จดหมายเหตุประพาสหัวเมืองปักษ์ใต้ ร.ศ. 128

* บ!43ชิอ ากหมาฌหก ฉ. 2 ประพาซ็ห^เมืองยกษใต้ ร. ก็. หเ!1๘ ขอ'ร สมเด็จพระบรมโอรสาธ๊ราช พมพ์ในการพระราชทานเพลิงศพ มหาเสวกเอก พระขาอุดมราชภกด ( โถ สุจรตกุล ) ณ เมรุหน้าพลิมพลาลิสรยาภรณ์ วํทเทพศรนทราวาส วนท ๒ฟ่ มถนายน ๒๕0๒



ากหมายเหกุ ประหาซ็หํวเมือ'}ย์กไ*'ใต้ ร.๔ก. *.๒๘ ขอร สมเด็จพระบรมโอรสาธราชิ พิมพ์โนการพระราชทานเพลงศพ มหาเสวกเอก พระขาอุดมราชิภกดี ( โถ สุจริตกุล ) ณ เมรุหน1าพลํนพลาอิสริยาภรณ์ ว้กเทพศรนทราวาส วใ4ท 1®จฟ่ มเานายน เะ๕0เ®

4* 1; 1^0) าะเบึยน2- ([.0 3เ&*

คำน์า เนองไนงานพระราซทานเพลิงศพ มหาเสวกเบิก พระยาอกมราซ- ภกค (โถ สุรริกกล) กำหนกรานว้น์ท ๒๗ มิถนายน ๒๕0๒ ณ สสานหลางวํกึเกพพิรินทราวาส กณหญิงเซิก อกมราชภ,กก ได้ มาแรงความแก่เราหนำทแผนก(ๆน(ๆว็า กองวรรณกกและร]ร;วกศาสก/ กรมศิลย่ากรว่า ย่ระสงก์ร์ะริก์พิมพหนํง์สอเริองรกหมายเหฅเส ฝระพาสห่ว้เมองยกยใด้ ซีงเย้นพระราชนิพนธในพระยาทสมเก็งพระ มงโ๓เกลาเทอย่หว์ ทรงพระราชนิพนธ์เย้นรกหมายรายว'น ใชพระ นามแฝงว่า “นายแกว” รวมท1งั้หมก ๑๒ สยํยึ กรมศิลย่ากรยินก อนฌากใหริก์พิมพ์ไก โนการร่กพิผพ์กรํงน กรมก็ลย่ากรไกแก้ไขกำสะกกการนก ย'างเล็กนอ้ยเพอกวามเหมาะสม นอกทกน5นั้ไก้มายาให๎กงไวฅามเกิผ และไกํกรวรกํนอธิยายชอก่าง ฯ เพิผเกิมไว้ขางกำยก'วย อนิ พระวรวงก็เชิอ กรมหมนพิทยลาภพฤฒิยากร ได!)ระทานกำนำอธิยาย หนำสอเริองนไว'กํวยแล้ว กรผศลย่ากรขออนโมทนากุศลราศกํก์ยิณานย่ทาน ซิงกณหญิง เซิก อกมราชภ'กก ไคยำเพฌอุทศแก่ มหาเสวกเอก พระยา ชิกมราชภํก์กํ (โถ สุรริกกล) ผู้ล่วงล'ย'ไย่แลว่ และกุศลทใก รำ)พิมพ์หนำสอนแรกเผยแพร่ ขอรงเย้นย้รริยึกลยํน์กาลไห1มหาเสวกเอก

ข พระยาอกมราชภํก์ก ไก!)ระส!นเฅ่อิรู'กณผนญผลในลผย่รายภพ ฅามควรแก่'รู'านะทุก!]ระการ เทอญ. กรมศิลปากร ๕ ร่เถนายน ๒๕๐๒

คานา ในการพระราชทานเพลิงศพมหาเสวกเอกพระยาอคมราซภ'ก์กท สุสานหลวงวํกเทพกึรินทราวาสน กณหญงเ'ชิกอคมราชภ'กกก'ยยุฅร ลิกาผเยนเทภาพ[เรารภ'?;พิมพ์หนำสอแรกเย้นทร;ลกถงเท้สุณผวาย ชนมไฝแล่ว รงไคโลธเกเรอง “รกหมายเหทุประพาสหำเมธงฃกย■ใฅ,, ชิงพมพขนไวโเอ่ยรฅ์นโกสินทรกึก ©๒๘ ( พ. ก็. ๒๔๕๒ ) ธนเย็น เวลาส่วงเลยมาฅํง์คริงก็ฅวรรษรนหาอ่าน'เมไกง่าย ทุ แลวนน หนำสิชเริองนมกำชแรงในกราวพิผนั้เมิชิ ร. ก็. ©๒๘ คํงค่อไย่น— “ จดหมายเหตเหล'าน้ ความตงใจเคมก็ชํวแต่-จะส่ง1ข่าวแต่ โตยย่อ ๆ มาลงไนหนังส่อพมพ็๋ “ชวนหิว” เพอไห้ผ้ทอย,ทางสวน จตรลดาไดทราบระยะทางทสมเด็จพระยรมโอรสาธราชมกุฎราช- กมารเสด็จประพาสหำเมองบกษใต, แต่ค/นเขยน ๆ ไปขอความ ก็พิศดาร1ขนทกท่ และจดหมายเหตแต่ละฉบับก็ย่ดยาวมาก1ขน ถาแนัจะลงใน‘‘'ชวนหำ,, ก็จะตองแบ่งลงไปคราวละเล็กละนัอย คงจะอกนานกว่าจะไดลงตลอด เหนว่ากว่าจะ1ได้รู้เ'รองราวตลอด ก็จะเนิ่นไปมาก จะชักให้ผู้อ่านคอยพอนัก และเรองราวทเล่า ก็จะไม่เบ่นเรํ่1องสดเสยแล่ว จงตกลงรวบรวมจดหมายเหตเหล่ไนิ พิมพขนเสยในคราวเตยวเบนเล่ม เพอจะได้จำหน่ายไปในทม่ผ้ มหนำทเกยวของอยู่ไนส่วนพระองค์สมเด็จพระบรมโอรสาธิรา ไห'อานก*นเล่นพอเบ่นทเพล่ดเพลินไนหม่กันเองเท่านั้น ”

ข “ รกหมายเหฅเสก็รย่ร2พาสหวีเผองยกยใถ้” นไม่โคก ในแห่งเกว่า'ใกรเย1นผแก่ง แก่ถ้าระพิเกทะห่กก็ระเห็นไ เยนพระนิพนธของสมเกรพระยรมโ!)รส ๆ พระองก่น2นเอง ทรงเขยน เย้นทำนองราชยริพารกนพนงเขยนขนโกยลงช้อร่า “นายแก1ร่,, อน เย้นนามฝากกาททรงใช้ในเวลาก่อมาแม้เผอไถ้เสก็รขนเสวยราช แลวกกเหมอนระย'ง์ผอย่ยาง ททรงกล่าวถ้งทสกระทม'ธมอํนหมายถ้ พระองก'ทานเองก็เพอระส่งเสริมรฝเริองใตเย้นไฝในทำนองว่าเย้นขอ ยกกลสมมกทชิอร่านายแกว ส่วนยกกลอน ๆ ทํอถ้งถ้งในพน\"งสอนถ้า เ*ย4็น0รำพวกราช^ยริพ๘าร~กม'ก์ใ4ชัช’1อแ)มฝง้ ผริมย้เถสก้รม'ก,4ใช้ถช้อรงร่ ิงทํว่ใฝ ระม่อธยายนามไว่ในพนํง็สิอนแถ้วก็เย้นการอธิยายสำหรํย์ผุ้อ่านใ น1นั้ ส่วนผัอ่านในสมยนอารไม่ริให่ถูกถ้องไก่ว่าใกรเย้นใครทกคนไ เช่น “ลงอารารยทํอธิยายไว่ร่าหลวงยรินวรายรุ'นน ผอ่าน'ในสม ก็กงเขาใท่าหมายถงพระยายุรินวราย]' (ชวน สิงหเสนิ) แก่กวาม รริงกอฝฌ้,ากรมรน1ชิงภายหล*งไกรยพระราชทานยรรกาศกกิเลอน1ขนเย พระ;ยาธนศาสน'ริกรกรก่างหาก อกล*กยณะหนงทน่าส้งเกกกกอว่า แมหนงสอนระไกเกิกขนใ เวลาทํร่ก่อแห่งการเขยนภายาไกย กวามกิถ้ใหม่ ๆ กำลงึ รากอยฎงกฅฝระเทก็อย่างสนหลามรน'เยน'กวาม'ลำยากทระถ่ายกวามค และหสํก์การเหล่าน1นลงเย้นภายาไกยกนริยุกธิไถ้ ผเขยนทเลอกเอา ทางสกวกพากํนินำเอากำฝรั๋งึเช่ามา'โซ'ย)ะปน]เลอะเทอะ และผอ่านมา

ค กนทไม่มหลกในใ?แน่วแน่ย่อมเห็นเย้แการเช่าทท?;เขยนหนำสอม่ภาษา ฝาหร้น'ขำมา!];!]น ส่วนพ::ยาทสผเก?พร;มงกุฎเกลำโนพร;นาม ปากกาว่านายแกวนกก โนทอนกก แม่?;’ใกทรงทรายภาษ'าฅ;ว่นฅก ชํ่าชองไม่น่อยไฝกว่าภาษาไทยก็่ฝรากฎว่าทรงพยายามเสมอท?:ทรงโช ภาษา'ไทยทยริสทข้แล;'ไม่นิยมทรงทำ “เก๋” แยยนเลย ?ริงป็ย่ในลาง แห่งเราอา?เห็นไกว่าท่านส่องทรงส่ก์แฝลงกวามกิกแยยก:วนฅกใหม เย้นภาษาไทยส่วยกวามลำยากมิใช่นอย แส่เรา?;'ไม่’ไส่พยแห่ง ทท่านถอกวาผสกวกหรอกวามอยาก?;เช่าทโช่กำฝร็งเช่ามาฝ:ฝนโกย ไม่รำเยน นอก?ากทฅงั้พร:ท่ยท?;ส่อหรอแกส่งเขยนเท่านโเ 1\\?;ช4นชขม้โฦาพนเพ?รำ:เชราอชวห่าฤท1ย่รขรยด้ราํผก๋1ชทา่สช่่ำใสทก่ำไหกนกำลส่่อทารว;ำมลากแนสไ่ฝอว่\"าคนง?;นอฦอนกโ?มาทกนทาโน กวามกิกของเ?ำภาพในงานนท่ไส่เส่อกเอาพร:ราชนพนธํเรองนมาพมพ โฆษณาใหม่อกกร1งั้หนง เย้นการส่อโห็เห็น?กกโ?ทเฅมเย้ยมไฝส่วย กส่ฌ์ฌกฅเวทิกากณของเธอสมแก่ทเ?ำกณผ้สาม่แล:ยิกาไส่เกยเย้นผ้ , 2 11 1' 14 V 51 ทพร:ยาทสมเก?พร;ผงกฎเกส่าทรงพร;เมกกาถิงขนากแล;ทรงชยเลยง มากลอกพร:ชนมชพ วันท & พถษถาคม พุทVคักฑช เข๕013 (ธานนิว้ต) ก??เห^ททกฑภท[เฆกาก?

‘

มหาเสวกเอก หระยาอุดมราชภ้กคี(โถ สุจริตกุส) ร.ว., ม.ว.ม.,ป.ช.,ท.จ.ว.,ว.ก.,ว.ม.ล.



พระยาอุดมราชภ้กค(๊โถ สุจริตกส) เคร4องแขบเต๘มยศ ๘ จางวางมหาดเลก พ. ศ. ๒๔๖๕ อาย ๓© ย)



ปฐมวํย พระยาอุดมราชภ*กด่ (โถ อุจริกกุถ) เย้นบกรชายคนใหญ่ ของเจาพระยาอุชร?มมนก! ( ปถม อุจริตกถ ) แถะท่านแพ เกดท บ้านด่าน ปากคถองด่าน จงหว่ดชนบริ เมอว่นท *4. ค้งหากม พ. ค้. ๒4๓* เวถาน๎น เจ้าพระยาค้ชรรมมนตรมบรรดาเบ้กดัเบนนายหค้ บำเรอ หมแพรพิเค้ษ พระยาราชภ'กด่ (โค ค้จริฅกุถ) แตะคุณหญิ ผู้เบนคุณบํแตะคุณย่าร*กแตะฅนหถานชายมาก จ้งริบเบนผู้คุปก อบรมเถยงดเองอย่างใกติชิด เพราะท่านมบครบ้อย เมอคุณย่า (ใหญ่) ภรรยาคนแรกของท่านเจาคุณราชภกดถื้งแก'กรรม เกถา พระราชทานเพติง พระยาอดมราชภ*ก์ด่โดบวชเณรหนาค้พให เพอเย้น การค้นองพระคุณของท่าน ท่านเจ้าคุณราชภ'กดแถะคุณหญิง จงรกภ'กดก่อค้มเดจพระบรม ราชินนาถ พระพ*นบหถวง แตะค้มเดจพระพ*นวค้ค้าอ'ยบิกาเจา อย่มาก เมึ๋อทราบว่าดองพระราชประค้งคค้งใดแถวกพยายามจ'ดถวาย เช่นเมอ ประค้ติเจ้าพาแถว มกจะเถอกหาผู้ทค้มควรมาถวายเย้นพระนม เมธ กร'งค้มเด่จพระพนวค้ค้าอยยิกาเจาประค้กิค้มเดจเจาบ้ามหดถอดถยเดช (ค้มเด่จพระราชบิดา เจ้าบ้า กรมหตวงค้งขตานครินพร) พอดท่าน เจ้ากณราชภ'กดแถะคุณหญิงมหถานทมอายใกตเกยงก*นคอพระยาอดม ราชภ*กด ท่านจิงค้งมารดาของพระยาอุดมราชภ”กด่ใบ้เบ้าโปฉถอง พระเดชพระคณเบนพระนมอย่ทพระดำหนก ภายหตงทรงเรํ่ยกท่านแพ

ข ว่า “พระนมแพ” แค่นน์มา คุณหญิงราชภํกดกพาหถานชายแสะ หสานหญิงเขา0งเ(เมอ เพอไดเผาเจ้านายแสะเยยมเยยนคุณห้าวว พิจารณ (เพิม) ในริซ์กาสท & ซื้งเบนนองของเจาพระยา(เ'ธรรมมนคร 4 \"ไ4 1' ' เมอพระยาอุดมราชภิกดมอายเขาเกณฑฑผ้ชายจะเข้าออกในพระบร มหาราชว'งผายในไม่ได ท่านเจ้าคุณราชภกดแสะคุณหญิงจ อบรมเสยงดอย่ทบานด่าน เริมให้การกึกษาทโรงเรยนว์ดปากนาเพรา อยู่ใกสบาน แสะภายหสง1ได้ไปเรยนค่อทโรงเรยนว้ด์นวถนรดิกึทประ นาคสองภาษ*4 เจร^ญ ค่อมา ท่านเจ้าคุณราชภกดแสะคุณหญิงเห่นว่า พร ราชภ,กด หตานชายใหญ่มความประพฤติด ม่จิกใจเออเพออารเบนท ถกใจ แตะมกวามจงริกภกด่ค่อเจานาย ท่านจิงนำไปถวายฅวเบน มหาดเสกในพระบาทส์มเดจพระมงกุฎเกสาเจาอยู่ห้ว เมื่ พระอิย้ริยยกึเบนย้มเดจพระบรมโอร(ป!ชิราชฯ มกุฎราชอุมาร ณพร ราช1วง(เราญรมย์' เมอว์นท ๒๘ มิกุนายน ๒44๘ ส่วนหสานหญิงขอ ท่านไต่นำถวายไว่กบเจานายผายใน (เมเดจพระบรมโอรย้าชิราชไดทรงพระกรุณา จ พระราชทา อปการแก่กุตบฅรทเยาว์วยอยู่มากกน เบนเจาก่ม เบนบุตรขาราช การก่มื่ เดก ๆ เหล่านไดริบพระราชทานท๎งเกรองอุปโภคแสะบริ แตะการกึกษา พระยาอุดม 1 เบนเดกกนหนงทไดร'บพระราชทาน อุปการร่วมกํบเดก ๆ เหล่าน ดวยเหคุฑยงอยู่ในว์ยแห่งกา

ค จิงโปรดเกตา ฯ ให้พ์ระยาอุดมราชภํกดเข้า?1กยๆฅ่ย,/)โรงเรํ่ยนป3'ม มหาธาห ว'ดมหาขาด เรยน'จนข้อบไต่ไคชน 1ก (ภายหซ่งเมธ'าด้ระเบยบปา(ม^กยา ทางราชการไดยกฐเานะ นกเรยนข้นป1ฐมมาเรยกว่าชนห้ข์ยม ชนมถมาเรยกว่าชนป2[ม) ใน ระหว่างทพระยาอดมฯ กำตํงเ1รโ\"ย*น0อย่ในช4น 4ข้ สมเดจพระบรมโอรส ก 1 ได้ทรงพงะกรุณาโปรดเกถ้า ว ให้ห้ดฅงโรงเรยนขนในพระราชวงสราญ- รมย แตะทรงพระกรุณาโปรดเกตา 1 ให้กุตบุครบางกนเขาเรยนใน โรงเรยนน แตะพระยาอดม 1 เบนเดกกนหนื้งทห่องยาย'ฑกโรงเรยน ปา(มมหาขาคุม'าเริยน'ในโรงเรยนททรงหงใหม่น เมธเสด''จเกถิงถ00ย ราชสมบ้ห ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกกำ ฯ ใหตงโรงเรยนมหาดเถกขน (กอโรงเรยนวชิราวุขในบํดน) เดก ๆ เหซ่านจิงเข้าเรยนในโรงเรยน มหาดเถกห,อมา มัชฌมว่ย เมธพระยาอุดม ก เห็บโฅขน แตะมึ๋กวามรู้พอสมกวรสมเดก พระบรมโอรส ก ทรงพระกรุณาโปรดเกซ่า ฯ ให้ริบราชการฉถอง พระเดชพระกณในห่าแหน่งมหาดเอกหองพระบรรทมของพระองก เมึ๋อ เสดกเกติงถวถยราชสมบํคใน พ.^. 1*4** ได้ข้นท;เบยนให้พระยา. อุดม 1 ริบราชการในกรมมหาด[ตึกหตวง ในห่าแหน่งมหาดเตกห้อง พระบรรทมตามเดิม ห่อมาไดเถอนตำแหน่งขนเบนห้วหห้ามหาดเตึก

ฆ หองพระบรรทม ตำแหน่งนในขณะน๎นเทยบชนเจากรม หรอจะเทยบ ตำแหน่งบ่จ่จบ่นกเหนจะเบนผ้ว่าการกอง เพราะมเอกา(ปบนไ 1างวางกร ซื้งเท่ากํบช้นพิเคุษในบ่ดนิ เมอวนฑ้ ๓0 มื่นาคม ๒*&๘ ทรงพระกรณาโปรดเกถา *1 ใบ่'บ่าย พระยาอุดม ฯ ไปรบราชการในตำแหน่งรองอธิบดกรมชาวฑ แดะได เบึนอธิบดกรมชาวท เมอวํนฑ ๒*, ตุถาคม ๒*๖๒ กรมชาวทนมหนาท ราาษาพระราช1ฐ!านทงปวง รวมฑ๎งส์วนในพระราชวิงนนๆ เช่นส์ว อมพร ชื่วนดุสิฅ (ซิงเบนส์วนบ่กวิไนบ่ด้น ) ช้นามเต้อบา แถะส์วน ถราญรมยเบนกน พระทนงตำง ๆ ในพระบรมมหาราชว''งกอบ่ในกวาม ดแถริ'กษาของกรมชาวท ในต่างบ่งหวิด กรมชาวทมหนาท่ดูแถรกษา พระราชวงบางปอิน พระราชวํงส์นามบ่น่ทร ย้วนรนฤด ( นครป^ม พระราชวิงมฤคทายวน ค่ายหตวงบานโม่ง แถะพระราชวิงบานบึ (เพชรอุรึ๋) พระมย่าอเดมราชภกใด ไดรบราชการฉถองพระเดชพระค’ุณโน ตำแหน่งอธิบด้กรมชาวทมากถอดร*ชกาถของพระบาทช้มเด็จพระมงกุฎ เกถาเจาอบ่หว แถะออกจากราชกๆรริบพระราชทานบำนาญเมื่อวิ'นท เมษายน ๒*๖๙ พระยาอุดมราชภกคเบนกนมื่อุปนิบ่ยร่าเริง ถนกอย่เค้มอ เบน คนมอารมณขนท่งํ๋พุดแถะพง เบนกนกุภาพ กบกนไดทุกชนแถะทุกวิ'ย ผู้ใดไดคบค่าฟิมากมกบพระยาอุดม าผู้น่นกชอบพระยาอุดม จ หา*2?

ง เกสยดหรอสิกรของพระยาธดม *1 ไม่ได้\" กงแม่จ:เบนกนช่างเส่นแส ช่างกุยกิบกนทกขนแสะทก'!ย ไม่ว่าเดกหรอผู้ใหญ่ เดกแสะกนชนต กไม่กกวเสนอพระยาอดม ฯ ข้ใหญ่แสะคนชั้นสงกว่ากไม่รู้ พระยาอดม 1 กกนเสมอกบท่าน พระยาอุดมราชภกดมสมรรถภา'เจอย่างน่าอก'จรรย่อย่อย่างหนื้ง ซิง1จะหาได้ในบุกกสทวไปไม่ง่ายนก กส่าวกอ เบนกนเก'งท็งในเชิงเส่ แสะในทางการงาน ในทางเสน กเส่นกิพาไค้!แทบทุกชนิด ดข้างไม่ด บาง ไนทางนาฎกิสป เส่นไดทาสกรพูดแสะลกรรำ สกรพดนน ท'จะชม ไดเบนพิเกษกกอเบนฅถกก่เก่ง เบนกวทภากภมิแสะเคร่งชรมกสมบท ในทางสกรรำนันพระยาอดม *1 มเวถาหดไม่มากนัก เพราะกองเช่าร*บ ราชการแก่อายุเยาว์, 'จงไม่ค่อยนเวถาเหสอสิาหรบหิดการพ'อนรำ กงเช่นนนออกโรงโขนในกวยกษได้ไม่ด1อยกว่าโขนอาชพเท่าไรนัก ใน พวกโขนสม*กรเส่นดวยกินกองยกย่องว่าพระยาอุดม -1 เบนก่ว์นั เก่งทสุด (ไ ม่รวมบุกกถฑเกยมอาชพในทางพอนรำมาแก่เดิม ) ในทางการงาน พระยาอุดมราชภกดประกอบอุระกิ'จได้ดในกิจ การทุกอย่าง เช่นเมอเบึนมหาดเสกห้องพระบรรทม กาดเกรองทรง ไก่เหมาะสม เบ่นททราบกนอยู่ว่า พระมาทสมเด'จพระมงกุฎเกสาเจ่า อยู่หิวนน์ฑรงพิถพิกินในเรองเกรองทรง พระยาอุดม ฯ กจํดไค้สม พระราชประสงกเสมอ 'จงทรงแก่งก่งใหิเบนกงหวหนัามทาดเสกหอง พระบรรทม ใน1ฐ,านทเบนอขิบดกรมชาวท พระยาอุดม จ คแสพระทนัง

ฅ่าง ๆ ใหอยู่ในสภาพเรึ๋ยบรอยแตะประตํบให้สวยอยู่เสมอ ส่วนสวน นํ้น กแต่งใหงดงามแตะประดิษฐ์สิงแปถก ๆ ออกมาบ่อย ๆ งานพเศษ เช่นเร์องเสอบาเบนอาทิ พนงานกตองใช่กวามรู แตกต่างจากแขนงทไดเต่าเรยนมาพระยาอดม ฯ กอฅสาหผกฝน!ส่า เรยนชํ้นได้ทนความทำวหน้าของกอง!สอบ่า เมอ!ริมแรกกเบ ชนผัน้อย แค่อาตํยวิริยะผกฝนคน จงได้เตอนย(รึขนอย่เรอย ๆ จน เบนผบงกบการกรมเสอบ่าพรานหตวง ริกษาพระองก็, แตะเมอกง กองพถห้อยราบเบา กไดเบนผุ้บญชาการกองพถนอยห้น มย(รึเบึน นายพถเสอบ่า ซิงเบนย(รึสงสุด กวามรู้ทิพระยาอดม ฯ เรยนจาก ตำราทิพอจะหาได้ในขณะน5น แตะอา(รึย่เพอนทิเบ่นทหารชแจง,ให้พง ทำให้พระยาอุดม จ สามารถปฎบ่ฅหนาทผู้บ่ญชาการกองพถเสอบ่า เบนอย่างด ด่วยอุณธรรมประจำฅวอย่างด้น พระบาทสมเดจพระ- มงกุฎ!กถาเจาอยู่หว ทรงทราบความอุคสาหแตะกวามสามารถ จง 1พระราชทานย(รึทหารบแ่ ก่พรIะยาอ?ดมจบโ่’ดบยพ่ระร,าชบท่, าน'ให็ใบนนายทํนไคบร่ ิ พิเ(รึษของกรมทหารรกษาวํงื ซงพอนบไคว่าเบนการประกา(รึอุณสมบ่ ในวิชาทหารของพระยาอุดมราชภ้ก์ด ในดานการปกกรอง พระยาอุดมราชภํกด มพรหมวิหารทงส่ ต่อผูนอยบริบรณ์ จงเบ่นทิเการพริกของผูอยู่ใตบงกบบญชา แม่ใม ออกจากราชการแตว กมผู้ทเกยอยู่ในปกครองไปหามาส่อย่เนอง 'ๅ แตะเมอพระยาอุดม จ มภารกจ หรอมการงาน คนเหส่าน้นกมาช่วย

ฉ่ ดวยความภกด พระยาอุดม ๆภ้กดต่อพระราชะ ขณะเดยวกํนกนอนๆ กภ*กดต่อพระยาอดม 1 1 1\" 1 11 ขณะทรบราชการในกำแหน่งอชิบด้กรมชาวท แตะบิย่รํบใช้'โก0 ชิดพระบาทช้มเด'จพระเช้าอยู่หิว'จน พ. (1 เ04๖2 อายุได ๓ค บ ทรง พระมหากรุณาโปรดเกตำ 1 ให้เจาพระยาขรรมาขิกรณ'า?บด เซึ่นาบด กระทรวงว้ง์ เมนเฒ่าแก,ไปตํขอนางย้าวเชิด ไกรฤกษ์ ( ภายหต*ง ได้รบพระราชทานตราคติย1จุต'จอมเกตำผายใน ) อุฅรึ๋พระยาอุรุษรตน ราชพ้ตถภ ( นพ ) แตะคุณหญิงช้อย ได้รบพระราชทานเค้กส์มรข้ ณ พระทนงภาณมาคํช้รูญ (พระทนํงบรมพิมาน) ในพระบรมมหา- ราชช้ง เมึ๋อวํนห เ08 กุมกาพนช้ ๒4'02 ได้รบราชการอยู่'จนอนร'ชกาถ ด้งได้ออกร*บพระราชทานบำนาญ มอุครแตะชิดาดวยก*น์ พระยาอดมราชภํกด แตะคุณหญิง ฯ ๘ กน คอ พ. คํ. ๒^'0V? ชายเคยบ พระบาทช้มเด'จพระมงกุฎเกช้าเช้าอยู่หิว พระราชทานชอ มกำแหนงงานเบนเตชา- นุการคณะกรรมการ ณการท่าเรอแห่ง ประเทคํไทย (ชรรมค้าย้ดร*บณฑิค) พ. คํ. ๒4๖๘ ชายภิงการ พระบาทสมเดก พระมงกุฎเกช้า [ช้าอยู่หิ พระราชทานชอ เบนพนโท ตํงก่ดกรมการ ขนตํงทหารบก (นายช้อย เจปร.)

ช่ พ. ศ. ๒4๘๐ ชายเจยด ศมเดจพระเจำบรมวงศเชอ กรมพระ- 6ว(เดว*ฅนวิศิษฐ์, ประทานชอ มคำ!เหน่ง งานเบนนายช่างบริษ้ทเด่นรวอร จำกด ( วิศวกรรมศาศหร็บณ'ทิด ) พ. ศ. ๒4๘*, หญิงกณฑ พระบาทต้มเดจพระปกเกถาเจาอยู่ห1ว พระ ราชทานชื๋อ เบน ภ!ร ยา นายพนเพิบ 01เกรฤกษ^ พ. ศ. ๒4๘๓ ชาย (ใม่มํ่ชึ๋อ) ถงแก่กรรมเมึ๋อยงเยาว์ พ. ศ. ๒4๘'!? หญิงกร้ณฑ์, ศมเดจพระพ้นวํสํข้าอยยิกาเจา พร ทานชึ๋อ เบนนางพระกำนตในส์มเด1จ พระบรมราชินนาถ ร*ชกาถบจจุบ่น พ. ศ. ๒4๘๘ หญิงถวิกา พระเจำบรมวงศเชอ พระองค์เจำอาทร- ทิพยนิภา ประทานชอ ( ร^ศาศหร¬ บณ'ทิฅจหาถงกรณมหาวิทยาพ้ย ) พ. ศ. ๒4๘๘ หญิงผะอบทิพย์,พระเจำบรมวงศเชอ พระองคเจาป็ ท พยนิภา ประทานซอ (กำพ้งศื้กษา) บจฉิมวํย พระบาทต้มเดจพระเจ่าอยุหว รชกาสท ๘ โปรดเกซา -1 ไห้ พระยาอดมราชภํกดกถบเช่าปฎิบ่หราชการอกครํงหนื้งในคำแหน่ การราชสำนก์

ซ ในรชกาสบจจุ!!นํน โปรดเกถ้า *1 ใหดำรงตำ!เหน่ง1จางวางมหาด เสกอกตำแหน่งหนง อนามยๆเองท่านเริมทรุดโทรมใน ข. 0. เ030ห ควยโรคหลอด ถมอกเ'ส์บเรอรํง์ แพทยย์เนะนำให้พกผ่อนมาก ๆ ฉนน การไปปฎิบฅ ราชการแตะเผ่าในงานพระราชพิร็)จึ้งนํอยไปในระยะหถ้งน (ๆสอด การเท่ยวเฅร่คามห''วเมอง เพราะแพทย์หามการออกกำถ'งค่าง ๆ วนท เ0๘ กุมภาพนช์, พ.(1. ๒30๒ คอนเชา ท่านมอาการไม่รุ้ช้ก ค'วเกิดขนเบนเวสานาน แพทย์กรวจปรากฎว่าหิว,ใจเริมทำงานไม่ปกติ จึ้งนิดยาบำรุงห้วใจแตะ,ให้ออกซิเจนช่วย พรอมกนน กให้นำเ ค(เป็ดเวสา ทุก ๆ คนในกรอบกริวได,ช่วยกินรกษาพยาบาถอย่างเตํมความ ช้ามารถ เพราะท่านเบนกนไข้ทร่าเริงแสะยอมปฎิบคคามตำช้งแพทย์ ขยาบาตทุกอย่าง แม่อาการบวยจะหนก(เกปานใด ท่านกย''งคงยม แย่มแจ่มใช้กำให้ผู้ริกษาพยาบาตไม่มกวามเหนดเหนอยเสย ไดเผ่า ริกษากนมาเบน[วสานาน ต เดยิน อาการของท่านมแค่ทรงแสะทรค จนวํนท่ ๓0 มนาคม ข. 0. ๒30๒ ตอนเยน หิวใจอ่อนตง แสะหยุด กำงาน[มอเว ถา •.๘.๒0 นาฬิกา ท่านได้จากไปด้วยอาการอ''นช้งบ ในท่ามกสางกวามอาสยของครอบกริวแตะญาติมิตร ช้ริอายุ บี ฟ เดอน ๑๖ วน ในระหว่างท่ท่านถ้มบ่1วยอํนพนเวถาอวช้าน น กวามทราบให้

ฌ ผาถะอองธุถพระบาทกไดํทรงพระกรุณาโปรดเกถา *1 พระราซทาน กระเชาดอกไมมาเยยมแซ:ทรงถามข่ากอาการบวยอย่เศมอ วํนรุงฃนท ๓ต มนากม พ, ศ. ๒๕0๒ ทรงพระกรุณาโปรดเกถา 1 พระราชทานนาอาบศพ แซะโกศแปดเหซยมพร้อมท๎งเครี๋ป็งประดบคาม เก็๋ยรคิยศ แซะใหพิธปีรรม ๕ รุปถวดพระอภิชรรมมกำหนด แซะเมอกรบ ฝ วน ไดทรงบำเพญพระราชกศถพระราชทาน แซะ โปรดเกถา 1 พระราชทานพระบรมราชานุญาคใหไดรบพระราชทาน ^ *4 4X *^*4 (/ (IX ^^ *ๅ มถุนายน ๒๕0๒ ทงน เบนพระมหากรุณาชกุณซนเกถา 1 หาทตุดมเด ลำดับยศและบรรดาศํไเดท1ใด*311พระราชทาน พ. ศ. {อ)4(3๓ รบพระราชทานบรรดาศกด เบน นายรองนิน พ. ศ. {อ) 4 44 พ. ศ. รไ]พระราชทานบรรดาศกด้เบน นายถนิฑ ทรุี มแพร พ. ศ. ๒444 รํบพระราชทานบรรดาศกด เบน นายจ่าเรศ พ. ศ. ๒44'0 รบพระราชทานบรรดาศกด เบน หถวงฤทชินายเวร พ. ศ. ๒44๘ รบพระราชทานบรรดาศกด เบน เจาหมนศรรพเพ'ธ. พ. ศ. (อ) 4 4(5^ พ. ศ. (อ)4'04 ภกด รบพระราชทานบรรดาศกด เบน พระยาศจรฅขำรง ร้บพระราชทานยศ เบน จางวางโท รบพระราชทานบรรดาศกด เบึน พระยาอดมราชภ*กด

พ. (1. ๒๕^ ญ ริบพ!:ราชทานยซึ่ฑหารเบน พนต!- นายพหารบก พิเ^ษ ซึ่งกดกรมทหารรกยาวง 1 ต่อมาภายหถ* 1ง ได้!บน นายทหารพิ!?1 * * *!ษ ซึ่งก\"ดกรมทหารมหาด!ถก รกษาพระ:องกอกด้อย รบพระราชทาน!ถอนยซึ่ เบน จางวางเอก ลำดับเครองราชอิส?ยากรณและสิงของที่ได8รบพระราชทาน พ.ซึ่. ๒๕๕0 เหรึ้ยญพซพระราชหฤทํย พ. ซึ่. ๒๕๕®* เหริยญรชมงคอ ( เงิน ) เหรยญรชม้งคถาภิเษก (เงิน) พ. ซึ่. ๒๕๕๓ เขมขาหตวงเดิมไนริชกาถฑ 'ส เขมอ้กษรพระบรมนามาภิไชย ว. ป. ร. ช๎นท 4 ( ประดบเพชร ) พ. {รึ. เ04๕(1 เหรยญราชรุจิ (ทอง) ริชกาถฑ (0 คราวิจิตราภรณ มงกุฎซึ่ยามชํ้นท ๕ คราริคนวราภรณ์ คราวชิรมาถา 1 เหริยญบรมราชาภิเษก ( เงิน ) ริ'ชกาถท V? พ. ซึ่. ๒๕๕๕ คราภษณาภรณ์ชางเผปีก ชนฑึ ๕ พ. ซึ่. ๒๕๕^ ครามํณฑนาภรณ์ มงกุฎซึ่ยาม ช๎นท ๓ ซองบหรทองกำชนที่ ®7 มยิกษรพระบรมนามาภิไชย

พ. เย) วชิราวซ (ประดไแพชร) ดุมเซคธ้กษรพระบรมนามาภิไธย ว.ป.ร.(ประคบ พ.^. เฒ^&๘ เพชร) เขมพระบรมฉายา'ก้กษณ็ค้มเดจพระบรมราชินินาถ พ. ๒45๙ พระพนบหสวง (นิ'ถประด*บเพชร) คราคติยดุถจอมเกก้าวิเคํษ พรอมดวยโฅะแสะ พ. เออ^^เอ) ทองเกรองย^ พ, ^. (ย)^^01 ครานิภาภรณ็, ชางเผั่อกชนฑ ๓ พ. คํ. 1๓4^4 คราทฅิยจสจอมเกก้า พรํอมดวยพานทองเกรองยค ครามหา'สุราภรณ มงกุฏิค้ยามชนท V คราดุคิยจถจอมเก0าวิเ0ษ คราวิลสภาภรณ์* คราประถมาภรณ็ชางเผอกชนท ห เหรยญรํฅนาภรณ์ชนท ต (ว. ป. ร. แสะกรอบประด*บ เพชร) ครามหาวซิรมงกุฐ (ส์ายย้พายมงกุฏิชนย้งสุ * ได้ร้บผระราชทานตรานิ เมอร้นทึ๋ 0 เมษายน มประกาศไนราชทจจานุ!บก แถลงความชอบไ'),'ดังน “จางวาง!ท พระยาสจ:ตธำรง (โถ สุจ:ตกุล) ไคร้บไชไกลชดพระองค์ตั้งแต่ ย*'ง!ยาว์ จนได้!มึนจางวางมหาด!ลึกหองพระบรรทม ฌึนผ้สนิทสนมไววาง พระราชหฤท้ย และ(มอได้ยายไป!มึนรองอธํ‘บดึกรมชาวทึแลวก็ย*'งปฏีบิ เมึนผุไกลชคอย่อย่างเดึม เบนผู้ทราบพระราชดั11ธย'1ค้ออย่างดึมากผา!นง,’

อ V.'. ศ. [ชมมหาดเถกราชการ'ในพระธงค ชนท ต ประดม เพชร VI. ศ. เอ)4'ฮล/ เค้น,\"เอิกษรพระบรมนาม'าภิ1ไซย ร. ร. 'ะ) ชนพ ห VI. ศ. เยึอ^^ฮ^ [ชมราช000ภ เหรึ๋ยญบรมราชาภิเษก ( ทอง ) รชกาถท ๘ พ. ศ. เอ) 4ฟ่& เหรยญคำรทูตมาลา (เงิน) เหรยญเฉลิมพระนคร ครบ ๑&0 บ (ทอง) VI. ศ. ๒ 4 ๙๓ เหรยญร*คนาภรณ ชนท ๓ อ.ป.ร. (ลงยากรอบ ค้ร่งเงิน ) พ. ศ. ๒4๙4 เหรยญร่ฑันาภรณ ช้นท ๒ อ.ป.ร. (ลงยากรอบ ประด'บเพชร ) เหรยญบรมราชาภิเษก ( ทอง ) รํชกาลบจจุบ้น เหรยญรฅนาภรณ ชนท ๒ ภ.ป.ร. (ลงยากรอบ ประดบเพชร )



พระยาอุดมราชิภกดี (โถ สุจริตกล ) เกรองแบบเต็มยศ นายทหารมหไดเล็กรกษาพระองค์ พ. ก็. ๒๔๖๘ (อาย ๓๔ ย)

■- . '

จดหมายเหตุ ปร^พาสหำเมืองบกษํ่ ต่งแห่วํนทึ ๘ เมษายน ถง วนษ ๓ต พฤษภาคม รํฒใกสินทรเ1ก ต๒๘



อธิยายผาม ผู้ทไตกล่าวนามไม่ตรงไว้ ๑. นายเก!! หม่อมหลวงเพ!! ๒. กณหลวง!)ภขาล หลวงอภร'กษราชคุทอิ ๓. แสงอาทิฅย นายหลาย ๔. กณก นายพงษ นายโถ 1 II ๔. เสนาโพ ๖. พระลก์ษณ หม่อมหลวงพน ๗. เสนายม นายยม ๘. กุณทงวางรถมา นายวรการยญชา ๔. ต่วนกะเนผ นาย'อุ่น ๑๐. ท่านมหาเกม นาย,เพมเย1ร*ยฌ (ธิ)6). ใฅเทากรณา พระยาราชวํลภานสิษ/ ๐๒. กุณหลวงร^อยเอกราชองกร'กษ์ ’^ ฤๅหม่อมกอกเท่ยน นายรอยเอก หลวงภเยนทร/นุรํก็ษ์ ๐๓. ท่านอา หม่อมเทยยยกร ๐๔. ท่าน1ขนแพทยํ/ ขนวิรํชเวชกิา ๐๕. กณหล' วงเอ'4อ ฤๅ นายรอยเอกหลวงย,ระสิทธราชศกต่ หลวงไชยยเระสิทธิ

ข 0^. เรากณกรงฝารส นายรำนงราชกร 00}). ลงทรย ฤๅ ท่านอารารย์, หลวงยร้นวราเยฺช' 0 (^0, กณพระอมร คุๅ คุณรางวาง มหากเล็ก พร;เทพทวาราวก 0๔. นายกระยออ่อน นายสว่าง ๒๐. กณพํนิฅรํราช'ยิงกรโเษ นายพํนิกร หลวงอาาสรศิลป์ ๒0. กโ!กํนิเรอถลาง นายเรอโท เกย่ลกาหํล ( X] 61(13111) [กรมทหารเรอใหยมไฝชํ่วึกราว]

I ระยะหา'}ย่อ วน เดอน ทประพาส ฯลฯ น่า 'ฉบบที่ ๑ ๘ เมษ'า ออกรากกรงเทพ ฯ เกินทางทะเล 6) 55 เกินทางทะเล รนถงท่ากน'าชมพร 6)0 5 5 ท่ระพาสเกาะล่งักหิว และว่าด้วย 6)6) แส; 6)๒ 55 เรองริงืนก & 6)๓ เม!}า ขนเมองชมพร ๘ 6)(*. ร 5 อยู่ชมพร ๔ 6)(1! 55 ฉบํบที่ ๒ && 55 ออกทกชมพร ประ;ท้ยึรอนท่าเสยย ยวน แรมท่าไมลาย 6)๗ ออกรากท่าไมลาย เขาแกนระนอง ท่ระท'ย์รอนที่ยกอินทนิล แรมที่ ท่ากรน ๒6) เล่าเร้องท่ากรน์ท่อ ๒๖ ออกรากท่ากร'น์ ล่องกามล่านำโกย เริยึกำรงร'รู' ท่ระทํบร๎อนที่กำยล

ข ๐ ๔ เมษ'า นำ'?ก ทว่าการอำเภอกระยร, ไฝลง เร้อถลางล่องไฝทฝากนารรนอง แรม ไนเรอถลาง ๒๘ ฉบบที่ ๓ 0 ชิ) ร ร คภมิฝระเทศท2งั้ ๒ ผง และว่ากว่ย ๓๒ เมองมสิวํนํ ขนเมัองระนอง ย่ระ;ห่ยั แรมที่พระที่นํงึรํห่นรํงืสรรก์๓๔\" ๐0}) 5? ย่ระพาสพุนำรอ้น และสถานที่ห่าง พุ โนเม!]งระนอง ๓๖ ๐ ๘ ร ร เสกรไย่เยยมพระยาห่ารงสรริฅ ๔๐ ๐ & 5 5 เสกรเยยมที่ผงศพห่านพระยาห่ารง- สรริก (เก่า) ๔๘ ฉบํบที่ 6. ๒๐ 5? ออกรากระนองโกย,/กงทะเล ไย่ เมองทะกวยา รอกเรธที่เกาะกอขาว ขนไย่เสวยทาวนผว่าราชการ แรม ใ'แเรอถลาง ๔๒

ค ๒๑ เมษ'า เสก็าขนใย่ทกลากใหญ่ ( เมช'ร ฅรกํ่วี?ทเก่า ) แรมทนน ๕๕ ๒๒ ริ ริ เสก่าไย่ทอกพร2เนฅรพระนา รายณ เทวรย่ทเขาเวยง กล'ยไ?)แรมท กลากใหญ่ ๕๔ ๒๓ ริริ เสก็าล่องทกกลากใหญ่ ไ?]ทอก พระเนฅรเทวร?]ทกลองเหนอและ?]รร- 14 II ^ 4 พาสทุ่งกก แลวกลิ?)ไย่แรมในเรอ ถลางทไ^เการคอขาว ๖๓ ๒๔ ริ ริ ออกเรอ'!ากเการกอขาว เกินทาง ท::เลไย่าอกทในอ่าวภเก่า แรมใน เรอถลาง ๖ ฉบํบทึ๋ ๕ ( ว่าลิวยการย่ร;พาสทภเก่าฅลอก ) ๒๔ เมษา เข่าเสก่าขนเมิยิงภเก่า ย่ายข่าราช การเผาเรยงกํวี แลรทรงรถย่รรพาส ในเมยิง กํ่าเสวยทาวนข่าหลวง เทศาภิยาล ๗๑)

ฆ วน เดอน ที่!]ระพาส ฯลฯ น่า ๒๖ เม^า ข่ายทรงรถฝระพาส ๘๒ ๒๗ เช้าทรงเยิกถนนเทพกยํต่ร แล้ว เสก็Vใ!]ย่ระพาสถลาง ๘& ๒๘ เช้าทรงเย'กถนนวิชิตสงคราม แล้ว เสกฟระพาสเขานํ้าฅก และกระทู้ กํ่าช้าราชการและพ่อก๎าร่กัการเลยง ถวายเย็นพระเกยรฅยศที่สนาม ชมพล ๔๒ ๒๔ เช้าทรงเย1กโรงเรยนย่ลูกยผูฌา แล้วทอกพระเนตรสถานทราชการ ต่าง *) และเหมองกยกของอำแกง หวั้ เวลาข่ายทอกพระเนตรเรอชุกแร่ ของยริช้ททองกาฮาที่ยอรฅินเก๔ร็๘ กยิง ๓0 ๆ ร ไม่เสก็ทเห่งโก เวลากํ่าม่การเลยง พระราชทานขาราชการ 6)0& ฉบบที่ ๖ 6) พฤยภา ออกทกภเก็า เกินทางเรอไย่ขน เม่องพ่งงา (2) 6) *2)

ง วน เด้อน ทประพาส ฯลฯ น่า ๒ พฤษภา เช้าม่ระพาสน่านำผก แส้วทอก พระเนหรสถานทว,ห.่, าง ฤ ใ*นเมองพิงงา ข่ายย่ระพาสถาพง1ช้างและหลาก ๑๑๕ ๓ ร 5 ออกทกเมองพำงา โกยทางยก ย่ระทโ)ร่อนก็ว’กถา แรมก็อำเภอ ฅะกํ่ว์ท่ง ๑๒๑ ฉบบก็ ๗ พฤษภา เช้าฝระพาสหลากข่านกระโสม (หะก่วท่ง,) แส้วเสก็าลงเริอล่อง หามลำกล* ป็งกระโสม ล!เหถเา¬ลอก ไย่ลงเรธถลางแล่นไย่าอกก็หนาเกาะ อ่าวนาง ๑๒๕ ๕ เร้ธชิอกทกเกาะอ่าวนางเขาไย่ทเมอง กระย เสก็าขนเมองกระย เสก็,!ไย่ ทกระยใหญ่ ย่ายย่ระพาสไร่พริกไทย ทหนองกก แรมก็กระย่ใหญ่ ๑๒๔ ๖ •เา ออกกกกระยใหญ่ ไย่ลงเริอก็ย่ากนา 1 แล่นไย่าอกแรมทแหลมกรวก ๑๓๒

จ ๗ พฤษ'ภา ทรงเรอกำรงรำโรากแหลมกรวก ไฝ ทางในเกาะล่นฅา ขน!]ระพาสเกา2 ลนตา แล้วลงเร้อถลางแล่นไ!)รอก ทเกาะล้ยง ๑๓๔ 5 ร เกินทางขน'ใ!]เม!เงกร*'ง ๑๓๗ ฉบบที่ ๘ พฤษภา ขนเมธงฅรํง ไ!]!]ระท!)ที่กำหนก่ รนทน ๑๓๔ 5 5 ฝระพาสรถยนกร ไ!]ที่ทํยเที่ยงและ ช่ธง ๑๔๑ (3)0 ร 5 ท!!คพระเนตรสถานที่ราชการ และ ตลากเม!)งกร*ง ๑๔๗ (3) (3) 51 ฝระพาสกามที่ใกล้^ๆ ตำห/นิ๑ก๔ร๔โเทนิ ฉบํบที่ ๙ (3)๒ พฤษภา ออกทกตำหนิกีรํน์ทน ไ!]ทโ)เที่ยง ฝระท*ยแรมทฑํยีเที่ยง ๑๔๓ ๑๓ 5 5 เชาเสกรกลากยางร้ก์และท่ารน แรม ทโ]เที่ยง ๑๔*)

ฉ วัน เดอน ทประผาส ฯลฯ น่า เจ จ ๑ ๔ พฤษภา เสก็รรากทํย์เทยงไฝทช่อง แรมท ช่อง ๑๔ (^ ๑๕ รี รี เสก็'?ฝระพาสทโฅน แรมทช่อง ๑๖๐ ๑๖ รี รี เสก็1ประพาส'ช่องลม นำราย และ เขาน่ายน แลวกลย์ลงไฝสรงใน ลำธารทช่อง แรมทช่อง ๑๖๑ ๑๗ รี รี เสก็รทถช่อง กลํยไฝทํยเทยง ย่าย ย่ระพาสสวนร*นํทนํเทศ แรมท ทํย์เทยง ๑๖๖ ฉบบท ๑๐ * ๑ (^5 พฤษภา เสก็รรากท'ยเทยงไย่เขาขาว ๑๑)๐ ๑ รีรี เสกรฝระพาสถายนะ แรมเขาขาว ๑๗๔ ๒๐ รีรี เสก็รฝระพาสทะเลสองน่อง แรม เขาขาว ๑๗๗ ๒๑ รี รี เช่าเสก็รฝระพาสว'กหาร ๑^๐ ฉบบบ ๑๑ ๒๑ รี รี ย่ายเสก็รรากเขาขาวไฝแรมทกะย่าง แขวงนกรศรธรรมราช ๑^(XI

ช วัน เดอใ4 ๒๒ พฤษภา ชอกทกกะย่าง ย่ร;ท่ยร่อนทวง แรม ทท่งสง ๑๕๕ ๒๓ รา ออกทกทงสง ย่ร;ท,ยรอนทย่าก แพรก แรมทร่อนพิยลย ๑๕(๗ ๒๕ รา ออกทกร่อนพิยลย ย่ร;ทยรอนท ตำยลเสาธง ออกทกเสาธงไย่เขา โขลนทวารทศาลามไชย แห่กร;ยวน ชางทกศาลามไชยเขาเมองนคร ศรธรรมราช ( รวมอย่โนรายวํนัท ๒๕พฤษภากม) ๑๕๑ สวกมนตํผิลองพร;ยรมธาฅ ( อย่ใน รายว่นท ๒๕ พฤษภาคม) ๒๕ รา เช๎าเลยงพร;แล;สมโภชพร;ยรมธาฅ๑๕๖ ข่ายทรงรถกามถนนรอยกำแพง ไย่ ทอคพระเนฅรแห่พร;ยรมราชา แล; ทรงยกทองพร;ยรมราชา ๑๕๗ ๒๖ รา ทอกพร;เนฅรสถานทราชการ นม'ส. การพร;สห่งค ยชาพร;นารายณ แล;ทอกพร;เนตรโรงพยายาลของ มสชโแนร ๑๕๕

ซ วน เดอน ท์ประพาส ฯล*! น่า ๒ ๗ พฤษภา เซาเสก็ริ'ใ!]เยิ,กกล!)งพนผล เสวย กลางวํน์ทสวนราชฤก็ ๒๐๒ กามละกรพกแกมลำเริอง “ย่ล่ธย แก่” ท่พลํย์พลา (กในรายวนท ๒๘ พฤษภาคม ) ๒๐๕ ๒๘ ริ ริ ย่ายเสก็ท'กพระยรมธาฅ และว'ก ท่าโพธ แลํวเสก็ริท่นกรสาผํก๒ก๑็๑ ฉบ้บทึ ๑๒ ๒๙ พฤษภา เสก็ริลงเรอถลาง ออกทกนกร ศรธรรมราช ๒๑๕ ๓๐ ริ ริ เกินทางทะเล ๒๒๐ ๓๑ ริริ ถงกรงเทพ ๆ ๒๒๕



จดหมายเหตุประพาสหวเฆึองย์กษึใต 'ฉบบที่ ๑ เมองชุมพร วนที่ ©๒ เมษายน ร้ฅ์นโกสินทร กึก ๑๒๘ กำนไเมายิงท่านพรานยฌทราย ฅามที่ท่านส่งผมก'ยนายเกธโห่ชวยกนหาข่าวส่งมายาง ผมไกร์ย็รองไว'วา พอถงชมพรผมหรอนายเกอ?ะม?กหมายฝากเรอ พระที่นงมหา?กรกล'ยเขามานน ผมหงสองผกวามเสย'ใ?ที่มิใ กระ ทำให้สำเร็?ไย่กามที่รโเรองไท้ที่?'ริงนายเกอไกํลง เขยน?กหมายไว้ไกํหน่อยหนงแลว แห่ม่วัวุ่น?'กเห'รยมเขาของ สำหรย?ะขนยก กเลยไม่มเวลาที่?ะเขยนใน4รอ กรนเมอขน ยกผาแล'วกมำว่น?'กเขำของที่ที่พ'กเสํยอก ทำไย่ทำมาท่านพระยาราช วำสรรกท่านก็กล'ยัไย่ลงเรอเสย ไม่ท่นไกํผเาก?กหมายมา ?งห้อง รอผาชำถงย่านน ส่วนการที่?'กห่อไย่ผมขอยอกมาใหทรายไว้ว่า ผมกยนายเกอ ไกํห้กลงแย่งหนาที่กน่ กอนายเกอเยึนผ้เกยข่าว ผมเยนผ ๑

๒ เรยงรกหมายแล2เขยนส่งผา แต่การทระโตส่งรกหผาย!หท!เย ๆ ก่นมาไม่ขากน้น ย่อม,ร2เยนการไม่สะควกอย’เอง เพราะต่องเกิน ทางเรอข \"I ธย่ ถ่าขาก \") ไย่ย่างขออย่าไห1ทานพรานคิคไปว่า ผมหรอ นายเฑอเกย'?คราน เพราะผมทงสองเย้นกนทไม่เกย,รคร่านเลย ผ่ แต่ยางเวลากกโนช่างระชยโน่ป็ยไย่หน่อยเท่าน1น ผมต่องขอก กวามโนรกหมายต่อไ!] ว่นท้ ๘ เมษายนทงั้แต่เรอพระทน่งีออกรากท่าราชวรก สมทร!เราการเยึนอย่างไรยาง ผมไม่รำระกองเล่า เพรา2ท่ ก็ทรายอย่เองแน่ว เมิอพวกทลงไย่ส่งเสก็รกรายถวายย่งักผลาลง เร้อกลไฟเล็กไย่นน กร้ส่กชอยกล ผมเองยนฅ2ลิงมองเร้อ'ไฟเล็ก นิงอย่เยึนคร่ฅนิง โรกอออก'?ะย่วน มอาลยพวกพองก'!)เท ไย่เทขวย่นกินอย่เกอยระเท่า \"I กน ถามนายเกอก็ไกิกวามว่ คลาย ๆ ก่น แก่นายเกอย'งผิกกโผมทย่งใม่เกยออกทะเลเลย ท่ระ ออกเกรงโรคลินอย่ย่าง ท่านพระยาราชวํง์สรรค'ยอกว่ากถนไม่ เร^ยยเหม^อนในแม,่Vน่า แต่1 นายเกอไม่ใ1คร่ระไว่ใรนก เพราะว่าท่าน พระยาท่านเย่นิทหารเรอท่านย่อมระไม่เมากลินอยผ่ิายเผอมง ถอ กนว่าเย่นิกนเกยเกินทะเลรงกลาอาสาเช่าไย่ช่วยรโรองกํร ^วยว่าระ กลินนายเกอรงค่อยสยาย แต่ผมทรายว่ากนอน ๆ ม่ยางกนฑร่ายผาก เช่นนายอินกรมช่างเยนกน ยงไม่ทโออกพโแม่น่ากลงนอนเสยแน่ กเหมยินกงโรมนิไวเสยแต่แรกลงเรอว่าระต่องเมา กามความรริงใ

๓ นํน่ก็สยายกไม่ ม่คถินเลย แต่มลผเยนสยายชน!หริง ๆ เมอ เสวยแล่)ย่ระทโ]ฅนัใอย่ก่ยข่าราชการยนกากพา สก'ไม่'ชานํก์ก็หาย ไย่ทละกนสองกน ต่างกนต่างง่วงในล่มฅาไวไม่ไก ท่านอธิยาย กโเว่าถกลมทะเลเย็นสยายท่า!หชกง่วงริก ซงฅาผใริงก็เยึนอยู่ แต่ผมเขโ!ใว่ากุเหมิอนมเหกอนล่ย กอเมธวานนท่านต่างกนต่า กิใล่ย่านสง์เรอนของท่าน ยิงท่านทผกว่า ๑ ย่านกยิงใะ;มภา มากขน ใริงหรอไม่เล่าท่าน โนวํน์นใกร ๆ ก็๋เริยยริธยก เว๎นแต่กณหลวงอภิยาลไกผเหก ขลกขล่ก1ชิง'ไม่ส,?ะน่าย่ระหลากอะไร'น่ก่ ผม'โกเกย'ไย่เทยวกามหํวเมอง กโ]ท่านผาหลายคราวแล่'หงรนิสยกินก ไม่ว่าไย่ไหน \") กงล่อง เกิกเหฅม่อํนเยึนขนแก่กณหลวงอภิยาล เหฅท่เยกาิงทกกเ็หล๋่าน มผริเห็น แก่ยางท่กใม่ผ รไก'แต่ท'ใก,พงคุณหลวงท่านเล่าเอง เท่านน เมิอกรงไย่ตามเสกใมณฑลพายพนน ผเหกต่าง ๆ หลายกรงั้ ใVนท่า!*ห้ผ้ทพงท่^ านเล่๘านน นก!น!ใว่าเยึนของน่าฝระหลากอย่างยิ ทกณหลวงอภิยาลล่ไกกล่ยมาเห็นหย่ากเช่น่นถูกมาพาล่อไย่ โกกหวย และแหย่ง1ชางหํกิย่นยใย่กาทเย็่,นล่น เมิอผมทรายอย่ แล่วว่ากณหลวงอภิยาล'ไย่'ไหนกงท่องเกกเหคุเช่นย่นแล่'3 ผกวามฝระหลาก!ใ!นการท'ไล่ทรายว่ากรงนกมเหกอก แต่ผมล่องริย สารภาพว่าผมไม่ไกหมายว่าหมาเกิกขนรวกเร็วถงเพยงน พอวนแรกออก ทกกรงเทพ'รก็๋ม่เหฅ น่ยว่าท่านเก่งอยู่ย่าง กนเราถาไม่มเ

ซึ่. อ;ไรยํงืเถิกขํ้นแก่กน คนชิน ๆ ก็มํก!;ไม่!กร่นิกถง เกยวข์องกิยีผน่นย้งึเกิกขน ทำ!ห่ผ่กิ๚แ!]ลกไ!]กว่า กนอน คุ ริง!;พกถงหริอนิกถง เช่นเริองมเล่ามาร่า ชายชาวอิฅาล ผหนิง อยากไก้ช่อเสํยง แต่มิร้ท!;ทำอย่างโร ริงไย่วา เผาโยสถ์ขนอนหนิง ก็เยืนอนไกช่อเสํยงสม!]ร;สงกํ7 เรองนข น ไม่!ช่!;กกฟริยยกณหลวงอภิยาลกยอากิกนฑย ผมเล่าพอกิงเยืนพยานให่ไห่นไกร่า กวามอยากไกช่อ โหโผอนมนุยยพูกถงนิกถงนน อา!!;นำ!หยกกล!]ร;พฤติ!]ร;หล ต่าง คุ ไกิ เหตุทิยํง์เถิกแก'กณหลวงอภิยาลกมั้น เถิกขนเอง โกยกณหลวงผิไก้ผกวามพยายามใหเยืนไ!]เช่นนนั้ กออยู่ก คุ ก็ผิอโแยนกุฌแ!ห'องของท่านหกกา!]ร;ก เลยเขาหอง ไม่ไต่!นต่องไ!]กามช่างมาแกิ อย่ขางเขนการเอ;อ;มาก เถิกขนนนกึเล็กนอย!ริงอยู่ แต่ห่พอทิ!;เยืนเกริองเฅ ต่องพคถิงคุณหลวงอภิขาล วํนท ๔ โชั!กรเริอทน์ง่เริอยมา กอนเช่าพวกนิกเ ออกท;เลสำแกงกวามเห่อต่าง ๆ ก้นใหญ่ พ่อแสงอาทิฅขฅน เช่าฅรู่พ;เชิญเห็นะ]ลานกกร;!อกยิน1ขนมาฝูงหนง ลกขนกเยืนหลายกน พวกทิเขาเกยออกท;เลแลวเ'ขาก็ใม่ แต่เหน!;'ไกมพวกกิองพ่อแสงอาทิฅยํลกขนเห่อกต่วยก้นิยาง ผายคุณต่นนสำแกงนิสยเยืนเก็กโยราณฝรากฏออกมาฅาพมอเกย

๕ เช่า ๒ โมงเย้าแตรกนขำว กณฅรอ้งตะโกนกอ้งเรอว่า “เฮ1ย! รยๆ ไฝเ?ยะเขาตมเสยน; พอสามโมงเขาเก็ยหมก” ผมกำล่ง์นอน หล่ยัสนิทตกใ?ต็นขนผา นกออกเกองแก่ แก่ไม่ชาก็หายโกรธ เพราะรอยู่ว่าเย็นธรรมกาของเก็กก่องเย็นห่วงก่องมคาณกตเธอ เย็นเต็กโยราณก่ย่อม,?ะก่องเย็นเช่นนนั้เหมอนกํนํ ผมลงไฝ หน2าพยนายเกิอ ถามว่าเย็นอย่างไร ยอกว่าลงไฝก่อง2-เร^ิอกูรสิก อก \"I อย่างไรชอยกล ผมก็ชวนให้รยกล่ยขนไฝเสยขนกากพา ท่?ริงกลินใฅัน่าอยู่ข่า*ง?ะหนนเริออย่ยาง เวลาข่าย ๒ โผง ๓๕ นาทเรั้อมหาช้ารทอกสมอทในอ่าวชมพร ห่าง?ากฝากนาฝระมาณ ๕๐ หรอ ๖๐ เสน ท่านพระยามหิยาลลงมา เผา'ในเรป็ เชิฌเสก็?ไฝฝระพาสเกาะล่งกา?ว เสก็?ลงเรอไชยา ออกไฝทเกาะนน ทางฝระมาณ ๔๐๐ เสนเศย เมธแรก *) ออกเริอ ไย่ก็เริยยรอยก็ แก่ยิงไฝกลนยิง?กี ร้สกมากขนทกทนายเกอ ว่าไม่เย็นไร เพราะเรอเล็กกระก็กเรว ๆ ไม่ท่าให้รสกอก ๆ นายเกอ กเหมอน?ะกล'วอก ๆ นนัมากกว่าอน ๆ แต่ผทตามเสก็?ก่องถง ลมหมอนนอนเสอก'นเสยในระหว่างชํ่วโมงคริงทไย่นหลายคน กรม ช่างมไย่สามกนท2งท่าน?างวาง นอนเสย ๒ กน ( ม่ก่วท่าน?างวาง อย่ในพวกทนอนนนก่วย ) นอก?ากกรมช่างยํงึผผู้อินทเสย ท่วงทแพกลินอิกหลายกน ทแพอ้ย่างเต็มยศทรายว่ามเสนาโพ กนหนิง ชิงลงแต่ก่นมอ ก่ยัม่พระลํกย■ณอิกกนหนงย่ราช่ข

๖ เสย'ใหญ่โทรินถงขนเการลงกา'?วไผ่'ใก' เผอไย่ถงทเกาะนินเ เสิยแล'วกว่าเะไกโขาถงถำรโนกกึพอมก กองใชัไฝส่องก แก่ กมากนกยินว่อนราวก'ยแผลงชิผ'าขาวกอมไฟ พวกทไย่พาก โคกเโเไกก่นกนละหลาย ๆ กำ เสนายมโกกเยในกำแล'วยํง์ไม่ พอ ลงเรอเะออกเากกำแลำยโอกโกกไม่ไก\" เผอโคกขนเาก่อยู แก่ขาลงผิกเรอไพล่ไย่ลงในน่า กุหน่าเสนายมช่างน่าขโ!เริง ข^นมาก๘ปิอก'?ะสงสารนก ทสอฅส่าหโ)ำรโไวพ่อฅว กพรเอน๘ ิ] เย้นของทกนเราชปิย ทเริงกนเราก่สโ]ระกนพอใช่ กน?น กระทํ่ง์รโนก พูกถงรโนกผมก'องขอเล่าเริองน่าขโ]ให'ทานพรานพง ผม ไก่กอง่ยทินทํ่านมพารเละย่ามาหกิ่ขอก4าอลกทา่รย่านเรละ่มูาถลว1อาายกทรุใรล\"โก?!นร,' ะกหยมน่อยอู่มขางเะฅกผไมยอ่อมากก เพราะเตฅผลหลายฝระการ แก่เหกทขโเนน กอนายอากรกล่าวว่า รโนกเำหน่ายไม่ใกร่เะสะกวก เพราะทเมัองเนเลิกอรรมเน สินยนรโนก แก่ก่อน ๆ ผายรรกานโแริยนท่ไย่สอยไล่ฑย่;กง เพิอเขาทำราชการ ไกโกยนำรโนกไย่กำนโนเาพนโ)งานผู้สอยไล่ ทก ๆ กน แลพวกพ่อกาทเะเก่นทางไย่ในเผองใก ๆ ก่เกยก่ รโนกก่กไย่เย้นของกำนิลท่านเงกก และแำเมองกรมการกาม เมองทผ่านไย่ มายกนการรโเสินยนรโนกออกIเะนอโย ๆ ลงท แก่ขอนเย้นแก่กำช่เแงของนายอากรรโนก เพราะฉะน0น^' เะเชอว*า