สกกวามติอ พงเพลงแย่ลก ๆ เลย พงแก่เพลงมโนรากย์หน์ง์ก็พอเกินพอเ ก เหม่อนกริยางกโนหวเม่องแถยนํ้?ะแย่ลว่า ทำใหม่ โกรม ๆ กราม ๆ เท่านนั้ ถาเช่นนไกนกเลงกนกร มาให้กงโรงเริยนผกหโกนกริยางกํกาง ๆ เห็น?ะเยืนย่ระโยชนมา ผมอาทะแนะนำไกยางสองสามกน กอกณหลวงอภิยาลกโ)หม่อ กอกเทยนพอ?ะเย็นครูผกหโขโร่องไก7 กยกเหม่อนมิสเฅปิรกวา อ่อน?ะพอสอนขล่ขไก7 ผมไกเกยไกยืนเย่าอย่หลายกรํ้งั้ แต่ถาผมเย็นคนหฅง ๆ สโหน่อยกง?ะชมไก็ยงกว่าน ในเริองงานทํ?ะม่โนเวลากํ่าว่นน ผมเห็นว่าถา?ะเล ไผ่สะกวก เพราะกว่างาน?ะเสร?ก็กง?ะกก และพร่งนก?ะเสก็? ออก?ากเผองภเก?แต่เช้า ริงนยว่าเริองย่ระพาสเม่องภเก แลำ สมกวรท?ะ?ย?กหมายฉยโนเสยทหนง อกย่ระการหนง เริอเมล6?ะออกพรุ่งน ถาผม'ไม่ส่ง?กหมายนไย่พร่งน ก็?ะกอง รอช้าไย่อกหลายวน เพราะฉะนนอย่างไร ๆ ก็ติอ่งยโยงั้ไ ใน?กหมายฉยโหนำผมกง?ะไค้เล่าถงงานก็นว่นนต่อไย่ เรองกรอะไรท?ะเล่าไกสนก ๆ ยางเยนแน่